COĞRAFYA - testokul.com€¦ · COĞRAFYA KONU ANLATIMLI Özet Anlatım Çözümlü Örnekler...

TYT - AYTCOĞRAFYA

KONU ANLATIMLI

Özet AnlatımÇözümlü ÖrneklerPekiştirme Soruları

Konu Tamamlama Testleri

TYT - AYT Coğrafya Konu Anlatımlı

OL00-SS.02KAN03

978-605-2175-69-9

Aykut Yüceil

Gülizar Yorulmaz, Nurşen Arslan, M. Erdal Akman, Ali Özdemir

Testokul Dizgi-Grafik Servisi

Mehmet Çetiner

Nilgün Aydoğan

WPC Matbaacılık San. Tic. A.Ş.Osmangazi Mah. Mehmet Deniz Kopuz Cad. No:17 Esenyurt - İSTANBULtlf: 0 212 886 83 30

0 212 275 00 35 www.testokul.com - [email protected]ülbahar Mah. Cemal Sururi Sk. No:15/E Halim Meriç İş Merkezi Kat 9 Mecidiyeköy - İST.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre her hakkı Eksen Yayıncılık ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ.’ye aittir. Eksen Yayıncılık’tan yazılı izin alınmadan kitabın herhangi bir şekilde kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde gerekli yasal mevzuat uygulanır.

Ürün Adı

Ürün No

ISBN

Yazar

Tashih ve Kontrol

Dizgi Mizanpajve Tasarım

Yayın Editörü

Yayın Yönetmeni

Baskı

İletişim

Copyright ©

Bu kitapta kullanılan görsellerin büyük bir kısmı https://www.shutterstock.com/ sitesinden kurumsal

üyeliğimizle alınmıştır. Bazı görsellerde http://cografyaharita.com/ sitesinden ve TTKB’nin onayladığı

ders kitaplarından yararlanılmıştır.

Saygıdeğer Öğretmenlerimiz ve Sevgili Öğrenci Arkadaşlarımız,

Sınavların adı değişiyor, sınavlardaki soru dağılımları veya branşlara ait soru sayısı değişe-

biliyor. Müfredatın değişmesi, yenilenmesi eğitim gündemimizi meşgul ediyor ama sonuçta

sınav gerçeği değişmiyor. Bu gerçeğin altında milyonlarca öğrenciyi yüksek öğretimde aldığı

puana göre uygun bir programa yerleştirme işlemleri yatıyor. İşte tam bu noktada sonuç odaklı

hareket etmesi gereken öğrenci arkadaşlarımızın yanında sağlam, güvenilir ve ÖSYM'nin

soru mantığına göre hazırlanmış başucu kaynakları olmalı ki kısa zamanda olumlu sonuç

alabilsinler.

Testokul olarak dört yıllık lise müfredatının konularını bir yıldan daha kısa sürede tamamlamak

ve bu süreçte ÖSYM'nin çizgisinden sapmadan öğrencimizi hedefe ulaştırmak için elinizdeki

bu kitabı hazırladık. Sizin de inceleyince fark edeceğiniz üzere kitabımızda şu teknikleri kul-

landık:

➤ Yeterli ve öz bilgiye dayalı konu anlatımı

➤ Açıklamalı örneklerle konunun püf noktalarının öğretilmesi

➤ Pekiştirme soruları ile ÖSYM sınavında çıkabilecek sorulara hazırlık yaptırılması

➤ Konu tamamlama soruları ile öğrencinin sınava hazır hâle getirilmesi

Peki bu kitapta daha başka neler yaptınız? derseniz,

➤ Cep Notu bölümüyle konunun öz bilgisini vermeyi amaçladık.

➤ Aman Dikkat! bölümüyle karıştırılması muhtemel bilgilerin doğrularıyla öğrencimizi uyarma görevimizi yaptık.

➤ Pekiştirme sorularının yazılı çözümüne sayfalarda yer alan kare kodlardan ulaşılabil-

mesini sağladık.

Biz anlattık, öğrettik, konuyu kavratıcı ve pekiştirici birçok soruya yer verdik. Kısaca,

TYT - AYT Coğrafya konularını anlamanıza, öğrenmenize ve bu dersin sorularını çözmenize

yardımcı olacak bir kitap hazırladığımıza inanıyoruz. Hedeflediğiniz geleceğe ulaşmanızda

katkımız olabilmesi dileğiyle...

KİTABIMIZI TANIYALIM

Pekiştirme SorularıArtık direksiyon sende. Bu bölümdeki sorularla bir deneme sürüşüne

çıkacak, öğrendiklerini pekiştireceksin.

Cep Notu bölümüylekonunun öz bilgisini vermeyi amaçladık.

Konu BaşlığıÖnce ünite içindeki

alt konuları bu başlıklara ayırdık.

Anlatım BölümüKonunun temelini

burada attık, açıklamalı örnekleri de

burada verdik.

Konu Tamamlama Testi

Birçok soru çeşidiyle ünite sonunda da seninle birlikteyiz. Yapbozun son

parçası bu testler. Bu adımdan sonra sınava

bizce hazırsın.

QR KodPekiştirme

sorularının çözümleri için telefonunla bu

kodu okutman yeterli.

1. ÜNİTEİnsan - Doğa ve Coğrafya 8

Coğrafi Koordinat Sistemi 14

Coğrafi Konum 25

Dünya’nın Şekli ve Hareketleri 31

Haritalar 50

İklim Elemanları 70

Büyük İklim Tipleri ve Bitki Örtüleri 108

Türkiye İklimi 120

Yer’in Yapısı 135

Levha Hareketleri 143

İç Kuvvetler 144

Topraklar 156

Dış Kuvvetler 163

Türkiye’nin Yer Şekilleri 179

Dünya’da ve Türkiye’de Su Varlığı 181

2. ÜNİTEDünya’da ve Türkiye’de Nüfus 192

Göçler 205

Yerleşmeler 208

3. ÜNİTEŞekilsel ve İşlevsel Bölgeler 218

Uluslararası Ulaşım Hatları 221

4. ÜNİTEİnsanın Doğa Üzerindeki Etkisi 226

Doğal Afetler ve Ekstrem Olaylar 227

5. ÜNİTEBiyoçeşitlilik ve Ekosistemler 238

Ekosistemler ve Madde Döngüleri 241

İÇİNDEKİLER

6. ÜNİTEEkonomik Faaliyetler ve Doğal Kaynaklar 250

Ekonomik Faaliyetlerin Sosyal ve Kültürel Etkileri 253

Doğal Kaynaklar ve Ekonomi 257

Türkiye Ekonomisi 261

Türkiye’de Tarım 263

Türkiye’de Hayvancılık 272

Türkiye’de Madencilik 275

Türkiye’de Enerji Kaynakları 279

Türkiye’de Sanayi 284

Türkiye’de Ulaşım 290

Türkiye’de Ticaret 293

Türkiye’de Turizm 297

Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Projeleri 301

7. ÜNİTEKültür Bölgeleri ve Türk Kültürü 308

Jeopolitik Konum ve Türkiye’nin Jeopolitiği 314

Sıcak Çatışma Bölgeleri 317

Küresel Ticaret Bölgeleri 320

Küresel Turizm 323

Ülkelerin Gelişmişlik Seviyeleri 325

Uluslararası Örgütler 330

8. ÜNİTEÇevre Sorunları ve Türleri 338

Madenler ve Enerji Kaynaklarına Ait Kullanımın Çevresel Etkileri 340

Arazi Kullanımının Çevresel Etkileri 342

Küresel Çevre Sorunları 343

Doğal Kaynakların Sınırlılığı ve Sürdürülebilir Kullanımı 348

Çevre Politikaları 353

Çevresel Örgütler 360

Çevre Anlaşmalarının Etkileri 362

Cevap Anahtarları 366

1. ÜNİTE

Bu ünitede üzerinde durulacak konular

İnsan-DoğaveCoğrafya

CoğrafiKoordinatSistemi

CoğrafiKonum

Dünya’nınŞekliveHareketleri

Haritalar

İklimElemanları

BüyükİklimTipleriveBitkiÖrtüleri

Türkiyeİklimi

Yer’inYapısı

LevhaHareketleri

İçKuvvetler

Topraklar

DışKuvvetler

Türkiye’ninYerŞekilleri

Dünya’daveTürkiye’deSuVarlığı

DOĞAL SİSTEMLER - I

98

8218

Nem ve YağışNem, atmosferdeki su buharı miktarıdır ve higromet-re ile ölçülür. Atmosferdeki nemin kaynağı okyanus, deniz, göl, akarsu ve bitkilerdir. Ancak atmosferdeki nem oranı her yerde aynı değildir. Okyanus ve deniz kıyıları nem bakımından zengin iken çöller, karaların iç kesimleri ve yüksek bölgeler nemin az olduğu alan-lardır.

Nemin kaynağı buharlaşma olayıdır. Su yüzeyi ve sıcaklık arttıkça buharlaşma artar. Dolayısıyla kutup-lardan Ekvator’a doğru genel olarak sıcaklık arttığı için nem miktarı da artar. Kıyılardan iç kesimlere gidildikçe su kaynağından uzaklaşıldığı için buharlaşma genel olarak azalır. Deniz seviyesinden yükseldikçe sıcaklık azalacağı için nem miktarı da genellikle azalır.

Öğretici Örnek 01 :

Havadaki su buharının yeryüzüne dağılışı ve etkileri ile ilgili,

I. Soğuk yerlerde kar yağışı fazla olduğundan nem miktarı da fazladır.

II. Ekvator ve çevresinde nem miktarı kutuplara göre fazladır.

III. Çöller ve çevresinde sıcaklık fazla olduğundan nem miktarı da fazladır.

IV Nem miktarı kıyılardan iç kesimlere doğru gidildikçe artar.

V Yüksek yerlerde nem miktarı genellikle alçak yerlere göre daha fazladır.

bilgilerinden hangileri doğrudur?

Ekvator ve çevresinde buharlaşma miktarı fazla

olduğundan nem miktarı da fazladır. Kutuplar çevre-

sinde ise çok düşük sıcaklık nedeniyle buharlaşma

ve nem miktarı azdır. Cevap Yalnız II.

Nem TürleriMaksimum Nem

Havanın taşıyabileceği en yüksek nem miktarı (nem taşıma kapasitesi) maksimum nem olarak ifade edilir. g/m3 olarak ifade edilir. Sıcaklık arttığında havanın nem taşıma kapasitesi artar.

Mutlak Nem

Havanın içinde bulunan nem miktarıdır. Mutlak nem, g/m³ olarak ifade edilir. Sıcaklığın artması durumda yeterli su kaynağı varsa mutlak nem artar. Ancak su kaynağı yoksa bu durum görülmez.

Bağıl Nem

Havadaki mutlak nemin maksimum neme oranıdır. Bağıl nem, % olarak ifade edilir. Başka bir deyişle havanın nem taşıma kapasitesinin ne kadarının dolu olduğunu gösterir.

Nem türü1.

hava kütlesi

2. hava

kütlesi

3. hava

kütlesi

4. hava

kütlesi

Maksimum nem (g/m3) 40 20 10 30

Mutlak nem (g/m3) 20 5 9 3

Bağıl nem (%) 50 25 90 10

Tablodaki 1. hava kütlesinin nem taşıma kapasitesi (maksimum nem) 40 g/m3 ve içinde bulunan nem (mutlak nem) 20 g/m3 olduğu için bu hava kütlesinin kapasitesinin yarısının (%50) dolu olduğu söylenebilir. Bu durumda bağıl nem %50 olacaktır.

2. hava kütlesinin nem taşıma kapasitesi 20 g/m3 ve içinde bulunan nem 5 g/m3 olduğu için bu hava küt-lesinin kapasitesinin dörtte birinin (%25) dolu olduğu söylenebilir. Bu durumda bağıl nem %25 olacaktır.

Tablo incelendiğinde mutlak ve maksimum nem bir-birine yaklaştığında bağıl nemin arttığı, birbirinden uzaklaştığında ise azaldığı görülür.

Pekiştirme Soruları

1. Aşağıdaki tabloda beş merkezin mutlak ve maksimum nemleri verilmiştir.

Merkez Maksimum nem (g/m3) Mutlak nem (g/m3)

I 21 20

II 18 8

III 23 3

IV 25 13

V 30 18

Buna göre verilen merkezlerden hangisinde bağıl nem en azdır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

İKLİM ELEMANLARI / NEM VE YAĞIŞ

99

Doğal Sistemler - I

g/m3

I II IIIMutlak nemMaksimum nem

II. hava kütlesinde maksimum ve mutlak nem birbirine en yakın durumdadır. Dolayısıyla bağıl nemi fazla olan II. hava kütlesi yağışa da daha yakındır. Maksimum nemin biraz azalması durumunda yağış başlayacaktır. Bu durum, sıcaklığa bağlıdır.

Hava kütlesinin ısınması durumunda maksimum nem artar, soğuması durumunda maksimum nem azalır.

Mutlak nemMaksimum nem

g/m3

Sıcaklık artarsa

Sıcaklık arttığında maksimum nemin yükselmesi sonucu havanın doluluk oranı (bağıl nemi) azalacak, hava yağıştan uzaklaşacaktır.

Mutlak nemMaksimum nem

Sıcaklık azalırsa

g/m3

Sıcaklık azaldığında maksimum nemin azalması sonucu havanın doluluk oranı (bağıl nemi) artacak, hava yağışa yaklaşacaktır. Bir hava kütlesinin yağış bırakabilmesi için nem taşıma kapasitesinin (maksi-mum nem), içinde bulunan nemi (mutlak nem) taşı-yamaması gerekir. Sıcaklığın biraz daha düşmesi sonucu maksimum nem, mutlak nem değerinin altına düşerse yağış başlayacaktır.

Nem açığı, havanın yağış bırakması için gerekli olan nemdir. g/m3 olarak ya da % olarak ifade edilebilir. Bağıl nem havanın kapasitesine göre dolu olan kıs-mını ifade ediyorsa nem açığı da boş olan kısmını ifade eder. Bağıl nemi %60 olan hava kütlesinin, nem açığının %40 olduğu söylenebilir.

Havanın belirli bir sıcaklıkta taşıyabileceği maksimum nem bellidir. Örneğin dünyanın herhangi bir yerinde sıcaklık 30°C olduğunda hava kütlesinin maksimum nemi 30,4 g/m3 olur. bu durum, Ekvator’da da çölde de Antalya’da da geçerlidir. Sıcaklık gün içinde değiş-tiğinde maksimum nem ve bağıl nem de değişir.

Saat 14.00 22.00 06.00

Sıcaklık (°C) 30 20 10

Maksimum nem (g/m3)

30,40 17,32 9,42

Mutlak nem (g/m3)

10 10 10

Bağıl nem (%) 32,89 57,73 100

Nem açığı%67,11

(20,40 g)%42,27 (7,32 g)

Nem açığı yok

Öğle vakti yüksek sıcaklık nedeniyle maksimum nem fazla olduğu için bağıl nem düşüktür. Gece boyunca sıcaklık düştüğü için maksimum nem düşer, bağıl nem artar ve sabaha doğru yağış başlar. Nem açığı da bu süreçte sıfıra iner.


Aşağıda bir dağ yamacı boyunca hareket eden hava kütleleri numaralandırılarak gösterilmiştir.

1

2

3

Bu hava kütlelerinin hareketi sırasında meydana gelen bağıl nem değişimi nasıl gerçekleşir?

Yükseldikçe sıcaklık azalacağı için 1. ve 2. yönlerde maksimum nem düşecek bağıl nem artacaktır. 3. yönde ise sıcaklık yükseleceği için maksimum nem artar bağıl nem azalır.

100

8220

Nem türleri, dünyanın her yerinde aynı değerleri gös-termez.

➣ Ekvator’da maksimum, mutlak ve bağıl nem yıl boyunca yüksektir.

➣ Çöllerde maksimum nem yüksek, mutlak nem düşük olduğundan bağıl nem de düşüktür.

Cezayir’in Aoulef bölgesinde bazı yıllar hiç yağış olmamaktadır.

➣ Kutuplarda maksimum ve mutlak nem düşüktür.

➣ Bu bölgelerin dışında genel olarak kıyılarda mutlak ve bağıl nem yüksekken iç kesimlerde düşüktür.

Bağıl nemin yüksek olmasının, hissedilen sıcaklık ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etkileri vardır. Bağıl nem oranının fazla olması, özellikle yaz döneminde sıcaklıkların daha da yüksek hissedilmesine ve çeşitli rahatsızlıklara sebep olabilir.


I

II

III

IV

V

Yukarıdaki Dünya haritasında verilen taralı alanlardan hangisinde yıl boyunca bağıl nem düşüktür?

IV. bölge yazı yağışlı, III ve V. bölgeler tüm yıl yağışlı

olduğu için buralarda bağıl nem tüm yıl düşük ola-

maz. I. bölge çöl ikliminde, II. bölge kutup ikliminde

yer aldığı için buralarda genellikle bağıl nem düşük-

tür.


1. Bir merkezde havanın nem açığının azalması için aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi gerekir?

A) Hava kütlesinde maksimum nemin azalması

B) Hava kütlesinin yamaç boyunca alçalması

C) Rüzgârın kesilmesi

D) Bağıl nemin azalması

E) Hava sıcaklığının artması

2. Bir hava kütlesinde sıcaklığın azalması sonucunda;

I. bağıl nem,

II. maksimum nem,

III. nem açığı,

IV. yağış ihtimali

özelliklerinden hangilerinin artması beklenir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve IV

D) II ve III E) III ve IV

3. Aşağıdaki grafikte bağıl nemleri verilen beş bölgenin mutlak nemlerinin eşit olduğu bilinmektedir.

Bağıl Nem (%)

10080604020

I II III IV V

Buna göre, kaç numaralı hava kütlesinin sıcaklığı en düşüktür?


101


Yoğuşma ve YağışHavadaki su buharının sıvı ya da katı hale geçmesi-ne yoğuşma adı verilir. Havadaki nemin yoğuşması, sıcaklığa ve oluştuğu yere göre farklı şekillerde mey-dana gelir.

BulutBulutlar, havada kalabilecek kadar küçük ve hafif olan su damlaları veya buz kristallerinden oluşur. Bulutlar özelliklerine göre farklı şekilde gruplandırılır. Yüksekliklerine göre bulutlar üçe ayrılır.

Stratüs

Sirrüs

Kümülüs

Bulut çeşitleri

1. Alçak Bulutlar (Stratüs): Taban yüksekliği 2.000 metrenin altında olan koyu renkli bulutlardır. Tabaka ya da küme şeklinde oluşurlar. Genellikle yağış bırakırlar.

2. Orta Bulutlar (Kümülüs): Yükseklikleri 2.000 -6.000 metre arasında olan açık renkli bulutlardır. Hava kütlesinde nem oranı yüksek olursa yer yer yağış bırakabilirler.

3. Yüksek Bulutlar (Sirüsler): Sirüsler, 6.000 met-reden daha yüksekte olan bulutlardır. Bu yükseklikte hava çok soğuk olduğundan tanecikler buz kristalleri şeklindedir. Genellikle yağış bırakmazlar.


Bulut türleriyle ilgili,

I. En fazla yağışı, troposferin üst kesimlerindeki bulutlar oluşturur.

II. Sadece 2000 m’den alçak bulutlar yağış getirir. III. Su zerrecikleri ya da buz kristallerinden

oluşurlar.

yargılarından hangileri yanlıştır?

Alçak bulutlar en çok yağışa neden olan bulutlar (I) olsa da 2000 m’nin üzerindeki bulutlar da yağış bıra-kırlar (II) Cevap I ve II

SisZemine temas eden havanın soğuması ve içinde bulunan su buharının yoğunlaşmasıyla oluşur. Sis oluşumunda temel etken soğumadır. Bu nedenle sis genelde sabaha karşı oluşur ve öğleye doğru sıcaklık arttığında dağılır.

Cep Notu

Sabah oluşu sisin öğleye doğru dağılması, sıcaklık arttıkça maksimum nemin de arttığına kanıt olarak gösterilebilir.

Sis, hareketsiz duran hava kütlesinin temas ettiği zeminin soğuması sonucu oluşabileceği gibi zemine temas eden havanın yatay yönde hareket ederek daha soğuk bir zemine gelmesiyle de oluşabilir. Sisin en fazla görüldüğü alanlardan biri sıcak ve soğuk okya-nus akıntılarının karşılaşma alanlarıdır.


I. ılık denizden sıcak karaya, II. sıcak karadan soğuk karaya, III. kış mevsiminde, gece, karadan denize

Yukarıda hareket yönü verilen hava kütlelerinden hangilerinin sis oluşturması beklenmez?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

Bulunduğu ortamdan daha sıcak bir ortama geçen hava kütlesinin sis oluşturması beklenmez. Kış gecelerinde karalar aşırı soğuduğu için karadan ılık denize ilerleyen hava kütleleri sis oluşturmaz (III). Ilık denizden sıcak karaya ilerleyen hava kütlesinin de (I) sis oluşturması beklenmez. Cevap I ve III

102

8222

Çiy

Özellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında havadaki su buharının soğuk (0°C’nin üzerinde) zeminler üzerinde su damlaları şeklinde yoğuşmasıyla oluşur.

Kırağı

Soğuk (0°C’nin altında) cisimler üzerinde su buharının katılaşması sonucu meydana gelen, ince, kırılgan, iğne, pul ve tüy şeklinde beyaz buz kristalleri-nin görüldüğü buz örtüsüdür.

Kırç

Havadaki aşırı soğumuş su damlacıklarının nesneler üzerinde temas edip donmasıyla oluşan buz katmanıdır. Kırağıdan farkı su buharının değil su damlacıklarının donmasıyla oluşmasıdır.


Aşağıdakilerden hangisi yağış ve yoğunlaşma formları için yanlış bir bilgidir?

A) Çiy: Havadaki su buharının soğuk zeminler üzerinde su damlaları şeklinde yoğuşmasıyla oluşur.

B) Kırağı: Soğuk cisimler üzerinde su buharının katılaşması sonucu meydana gelen, ince, kırılgan, iğne, pul ve tüy şeklinde beyaz buz kristalleridir.

C) Kırç: Havadaki aşırı soğumuş su damlacıklarının nesneler üzerinde temas edip donmasıyla oluşan buz katmanıdır.

D) Sis: Alçalan havanın sıcak zemine temas etmesi ve içindeki nemin yoğunlaşmasıyla oluşur.

E) Bulut: Yükselen havanın içinde bulunan nemin belirli bir yükseltiden sonra havada asılı su zerreciklerine dönüşmesiyle oluşur.

Sis oluşumu için yoğuşma, yoğuşma için de soğu-

ma gereklidir. Alçalan havanın sıcak zemine temas

etmesi sonucu hava ısınacağı için sis oluşumu

görülmez.

Cevap D

Cep Notu

Türkiye’de kırağı ve kırç, daha çok karasal bölgelerde görülmektedir.


1. Havanın içindeki su damlacıklarının aşırı soğumuş zemin ve cisimlerle temas etmesi sonucu “kırç” adı verilen buz katmanı oluşur.

Buna göre, sözü edilen yoğuşma tipinin aşağıda verilen kentlerin hangisinde daha sık görülmesi beklenir?

A) Ardahan B) Mersin

C) Diyarbakır D) Samsun

E) Tekirdağ

103


Yağış ÇeşitleriHavadaki su buharının yoğuşması için havanın yük-selmesi ya da soğuması gerekir. Alçalan ya da ısınan hava asla yağış getirmez.

YağmurBulutun içerisinde yer alan su damlacıklarının ağırlı-ğının artması sonucu yer çekimine bağlı olarak yere düşmesiyle oluşur.

KarHavadaki su buharının 0°C’den düşük sıcaklıklarda buz kristalleri hâlinde yoğunlaşmasıyla oluşan yağış şeklidir.

DoluDolu yağışları, yukarı yönlü dikey hava hareketlerinin hızlı olması ve aşırı soğumuş su damlalarının buz kat-manına dönüşmesi sonucu oluşur.

Dolu


Havanın yükselerek soğumasıyla oluşan yağış tipleri ile zemine yakın yerlerde soğumasıyla oluşan yoğuşma tipleri birbirinden farklıdır.

Buna göre;

I. yağmur, II. çiy, III. kırç, IV. kar

türlerinden hangilerinin yükselen havanın soğumasıyla oluştuğu söylenebilir?

Kırç ve çiy, havanın soğuk zeminle temas etmesi

sonucu oluşurlar. Yağmur ve kar ise yükselen hava-

nın soğumasıyla oluşur. Cevap I ve IV

Oluşumuna Göre Yağış TipleriSıcaklık ve nem içeriği açısından benzer özellikler taşıyan oldukça geniş hava parçalarına hava kütle-si adı verilir. Hava kütlelerinin sıcaklık ve nem gibi özelliklerini, üzerinde oluştukları yüzey belirler. Hava kütleleri sıcak veya soğuk, nemli ya da kuru olabilir. Yağışların oluşumu üzerinde hava kütlelerinin etkisi büyüktür.

1. Yükselim (Konveksiyonel) Yağış

Yükselim yağış

Isınan hava hafifleyip yükselir. Yükselmeye bağlı olarak soğur ve yağış oluşturur. Genellikle sıcaklığın arttığı dönemlerde gerçekleşen iri taneli sağanak şeklinde görülen yağışlardır. Dünyada Ekvator çev-resi ile orta kuşak karalarının iç kesimlerinde görülen yağış şeklidir. Ekvator’da tüm yıl görülür, eylül ve mart ayları çevresinde artar. Türkiye’de İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da ilkbahar ve yaz döneminde oluşur. Genellikle öğleden sonra görülür.


Aşağıda yükselim yağışlarına neden olan hava kütlelerinin hareket yönü gösterilmiştir.

Bu tür yağışlar için,

I. Genellikle sabaha karşı oluşurlar. II. Havanın yamaç boyunca yükselmesiyle

oluşurlar. III. Oluşum yerleri alçak basınç alanı durumundadır. IV. Ekvator çevresinde yıl boyunca etkili olurlar.

yargılarından hangileri doğrudur?

Bir hava kütlesinin yükselici hareket yapması alçak

basınca neden olur (III). Bu hava hareketi Ekvator’da

yıl boyunca görülür (IV). Cevap III ve IV

104

8224

2. Yamaç (Orografik) Yağışı

Yamaç yağışı

Yatay yönde hareket eden hava kütleleri yer şekilleri-ne bağlı olarak yükselip soğuyarak yağış bırakabilir. Yamaç yağışları özellikle denizden karaya doğru esen rüzgârların kıyıya paralel olan dağlara çarptığı yerlerde yoğun olarak görülür. Bu tür yerlerde eğer dağlar fazla yüksekse hava kütleleri, içerisindeki tüm nemi rüzgâra dönük yamaca bırakarak diğer yamaca neredeyse tamamen kuru olarak geçer. Böylece dağın bir yamacı fazla yağış alırken diğer yamacı kurak olur. Güneydoğu Asya, Batı Avrupa ve Batı Kanada’da yay-gındır. Türkiye’de de Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında görülür.


Aşağıda iki ayrı yağış oluşum şekli verilmiştir.

Dağ

Deniz

Bu tür yağışların oluşmasındaki ortak özellik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sıcak ve soğuk havanın karşılaşması

B) Hava kütlesinin yükselerek soğuması

C) Yüksek basınç merkezlerinde oluşmaları

D) Dağlık bölgelerde oluşmaları

E) Dağ sıralarının kıyıya paralel uzandığı yerlerde görülmesi

Hava kütlelerinin yükselerek soğuması üç yağış

tipinde de ortak özelliktir.

Cevap B

3. Cephe Yağışı

Cephe yağışı

SoğukSıcak

Soğuk ve sıcak hava kütleleri karşılaştıklarında sıcak hava, soğuk havanın üzerine yükselir. Yükselmeye ve temas yüzeyindeki soğumaya bağlı olarak yağış oluşur. Cephe yağışları orta kuşakta (en fazla 60° enlemleri çevresi) kutuplardan gelen hava kütleleri ile Ekvator yönünden gelen hava kütlelerinin karşı-laşması sonucunda yaygın olarak görülür. Türkiye’de Akdeniz iklim bölgelerinde kışın oluşan yağışlar, cephe kökenlidir.


1. Aşağıdaki şekillerde, oluşumuna göre yağış çeşitleri gösterilmiştir.

Sıcak havaSoğuk hava

I

Denizkara

II

IIIısınma

Buna göre, numaralandırılmış yağış çeşitlerinin yaygın olduğu alanlar, aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? I II III

A) Dönenceler 60° enlemleri Kutuplar çevresi

B) 60° enlemleri Güneydoğu Ekvator Asya çevresi

C) Kutuplar Orta Asya Dönenceler çevresi

D) Güneydoğu Okyanus Akdeniz Asya kıyıları çevresi

E) Orta Asya Dönenceler Ekvator çevresi çevresi

105


Dünya’da Yağışın Dağılışı

AZ

FAZLA Dünya yağış haritası

Amazon ve Kongo havzaları, Gine Körfezi, Güneydoğu Asya ve Batı Avrupa, yıllık yağışın fazla olduğu alan-lardır. Kuzey Afrika, Arap Yarımadası, Orta Asya, Avustralya’nın iç kesimleri ve kutup bölgelerinde yıllık yağış miktarı çok azdır.


II

V

I

III

IV

Yukarıdaki haritada numaralandırılarak belirtilen alanlardan hangisi, yeryüzünün en az yağış alan bölgeleri arasında yer almaz?

II. alan batı rüzgârlarının ve yer şekillerinin etkisiyle yıllık yağış miktarı fazla olan bir bölgededir.


1. Yeryüzünde yağış miktarı her bölgede aynı d eğildir. Yağış rejimi de belirli yerlerde düzenliyken bazı bölgelerde düzensizdir.

I III

II

V

IV

Yukarıdaki haritada numaralandırılmış taralı alanlardan hangisi, hem yağış miktarının fazla hem de yağış rejiminin düzenli olduğu bölgelere örnek gösterilemez?


8225

106

Konu Tamamlama Testi - 4

1. Ekvator’da ısınan havanın dikey olarak yükselmesi, kutuplarda ise soğuyan havanın alçalması aşağıdakilerden hangisine yol açar?

A) Troposferin kalınlığının Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalmasına

B) Su buharının tamamına yakınının troposferde bulunmasına

C) İklim olaylarının tümünün troposferde gerçekleş-mesine

D) Atmosferi oluşturan gazların %75’inin troposferde bulunmasına

E) Troposferde yükseklere çıkıldıkça sıcaklığın azal-masına

2. • Sıcaklığın etkisiyle oluşan basınç merkezleri ter-mik karakterlidir.

• Alçak basınç merkezinde dikey yönlü hava hare-keti yükselicidir.

• Yıl boyunca etkili olan basınç merkezlerine sürekli basınç merkezi denir.

Bu bilgilere göre, aşağıdaki paralellerden hangisinin çevresinde sürekli termik alçak basınç alanlarının oluştuğu söylenebilir?

A) 0° B) 30° C) 45° D) 60° E) 90°

3. Aşağıda bir yörenin 3°C aralıklarla çizilen bir izoterm haritası ve bazı merkezlerin sıcaklıkları gösterilmiştir.

5°

–3°–6°

3°0°

6°9° 8°

4°

11°

–7°

Bu merkezlere ait sıcaklık değerlerinden hangisi yanlış verilmiştir?

A) –7° B) 4° C) 5° D) 8° E) 11°

4. Dünya, küresel bir şekle sahip olduğu için güneş ışınlarının her yere aynı açıyla düşmesi mümkün d eğildir. Güneş ışınları Ekvator çevresine büyük açılarla gelir ve buraları daha çok ısıtır. Ekvator’dan kutuplara gidildikçe güneş ışınlarının düşme açısı küçülür ve sıcaklık azalır. Buna enlem etkisi denir.

Bu parçaya göre, aşağıdakilerden hangisi enlem - sıcaklık ilişkisiyle açıklanamaz?

A) Türkiye’de yıllık sıcaklık ortalamasının Danimarka’dakinden yüksek olması

B) Akdeniz kıyılarında karlı gün sayısının, Karadeniz kıyılarından az olması

C) Kalıcı kar sınırının Grönland’da deniz düzeyine inmesi

D) Samsun’da kış sıcaklık ortalamasının Sivas’takinden yüksek olması

E) Okyanuslarda, kutuplara doğru gidildikçe tuzlulu-ğun azalması

5. Aşağıda dünya temmuz ayı indirgenmiş izoterm haritası verilmiştir.

Yengeç Dönencesi

Oğlak Dönencesi

Ekvator

10°

10°

20°

20°

30°

30°

0°

Bu haritaya göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

A) Kuzey Yarım Küre’de sıcaklık ortalaması 30°C’den fazla olan yerler vardır.

B) Antarktika’nın sıcaklık ortalaması 0°C’nin altında-dır.

C) Türkiye’nin sıcaklık ortalamaları 20°C’nin üzerin-dedir.

D) En sıcak yerler Yengeç Dönencesi çevresinde karaların iç kısımlarıdır.

E) 0°C eğrisinin uzanışında karasallığın etkisi belir-gindir.

107


6. İklim, atmosfer olaylarının geniş alanlı ve uzun süreli olarak ortalama değerlerle belirtilmesi, hava durumu ise dar alanlı ve kısa süreli olarak belirtilmesidir.

Buna göre, aşağıdakilerin hangisinde iklimle ilgili bir özellik verilmiştir?

A) Mardin’de, dün en yüksek sıcaklık 36°C olmuştur.

B) Doğu Karadeniz’de tüm hafta boyunca yağış bek-lenmektedir.

C) İç Anadolu Bölgesi’nde yazlar sıcak ve kurak ge-çer.

D) Dün etkili olan Lodos, Çanakkale’de deniz trafiğini aksattı.

E) Erzurum’da gündüz 20°C’ye çıkan sıcaklık gece 2°C’ye düştü.

7. Rüzgâr, yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına yönelik yatay yönlü hava hareketidir.

1018

1024

10181018

100610121012

III

III V

IV

1012

1018 mb

1012 mb

Bu haritada numaralanmış doğrultuların hangisinde rüzgâr oluşması beklenmez?


8. Aşağıdaki görsellerde bazı basınç merkezleri ve bu merkezlerde etkili olan rüzgârlar gösterilmiştir.

I II III IV

Bu merkezlerden hangileri Güney Yarım Küre’de yer alır?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV

9. 30° paralelleri çevresindeki dinamik yüksek basınç alanlarından 60° paraleli çevresindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen batı rüzgârlarının, aşağıdakilerden hangisi üzerinde etkili olduğu söylenebilir?

A) Sıcak kuşakta kıtaların doğu kıyılarının bol yağış alması

B) Ekvator çevresinde yağmur ormanlarının oluşması

C) Labrador soğuk okyanus akıntısının oluşması

D) Güneydoğu Asya’da yılın yarısının yağışlı olması

E) Orta kuşakta kıtaların batı kıyılarının bol yağış alması

10. 21 Mart günü, mutlak nemin gün içinde aynı kaldığı düşünülürse aşağıdaki saatlerin hangisinde bağıl nemin en düşük olması gerekir?

A) 05.00 B) 09.00 C) 11.00

D) 14.00 E)18.00

11.

I

II

III

IV

V

Yukarıdaki Dünya haritasında numaralanmış alanların hangisinde yıllık yağış miktarı daha azdır?


TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 1TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 2TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 3TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 4TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 5TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 6TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 7TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 98TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 99TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 100TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 101TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 102TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 103TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 104TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 105TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 106TYT-AYT COGRAFYA KONU ANLATIMLI 107

COĞRAFYA - testokul.com€¦ · COĞRAFYA KONU ANLATIMLI Özet Anlatım Çözümlü Örnekler...

Documents

Transcript of COĞRAFYA - testokul.com€¦ · COĞRAFYA KONU ANLATIMLI Özet Anlatım Çözümlü Örnekler...