REPUBLIKA E SHQIPERISEUNIVERSITETI I SHKODRES“LUIGJ GURAKUQI”

Fakulteti i Shkencave Shoqerore Dga: Pune Sociale Lenda: Biologji Humane

D E T Y R E K U R S I

Tema: SIDASINDROMI I IMUNODEFIÇECES SE FITAR

Punoi Pranoi

PerkufizimiVirusi HIV (Human Immunodeficiency Virus), Virusi i immunodefiçences humane eshte pergjegjes per semundjen SIDAs (AIDS, Acquired Immunodeficiency Syndrome) Sindromi i Immunodefiçences se fituar (dhe trashiguar), u zbulua nga Montagneur ne vitin1983.

FormaAIDS eshte nje semundje e shkaktuar nga nje virus qe quhet HIV me forme sferike. Mbeshtjellja e jashteme ehte e perbere nga:

1) Nje MEMBRANE LIPIDIKE ne te cilen jane futur GLICOPROTEINAT (per kete eshte nje mbeshtjele me natyre lipo-proteinike).

2) Nga nje PJESE QENDRORE, e perbere nga nje fole PROTEINIKE qe mbylle nje o dy filamente te ARN (acid ribonukleik) dhe dy ose me shume molekula te enzimave TRANSKRIPTAZES INVERSE.

Virusi i imunodefiçences humane eshte nje virus shume i vogel me nje diameter rreth 10 te miliontat e milimetrit dhe eshte nje material gjenetik i ndertuar nga ARN e megjithate ky virus me permasa kaq te vogla eshte pergjegjes per semundjet me te tmerrshme te botes ne kohen qe po jetojme: AIDS, apo sindromi i imunodefiçences se fituar. Rrezikshmeria e HIV qendron ne faktin se ky infekton dhe shkaterron disa qeliza qe bejne pjese ne sistemin imunitar, duke dobesuar forcat mbrojtese te organizmit.Ato qe sulmohen veçanarisht jane qelizat te quajtura T4 (limfocitet T) qe perbejne armen kryesore te organizmit kunder sulmeve te te gjithe viruseve e te gjithe mikroorganizmave te tjere. Eleminimi i te cilave ben te mundur qe edhe infeksioni me i rendomte te jete vdekje- prures. Me gjithese mban te njejten strategji veprimi, HIV mund te ndryshoje sadopak pamjen e tij ne çdo gjeneracion (zhvillim), kjo e ben shume te veshtire mundesine e krijimit te nje vaksine te pershtateshme qe te mesoje sistemit imunitar human ta identifikoje dhe ta shkaterroje virusin sapo te filloje infeksioni. Ky lloj mutacioni ben te mundur qe sa here eksperimentohet nje medicament i ri, ne pak kohe shfaqen ceppa (vargje) te rienj viral, rezistente ndaj medikamentit te ri te perdorur. Megjithate terapi te kombinuara qe shkaterrojne komponente te ndryshem viral ne te njejten kohe, po japin rezultate premtuese. Por menyra me e mire e mbrojtjes nga HIV vazhdon te jete parandalimi, qe d.m.th. evitohen rraportet seksuale te rastesishme dhe te pa mbrojtura, pa prezervativ, te evitohet kontakti me gjakun e te panjohurve, apo te personave qe perbejne rrezik te madh per infektim

Pergjigjia immune perballe virusit HIVZakonisht viruset, kur infektojne organizmin, kemi nje pergjigje intensive nga ana e sistemit immunitar, sidomos te immunitetit cellulo-mediant (te drejteperdrejte te qelizes), qe del kryesisht nga limfocitet vrasese (linfociti killer), qe jane ne gjendje te shkaterrojne direkt qelizat e infektuara, dhe nga limfocitet T-ndihmese CD4+ (linfociti T-Hellper CD4+), ne gjendje te prollojne substance (citochine) me aftesi antivirale, ose qe kane aftesi te stimulojne qeliza te tjera

per te prodhuar antikorpe te pershtateshme per shkatrrimin e virusit qe ka infektuar organizmin (p.sh. siç jane limfocitet B).

HIV indukton nje pergjigje imunitare te basuar kryesisht ne akttivitetin e limfociteve CD4+; kjo mund te adresohet ne dy momente te ndryshme, kjo sipas nenklases se qelizave T-Hellper qe stimulohet me teper: Pergjigjia T-Hellper 1 (T-H1): Çojne kryesisht ne immunitet cellulo-mediant (ne nivel te drejtperdrejte qelizore). Aktivizohen disa limfocite citotoksike(limfocitet CD8) ne gjendje te bllokojne ne menyre mjaft efikase qelizat e infektuara nga virusi, ne kete rast infeksioni kundershtohet me mire dhe avancon me ngadale drejt fazes se semundjes. Pergjigjia T-Hellper 2 (T-H2): Çojne kryesisht ne immunitet umoral (umorale, likide te pranishme ne organizem), ne te cilen reduktohet prodhimi i limfociteve CD8 ndersa shtohet prodhimi i antikorpeve, kjo lloje pergjigjeje nuk eshte ne gjendje te kunderpergjigjet ne menyre efikase kundrejt avancimit viral, gje per te cilen infeksioni ka nje progres me te shpejte. Dhe per kete mendohet se zhvidhimi semundjes provokohet nga nje kalim progresiv i pergjigjes T-H1 ne pergjgjen T-H2.

Variabilitteti Gjenetik HIV eshte i afte dhe lehtesisht i pershtatshem edhe per variacione te stuktures gjenetike (mutacione) qe verifikohen veçanarish ne vazhdim te gabimeve te “kopjimit” nga ana e ndryshimit te transkriptimit (transkriptaza inverse). Keto mutacione provokohen nga shfaqja e papritur e ceppave (vargjeve ) te ndryshem, qe ndihmojne virusin te mos njihet, kapet, keshtu qe nuk luftohet ne menyre te duhur dhe te pershtateshme, nga sistemi immunitar. Mutacionet jane te pergjegjeshme edhe per ritjen e papritur te rezistences ndaj mjekimeve te mundshme pergjate nje terapie antivirale.

Imunodefiçienca Gjate gjithe periulles se infektimit ka nje lufte te vazhdueshme dhe te pa ndaleshme mes virusit dhe sistemit immunitar. HIV me kalimin e kohes eshte ne gjenje te prodhoje nje dem progresiv sistemit immunitare, ku me ne fund nuk eshte ne gjendje te kryej me efektshmeri funksionin e tije si sistem immunitar.Keshtu eshte verifikuar nje gjendje imunodefiòence ne rrjellen e se ciles nje indvid mund te infektohet nga mikroorganizma qe zakonisht jane te pa demshem per ata qe kane nje funksion normal immunitare.Teoria qe deri tani eshte me e vlefshmja per te spjeguar se si HIV provokon difiçit immunitare eshte hipoteza e hedhur nga Dr. David Ho. Qe e spjeguar ne terma te theshta Dr. Ho e krahason reduktimin e limfociteve T me renien e livelit te ujit ne vaske ne te cilen fluksi i shkarkimit eshte me i shpejte se sa fluksi i prurjes se ujit te paster nga rubineti, praktikisht Dr. Ho thote qe limficitet T infektohen dhe shkaterrohen nga HIVme shpejt se sa sistemi immuniutar eshte ne gjendje te prodhoje te rejat (limfocite T te reja). Por studime te me voneshme duket se deshmojene qe vetem ky mekanizem nuk mjafton per te shpjeguar gjendjen e rende te imunodefiçitit qe verifikohet ne objektet te infektuara nga HIV ne faza me te avancuara te semundjes Kerkues te University of California kane perdorur nje teknike te re te biologjise molekulare per ta studiuar te gjalle dinamiken e prollimit dhe te shperndarjes te limfociteve T ne te paciente me HIV pozitiv, duke krahasuar rezultatet e arritura me ato te takuara ne vullnetare te shendoshe. Teoria qe ka dale pohon se qe shkaku kryesore i zhvillimit te imunodefiçences nuk

eshte edhe aq shkaterrimi qelizave T egzistuese (edhe pse kjo sidoqofte ndolle), por me peper si shkak i pa aftesise, nga ana sistemit immunitare te prolloje qeliza te reja me ritmin e nevojshemDuke perdorur krahasimin e Dr. Ho, niveli i ujit ne vaske nuk ulet edhe aq per ritjen e shpejtesise se shkarkimit, por veçanarisht sepse reduktohet sasia e ujit qe vjen ne rrubinet. D.m.th. pra do te jete ndonje faktor qe ndalon prodhimin e qelizave te reja ne sasi te nevojshme. Per kete autoret supozojne se kjo varet nga marrja (shkaktimi) e nje demtimi tamam ne organet e pergjegjeshme per prollimin e limfociteve T, e d.m.th. ne palcen e kockave. 

Sulmi ne sistemin immunitarVirusi penetron ne limfocitin T4 duke e bere inaktiv, mbasi qe keto limfocitejane pergjegjese per prodhimin e ndermjetesve te veçante kimik (substanca toksike), te LIMFOKINAVE, qe rregullojne aktivitetin e Limfociteve T dhe B, i gjithe sistemi immunitar behet inaktiv, perpara se limfocitet te kene mundesine per te or ganizuar mbrojtjen.HIV ndervepron me membranen plazmike te LIMFOCITIT T4:

- mbeshtjella e jashtme e virusit vendoset bashke me virusin- ARNja virale çlirohet ne citoplasme.

Virusi AIDS eshte isoluar ne laborator per here te pare ne vititn 1984, dhe eshte nje RETROVIRUSI i emeruar HIV (Human Immunodeficiency Virus).

Retroviruset jane klasa te veçanta virusesh ne ARN, qe, fale nje enzime qe quhet Transkriptaza inverse (transkriptaza e anasjellte), mund te bejne transkriptimin e anasjellte per te convertuar genet ARN ne gene ADN qe integrohen ne ADN e cromozomit qe hyne, lidhet. Pra viruset HIV incorporohen ne programin gjenetik te limfocitit T4.Mbasi çvesh filamentin e Acidit Nukleik viral (ARN = acid ribonukleik) nuk eshte kompatibel me kodin gjenetik te limfocitit (ADN = acidi deziksiribonukleik).

Virusi duhet te transformoje kodin ARNse ne kod ADN dhe arrin ta beje kete fale enzimave te transkriptazes se ndersjellte qe perdore nukleotidet e pranishme ne limfocit, sintetizon mbi stampimin e filamentit te ARNse virale, nje filament te ADNse Komplementere (plotesuese). Pastaj formohet molekula me helike dopjo te ADNse, e mbyllur ne unaze, qe futet ne genomen e limfocitit qe mund te rrije i fshehur gjate. Ne kete pike kur ARNja virale e transkriptuar ne ADN ka penetruar ne berthamen e limfocitit duke u inkorporuar ne te, jane te mundshme dy EVOLIME:

1.       PORTATOR I SHENDOSHE, virusi shkakton INFEKSION LATENT(te fshehte). virusi rrin latent per nje kohe te gjate; linfociti T4 i infektuar vazhdon te jetoje normalisht, duke u dublikuar me te gjithe genet e veta sa here qe ai ndahet; ne kete rast virusi infekton edhe MAKROFAGET (rruazat e bardha o Rr.B.). Eksiston infeksioni, por objekti nuk paraqet asnje simptome, por eshet mbartes i shendoshe qe mund te transmetoje semundjen.

2.     I SEMURE. Pas nje periudhe te ndryshme virusi behet aktiv dhe ADN jate riprodhohet papritur ne menyre plote, ne brendesi te limfocitit T4

-         ADNja transkriptohet ne ARN-        ARN perkthehet mbi ribozomet e limfocitit per te sintetizuar PROTEINAT VIRALE,

keshtu formohet nje virus i ri (ku membrana devijon direkt nga ajo e qelizes). Kur membrana e limfocitit nuk eshte ne gjendje te mbaje te gjithe vibronet, aty ka shperberjen e membranes T4 dhe çlirimin e veiruseve qe shkojne per te infektuar llimfociteT4 te tjera. Nga Shkaterrimi i limfociteve T4, do te rezultoje i dobesuar sistemi immunitar i organizmit. Dhe ne kete pike do te shfaqen simptomat e AIDS.

Kur hyne ne organizmin njerezor HIV eshte ne gjendje te njohe dhe te infektoje te githa qelizat qe paraqesin ne siperfaqen e tyre nje receptor (nje proteine qe quhet CD4):

-         Limfocite T4 (T HELPER)-         Makrofage (rruaza te bardha)

Kerkuesit sot mendojne qe RETROVIRUSI i AIDS mund te formoje nje ANOMALI te AUTO-RINJOHJES ne limfocitet T HELLPER qe çon ne gabueshmerine e detyres mbi identifikimin dhe aktivizimin e limfociteve te tjera.

Virusi i AIDS eshte i rrezikshem sepse, duke alternuar disa gene te pergjegjeshme per sintezen e proteinave specifike ne siperfaqen e limfociteve T HELPER, duke maskuar gendjen e infeksionit ne qelizat citotoksike qe duhet te shkaterrojne te gjithe qelizat e infektuara nga virusetRETROVIRUSI HIV agjent i AIDS dhe sulmon preferencat e limfociteve T4 e T8.LIMFOCITET B vazhdojne funksionimin duke prodhuar ne menyre aktive antikorpe kunder agjenteve viral; per kete prania e antikorpeve sherben per te identifikuar portatoret e AIDS dhe personat ne resik.Eshte e mundshme qe te jene edhe mekanizma te tjere qe shkaterrojno limfocitet:-         Limfocitet mund te vriten nga virusi HIV edhe nepermjet perforimit (shpimit) te membranes.-         Neprmjet shkrirjes se ture ne agregate jo vitale.E gjith kjo çon ne nje ulje drastike te limfociteve ne gjak (n° @ 1.000/mm.3 gjak) aq sa qe numerimi i tyre paraqet nje vleresim qe ndikon ne diagnostikimin dhe evolimin e semundjes.

Reduktimi i limfociteve ben inaktiv sistemin immunitar dhe e ben organizmin te prekshem perballe semundjeve. Shkaterrimi sistemit immunitar e ekspozon objektin (organimin) ndaj infeksioneve dhe formave kanceroze.

Shenjat mund te fillojne nga nje ftohje, por dale-ngadale qe semundja avancon, objekti behet perhere e me shume, i ndjeshem nga te gjitha semundjet.Kur sistemi immunitare eshte i shkaterruar, shfaqen shenjat e AIDS

AIDS eshte nje semundje e shkaktuar nga “shkaterrimi” i Sistemit Immunitar i induktuar nga Retrovirusi i HIV.Shkaterrimi i Sistemit Immunitar ekspozon organismin ndaj infeksioneve te reda dhe disa forma te kancerit.

Qe nga viti 1981 jane shfaqur disa semundje te rralla si:-        Sarkoma Kaposit (tumor i pareteve te eneve te gjakut dhe limfatike) jetegjatesia

mesatare e nje te semuri eshte afersisht 2 vjet.-        POLMONITI PNEUMOCISTIK (shkaktuar nga protozoo Pneumocistis Carinii)

gjurme te nje semundjeje me patologji ne nje stad tashme te avancuar. If eksionet mund te trajtoen me sukses dhe i semuri mund te duke perseri ne shendet te mire, por sistemi immunitare vazhdon te jete i dobesuar dhe mund te verifikohen raste me te renda.Infeksionet dhe neoplazite e vezhguara ne objeket e goditur nga AIDS ishin gjendje; ne fakte, tashme te njohura:

-         paciente te lindur me ndryshime te Sistemit Immunitar.-         ne te tjere ku immuniteti eshte ulur nga nje tarapi antitumorale opa nga medikamente

immunodepresore te injektuara per transplantimin e organeve.Nga kjo eshte e qarte se se semundja vret duke shkaterruar sistemin immunitare te viktimave te

tij.I semuri mund te prodhoje LINFOMA (tumore te gjendrrave limfatike).AIDS eshte nje sindrom, qe manifestohet me nje kompleks shenjash, qe zhvillohen ne vazhdim te reduktimit apo humbjese se Sistemit Immunitar dhe eshte i fituar, meqenese defiçiti i Sistemit immunitar eshte shkaktuar contaminimi viral, por nuk eshte i trashiguar.

HIV ESHTE E VESHTIRE TE SHKATERROHET per dy motive:1) HIV ndryshon vazhdimisht strukturen gjenetike, duke e bere te pa nevojshme sintezen e

antikorpeve specifike qe, te sapo prodhuar rezultojne te kaluara(te superuara). Ne çdo ralle qe pergjigjet, pasaktesite e funksionimit te transkriptazes inverse gjenerojne mutacione qe kontri-buojne ne:

- Duke e bere te pa pranueshme ne sistemin immunitar te pritjes (ospitant)- Komplikuar perfundimisht sintezen e nje vaksine.

2) Mbyte (vret) limfocitet e specializuara per mbrojtjen kunder infeksioneve virale.  

Format e renda (virulente)-         Perveç te tjerave, egzistojne predispozicione gjenetike personale.-        Egzistojne faktor qe favorizojne infeksione Persistente (perseritese) duke provokuar nje aktivizim te sistemit immunitar (d.m.th. shumezimin e Limfociteve T4 dhe keshtu te virusit qe ato permbajne).

Ky evolim mund te jete i favorizuar nga:- Nga Shtatezania- Ose nga faktor te tjere qe dobesojne sistemin immuniter.- Ne 1/3 e rasteve me ARC (kompleksi i nderlidhur me AIDS)- SEROPOSITIV (ne harkun e 7 vjeteve) - Ne 1/3 e rasteve me AIDS

Eshte nje infeksion kronik i vazhdueshem dhe kjo shpjegon variabilitetin e madh te virusit. Kjo justifikon edhe farmakorezistencen e madhe (rezistence ndaj medikamenteve). 

Decursi klinik dhe diagnozaRastet e para me AIDS u dalluan rreth fundit te vitit 1979.

1) INFEKISONET KRYESORENe vazhdim te contaktit me agjentin petogjen, ne 20-30% te personave te infektuar, ku ne javet ne vazhdim jane shfaqur:- Manifestime pseudo-influenciale (gripale) me shqetesime te ngjashme me oto te gripit (dobesi trupore, djeresitje, temperature...)- Apo ato asimptomatike (me fjale te tjera nuk paraqesin asnje shenje klinikisht) LAC (Sindromi i Limfoadenopatise se pergjithesuar te vazhdueshme).

2) SEROPOZITIVITETINga 6 deri ne 12 jave (3muaj/6muaj) pas contaminimit (kontakti me cirusin), ka nje periudhe LATENCE (te fshehte) gjate te ciles objeti fillon te zhvilloje antikorpet e nevojeshme per te diagnostikuar semundjen.Kjo periulle perben “efektin dritare” (1 me 1.000.000 x transfuzion gjaku) qe eshte jashtezakonisht i rrezikshem sepse objekti injoron te kete qene i infektuar (kur ka bere analizat perpara se organizmi te kete filluar prollimin e antikorpeve), dhe mund te transmetioje virusin.Ne momentin kur objekti i kontaminuar (infektar) nga Virusi (HIV) fillon te prodhoje antikorpe (antitrupa), behet seropozitiv (mbartes aktiv). Kjo FAZE (qe perfshine nga 3 jave deri ne 6 muaj nga infektimi) eshte PA SIMPTOMA:

-        Ne organizem ka nje zhvillim te ulet te virusit (p.sh. si ne nje infeksion latent).- Prodhimi i antikorpeve specifike.- Pakesimi i LIMFOCITEVE T HELPER.

Objektet mund tejene portator per rreth 10 edhe asnje nuk ka qene ne gjendje per te bere seronegativ nje objekt seropozitiv.

3) ARC (kompleksi i nderlidhur me AIDS)Nga 6 muaj e deri ne 7 vjet pas infektimit fillojne te shfaqen MANIFESTIMET E PARA KLINIKE, d.m.tm. shenjat e para, si:-         Dhjamosja(+ zmadhimi) i nyjave, GJENDRRAVE LIMFATIKE. -         Kur numri i LIMFOCITEVE T4 ulet ne 400/mm3, Sistemi Immunitar eshte i compromentuar dhe ka fazen e quajtur ARC (kompleksi i nderlidhur me AIDS) (ose forma me e vogel e infeksionit nga HIV). Manifestohet ne mbi 1/3 e personave te infektuar deri ne 7 vjet pas infeksionit primar (fillestar).

Shenjat kryesore jane:-         Humbje me te madhe se 10% te peshes trupore.-         Temperature te verejtur me shume naten.-         Shtim ne volum te GJENDRRAVE LIMFATIKE (per nje periudhe se 3 muaj).-        Forma te renda te HERPES (infeksione viral qe manifestohet me forma te fshikzave te dhimbshme ne lekure).- Forma te CANDIDA ALBICANS (infeksion nga kerpudhat, qe manifestohet ne formen e

mykut te gojes).Keto simptoma nuk jane specifike te AIDS, edhe shume semundje beninje mund te paraqesin te njejtat shenja (manifestime)Vetem simptomat me karakter te vazhdueshem duhet te na bejne te mendojme per nje forme minore (vogel) te AIDS.Jo te gjithe Rastet e ARCse do te evolojne dejte nje forme te rende te semundjes.

4) AIDS i shpallur (conclamato) (me pak se 14% e personave viktima te AIDS jetojne (mbijetojne) me shume se 3 vjet)Pas nje periulle prej 6 muajsh (variabile) nga infektimi, virusi behet abktiv, duke shprethyer keshtu ne formen e tij virulente (1/3 e seropozitiveve zhillojne ne 7 vjet AIDS). Pacienti hyne ne fazen e AIDS te shpallur, numeri i LIMFOCITEVE bie nen 100/mm 3. dhe shfaqen keshtu INFEKSIONET OPORTUNISTE (te rendomta) ne forma me te renda:

- Pneumonite nga protozmet PNEUMOCISTIS CARINII - Meningiti CRIPTOCOCXIC shkaktuar nga nje forme kerpulle - TOXOPLASMOSA e shkaktuar nga nje protozom qe infekton sistemin nervor qendror.

Metodat per identifikimin e virusit te HIV

Metodat indirekteDiagnosa i infeksionit kryhet si rutine nepermjet kerkimit te antikorpeve te prodhuar nga

organizmi si reagim i pranise se virusit (HIV).Vetem pas 6-12 jave apo 6 muaj pas contaminimit (infektimit) mund te behet TESTI (anliza) per kerkimin e antikorpeve qe shfaqen ne gjak ne sasi te mjaftueshme, te rritur per diagnostikim.

Testi ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) Testi ELISA eshte metoda me e zakonshme e ndjekur dhe e perdorur per te individualizur

personat e infektuar nga HIV, dhe behet me marrjen e nje kampion gjaku tek nje objekt.

Ac(antikorpe) + A4(antigene) ® ReagimSpecifik viral me ngjyre

Ne se kampionin e gjakut kemi te pranishme Antikorpe (te prodhuara nga organizmi si reagim i pranise se HIV) Antigenet virale do te reagojne duke na dhene nje reaksion me ngjyre.

Ne nje rast te tille testi rezulton positiv, dhe objekti quhet SEROPOZITIV, ne rast te kundert objekti do te jete SERONEGATIV.Kure Antikorpet (Ac) takojne Antigenet (A4), lidhen duke formuar nje kompleks Ac-A4 te lidhur nga nje enzime qe ngjyrose qendren, duke lejuar keshtu individualizimin e pranise se antikorpeve.

Antikorpet bejne pjese ne 5 klasa te ndryshme dhe nderhyjne kunder virusit ne fasa te me voneshme: quhen immunoglobulina M, G, A, D, E. Testi ELSIA bazohet mbi kerkimin e dy substancave te para; immunoglobulina M (IgM) dhe immunoglobulina G (IgG). Nderkohe kure immunoglobulina G gjendet lehte, per immunoglobulinen M eshte me e veshtire.

Testi ELISA aktualisht i disponueshem percakton pranine e IgG, qe paraqesin veshtiresi te zhvillohen vetem 2-3 muaj pas kontaminimit.Ne rast infektimi te sigurte konfirmohet seropoziviteti nepermjet metodes te quajtur WESTERN-BLOT, qe eshte me e sigurte, por qe nuk perdoret si tes i pare per probleme kostosh (eshte shume i kushteshem). Pastaj behen edhe analiza te tjera per te vleresuar se sa virusi ka demtuar sistemin immunitar, ne te cilen kryesore eshte numerimi i Limfociteve CD4.

Rendesia e Testit -    TESTI duhe te perseritet disa here dhe duhet te konfirmohet edhe nga teknika te tjera. Sepse jane verifikuar POZITIV FALLSO keshtu qe nje rezultat i vetem pozitiv nuk mund te konsiderohet nje diagnoze definitive (perfundimtare). - Nga ana tjeter jane verifikuar NEGATIV FALLSO pasi qe testi mund te jete bere pas infektimit nga ana e virusit, por perpara se te filloje prollimi i antikorpeve dhe ky prodhim mund te kerkoje nga 3 jave deri ne 6 muaj, por edhe me teper. -    Ne se TESTI rezulton POSITIV d.m.th. qe personi eshte seropozitiv, d.m.th. qe eshte kontaminuar dhe infektuar nga virusi (HIV), dhe paraqet ne gjak antikorpet kunder virusit te HIV, por qe nuk d.m.th. se eshte i semure me AIDS. Seropozitivi me gjithese nuk manifeston asnje simptome, mund te transmetoje virusin e HIV nepermjet rrugeve te transmetimit:

1)   Per rruge SEKSUALE nepermjet sekrecioneve seksuale2)   Nepermjet GJAKUT (trasfuzionit, Nderrimit te ageve dhe aksesoreve te tjere te

contaminuar) 3)   Nga Nena e kontaminuar, ne fetus ose te porsalindurit.

Mjetet e transmetimitLikidet (gjaku, sperma dhe sekrecionet vaginale) e personave te infektuarjane mjete

transmetimi (ose mjet infeksioni) tesemundjes. Ndersa peshtyma dhe lotet nuk duket se jane rruge te perhapjes se semundjes, pasi qe kto mbajne nje sasi me te vogel te virusit se sa minimumi i sasise se nevojshme per te provokuar nje infeksion.  

Metodat direkteKerkimi direkt i virusit eshte me kompleks dhe behet vetem nga disa lboratore.

Virusi (HIV) pergjegjes per semundjsn e AIDS mund te zbulohet me:- Duke mbjellur LIMFOCITET e contaminuara te nje personi te infrktuar.- Ose duke kerkuar Enzimen (Transkriptaza inverse).

Testi (analiza) mund te behet falas sipas pershkrimit te mjekut dhe me libresen shendetesore in te gjitha qendrat dhe institute AIDS (qendra universitare dhe spitalore).

Ne pergjithesi rezultati i testit (analizes) mbahet anonim duke qene i kushtezuar nga sekreti profesional.

Testi behet ne menyre bsolutisht te reservuar: me ligje, rezultati i analizes mund te i komunikohet vetem personit qe i eshte nenshtruar testit. Ligji, perveç kesaj, ruan cilindo qe

rezulton seropositiv nga diskriminime te mundshme me karakter social, sendetesor, pune apo te cilitdo lloje diskriminimi.

Kushdo qe resulton i prekur (i semure) si SEROPOSITIV nga ARC apo AIDS, perkundrazi duhet qe te gjithe te kujdesen per sjellje seksuale te pershtatshme, qe te mos sjellin rrezik, per te infektuar partnerin e mundshem. 

Prejardhja e HIVJane identifikuar dy viruse te AIDS: HIV-1 dhe HIV-2 ndersa per prejardhjen e virusit te

AIDS, debati shkencor eshte akoma i hapur.

Origjina e HIV-2Virusi HIV-2 ka nje fuqi me te vogel patogjene, dhe duket se ka nje shperndarje te

kufizuar gjeografike ne Afriken Perendimore.Rrethana me e mundeshme do te ishte kalimi i vargjeve te ndryshuar (ceppi mutati) te virusit, fillimisht ne disa majmune afrikan (perbejne nje lloje serboratori qe toleron mire) tek njeriu.

Kalimi i virusit nga majmuni tek njeriu mund te jete verifikuar neprmjet kafshimit.Fillimisht, perhapja e virusit do ti perkiste popullimeve te Afrikes Qendrore (virusi mund te jete perhapur ne menyre te veçante ne Afrike per kushtet e keqija te sterilitetit gjate injektimit te medikamenteve, ilaçeve), me vone kontaminimet do te jene shkaktuar nga transfuzionet dhe nga zhvendosjet e personave te infektuar nga Afrika ne Shtetet e Bashkuara ose Europe (nepermjet trafikut tregtar dhe turistik).

Origjina misterioze e HIV-1 (zbuluar ne 83in)Nuk mund te mendohet rrjelle nga mutacionet e viruseve qe gjenden tek majmunet, sepse

ka nje kod gjenetik shume te ndryshem nga ai i HIV-2. Vazhdon te jete hipoteza se virusi egziston prej shume kohesh ne disa popuj te ddollur ne Afrike dhe qe e tolerojne mire kete virus.

Hipoteza mbi shfaqjen e virusit te HIV1)       Hipoteza me e besueshme duket ajo e ndryshimit te zakoneve tona te jetes qe i japin

mundesi virusit te perhapet. 2)      Eshte pak pranueshme te kete qene shtim i aktivitetit virulen te virusit (d.m.th. te fuqise

patogjene te virusit), meqenese ky mutacion duhet te ishte verifikuar njekohesisht ne te dy viruset HIV-1 Dhe HIV-2.scarsamente accettata l’ipotesi che ci sia stato un aumento dell’attività virulenta del virus (cioè del potere patogeno del virus), poiché questa MUTAZIONE avrebbe dovuto verificarsi contemporaneamente su entrambi i virus (HIV-1) (HIV-2).

3) Mund te perjashtohet hipoteza, prodhuar nga njeriu meqenese, rastete para te infeksioneve nga HIV kane qene dalluar (gjetur) ne fillimin e viteve 70 te kur teknologjia e kohes nuk mund te bente manipulime gjenetike. 

Parandalimi i infektimit nepermjet transfuzionit te gjakut.Çfardo shkembim gjaku i infektuar mund te transmetoje virusin (HIV) pergjejes per

AIDS.

1) TRANSFUZIONET e gjakut duhet te behen vetem kur eshte e nevojeshme. Gjaku i dhuruar, parpara se te transfuzohet, duhet ti nenshtrohet nje Testi Kontrolli; Sot kjo forme controlli ne pergjithesi eshte zhdukur, meqenese gjaku qe do te perdoret per transfuzion eshte analizuar me perpara (ne mmentin e dhurimit). Per pjesen tjeter, ne rastet e nderhyrjeve te vogla kirurgjikale qe kerkojne sasi te vogla gjaku, mund ti drejtohemi auto-transfuzionit (qe konsiston transuzionin e gjakut te vete personit te cilit i eshte marre 10 dite me perpara nderhyrjes). Duke ngrohur gjakun

dhe derivatet e tije virusi (hiv) mund te shkaterrohet, perkete duhet te zhduket rrisku i transmetimit ne HEMOFILAKTIKET.

2) Ne pergjitesi kategoria e personave me te prekur nga virusi i HIV eshte ajo e TOKSIKOINDIPENDENTVE (66% e rasteve te shenuara), d.m.th. e atyre qe injektojne droge per rruge endovenoze (venoze). Rrisku nuk vjen vetem nga higjena e ulte, por edhe nga deprasioni i aparatit mbrojtes qe rrjelle nga dobesimi i organizmit ne pergithesi (droga ul rezistencen e organizmit). Madje mendohet se ne pergjitesi mbi 40% e Toksikoindipendenteve te jene te infektuar nga virusi dhe ka vende te ndryshme qe perqindja toksiko-indipendenteve seropsitiv shkon ne 80%.

Virusi i HIV nuk mund te transmetohet nepermjet mushknjave sepse, spse ne trupin e tyre nuk ekzistion asnje lloje cikli ( si p.sh. ndolle me malarien). Edhe ne se mund te transmetohej nga mushkonjat, kjo do te prekte te gjithe popullaten (femij, te rinje dhe te rritur) dhe jovetem persona te rinje dhe seksualisht aktiv.

Perveç ksaje po te transmetohej nepermjet mushkonjave, do te ndollej ne te gjithe pjestaret e familjes dhe jo vetem midis partnereve seksual, apo midis nenes mbartese femijes. Nuk mund te transmetohet nga Kafshet shtpiake apo per rruge Indirekte nga rrobat intime, mbulesat, çarçafet.

Si shkaterrohet HIVJashte organizmit virusi i HIV nuk eshte rezistent. Virusi mund te shkaterrohet lehtesisht

nga:1.       Temperatura me te larta se 60° C;2.     Kandexhina, varekina;3.     Uji i Oksigjenuar (H2O2);4.     Detersivet;5.     Alkooli 70%;

 

Eshte e rendesishme: Per te pastruar dhe dizinfektuar menjehere çfaredo lloje, njolle gjaku apo likidi kontaminues. Per te lare rrobat me uje te nxehte dhe detergjent.

 

Eshte Rezistent: Nga te Ftohtit. Nga rrezet Gamma e X. Nga rrezet ultraviolette. Nga ambienti i thate.

 

Kategorite ne Rrezik Te dhenat statistikore tregojne se kategorite me te prekura jane:

1. TOKSIKOINDIPENDENTET (mbi 66% e rasteve te shenuara), dhe veçanarisht toksikoindipendentet homoseksual (megjithese ne shqiperi ky fenomen eshte me i vogel por gjithnje ne rritje), kjo ka te ngjare sepse homoseksualet kane qene parakohesisht te sensibilizuar nga ndikime qe vinin nga Shtetet e Bashkuara;2. HOMOSKESUALET (15 % te rasteve);3. Te porsalindurit nga NENA PORTATORE;4. Te gjite ata qe duhet ti nenshtrohen nje TRANSFUZIONI te gjakut apo derivateve te tije.

AIDS tek FemijetAIDS prek edhe te PORSALINDURIT bije te nenave portatore te HIV, meqeese virusi i

HIV eshte ne gjendje te kaloje barrieren placentare me nje propabilitet 1: 4. Ne pjesen me te madhe te rasteve simptomat manifestohen rreth muajit te 6 te, shume shpesh jane te pranishme qe ne lindje.Simptomat jane:

Renie e papritur e peshes dhe e rritjes; Shtim ne volum te gjendrrave Limfatike, te Melçise dhe te Shpretkes; Simptoma me karakter neurologjik; Perseritje te ineksioneve bakteriale dhe te rendomta.

Nena ka 50% mundesise per transmetimin e virusit te HIV te femija.

Evolucioni i AIDS ne femijeTek femijet zhvillimi i infeksionit nga HIV eshte me i rende se tek te rriturit.

1. Jane te rradhe, gati 5% e seropozitiveve;2. Nje perqindje e perfshire nga 30% < % < 60% efemijeve qe kane te zhvilluar ARC dhe qe

evolon si forme e rende e AIDS;3. 50% e femijeve SEROPOZITIV vdes ne harkun e 2 viteve te para te jetes.Prania e Antikorpeve (anti–HIV) te pranishme ne te porsalindurin nuk eshte sinonim i sero-pozitivitetit se sa mund te jene te transmetuara nga nena dhe jo te prodhuara nga i porsalinduri dhe pas nje fare kohe ato zhduken.   

TerapiteVirusi i HIV eshte nje parazit detyruar te lidhet me Limfocitet T4 dhe per tu riprodhuar

perdore aparatin metabolik te qelizes pritese.Per te shkaterruar virusin duhet te sintetiziohen substanca ne gjendje per te bllokuar ne menyre te perzgjedhur sintezen e molekulave (proteinen) virale.ILAÇI me efikas, nder ataderi tani te eksperimentuar, Ai me gjeresisht i perdorur eshte AZT (AZIDOTIMIDINA).Enzima virale (transkriptaza inverse), fut kete molekule anomale(anomali, jo normale) te ngjashme me nje NUKLEOTID ne molekulen ADNse qe eshte duke u prodhuar (mbi stampimin e filamentit te ARNse me origjine virale).Futja e kesaje molekule anomale (AZT) bllokon zgjatjen e me tejshme te vargut te ADN se me origjine virale.

Pacientet e trajtuar me AZT tregojne: Permiresim te Sistemit immunitar; Renie te infeksioneve te rendomta; Mbijetese te zgjatur.

Megjithate ilaçi paraqet: Rritje toksitivitetit (helmueshmerise); Efekte anesore te shumta.

Dhe per kete vazhdon kerkimi i ilaçeve me MEKANIZEM TE NDRYSHEM VEPRIMI.Nga studimet e bera ne vitet e fundit pohuar te bejne zbulime premtuese si p.sh.: Bashke shoqerimi i me shume medikamenteve (ne gjendje te ngadalesojne efektin e semundjes). Perdorimin e Rrugeve TERAPEUTIKE me efikase. Mjeket nuk duhet te perdorin AZT (AZIDOTIMIDINEN) ne monoterapi, por duhet te perdorin:

2 ose 3 ILAÇE te shoqeruara (p.sh. anti-proteazet) (proteazat jane substanca qe shtojne transfor-mimin e proteinave) 2 INHIBITOR (frenues) te virusit (p.sh. 1 frenues te Proteazes)ANTIPROTEAZET e TRANSKRIPTAZES INVERSE jane frenues qe bllokojne Enzimen e proteazes se nevojeshme per zhvillimin dhe shumezimin e virusit.

Perveç AZT ka edhe ilaçe te tjera si:

Nukleozidet: Retrovir (AZT) Zidovudina, AZT-trifosfato qe ka provuar se ule transmetimin Materno-fetal te HIV kur u eshte dhene grave seropozitive Shtatezena (pas javes se 14) dhe femijeve te tyre te porsalindur. Combivir (AZT+3TC), Epivir (3TC), Hivid (ddC), Trizivir (AZT+3TC+ABC), Videx (ddI), Zerit (d4T), Ziagen (ABC).Nukleotidet; Adefovir (ADV), Viread (TDF).Inhibitoret jo nukleozidik te transkriptazes inverse; Sustiva (Efavirenz), Rescriptor (Delavirdina), Viramune (Nevapirina).Inhibitoret e proteazes; Agenerase (Amprenavir), Atazanavir, Crixivan (Indinavir), Fortovase (Saquinavir), Invirase (Saquinavir), Kaletra (Lopinavir + Ritonavir), Norvir (Ritonavir), Tipranavir, Viracept (Nelfinavir).

Por asnje nuk ka qene ne gjendje te kthejne ne SERONEGATIV nje objekt SEROPOZITIV. Megjithate me terapite e reja, objekti evidenton:

      Nje ulje te aktivitetit te Formave virale (ka paciente ne te cilet infeksioni eshte stabilizuardhe ulur ne nivele shume te ulta) deri ne pakonsiderueshmeri ne gjak (ka patur paciente ne te cilet aktiviteti viral eshte bllokuar prej 18 muajsh, por nuk mund te parashikohet se per sa kohe mund te rrije ne forme inaktive);

        Rilindja e qelizave CD4 te pranishme ne Limfocitet T4 te Sistemit Immunitar.Eshte regjistruar qe ne 1% e POPULLSISE se EUROPES duket nje fare rezistece ndaj virusit te

HIV. Egzistojne pra Faktor Natyral Mbrojtes. Ne objektet immun nga HIV eshte ri-pare nje ANOMALI GJENETIKE qe ndalon

sintezen e CCR5, nje substance qe lejon virusin te hyje ne qelize (kta persona kane ngelur seronegativ, perveç disave qe jane infektuar por kane patur nje dekurs te ngadalte te semundjes).Nje grup kerkuesish kane shpallur qe, egzistojne molekula te veçanta te quajtura CHEMOCHINE (RANDES, MIK 1 a, MIK 2 b) qe pengojne hyrjen e virusit ne qelize.Sot mund te flitet per TERAPINE e AIDS, por jo per kurimin, kerkohet te stabilizohet infeksioni deri ne nivele shume te ulta. Askush nuk ka arritur te ktheje nje seropozitiv ne seronegativ.

VaksinaEshte e veshtire te krijohet nje VAKSINE efikase (asnje nuk eshte ne gjendje te

parandaloje AIDS) sepse egzistojne disa pengesa per ta realizuar:1 VARIABILITETI i madh i GJENETIK i virusit, per kete nje vaksine “direkte” drejt nje

ceppi te caktuar (p.sh. A) nuk mbron nga viruse me ceppa te tjere (p.sh. B, C...);2 Tendenca e virusit per t’u fshehur perballe veprimit te Sistemit Immunitar (d.m.th.

qendrimi per nje kohe te gjate ne “gjendje latente”);3 Qelizat T4 qe mbajne nje rrol te rendesishem ne mekanizmin qe garanton efikasitetin e

Vaksines, perbejne organin qe vihet ne shenje nga sulmi i virusit HIV;4 Veç kesaj prodhimi artificial ANTIKORPEVE sjelle nje veprim specifik kunder

proteinave virale, nuk e neutralizojne aktivitetin viral;5 Ketu duhet te shtohen edhe veshtiresite qe takohen ne FAZAT EKSPERIM-ENTALE, ne

fakt, normalisht vaksina eksperimentohet me perpara tek kafshet (por nuk ka asnje lloje kafshe e

pershtatshme per t’u eksperimentuar efikasiteti) dhe pastaj tek njeriu (por veshtiresia qendron, si gjithmone, ne referimin e vullnetareve per eksperimentimin njerezor) dhe per te qene te sigurte per parrezikshmerine e vaksines perpara se te perdoret te njerezit.Ashtu si per semundjet e tjera infektive, vetem VAKSINIMI i te gjithe popullesise do te mund te ndalte Epidemine.

Prandaj VAKSINA KLASIKE mund te arrihet vetem nga Virusi Inaktiv dhe jo nga ceppa te “zbutur” qe do te sillnin rrezikun e riaftesimit te nje aktiviteti virulent.

Nje VAKSINE tjeter do te mund te krijohej nepermjet MANIPULIMIT GJENETIK, kjo, mund te stimulonte reagimin immunitar te organizmit ne gjendje per kete te bllokoje infeksionin viral. Vaksina mund te prodhohet duke perdorur proteinat virale. Merret nga filamenti viral nje cope gen qe kodifikon proteinen virale dhe futet ne molekulen e ADN se. Nje fragment i tille ADNje (qe permban genin e filamentit viral) ne virusin e VAKSINES. Aktivizohet shumezimi i virusit te ri (VAKSINE + AIDS) gati per pacientet.

Prandaj, cilido SEROPOZITIV qe eshte i prekur nga ARC ose nga AIDS, duhet mbi te gjitha kete sjelje seksuale te pershtateshme, qe mos çojne ne rrezik dhe te infektojne partneret e tyre te mundshem. Per pjesen tjeter te popullsise, ne mungese te nje vaksine dhe te terapive efikase, egziston vetem rruga e PARANDALIMIT. Duhet me njohin se cilat jane sjelljet qe çojne rrisk infektimi, qe te mund te EVITOHEN:

Evituar DROGEN; Evituar çfardo lloje raporti te rastesishem dhe i pambrojtor.

Profilaksia immunitare dhe si te parandalohen semundjetVeprimi parandalues i prfilaksise immunitare kunder shume semundjeve konsiston ne

vaksinimin, d.m.th. ne stimulimin e Pergjigjes Immunitare ne organizem (me prollimin e Ac nga ana e Limfociteve (B) te kujteses).

 Si funksionon Virusi

Ketu do te ilustrojme se si virusi sulmon qeli-zen, zhvillohet dhe si vepron mjekimi.

CD4+ apo T-hellper jane ruaza te barda gjaku dhe jane pjese e sistemit immunitar, dhe ndihmojne per te luftuar infeksionet. Fig. 1

fig. 1

HIV sulmon keto qeliza dhe i shenderron ato ne Faktor HIV. Pasi prodhohen kopje te HIV, CD4+ jane te shkaterruara efektivisht me kohe. Fig. 2

fig. 2

Kur hyjne ne brendesi te CD4+, HIV vetem filament ARN (spiralja e kuqe) perdore enzimen e transkrtptazes inverse per te kon-vertuar HIV/ARN ne sozi te ADNse. Fig. 3

fig. 3

HIV ADN ( vargu kuq-blu) kalon ne berthame te qelizzes CD4+, ku behet pike-risht pjese ADN se se qelizes CD4+. Fig 4

fig. 4

Kure HIV/ADN eshte ne berthame, merr dhe instrukton qelizen CD4+ qe te prodhoje sa me shume viruse HIV qe shkojne per te infektuar qeliza te tjera CD4+. Fig. 5

fig. 5

Hiv sul mon te gjitha qelizat CD4+ aktive dhe qe kane qene te ndezura e qe jane te ndara edhe kane qene aktive kunder infekesioneve. Fig. 6

fig. 6

Qelizat e mbetura CD4+ qe nuk kane takuar infeksionin jane ne gjendje pritjeje per tu thirrur dhe hedhur ne veprim. Fig. 7

fig. 7

Ndersa aktivizohen qelizat e mbetura CD4+, jane sulmuar nga HIV, qelizat aktive riprodhojne virusin me shpejtesi shum te madhe. Fig. 8, 9.

fig. 8

.

Ndersa aktivizohen qelizat e mbetura CD4+, jane sulmuar nga HIV, qelizat aktive riprodhojne virusin me shpejtesi shum te madhe. Fig. 8, 9.

fig. 9

Mjekimi me te quajturit Nukleozite Analoge (NA) konsiston ne nderhyrjen ne lidhjen ARN te virusit me ate te ADNse duke nderhyre me ADN dhe ndertuar nje proçes. Ne te cilin virusi fillon te riprolloje ADNne e tije, por nje ADN virale incomplete e cila nuk eshte ne gjendje te prolloje kopje te reja te virusit. Fig. 10

fig. 10

Mjekime me Nukleozite Analoge te tilla si Zerit ( stavudine, d4T ) dhe Zerit Retrovirus (zidovudine, AZT ) te njohura si Timidina analoge. Timidina Analoge (NA) eshte me e efktshme ne qelizat CD4+ aktive. Fig. 10

fig. 11

Jo Timidine Analoget (NA) si Videx (didanosine, ddI), Hivid ( zalcitabine, ddC ) and Epivir ( Lamivudine, 3TC ), eshte me efektiv ne qelizat e mbetura CD4+

fig. 12

Nje klase tjeter e agjenteve antiretroviral qe quhen Jo Nukleozit inhibitor te trans-skriptazes inverse (NNRTI). Kjo klase mjekimi ndalon riprodhimin HIV duke u lidhur me enzimen e transkriptazes inverse. Eshte vertete qe nukleoziti analog parandalon edhe konvertimin e HIV ARN ne ADN. NNRTI jane Viramune, (nevirapine) dhe Rescriptor (delaverdine).

fig. 13

Protease Inhibitors ( PI ) si Invirase (saqui-navir methylate), Crixivan (indinavir), Norvir (ritonavir) dhe Viracept (nelfinavir) veprojne ne stadin final te ciklit te ripro-llimit te virusit, pikerish ne momentin kur jane duke u ndare kopje te virusit nga qeliza CD4+ originale, per te infektuar qeliza te tjera. Ky medikament ndalon kopjet e HIV qe te formohen te sakta, dhe te rileshohen per te bere dem-time ne qeliza te tjera. Fig. 14

fig. 14

BIBLIOGRAFIA

Sito Internet Ufficiale della LILA, Lega Italiana per la Lotta contro l'AIDS

"AIDS: peste del 2000?" Librex

Sito Internet Ufficiale dell'ALA, Associazione Nazionale Italiana Lotta AIDS

Divisione di Malattie Infettive - Presidio Ospedaliero "A. Cardarelli" – Campobasso

Enciclopedia Multimediale Encarta

Materiale fornito dalla Prof.ssa Chironna dell'Istituto d'Igiene di Bari durante il corso di aggiornamento sull"'HIV" (corso organizzato dall'I.R.S.S.A.E. di Bari autorizzato dal Ministero

della Pubblica Istruzione"http://www.angelfire.com/fl/gccchiv/test2.html