İpek Karabulut COĞRAFYA PERFORMANS GÖREVİ

H i s a r O k u l l a r ı

BÜYÜK İKLİM TİPLERİ

2

İçindekiler

BÜYÜK İKLİM TİPLERİ.......................................................................................................................... 4

SICAK İKLİMLER ..................................................................................................................................... 4

EKVATORAL İKLİM ........................................................................................................................... 4

Endenozya Adaları ........................................................................................................................ 5

Kongo Havzası ................................................................................................................................ 6

SAVAN İKLİMİ (TROPIKAL İKLİM) .............................................................................................. 7

Madagaskar ...................................................................................................................................... 7

Nijerya ............................................................................................................................................... 8

MUSON İKLİMİ .................................................................................................................................... 9

Hindistan .......................................................................................................................................... 9

ÇÖL İKLİMİ ......................................................................................................................................... 10

Kenya ............................................................................................................................................... 11

Kalahari Çölü ................................................................................................................................ 11

ILIMAN İKLİMLER ............................................................................................................................... 12

AKDENİZ İKLİMİ .............................................................................................................................. 12

Şili ..................................................................................................................................................... 13

OKYANUSAL İKLİM ........................................................................................................................ 14

İngiltere .......................................................................................................................................... 14

Yeni Zelanda ................................................................................................................................. 15

KARASAL İKLİM ............................................................................................................................... 15

İran ................................................................................................................................................... 15

Avusturya ...................................................................................................................................... 16

STEP İKLİMİ (YARIKURAK İKLİM) ........................................................................................... 17

Kanada ............................................................................................................................................ 17

SOĞUK İKLİMLER................................................................................................................................. 18

TUNDRA İKLİMİ (KUTUP ALTI İKLİMİ) ................................................................................. 18

Sibirya ............................................................................................................................................. 18

İskandinavya ................................................................................................................................ 18

KUTUP İKLİMİ .................................................................................................................................. 19

Gröndland ...................................................................................................................................... 19

Antartika ........................................................................................................................................ 19

Türkiye’de Görülen İklimler ............................................................................................................ 20

Karasal iklim ..................................................................................................................................... 20

3

Akdeniz iklimi ................................................................................................................................... 20

Karadeniz iklimi ............................................................................................................................... 20

Kaynakça ................................................................................................................................................. 21

KÜRESEL ISINMA ................................................................................................................................. 23

4

BÜYÜK İKLİM TİPLERİ

Fotoğraf 1: Dünya üzerinde görülen büyük iklim tipleri

Bir yerde benzer sıcaklık, basınç, rüzgar, nemlilik ve yağış özelliklerinin uzun süre etkili olmasıyla iklim tipleri belirmektedir. İklimi oluşturan bu öğelerden birinin ya da ikisinin farklı olması, değişik iklim tiplerinin ortaya çıkmasına neden olur. Bu iklim tipleri sıcak iklimler, ılıman iklimler ve soğuk iklimler olmak üzere üç farklı grupta incelenir. (meb.coğrafya)

SICAK İKLİMLER

EKVATORAL İKLİM Yıllık sıcaklık ortalamasının 20°C’nin üstünde olduğu ekvatoral iklimde yıl boyunca yaz koşulları yaşanır. Güneş ışınları, yıl boyunca dik ve dike yakın açılarla geldiğinden yıllık sıcaklık farkı azdır. Yıl boyunca yükseltici hava hareketlerine bağlı olarak konveksiyonel yağış görülür. Yıllık yağış miktarı 2000 mm’nin üzerindedir. Her mevsimin yağışlı olduğu ekvatoral bölge akarsularının rejimleri düzenlidir ve yıl boyunca bol su taşır. Güneş ışınlarının dik geldiği Mart ve Eylül aylarında yağışlar artar. Bu nedenle ekinokslarda (21 Mart – 23 Eylül) akarsularda kabarma olur. Konveksiyonel Yağış : Isınan havanın yükselerek soğuması ile oluşan yağışlardır.

5

Ekvatoral iklimde yıllık sıcaklık farklarının az olması güneş ışınlarının yere değme açılarının az değişmesiyle, günlük sıcaklık farklarının az olması ise nem oranının yüksek olmasıyla ilgilidir. Bitki örtüsü yıl boyunca sıcaklık ve nem koşulları elverişli olduğundan sürekli yeşil kalabilen yayvan yapraklı ağaçlardan oluşan gür ormanlardır. Yağmur ormanları adı verilen bu ormanlardaki ağaçların boyu yağış miktarının fazla olması nedeniyle 40-60 m lere kadar çıkabilir. Ormanaltı floarası da çok zengindir. Ormanaltı Florası : Orman örtüsü altında loş ortamda yetişen, çoğunlukla ot ve sarmaşık türlerinin oluşturduğu bitki topluluğudur. 10° Kuzey ve Güney enlemleri arasında, Güney Amerika’da Amazon Havzası’nda, Afrika’da Kongo Havzası’nda ve Gine Körfezi kıyılarında, Asya’da Endonezya Adaları’nda görülür. (meb.coğrafya)

Fotoğraf 2: Ekvatoral iklim görülen bölgeler.

Endenozya Adaları Ekvatoral kuşakta bulunan ülkede, ekvatoral iklim hüküm sürer. Yıllık ortalama sıcaklık 23°C ile 27°C arasında değişir. Yıllık ortalama yağış 2000 mm civarındadır. Bu elverişli iklim koşullarına bağlı olarak Endonezya'nın üçte biri sık ve uzun boylu ağaçlardan oluşan devamlı yeşil yağmur ormanları ile kaplıdır. Endonezya'daki ormanlar, Güneydoğu Asya ülkelerindeki ormanların % 60'ını, tüm dünyadaki geniş yapraklı ormanların % 10 kadarını oluşturur. Palmiye ve kerestesi kıymetli ağaçların bulunduğu bu ormanlarda geçimini avcılıkla sağlayan yerliler de yaşamaktadır. Ayrıca Enonezya ormanlarında ilâç yapımında kullanılan çok sayıda (1260) bitki türü yetişmektedir. Yüksek kesimlerde sıcaklığın düşmesi ile iğne yapraklı ve ılık iklim şartlarında yetişen ormanlar görülür. Ormanların bir bölümü, tarım arazisi açmak ve mesken yapmak amacıyla yer yer tahrip edilmiştir. Endonezya, biyoldjik çeşitlilik yönünden son derece zengindir. Nitekim 525 hayvan, 2000 kuş, 40 000 bitki ve 1700 balık türü bulunmaktadır. Endonezya'da aslan, kap¬lan, leopar, fil, ayı, geyik, su aygırı gibi hayvanlar yaşar. Ayrıca çok farklı türde sürüngenler, krokodil, değişik büyüklükte kertenkeleler görülür. Yaban hayatını korumak amacıyla geniş doğal parklar kurulmuştur. (vikipedia)

6

Fotoğraf 4: Endonezya Adaları iklim grafiği.

Kongo Havzası Toplam 3,7 milyon kilometrekarelik bir alandır. Dünyada bozulmamış en büyük tropikal yağmur ormanlarına ve sulak alanlara sahiptir. Kongo Nehri'nin Atlantik Okyanusu'ndaki Gine Körfezi'nde yük boşalttığı yerde biter. Demokratik Kongo Cumhuriyeti toprakları Kongo Havzası'nın neredeyse %60'ını kaplamaktadır. Kongo Nehri, Afrika kıtasının Nil nehrinden sonra en uzun ikinci nehri konumumda olup, 39.160 m³/s ile taşıdığı su bakımından Afrika'nın en büyük, dünyanın ise en büyük ikinci nehri durumundadır. Havza yaban hayat ve bitki açısından önemli bir zenginliğe sahiptir. aslan, leopar, gergedan, fil, zebra, çakal, sırtlan ve antilop gibi emeli hayvanlar çoğulukla çayırlarda yaşarken ormanlık alanlarda sayıları yüzlerle ifade edilen çok sayıda hayvan bulunmaktadır. (vikipedia)

Fotoğraf 3: Kongo Havzası iklim grafiği.

7

SAVAN İKLİMİ (TROPIKAL İKLİM) Yıllık sıcaklık ortalaması 20°C’nin üstündedir. Yazlar sıcak ve yağışlı, kışlar sıcak ve kurak geçer Güneş ışınlarının dik açıyla geldiği yaz aylarında konveksiyonel yağışlar görülür. Kış aylarında subtropikal yüksek basıncın (DYB) etkisinde kaldığından kış kuraklığı belirgindir. Yıllık yağış miktarı 1000 mm civarındadır. Savan ikliminde günlük sıcaklık farkları, nemlilik nedeniyle yazın az, kışın fazladır. Bitki örtüsü yaz yağışlarıyla yeşeren, uzun boylu, gür ot topluluklarıdır. Bunlara savan adı verilir. Savanlar arasında yer yer kurakçıl ağaçlar görülür. Akarsu boylarında ise galeri ormanları görülür. Galeri Ormanları : Savanlardaki, küçük akarsu boylarında görülen, çoğunlukla 50-100 m genişliğinde, bir akarsu ağı biçiminde uzanan ve sürekli yeşil kalabilen nemli ormanlardır. Galeri ormanları olarak adlandırılmalarının nedeni, ağaçların, akarsuyun üstünü bir galeri şeklinde kapatmasıdır. 10° enlemleri ile dönenceler arasında, Orta Amerika’da, Sahra Çölü ile Ekvatoral Afrika arasında, Güney Afrika’da, Güney Amerika’da, Kuzey Avustralya’da, Madagaskar’ın batısında görülür. (meb.coğrafya)

Fotoğraf 4: Savan iklimi görülen yerler.

Madagaskar Ekonomide öncelik, halkın % 80’inden fazlasının meşgul olduğu tarıma verilmiştir. Ülkede yetişen tütün, vanilya, çay, karanfil, biber ve kahve gibi tarım ürünleri ihraç edilmektedir. Madagaskar’da yetiştirilen 10 milyon baş sığır, ülkenin dondurulmuş et ihraç etmesine imkan vermektedir. Ormanlar koyu kırmızı ve güzel kokulu ağaçlarla demir ağacı gibi kıymetli ağaçları ihtiva eder. Güneyde sık dikenli fundalıklar (kaktüs ve bodur ağaçlara karışan dev otlar) bulunur. Ada hayvanları kendisine has bir özelliğe sahiptir. Önemli ölçüde bulunan timsahlar dışında, fil, maymun veya aslan gibi büyük hayvanlar yoktur. Bununla beraber sadece

8

Madagaskar’da bulunan ve maymuna benzeyen hayvanlar bol miktarda bulunur. (vikipedia)

Fotoğraf 5: Madagaskar iklim grafiği.

Nijerya Nijerya toprakları, kıyılardan itibaren tedricen kesilmiş ve dağlık arazilerle kırılmış, hafif ondüleli bir yayla görünümündedir. Nijerya, esas olarak dört coğrafi bölgeye ayrılır kıyıdaki mangrovlı (Afrika’da bataklıklarda yetişen bir cins ağaç) bataklık bölgesi, tropikal ormanlık bölge, Savana bölgesi ve kuzeydeki yarı çöl bölge. Nijerya’nın ikinci ormanlık bölgesi, Savana bölgesidir. Dünyanın en uzun nehirlerinden biri olan Nijer Nehri boyları ve en güney uçta yer alan delta bölgesindeki ormanlar daha çok boz renkli palmiyeler, baobob, akasya ve salkım ağaçları ile doludur. Nijerya topraklarının büyük bir kısmı yüksek demir ve alüminyum konsantrasyonu ihtiva eder. Yağmurlar sebebiyle de toprak kızıl renk almıştır. Nijerya ormanlarında çok çeşitli yırtıcı hayvan yetişir. Aslan , leopar bol bulunur. Bundan başka maymun, suaygırı, antilop, kuzeye doğru fil, zürafa ve gergedan da sık rastlanan hayvanlardandır. Dünyanın nüfus bakımından dokuzuncu ülkesi olan Nijerya, yaklaşık 140.000.000 nüfusuyla Afrika’nın en kalabalık ülkesidir. Nüfus artışının en yüksek olduğu ülkelerden biridir.Ekonomi daha çok tarıma dayanır. Yerfıstığı, pamuk, palmiye ağaçları, sebze ve meyve türleri, kakao, kauçuk tahıl ürünleri, hurma ve yerfıstığı yağı, kereste ve kolacevizi bol miktarda üretilir. Kakao ve kauçuk üretiminde dünyanın altıncı ülkesidir. Ülke topraklarının % 25’i ekime müsaittir. (vikipedia)

9

Fotoğraf 6: Nijerya iklim grafiği.

MUSON İKLİMİ Kış sıcaklığı 10°C - 20°C arasında değişir. Yıllık sıcaklık ortalaması 20°C nin üstündedir. Muson rüzgarlarının etkisiyle yazlar sıcak ve bol yağışlı geçer. Kışlar ise ılık ve kuraktır. Çoğunlukla 2000 – 5000 mm arasında değişen yıllık yağış miktarı bazı yerlerde 10000 mm’yi geçmektedir. Örneğin Hindistan’ın Çerapunçi kasabasında yıllık yağış miktarı 12000 mm’yi bulmaktadır. Yaz aylarında orografik yağışlar görülür. Orografik Yağışlar : Nemli hava kütlelerinin bir dağ yamacına çarparak yükselmesi sonucunda oluşan yağışlardır. Bitki örtüsünde yağışın fazla olduğu yerlerde, kış aylarında yapraklarını döken yayvan yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar görülür. Bu ormanlara muson ormanları denir. Güney, Doğu ve Güneydoğu Asya kıyılarında, Madagaskar’ın doğusunda, Avustralya’nın kuzeydoğusunda, Kuzey Amerika’nın güneydoğu kıyılarında görülür. (meb.coğrafya)

Hindistan Dünyanın en fazla yağış alan yeri, Hindistan'ın kuzey doğusunda yer alan Çerapunçi'dir. Yıllık 12000 mm yağış alabilmektedir. Tabii kaynaklar bakımından dünyanın en zengin ülkelerinden biridir. Ülke topraklarının % 22’si ormanlıktır. Özellikle Himalaya etekleri sık ormanlıktır. Himalaya eteklerindeki ormanlar yapraklarını dökmezler. Hindistan’ın dağlık bölgeleri ve balta girmemiş ormanları; her çeşit vahşi hayvanlar, nesli tükenmek üzere olan kuşlar ve dünyada pek nadir

10

görülen hayvan çeşitlerine sahiptir. Kaplan, pars, arslan gibi yırtıcı hayvanlar bulunmaktadır. Kurt, ayı, yaban kedisi ve tilki gibi vahşi hayvanlara bolca rastlanmaktadır. Fil, misk geyiği, maymun, timsah, kertenkele, akrep, çeşit çeşit yılan cinsleri ve her nevi kuş cinsleri mevcuttur. Hindistan halkının 3/4’ü tarımla uğraşmaktadır ve gelirlerin yarısı tarımdan sağlanır. Hindistan topraklarının yarısında ekim yapılmaktadır. Tarım topraklarının % 80’ine tahıl ekilmektedir. Malabar ve Kromandel kıyılarında pirinç, şekerkamışı yetiştirilmektedir. Kuzeyindeki Ganj Ovası ve Bengal Körfezi kıyıları çok verimli topraklar olup, her nevi ürün alınmaktadır. Hindistan çay, susam, mercimek, yerfıstığı ve nohut üretiminde dünyada birinci sırayı; pirinç, şekerkamışı, soğan, keneotu ve hindkeneviri üretiminde ikinci sırayı almaktadır. (coğrafya dünyası)

Fotoğraf 7: Hindistan İklim Grafiği

ÇÖL İKLİMİ Günlük ve mevsimlik sıcaklık farklarının azla olması karakteristik özelliğidir. Yağışlar yok denecek kadar azdır. Sıcaklık farklarının fazla olması, kayaların fiziksel olarak parçalanıp ufalanmasına neden olur. Kimyasal çözülme yetersiz olduğundan toprak oluşumu zordur. Bitki örtüsü kuraklığa uyum sağlamış olan kurakçıl otlar ve çalılardan oluşur. Kuraklığa en iyi uyum sağlamış bitkiler, gövdesinde çok miktarda su biriktirebilen kaktüslerdir. Üzerlerindeki küçük dikenler, bitkinin ısı kaybını azaltmaktadır. Ayrıca yer altı sularının yüzeye çıktığı yerlerde vahalar oluşmuştur. Vaha : Çöllerde suyun bulunduğu, bitkilerin yetişebildiği, insanların yerleşip barındığı yerdir. Vahalar akarsu boylarında, kuyuların açıldığı yerlerde, büyük su kaynakları yanında gelişmiştir. Asya Kıtası’nda; Arabistan, Gobi, Taklamakan Çöllerinde, Kuzey Amerika’da; Kaliforniya, Nevada, Kolorado, Meksika Çöllerinde, Afrika’da; Büyük sahra, Kalahari, Namibya Çölleri’nde, Avustralya’da; Büyük Kum Çölü’nde, Güney Amerika’da; Atakama Çölü’nde görülür.

11

Çöllerin en büyük bölümü Kuzey yarım Küre’dedir. Bu durum, karaların Kuzey Yarım Küre’de Güney Yarım Küre’den daha fazla olmasının sonucudur. (meb.coğrafya)

Kenya Kenyanın kıyısında da tropikal, iç kesiminde çöl iklimi hakimdir. Ülkede sıcaklık, denizden yükseklik durumuna göre değişir. Kıyı şeridinde sıcaklık ortalama 27°C’yi bulurken, dağlık bölgelerde 16°C’ye düşer. Yağışlar bölgeden bölgeye değişir. Yağışın en fazla olduğu bölge batı kısımlarıdır. Yıllık yağış ortalaması 1270 mm’yi bulur. Kenya, Afrika’nın en eski yerleşim bölgelerinden biridir. Kenya topraklarının doğu ve batısı birbirinden çok farklıdır. Güneydoğu da Hint Okyanusuna açılan dar kıyılar vardır. Kıyı şeridinden kuzey sınırına kadar uzanan iç bölge ülkenin yarısından fazlasını kaplayan kurak ovalardan meydana gelir. Yaylaların ortasında bütün Doğu Afrika’yı kaplayan Rift Vadisi bulunur. Bu vadinin tabanı göllerle kaplıdır. Ülkenin en büyük akarsuyu Tana ve Athi’dir. Tarım: Kenya topraklarının % 12 gibi az bir kısmının tarıma elverişli olmasına rağmen, halkın % 60’ı tarımla uğraşır. En çok üretilen ve ihraç edilen ürünler arasında çay, kahve ile böcek yiyen pire otu başta gelir. Kenya, böcek yiyen pire otu üretimi ve ihracatında dünyada birinci sırayı alır. Hayvancılık: Hayvancılık hayli gelişmiştir. En çok sığır, koyun ve keçi beslenir. Bu hayvanlardan, kurak olmayan mevsimlerde ihraç edecek kadar et elde edilir. Bitki örtüsü: Ülkenin bitki örtüsü, tropikal ormanlar, hindistancevizi ağaçlarıyla, savanalardan meydana gelir. Buş bölgesinin iç kısımlarında dev baobab ağaçlarına rastlanır. Kıyı bölgelerinde ise palmiye ağaçları bulunur. Yabani hayat: Kenya sürek avlarıyla ün yapmış bir ülkedir. Güney ve doğu bölgelerinde arslan, fil, su aygırı, zürafa, antilop, zebra ve daha birçok yabani hayvanlara rastlanır. (coğrafya dünyası)

Kalahari Çölü Afrika'nın Güneyinde, 22° ile 28° Güney enlemleri, 19° ile 24° Doğu boylamları arasında yer alan yarı çöl plato alanı. Bölgenin yüzölçümü 900.000 km²'ye kadar varır.

Fotoğraf 8: Kalahari Çölü.

12

Bölge geniş otlaklıklar, çalı ve ağaçlıklar ihtiva etmesine rağmen, yağış az olduğundan dolayı çöl denilmiştir. Bölgenin çok az bir kısmı bütün mevsimlerde çöl özelliği gösterir. Yıllık yağışlar kuzeydoğuda 600 mm'den Güneybatıda 130 mm'ye kadar değişiklik gösterir. Çok az yağış almasının sebebi, doğu doğrultusunda uzanan dağ sıralarının Hint Okyanusundan esen nemli rüzgarların etkisini azaltmasıdır. Bu dağların ortalama yüksekliği 900 ila 1200 m arasında değişir. Vadilerde antilop sürüsü, fil dahil birçok tropik bölge hayvanı bulunur ve serbestçe dolaşırlar. Toprak genelde kızıl renkli yumuşak kumlu olup, eski nehirlerin getirdiği alüvyonlar bulunur. Bu alüvyonlar sıcakta sertleşerek yağan yağmurlardan göletler meydana getirirler. Sebzeler yağış durumuna göre yüksek ormanlardan alçak bölgelere doğru değişir. Çok miktarda sebze yetiştiği gibi, bunlardan kavun, karpuz ve patates bol miktarda ekilir. Bölgede bulunan otlaklardaki otların çok olması, bunların çok iyi bir hayvan yemi olmasını sağlamaktadır. (coğrafya dünyası)

ILIMAN İKLİMLER

AKDENİZ İKLİMİ Yazları sıcak ve kurak geçer. Yıllık ortalama sıcaklık 18°C - 20°C arasında değişir. Yazın genişleyen subtropikal antisiklon (DYB), Akdeniz iklim bölgesinde yaz kuraklığını belirginleştirir. Kışlar ılık ve yağışlıdır. Çünkü kış aylarında gezici alçak basınçlar cephesel yağışlara neden olur. Yıllık ortalama yağış miktarı 600-1000 mm arasında değişir ve yağış rejimi düzensizdir. Kar yağışı ve don olayı ender görülür. Don Olayı : Havanın açık ve durgun olduğu kış gecelerinde aşırı ısınma nedeniyle toprak donar. Don olayı tarımsal üretime büyük ölçüde zarar verir. Karasal bölgelerde don olayı sık görülür. Bitki örtüsü kısa, bodur ağaç ve çalılardır. Bu bitki örtüsüne maki adı verilir. Yaz kuraklığına uyum sağladığından yaprakları genellikle sert, tüylü, ince ve uzundur. Zeytin, defne, keçiboynuzu, mersin, lavanta, kekik ve zakkum maki bitki topluluğu içinde yer alır. Akdeniz çevresindeki ülkelerde, Güney Portekiz kıyılarında, Afrika’da Kap Bölgesi’nde, Güneybatı Avustralya kıyılarında, Orta Şili’de, Kuzey Amerika’da Kaliforniya yöresinde, Güney Afrika Cumhuriyeti’nin Güney kıyılarında görülür. Akdeniz iklimi genellikle 30°-40° enlemleri arasında görülür. (meb.coğrafya)

13

Fotoğraf 9: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerler.

Şili Şili, kuzeyden güneye uzanan uzun bir ülke olması münasebetiyle çok geniş ve değişik bitki örtüsüne sahiptir. Şili dağları, yeryüzünün en yüksek sıradağlar zincirini oluşturur. 6000 m'nin üstünde birçok zirvesi vardır. Atacama Çölü'nde pratikte hiçbir şey yetişmez. Burada daha çok kaktüs çeştlerinin yanı sıra, Andlar'a doğru ve sahil kesimlerinde bitkilere rastlanabilir. Bununla birlikte bazı yıllarda yağan yağışların ardından, çöl birkaç günlüğüne de olsa milyonlarca çiçek ile bezenir. Çölün güneyi step ve bozkırdır. Kıyı bölgelerdeki sıradağlarda ve Andlar'da sisli ormanlar mevcuttur. Steplerle kaplı alanlarda lamalar gibi devegiller familyasından hayvanlar, And dağlarında buraya özgü geyikler ve kondorlar yaşarlar. Humboldt pengueni, macellan pengueni, deniz aslanı, pelikan türü canlılar ise kuzey Şili'nin soğuk sularında ve güney Şili'nin buzluk alanlarında rastlanan hayvanlardır. Yaklaşık Şili'nin tüm And dağları kısımlarında And kondoru ve büyük tuz göllerinde flamingolar yaygın olarak yaşarlar. Nüfusun en sık olarak bulunduğu yer başkent Santiago ve çevresidir. Toplam nüfusun neredeyse yarısı bu bölgede yaşar. Sadece şehirde 6.5 milyon insan yaşar ki bu ülkenin 1/3'üne tekabül eder. Kuzeyde ve üneyde tarımın yapılabildiği And'ların arasında kalan ovalar yine yoğun yaşanan yerlerdir. Santiago'nun 100 km batısında liman şehri Valparaiso'da 1.5 milyon insan yaşar. Ülkenin kuzey ve güney uç noktalarına gidildikçe, yerleşim yoğunluğu, elverişsiz yaşam koşulları sebebiyle seyrekleşir. Zira kuzey çölü ve güneyin soğuk, rüzgarlı iklimi buralarda yaşamayı zorlaştırır. (vikipedia)

14

OKYANUSAL İKLİM Orta Kuşak kıtalarının batı kıyılarında, batı rüzgarlarının ve sıcak su akıntılarının etkisiyle gelişen bir iklim tipidir. Yıllık ortalama sıcaklık 20°C’nin altındadır. Sıcaklık farkları belirgin değildir. Yazlar serin ve yağışlı, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Her mevsim yağışlıdır. Sonbahar ve kış yağışları daha belirgindir. Kar yağışı ve don olayı ender görülür. Kış aylarında cephesel, yaz aylarında hem cephesel hem de yükselim yağışları görülür. Okyanus ikliminin belirmesinde temel etken batı rüzgarları ve sıcak su akıntılarıdır. Bitki örtüsü yayvan ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan karma ormanlardır. Yer yer çayırlar görülür. Kuzey Amerika’nın batı ve güneydoğu kıyılarında, Güney Amerika’nın güneybatı kıyılarında, Batı Avrupa’nın Atlas Okyanusu kıyılarında, Yeni Zellanda’da, Afrika’nın güneyinde, Avustralya’nın doğusunda, Tasmanya’da görülür. (meb.coğrafya)

Fotograf 10: Okyanusal iklimin görüldüğü yerler.

İngiltere Atlas Okyanusu, Manş Denizi, İrlanda Denizi ve Kuzey Denizi ile çevrili bir ada ülkesi olması sonucunda ülkenin en iç kısımlarına kadar giren deniz etkisi iklimi belirleyen en önemli faktör olmuştur, iklimi son derece değişkendir. Havalar uzun süreli dengeli gitmez. Kışlar nisbeten yumuşak, yazlar ise serindir. Golf stream sıcak su akıntısının adaların iklimi üzerinde büyük tesiri vardır. Kuzey enlemde olmasına rağmen kışın sıcaklık ortalaması 7°C’dir. Kışın Britanya’nın batı kesimleri daha nemli, rüzgarlı ve ılıktır. Doğu bölgeleri Avrupa kıtasından gelen soğuk ve kuru rüzgarlardan etkilenir. Yazın ortalama sıcaklık güneyde 27°C, kuzeyde ise 15°C olur. Ortalama yağış miktarı 1016 mm’den fazladır. Göller bölgesindeki dağlarda bu miktar 2500 mm’den fazlaya çıkar. İç taraflarda kışın bölgesel sis yaygındır. Bitki örtüsü ve hayvanlar: Britanya’nın büyük bir kesimi kıraç arazidir. Ormanlar ancak topraklarının % 5’ini kaplar. Alçak arazilerde görülen meşe ormanları, yükseklerde yerini huş ve çam ağaçlarına bırakır. Genel olarak günümüzde bu ağaçlık alanlar tarım arazisi ve otlak haline gelmiştir. Britanya’da meşe, karaağaç, dişbudak ve kayın gibi ağaçlardan müteşekkil korular ülkenin her yanında yaygındır. (vikipedia)

15

Yeni Zelanda Yeni Zelanda'da ılıman ve yumuşak bir iklim hüküm sürer. Mevsimlik ve günlük ortalama sıcaklık farkı 10 derece dolaylarındadır. Yazın ülkenin büyük bölümünde 21 derecenin üzerinde olan gündüz sıcaklığı kuzeyde zaman zaman 27 dereceyi geçer. Kışın gündüz sıcaklığı çok nadir olarak 10 derecenin altına iner. Geçmişte ülkenin yaklaşık üçte ikisini kaplayan ormanlar, günümüzde yalnızca beşte birlik bir alanla sınırlanmıştır. Buna rağmen, Yeni Zelanda'nın her yerinde yemyeşil ormanlara rastlamak mümkündür. Yeni Zelanda'da hava sıcaklıkları gün içinde değişebildiği için kimi zamanlar bir günde dört mevsimi birlikte yaşamak mümkün olabilmektedir. Bu yüzden hangi mevsimde ve hangi ayda olursa olsun gün içinde dışarı çıkarken temkinli davranmakta fayda vardır. (coğrafya dünyası)

KARASAL İKLİM Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer. Günlük ve mevsimlik sıcaklık farkları belirgindir. En yağışlı mevsim ilkbahardır. Don olayı sık görülür. Sıcak çöllerin kenarlarında görülen karasal iklimde yaz mevsimi kısa sürer. Karasal iklimde kış aylarındaki yağış azlığı, termik yüksek basıncın etkili olmasına bağlıdır. Yazın görülen yağışlar ise konveksiyoneldir. Bitki örtüsü, ilkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz kuraklığı ile sararan kısa boylu otlardır. Bunlara step ya da bozkır denir. Steplere Kuzey Amerika’da preri, Güney Amerika’da pampa adı verilir. Yüksek yerlerde yer yer iğne yapraklı ağaçlar görülür. Kuzey ve Güney Amerika’nın iç kısımlarında, Anadolu’nun iç kısımlarında, Irak’ta, İran’da, Türkistan’da, Afrika’nın iç kısımlarında, Avustralya’nın iç kısımlarında görülür. (meb.coğrafya)

İran İran çok aşınmış, kütlesel bir dizi dağ sırasının kuşattığı yüksek bir platoyu kaplar. İran'da astropikten kutupaltına kadar değişen karmaşık iklim türleri görülür. Kış aylarında Sibirya merkezli yüksek basınç kuşağı İran Platosunun içlerine sokulurken, denize yakın yerlerde alçak basınç kuşağı egemen olur. Yaz aylarında güneyde dünyanın en alçak basınç merkezlerinden biri oluşur. Pakistan'dan gelen kuzey rüzgarları şubattan ekime değin kuzeybatı yönünde eser; yaz rüzgarlarının hızı Pakistan sınırındaki Sistan bölgesinde 110 km'ye ulaşır. Arabistan'dan esen sıcak rüzgarlar Basra Körfezinden nem taşır. Yükseklik, deniz etkisi, mevsim rüzgarları, dağ ve çöllerle yakınlık gibi etkenler sıcaklık farklılıklarında önemli rol oynar. En yüksek yaz sıcaklığı Basra Körfezi kıyısındaki Huzistan'da 55°C'dir; kışın Azerbaycan'da sıcaklık -37°C'ye kadar iner. Yıllık ortalama yağış miktarı 400 mm'dir; Hazar kıyılarında 1.000 mm'nin üzerine çıkan bu miktar iç bölgelerdeki tuzlu çöllerde 100 mm'nin altında kalır. Yağışların yazrıdan fazlası kış aylarında

16

düşer. Yaz ayları Hazar kıyıları dışında genelde kurak geçer. Ülkenin kuzey ve batısında dört mevsim belirgin biçimde ayırt edilir. Güney ve doğuya doğru ilkbahar ve sonbahar mevsimleri gittikçe kısalır. İran'da karmaşık iklim türleri görülür. Kış aylarında Sibirya merkezli yüksek basınç kuşağı İran Platosunun içlerine sokulurken, denize yakın yerlerde alçak basınç kuşağı egemen olur. Yaz aylarında güneyde dünyanın en alçak basınç merkezlerinden biri oluşur. Pakistan'dan gelen kuzey rüzgarları şubattan ekime değin kuzeybatı yönünde eser; yaz rüzgarlarının hızı Pakistan sınırındaki Sistan bölgesinde 110 km'ye ulaşır. Arabistan'dan esen sıcak rüzgarlar Basra Körfezinden nem taşır. Yükseklik, deniz etkisi, mevsim rüzgarları, dağ ve çöllerle yakınlık gibi etkenler sıcaklık farklılıklarında önemli rol oynar. En yüksek yaz sıcaklığı Basra Körfezi kıyısındaki Huzistan'da 55°C'dir; kışın Azerbaycan'da sıcaklık -37°C'ye kadar iner. Yıllık ortalama yağış miktarı 400 mm'dir; Hazar kıyılarında 1.000 mm'nin üzerine çıkan bu miktar iç bölgelerdeki tuzlu çöllerde 100 mm'nin altında kalır. Yağışların yazrıdan fazlası kış aylarında düşer. Yaz ayları Hazar kıyıları dışında genelde kurak geçer. Ülkenin kuzey ve batısında dört mevsim belirgin biçimde ayırt edilir. Güney ve doğuya doğru ilkbahar ve sonbahar mevsimleri gittikçe kısalır. (coğrafyamız)

Avusturya Avusturya'nın büyük bölümü, karasal ve okyanus etkileri gösteren, Orta-Avrupa geçiş ikliminin etkisi altındadır. Yoğun yağış ve Batı rüzgarı iklimi etkileyen önemli etkenlerdir. Alp bölgesinin kendine ait bir iklim özelliği vardır. Bu bölgede yazlar serin, kışlar bol kar yağışlıdır. Burada yıllık yağış 3000 mm seviyesine ulaşır. Ülkenin kuzey ve batısını etkisi altına alan okyanus etkisi nedeniyle bu bölgelerde yağışlar daha düşük (yıllık 2000 mm) ve yıl içinde sıcaklık farklılaşmaları daha stabildir. Kışlar bu bölgelerde göreceli olarak yumuşak ve yazlar da sıcak geçer.Salzburg'da ortalama sıcaklık Ocak ayında -2 °C Temmuz'da 18 °C'dir. Ülkenin doğusunda karasal iklim egemendir. Bu bölgede kışlar çok sert ve yağışlı geçer. Yağışlar genellikle kar şeklinde olup, alçak yerlerde yağmur halinde olur. Hava sıcaklığı kışın genellikle 0 °C'ın altında bulunur. Bu zamanda dahi hava açık ve berrak olduğundan kış sporlarına elverişlidir. Ortalama sıcaklık Ocak ayında -4 °C, Temmuz ayında 18 °C'dir. Bu bölgede yıllık yağış oranı 600 mm civarındadır. Tuna Nehri kış aylarında donduğundan, ulaşımın aksamaması için buz kırma çalışmaları devamlı yapılır. Yükseklerde fırtınalar bazen çok şiddetli olur. Kara iklimi özelliğinden dolayı yaz ayları sıcak geçer. Sıcaklık ortalaması 20 °C'ın üzerindedir. Bu mevsimde az miktarda da olsa yağış görülür. Bitki örtüsü ve hayvanlar: Ülkenin toplam alanının yarıya yakını ormanlıktır. Kuzey Alplerin ön bölgesini daha çok meşe ve kayın ağaçlarının hakim olduğu ormanlar kaplar. Waldviertel ve Hausruck bölgeleriyle merkezi Alpler'in doğu kısmı kayın, meşe, akçaağaç, ladinağırlıklıdır. Ormanlık alanın dörtte biri bu problemden etkilenmektedir ve kimi bölgelerde ağaç sayısında hızlı bir azalma gözlenmektedir. Yoğun tarım, elektrik enerjisi elde etmek üzere yapılan barajlar ve ormanların azalmasıyla ortaya çıkan erozyon ülkenin diğer önemli çevre sorunlarıdır.

17

Avusturya'nın hayvanlar dünyası Orta Avrupa'nın çeşitliliğini gösterir. Dağlık bölgelerin tipik türleri dağ keçileri ve dağ sıçanlarıdır. Ormanlarda ayrıca karaca, alageyik ve yaban domuzları da yaşar. Ülkede 1997 yılından beri koruma altında bulunan iki düzine kadar özgür kahverengi ayı yaşamaktadır. Ülkenin doğusunda tarla faresi ve tarla sincabına rastlanır Ülkenin aşağı yukarı %47'si ormanlarla kaplıdır. Orta Avrupa'nın en fazla ormana sahip ülkesidir. Alplerin 2150 metreye kadar olan yüksekliklerinde mevcut olan ormanların büyük bir kısmı özel şahıslara aittir. (vikipedia)

STEP İKLİMİ (YARIKURAK İKLİM) Bu iklim iki alt bölüme ayrılır. Yazı ve Kışı Soğuk Karasal İklim Yıllık sıcaklık farkları belirgindir. Yazlar soğuk, yer yer serin ve kısa, kışlar ise çok soğuk, uzun ve karlı geçer. Kar uzun süre toprakta kalır. En yağışlı mevsim yazdır ve konveksiyonel yağış görülür. Sıcaklık ortalamalarının Ekvator’a doğru gidildikçe artmasına bağlı olarak bu iklim tipi değişir ve yazları sıcak karasal iklime geçilir. Yazları Sıcak Karasal İklim Kış sıcakları -10°C’nin altına inmez. Yaz sıcaklıkları 20°C nin üstüne çıkar. Yağış miktarı fazladır. İlkbahar ve yaz yağışları daha belirgindir. Soğuk Kuşak Bitki örtüsü iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlardır. Bu bitki örtüsüne tayga adı verilir. Yer yer çayırlar görülür. ABD’nin kuzeydoğusunda, Kanada’da, Kuzey Çin’de, Mançurya’da, Rusya’da, Orta Sibirya’da görülür. Asya, Avrupa ve Amerika kıtalarının kuzeyinde, tundra ikliminin altında bir kuşak halinde görülür. (meb.coğrafya)

Kanada Kuzey Amerika'nın kuzeyinde, kuzey Atlas Okyanusu ve kuzey Büyük Okyanusuarasında, ABD'nin kuzeyinde. Rusya'dan sonra Kanada dünyanın ikinci en geniş ülkesidir ancak topraklarının çoğu kullanım dışıdır ve seyrekçe yerleşilmiştir. Kanadanın yapısı çok değişkendir. Ülkenin batısı dağlıktır ve Canadian Rockies en büyük sıradağlarıdır. Orta bölgesi engin bir ovadır. Kanada'da, iklimi İstanbul ile benzerlik gösteren Vancouver'dan, 70. Kuzey paralelin sürekli buzlarla kaplı bölgelerine, British Columbia'nın batı kıyılarındaki verimli bitki örtülerine kadar pek çok farklı iklim bölgesi mevcuttur. Bununla beraber, Kanada'nın ABD ile sınır bölgeleri boyunca uzanan kesimlerinde dört mevsim yaşanmaktadır. Bitki örtüsünün yenilenmesi, göçmen kuşların yuvalarına dönmeleri ve uzun ve sıcak günlerin habercisi olan ilkbahar Kanada'da her zaman heyecan verici bir

18

dönemdir. Yazlar genellikle sıcak ve güneşlidir, sıcaklık 35 derece ve üzerine çıkabilir. Sonbahar daha serin ve birçokları için daha rahat bir mevsimdir. Sonbahar yaprakları mükemmel tabiat manzaralar oluşturur. Mevsim ne olursa olsun Kanada'da size uygun bir yer ve etkinlik muhakkak bulunur. (kanadakültür)

SOĞUK İKLİMLER

TUNDRA İKLİMİ (KUTUP ALTI İKLİMİ) Yazlar çok kısa ve serin geçer. Yaz sıcaklığı 10°C’nin üstüne çıkmaz. Yıllık yağış miktarı 250 mm civarındadır. Kışlar çok soğuk ve uzun geçer. Toprak kış aylarında donmuş haldedir. Yaz aylarında toprağın üst kısımlarında çözülmeler görülür ve bataklıklar oluşur. Bitki örtüsü düşük sıcaklığa ve kuraklığa uyum sağlamış olan kısa boylu çalılar, otlar ve yosunlardır. Bu bitki örtüsüne tundra adı verilir. 60°-70° enlemleri arasında, Asya’da, Avrupa’da, Kanada’nın kuzey kısımlarında, Güney Amerika’nın güney kısımlarında görülür. (meb.coğrafya)

Sibirya Rusya Federasyonu'nun, Ural Dağları'ndan Büyük Okyanus'a kadar uzanan topraklarına verilen ad. Sibirya, Kazakistan Cumhuriyeti ve Orta Asya'yı meydana getiren diğer cumhuriyetleri de ihtiva eder. Yaklaşık olarak 13 milyon km²'lik biryüzölçümüne sahiptir. Sibirya bölgesinde 30 milyon insan yaşar. Kışları çok soğuk geçer. Yaz ve kış günleri arasındaki sıcaklık farklılığı oldukça yüksektir. Ortalama ocak ayı sıcaklığı Tomsk’da -21 °C kadardır. Tomsk şehrinde kar yaklaşık 6 ay toprakta kalır. Ekonomi: Tarım ve endüstriye dayanır, tarım ürünleri arasında buğday başta gelir. Bundan başka yulaf, patates, şekerkamışı ve ayçiçeği yetiştirilir. Altay bölgesi, sığır ve koyun yetiştiriciliği bakımından çok önemlidir. Süt endüstrisi buralarda gelişmiş durumdadır. (sxlabs)

İskandinavya İskandinavya Kuzey avrupa’daki ülkelerin oluşturduğu bir coğrafyadır. Danimarka, İsveç, Norveç İskandinav ülkeleridir. İskandinavya’nın güney kısımlarındaa kışlar uzun ve sert, yazları ise serin geçen bir iklim görülür. Kuzey kesiminde ise soğuk bir kutup iklimi hakimdir.Batı kesimi bol yağış alır. İskandinav ülkeleri ekonomik yönden gelişmiştir. (bilgiustam)

19

KUTUP İKLİMİ Sıcaklık yıl boyunca 0°C’nin altındadır. Sıcaklığın düşük olması buharlaşmayı engellediği için yağış az ve kar biçimindedir. Sürekli donmuş halde olan toprak kar ve buz ile kaplıdır. Bitki örtüsü toprak , sürekli kar ve buz örtüsü ile kaplı olduğu için bitki örtüsünden söz edilemez. Kutuplar çevresinde, Grönland’da ve Antartika’da görülür. (meb.coğrafya)

Gröndland Atlas Okyanusu'nun kuzeyinde, 2.166.086 km² ile kuzey kutbundaki en büyük buz örtüsüyle kaplı, Danimarka'ya bağlı özerk bölgedir. Bu buz tabakası 3 km. kalınlığında ve tabanı da deniz düzeyinin altında bulunur. Grönland, yüzölçümü açısından dünyanın en büyük adası konumundadır. Adanın % 81'i buzullarla kaplıdır. Ortalama sıcaklığın -7oC olmasına karşın iklim kuru ve güneşlidir. Kışlar soğuktur ve buzlu bölgelerde sıcaklık yazın bile donma noktasının altındadır. Grönland'da yaşayan nüfus 57.500 civarındadır. Nüfusun büyük kesimi batı kıyısındaki küçük kasabalarda yaşar. (vikipedia)

Antartika Güney Yarımküre'nin en güneyinde bulunan ve Güney Kutbu'nu içeren kıtadır. Afrika ve Okyanusya'nın güneyinde olan ve içinde ülke bulunmayan tek kıta. Dünyanın en kurak yeridir, kıtanın bazı yerlerine 2 milyon sene yağmur yağmamıştır. Güney Kutbu'nda yeryüzünün en soğuk ve en fırtınalı iklimi egemendir. Ortalama sıcaklık yaz aylarında -20° C’dir ve bu, güneyden fırtınalar estiğinde -70 °C'ye kadar düşebilir. Coğrafi Güney Kutbunda yapılmış ölçümlerde sıcaklığın yıllık ortalamasının -50° C olduğu, en sıcak ayda ancak -29° C'ye yükseldiği belirlenmiştir. Yani yeryüzünün bu en büyük buzdolabının sıcaklığı Kuzey Kutbu'ndan ortalama 22 derece daha düşüktür. Bu durum doğal olarak yaşam koşullarını etkilemektedir. Kuzey Kutbu'nda 400'e yakın çiçek açan bitki türü sayılabilirken, Güney Kutbu'nda bir tane bile olmaması bunun bir belirtisidir. Buna karşılık kıtanın kıyılarında ve açık denizlerinde çok sayıda hayvan yaşar. Penguenler, martılar,foklar ve balinalar soğuk, ama besin maddesi açısından zengin Güney Kutbudenizlerindeki planktonları ve balıkları yiyerek yaşamlarını sürdürürler. (frmsu)

20

Türkiye’de Görülen İklimler

Fotoğraf 11: Türkiye’de iklim türleri

Karasal iklim Bu iklim tipi, İç Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu'nun büyük bir kısmı ve Trakya'nın iç kısımlarında görülür. Bitki örtüsü bozkırdır.Yazları sıcak ve kurak,kışları soğuk ve kar yağışlıdır. (meb.coğrafya)

Akdeniz iklimi Bu iklim tipi, Akdeniz, Ege ve güney Marmara kıyılarında görülür. Ancak Marmara'da görülen Akdeniz ikliminin özellikleri daha serttir.Bitki örtüsü makidir.Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Turunçgillerin yetişimi için el verişlidir. (meb.coğrafya)

Karadeniz iklimi Bu iklim tipi, Karadeniz kıyılarında görülür.Her mevsim yağışlıdır.Bitki örtüsü ormandır.Çok yağış vardır. (meb.coğrafya)

21

Kaynakça bilgiustam. 15 12 2013 <http://www.bilgiustam.com/iskandinavyanin-jeolojik-yapisi-nasildir/> coğrafya dünyası. 15 12 2013 <http://www.cografya.gen.tr/siyasi/devletler/hindistan.htm>. coğrafyamız. 15 12 2013 <http://www.cografyamiz.com/iran.html>. frmsu. 15 12 2013 <http://www.frmsu.org/dunya-cografyasi/50689-antartikanin-ozellikleri-antartikanin-ozellikleri-nelerdir-antartikanin-hakkinda.html>. kanadakültür. 15 12 2013 <http://www.kanadakulturmerkezi.com/kanada-cografya.html>. meb.coğrafya. 15 12 2013 <http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/44/02/180816/dosyalar/2013_02/27094017_klimtipleri.pdf>. sxlabs. 15 12 2013 <http://www.msxlabs.org/forum/dunya-cografyasi/245982-sibirya-sibirya-hakkinda.html>. vikipedia. 15 12 2013 <http://tr.wikipedia.org/wiki/Gine_K%C3%B6rfezi>.

22

Ekvatoral İklim Step İklimi Savan İklimi Okyanısal İklim Çöl İklimi Karasal İklim Muson İklimi Tundra İklimi Akdeniz İklimi

23

KÜRESEL ISINMA Küresel ısınma, yerküre yüzeyinin ortalama sıcaklıkta yükseliş göstermesidir. Uzun yıllardır bu sorun ön plana çıkmaktadır. Küresel ısınma adı altında bahsettiğimiz bu sıcaklık artışının pek çok sebebi vardır ve pek çok kötü sonucu da. Küresel ısınmanın temel nedeni, özellikle sanayileşen ülkelerce yoğun olarak atmosfere salınan karbondioksit başta olmak üzere sera gazlarıdır. Bu gazların yoğunluğunun artmasının sonucu olarak güneş ışınları atmosferde daha çok tutulur ve yeryüzü sıcaklığı artar. Fosil yakıtlar, fabrika dumanları, egzoz ve daha birçok benzer madde atmosfere karıştığında, bu sıcaklık artışına ortam hazırlar. Daha yakından bakarsak, bu gazları da doğaya salan insandır. Neredeyse dünya üzerindeki tüm ülkeler sanayileşme amacıyla doğaya zarar verir. Bu genel olarak sanayi ülkeleri olarak geçse de gnümüzde tüm ülkeler bu zararlı gazları kullanmaktadır. İnsanların sıklıkla kullandıkları taşıtlardan olan arabalar dahil atmosfere büyük zarar verir. Elbette bu kadar büyük bir zararı sadece birkaç araba vermez. Ancak zamanımızda araba veya benzeri taşıt kullanımı çok fazladır. Başka bir etken olan fabrikalar, aynı şekilde birkaç tanesiyle değil binlercesinin sebep olduğu zararlı dumanlar ve atıklar yüzünden küçümsenmeyecek zarar sebebi olarak gösteriliyor. Yakılan fosil yakıtlar, havaya fazlasıyla karbondioksit karışmasına neden olmaktadır. Taşıtlar, fabrikalar, fosil yakıtlar gösterilebilecek en basit, bilinen örneklerdi. İnsanların kullandığı zararlı maddeler ve ürettiği atıklar bu kadarla sınırlı değildir malesef ki. Küresel ısınmaya ortam hazırlayan sebepler sadece yapay yollarla değil, doğal etkenlerle de oluşabilir. Volkanik patlamaların, Güneş’in, Dünya’nın presizyon hareketinin ve El Nino’nun küresel ısınmada artış görülmesinde rol oynar. Gezegenimizin oluşumunun başından beri değişimler sürmüştür. Yapılan bilimsel araştırmalar sonucunda Yerküre'nin çok uzun jeolojik tarihi boyunca iklim sisteminde doğal yollarla birçok değişiklik olmuştur. Jeolojik devirlerdeki iklim değişiklikleri, özellikle buzul hareketleri ve deniz seviyesindeki değişimler yoluyla yalnızca dünya coğrafyasını değiştirmekle kalmamış, ekolojik sistemlerde de kalıcı değişiklikler oluşturmuştur. Volkanik etkinlikler sonucunda salınan kül parçacıkları da, yeryüzünün ve troposferin soğumasına neden olabilmektedir. İklim bilimcilerinin uzun süredir Güneş beneklerinin 11 yıllık döngüsel hareketini ve Güneş'in yüzyıllık süreçler içinde parlaklık değişimini incelemektedirler. Bunun sonucunda Güneş'in manyetik alanı ve protonlar ile elektronlar biçiminde ortaya çıkan güneş rüzgarının, Güneş sisteminde kozmik ışımalara karşı bir kalkan görevinde olduğu açıklanmaktadır. Güneş'in değişken aktivitesiyle zayıflayabilen bu kalkan, kozmik ışımaları geçirmektedir. Kozmik ışımaların fazla olması bulutlanmayı arttırmakta, Güneş'ten gelen radyasyon oranını değiştirerek küresel sıcaklık artışına neden olmaktadır. Güneş'ten gelen ultraviyole ışınım aynı zamanda kimyasal reaksiyonların oluştuğu ve dolayısıyla atmosferin tamamını etkileyen ozon tabakası üzerinde değişikliğe yol açmaktadır. Dünya'nın Güneş çevresindeki yörüngesinin her doksanbeş bin yılda biraz daha basıklaştığını 1930 yılında bir bilim adamı tarafından saptanmıştır. Bunun dışında her kırkbir bin yılda Dünya'nın ekseninde doğrusal bir kayma ve her yirmi üç bin yılda dairesel bir sapma bulunduğunu belirtmiştir. Günümüz bilim adamlarının bir çoğu Dünya'nın bu

24

hareketlerinden dolayı zaman zaman soğuk dönemler yaşadığını ve bu soğuk dönemler içindeyse yüz bin yıllık periyotlarda on bin yıl süreyle sıcak dönemler geçirdiğini bildirmektedir. Bu da Dünya'nın doğal ısınmasının bir nedenini oluşturmaktadır. "Güney salınımı sıcak olayı" olararak tanımlanabilecek El Nino hareketi, tropikal doğu Pasifik Okyanusu'nda deniz yüzeyi sıcaklıklarının normalden 2-5 derece daha yüksek olmasına neden olmuştur. Özellikle 1997 ve 1998 yıllarındaki rekor düzeyde yüzey sıcaklıklarının oluşmasında etkisinin önemli olduğu kabul edilmektedir. 1998'deki çok kuvvetli El Nino bu yılın küresel rekor ısınmasına katkıda bulunan ana etmen olarak değerlendirilebilir. Yerkürenin ısınması Dünya’ya ve canlılara sayısız zarara sebep olur. Küresel ısınmanın sonuçlarına Dünya’nın giderek ısınması başlıca maddedir. Ayrıca kutuplardaki buzlar zamanla erimekte, deniz seviyeleri yükselmekte, yağışlar düzensizleşmekte, deniz ve okyanuslardaki suyun buharlaşma oranı artmakta, topraktaki su hızla buharlaşırken bazı bölgeler kuraklaşmaktadır. Dünya bu şekilde ısınmaya devam ederse su kıtlıkları yaşanma olasılığı çok yüksek görünmektedir. İklimlerde değişiklikler gözlemlenecektir. Dünya üzerindeki iklimler çöl iklimine benzer hale gelmeye başlayacaktır. Özellikle yazları kavurucu bir sıcakla karşılaşma durumunun olduğu net bir şekilde belirtilmektedir. İklimlerde ciddi derecede düzensizlik ortaya çıkabilir. Bunlara ek olarak salgın hastalıklarda da artış görüleceği düşünülüyor. Kısacası, Dünya sıcak bir çöl olma yolunda ilerleyecektir. Küresel ısınmayı bir derece yavaşlatmak için yapay olarak kaynaklanan zararlara bazı önlemler alınamaz değil. Örneğin fosil yakıtlar yerine daha temiz enerji kaynakları kullanabilir, enerji kullamında tasarruf yapabilir, sanayi kuruluşlarında filtreleme uygulayabilir, ağaçlandırma faliyetlerini arttırabilir, ormanlık arazileri koruyabiliriz. Birazda insanları bilinçlendirmek bu konuda duyarlı olunmasına yardım edebilir. Sonuç olarak, uzun yıllardır ve özellikle günümüzde ön plana çıkan küresel ısınma sorunu Dünya’mıza birçok zarar vermektedir. Doğal nedenlerin yanında, insanların sebep olduğu sera gazlarının atmosfere karışması yerkürenin ısınmasını her geçen gün daha da etkilemektedir.