KPSS2017

30.Eğitimde

yıl

önce bİz sorduk

soru92120 Soruda

COĞRAFYAkonu anlatımlı

pratik bilgiler

sınavlara en yakın özgün sorular ve açıklamaları

çıkmış sorular ve açıklamaları

GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR

Önder Cengiz

KPSS Coğrafya Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-318-483-6

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

34. Baskı: 2016, Ankara

Yayın-Proje: Elif Turanlıoğlu BultanDizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

Değerli Adaylar;

Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan “Coğrafya” kapsamındaki 18 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır.

Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup;

■ Türkiye’nin Coğrafi Konumu, ■ Türkiye’nin Yerşekilleri ve Özellikleri,■ Türkiye’nin İklimi ve Bitki Örtüsü,■ Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme,■ Türkiye’de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık,■ Türkiye’de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi,■ Türkiye’de Ulaşım, Ticaret ve Turizm ve ■ Türkiye’nin Bölgesel Coğrafyası bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafik ve etkinliklerle akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir.

Her ünitenin sonunda, ■ etkinlik,■ bulmaca, ■ çözümlü testler,■ cevaplı testler ve■ çıkmış sorulara;

yer verilmiştir.

Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerimize teşekkürü bir borç biliriz.

Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız.

Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS’de ve meslek hayatınızda başarılar.

Önder Cengiz

SUNU

2016 KPSS’de Yer Alan 18 Coğrafya Sorusunun Oransal Dağılışı

KONULAR YAKLAŞIK AĞIRLIK

Türkiye’nin Fiziki Coğrafyası %39 (7 soru)

Türkiye’nin Beşeri Coğrafyası %17 (3 soru)

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası %44 (8 soru)

2002-2016 yılları arasında çıkmış soruların analizleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

Türkiye’nin Fiziki Coğrafyası

Türkiye’nin Coğrafi Konumu

1 - 1 1 - 1 1 1 2 - 1 1 1 2 -

Türkiye’nin Yerşekilleri

1 3 1 2 1 1 2 1 1 2 1 4 5 4 5

Türkiye’nin İklimi ve Bitki Örtüsü

- 1 1 1 2 1 2 2 3 1 1 - 1 1 2

Türkiye’nin Beşeri Coğrafyası

Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme

2 2 2 4 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

Türkiye’de tarım, hayvancılık ve ormancılık

4 4 4 3 4 4 3 4 4 3 3 2 2 2 1

Türkiye’de madenler, enerji kaynakları ve endüstri

3 2 1 2 3 3 2 2 1 2 3 3 2 3 3

Türkiye’de ulaşım, ticaret, ve turizm

2 2 3 3 3 2 3 3 2 2 4 3 3 3 3

Türkiye’nin Bölgeler Coğrafyası

Türkiye’nin Bölgeler Coğrafyası

5 4 5 2 2 3 2 2 2 5 1 - 1 - 1

Çevre ve Toplum - - - - - - - 1 1 1 1 2 - - -

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM Türkiye’nin Coğrafi Konumu

Matematik (Mutlak) Konum.....................................................................................3

Özel Tarihlerde Türkiye...........................................................................................7

Türkiye’nin Matematik (Mutlak) Konumu ve Sonuçları ...........................................9

Türkiye’nin Özel (Göreceli) Konumu ve Sonuçları................................................11

Türkiye’nin Jeopolitiği ...........................................................................................14

Özet ......................................................................................................................16

Etkinlik ..................................................................................................................17

Bulmaca................................................................................................................18

Çözümlü Test ........................................................................................................19

Cevaplı Test ..........................................................................................................25

Çıkmış Sorular ......................................................................................................28

2. BÖLÜM Türkiye’nin Yerşekilleri ve Özellikleri

Türkiye’nin Yerşekillerinin Genel Özellikleri ..........................................................35

Fiziki Haritalar .......................................................................................................35

Türkiye’nin Jeolojik Geçmişi .................................................................................36

Türkiye’nin Platoları ve Ovaları.............................................................................41

Türkiye’de Dış Güçlerin Oluşturduğu Yer Şekilleri ................................................43

Türkiye’nin Kıyı Tipleri ..........................................................................................52

Türkiye’de Toprak Oluşumu ve Tipleri ..................................................................53

Türkiye’nin Su Varlığı ............................................................................................56

Türkiye’de Doğal Afetler .......................................................................................62

Özet ......................................................................................................................67

Etkinlik ..................................................................................................................70

Bulmaca................................................................................................................71

Çözümlü Test ........................................................................................................72

Cevaplı Test ..........................................................................................................78

Çıkmış Sorular ......................................................................................................81

vi

3. BÖLÜM Türkiye’nin İklimi ve Bitki Örtüsü

Türkiye’nin İklimi ...................................................................................................93

Türkiye’de Sıcaklık ..............................................................................................93

Türkiye’de Nemlilik ve Yağış ................................................................................98

Türkiye’de İklim Tipleri ........................................................................................101

Türkiye’nin Bitki Örtüsü.......................................................................................103

Türkiye’nin İklim Tipleri ve Bitki Örtüsü ...............................................................108

Özet ....................................................................................................................109

Etkinlik ................................................................................................................110

Bulmaca..............................................................................................................111

Çözümlü Test ......................................................................................................112

Cevaplı Test ........................................................................................................120

Çıkmış Sorular ....................................................................................................124

4. BÖLÜM Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme

Türkiye’de Nüfus Özellikleri ................................................................................133

Türkiye’de Nüfusun Dağılışı ve Nüfus Yoğunluğu ..............................................135

Türkiye’nin Nüfusu ve Nüfus Sayımları ..............................................................138

Türkiye’nin Nüfus Politikaları ..............................................................................139

Türkiye’de Nüfus Projeksiyonları: Türkiye Nüfusunun Geleceği.........................140

Türkiye’de Göçler ...............................................................................................140

Türkiye’de Yerleşme ...........................................................................................143

Türkiye’de Mesken Tipleri ...................................................................................147

Özet ....................................................................................................................148

Etkinlik ................................................................................................................149

Bulmaca..............................................................................................................150

Çözümlü Test ......................................................................................................151

Cevaplı Test ........................................................................................................157

Çıkmış Sorular ....................................................................................................160

vii

5. BÖLÜM Türkiye’de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık

Anadolu Uygarlıkları ...........................................................................................175

Türkiye’de Arazi Kullanımı ..................................................................................176

Türkiye Ekonomisinin Sektörel Dağılımı .............................................................177

Türkiye Ekonomisini Etkileyen Faktörler.............................................................178

Türkiye’de Tarım .................................................................................................179

Türkiye’de Hayvancılık .......................................................................................192

Türkiye’de Ormancılık.........................................................................................197

Özet ....................................................................................................................199

Etkinlik ................................................................................................................200

Bulmaca..............................................................................................................201

Çözümlü Test ......................................................................................................202

Cevaplı Test ........................................................................................................207

Çıkmış Sorular ....................................................................................................211

6. BÖLÜM Türkiye’de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi

Türkiye’de Madenler ...........................................................................................225

Türkiye’de Enerji Kaynakları ...............................................................................233

Türkiye’de Sanayi ...............................................................................................238

Özet ....................................................................................................................243

Etkinlik ................................................................................................................245

Bulmaca..............................................................................................................246

Çözümlü Test ......................................................................................................247

Cevaplı Test ........................................................................................................255

Çıkmış Sorular ....................................................................................................258

viii

7. BÖLÜM Türkiye’de Ulaşım, Ticaret ve Turizm

Türkiye’de Ulaşım ...............................................................................................269

Türkiye’de Ticaret ...............................................................................................277

Türkiye’de Turizm ...............................................................................................280

Türkiye’nin 2023 Turizm Stratejisi ......................................................................284

Türkiye’nin Millî Parkları .....................................................................................286

Türkiye’de Şehirler ve Özellikleri ........................................................................292

Etkinlik ................................................................................................................296

Bulmaca..............................................................................................................297

Çözümlü Test ......................................................................................................299

Cevaplı Test ........................................................................................................305

Çıkmış Sorular ....................................................................................................308

8. BÖLÜM Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri

Türkiye’de Bölge Sınıflandırması........................................................................319

Türkiye’nin Bölgesel Kalkınma Projeleri .............................................................319

Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri...............................................................................322

Karadeniz Bölgesi...............................................................................................323

Marmara Bölgesi ................................................................................................329

Çözümlü Test ......................................................................................................336

Cevaplı Test ........................................................................................................341

Ege Bölgesi ........................................................................................................344

Akdeniz Bölgesi ..................................................................................................348

Çözümlü Test ......................................................................................................353

Cevaplı Test ........................................................................................................359

İç Anadolu Bölgesi ..............................................................................................362

Doğu Anadolu Bölgesi ........................................................................................367

Güneydoğu Anadolu Bölgesi ..............................................................................373

Bölgelerin Özelliklerinin Karşılaştırılması ...........................................................378

Etkinlik ................................................................................................................380

Bulmaca..............................................................................................................381

Çözümlü Test ......................................................................................................382

Cevaplı Test ........................................................................................................387

Çıkmış Sorular ....................................................................................................390

Bulmaca Çözümleri ............................................................................................398

Yıllara Göre Çıkmış

Soru Analizleri

2011-

20102

20091

20081

20071

2006-

20051

20121

20131

20141

20152

2016-

TÜRKİYE’NİN COĞRAFİ KONUMU

Türkiye’nin Matematik (Mutlak) Konumu ve Sonuçları

Türkiye’nin Özel (Göreceli) Konumu ve Sonuçları

Türkiye’nin Jeopolitiği

“Ormansız yurt vatan değildir.”

MUSTAFA KEMAL ATATÜRK

3

TÜRKİYE’NİN COĞRAFİ KONUMU

Bir bölgenin Dünya üzerindeki yerine coğrafi konum denir. İki şekilde ifade edilir:

COĞRAFİ KONUM

Özel (Göreceli) Konum

Matematik (Mutlak) Konum

MATEMATİK (MUTLAK) KONUM

Ekvator

Oğlak Dönencesi

36°

45°

42°

Dünya üzerindeki herhangi bir yerin başlangıç pa-raleli olan “Ekvator”a ve başlangıç meridyeni olan “Greenwich”e uzaklığının derece cinsinden ifadesi-ne “Mutlak Konum” denir.

Türkiye, 36 - 42 kuzey paralelleri ile 26 - 45 doğu meridyenleri arasında yer almaktadır.

Not

Türkiye’den geçen en uzun paralel dairesi 36o K (Hatay’dan geçer.) dir.Türkiye’den geçen en kısa paralel dairesi 42o K (Sinop’tan geçer.) dir.

ParalellerEkvatora ve birbirine 1o aralıklarla çizilen hayali çem-berlere paralel denir.

Paralellerin başlıca özellikleri şunlardır:

90 °

90 °

60 °

60 °

30 °

30 °

0°

Başlangıç paraleli ve en uzun paralel dairesi Ekvator’dur.

Not

Türkiye’ nin en kuzeyi ile en güneyi arasında 666 km’lik kuş uçuşu uzaklık bulunmaktadır. 42° − 36° = 6°×111 = 666 km

Ekvator’dan kutuplara doğru boyları kısalır. Kutup-larda nokta halini alır.

Ekvator, kutup noktalarına eşit uzaklıkta olan ve Dünya’yı iki eşit yarım küreye ayıran en büyük pa-raleldir.

Ekvator’un kuzeyindeki alanlara Kuzey Yarım Küre, güneyindeki alanlara Güney Yarım Küre de-nir.

1. BÖLÜM

4

90 °

90 °

0°

0°

30°

30°

60°

60°

Kuzey

Güney

EkvatorEkvator

90 tane Kuzey Yarım Küre' de, 90 tane Güney Ya-rım Küre'de olmak üzere toplam 180 tane paralel bulunur. Paraleller birer derece aralıklarla çizilmiş-lerdir.

Aynı boylam üzerinde iki paralel arası kuş uçuşu uzaklık dünyanın her yerinde 111 km’dir.

Not

Paralel ile enlem birbirine benzeyen ifadelerdir. Enlem bir noktanın Ekvator’a uzaklığının açı (derece, dakika, saniye) cinsinden ifadesidir. Enlem, bir yerdeki sıcaklığı, bitki örtüsünü, nüfus ve yerleşmeyi etkiler.

Enlem: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın ek-vatora olan uzaklığının açı (derece, dakika, saniye) cinsinden ifadesidir.

Enlem

0°

Açı

Meridyenler

Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına 1o ara-lıklarla çizilen hayali yarım dairelere meridyen denir.

Meridyenlerin başlıca özellikleri şunlardır:

Ülkemizde aynı meridyen yayı üzerinde yer alan kentlerin başlangıç meridyenine

olan kuş uçuşu uzaklıkları eşit değildir. Başlangıç meridyeni ile yerel saat farkları eşittir.

30°15° 45°0° 60°

Başlangıç meridyeni olarak İngiltere’nin Greenwich kasabasından geçen meridyen kabul edilmiştir (1884 yılında Uluslararası Meridyen Konferansı).

Meridyenlerin boyları birbirine eşittir.

Yarım dairedir.

Aralarındaki kuş uçuşu uzaklık yalnızca Ekvator’da 111 km dir. Bu mesafe kutuplara doğru gidildikçe daralır.

0°

Daralır

111 km

Daralır

→

→

→

→

→

→

→

→

→

→

→

Not• Ardışık iki meridyen arası mesafenin en dar olduğu il Sinop’tur.• Ardışık iki meridyen arası mesafenin en geniş olduğu il Hatay’dır.

Ardışık iki meridyen arası Dünya’nın her yerinde mesafe olarak güney-kuzey yönünde değişsede süre olarak her yerde 4 dakikadır.

��

��������

������� ��������

�������� ��������

����������������

Başlangıç Meridyeni’nin doğusunda kalan alanlara Doğu Yarım Küre (180° meridyenine kadar), batı-sında kalan alanlara Batı Yarım Küre denir.

5

Meridyenler 180 tane doğuda, 180 tane batıda ol-mak üzere toplam 360 tanedir.

Not

Türkiye’nin herhangi iki ilinden geçen meridyen uzunlukları birbirine eşittir.

0°

Batı Doğu

0° 30°30° 60°60°

Gre

enw

ich

Gre

enw

ich

Meridyenler birer derece aralıklarla çizilmişlerdir.

Not

Meridyen ile boylam birbirine benzeyen ifadele-rdir. Boylam bir noktanın başlangıç meridyenine uzaklığının açı cinsinden ifadesidir.

Boylam: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden ifadesidir.

Boy

lam

0°

Yerel saat: Dünya üzerindeki herhangi bir yerin gü-neşin ufuk düzlemindeki konumuna göre belirlenen saatidir (Dinen kullanırız: namaz, sahur, iftar saatleri)

Not

Aynı boylam üzerindeki noktalarda yerel saatler yıl boyunca aynıdır.

Yerel Saat HesaplamalarıVerilen iki merkez arasındaki boylam farkı bulunur.

(Aynı yarım kürede yer alıyorsa D-D, B-B çıkarılır. Farklı yarım kürede yer alıyorsa D+B, B+D toplanır.)

B - A = x (Boylam farkı) Verilen iki merkez arasında bulunan boylam farkı

iki meridyen arasındaki sabit zaman aralığı olan 4 dakika ile çarpılır ve iki merkez arasındaki yerel saat farkı bulunur.

x .4 = Yerel saat farkıDünya batıdan-doğuya doğru döndüğü için doğu-

da güneş erken doğar erken batar dolayısıyla do-ğunun yerel saati daima ileridir.

Yerel saati istenen merkez daha doğuda ise, veri-len saate bulunan yerel saat farkı eklenir.

B’nin yerel saati = A’nın yerel saati + (x .4)

Yerel saati istenen merkez daha batıda ise, verilen saatten bulunan yerel saat farkı çıkarılır.

A’nın yerel saati = B’nin yerel saati - (x .4)

Not

Dünya üzerindeki bir nokta (Boylam) güneşin tam karşısına geldiği anda o noktada yerel saat 12:00’dir, öğle vaktidir, güneş ışınları gün içerisinde en büyük açıyla düşer ve gölge boyu gün içerisindeki en kısa hâlini alır.

30o Doğu Boylamında yer alan İzmit’te yerel saat 11:30 iken aynı anda 36o Doğu boylamın-da bulunan Şanlıurfa’da yerel saat kaçtır ?

İzmit11.30 ?

36o D30o D

Şanlıurfa

36° - 30° = 6°= (Boylam farkı) 6°× 4′ = 24′ = (Yerel saat farkı) 11.30 + 24′ = 11.54 (Şanlıurfa’nın yerel saati)

Şanlıurfa İzmit’e göre doğuda olduğu için toplama yapılır.

6

45o Doğu boylamında yer alan Iğdır’da yerel saat 15.50 iken, 33o Doğu boylamında yer alan Ankara’da yerel saat kaçtır?

Ankara? 15.50

45o D33o D

Iğdır

45° - 33° = 12° = (Boylam farkı) 12°× 4′ = 48′ = (Yerel saat farkı) 15.50′ - 48 = 15.02 (Ankara’nın yerel saati)

Ankara Iğdır’a göre batıda olduğu için çıkarma yapılır.

Güneş HesaplamalarıDünya batıdan doğuya doğru hareket ettiği için,

doğuda güneş erken doğar erken batar, batıda geç doğar geç batar.

21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde aynı boylam üze-rinde bulunan tüm merkezlerde güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar.

Öğleden sonra Öğleden önce

9:0015:00

18:00 333

3

B D

12:00

6:00

6 6

Aşağıda ekinoks tarihlerinde Türkiye'de bulunan dört farklı merkezinde güneşin konumunu incele-yelim.

�����

����� ���

Not

Sabah → Öğlen● Güneş’in ufuk düzlemindeki yükseltisi artar.● Sıcaklıklar artar.● Gölge boyları kısalır.● Gölgeler batıya düşer.

Not

Öğlen → Akşam● Güneş’in ufuk düzlemindeki yükseltisi azalır.● Sıcaklıklar azalır.● Gölge boyları uzar.● Gölgeler doğuya düşer.

Ulusal (Ortak) Saat: Ulaşım, ticaret, haberleşme ve sosyal hizmetlerin daha düzenli yapılabilmesi için ülke içerisinde ortak saat belirlenir ve tüm merkezlerin saatleri bu zamana göre ayarlanır.Türkiye’nin Doğu-Batı genişliği fazla olmadığı için aynı anda bir tek ortak saat kullanılır.

NotTürkiye’de gün ışığından daha fazla faydala-nabilmek için yaz mevsiminde 45o Doğu (Iğdır) boylamının, kış mevsiminde 30o Doğu (İzmit) boylamının yerel saatini ulusal (ortak) saat olarak kullanılır.

30° D

Kış mevsiminde Yaz mevsiminde

Iğdır(İleri saat dilimi)

İzmit(Geri saat dilimi)

45° D

Kış mevsiminde kullanılan ulusal saat ayarında Türkiye’nin en batısı olan 26° D kullanılmaz. 2. saat diliminin ortasından geçen 30° D boylam

kullanılır.

7

ÖZEL TARİHLERDE TÜRKİYE

Güneş ışınları Yengeç dönencesi-ne öğlen vakti dik (90°) düşer.

Kuzey yarım kürede yaz mevsimi yaşanır.

Aydınlanma çemberi kutup daire-lerine teğet geçer.

Kuzey yarım kürede en uzun gün-düz, en kısa gece süresi yaşanır.

Türkiye için:

Güneş ışınlarını yıl içerisinde ala-bileceği en büyük açıyla alır (Ha-tay 77°- Sinop 71°).

Yaz mevsimi yaşanır.

Yıl içerisinde gölge boyunun en kısa olduğu tarihtir.

Bu tarihten itibaren gölge boyları uzamaya başlar (21 Aralık’a ka-dar).

En uzun gündüz, en kısa gece sü-resi yaşanır.

Bu tarihten itibaren gündüzler kı-salmaya, geceler uzamaya başlar (21 Aralık’a kadar).

Türkiye’nin güneyinden, kuzeyine doğru gidildikçe gündüz süreleri-nin daha da uzun olduğu görülür (En uzun gündüz, en kısa gece Sinop’ta yaşanır.)

Güneş ışınları Oğlak Dönen-cesi’ne öğlen vakti dik (90°) dü-şer.

Kuzey yarım kürede kış mevsimi yaşanır.

Aydınlanma çemberi kutup daire-lerine teğet geçer.

Kuzey yarım kürede en uzun gece, en kısa gündüz süresi ya-şanır.

Türkiye için:

Güneş ışınlarını yıl içerisinde ala-bileceği en küçük açı ile alır (Ha-tay 31°- Sinop 25°).

Kış mevsimi yaşanır.

Yıl içerisinde gölge boylarının en uzun olduğu tarihtir.

Bu tarihten itibaren gölge boyları kısalmaya başlar (21 Haziran’a kadar).

En uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır.

Bu tarihten itibaren geceler kısal-maya, gündüzler uzamaya başlar (21 Haziran’a kadar).

Türkiye’nin güneyinden kuzeyine doğru gidildikçe gece sürelerinin daha da uzun yaşandığı gözlenir (En uzun gece, en kısa gündüz Sinop’ta yaşanır.).

Güneş ışınları Ekvator’a öğlen vakti dik (90°) düşer.

Dünya’nın her yerinde gece-gün-düz eşitliği yaşanır.

Aynı boylam üzerindeki tüm mer-kezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.

Aydınlanma çemberi kutup nokta-larından geçer.

Türkiye için:

21 MART

İlkbahar mevsimi yaşanır.

Aynı boylam üzerindeki merkezler-de Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.

Türkiye’nin bütün merkezlerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır.

Bu tarihten itibaren gündüz süre-leri gece sürelerinden daha uzun olmaya başlar (23 Eylül’e kadar).

23 EYLÜL

Sonbahar mevsimi yaşanır.

Aynı boylam üzerindeki merkezler-de Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.

Türkiye’nin bütün merkezlerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır.

Bu tarihten itibaren geceler gün-düzlerden daha uzun olmaya baş-lar (21 Mart’a kadar).

21 Haziran(Yaz Gün Dönümü)

21 Aralık(Kış Gün Dönümü)

21 Mart - 23 Eylül (Ekinoks)

8

Aşağıdaki haritada verilen şehirlerin enlem ve boy-lam değerlerine bakarak şu çıkarımlar yapılabilir:

Hatay

Mersin

21 Haziran’da en uzun gündüz Sinop’ta yaşanır. Çünkü Türkiye’nin en kuzeyindedir.

21 Aralık’ta en uzun gündüz Hatay’da yaşanır. Çünkü Türkiye’nin en güneyindedir.

Bütün tarihlerde (yıl boyunca) yerel saatin en ileri olduğu yer Iğdır’dır. Çünkü Türkiye’nin en doğu-sundadır.

Antalya ve Mersin’de yıl boyu gündüz süresi birbi-rine yakındır. Çünkü yaklaşık aynı enlemdedirler.

Samsun’da gündüz süresi 21 Haziran’da Ankara, Bingöl ve Mersin’den daha uzundur. Çünkü Sam-sun daha kuzeydedir.

Bingöl ve Rize’de sadece 21 Mart ve 23 Eylül tarih-lerinde güneş aynı anda doğar. Çünkü bu tarihlerde gece-gündüz süreleri eşittir.

21 Mart tarihinde 12 saat olan gündüz süresi, 21 Haziran’a kadar sürekli uzar.

23 Eylül tarihinde 12 saat olan gece süresi 21 Aralık’a kadar sürekli uzar.

NotAynı boylam üzerindeki merkezlerde sadece, 21 Mart ve 23 Eylül (Ekinoks tarihlerinde) güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.

NotTürkiye’nin güneyinden kuzeyine doğru gidildikçe gece ile gündüz arasındaki süre farkı artar. (21 Mart-23 Eylül tarihleri haricinde)

Süre (saat)

Gündüz Süresi

21 Mart 21 Haziran 23 Eylül 21 Aralık 21 Mart

24

21

18

15

12

9

6

3

0

En uzun gündüz

En kısa gündüz

Türkiye’de Gündüz Süresi DeğişimGrafiği

Gece Süresi

24211815129630

En kısa gece

En uzun gece

Türkiye’de Gece Süresi DeğişimGrafiği

Süre (saat)

21 Mart 21 Haziran 23 Eylül 21 Aralık 21 Mart

Aşağıdaki haritada İzmit, Antalya ve Sinop’un coğrafi konumları gösterilmiştir.

İzmit

Yalnızca haritadaki bilgilerden yararlanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

A) 21 Aralık’ta Antalya’da gündüz süresi Sinop’tan uzundur.

B) 21 Haziran’da Sinop’ta İzmit’ten daha uzun gündüz yaşanır.

C) En uzun gündüzle en kısa gündüz arasında-ki farkın en fazla olduğu yer Antalya’dır.

D) Verilen kentlerin hepsinde 21 Mart’ta güneş doğduktan 12 saat sonra batar.

E) İzmit’in yerel saati Sinop’unkinden geridir.

9

Türkiye’de 21 aralıkta güneye, 21 haziranda kuzeye doğ-ru gündüz süresi uzadığı için A ve B şıklarında verilen-ler doğrudur. 21 martta gece – gündüz süresi her yerde eşit olduğu için D şıkkı da doğrudur. İzmit, Sinop’un ba-tısında olduğu için yerel saati geridir. E şıkkı da doğru-dur. En uzun gündüz ile en kısa gündüz arasındaki fark Ekvator’dan kutuplara doğru arttığı için Türkiye’nin kuze-yine doğru bu farkın artması gerekir. Bu fark Antalya’da fazla değil, daha azdır. Cevap C

TÜRKİYE’NİN MATEMATİK (MUTLAK) KONUMU VE SONUÇLARI

Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi Türkiye 36o - 42o

Kuzey enlemleri ile 26o - 45o Doğu boylamları arasın-dadır.

Orta Kuşak

Başl

angı

ç M

erid

yeni

Not

Enlem: • 36° Kuzey (Hatay) • 42° Kuzey (Sinop)Boylam: • 26° Doğu (Çanakkale- Gökçeada) • 45° Doğu (Iğdır)

Türkiye’nin mutlak konumunu yukarıdaki şekle göre dört başlık altında inceleyebiliriz:

1. Türkiye Kuzey Yarım Küre’de ve Yengeç Dönencesi’nin kuzeyinde yer alır.

Buna bağlı olarak:

Güney Yarımküre

Kuzey Yarımküre

Y.D

E

O.D

0o

Türkiye için:

Kuzeyden esen rüzgârlar soğuk, güneyden esen rüzgârlar sıcak karakterlidir.

K arayel A Y ıldız I P oyraz

- Sıcaklığı azaltır.

S amyeli A K ıble A L odos

+ Sıcaklığı artırır.

KB Karayel

K Yıldız

SICAKLIĞI DÜŞÜRÜR

SICAKLIĞI YÜKSELTİR

KD Poyraz

Samyeli (Keşişleme)

GD

Lodos GB

Kıble G

Güneş ışınları hiçbir zaman dik gelmez ve gölge boyu sıfır olmaz.

Dağların güneye bakan yamaçları güneş ışınlarını direkt olarak alır ve daha sıcaktır. (Bakı yönü dai-ma güney)

Not

Bakı kavramına bağlı olarak ülkemizde güneye bakan yamaçlarda tarım ürünleri erken olgun-laşır, kırsal yerleşmeler daha fazladır (Karadeniz Bölgesi hariç), kalıcı kar başlangıç sınırı daha yüksektedir.

Haziran, Temmuz, Ağustos en sıcak aylardır.

21 Haziran’da en uzun gündüz yaşanır, güneş ışın-ları en büyük açıyla gelir ve gölge boyu en kısa ko-numdadır. 21 Aralık’ta bu özelliklerin tersi yaşanır.

Güneş ışınları öğlen vakti yıl boyu güneyden gelir, bu durumun sonucunda gölge yönü daima kuzeye düşer.

21 Haziran’da kuzeye doğru gidildikçe gündüz sü-resi artar. 21 Aralık’ta kuzeye doğru gidildikçe gece süresi artar, gündüz süresi azalır.

10

2. Türkiye Orta Kuşak’ta yer alır.

Buna bağlı olarak:

90

90

Yıl içinde dört mevsim belirgin olarak yaşanır.

Cephe yağışları görülür.

Batı rüzgârları etkilidir.

Türkiye 30o - 40o enlemleri arasında Akdeniz iklimi kuşağı içerisinde yer alır, buna bağlı olarak maki bitki örtüsü ve terra rossa toprak tipi görülür.

Not

Aynı enlem üzerindeki tüm merkezlerde:▪ Güneş ışınlarının yıl içerisindeki geliş açısı,▪ Gölge boylarının yıl içerisindeki uzunluğu,▪ Çizgisel hızları,▪ Grup ve tan vakitleri (alacakaranlık süresi),▪ Gece-gündüz süreleri,▪ Gece-gündüz süre farkları,▪ Ekvator’a olan kuş uçuşu uzaklıkları,▪ Yer çekimi ivmeleri AYNIDIR.

3. Türkiye’de ENLEME bağlı olarak güneyden ku-zeye doğru gidildikçe:

26° D

Kuzey

Güney

42° K

45° D36° K

Güneş ışınlarının yere düşme açısı azalır. •Sıcaklık ortalamaları azalır. •Buharlaşma azalır. •Denizlerin tuzluluk oranı azalır. •Kalıcı kar sınırı (Toktağan kar) deniz seviyesine

yaklaşır. •Orman üst sınırı deniz seviyesine yaklaşır.

•Tarım üst sınırı deniz seviyesine yaklaşır. •Yerleşme üst sınırı deniz seviyesine (0 metre-

ye) yaklaşır.

60° 90°30°

4000 m3000 m

2000 m1000 m

0 m

0°

•Gölge boyu uzar.Çizgisel hız azalır. •Grup ve tan vakitleri uzar.

En hızlı Hatay, en yavaş Sinop

Türkiye’de Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönü-şünden kaynaklanan hız, kuzeye gidildikçe azalır. Bu nedenle en hızlı dönen yer Hatay, en yavaş dö-nen yer Sinop’tur. Buna bağlı olarak gurup ve tan süresi en uzun süre Sinop’ta en kısa süre Hatay’da izlenir.

Meridyenler arasındaki mesafe azalır.Gece-gündüz süreleri arasındaki zaman farkı ar-

tar.

4. Türkiye’ de BOYLAMA bağlı olarak:

Türkiye başlangıç meridyeninin doğusunda yer alır ve başlangıç meridyenine göre yerel saati ileridir.

En doğusu ile (45° D) en batısı (26° D) arasında 76 dakika (1 saat 16 dakika) yerel saat farkı bulunur.

2. ve 3. saat dilimleri içerisinde toprağı vardır.

Doğusu ile batısı arasında zaman farkı fazla ol-madığı için ülkemizde aynı anda tek bir ortak saat (ulusal saat) kullanılır. Ancak gün ışığından daha fazla faydalanmak için (elektrik enerjisinden tasar-ruf etmek için) ileri ve geri saat uygulaması yapılır.

Yaz mevsiminde 45° D (Iğdır) boylamının yerel sa-ati ulusal saat olarak kullanılır (İleri saat uygulama-sı).

11

Kış mevsiminde 30° D (İzmit) boylamının yerel sa-ati ulusal saat olarak kullanılır (Geri saat uygula-ması).

UNUTMAYINIZ!Boylam yalnızca yerel saati etkiler. Enlem, Ekvator’a uzaklıkla ilgili her şeye etkide bulunur.

TÜRKİYE’NİN ÖZEL (GÖRECELİ) KONUMU VE SONUÇLARI

Bir yerin önemli bölgelere ve yollara göre durumuna, denize kıyısının olup olmaması yerşekilleri ve yükselti gibi özelliklerine göreceli konum denir.

Yukarıda gösterildiği gibi İstanbul iki kıtanın bağ-lantı noktasındadır. Ayrıca Karadeniz’i Ege ve Akdeniz’e bağlayan boğaz üzerindedir. Bu ne-denle tarihin eski dönemlerinden bu yana birçok medeniyetler görmüştür. Ayrıca İstanbul’da tica-ret, ulaşım, sanayi, turizm gibi çeşitli ekonomik faaliyetler de buna bağlı olarak gelişmiştir. Deniz kıyısında olduğu için nem oranı fazladır.

Türkiye’nin Özel (Göreceli) Konumu ve Sonuçları

1. Türkiye üç tarafı denizlerle çevrili ve yerşekilleri çeşitli bir ülkedir.

Buna bağlı olarak:

Aynı anda farklı iklim özellikleri görülür. Yani Doğu Anadolu (Erzurum) soğuk bir gün yaşarken aynı anda Akdeniz (Antalya) kıyılarında çok sıcak bir gün yaşanılabilir.

Kısa mesafede iklim değişiklikleri görülür.

•Kısa mesafede farklı bitki örtüleri görülür.

•Kısa mesafede tarım ürünleri çeşidi değişir.

Mikroklima alanları oluşur.

Not

▪ Akdeniz ikliminin görülmesi▪ Güneyden kuzeye doğru sıcaklık ortalamasının azalması▪ Dört mevsimin belirgin olarak yaşanmasıMutlak konum enlem ile ilgilidir.

Not

Özel (Göreceli) Konum (Yükselti, dağ uzanışları, engebe, karasallık, denizellik) ile ilgili olanlar;▪ Karadeniz ikliminin ve karasal iklimin görülmesi (İklim çeşidinin fazla olması)▪ Güneyden kuzeye doğru sıcaklığın düzenli olarak azalmaması, batıdan doğuya doğru sıcaklığın azalması▪ Aynı anda dört mevsim özelliklerinin yaşan ması (Mevsim içi farklılıklar görülmesi)

2. Yukarıdaki haritada görüldüğü gibi Türkiye, Asya ile Avrupa'yı birbirine bağlayan bir konumda ve boğazlara sahip bir ülkedir. Ayrıca önemli pet-rol ülkelerine ve havzalarına (Ortadoğu ve Hazar) yakındır.

Buna bağlı olarak;

Türkiye’de transit taşımacılık gelişmiş ve Türkiye’nin stratejik önemi artmıştır.

Türkiye’nin Ortadoğu bağlantısındaki en önemli sı-nır kapısı (Irak) Habur ile Avrupa bağlantısındaki en önemli sınır kapısı (Bulgaristan) Kapıkule’dir.

Enerji nakil hatları (boru hatları) Türkiye’den geç-mektedir.

12

Bakü - Tiflis - Ceyhan boru hattı Azerbaycan’dan başlar, Türkiye’de son bulur.

3. Türkiye 3. ve 4. jeolojik devirde oluşan genç, ortalama yükseltisi fazla olan bir ülkedir.

Buna bağlı olarak:

Ortalama yükseltisi 1132 metredir.

Aktif fay hatlarına sahiptir.

Jeotermal enerji potansiyeli yüksektir.

Yerşekillerinin oluşumunda volkanik faaliyetler et-kili olmuştur.

Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki fark fazla-dır.

Akarsuların akış hızları fazladır.

Akarsular denge profilinden uzaktır.

4. Türkiye'de dağlar genelde doğu-batı istikame-tinde uzanmaktadır.

Buna bağlı olarak:

Karadeniz ve Akdeniz'de dağlar kıyı çizgisine pa-ralel, Ege'de kıyı çizgisine dik uzanır.

Kuzey ve güney kıyılarımızda denizel etki iç kesim-lere sokulamaz.

Kuzey-güney yönünde ulaşım zordur ve yol yapım maliyeti fazladır.

Karayolları ve demiryolları doğu-batı istikametinde gelişmiştir.

Gerçek kıyı uzunluğu en fazla olan bölge Ege'dir.

UNUTMAYINIZ!Türkiye’de dört mevsimin belirgin olarak yaşan-ması Orta Kuşak’ta bulunmasının (mutlak konu-mun), aynı anda farklı mevsim özelliklerinin ya-şanması göreceli konumunun sonucudur.

UNUTMAYINIZ!23 Eylül ve 21 Mart’ta Türkiye’de gece ve gündüz süresinin 12’şer saat olması, mutlak konumun so-nucu değildir. Çünkü bu günlerde yeryüzünün her yerinde gece ve gündüz süresi eşittir.

13

Kuzey Güney

Türkiye’nin kuzey - güney doğrultusundaki profili.Kıyıya paralel uzanan dağlar, kıyı ile iç kesimler arasında iklim farklılıklarına neden olmaktadır.

Batı Doğu

Türkiye’nin doğu - batı doğrultusundaki profili.Yükselti batıdan doğuya doğru gidildikçe artar. Bu nedenle doğuya gidildikçe sıcaklık azalır.

Jeopolitikte Etkili Olan Unsurlar

DeğişmeyenUnsurlar

Stratejik kaynaklar

Coğrafi bütünlük

Su

İklim

Ülkelerin coğrafi şekli (ada, kıyı, kara, yarımada devleti vb.)

Jeolojik ve jeomorfolojik özellikler

Coğrafi konum

Politik değerler

Sosyal-kültürel değerler

Ekonomik değerler

Bilimsel ve teknolojik değerler

Askeri değerler

Zaman

DeğişenUnsurlar