บทท�� 2

ฐานคิดท��น�าไปสู่��การพั�ฒนาระบบบรหารจั�ดการระด�บภาคิของสู่ถาบ�นพั�ฒนาองคิ�กรชุ!มชุน

วรรณกรรมท��เก��ยวข'อง

การศึ�กษาเพื่อพื่�ฒนาระบบการทำ�างาน การบร�หารจั�ดการระด�บภาคของสถาบ�นพื่�ฒนาองค�กรชุ มชุน ( พื่อชุ.) ซึ่�งในหลั�กการของการทำ�างานน�%น คณะผู้()ศึ�กษาจัะม *งเน)นเรองทำฤษฎี-ทำ-ม-ความส�าค�ญ ต่*อการบร�หารจั�ดการแลัะต่*อการทำ�าความเข)าใจัองค�การ คอ ทำฤษฎี-ระบบ (System

theory) เพื่ราะเป็3นทำฤษฎี-ทำ-ให)ความหมายขององค�การอย*างเด*นชุ�ด ให)ภาพื่ของส*วนต่*างๆ ในองค�การทำ�%งการแยกส*วนแลัะการรวมส*วนเข)าด)วยก�นเพื่อให)บรรลั เป็6าหมายทำ-ต่� %งไว) ส*วนใหญ*เมอกลั*าวถ�งค�าว*า ระบบ จัะ“ ”

เข)าใจัว*า หมายรวมถ�ง ป็8จัจั�ยน�าเข)า กระบวนการ ผู้ลัลั�พื่ธ์� ภายในระบบจัะม-กระบวนการสอสาร การป็6อนกลั�บของข)อม(ลัระหว*างส*วนต่*างๆ การให)ข)อม(ลัป็6อนกลั�บ(feedback)น�%นอาจัมาจัากภาคส*วนต่*างๆ ในส�งแวดลั)อมขององค�การน�%นๆ ได) อาทำ� จัากภาคร�ฐส�งคม เศึรษฐก�จัแลัะเทำคโนโลัย-

ทฤษฎี�ระบบ (System theory) เป็3นทำฤษฎี-ทำ-ใชุ)อธ์�บายเก-ยวก�บส�มพื่�นธ์ภาพื่ (relationships)โครงสร)าง (structure) แลัะความเชุอมโยงระหว*างส*วนต่*างๆ ในระบบ(interdependence)

ป็ฏิ�ส�มพื่�นธ์�ระหว*างกลั *มงานต่*างๆ เพื่อให)การทำ�างานบรรลั เป็6าหมายขององค�การ ทำ�%งน-% ความเชุอมโยงแลัะป็ฏิ�ส�มพื่�นธ์�ด�งกลั*าวเป็3นไป็ในลั�กษณะของการสร)างความสมด ลั(equilibrium)ของส*วน/กลั *มงานต่*างๆ ขององค�กร

ป็ระเภทำของระบบ (Types of systems) ได)แก*1. Rational system

2. Natural system3. Open system

Rational system แลัะ Natural system ม-ลั�กษณะคลั)ายก�น คอ การมององค�การอย*างเป็3นระบบป็=ด (closed system) น�นคอ แยกองค�การออกจัากส�งแวดลั)อมโดยส�%นเชุ�ง ในขณะทำ- Open

system มององค�การในลั�กษณะเป็=ด คอ การเป็=ดร�บส�งแวดลั)อมรอบองค�การโครงสร)างความเชุอมโยงระหว*างส*วนต่*าง ๆ แลัะส�มพื่�นธ์ภาพื่ข�%นอย(*ก�บส�งแวดลั)อม ซึ่�งม-ผู้ลัต่*อการบร�หารจั�ดการขององค�การทำ�%งภายในแลัะทำ-เชุอมโยงก�บภายนอก พื่�จัารณาระบบป็=ด (closed

system) น-% ระบบจัะเป็3นอ�สระจัากส�งแวดลั)อม Emery แลัะ Trist

(1972) ให)ข)อเสนอแนะว*า ในระบบป็=ด (closed system) การบร�หารจั�ดการต่*างๆ เพื่อการแก)ไขป็8ญหาขององค�การจัะกระทำ�าภายในบร�บทำขององค�การด)วยการใชุ)ข)อม(ลัภายในองค�การ ภายใต่)โครงสร)างภายในองค�การ (Internal structure) โดยไม*ให)ความส�าค�ญก�บส�งแวดลั)อมภายนอกองค�การ ระบบป็=ดจัะม *งเน)นไป็ทำ-องค�ป็ระกอบ/ส*วนต่*างๆ ขององค�การแลัะ/หรอป็8จัจั�ยภายในองค�การ เชุ*น ขนาด เทำคโนโลัย- ต่�าแหน*ง สถานทำ-ต่� %ง กลัย ทำธ์�การบร�หารจั�ดการ ความเป็3นเจั)าของ แบบ/สไต่ลั�ของผู้()น�าองค�การในส*วนต่*างๆ ระบบป็=ดจัะให)ความส�าค�ญก�บระด�บการแก)ไขป็ร�บป็ร งการบร�หารจั�ดการทำางเทำคน�คขององค�การด)วยความเชุอพื่%นฐานว*า ป็8จัจั�ยภายในองค�การเป็3นป็8จัจั�ยทำ-ม-ความชุ�ดเจัน แน*นอน เชุอถอได)มากกว*าป็8จัจั�ยภายนอกองค�การ อย*างไรก>ต่าม จั ดอ*อนของระบบป็=ดอย(*ทำ-ความจัร�งทำ-ว*า องค�การไม*อย(*โดยลั�าพื่�ง องค�การอย(*ในส�งคม ชุ มชุน ในส�งแวดลั)อมใหญ*ซึ่�งจัะม-ป็ฏิ�ส�มพื่�นธ์� ม-อ�ทำธ์�พื่ลัแลัะได)ร�บอ�ทำธ์�พื่ลัจัากโครงสร)างส�งคมใหญ* ระบบป็=ดให)ความส�าค�ญมากเก�นไป็ก�บหลั�กการ การบร�หารจั�ดการภายในองค�กรแลัะของส*วนต่*างๆ ภายในองค�กร การให)ความส�าค�ญทำ-มากเก�นไป็ต่*อข�%นต่อน การป็ฏิ�บ�ต่�งานต่*อความลั)มเหลัวแลัะ/หรอป็8ญหาอ ป็สรรคในแต่*ลัะข�%น

6

ต่อน กระบวนการในการป็6อนข)อม(ลัส*งกลั�บไป็ย�งส*วนต่*างๆ ภายในองค�กร

ระบบป+ด (Closed system)

ระบบป็=ด แบ*งเป็3น 2 ป็ระเภทำ คอ Rational system แลัะ Natural system

1. Rational system ระบบป็=ดแบบน-%เป็3นระบบทำ-ให)ความส�าค�ญก�บพื่ฤต่�กรรมของคนส*วนใหญ* /ทำ�%งหมดในองค�การทำ-จัะป็ฏิ�บ�ต่�การให)บรรลั เป็6าหมายเฉพื่าะขององค�การ ซึ่�งเป็3นเป็6าหมายทำ-ม-ความชุ�ดเจัน เป็3นทำ-เข)าใจัของทำ กคน ในทำ กภาคส*วนในองค�การ ระบบป็=ดแบบน-%เป็3นระบบทำ-ม-เป็6าหมายเฉพื่าะเจัาะจังเก�นไป็ เพื่ราะเป็6าหมายด�งกลั*าวเป็3นต่�วก�าหนดก�จักรรม ป็ฏิ�ส�มพื่�นธ์� การป็ระสานงาน แลัะความร*วมมอก�นระหว*างผู้()ทำ-ม-ส*วนร*วมในการป็ฏิ�บ�ต่�งานในองค�กร ความเข)าใจัด�งกลั*าวเป็3นความส�าค�ญต่*อการม-จั�ต่ส�าน�กแลัะการเส-ยสลัะของผู้()ทำ-ม-ส*วนได)เส-ยในทำ กระด�บ เพื่อการป็ฏิ�บ�ต่�งานเพื่อองค�การ ระบบป็=ดจั�งเป็3นระบบทำ-ม-โครงสร)างองค�การอย*างเป็3นทำางการ

2. Natural system เป็3นระบบทำ-ให)ความส�าค�ญก�บผู้()ใชุ)บร�การ (Client) เป็3นหลั�ก เป็3นองค�การทำ-ให)บร�การทำางส�งคมเป็3นส*วนใหญ* อาทำ� โรงเร-ยนทำางเลัอก บร�การให)ค�าป็ร�กษาแก*กลั *มเป็6าหมายเฉพื่าะ เชุ*น ผู้()ทำ-ถ(กทำ�าร)ายร*างกายหรอผู้()ถ(กข*มขน องค�การทำ-ให)บร�การทำางส�งคมด�งกลั*าวน-%ม-ลั�กษณะทำ-เป็3นระบบป็=ดแต่*ก>ป็ฏิ�เสธ์อ�านาจัของส*วนกลัาง ไม*ให)ความส�าค�ญก�บระเบ-ยบกฎีเกณฑ์�หรอร(ป็แบบว�ธ์-การทำ�างานทำ-องค�การก�าหนดไว) ไม*แบ*งแยกสถานภาพื่ของคนทำ�างานว*าม-บทำบาทำ หน)าทำ-เฉพื่าะอะไร ในระบบทำ-เร-ยกว*า Natural system น-% สมาชุ�กองค�การทำ-ม-ค ณสมบ�ต่�ส*วนต่�วเฉพื่าะทำ-เก-ยวข)องก�บการทำ�างานแลัะการให)บร�การ (Client) ม-ความส�าค�ญต่*อองค�การ ถ)าจัะกลั*าวว*าระบบป็=ดแบบ Natural system เป็3นองค�การทำ-สมาชุ�กผู้()ทำ-ม-ส*วนในองค�การจัะเป็3นผู้()ทำ-ม-ความสนใจัเหมอนๆ ก�น แลัะเป็3นผู้()ทำ-ต่*างก>ต่)องการทำ�าให)องค�การอย(*

7

รอด แลัะเป็3นผู้()ทำ-ต่*างก>ทำ�างานในก�จักรรมทำ-ม-ลั�กษณะเป็3นก�จักรรมรวมหม(* (collective activities) ภายใต่)โครงสร)างทำางส�งคมภายในองค�การอย*างไม*เป็3นทำางการ โดยทำ-ทำ กคนต่*างก>ทำ�าต่ามส�งทำ-ต่นค�ดเพื่อให)องค�การม-ความม�นคงเข)มแข>ง องค�การป็ระเภทำน-%ให)ความส�าค�ญก�บพื่ฤต่�กรรมฝู(งชุนต่*าง ๆ (collectivities) ในองค�การให)ความสนใจัก�บโครงสร)างของพื่ฤต่�กรรม (behavioral structure)

ระบบเป+ด (Open System)

ระบบทำ กระบบจัะป็ระกอบด)วยส*วนต่*างๆ ซึ่�งแต่*ลัะส*วนม-ความส�มพื่�นธ์�เก-ยวโยงซึ่�งก�นแลัะก�น ข�%นต่*อก�นแลัะก�น แลัะแต่*ลัะส*วนม-ความเป็3นเอกลั�กษณ� ม-ความแต่กต่*างก�นโดยพื่%นฐาน แต่*ลัะส*วนม-ความสลั�บซึ่�บซึ่)อนเพื่-ยงใดข�%นอย(*ก�บพื่ลัว�ต่ของระบบ ซึ่�งเป็ลั-ยนผู้*านไป็ส(*การเป็3นระบบทำางส�งคม (social system) ระบบเป็=ดเป็3นระบบทำ-ร �กษาสภาวะคงทำ-ให)ก�บต่นเองได)ด)วยการแสวงหา/น�าเข)าทำร�พื่ยากรภายนอกจัากส�งแวดลั)อม ระบบเป็=ดเป็3นระบบทำ-ก�จักรรมต่*างๆ ม-ความส�มพื่�นธ์�เชุอมโยงแลัะข�%นต่*อก�นแลัะก�น ม-ป็ฏิ�ส�มพื่�นธ์�แลัะการแลักเป็ลั-ยนก�นอย*างต่*อเนอง ทำ�%งภายในองค�การแลัะก�บส�งแวดลั)อมภายนอก

ลั�กษณะเด*นของระบบเป็=ด คอ การด�ารงต่นเองขององค�การด)วยกระบวนการระดมแลัะ ใชุ)ทำร�พื่ยากรจัากส�งแวดลั)อม องค�การทำ-เป็3นระบบเป็=ดให)ความส�าค�ญก�บการให)น�ยามแลัะการทำ�าความเข)าใจัว�ฏิจั�กรของป็8จัจั�ยน�าเข)า กระบวนการเป็ลั-ยนแป็ลังป็8จัจั�ยน�าเข)าทำ-กลัายเก�ดผู้ลัลั�พื่ธ์�แลัะการน�าป็8จัจั�ยน�าเข)ามาใชุ)ใหม* ต่ามแผู้นป็ฏิ�บ�ต่�งานขององค�การทำ-ก�าหนด ระบบเป็=ดให)ความส�าค�ญก�บ พื่ลั�ง “ ” (Energy) ทำ-องค�การจัะได) ร�บการเสร�มจัากส�งแวดลั)อม

โดยทำ�วไป็ ไม*ว*าจัะเป็3นระบบป็=ด (Closed system) หรอระบบเป็=ด (Open System) ต่*างก>ม-ความเป็3นลั�กษณะพื่%นฐานทำ-คลั)าย ๆ ก�น ได)แก*

8

1. ม-ส*วนต่*าง ๆ เป็3นส*วนป็ระกอบของระบบ (subsystem) แลัะม-ความส�มพื่�นธ์�ระหว*างก�น

2. การป็ฏิ�บ�ต่�งานใดๆ จัะถ(กมองในภาพื่รวมของระบบ3. ม-การก�าหนดเป็6าหมาย (Goals) หรอผู้ลัลั�พื่ธ์�/ผู้ลัผู้ลั�ต่

(Output)4. ม-ป็8จัจั�ยน�าเข)า (Input)

5. ม-ความเป็3นพื่ลัว�ต่ เก�ดการเป็ลั-ยนแป็ลัง (change) การแป็ลังร(ป็ แป็รสภาพื่ (Transform) จัากป็8จัจั�ยน�าเข)า (Input) ออกมาเป็3นผู้ลัผู้ลั�ต่ (Output)

6. ม-การควบค มโดยการส*งข)อม(ลัป็6อนกลั�บ (feedback) เพื่อการป็ร�บป็ร ง แก)ไข แลัะพื่�ฒนา

7. ระบบป็ระกอบด)วยระบบย*อย (subsystems) ต่�%งแต่* 2

ระบบข�%นไป็ ทำ�างานร*วมก�น8. ระบบแม)จัะม-ความแต่กต่*างก�นแต่*จัะม-ความส�มพื่�นธ์�ระหว*างก�น

แลัะเก-ยวเนองก�น9.โดยทำ�วไป็ ระบบจัะม-หลั�กเกณฑ์�ทำ-ม-หลัายว�ธ์-ทำ-จัะน�าไป็ส(*

ผู้ลัลั�พื่ธ์�/ผู้ลัผู้ลั�ต่ ได)เหมอน ๆ ก�น

ทำฤษฎี-ระบบ (System Theory) ถ(กน�าไป็ใชุ)เป็3นทำฤษฎี-การบร�หารจั�ดการ ทำ-เร-ยกก�นว*า ทำฤษฎี-การบร�หารจั�ดการเชุ�งระบบ เพื่ราะเหต่ ผู้ลัต่*างๆ ด�งน-%

1. การเป็3นทำฤษฎี-ทำ-อธ์�บายองค�การอย*างเป็3นระบบว*าป็ระกอบด)วยระบบย*อย (subsystem) ทำ-หลัากหลัายแต่*ทำ�างานร*วมก�นแลัะพื่�งพื่าก�นแลัะก�น

2.ให)ความส�าค�ญก�บองค�ป็ระกอบพื่%นฐานขององค�การทำ�%ง 5 ส*วน คอ ป็8จัจั�ยน�าเข)า (Input) ผู้ลัผู้ลั�ต่ (Output) กระบวนการ (process) การป็6อนกลั�บ (feedback) แลัะสภาพื่แวดลั)อม (environment)

9

3. เป็3นทำฤษฎี-ทำ-อธ์�บายความเคลัอนไหว การเก�ดพื่ลัว�ต่ภายในองค�การ ความเป็3นพื่ลัว�ต่ของระบบ เป็3นการเป็ลั-ยนแป็ลังของระบบในหลัากหลัายม�ต่� อาทำ� (1) การเป็ลั-ยนแป็ลังด)านโครงสร)าง (2) การเป็ลั-ยนแป็ลังด)านเทำคโนโลัย- (3) การเป็ลั-ยนแป็ลังด)านบ คลัากร/พื่ฤต่�กรรม แลัะ (4) การเป็ลั-ยนแป็ลังด)านลั�กษณะของงาน

4. การให)ภาพื่องค�การทำ�%งในความเป็3นองค�รวมแลัะส*วนย*อย หลัายชุ�%น (multilevel)แลัะหลัายม�ต่�(multidimensional) ซึ่�งให)ความส�าค�ญต่*อการป็ระสานงานก�นระหว*างส*วนระบบย*อย ระบบใหญ* ทำ�%งภายในแลัะก�บส�งแวดลั)อมภายนอก

5. เนองจัากการม-ระบบย*อย ระบบใหญ* ม-ความแต่กต่*างก�น การบร�หารจั�ดการด)วยทำฤษฎี-ระบบน-%จัะค�าน�งถ�งการใชุ)แรงจั(งใจัทำ-หลัากหลัายร(ป็แบบแลัะว�ธ์-การ (Multimotivated)

6. ทำฤษฎี-ระบบม-ความเป็3นสหว�ชุาการ (Multidiscipline) น�ามาใชุ)ในการบร�หารจั�ดการองค�การได)อย*างม-ป็ระส�ทำธ์�ภาพื่

7. ทำฤษฎี-ระบบให)ความส�าค�ญก�บม�ต่�พื่ฤต่�กรรมของมน ษย�ในองค�การ การป็ร�บต่�ว (Adaptive)โดยเฉพื่าะระบบเป็=ดก�บสภาพื่แวดลั)อมทำ-ไม*คงทำ- ม-ต่�วแป็รหลัายต่�ว (multivariable)

ในการใชุ)ทำฤษฎี-ระบบ (System theory) อธ์�บายองค�การใด ๆ อาทำ� สถาบ�นพื่�ฒนาองค�กรชุ มชุน (พื่อชุ.) ทำ-ม-ระบบย*อยหลัากหลัายต่*างก�น บางส*วนอาจัม-ความเป็3นระบบเป็=ดมาก ในขณะทำ-หลัายส*วนม-ความเป็3นระบบป็=ดจั�งต่)องทำ�าความเข)าใจัหลัายม�ต่�หลัายระด�บ

10