ÖABT

COĞRAFYAALAN BİLGİSİ - ALAN EĞİTİMİ

KONU ANLATIMLI

VİDEO DERSLERÜCRETSİZDİR.

Uygulamasını indir

VİDEO DERSLERİ HEMEN İZLELütfen detaylı bilgi için ön sözü okuyunuz.

5975

KPSS 2020

Komisyon

ÖABT Coğrafya Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-241-902-1

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

10. Baskı: Ekim 2019, Ankara

Proje-Yayın: Ümit Dilaver

Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Şahin Oral

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Sage Yayıncılık Reklam Matbacılık San Tic. Ltd.Şti.Kazımkarabekir Cad. No:97/24 İskitler - Ankara

0312 341 00 02 Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 14721

İletişim–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

iii

ÖN SÖZ

Değerli Okuyucularımız,

ÖABT COĞRAFYA konu anlatımlı yayınımız Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Coğrafya Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli okuyucularımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alan yazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir.

Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla da önemli konulara dikkat çekilmiştir.

Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi pegem@pegem.net adresini kullanarak ya da 0538 594 92 40 numaralı telefona WhatsApp üzerinden iletmeniz yeterli olacaktır.

Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve

hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle…

Başarılar...

QR kodlar ile ilgili bilgiler bir sonraki sayfada yer almaktadır.

Aktivasyon Kodu kitabınızın ilk sayfasında yer almaktadır.Aktivasyon Kodu ile aktif ettiğiniz video dersler 31 Temmuz 2020 tarihine kadar geçerlidir.

Aktivasyonunu yapmış olduğunuz kitabınızı

“Aktif Kitaplar” sekmesinden görüntüleyebilir ve videolarınızı

izlemeye başlayabilirsiniz.

4. AdımAktif

Kitaplar

Pegem Kampüs Uygulamasını Kullanabilmeniz İçinAşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

Pegem Kampüs Web Sitesi Üzerinden VideolarınızaErişebilmek İçin Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

Üye girişi yaptıktan sonra açılan pencerede sağ altta bulunan aktivasyon menüsünden kitabınız ile birlikte size iletilen aktivasyon kodu ile aktivasyon işlemlerini yapabilirsiniz.

3. AdımAktivasyon

Kitabınızda bulunan QR kodları uygulamamızdaki kamera simgesini ( ) kullanarak kolaylıkla okutabilirsiniz. Kitap kapaklarında bulunan QR kodu okutarak “Pegem Kampüs” uygulamasının indirme linkine, kitapların iç kapaklarında bulunan QR kod ile kitap içeriğindeki ünitelere, ünite başlarında bulunan QR kodları okutarak ünite ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz.

5. AdımQR Kod Okutma

Mevcut tarayıcınıza pegemkampus.com yazarak web sitemiz üzerinden erişim sağlayabilirsiniz.

Pegem Kampüs üyeliğiniz yoksa “Kayıt Ol” butonuna tıkladıktan sonra formu doldurarak üyelik işlemlerinizi gerçekleştirebilirsiniz.

Üyelik bilgileriniz ile giriş yaptıktan sonra sağ üst köşede yer alan “ad-soyad” bilgilerinize tıklayarak “aktivasyonlarım” sekmesinden kitabınız ile birlikte size iletilen aktivasyon kodu ile aktivasyon işlemlerini yapabilirsiniz.

Aktivasyon işleminizi tamamladıktan sonra video derslerinizi aynı menü üzerinde yer alan “Aldığım Eğitimler” sekmesinden görüntüleyebilirsiniz.

1

2

3

4

Uygulamamızı

mağazalarından “Pegem Kampüs”yazarak indirebilirsiniz.

1. AdımUygulama

İndirme

2. AdımÜyelik

Üyelik ekranına erişebilmek için;“Hesabın yok mu? Hemen Üye Ol”

butonuna tıklayarak, üyelik formunu eksiksiz doldurduktan sonra

uygulamayı kullanmayabaşlayabilirsiniz.

v

İÇİNDEKİLER

ALAN BİLGİSİ1. Bölüm

Co�rafyanın Tanımı, Tarihi ve Bölümleri

COĞRAFYANIN TANIMI, TARİHİ ...................................3Türkiye'de Coğrafyanın Gelişimi .......................................9Coğrafyanın İlkeleri (Prensipleri) .....................................10COĞRAFYANIN BÖLÜMLERİ .......................................10A. Fiziki Coğrafya.............................................................10B. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya ....................................11Çözümlü Test ..................................................................13Çözümler.........................................................................14

2. Bölüm Fiziki Co�rafya

EVREN VE DÜNYA ........................................................15Galaksiler (Gökadalar) ..............................................15Yıldızlar .....................................................................15Asteroitler ................................................................16Meteorit ve Meteorlar .............................................16Kara Delikler ............................................................16Güneş ve Güneş Sistemi ...........................................16Ay ve Özellikleri .......................................................20

DÜNYA (YER YUVARLAĞI) ..........................................21Dünya'nın Şekli ve Sonuçları .....................................21Dünya'nın Hareketleri ..............................................23Yerel Saat ..................................................................25Uluslararası Saat (Saat Dilimleri) ...............................27Ulusal Saat ................................................................28Dünya'nın Güneş Etrafındaki Hareketi (Yıllık Hareketi) ve Sonuçları ....................................29Eksen Eğikliği (Ekvator ile Yörünge Düzlemi Arasındaki Açı) .........................................................30Dünya'nın Yıl İçinde Güneş'e Karşı Konumları ..........33Gölge Boyu Grafiklerini Yorumlama .........................35

KARTOGRAFYA (HARİTA BİLGİSİ) ...............................37COĞRAFİ KOORDİNAT SİSTEMİ .................................61

Matematik (Mutlak) Konum .....................................61Göreceli (Özel) Konum ............................................64Coğrafi Bilgi Sistemi (Cbs) ve Uzaktan Algılama .......65

JEOMORFOLOJİ (YER ŞEKİLLERİ) ................................66Dünya'nın İç Yapısı ....................................................66Yer yuvarlağının Yapısı ..............................................66Levha Hareketleri .....................................................67Kıtaların Kayması ......................................................68Jeolojik Zamanlar ......................................................69Yer Kabuğunun Malzemeleri (Taşlar) .........................72Yer şekillerinin Oluşumu ...........................................75Yer şekillerinin Oluşum Süreçleri ve Yer şekillerini Oluşturan Kuvvetler ..................................75Yeryüzünde Ana Yer Şekilleri .....................................81

DÜNYA ÜZERİNDEKİ BAŞLICA TOPOĞRAFYA ŞEKİLLERİ ..............................................86

AKARSU TOPOĞRAFYASI (FLÜVYAL TOPOĞRAFYA) ........................................................86Akarsuların Oluşturduğu Aşındırma Şekilleri .............87Akarsuların Oluşturduğu Biriktirme Şekilleri .............90KIYI TOPOĞRAFYASI ...............................................92Dalga Aşındırma Şekilleri ...........................................93Dalga Biriktirme Şekilleri ...........................................93Kıyı Tipleri .................................................................94KARST TOPOĞRAFYASI ..........................................97Karstik Aşındırma Şekilleri .........................................98Karstik Biriktirme Şekilleri .......................................100KURAK VE YARI KURAK BÖLGELER TOPOĞRAFYASI ....................................................101Kurak ve Yarı Kurak Bölgelerde Aşındırma Şekilleri ....................................................................101Kurak ve Yarı Kurak Bölgelerde Biriktirme Şekilleri ....................................................................103BUZUL TOPOĞRAFYASI (GLASİYAL)...................105Başlıca Buzul Tipleri ................................................105Buzul Aşındırma Şekilleri .........................................106Buzul Biriktirme Şekilleri .........................................107Periglasiyal (Buzul Çevresi) Topoğrafya ...................108YAPI TİPLERİ ...........................................................110Yatay Yapı ................................................................110Monoklinal Yapı .......................................................111Kıvrımlı Yapı .............................................................112Faylı (Kırıklı) Yapı .....................................................114Dom Yapısı ..............................................................117Diskordant Örtülü Yapı ...........................................117Volkanik Yapı ...........................................................118

KLİMATOLOJİ - İKLİM BİLGİSİ .....................................123Atmosfer .................................................................125

İKLİM ELEMANLARI .....................................................128Sıcaklık .....................................................................128Basınç ......................................................................135Rüzgârlar .................................................................139Nemlilik ve Yağış .....................................................147

BÜYÜK İKLİM TİPLERİ ................................................155BUZ DEVİRLERİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİ ...............162HİDROGRAFYA (SULAR COĞRAFYASI) ....................164

1. DENİZLER VE OKYANUSLAR ..........................1652. AKARSULAR ......................................................1683. GÖLLER ..............................................................1754. YERALTI SULARI ................................................1775. KAYNAK SULARI ................................................178

TOPRAK COĞRAFYASI ................................................182Toprağın Özellikleri ve Toprak Oluşumunu Etkileyen Faktörler ..................................................183Toprak Türleri .........................................................186Toprak Taksonomisi (1975) veya 7. Toprak Sınıflandırma Sistemi ................................................188

vi

İÇİNDEKİLER

Heyelan ...................................................................189Erozyon ...................................................................190

BİTKİ (VEJETASYON) COĞRAFYASI ...........................191Bitkilerin Yetişme Koşulları ......................................191Başlıca Bitki Toplulukları ..........................................194

Çözümlü Test.................................................................197Çözümler.......................................................................203

3. Bölüm Beşerî ve Ekonomik Co�rafya

BEŞERÎ COĞRAFYA ......................................................207NÜFUS COĞRAFYASI ..................................................210

Nüfusun Yapısı .........................................................211Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Piramitleri.........................213Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı ............................215Nüfusun Eğitim Durumu .........................................215Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılımı ....................................................216Kırsal - Kentsel Nüfus ..............................................216Demografik Geçiş....................................................216Nüfus Artışı .............................................................217Nüfus Yoğunluğu Kavramları ...................................225Nüfus Politikaları .....................................................226

GÖÇLER .......................................................................227Dünyada Geniş Çaplı Göçlere Örnekler .................227Kavimler Göçü .........................................................227Göçlerin Nedenleri .................................................229Göçlerin Sonuçları ...................................................230Gidilen Yere Göre Göçler .......................................230Kalma Süresine Göre Göçler ...................................230Göç Teorileri .......................................................... 230Beyin Göçü ..............................................................232

YERLEŞME COĞRAFYASI .............................................232Yerleşmenin Tarihçesi ..............................................233Yerleşmelerin Sınıflandırılması .................................236Kırsal Yerleşmeler ....................................................237Kent Yerleşmeleri ....................................................244

EKONOMİK COĞRAFYA .............................................250Gelişmişlik ve Az Gelişmişlik ...................................251Küreselleşen Ekonomi .............................................255Ekonomik Faaliyet Türleri .......................................256Tarım Faaliyetleri .....................................................257Hayvancılık ..............................................................270Ormanlar ve Ormanlardan Faydalanma ..................273Madenler .................................................................274Enerji Kaynakları ......................................................280Ulaşım .....................................................................287Turizm .....................................................................292Sanayi ......................................................................296Ticaret .....................................................................302

Çözümlü Test.................................................................305

Çözümler.......................................................................309

4. Bölüm Siyasi Co�rafya

SİYASİ COĞRAFYA .......................................................311Siyasi Coğrafyanın Gelişimi ve Jeopolitik Teoriler ....................................................................313

Siyasi Coğrafyada Organizasyonlar: Devlet, Millet, Millî Devlet ......................................318Devletlerin Sınıflandırılması .....................................320Dünyada Güç Mücadeleleri .....................................329Dünyadaki Çatışma Bölgeleri .................................330Pakt ve Birlikler .......................................................331Kanallar ve Boğazlar ................................................336

ÜLKELER COĞRAFYASI ..............................................340Çözümlü Test.................................................................360Çözümler.......................................................................365

5. Bölüm İnsan - Do�a Etkileşimi Koruma

AlanlarıİNSANIN DOĞAYA MÜDAHALELERİ .........................368DOĞANIN İNSANA ETKİLERİ .....................................369DOĞAL AFETLER .........................................................370JEOLOJİK AFETLER ......................................................371METEOROLOJİK AFETLER ..........................................374

Türkiye'de Korunan Alanlar ve Turizm ....................380Millî Park Oluşturma Konusunda Öngörülen Hususlar ................................................381Türkiye'deki Millî Parklar .........................................382Diğer Koruma Statüleri ...........................................387Türkiye'nin UNESCO Dünya Miras Listesinde Yer Alan Değerleri ..................................389

Çözümlü Test.................................................................390

Çözümler.......................................................................392

6. Bölüm Türkiye Co�rafyası

TÜRKİYE'NİN COĞRAFİ KONUMU ...........................393Türkiye'nin Matematik (Mutlak) Konumu ve Sonuçları .............................................................393Türkiye'nin Özel Konumu ve Sonuçları ...................394Özel Tarihlerde Türkiye ..........................................395Türkiye'de Ortak Saat Kavramı ...............................396

TÜRKİYE'NİN JEOPOLİTİK KONUMU .......................397MEDENİYETLERİN ÇIKIŞ NOKTASI TÜRKİYE .......................................................................398

Türkiye'nin Dünya Üzerindeki Coğrafi Konumu ve Avantajları ............................................398

TÜRKİYE'NİN SINIRLARI .............................................399TÜRKİYE'NİN JEOLOJİK ÖZELLİKLERİ .......................401

Jeolojik Zamanlarda Türkiye ...................................401Türkiye'de Orojenik Hareketler ..............................404Türkiye'de Epirojenik Hareketler ............................404

vii

İÇİNDEKİLER

Türkiye'de Volkanizma ............................................405Oluşumlarına ve Bulunduğu Yere Göre Dağlar .......406Türkiye'de Depremler .............................................407

TÜRKİYE'DE YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ ...................................................408TÜRKİYE'NİN BAZI OVALARI VE PLATOLARI ...................................................................410TÜRKİYE'NİN OVALARI ...............................................411

Bulundukları Yere Yani Yükseltilerine Göre Ovalar ......................................................................411

TÜRKİYE'NİN PLATOLARI ...........................................412TÜRKİYE'DE ÇÖZÜLME ..............................................412TÜRKİYE'DE BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ ....................413TÜRKİYE'DE TOPRAKLARDAN YARARLANMA ..............................................................415TÜRKİYE'DE HEYELAN ...............................................416TÜRKİYE'DE EROZYON ..............................................416TÜRKİYE AKARSULARI ................................................418TÜRKİYE'DE RÜZGÂRLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER .......................................................................423TÜRKİYE'DE BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER .......................................................................424TÜRKİYE'NİN YERALTI SULARI VE KAYNAKLARI .....425TÜRKİYE'DE KARSTİK ŞEKİLLER .................................426TÜRKİYE'DE DALGALARIN VE AKINTILARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER .................429TÜRKİYE'DE KIYI TİPLERİ ............................................431TÜRKİYE'DE GÖLLER ..................................................433TÜRKİYE'NİN İKLİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER VE TÜRKİYE'DE İKLİM ELEMANLARI .........................436TÜRKİYE'DE SICAKLIK ................................................437TÜRKİYE'Yİ ETKİLEYEN BASINÇ MERKEZLERİ .........438TÜRKİYE'Yİ ETKİLEYEN RÜZGÂRLAR........................439TÜRKİYE'DE NEM VE YAĞIŞ .......................................440TÜRKİYE'DE İKLİM TİPLERİ .........................................441TÜRKİYE'NİN BİTKİ ÖRTÜSÜ .....................................443TÜRKİYE'DE NÜFUS VE YERLEŞME ...........................447TÜRKİYE'DE GÖÇLER .................................................460TÜRKİYE'DE YERLEŞME ..............................................463TÜRKİYE'NİN EKONOMİK COĞRAFYASI ..................476TÜRKİYE'DE ARAZİ KULLANIMI .................................477TÜRKİYE'DE TOPRAKLARDAN YARARLANMA .........478TÜRKİYE'DE TARIM (ZİRAAT) .....................................479TÜRKİYE'DE HAYVANCILIK ........................................488TÜRKİYE'DE ORMANCILIK .........................................492TÜRKİYE'DE MADENLER ............................................493TÜRKİYE'DE ENERJİ .....................................................497TÜRKİYE'DE SANAYİ ...................................................500TÜRKİYE'DE ULAŞIM ...................................................506TÜRKİYE'DE TİCARET .................................................511TÜRKİYE'DE KÜLTÜR VE TURİZM .............................515TÜRKİYE'DE HİZMET SEKTÖRÜ ...............................518

BÖLGESEL KALKINMA PROJELERİ .............................523Çözümlü Test.................................................................527Çözümler.......................................................................535

7. Bölüm Alan E�itimi

COĞRAFYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI .................541TÜRK MİLLÎ EĞİTİMİNİN AMAÇLARI .........................544

Genel Amaçlar ....................................................544COĞRAFYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ UYGULAMASI İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR .............................................................544COĞRAFYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ GENEL AMAÇLARI ...........................545KAVRAM ÖĞRETİMİ .....................................................547COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE KAZANIM VE BECERİLERİN YAPILANDIRILMASI .............................552COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE DEĞERLER ....................566COĞRAFYA DERSİ ÜNİTELERİ ...................................572Çözümlü Test.................................................................574Çözümler.......................................................................576COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE YAKLAŞIMLAR ..............................................................579

Proje Tabanlı Öğrenme ......................................579Araştırma Ödevleri ve Projeler ..........................581

COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE ÇOKLU ZEKÂ ...............582COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE İŞ BİRLİKLİ ÖĞRENME ....................................................................587COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE 5E MODELİ ...................590ARAŞTIRMA İNCELEME YOLUYLA ÖĞRENME ....................................................................591COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME ....................................................592COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE 4MAT ÖĞRENME YAKLAŞIMI (MCCARTHY ÖĞRENME STİLİ MODELİ) ..............................................................595COĞRAFYA EĞİTİMİNDE ELEŞTİREL DÜŞÜNME ....................................................................599COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE YANSITICI ÖĞRENME ....................................................................601COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE ÖĞRENMEYİ ÖĞRENME ....................................................................603COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ ...........................................608COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER ....................................................616Çözümlü Test.................................................................636Çözümler.......................................................................638COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .......................................................641COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ (CBS) ........................................................648Çözümlü Test.................................................................654Çözümler.......................................................................656KAYNAKÇA ..................................................................659

1

CO RAFYANIN TANIMI, TARİHİ VE BÖLÜMLERİ1. BÖLÜM

ALAN BİLGİSİ

3

CO RAFYANIN TANIMI, TARİHİ VE BÖLÜMLERİ

COĞRAFYA’NIN TANIMI VE TARİHİ

Coğrafya; insanla doğal çevre arasındaki karşılıklı etkileşimi ilkeleriyle inceleyen ve sonuçlarını bir bütün hâlinde sunan bilimdir. Bu ilkeler neden, dağılış ve sonuçtur. Örneğin depremi ele alalım. Deprem nedir ve nasıl oluşur, yeryüzünde deprem riski nerelerde az ve fazladır ve deprem sonucunda doğal çevre ve insan bundan nasıl etkilenir? İşte bu sorula-rın cevapları; neden, dağılış ve sonuç ilkelerinin cevaplarıdır.

Coğrafya hakkında ilk çalışmalar milattan binlerce yıl önce yapılmıştır. MÖ 2700 yılında Sümerlilerden kalma tuğla üze-rine yapılmış bir dünya haritası bulunmuştur. Başka bir harita da II. Ramses Dönemi’nden kalmadır. Bu haritada bir altın madeninin yeri gösterilmektedir.

Coğrafya terimini ilk kez Eski Çağ Yunan düşünürlerinden Eratosthenes (MÖ 275-195) yazdığı eserinin adında kul-lanmıştır. Eserinin adı Geographika’dır. Geographie yerin tasviri demektir. Zaten bu dönemlerde Coğrafya daha çok seyyahlar (gezginler), politikacılar ve tarihçilerle birlikte anılıyordu.

İbn-i Haldun’un "Coğrafya kaderdir." ifadesi yaşadığı dönemin coğrafyaya bakış açısını gösterir. Erol Tümertekin ise "Bir beşerî bilim olan coğrafya insanın yaşadığı, çalıştığı, bir araya geldiği ve başta kendi yaşama ortamı olmak üzere değiştirmekte olduğu yeryüzünü inceler." demiştir.

Yukarıda verilen bu tanımlarda olduğu gibi eski çağlardan günümüze kadar coğrafya tanımlanırken insan ve doğal ortamın açıklanmasına vurgu vardır. Bu sebeple coğrafyanın konusunun bir boyutunu insan, bir boyutunu doğal çevre (ortam) oluşturmaktadır.

Varenius (1622-1649) coğrafyayı teoloji ile bağlantı görüşünden ayırmış ve öne sürdüğü "temel birlik" fikrini bütün mekân olguları arasındaki bir dizi sıkı bağların meydana getirdiği tek bir yerküre sistemiyle açıklamaya çalışmıştır. Varenius yaptığı sınıflandırma ile olaylara önce tüm dünya ile ilgili genel, ikinci olarak belirli ülkelerle ilgili özel, üçüncü olarak ülkelerin içindeki daha küçük olanlarla ilgili korografik ve yereli anlatan topografik düzeylerde bakıyordu. Coğrafya yalnızca tüm dünyaya değil, her bir yerle ayrı ayrı ilgiliydi. (Özgüç - Tümertekin 2010)

Günümüzdeki modern coğrafi görüşün temelleri 19.yy. başlarında Alman coğrafyacılar Humboldt, Carl Ritter ve Frideric Ratzel tarafından atılmıştır. (Doğanay 2013) Bunlardan Humboldt fiziki coğrafyanın, Ritter ve Ratzel de beşerî coğrafya-nın kurucuları sayılır. Tarih boyunca coğrafya ile ilgili görüşler ve eserler aşağıdaki gibidir.

ESKİ ÇAĞ’DA: Herodot, Tales, Aristo, Eratosthenes, Strabon ve Batlamyus coğrafya ile ilgili eserler verenlerdir. Bu dönemde coğrafi bilgiler çoğunlukla gezi ve tasvirler ile basit planlar ve haritalara dayanıyordu.

Thales (MÖ 640-546); İlk Çağ’ın ilk coğrafyacısıdır. Yunan medeniyetinin hâkim olduğu yerlerin coğrafi özelliklerini araş-tırmış, yeryüzünün ölçülebileceği fikrini ileri sürmüştür. Gemicilerden topladığı bilgilerle harita yapmıştır. Thales’e göre, Dünya, okyanuslar üzerinde yüzen diske benzeyen bir yuvarlaklığa sahiptir.

Heredot (MÖ 484-425): Kuzey Afrika, İran, Yunanistan, İtalya ve Hindistan’a kadar uzanan sahayı gezmiş, burada gördükleriyle "Heredot Tarihi"ni yazmıştır. "Mısır Nil’in hediyesidir." sözüyle neden-sonuç ilişkisi kurma özelliğine vurgu yapmıştır. Ayrıca gemiciler ve gezginlerden topladığı bilgilerle harita yapmıştır.

Heredot’un Dünya Haritası

Aristo (MÖ 384-322): Siyaset, felsefe ve matematik alanında çalışma yapmış, aynı zamanda coğrafyaya da katkıda bulunmuştur. Dünya’nın küre olduğunu savunmuştur. "Doğal zenginliği yetersiz yerlerde devlet kurmak zordur." sözü ile çevreci görüşün babasıdır. Politika adlı eseri, ünlü devlet teorisi adlı görüşü kapsar.

1. BÖLÜM

4

CO RAFYANIN TANIMI, TARİHİ VE BÖLÜMLERİ1. BÖLÜM

Eratosthenes (MÖ 176-194): Coğrafya sözcüğünü ilk defa Geographika adlı eserinde kullanmıştır. Büyük İskender’in seferleri sırasında yeryüzünün hızla genişleyen alanlarını belirleyip haritasını yapmıştır. İskenderiye ile Asvan (Syene) arasında çalışma yaparak dünyanın çevresini hesaplamıştır.

Bir derecelik meridyen yayının uzunluğundan yola çıkarak dünyanın çevresini bugünküne yakın bir değerde hesapla-mıştır. Eratosthenes, iyi bir matematik coğrafyacı olmasının yanında bölgesel coğrafyacı olarak da sayılabilir. İskende-riye coğrafya ekolünün de kurucusu kabul edilen Eratost-henes bir dünya haritası çizmiş ve eserine Geographica (Gegraphe) ismini vererek coğrafya biliminin isim babası olmuştur.

Strabon (MÖ 64-MS 21): Amasya’da doğmuştur. İyi öğ-renim görmüştür. Gezdiği yerlerin tarihî, coğrafi ve sos-yolojik özelliklerini 17 ciltlik Geographika adlı eserinde anlatmıştır. Eserinde matematik coğrafya,fiziki coğrafya, jeopolitik ve ekonomik coğrafya üzerine bilgiler vermiştir. Çevre ile insan arasındaki ilişkileri ortaya koymuştur.

Batlamyus (Pitomele) (MS 108-168): Yunan coğrafyacıdır. Mısır’da eğitim görmüştür. En tanınmış eseri İslam ülkelerin-de Kitap al Macist (Esrarengiz Kitap), Batı ülkelerinde ise Almagest olarak bilinen Megalo Syntaksis’tir. (Büyük Gök Sistematiği) Batlamyus’a asıl ününü kazandıran eser ise Coğrafi Yer Adları Kılavuzu anlamına gelen Geographika Hayfigesis’tir. Konik projeksiyon tekniği ile haritalamanın öncüsü kabul edilen Batlamyus’un dünya haritası döneminin en gerçekçi haritası durumundadır. Uzun süre Kristof Kolomb, Vasco da Gama, Macellan, Batlamyus’un eserlerinden fay-dalanmışlardır. Eserinde çok sayıda yerin adı ve koordinatlarını belirtmiştir.

ORTA ÇAĞ’DA: Mesudi, Biruni, İbni-Battuta, İbn-i Haldun gibi daha çok İslam dünyasının bilim adamları coğrafya ile ilgilenmiş-lerdir. İslam dünyasında, eski çağlardaki eserler tercüme edilerek bunlardan faydanılmıştır. Kaşgarlı Mahmut’un Divanü Lugati’t-Türk adlı kitabında harita vardır. Bu çağda Avrupa’da kilisenin baskısı ile bilimsel çalışmalar yapılmamıştır.

Mesudi: Bağdatlıdır. Seyahatnamesi vardır. Güney ve Güneydo-ğu Asya, Kafkasya, İran, Suriye, İspanya ve Kuzey Afrika ülkelerini gezmiştir. Çok sayıda eser vermesine rağmen günümüze ulaşabi-len tek eseri Al Müruc Al Zeheb’dir. (Altın Çayırlar) Eser tarihi ve coğrafi tasvirler şeklinde gezi-gözlem izlenimlerini yansıtır.

İbn-i Batuta: Devrin en ünlü gezginidir. Tanca’da (bugünkü Fas) doğmuştur. Hacca gitmek üzere ayrıldığı Tanca’ya 24 yıl sonra dönmüştür. Bu süre zarfında Asya ve Afrika’daki birçok bölgeyi gezmiştir. İbni Batuta Seyahatnamesi adlı eserinde gezdiği bölgelerin din, dil, gelenekler ve sosyo-ekonomik yapılarını tasvir etmiştir.

Biruni: Asıl adı Ebu Reyhan El-Bruni’dir. Çağının matematikçi ve matematik coğrafyacısı olarak tanınır. El Kanun El Maksudi isimli eserinde dünyanın büyüklüğü, yarıçap uzunluğu, çevre uzunluğu ve meridyen yayının uzunluğu gibi bilgilere yer vermiştir.

İdrisi: İslam dünyasının Arap coğrafyacısıdır. Endülüs ekolündendir. Akdeniz ülkelerini ve İngiltere’yi gezmiş, Sicilya’da Kral II. Ruggiero’nun Palermo’daki sarayına yerleşmiş ve bu alanda eserler vermiştir. Kendisine Arapların Batlamyus’u ünvanını verdiren Libro del Re Ruggiero (Kral Ruggiero’nun Kitabı) adlı eserinde Hint Okyanusu ve Afrika kıyıları hakkında tasvir ve açıklamalar içerir.

İbn-i Haldun: Orta Çağ’ın siyasi coğrafyacısıdır. Tarihçi ve sosyologdur. Devletler ile ilgili eserler vermiş, devletler ve kuruldukları coğrafya ile ilgisini araştırmıştır. Aristoya benzer görüşler ileri sürmüştür. En önemli eseri ön sözü (mukad-dime) ile birlikte 8 ciltten oluşan Kitap El İbar (İbret verici kitap)’dır. Eserde tarihi ve sosyolojik bilgiler ağırlıkta olsa da beşeri coğrafya ve jeopolitik-siyasi coğrafya bilgilerine de yer vermiştir.

Divanü Lugati’t-Türk’teki Dünya Haritası

5

CO RAFYANIN TANIMI, TARİHİ VE BÖLÜMLERİ1. BÖLÜM

Uluğ Bey: Timur’un torunudur. Semerkand’da medreseler yaptırmıştır. Astronomi, tarih ve matematik alanında çalışma-lar yapmıştır. Öğrencisi Ali Kuşçu’dur. Ali Kuşçu, Uluğ Bey’in ölümünden sonra İstanbul’a gelip Fatih Sultan Mehmet’in hizmetinde çalışmaya başlamıştır. Fethiye adlı kitabı vardır.Makdisi: İslâm memleketlerinde çok uzaklara varan geniş seyahatler yaptı. Sonunda kırk bir yaşında iken Ahsenü’t-tekasîm fî ma’rifeti’l-ekalîm adındaki coğrafî eserini yazmaya başladı. Eseri her ne kadar 985 yılında tamamladıysa da 997 yılına kadar ona eklemeler yapmaya devam etmiştir. Coğrafyayı herkes ve her grup insan, hatta daha çok dinî ilimlerle uğraşanlar için, İslâm ülkelerinden haberdar olmaları açısından gerekli bir ilim olarak kabul ediyordu. Ona göre coğrafya fıkıh öğreniminde de gereklidir. Eserinde İslâm ülkelerini altısı Arap ve sekizi Acem (Arap dışı) olmak üzere on dört iklime ayırmış ve iklimler hakkında yalnız coğrafî bilgiler vermekle kalmayıp aynı zamanda o iklimlerde yaşayan insanların sosyokültürel ve sosyoekonomik yönleri üzerinde de durmuştur. Makdisî kelime ve deyimlere özel mânalar vererek ilk defa Arapça’da bir coğrafya terminolojisi oluşturmuştur. İslâm ülkelerinin gerçek şekillerini gösterebilmek için, Belh okulunun benimsediği geometrik çizimli haritalardan bir şey anlaşılamayacağına işaret ederek okuyucunun daha kolay kavrayabileceğine inandığı genel bir ülke haritası çizmek için çaba harcamıştır.İbn Hurdazbih: Erken dönem İslam coğrafyacılarındandır. Bu nedenle “İslam coğrafyacılarının babası” olarak bilinir. Horasan’da doğup Bağdat’ta yetişmiştir. Coğrafyaya dair eseri el-Mesalik Ve’l-Memalik adlı eserinde gözlemlere dayalı birçok bilgi barındırır. Eser genel itibariyle coğrafi ve kültürel içerikli bilgiler barındırır. Eserde yollar ve güzergâhlar, ast-ronomik bilgiler, ülkelerin kıblesi, nehirler ve doğuş yerleri, Türklere ait bilgiler ile çeşitli kültürel bilgilere yer verilmiştir. Ali Kuşçu: Türk-İslam dünyasının büyük astronomi ve kelam âlimidir. XV. yüzyıl başlarında dünyanın en önemli bilim merkezi olan Semerkant’ta doğmuştur. Babası Muhammed, ünlü Türk Sultanı ve astronomu Uluğ Bey’in kuşçusu olduğu için, ailesi ‘Kuşçu’ lakabıyla meşhur olmuştur. Küçük yaştan itibaren matematik ve astronomiye ilgi duyan Ali Kuşçu, dev-rin en büyük âlimleri olan Bursalı Kadızâde Rumî, Gıyâseddin Cemşîd ve Muînuddîn Kâşî’den matematik ve astronomi dersi almıştır. Daha sonra bilgisini artırmak için Kirman’a giderek Hall-ü Eşkâl-i Kamer (Ay Safhalarının Açıklanması) adlı risale ile Şerh-i Tecrîd adlı eserini yazmıştır. Uluğ Bey’e yardımcı ve rasathanesine müdür yapılmıştır. Ali Kuşçu, Os-manlılar arasında astronomi bilimini yaymıştır. Ali Kuşçu’nun, hepsi de birbirinden değerli pek çok eseri vardır. Bunların başında Risâle fi’l-Hey’e (Astronomi Risalesi) gelir.

ÖABT Çıkmış Soru

Orta Çağ İslam dünyasının ünlü gezgini, tarihçisi, sosyoloğu ve coğrafyacısıdır. *Kitap El-İbar" (İbret alınacak kitap) adlı eserinde daha çok beşeri ve siyasi coğrafya konularına değinmiştir.

Yukarıda anlatılan Orta Çağ coğrafyacısı aşağıdakilerden hangisidir?

A) İbni Batuta B) Burini C) Mesudi

D) Strabon E) İbni Haldun

Çözüm

Coğrafi mekan ve iklimin, insanlar üzerindeki etkilerine ait görüşleri bulunan, "Kitap El-İbar" adlı esere sahip Tarihçi, Sos-yolog ve Coğrafyacı İbn-i Haldun Orta Çağ İslam dünyasının ünlü gezginidir.

Cevap E

ÖABT Çıkmış Soru

XIV. yüzyılda yaşamış tarihçi, tarih felsefecisi ve proto-sosyolog olmakla birlikte bazen coğrafyacı olarak hatta kimi yazarlara göre Orta Çağ’ın siyasi coğrafyacısı olarak tanımlanan ve “Mukaddime” adlı eserin yazarı olan Arap coğrafi düşüncesinin temsilcisi aşağıdakilerden hangisidir?

A) İbn Haldun B) İbn Batuta C) İbn Hurdadbih

D) İbn Havkal E) Muhammed El İdrisi Çözüm İbn Haldun, Orta Çağ’ın siyasi coğrafyacısıdır. Tarihçi ve sosyologdur. Tunus’ta doğmuş Kahire’de ölmüştür. Devletler

ile ilgili eserler vermiş, devletler ve kuruldukları coğrafya ile ilgisini araştırmıştır. Aristo’ya benzer görüşler ileri sürmüştür. Ekonomik kaynaklar bakımından zengin bölgelerde kurulan devletlerin daha güçlü olacağını vurgulamıştır. Mukkaddime ve Kitap El-İbar (İbret Verici Kitap) adlı eserlerinde tarihi ve sosyolojik bilgiler ağırlıktadır.

Cevap A

6

CO RAFYANIN TANIMI, TARİHİ VE BÖLÜMLERİ1. BÖLÜM

YENİ ÇAĞ’DA: Avrupa’da Rönesans ile pozitif bilimler önem kazanmış ayrıca yeni kıtalar keşfedilmiştir. Çok uzun yol-culuklar yapılmış, Amerika, Avustralya ve adalar keşfedilmiştir. Bu dönemde Osmanlı’da Piri Reis, Katip Çelebi ve Evliya Çelebi’nin eserleri coğrafyaya katkı sağlamıştır.

Coğrafi keşifler 15. ve 16. yüzyıllarda Avrupalılar tarafından yeni ticaret yollarının, okyanus ve kıtaların bulunması ama-cıyla ortaya çıkmıştır.

Doğudan başlayan ticaret yolları, Avrupalıların çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak için çok büyük önem taşıyordu. İpek ve Baharat yollarının Osmanlı Devleti’nin elinde olması, Avrupalıları yeni yollar aramaya sevk etti.

Pusulanın icadı, gemicilikteki ilerlemeler, Avrupa’nın doğunun zenginliklerine ulaşmak istemesi bu keşiflerin nedenleri-dir. Avrupa’da değerli madenlerin az bulunması, kralların, İspanyol ve Portekizli gemicileri desteklemesine neden oldu.

Bu tarihe kadar bilinmeyen Yeni Dünya Karaları olarak ifade edilen Kuzey ve Güney Amerika, Okyanusya, Güney ve Kuzey kutup çevreleri ve çok sayıdaki ada bu keşifler sonucu bulunmuştur.

Piri Reis Haritası

Portekizli Bartelmi Diaz Ümit Burnu’na, Kristof Kolomb Amerika’ya, Vasco da Gama Hindistan’a ulaşmıştır. Magellan okyanus ötesi seyahatler yapmış ve dünyayı dolaşmıştır.

Bu dönemde Osmanlı’da Piri Reis, "Kitabı Bahriye" adlı kitabında coğ-rafi bilgiler vermiş ve harita çizmiştir. Kitabında ve haritasında Akdeniz’i anlatmıştır. Kristof Kolomb’dan, Avrupalı gezginlerden ve korsanlardan faydalanmıştır. Ayrıca Katip Çelebi’nin "Cihannüma" ve Evliya Çelebi’nin "Seyahatname" adlı eserleri coğrafyaya katkı sağlamıştır.

YAKIN ÇAĞ’DA: Bu dönemde modern coğrafya alanında çalışmalar baş-lamıştır. Ayrıca coğrafyanın bilimsel alanda gerçek kimliğine kavuşmaya başlaması bu dönemdedir. Bu dönemin başlarında Avrupalı bilim adamları yeni yerler keşfetmişlerdir.

Mackenzie (1764-1820) Kanada’daki gölleri ve ABD’nin batısındaki yerleri bulmuştur.

W. Clark (1770-1835) ile Meriwether Lewis (1774-1809) ABD’yi doğu-batı doğrultusunda geçmişlerdir.

James Cook: Yeni Zelanda’yı keşfetmiştir.

7

CO RAFYANIN TANIMI, TARİHİ VE BÖLÜMLERİ1. BÖLÜM

ÖABT Çıkmış Soru

İspanya Krallığı adına 1519 yılında Dünya turuna çıkıp bu seyahatini üç yılda tamamlayarak Dünya’nın yuvarlaklığını ortaya koyan seyyah aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kristof Kolomb B) Bartelmi Diaz C) Ferdinand Macellan D) Amerika Vespuçi E) Vasco da Gama

Çözüm

Portekizli gemicilerden F. Magellan 1519’da İspanya krallığının desteğiyle dünyayı dolaşma amacıyla seyahate çıkmıştır. Filipin Adaları çevresinde çıkan çatışmada Magellan’ın öldürülmesiyle kaptanlığı Sebastian del Cano devralmış ve Fili-pinlerden ele geçirilen gemi dolusu baharat ve değerli süs eşyaları ile 1522’de İspanya’ya dönmüştür.

Cevap C

James Ross 1840 yılında Antarktika’ya ulaşmış, R. Scatt Güney Kutbu’na gitmiştir. Norveçli Amundsen 1911’de Gü-ney Kutup Noktası’nı tespit etmiştir. Edmund Hillary 1953’te Everest’e tırmanmıştır. 1960 yılında Piccard, Mariana Çukurluğu’na inmiştir. Bu dönemde coğrafyaya bilimsel kimlik kazandıran isimler şunlardır:Alexander Von Humboldt (1769-1859): Fiziki coğrafyanın kurucusudur. Alman coğrafyacılardandır. Avrupa’nın çoğunu ve Kuzey-Güney Amerika’yı dolaşıp gözlemler yapmıştır. Humboldt neden, dağılış, karşılıklı ilgi ilkelerini, gezi-gözlem yöntemini ve izoterm, izohips gibi çizimle anlatım tekniklerini coğrafyaya kazandırmış, okyanus akıntılarını incelemiş, insan doğa etkileşimi ve bitki coğrafyası ile ilgili araştırmalar yapmıştır. Araştırmalarının sonuçlarını Cosmos (Evren, Sistem) isimli eserinde toplamıştır.Carl Ritter (1799-1859): Beşerî coğrafyayı kuran ve geliştiren Alman coğrafyacılardandır. İnsan ile doğal ortam arasın-daki etkileşimi incelerken olaylara insan yönünden bakmıştır. Beşeri coğrafya, çevre ve insan arasındaki bağlantıya dair görüşlerini Coğrafya İlminde Tarihi Esaslar isimli eserinde toplamıştır. Ritter, beşeri coğrafyanın insan-çevre etkileşi-mini incelediğini ve bu inceleme sırasında bir tarafa ağırlık vermeden yapmak gereklililiğini vurgulamıştır.

Friedrich Ratzel (1844-1904): Beşerî coğrafyayı geliştiren Alman coğrafyacılardandır. Siyasi Coğrafya adlı eserleriyle jeopolitiğin ve siyasi coğrafyanın çağdaş anlamda temelini atmıştır. Beşeri coğrafyanın kurucusu Carl Ritter olarak bi-linse de bu isimli ilk eserin sahibi F. Ratzel’dir. Beşeri coğrafyaya sistem ve metot kazandıran Antropocoğrafya (İnsan Coğrafyası) isimli eserinde yer yer tarih bilgileri ağır basmıştır.

Paul Vidal De La Blache (1845-1918): Beşerî coğrafya alanında çalışmalar yapmış Fransız coğrafyacılardandır. Bölge-sel coğrafyanın kurucusudur. Blache, araştırmalarını daha çok monografi şeklinde ve sınırlandırılmış bölgeler bazında yapmıştır.

Yakın Çağ’da başlayan bu modernleşme günümüze kadar gelişerek hızla devam etmiştir. Eskiden yeryüzünü tanımak olarak algılanan coğrafya, artık günümüzde yeryüzünden daha etkili ve sağlıklı yararlanmayı ortaya koyan, sürdürülebilir bir faydalanmayı öngören bir bilim olmuştur. Bu nedenle Avrupa, Kuzey Amerika ve daha sonra birçok ülkede coğrafya ile ilgili fakülteler ve bölümler açılmıştır.

YAKIN ÇAĞ’DA: Coğrafi Keşifler devam etmiş, bilimsel çalışmalar artmıştır.

MODERN ÇAĞ’DA: Yani 19. yüzyıl öncesine kadar daha çok görüş ve yer tasviri olarak devam eden coğrafya 19. yüz-yıldan sonra modern hâle geldi ve modern çalışmalar başladı.

Coğrafya’nın Gelişim Devreleri;

1. Ansiklopedik Devre (Gezi - Gözlem - Tasvir Dönemi): Eski Çağ’dan başlayan ve Yakın Çağ’a kadar devam eden dönemdir. Bu dönemlerde coğrafya, gezginlerin gördükleri yerleri tasvir etmesi şeklinde gelişmiş, seyahat ettikleri yer-lere ait bilgileri içermiştir.

2. Klasik Devre (Coğrafyanın Bilim Olarak Kurulduğu Dönem): Bu dönem Varenius ile başlar. Varenius’un Genel Coğrafya (Geographica Generalis) adlı eseri ile coğrafyada bilim anlamındaki temeller atılmıştır.

Varenius "temel birlik* fikriyle, yeryüzündeki tüm olay ve olguların arasında sıkı bağların bulunduğu tek bir yer küre sis-temi olduğu görüşünü ortaya koymuştur. Varenius’un "Coğrafya çifttir" diyerek ilk kez coğrafyayı, genel ve özel coğrafya şeklinde bölümlemiştir.

Bu döneme ait önemli bilim adamlarından A. Von Humboldt fiziki coğrafyanın kurucusudur. Humboldt araştırmalarını "Cosmos" adlı eserinde toplamıştır. Aynı dönemde Karl Ritter ise beşeri coğrafyanın kurucularındandır. Ritter "Coğraf-ya Biliminde Tarihi Esaslar" adındaki eseri ile çok önemli katkılar sağlamıştır. Yine beşeri coğrafya konusunda çalışan

8

CO RAFYANIN TANIMI, TARİHİ VE BÖLÜMLERİ1. BÖLÜM

"Antropo Coğrafya" adlı esere sahip olan Frederic Ratzel bu dönemin önemli coğrafyacılarındandır. Ratzel siyasi coğrafya üzerinde de çalışmış "Politik Coğrafya" adlı eseri vermiştir.

3. Bölgesel Devre: Fransız Vidal de la Blache, bölgesel coğrafya adına çalışmalar yapan ilk bilim adamıdır. Bir bölgede bütün coğrafya olayları tek tek incelenir ve bunların sonucunda o bölge tüm özellikleri ile tanıtılmış olur. Blanche bu konudaki çalışmalarını Monografya olarak adlandırmıştır.

4. Uygulamalı Devre (Çağdaş Coğrafya Devresi): Günümüzdeki modern coğrafya dönemidir. Uygulamalı coğrafya olarak da adlandırılır. Coğrafyanın herhangi bir konusundaki verilerin bulunup insanların kullanıma sunulmasıdır. Coğ-rafya verileri ekonomiye ve teknolojiye uygulanır, Planlamalar yapılırken coğrafi bilgi sistemleri kullanılır.

Coğrafya’da Akımlar;

1. Determinizm (Environmentalizm Çevreci): Doğa, insan davranışlarında sorumlu olan faktördür. İnsan doğanın kendine sunduğu kadar doğadan yararlanır, yeni beşeri faktörler, fiziki faktörler tarafından kontrol edilir.

2. Possiblizm (İnsancı - Olasılık): İnsan, doğa koşullarına karşı bir takım tedbirler alabilir. İnsan aktif bir güçtür. Tabiat şartlarını engelleyici tedbirler alabilir, insan çevrenin denetiminde değildir, çevre insanın egemenliği altında bulunmak-tadır.

3. Probabilizm (Olabilircilik): Determinizme tepki olarak doğmuştur. Fiziki çevre insan faaliyetlerini kontrol eder. Aynı zamanda, bazı kültürler teknolojiyle doğanın yarattığı baskıları yenebilir.

4. Ekolojik Yaklaşım: İnsan, ekolojik sistemin bir parçasıdır. İnsanın doğayı, doğanın insanı nasıl etkilediğini incelemek gerekir.

5. Pozitivizm: Bu akım, insanların yeryüzünü nasıl organize ettiklerini tanımlamak için kurallar bulmaya çalışmıştır. İstatistiksel hesaplara, hipotezlere ve matematiğe bağlıdır.

6. Modernizm: Bu akımda matematik kesinlikle yoktur. Geçmişteki görüşleri reddettiği için, yeni ve farklı olan her şeyin kullanılması yoluna gidilmiştir.

Coğrafya’da Teorik Yaklaşımlar

İndüktif (Tümevarımcı) Yaklaşım: Özel olaylarla başlanıp genel sonuçlara ulaşılır. Fabrikaların lokasyonları analiz edilerek sanayide yer seçimi hakkında genellemeler yapılır.

Dedüktif (Tümdengelim) Yaklaşım: Genelden özele gidilen bu yaklaşımda ise bir sorun formüle edilmekte, sorun hakkında bir dizi varsayımlar yapılmakta ve sonra teorik bir model ortaya konulmaktadır.

Normatif (Buyurucu) Teori: İdeal mekan dokuları yaratılır. Amaç ölçülebilen gerçeğin tersine bir norm ya da stan-dart geliştirerek ideal koşullar altında neler olabileceğini ortaya koymaktır.

Davranışsal Teori: İnsanın davranış nedenlerini ortaya çıkaracak beşeri faaliyetleri ve bunların yeryüzündeki etkileri üzerinde durur.

ÖABT Çıkmış Soru

Coğrafyada kullanılan teorik yaklaşımlardan biri olan "nomotetik" aşağıdakilerden hangisinde doğru açıklanmıştır?A) Yerlerin ve olayların arasındaki benzerlikleri bulmaya çalışır.

B) Sebep ve etki yoluyla, olayların sebeplerini araştırır.

C) Fiziki çevrenin topluma etkisini bulmaya çalışır.

D) Coğrafya verileri ekonomi ve teknolojiye uygulanır.

E) İnsanın doğayı, doğanın insanı nasıl etkilediğini bulmaya çalışır. Çözüm

Coğrafyada yerlerin ve olayların arasındaki benzerlikleri bulmaya önem veren teorik yaklaşım nomotetiktir.

Cevap A