فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك...

32
إعـــــــذاد: د/ بدير عقلر عبد النبي بدياصةبية اللعامة لدارة ا موجه باتعليمبية وال وزارة ال صر البحث لثاني ا دساكنية ا تي ة بشىامر إسطادي فاعميدتناعي اابي العاديل اطفا ا ب قة العكمية البشيطةعال روي اطفا وا الذمر فصول

Transcript of فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك...

Page 1: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

إعـــــــذاد:

بدير عبد النبي بدير عقلد/ موجه باالدارة العامة للرتبية اخلاصة

صرمبوزارة الرتبية والتعليم

البحث الثاني

فاعمية بشىامر إسطادي يف تينية اإلدساك

بني األطفال العاديني اإلجيابياالدتناعي

واألطفال روي اإلعاقة العكمية البشيطة يف

فصول الذمر

Page 2: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا
Page 3: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

59

فاعمية بشىامر إسطادي يف تينية اإلدساك االدتناعي وي اإلعاقة العكمية بني األطفال العاديني واألطفال ر اإلجيابي

البشيطة يف فصول الذمر

ص:مخشتامل

هددد الدرا ةراددديدرذتىلااددديدعندراعلدددردادددإداىلايددديدميةدددىلرادعة دددىل د د اددديدر ةر دد

رالجت ددىلاادرالظتددىلمادمددادرالعددىلنيدراذددىل إلادقد ق در اىل دديدراذ يادديدرا ددا يد دا دد نيدددددد

عالدرإدراذىل إلادق ق در اىل يدراذ يايدرا دا يد دا د نيددد(دل78را را,د ع ةلداا يدرإد)

(داىلردددىل دقد ددد أ دعندمةمددد دزت ادددىل 9دراقاددداد21-8راددد راد,د دددعرقردما دددىلةه دردددىلدمددداد)

د28د–مد اددد28عةدىل((دملعدىلنيدادىل إلادقرايىلةاديدةدىلم يد)م(د)دددددد28د–مد ادد28زت ايدجتيإل ادي)م(د)د

عةددىل((دملعددىلنيدرذددىل ادددد28د–مدد ادد28ب(د)ثىلايدديدزت ادديدجتيإل ادديد)دددعةىل((ملعددىلنيداددىل إلاد,د

عةددىل((دملعددىلنيدرذددىل ادا ياددىل,دق ع ةددلدم قر دددد28د–مدد اد28)ب(د ضدد د)دا ياددىل,دةرمذدديدةددىلم يد

را ةرادديدرددإدراددت اىلادر ةر درالجت ددىلاادرالظتددىلماد)عادد ر درا ىل ددر(دقرا ةددىلرادر ة ددىل ددددد

اديدر ةر درالجت دىلااددد)عا ر درا ىل ر(,دقمظأي درا تىلئاداىلايايدرا ةدىلرادر ة دىل د د دد

در ظتىلمادا درالعىلنيد ق در اىل يدراذ يايدرا ا يد دا نيدرا را.دد

ددددددد دددددددراعي دىل درفعتىل ادي9دميةدىلرادعة دىل دددددددر ةر درالجت دىلاادرالظتدىلما ا د نيددددر اىل ديدراذ يادي

درا را.د

The Effectiveness of a Counseling Program in a Positive Social Perception Between Normal Children and Children with Mental

Impairment in Classes Merger Statistics Development Dr.Bedier Abdul Nabi Bedier

Abstract: The present study aimed to reveal the effectiveness of a

counseling program in a positive social perception between the ordinary and with mental impairments Statistics in chapters merger child development, sample consisted of 80 children of ordinary people with mental impairments Statistics in chapters merger, between the ages of (9- 12) years been split them into four groups: the initial experimental group (a) (10 boys - 10 females) ordinary children and the second officer (a) (10 boys - 10 females) ordinary children, a third experimental group (b) (10 boys - 10 females) children of the mentally disabled, a fourth officer (b) includes (10 boys - 10 females) disabled children mentally, the study consisted tools of social perception positive questionnaire (prepared by the researcher) and indicative Programme (prepared by the researcher), and the results showed the effectiveness of the counseling program in social perception positive I development children with mental impairments in classes Statistics merger.

Keywords : Counseling program, positive social perception, mental impairment, classes merger.

Page 4: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

60

:املكذمة

عدر اىل يدرإدمه درف ة اىل درايتد يريدرهت ىلمدرا دىل يادقراذي دىل دددإلذ در ة

ق دد دم دد دراذ إلدد درددإدرا ددىل يادعادراذ ىلإلدديدمىلفذددىل ادتيدد دع دد در ددير دددددددددد

رذتضىلةةداألر دقرإده ىلدادنادةاىلإلديدهدالدرا ىلادىل د ذد د يىلمديدر د مدعة دىلةاددددددددد

,د1886ق ضىلة دة ا دإل دايىدمه ايد قدرفذىل ادقمايه .)ا دراي ادر,دد

(,د ذت دظدىلهيةدر اىل ديدراذ ياديدردإدراعد رهيدرفدجا هدقج هدىلدايدىدرديدددددددددد21صد

راذ ةدقالدإلعىل دغتي دزتت درىلدر أىل,دقإلذ درالهت دىلمدمأدىلد درادىل إلإدرت اديددددد

ريدد 9دايدد درادد عبدقراعمادديدقرا دد,دقرا ددىلة ا,دقإلذدد درا دد ,د د ادد دعند ذدد دد

ىلهيةدقمثيهددىلد درمت دد .دددردتأددىل دراذي ادديدرادديتداددىله لد د ع ددريدهددالدراعدددددددد

د(.24-23,دصد1884)رايقاىلا,د

إلذ در ةر درالجت ىلاادم در ةد اىل دايد دراد عبدرالجت دىلاادقهد دإلأدت ددددددد

معاعادددديدع ةر دددددىلداةع ددددد ىلدقابادددديإلإ,دققاا دددددىلدمىلجتىلهىل دددددىلدق قراذ دددددىلدقةر ددد

اددي اىل ىلدق دداا دقةر داددي اىل در ادديإلإ.دق دد دمدد م درا ةرادديدراذي ادديددددد

ر يدد دررت ددا ىل درددإدرا دديادرفىلةددا,داأدد در ةدد عد دد إل د ددددهلدداردرف ةدد عد

(,دإللددريد14,دصد1883 ىلجدديدر ة ددىلادعااددث,د دد إلرد درهت ددىلمدراذيدد دمددث.د) هدديرا,دددد

راددعر(درا ع ددادعندمادر ةر درالجت ددىلاادا ددىلةةداددإدراذ يادديدرادديتدعتعدد درددإدد

االهلدددىلدراادددير دايدددىدماعدددىلةدر اددديإلإدمقدرلدددىلايه دمقدرةعذدددىلال أ ,دم يإل ددديدددددد

ر ىل ددديةدمقدمدددريدر ىل دددية.دقهدددالدراذ ياددديدهدددادستددد ةدرالادددت يرةدقرادددت ريد دددددد

رامنىلطدرا ي ايدقراععيإليدرا ىلئ ةد دم دزتت .دا ىلدإلت ريدمىلاعذد دهد دردىلدددد

إللذيدمثدراادير دمقدإلذت قةدثدمقدإلعذي ةدثدق د دستدىلقال در ةر درالجت دىلااددددددد

ادر أدىل.د دتأ هدددرايتدالدإلعىل دغتي درإدر ردرإدر ر ردراتعىلاد درالجت دىلاددد–

,Frederick) دداريرعدايددىدرف ددت دراعددي د:دم د ه ددثدمقداىللعتددثدمقداددي ث.دددددد

2008,P29)(دمادرالعددىلنيدرفددت يعادا ياددىلد67,دصد1882,دإلددي د)ا دد درا,داددىل ني,دد

إلذىلة ادرإد د ةدقرةديفد دردتىلةد,درالجت دىلاا,دقإلت يد د اد د دة د درذتدىل ددددددددد

ادددي,ديدددىلدإلع ددد,دايادددثدراذ إلددد دردددإددددقرا ددد ةدراعددد ريةد درأدددىلةر أ درالجت ىلاد

درفلعال درالجت ىلاايدقرا ي اىل درا ي اي.

عندمادممىلا ايدرالعىلنيدردإد ق ددد(Jane, 2008, P.140)قا دم ىلة د ةرايد

ر اىل دديدراذ يادديدإل رجأدد اد ددذ مىل د درات ر دد ,دقإليجدد دهدداردمدد قةلدعندمادددددددد

ي رددددىل ,دهدددد ال درالعددددىلنيدادددد إلأ د ددددذ مىل د د ي ددددادقرذىلدتدددديدقختدددد إلإدرفذدد

مىل ةددىلايدعندمادادد إلأ در ددت دردد عجدرددإدرات يإلدد ,دقادداردعتتددىل دراعددي دددددد

ردد أ دعندقر دد دري دد ردمقد يإلدد,درددإدرا ر دد دق ةإل ددثداياددثدات ادديدرأددىلةر ددددددد

درات ر درايععادقمريدرايععا.

رأ ىلد الدرا ررادرإد اردراع دقراعار,دصت دمادرهل هدرا أىلئادر أىلده د

يدايدددىدرالةددد رىل درذت ا دددادردددإدادددالنيد ددد ا ددر دددىلا ةدراادددير د ق در اىل ددد

Page 5: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

61

رادد ررادرف ىلادد يدهلدد دقر أددىلدمدديررادرادد را,دم ددي د ادديدرا ددي در ظتددىلماددددد

رف ىلاددد,داي ت ددد درادددا دإل ت ددد ادعاادددثدقاعدددجدرعدددىلهيدرا دددي دراال عاعدددادد

ردددإدرات ددد ةر درهلىلرددديد دزتدددىلنيدراعماددديددد(,د56,دصد1822اددد إلأ .دد)را ن دددىلةا,د

بدراد راد,دقرادا دإل د مدايدىداعديةدرعىل هدىلدمةدثدالددددددددررتىل يدرىلدإُل يد دايادثدماديددد

إل ددادا دد دراتالرادداد ق درال تاىلجددىل دررتىل دديداددإدم دديرةأ دراادد إلىل د,دمدد دددددد

إل ادرفضاد د ذيا أ درًذىلدعندممذ در ديعإد.ق د دإلعد ادر د ييفدراد راددددد

ر يًنىلدج إلً ردقاىل يد درا قنيدراذيمايد,دقاع دثد دىلادردىلةردايدىدراد قرمدددددد

قعاد ىلادمجاىلاا,دمريداذىلايدق قادمادإلت درات دا دادثد,دايد دادىل دددددد درف رةر

را ر د در دىلدمار ي ددثدعندمإلدىلمدرف ةادديداتدا يدم دأ ايدمذددجدراد رال درادداإلإددددددد

رجتىلهدىل دراتالرادادتاد دضتد دددددد ىلادا إلأ د دذ مىل دردإدةد عدمقد اديد,دق ىلةدلددددد

ددرايةىلدقرا نيدمأالدراعئي.

اأددادستىلقادديدراددت رمدميةددىلراددددقرا ةرادديدرذتىلاادديد ددريد دهدداردرالجتددىلل,دد

عة ددددىل د د ادددديدر ةر درالجت ددددىلاادرالظتددددىلمادمددددادرالعددددىلنيدراذددددىل إلاددددددد

دقرالعىلنيد ق در اىل يدراذ يايدرا ا يد دا نيدرا را.

:مظهمة الذساسة

مىلايم درإدرةتلىلةدميررادرا راد در يد در رةردراتذيا دراذدىلم,دقرات جدثددد

راعمادديدررتىل دديداتعذادد دمدديررادراددد راددددددرا ددىلئ دادد درا ددىلئ ادايددىدمددديررادددد

قحت ا درعأ مدرف ةايدرالدىلريي,دعالدمادمديررادراد راداداق در اىل ديدراذ ياديددددددد

را ا يد رجثدراذ إل درإدرذ ىل درايتد دعندالد دا ياديدراد راد دهدالددددد

رفدد رةر,دقرددإداددالنيد إلددىلةر درا ىل ددردرفا رةادديدفدد رةردرادديتدمأددىلدا دد نيد رددادددددددد

راددعاادرةت ددىللدرا ىل ددردماده ددىل د دد ةدا دد دملعددىلنيد ق دددد نىلاعدديدرا ددىلهية,

ر اىل دديدراذ يادديدرا ددا يدرفدد زتادردد دملعددىلنيدراذددىل إلادد داأدد دقد ي دديدددددد

ر ددىلةر درالجت ىلاادديدفلددىلايدقة رإلددىلدر ادديإلإدجتددىلهأ ,دقرا دد ةةدايددىدع ىلردديدددددد

عىلادد درجت ددىلاادرظتددىلمادردد دملعددىلنيدراذددىل إلا,دقمىلاددت العد ةر درا ددىلئ ادايددىدددد

يده ال درالعىلني,دال غدرا ىل رد ذ د عىلق در ةاادقمقااىل دمرد ةدهد ال دددةاىلإل

رالعىلنيدرإدا مدرذياتأ دم اىلئ د دىلا ه دايداد اديدر ةر درالجت دىلااددددد

درالظتىلمادهل ال درالعىلنيد.

ق دد درلددعييدرا ةرادديدرذتىلااددي,د دةدد دةتددىلئادمذددجدرا ندد (دقرا ةراددىل دد

اياددديدمددديررادراددد راد,دراددد رراددددرا دددىلم يدراددديتدحتدددىلقنيدراتن ددد دردددإدمثددديدقاىلددددد

رال ىلة إليد د ايدر ةر درالجت ىلاادرالظتىلماداي ع د ق در اىل يدراذ يايد

(درادديتد ددرد د ددجثريدرادد رادايددىد ادديددد1828را ددا ي,د ةرادديد)رالدد يرا,د

را دد ةةدرال ددايدادد درالعددىلنيد ق در اىل دديدراذ ياددي,د اددردم ددىلة درا تددىلئادد

اددديد ددد ةر أ دايدددىد عددد إلإداال دددىل دق ددد ر ىل دعندصتدددىلردمددديررادراددد راد د

& Mirjana)ق عددىلاال درجت ىلاادديدر ىلادد يدردد دم دديرةأ دراذددىل إلا,د ةرادديدددد

Page 6: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

62

Aleksandra,2010)رايتده الدعندحت إل دممنىلطدرا ي درالجت ىلاادرف نيدد

ا دراتالرااد ق در اىل يدراذ يايد,دمظأي دةتىلئادماده ىل درة ىللىلدقثا ىلدمدادد

اددددديدرجت ىلاادددددىل,دق ةجددددديدر اىل ددددديدقر دددددت دراتن دددددا دددددرا دددددي اىل درف

را ددىل را,د ددىلدإلدد درادد رادعندع ددىلبدرالعددىلنيد ق در اىل دديدراذ يادديددددد

دممنىلطدرا ي درف ني,درإداالنيدرا قةدق يا ه دابمىل دقرفذي ادقرا يرا.دد

ق رئ ددىلدد ىلةددلدماددىلاا,دمدديرراد ذدد إل درا ددي درددإدرااددىلاا,دراعذىلادديدرادديتدددد

رفذىل ادا يادىلداد ر دايند دردإدرا دي اىل دراال را اديدمقد اديدددددددد ت مدر د

د(8,دصد1882را ي اىل درات را اي.)ا درا,د

دااردجىل درا ةرايدرذتىلاايداتنىلقنيدر جىلميدايىدرات ىلؤال دراتىلااي9

هدد دإلدد ثيدرا ةددىلرادر ة ددىل د د ادديدر ةر درالجت ددىلاادر ظتددىلمادمدداددددد

ق در اىل ددديدراذ ياددديدرا دددا يد دا ددد نيدددرالعدددىلنيدراذدددىل إلادقرالعدددىلنيدد

درا را؟

د ادددديدر ةر درالجت ددددىلااددد–عادقجدددد دد–هدددد درتدددد د ددددجثريدرا ةددددىلراددد

ر ظتىلمادمادرالعىلنيدراذىل إلادقرالعىلنيد ق در اىل يدراذ يايدرا ا يد د

دا نيدرا رادمذ د أيإلإدرإد ا ثد)اعةدرفتىلمذي(؟

:أٍنية الذساسة

رذتىلاادديدرددإدمه ادديدرف ةدد عدراددا د ت ىلقاددثدرا ةراددي,دد دد دمه ادديدرا ةرادديد

قهدد د ادديدر ةر درالجت ددىلاادر ظتددىلمادمددادملعددىلنيدراذددىل إلادقملعددىلنيد ق ددددد

ر اىل يدراذ يايدرا ا يد دا د نيدراد را,د ادردعادهلداردرف ةد عدمه اديدردإدددددددد

را ددىل اتادرا عيإلدديدقرات ا اددي,دا ددإدرا ىل ادديدرا عيإلدديدإلال ددغدرددإدمدديررادددد

ق داي درا ىل درددد–يتدمجيإللد دهاردرمىلنيدمةأىلد عىل د ع ادةىل ةةد درا ن (درا

اداا دإل ددادرالهت ددىلمدمأدداردردتىلةدد,دقا دىل دمادرفذددىل ادا ياددىل درددإدم يدديدددد–

راعئىل دررتىل يدرةع دىلال دادإدرمت د دق اد دةتا ديداعديقهدر اىل ديدراذ ياديددددددددد

يد د درالادتعىل ةدددرف تيعيداإدمىل ادر اىل دىل .دمردىلدردإدرا ىل اديدرات ا اديداتتددددد

ردددإدرا ةدددىلرادرف دددعرد د اددديدر ةر درالجت دددىلاادرالظتدددىلمادمدددادملعدددىلنيدددددددد

دراذىل إلادقرالعىلنيد ق در اىل يدراذ يايدرا ا يد دا نيدرا را.

الذساسة: أٍذاف

عادد ر دد– أد هدرا ةرادديدرذتىلاادديدعندراتن دد دردإداذىلاادديدميةددىلرادعة ددىل ددد

اادرالظتددددىلمادمددددادرالعددددىلنيدراذددددىل إلاد د ادددديدر ةر درالجت ددددىلد–را ىل ددددرد

قرالعددىلنيد ق در اىل دديدراذ يادديدرا ددا يد دا دد نيدرادد رادق ادد درددإداددالنيددد

راددتي اد(دد-رف ىل لدديدردت ىلاادديددد–را اجدديدد–راتذ إلدد دد–ا اددىل د)اذدد,درادد قةددد

رف ددت ريد دجي ددىل درا ةددىلرا,دمىل ةددىلايدعندراتج دد درددإدراددت يرةداذىلاادديددد

داداعةد ر ايدرإدرةتأىل د ا ث.را ةىلرادرف عردمذ درض

Page 7: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

63

:مصطمحات الذساسة

اإلدساك االدتناعي اإلجيابيsocial perception positive :

اإدر اديإلإدق د رأ دقرذتعد دددددImpressionsه دا يايد ع إلإدرة ىلاىل د

ايددددىداددددي أ دقا ددددىلهل د)ادددد ر داا ددددىلدإلتذيدددد د لددددىلايه دمقدر ىل دددد ه ,د

مةدددثدإلتضددد إدقةددد دراعدددي داأل ددد ىلصدددق ددداىل أ دمقدرادددتذ ر ر أ (,د دددىل

ر ادديإلإدق دد اعأ د دائددىل د ر درذدديد)د ددجادإل دد ردراعددي در ادديإلإدايددىددد

مادددىلردرفعأددديدردت ددد ا,دمقدرالرددديفدرا جدددث,دمقدايدددىدمادددىلردمذدددجدرفدددت رير دددددد

د(56,دصد1882را ع اي.دري درات ىلريفدقرذت,.د)ا درادقداياعي,د

9د"دهادرا ةجيدراعيايدرايتددراتذيإلردر جيرئاداإل ةر درالجت ىلاادر ظتىلما

عت داياأىلدرا ع د)اا يدرا ةراي(دا دعجىلمتثدايىدا ير درادت اىلادر ةر دد

درالجت ىلاادرالظتىلمادرف ت مد درا ةراي.

اإلعاقة العكميةmental impairment :

(,دقإل ددت ا د68-44هد درا عد درفذدىلقدا يادىلدراددا د دعرقردة د يد دىل لدمداد)دددددددد

را ىل رايدرااىلااي,دقرع ثدمادإلذت دايىدةع ثدقا إلثد ذي دمذجدرفأىلةر د

را ةةدايىدرال تعدىل درادار ادقرفذالديدرف دت ييدقرات ظادرد)ةقةىلاد دق اديقا,دددددددد

د(73,دصد1828

9"مجةأ درالعىلنيد ق در اىل يددإلذيهدرالعىلنيد ق در اىل يدراذ يايدعجيرئاىل

(د68-44 دمداد)دراذ يايدرا ا يد دا د نيدراد رادراداإلإد دعرقردة د يد دىلؤهدددددد

ما ددثدرف ددت مد درا ةراددي,دق ددعرقردما ددىلةه د–مىلاددت رمدر اددىلرداددتىلةع ة د

د(داىلرىل".21-8را ر ايدماد)

الذمرMainstreaming:

(دمجةدددث9د"درلدددىلة يدرا ي ددديد ق درذتىلجدددىل دددد24,دصد1882ايادددثد)ررت اددد,,دد

ررتىل ددديد دراذ ياددديدراعم إلددديدراذىلردددي,دقإلذتددد دهددد ال درا ي ددديدرددد زتادع رددددد

دانلدهل دراعي يدا ضىل دق لدرإدراا مدرا ةراادر درا ي يدمريدرفذ ا".م

راتذيإلدددردر جيرئدددادايددد راد درا ةراددديدرذتىلااددديدا ددد نيدرفذدددىل ادا يادددىلددددددد

درفين يدمىلف رةردراذىل إلي.

الربىامر اإلسطاديCounseling Program :

ر د(دا داياثدايادمةثد9د"دزت ايدردإدررت ددد172,دص1883إلذياثد) ا,د

رحملدد ةدقرف ع دديد دددت د دما ددأىلدايدددىدةعيإلددىل در ة دددىل درا ع ددادقا اىل دددثدددددد

قر ىل ئدددث,دق تضددد إدزت اددديدردددإدرفذي ردددىل دقررتددد ر دقرفأدددىلةر دقراةلددد يدد

رف تيعيدقرايتد مداألادير دادالنيدادعةد ر اديدستد ةدمأد هدر دىلا أ د دددددددد

Page 8: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

64

عندد ذدد إل داددي اىل أ دقع ددىلمأ داددي اىل دقرأددىلةر دج إلدد ةد دد دمأدد ددددد

دحت ا درات را درا ع ادق ىلا ه د درات ي,دايادرلعال أ درذتاىل اي".

9د"دهد دزت اديدردإدردتي دىل دددددراتذيإلردر جيرئاداي ةىلرادر ة دىل دمجةدثدد

ر ة ددىل إليدرادديتد أدد هدعادداد ادديدر ةر درالجت ددىلاادرالظتددىلمادمددادملعددىلنيدددددد

قمةلدد يدراذددىل إلادقملعددىلنيد ق در اىل دديدراذ يادديدم ددا يدرددإداددالنيدا اددىل ددددددد

درا ةىلرا,دقرايتد ي درإدرا عيإليدرا ي ايدرفذيااي".د

:اإلطاس اليظشي والذساسات الشابكة

:أوال: اإلدساك االدتناعيSocial Perception

:تعشيف اإلدساك االدتناعي

(دمجةددثد"هدد دةلددىلطدا يددادرذددي درات ددىلئا,ددد226,دصد2885إلذياددثد)ر دد ة,د

يد ة عدرىلدق عىلايثدرذث,دمأ هدحت إل دإل ةداإدراعي دا در تعىل ثدرف ىل

ا ىلئ ددثدقه إلتددثدقراعئدديدرادديتدإل ت ددادعااأددىل,دثدد د عدد إلإد دد ةةدمقدمندد داددثددددددد

,دصد1882ق جاددثداددي ثدع ر لدراددت ىل ردهلددالدرا دد ةةدمقدرا دد ".دمرددىلد) ددإ,دددد

(ددإلذياثدمجةدث"دهد دا ياديدإلدت دم راد تأىلداأد دق ع دريدرف أدىل درالجت ىلااديدددددددددد77

ائدديدرالجت ىلااددي,دقاددىل ةدرددىلد ذت دد دايددىدرلددىلايةىلدق ا ددىلددددددرادديتد ددي ىلدرددإدرادد

(دإلذيادثدمجةدثد"دهد درا د ةةدايداد ي ديددددددد62,دصد1882قرجتىلهىل ىل".دما ىلد)ةةد را,د

ر دددىلةر درالجت ىلااددديدفلدددىلايدقة رإلدددىلدر اددديإلإ,دقرا ددد ةةدايدددىد ددداادرفذدددىلإلريد

دقرات ىلاا درفذ ايدرايتد ذ دايىد عىلا درجت ىلاادرذا".

يفدمادر ةر درالجت ىلاادرالظتىلمادإلعأيدرإداالنيدرال تعدىل دديىلدا دإلتض

رف ىل يدمىل اير ,دقه دا دىلةةدادإد ع دريدرلدىلايدة رإلدىلدر اديإلإدجتدىللدراعدي ,د دىلمدددددددددد

را ىل ردمت ايدر ةر درالجت ىلاادرالظتدىلماداد درالعدىلنيدراذدىل إلادقرفذدىل ادددددد

دا ياىلدرإداالنيدا اىل درف ت ريد دجي ىل درا ةىلرا.

املفششة لإلدساك االدتناعي: اليظشيات

(دمادردإدمهد در لدىلةر درا عيإلديددددد346,دصد1882 ىلدإلي د)ا درا,دقاياعدي,دد

درفع يةداإل ةر درالجت ىلاادهادرا عيإلىل دراتىلااي9

9د مدهالدرا عيإليدايىدثالثيدايق دماىلاايدها9دةعيإليدرذت ر

ىلةجايدمادر ةر درالجت ىلاادا ي دمقدر ةق(,داىلاتذ رير دقرفالريفدررت

داي جثدقا ياىل دراتذيهداياأىلدا يإليدقالد ا دايذ رر درا ائايدااأىل.

عادر ةر درالجت ددىلااد قدل اذدديد ياددي,د اددردإلدد ة دراعددي در ادديإلإددد

ع دقاابد جج ر در ت يي. .عادر ةر درالجت ىلاادإلت دملع در ىل ي

Page 9: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

65

إلاه,دم نىلبدهدالدرا عيإلديدعندمادراادير دإلع ةد ادددددةعيإليدر نادراتذي 9د

ي ردددىل أ دقرذدددىلةاأ دادددإدر اددديإلإدم يإل ددديد ااددديدم دددا يد قادةم أدددىلدددرذ

دمىلرت ر درفىلةايدرفتىل يدا دراعي .

إلدي ديييد دهداردرف ندادعادرالة ىلادىل دراديتدإلع ةأدىلددددددددةعيإليدرف نادرفذدي 9دد

راعي داإدر ايإلإدهلىلدرذيدرذادمىلا يداث,دقعةأىلدالد ج دملدع در دت ددد

,دم د جد د دعلدىلةدمقداداىلقدرذداد د ثيداادث,ددددددداإدرفذىلةهدقررت ر درا ىلم ي

ق تددجثيدااددث,دادد نإدالدةدد ة د ددعىل در ادديإلإدايددىدمةأددىلدمجدد ر در ع ددييد,ددددددد

قاع أىلدم اىل درت ييدقإل ج دما أىلد ةجديدردإدرال دىلق,د ادردحتد (دا ياديددددددد

د عا دهلالدراج ر درإدرفذىلةهدق عا أىلد دعلىلةداىلمد درذيدرتعىلر .

عيإليدرفذياايداة ىلدةع ادرة ىلاىل ىلدقرلدىلايةىلددإلتع درا ىل ردرإدر نيدرا

اإدر ايإلإدردإدادالنيدرال تعدىل درف ىل ديدمأد دقراتعىلاد درالجت دىلاادرالظتدىلماددددددددد

رذأ دق د ىلمدرا ىل ردرإداالنيدرلىلة يدرالعىلنيدراذىل إلادر درفذىل ادا يادىلدد

د ا درا ةىلرادرإداالنيدراع اىل درف تيعديدردإد اديدر ةر درالجت دىلااددددد

دظتىلمادما أ .رال

: خصائص اإلدساك االدتناعي اإلجيابي رإدمه دا ىلئ در ةر درالجت ىلاا9

9اردإل ىلةادراعي دمادعلىلةلدرفيجذادقمادراليدرفيجذاديدددا يايدر ىلةةي

اباددديإلإ,ديدددىلدإلددد ا دع ةر دددثدفدددإدإللدددىلمأثدقإلعدددإدايددداد دددىل يتث,دقإل يددد ددد

دع ةر ثدفإدغتتيردا ث.

د– ىلادددابدقرفلدددىلايدراددديتد يددد ادر ةر ددد ادددرد عددد ادرادا ياددديداريإلدددي9دد دةددد داددد ر دراعدددي درالجت ىلااددديدرا دددىلم يددد-عظتىلماددديد ىلةدددلدمقدادددي اي

را ىلةةدمقدرف في. 9د اردإلعد ادر ةر درالجت دىلاادمىلا دىلد درجتدىلهادرت دىل ااددددددا يايد ىل ااي

مادراعي دقر ايإلإ,دقمادردت ىلايدقردت ىلاىل درااي . 9لدددىلايدرات ر ددد دقرحمل ددديدقرفاددد دقرات ددد ,دمقددد تضددد إدردا ياددديدقج رةادددي

(155,دص1888رلىلايدراعيلدقراض ا يدقرا ضىل .د) هيرا,د

يددددىلدادددد دإلتضدددديفدماده ددددىل دمةمدددد دا ددددىلئ دماىلاددددايداذ يادددديدر ةر دددددد

قج رةاددديدقهدددالددد– ىل ااددديدد–اريإلددديدد–رالجت دددىلاادر ظتدددىلمادهدددادرف ىلةةددديدددد

دررت ىلئ دحت إل دا يايدر ةر درالجت ىلاا.

إلعاقة العكمية: ثاىيا: اMental impairment

:تعشيف اإلعاقة العكمية

تذددد درف ددد ينىل دراددديتد لدددريدعندر اىل ددديدراذ ياددديد دددىلا دراذ يدددادددددد

Mental deficiency قرات يددردراذ يدداددMental retardation قدراضددذردد

Page 10: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

66

,دقإليجد دهداردراتذد دعندرالادتالهد د ي ديدددددد Mental subnormalراذ يدادد

صتيا إلددي,دادد ذجدرا ددىل يادراذدديبد ي أددىلد ي دديد ياادديدددددددرف دد ينىل در

قرادد ذجدر ادديد ي أددىلد دد,درضدد ةأىل,دقراتيعدد رد دحت إلدد دهدداردرفضدد ا.ددد

د(26,دصد2888)رياا,د

ماد ذ درف ينىل دم دمإلضىلدعند ذ د ذيإلعدىل در اىل ديدراذ ياديد,داأ دىل ددددد

قراديتدحتد (ددددراتذيإلردرا يبدراا دإلي دايىدع ىلميدرفير د دراذ د ايدمدىلف ددد

دمقدمذ درا ال ة,د د دادإلي د دراتذيإلدردرا داع رع دايدىدة د يدرادا ىل دددددددد

%درذد ادا يادىل,دمردىلدراتذيإلدرددددد68قإلذت درااير درااإلإد دة يد ىلئأ دادإدد

رالجت ددددىلاادااأددددت د دددد دصتددددىلردمقدالدددد دراعددددي د دراددددت ىلمتثداي ت ي ددددىل ددد

(,د ددىلدإلذياددثد25,دصد1828رالجت ىلاادديدرددإداددالنيدرا ددي دراتعاعا.)رايقاددىلا,دد

مجةدددثد"داددد مددد(I.C.D-10)رات ددد اردر دددىلئادراددد قااداألردددير درا ع دددايددددد

ر ت ددددىلنيدراذ دددد در ددددن مىلدم دددد ةد در ددددت دراددددا ىل دقرفأددددىلةر دراي إلدددديددد

قرذتي ادديدقرفذياادديدقرالجت ىلاادديدقإلعدد اد دد ةدرا ددي دراتعاعدداداالردديددددد

(,دمردددىلدردت ذاددديدد26,دصد1884مدددىلة ةداددد درف دددىلمادمدددىلات يردراذ يددداد)ا دددعي,ددد

ذياأددىلدمجةأددىلدر ددت درددإدددد(APA,2015,pp50-51)راريإلعادديداي دد,درا ع ددادد

اج دد ,دقإل ددىل ثد دد ةد دد68را ر دراد ظاعادراذ يدداد عدد ادة دد يدراددا ىل دااددثدد

را ددي دراتعاعدداداددالنيدرير دد درا دد ,دقإلعأدديد درير دد دراذ دديدرا ىلئادديدرددإدد

دا ي.ددد27رفاال دق يتداإد

ىل دستعددادماىلاددادايددىدرا دد د د ذيإلددردر اىل دديدديددىلدادد دإلتضدديفدماده دد

راذ ياددديدقه دددىل9درا ددد ةر دراذ ياددديدقراددديتد دددىلردمىلات دددىلةر درادددا ىل دقرفأدددىلةر د

دراتعاعايدقرايتد ةدمىلات ىلةر درا ضادرالجت ىلاادقرأىلةر درا ي دراتعاعا.د

:تصييف اإلعاقة العكمية

اىل دديدراذ يادديدمادردت ذادديدراريإلعادديدر د(Lefort, 2006, P.192)إلددا يد

,در اىل ددديدرذتدددىل ةددMild ددد دمةمذددديدائدددىل دل دددىل دالددد ةدر اىل ددديدرا دددا يدددد

Profound دق ا دايىدرا ن دراتىلاا9د

ر اىل دديدرا ددا يددMild9هدداد لددريدعندرااددير درادداإلإدإلتذي دد ادمدد د دددددد

رفدد رةردقإل ددت اذ ادعصتددىل درفأددىلةر درا ىل رادديد دديتدرف ددت درا ددىل ر,ددددد

داىلةدالات الااثدر د ةدم ا درإدرف ىلة ةدقرفتىلمذي.إل ت اذ ادراذ دقرذت

ر اىل يدرا ا يدModerate9ه درااير درااإلإدإل عجدر ت درأىلةر أ دد

را ىل رادديدعندرا ددردرايددىلةادايددىدرا يدديدقهدد د ددىلمي ادايتدد ةإل,دايددادددددددد

درفأىلةر درذتاىل ايدقراتعاردرالجت ىلاادقعتتىلج ادر ىلة ةدقرتىلمذيد ياي.

ةدر اىل ددديدرالددد إل دSevere9دهددد دمادددير داددد إلأ د ددد ةر د ر ددديايدستددد ق ةدددد

قإلعأ دد ادرفذي ردديدرااىلاددايدا دد ,د ذت دد درادد ررادراعم إلدديدادد إلأ دايددىدددد

Page 11: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

67

ع ددىلمأ درفأددىلةر درذتاىل اددي,دعتتددىلج ادعندرا دديرهدقرفتىلمذدديدراعىلريدديد دددد

دعا ىلهل .

ر اىل يدرذتىل ةدProfound9ه دماير دإلت ادم ةجيدرين ظديدردإدراذ د ددددد

جيدر ت يةدايت ةإل,دقرف ىلة ةدقرفتىلمذي,دقرإدث دإلي رأ دزت اديددق د ىل

درإدرف هياداياىلإلتأ .د

ق ت دديدرا ةرادديدرذتىلاادديدايددىدائدديدر اىل دديدراذ يادديدرا ددا ي,دقراددا ددددددددد

(دقإلذدديهدهدد ال درالعددىلنيد يم إلددىلد68-44 ددعرقردة دد يد ددىل درالعددىلنيدااددثدمدداد)د

دمجةأ درا ىلمي ادايتذي .د

لمنعاقني عكميًا:اخلصائص االدتناعية عادرفذددىل ادا ياددىلدظتدد قاد ددذ ميد دد ريةد دراتنددي دضتدد در ادديإلإ,دمقدددددددد

ر دىلنيدايدداأ ,دقاعد أ دمدد الدردإد ادد د د دإلتني دد ادمذاد ردادد أ دمقدةدد ه ,دددددد

قرددإدثدد دالدإل ددت اذ ادحت ادد درا دد ةدراعددىل درددإدرات رادد درالجت ددىلاادقع ىلردديدددد

ر د درالجت دىلاا.د)ا د دددداال ىل دجا ةدر در ايإلإ,دقرإدث دإل ذ,داياأ درات

(دراددديتدهددد الدعندد1885(د,دقم دددىلة د ةراددديد)را دددىلئا,دد13,دصد1882رادقداي دددىل ,

راعلدددردادددإد ةجددديدرات راددد درا ع دددادقرالجت دددىلااداددد دراتالرادددادراذدددىل إلاددددددد

قر دددىلةةتأ دمدددج يرةأ دردددإد ق درال تاىلجدددىل دررتىل دددي,دمادراتالرادددادراذدددىل إلاددد

ت ددىلاادر ىلةةدديدمددج يرةأ درددإددادد إلأ د ةجدديداىلاادديدرددإدرات رادد درا ع ددادقرالجدد

ق درال تاىلجددىل دررتىل ددي,د ددىلدإلتدد ادمادراذ دد د درا ددي دراتعاعددادادد ددددددد

رفذىلقدا ياىلدقرفت ي د د ةد درا ضادرالجت ىلاادقرالةعذىلاادقرادتذي دإلذتد ددد

رإدم دررت ىلئ درفأ يد دراتذيهدقراتل ا داي ذىلقدا ياىل دقالدإلذ د ا د

,دقاع ددثدإلذدد دمإلضددىل دعندرجتىلهددىل در ادديإلإددعنداددي درات يددردراذ يددادان ددد

ضت درفذىل ادا ياىل دقليقدرذىلرال أ دهل دق ذىل أ در أ دااردانةأ دإل رجأد ادد

,د1888 ذ مىل دمىلا يد دم ىل دراذال دىل درالجت ىلااديدرف ىلاد يدرد در اديإلإد)ا اد ,دددددد

د(237صد

ددىلقنيدرا ىل ددرد دهددالدرا ةرادديد ادديدرفأددىلةر درالجت ىلاادديدم ددعيداىلردديدددددد

ةر درالجت ىلاادرالظتىلمادا درالعىلنيدراذدىل إلادقدد ق در اىل ديدراذ ياديددددقر

م عيداىل يدرإداالنيدجي ىل دميةىلرادرف ت مد درا ةرايدق ا درإداالنيد

رف ىل لدديدردت ىلااددي(ددد–راددتي ادد–راتذ إلدد دد–را اجدديدد–ا اددىل د)اذدد,درادد قةددد

د. اردقد ا درا ةىلرادمادملعىلنيداىل إلادقرفذىل ادا ياىل

ثالجا: الذمر Mainstreaming

:تعشيف الذمر

(مددجادرادد رادإلذدديد"د رددادرا ددالبددددد52,دصد1888إلذدديهد)را دديلىلق دق ادديقا,دد

رفذدد اد دراع دد درا ةراددادراذددىل دق ادد دا يدديدق ددلديعددإد درا ةددىلراددددددد

Page 12: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

68

راتذيا دددادقرالجت دددىلاادمىلف ةادددي,د ادددردإلدددت د عاادددردرا ةدددىلرادراتذيا ددداد دددد

ر دديدر تاىلجددىل أ دراتذيا ادددي,دق دداا د عاادددرددددراع دد درا ةراددادراذدددىل دفدد

را ةىلرادرالجت ىلااد درف ةايداتن ا دراتعىلا درد درا دالبدراذدىل إلادق يدثددددد

(دإلذياثدمجةدثد"هد د ضدىل درالعدىلنيد ق درال تاىلجدىل ددددددد248,دصد1882.مرىلد)عميرها ,د

ررتىل ددديدملددد نيدق دددلديعدددإد دراع ددد نيدراذىل إلدددي,درددد دعرددد ر ه دمىلرتددد رىل ددددد

مدراري,دق اد دإل دت ج,د ذد إل دراد ررادرا ةرادايدراذىل إلديد د ةددددددددررتىل يدع ردا

ر رعىلاد:د ارد رجثد ىلجىل دهالدراعئديدردإدرالعدىلني,د دىلدإلت يد,در ةاداددددددد

(دد58,صد1885راع دد دراذددىل د ددىلدعتتددىلج ادعااددثدرددإدر ددىلا ة",دمرددىلد)رايقاددىلا,ددددد

إلذياددثدمجةددثد"ر دد ييفدإل يدد دايددىدةعددىلمد دد إلرد دراعمادديدررتىل دديدإلتضدد إددددد

العىلنيدرفذىل ادا ياىلد درا دع هدراذىل إلديداعد درا دلدمقدمذدجدرا دل,دددددددقة در

قه دةعىلمداثدعظتىلماىل ثدقاي اىل ث,دق ذتد درا دع هدررتىل ديدرفين ديدمىلف ةاديدددددد

دراذىل إليد عال درإدم عىلنيدرا را".

إلت ىلقنيدرا ىل رد دهالدرا ةرايدا د نيدراد رادرفين ديدمىلف ةاديدرالمت رئاديدددددد

دراذىل إلي.

:أطهال الذمر

ت ادرا رادااق درال تاىلجىل دررتىل يد در رةردراذىل إلاد ةر دقم دعىلال ددإل

دشتتيعيد:در أىلد9

9دإلعدد ادم ةدد د ق درال تاىلجددىل دررتىل دديد دا دد نيدراذددىل إلادددرادد رادراعيددا

دل رنيدرا ل,دقعت ادرا رادراعيادااق در اىل ىل درا ا يدمقدررتعاعي.

ىل ددديدرددد دد ادددردإل ةددد درالعدددىلنيد ق درال تاىلجدددىل دررتددددراددد رادردت ئدددا9د

راذىل إلاداعدعةدرذا ديدردإدرا دلدإل رادىل:د ادردإل ع دي ادمذد دهدالدراعدعةددددددددددد

ا أ د دا در ت .د 9دإلدددت د ددد درالعدددىلنيد ق دراعماددديدررتىل ددديدددراددد رادرفعدددىلةادقرالجت دددىلااد

رفت ىلثيددديدردددإد ادددردةددد عدر اىل ددديد دا ددد نيد ةرادددايداىل ددديد راددد دة دددىلقدد

راد ةرادايداىل ديد ىلاد,ددددرف رةردراذىل إلي:د ادردإل ةاد ادااأدىلدقا دىلداد رددددد

ر تاىلجددىل أ دلدد نيدرا ددل,د ت دديدرلددىلة تأ دردد دم دديرةأ دراذددىل إلادايددىدددد

رال تعىل دقراتعىلا داالنيدمق ىل دراير يدق دراةل يدرالجت ىلااي. مادإلتي اد ققدراعمايدررتىل يد ذيدا أ د دمذدجدرا دلدايدىدرد رةدادىلاىل ددددددد

ىل دم اديدرا دلدددمقدا ةدمإلىلمدرت ييد در رةرداىل يدمأ ,دقإل يفدهل دم ض

-18,صدصد1888 درف رةردراذىل إليد دة ىلقدرا ائيدرحملياي.د)خبد,,دمردريةد,ددد

28)

دددىلقنيدرا ىل دددرد دهدددالدرا ةراددديدراددد رادراعيدددادفدددىلدإلت ىلاددد,درددد دل اذددديدددددددددد

قا ىلئ درا ةرايد اردمادرا ع د ق در اىل يدراذ يايدرا ا يدإل ةد درد ددد

درا ع دراذىل د دا دقر د.

Page 13: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

69

ر:متطمبات عنمية الذم

مادرادد ررادراتذيا ادديدالمدد دماد يدديبدددراتذدديهدايددىدرال تاىلجددىل دراتذيا اددي9د

ر تاىلجىل درفتذي ا,دقرإدث دانةثدإل دادراتذديهدايدىدر تاىلجدىل درفدتذي ادددددد

م عيداىلريدقرفذدىل ادم دعيداىل ديد ديتدرعدإدعاد ر دراد ررادراتذيا اديددددددددد

درف ىلا يدهل .

9اديدراد رادقعاد ر ه در اد ر دددددا د نيدااىلدد أائيدرا ىلئ ادايىدمريدراعماي

راعم درا نايف. 9الم دماد تايفدهالددعا ر درف ىلهادقرا ررادراتذيا ايدرف ىلا يداذ يايدرا را

رادد ررادراعدديصدرف ىلادد يداتعىلادد دراتالراددادرفذددىل ادردد دم دديرةأ دراذددىل إلادددددد

م ةةد دعند يأ دا ذضأ درا ذج. 9را رادةيقةةدرةت ىل دراتالرااد ق ددإلت ي,درةت ىل دراتالراادرا ىلمياداي را

رال تاىلجددىل دررتىل دديدرا ددىلميادايدد راداةأدد درت ددىلإل ادا دد أ درددإد عدد اددددددددد

عاىل يدم ا يدمقدرت ا يدمقد إل ة.دد 9دالم درإد اريدزت ايدرإدرفذي دادرذد إلإدعاد ر ر در ىلاد ىل دددددرفذي ادعا ر

,دصد1888ا ,د) عدد ايتذىلر در دراذىل إلادقرفذىل ادقاد إلأ دررتد ةد ىلاادي.ددد

د(285-284صد

يىلدا دإلتضيفدرإدمجد دصتدىلردا ياديدراد راد درفد رةردراذىل إلديدالمد دردإددددددددد

ريراددىلةدزت ادديدرددإدرفت ي ددىل دقهددادراتذدديهدايددادرال تاىلجددىل دراتذيا اددي,ددددددد

أائدديدرا ددىلئ ادايددىدمردديدراعماددي,دعادد ر د قةر داي ذي دداداتدد ةإل أ ,دعادد ر ددددددد

دىل دراتالراادرا ىلمياداي را.ر ىلهاداىل يدمع نيدرا را,دالم درإدرةت

:الذساسات الشابكة

رت رير درا ةراي,د اردمجيإللد ةرادىل دد الدرا ةراىل درايتدمجيإللد نيد

ايدداد رددادراتالرادداد ق در اىل دديدراذ يادديدرا ددا يدردد دراذددىل إلاد دا دد نيدددددددد

ر ةر درالجت دىلاادادإدمادير دراذدىل إلا,د ةرادىل دددددددلرا را,د ةراىل دماي د ىلقادد

لدرا ررادر ة ىل إليدا درالعىلنيد ق در اىل يدراذ يايدرا دا ي,ددماي د ىلقا

د ةرادددىل دراددديتد ذدددلدمدددادددد-ايددداد ددد دايددد درا ىل دددرددد–عالدعاده دددىل دةددد ةلد

رت رير درا ةراي,ديدىلد د درا ىل دردايدىدعجدير درا ةراديدرذتىلاادي,د ادرد دىلمدددددددددد

م ةرادديدهدد الدعاددادرا ةرادديدعند ةرادديدراذال دديدمددادرعأدد مدددد(1823) دد ل,د

رادددار دقاال تدددثدمدددىل ةر درالجت دددىلاادقرفعىلةددديدرا اددد رعإلي,د ع ةدددلداا ددديددد

لىلادد,دقلىلا دديدرددإدرا ددردرايرمدد در ادد ر ,دد دديلدةتددىلئاددددددد288را ةرادديدرددإدد

را ةرادديدعن9دعادراذا دديدادد إلأىلدرعأدد مد ر داددىلاادقمإلضددىلدادد إلأىلدع ةر درجت ددىلااد

ةر درالجت دىلاادداىلاادقم ىلة دمإلضىلدمةثدالد ج داال ديدمدادرعأد مدرادار دقر دددد

ه الدهالدرا ةرايدد(1821)را ن ىلةاد,دقرفعىلةايدرا ا رعإلي.د اا د ةرايد

عندراتذدددديهدايددددىدراعدددديققد درا ر دايددددادر اددددىلردرا ددددي دراال عاعددددادمدددداد

Page 14: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

70

راتي ادددار درفددد زتىل دقمدددريدرفددد زتىل دردددإد ق درالدددي دراددد رىلمادرف دددن بدددددددد

(د21-8قردما دىلةه دردىلدمداد)ددد(د ي ادالد دعردد68مىل اىل يدراذ ياي, ع ةلداا يدردإد)د

اددد ي,د ددد دم دددىلة درا تدددىلئادقجددد داددديققد ر د الاددديدع دددىلئايدمدددادرا ىلا دددىل دددد

رف زتىل دقمريدرف زتىل درإد ق درالي درا رىلمادرف دن بدمىل اىل ديدراذ ياديدددد

دراذىل ر درا ي ايدمريدرف ىلاد يدا دىلادرا ىلا دىل درفد زتىل .دهد الدد ةراديددددددد

يددىد دد ةةدرادد ررادرفين دديد دردد رةردراتذيددا دددعندراتذدديهداد(1822)را هيرةددا,د

راذىلمدايدىداعدجدرفلدعال درا دي ايدراديتدإلعأيهدىلدرالعدىلنيدرفد ر جادردإدددددددددد

رفدددت يعادا يادددىلدم ةجددديدم دددا يدقر ىلةةتأدددىلدمدددىلفيتن اد ذىلهددد دراعماددديددددددددد

راععيإلي,دقما لدةتىلئادرا ةرايدقج دايققد ر د الايدع دىلئايدقرةدنيدمدادددد

جدىل دررتىل ديدرفيددتن اد ذىلهد دراعماديدررتىل ديدقمدداددددددرالعدىلنيد ق درال تاىلد

رالعىلنيد ق درال تاىلجىل دررتىل يدرفيتن ادمد ررادراد راد د رةردراتذيدا ددددد

هد الدعنددد(1828)مسذدىلا,ددراذىلمدرالمت رئايد درفلدعال درا دي ايد,مردىلد ةراديددددد

راتذدديهدايددىدرلددعييدرالة ددنىلبدرالجت ددىلاادادد درالعددىلنيدرفددت يعادا ياددىل ددددددد

تأىلدمجاىلاا,درذىلرييدرا را إلإدررتىللئديدق ةجديدرات يدردراذ يدادقجد بددددددقاال

-28(دلعالدقلعييد يرق لدما ىلةه دمدا)دد58را ع ,د ع ةلداا يدرا ةرايدرإد)

(اددددىلم,قمظأي دةتددددىلئادرا ةرادددديدقجدددد داال دددديدرة ىللاددددثدمددددادرالة ددددنىلبددد22

رالجت ددددىلاادادددد درالعددددىلنيدرفددددت يعادا ياددددىلدقماددددىلاا,درفذىلريدددديدررتىللئدددديددددد

ي را إلإ,د ىلدما دلدقجد داال ديدادي ايدمدادرالة دنىلبدرالجت دىلاادق ةجديدددددددددا

هد الدعندراعلدردادإداىلاياديدددددد(1828)اريدرا,درات يردراذ يا.د اا د ةرايد

ميةددىلرادعة ددىل داتن ددادراععددىل ةدرالجت ىلاادديدادد درفذددىل ادا ياددىلدرا ددىلمياددددددد

دعرقردما دىلةه ددد(دمادير دردإد ق در اىل ديدراذ ياديددددد6ا ياىل,د ع ةلدراذا يدردإد)د

(داىلرددىل,دقمظأددي درا تددىلئاداىلايادديدرا ةددىلرادر ة ددىل د دحت ددادد24-21رددىلدمدداد)

راععدددىل ةدرالجت ىلااددديداددد درفذدددىل ادا يادددىلدرا دددىلميادايدددتذي .د ددداا د ةراددديددددد

(Stanco, 2008)رايتده الدعندراتن دردإداىلاياديدميةدىلراد د ةإل,درأديد ددددددد

فاد داي لدىلطدرا رئد داد درفديره اددددددر رةردرا رادايىدرفأدىلةر درالجت ىلااديدقردد

ق در اىل دديدراذ يادديد,دقمظأددي دةتددىلئادرا ةددىلرا9دماده ددىل دحت دد ىل د درأددىلةر ددد

)رفددىلاعادراتعىلادد درالجت ددىلاادقرطتعىلةددىل دقرةددنىل د داددي درا لددىلطدرا رئدد ,.مرىلددد

مجي د ةرايده الدعندر ىلةةيدرأىلةر درا ي دراتعاعاداد دراتالراداددد(د1887,

اىل درفيدتن اد ذىلهد دراعماديدراععيإلديدقمديررادراعماديدراععيإلديددددددددرفت يعادا ي

(د ي ادار دردإد ق ددد58رفين يدمىلف رةردراذىل إلي,دق د ع ةدلداا ديدرا ةراديدردإد)دددد

(داد يدق ةجديددد21-8رات يردراذ يدادرا دا دقراداإلإد دعرقردما دىلةه دردىلدمداد)ددددددد

يدع دىلئايدد(د ةجي,دقمظأي درا تىلئادقج دايققد ر د الادد68-48 ىلئأ درإد)

مادرت ا د ةجىل د الرادادرفذأد دقرت اد د الرادادمديررادراعماديدراععيإلدي,دددددددد

رفين دديدمىلفدد رةردراذىل إلدديد درا ةجدديدراعيادديداي ددي دراتعاعددا,دق ادد دا ددىلادد

الرادددادمددديررادراعماددديدراععيإلددديدرفين ددديدمىلفددد رةردراذىل إلدددي.دما دددىلد ةراددديددددددد

Page 15: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

71

مددادرف دد درالجت ددىلاادمددادددرادديتدهدد الدعندرذيادديدراذال دديدد(1884)ردت دد ة ,د

را يرادقاال تثدمجمنىلطدرال دايدقرعأد مدرادار داد دلي ديدرا دردرايىلادردددددددد

(د25-24لىلا,دقلىلا يد عرقردما دىلةه دردىلدمداد)دددد248رت ا ,دمي لداا يدرا نرد

اد ي,د دديلدةتددىلئادرا ةرادديدعندقجدد داال دديد رد الادديدع ددىلئايدمددادرف دد دد

& Batki)أددد مدرادددار د.دمردددىلدد ةراددديددرالجت دددىلاادقممندددىلطدرال دددايدقرعد

Ahluwalia, 2000)رادددديتدهدددد الدعندرذيادددديدع رد ددددىلادراددددتالهدر ةر ددددد

رالجت ىلاادمادردت ادإلذد دعندراذ ررد درا ا ا جاديدممدهد دم د ,دراذ ررد ددددددد

(دلعدددالدردددإد دددالدردت دددادردددإددد281رالجت ىلااددديدقراي ىلاادددي,دقل دددلدايددداد)دد

تددددىلئادقجدددد دادددديققد در ةر ددد دددد إليادرادددد ال ةد در تلددددعا,دقمظأددددي درادد

درالجت ىلاادا دردت ادإلذ د دم دعندراذ رر درا ا ا جاي.د

:التعكيب عمي الذساسات الشابكة

درإداالنيدراتذير درا ةراىل درا ىلم يد نىلقةهىلدرايالثيدإلتضيفدرىلدإليا9

د ل,ددرذع درا ةراىل د ىلقالداا ىل د دري ييدرفيره ديدريد د ةرادىل دددد (

ق ةراددىل دماددي دد(Stanco, 2008),د(1884)ردت دد ة ,دد,(1828,د)اددريدراد,(1823

ىلقادددددلداا ددددديدرا ةراددددديد دري يددددديدرا ع اددددديدرفتدددددجايةدريددددد د ةرادددددىل دد

د.(1887)رفىلاعاد,د,(1828)مسذىلا,دد,(1822)را هيرةا,دد,(1822)را ن ىلةاد,د

(دريددد د288-48رذعدد درا ةراددىل د ىلةددلد دد دراذا ددديدااأددىلدإلددعرقردرددىلدمدداد)دددددددد

,د(1887)رفدىلاعاد,دد,(1828)مسذدىلا,ددد,(1822)را ن دىلةاد,ددد,(1823د) ل, ةراىل د

(دريدد د ةراددىل د248-288قه ددىل د ةراددىل د ددىلاد دد دراذا دديدإلددعرقردرددىلدمددادد)دد

د.(Batki & Ahluwalia, 2000),د(1884)ردت ة ,د

ه ىل دة ةةد درا ةراىل درايتد ىلقالدر ةر درالجت ىلاادا د درالعدىلنيد ق ددد

ي,دا ذع أىلدمجيإللدايادماير داىل إلادريد د ةراديدددر اىل يدراذ يايدرا ا

د.(Batki & Ahluwalia, 2000),د(1884)ردت ة ,د,د(1823) ل,د

ه ىل د ةراىل د ىلقالدرفأىلةر درالجت ىلاايدمقدرلدعييدرالة دنىلبدرالجت دىلاادددد

اد در اددير د ق در اىل دديدراذ يادديدقاىلايادديدرادد ررادر ة ددىل إليد د اتأددىلدد

د.(1828)اريدرا,د,د(1828,د)مسذىلاري د ةراىل د

ىلقالد ىلقنيداىلايايدميررادرا راد دختعاردردإدرا دي اىل دراال عاعاديدددد

د,(1822)را هيرةدددا,د,د(1822)را ن دددىلةاد,داددد درفذدددىل ادا يادددىلدريددد د ةرادددىل ددد

م ددىلة دةتددىلئادهددالدرا ةراددىل داذىلاادديد رددادرالعددىلنيدرفذددىل ادددد(1887)رفددىلاعاد,

دا ياىلدر درالعىلنيدراذىل إلا.

شوض الذساسة: ف ةددد در لدددىلةدرا عدددي داي ندددردقرا ةرادددىل درا دددىلم يدمادددع درا ىل دددردددددددد د

دراعيق دراتىلاايد9

Page 16: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

72

جدددد دادددديققد ر د الادددديدع ددددىلئايدمددددادرت ادددد اد ةجددددىل درم ادددديدددددد

رات يإل ادددديد)م(دقرم ادددديدراضددددىلم يد)م(د دراددددت اىلادر ةر درالجت ددددىلاادد

درا ذ دا ىلادرم ايدرات يإل ايد)م(.

ر د الادددديدع ددددىلئايدمددددادرت ادددد اد ةجددددىل درم ادددديددددد جدددد دادددديققد د

رات يإل ايد)م(د درا اىلاادرا يدادقرا ذد د درادت اىلادر ةر درالجت دىلااددددد

دا ىلادرا اىلردرا ذ .

الد ج دايققد رايدع ىلئاىلدمادرت ا اد ةجىل درم ايدرات يإل اديد)م(دد

د. درا اىلاادرا ذ دقراتت ذاد درات اىلادر ةر درالجت ىلاا

جدددد دادددديققد ر د الادددديدع ددددىلئايدمددددادرت ادددد اد ةجددددىل درم ادددديدددددد

رات يإل ادديد)ب(دقرم ادديدراضددىلم يد)ب(د دراددت اىلادر ةر درالجت ددىلاادددد

درا ذ دا ىلادرم ايدرات يإل ايد)ب(.

جدددد دادددديققد ر د الادددديدع ددددىلئايدمددددادرت ادددد اد ةجددددىل درم ادددديدددددد

رات اىلادر ةر درالجت ىلاادرات يإل ايد)ب(د درا اىلاادرا يادقرا ذ د د

ا ىلادرا اىلردرا ذ . الد جدد دادديققد رادديدع ددىلئاىلدمددادرت ادد اد ةجددىل درم ادديدرات يإل ادديد

د)ب(د درا اىلاادرا ذ دقراتت ذاد درات اىلادر ةر درالجت ىلاا.

: اإلدشاءات امليذاىية لمبحح

:امليَر

راعيادددديدعندإلت دددد درا ىل ددددردرفدددد أاد دددد ثدرات دددديإليبد اددددرد دددد دراذا دددديددددد

دزت اتادجتيإل اتادقزت اتادةىلم تا.

:التصنيه التذشييب

إلذت درات د ا درات ديإليبد دهدالدرا ةراديدايدىدرا ادىلردرا يدادقرا ذد ددددددددد

اع درإدرم اتادرات يإل اديد)م(,دراضدىلم يد)م(,درم د اتادرات يإل اديد)ب(ددددد

ىلما(داددد دقراضدددىلم يد)ب(,د ادددردإل دددابدرا ىل دددرد)ر ةر درالجت دددىلاادرالظتددددد

زت اتادراعياااد,دثد دإل د درا ةدىلرادايدادرم د اتادرات ديإل اتاد)م(,ددددددد

د)ب(دا .

:عيية الذساسة

ر ت يلدراذا يدراعيايد درا ةرايدرذتىلاايدايىد الراادر ةادتاداىلاد دمدإدددد

ددىلنيدا دد درا ىل دديدرالمت رئادديد درا ددىلهيةدرددإدراتالرادداددددددد–را اادد درالمت رئادديدد

إدراتالراددادرفذددىل ادا ياددىل,دثدد دقد ددا أ دعنداا ددتادددددراذددىل إلادقماددي دردددد

ايااتادقر ت يلد داا يدايىدزت اتاد"دجتيإل اي,دةدىلم ي"دق د در د دددد

درا ىل ردررت ر در ايد دراتاىلةلداذا يدرا ةراي9دد

Page 17: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

73

:أوال: العيية الفشعية )أ( مً التالميز العاديني

رالظتدددىلمادايدددىداا ددديدد دددىلمدرا ىل دددردمت اددد درادددت اىلادر ةر درالجت دددىلاادددد

(د ي ادداد"مدد ادقم ددىل "درددإد الراددادرا ددعاد"رايىلاددردددد78راددت الاايدادد هىلد)

قرايرم "درالمت رئاد در ةايدداىلا دمإدرا اا درالمت رئايد ىلنيدا د درا ىل ديددد

درالمت رئايد درا ىلهيةدقرايتدمأىلدا نيدرين يدايتالراادرفذىل ادا ياىل.

(د ي اارد)مد ا,دم دىل (د ق درال ةر ددد38)دمذ درات ا دقرمىلة يدراتىلةدرا ىل ر

رالجت ىلاادرا ييبدث د ىلمدمت دا أ دعندزت د اتا9دقزت اديدةدىلم يددددد

(د ي اددددارد"دمدددد ادقم ددددىل ",دقهدددداد د تذددددي داي ةددددىلرادد18)م(درع ةدددديدرددددإد)

(د18ر ة دددىل درف دددت مد درا ةرادددي:زت ايدجتيإل اددديد)م(درع ةددديدردددإد)دددد

دايدرايتدإل داياأىلدرا ةىلرادر ة ىل .د ي اارد"دم ادقم ىل "د,دقهادرم

:ثاىيا: اجملنوعة الفشعية )ب( مً التالميز املعاقني عكميا

ىلمدرا ىل ردمىلاتذىلقادر در ةادادراع د دقراا دىلئادرالجت دىلاادمىلف ةاديدددددد

(د58مت ادد دراددت اىلادر ةر درالجت ددىلاادايدداداا دديدراددت الاايدادد هىلد)دددددد

ذىل ادا ياىلدقرااإلإد عرقردما ىلةه دمدادد ي اارد"م ادقم ىل "درإدراتالراادرف

د(دا يدقرفين ادمع نيدرين يدمىلف ةاتا.8-21)

مذدد درات ادد دقرمىلة دديدراتددىلةدرا ىل ددردراذا دديدرا أىلئادديدرددإدملعددىلنيدراذا دديددد

رالاددددت الاايدققد ددددا أ دعندزت دددد اتا9درم ادددديدجتيإل ادددديد)ب(د

اىل ديدراذ ياديدرا دا يد,دددد(د ي ادارد"دمد ادقم دىل د"دردإد ق در دددد18رع ةيدردإد)د

قهددادرم ادديدرادديتدإل دد داياأددىلدرا ةددىلرادر ة ددىل :رم ايدراضددىلم يدددد

(د ي اددددارد"دمدددد ادقم ددددىل د"درددددإد ق در اىل دددديدراذ يادددديدد18)ب(درع ةدددديدرددددإد)

درا ا ي.

:جتاىص اجملنوعات

قدزتىلة يداا يدرا ةرايدرذتىلااي9د)دراذىل إلاد)م(د)رات يإل اديدقراضدىلم ي(,ددد

ياىلد)ب(د)رات يإل اديدقراضدىلم ي(دردإد ادر9راذ يدراد ريد,ر دت دددددددقرفذىل ادا

عاددددددد ر 9ا إلبدد/ ددددددد ةةدرايرمذددددددديد–رادددددددا ىل .د)ر ادددددددىلردادددددددتىلةع ة دم ادددددددثد

رياعي(,رف ددددت درالجت ددددىلاادقرال ت ددددىل .دد)راددددت ىلةةدرف ددددت درال ت ددددىل ددد

عا ر د9ا د دراذ إلد درالد (,درادت اىلادر ةر دددددد/قرالجت ىلااداألايةدرف يإليد

درالجت ىلااد)عا ر د9را ىل ر(

1- :العيية الفشعية )أ( مً األطفال العاديني

ايتن درإدجتىلةبدراذا يدراعياايد)م(دردإدراتالرادادراذدىل إلاد دردت رير ددددد

)راذ ديدرادد ري,درادا ىل ,درف ددت درال ت ددىل دقرالجت دىلاا(دقمإلضددىلد دراددت اىلادددد

الجت ىلاادق ا دمىلادت رمدراادي بدر دىلئادرا دىلةررع دهد درات دىلةدددددددع ةر در

د(.1(,د)2" "دا الايدراعيققدمادرفت ا ىل د ىلدإل ةيفدج قنيدة د)

Page 18: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

74

راضىلم يداد درم اتادرات يإل اي)دم(, الايدراعيققدمادرت ا ىل د ةجىل درالعىلنيدراذىل إل(د2ج قنيد)

د ىلاادقرال ت ىل )م(د دراذ يدرا ريدقراا ىل دقرف ت درالجت

درفت ري

زت ايد

درف ىلةةي

درا الايد دعدمدا

دراذ يدرا ري

دد84487د8438د18دجتيإل ايد)م(

د84152-

دمريد راي

د84583د8434د18دةىلم يد)م(

د

دراا ىل

د44145د81448د18دجتيإل ايد)م(

د

د84313-

د

مريد

درا راي

د44828د82.64د18دةىلم يد)م(

رف ت د

رالجت ىلااد

دقرال ت ىل

د14772د216.14د18دجتيإل ايد)م(

د

د84147-

د

دمريد راي د24821د216.34د18دةىلم يد)م(

(دجتددىلةبدرم دد اتادرات يإل ادديد)م(دقراضددىلم يد)م(د د2إلتضدديفدرددإدجدد قنيد)

رددت رير دراذ دديدرادد ري,دراددا ىل ,درف ددت درال ت ددىل دقرالجت ددىلااد اددرد ددددددد

دايدر ىلئاي. د ا يد" "د درفت رير درايالثيدعندر ت درا ال

الايدراعيققدمادرت ا ىل د ةجىل درات اىلادرال ةر درالجت ىلاادرالظتىلمادمادرم اتاد(د1ج قنيد)

درات يإل ايد)م(,دراضىلم ي)م(د)را اىلردرا يا(

در ت درا الايد ا يد دعدمدادراذا ي

دد24246د274488د18دجتيإل ايد)م(

د84745-

د

دمريد راي د24114د274748د18دةىلم يد)م(

(دا مدقج داديققد راديدمدادرم د اتادرات يإل ادي)م(دددددد1إلتضيفدرإدج قنيد)

قراضىلم ي)م(د درا اىلردرا يا,د ارد د د ا ديد" "دعادادر دت درا الاديددددد

ع ددددىلئايدايددددادراددددت اىلادر ةر درالجت ددددىلاا,ديددددىلدإلذدددديدرات ددددىلةبدمددددادددددددد

درم اتاد د ةجيدر ةر درالجت ىلاا.

2- ًالتالميز العاديني:العيية الفشعية )ب( م

ايتن ددد دردددإدجتدددىلةبدراذا ددديدراعيااددديد)ب(دردددإدرالعدددىلنيد ق در اىل ددديددددددد

راذ يادديدرا ددا يد درددت رير د)راذ دديدرادد ري,دراددا ىل ,درف ددت درال ت ددىل دددددد

قرالجت ددىلاا(دقمإلضددىلد دراددت اىلادع ةر درالجت ددىلاادق ادد دمىلاددت رمدرااددي بدد

يققدمددادرفت ادد ىل د ددىلدددر ددىلئادرا ددىلةررع دهدد درات ددىلةد" "دا الادديدراعددددددد

د(.3(,د)2إل ةيفدج قنيدة د)

اتاد الايدراعيققدمادرت ا ىل د ةجىل درالعىلنيد ق درالاىل يدراذ يايدرا ا يدد درم (د2ج قنيد)

دراضىلم يد)ب(د دراذ يدرا ريدقراا ىل دقرف ت درالجت ىلاادقرال ت ىل رات يإل اي)دب(,

د

درفت ري

زت ايد

درف ىلةةي

د

دا

د

دم

د

دع

د

د

د

دا الاير

دراذ يدرا ري

دد8.621د22428د18دجتيإل ايد)ب(

د84477

د

دمريد راي د84764د22424د18دةىلم يد)ب(

د

دراا ىل

دد24157د55484د18دجتيإل ايد)ب(

د84465

د

دمريد راي د24225د55.34د18دةىلم يد)ب(

رف ت د

رالجت ىلااد

دقرال ت ىل

د44428د227478د18دجتيإل ايد)ب(

د

د84543

د

دمريد راي د44473د226454د18د يد)ب(ةىلم

Page 19: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

75

(دجتدىلةبدرم د اتادرات يإل اديد)ب(دقراضدىلم يد)ب(ددددد2إلتضيفدردإدجد قنيد)دد

درت رير دراذ يدراد ري,درادا ىل ,درف دت درال ت دىل دقرالجت دىلااد ادرد ددددددد

د د ا يد" "د درفت رير درايالثيدعندر ت درا الايدر ىلئاي.

ىل درات اىلادرال ةر درالجت ىلاادرالظتىلمادمادرم اتاد الايدراعيققدمادرت ا ىل د ةج(د3ج قنيد)

درات يإل ايد)ب(,دراضىلم ي)ب(د)را اىلردرا يا(

در ت درا الايد ا يد دعدمدادراذا ي

دد24781د224148د18دجتيإل ايد)ب(

د84875-

د

دمريد راي د24755د224288د18دةىلم يد)ب(

رات يإل ادي)ب(ددد(دا مدقج دايققد رايدمادرم اتا3إلتضيفدرإدج قنيد)

قراضىلم ي)ب(د درا اىلردرا يا,د ارد د د ا يد" "دعاادر ت درا الايد

ع ددددىلئايدايددددادراددددت اىلادر ةر درالجت ددددىلاا,ديددددىلدإلذدددديدرات ددددىلةبدمددددادددددددد

درم اتاد د ةجيدر ةر درالجت ىلاا.

:أدوات الذساسة

1- الباحح( /استبياٌ اإلدساك االدتناعي اإلجيابي: )إعذاد

را ةرايدرذتىلاايدعاد ر درادت اىلادا ادىلرد ةجديدر ةر درالجت دىلاادددددددر تضل

األلعىلنيدراذىل إلادق ق در اىل يدراذ يايدرا ا ي,دةعيرداذ مد د رايدريد دهداردددد

رالات اىلاداأللعىلنيد ق در اىل يدراذ يايدهاردردإدجىلةد,,دقردإدجىلةد,د اديدادناددددددد

ا ددىلةر درذعدد دا ددىلةر در ةر درالجت ددىلااد درف ددىلإلابدماددي دحتتدد دايدداددددددد

اددي ايدقهدداردالدإلت ىلادد,دردد دل اذدديدقا ددىلئ درا ةرادديدرذتىلاادديد اددردمةأددىلددددددد

ابدر ةر درالجت ىلاادرالظتىلماداأللعدىلنيدراذدىل إلادق ق در اىل ديدراذ ياديددددد

درا ا ي.

د دا ا دعا ر دهاردرف اىلردقدعجير دررت ر دراتىلااي9

إلابدريرجذددديدر لدددىلةدرا عدددي دقرا ةرادددىل درا دددىلم ي,دقردددىلد ددد رايدردددإدر دددىلددد

ايددىد دد دايدد ددد–اددإل ةر درالجت ددىلاادم ددعيداىلرددي,دةعدديردا دد ةةدرف ددىلإلابددد

رادديتد ىلقاددلدر ةر درالجت ددىلاادادداق در اىل دديدراذ يادديدقر أددىل9دددد–را ىل ددرد

(,د1885مسريةدست د ,دد/ر اىلردر ةر درالجت ىلااداأللعىلنيدراذىل إلاد)عا ر

د(.1821(,در اىلرد)ةةىلدةاذل,د1885) ة د ايايدد,

ةر درف ةاددداد دا ددد نيدراددد رادردددإدادددالنيدرا إلدددىلةر درفا رةاددديدددددددرادددت العد

رفتعدددديةة,دقرا دددد دمددددخلةرئأ د دددد نيدررت ددددىلئ درا ددددي ايدقرالجت ىلاادددديدددد

داأللعىلنيدراذىل إلادقرفذىل ادا ياىل.

(دا دددىلةةد دددرد18قد ددداىلميدزت اددديدردددإدراذ دددىلةر دقاددد هىلد درا رإلددديد)

ريد د"دمحتعد د ددداي در ةر درالجت ىلاادر ظتىلماد د د ةد د دا إلديدددد

رةعذىلال اد"دايىدمادإلت در جىلميداياأىلدمتن إلد د ةجديد د ق(درا دي د)ةذد دددددد

دمم ر(.دد–م اىلةىلدد–

Page 20: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

76

(دردإدرحملع دادردإدمادىل اةددددد28قداي درالات اىلاد د د ة ثدرف ئاديدايداد)ددد

را دنيدرا ع دايدقايد دراد عب,دق ادد دايتذديهدايدادرد در ىلاد يدراذ ددىلةةددددددددد

(درددإد28ىلما,د ددىلداددي درف اددىلردايددىد)ددا اددىلردر ةر درالجت ددىلاادرالظتددد

رف ةاادقراا ىلئااد درف رةردرايتدمأىلدا نيد را,ق ا دايتذديهدايدىددد

در درة ىلقد ي دراذ ىلةر دايادرالعىلنيدماير دراذا ي.

قد ذدد إل دق دداىلميدمذددجدراذ ىلةر ,ق دداالدراذ ددىلةر درادديتد دحت دد دايددىدد

قنيداددددي در ةر دقر أددددىلدراذ ددددىلةر درادددديتد ددددىلدد%78ة دددد يدرال عددددىلقداياأددددىلدد

(دا دىلةر دردإدرا د ةةدرف ئاديداي ادىلردددددد4رالجت ىلاادرا دييب,دق د د داالد)ددد

د(دا ىلةة.24قم يفدرف اىلرد د ة ثدرا أىلئايدرع ادرإد)

ممددد ر(دد-م اىلةدددىلد–قدقةددد درددد ة در جىلمددديدااضددد دثالثددديدراتادددىلةر د)ةذددد دددددد

ىلردمدادد(دايىدرات راا,دقماا د عرقردرا ةجيدراعيايداي ا2-1-2ق ةجىل أىلد)

د(د.34د-) عي

:مت التحكل مً ثبات املكياض بعذة طشم وٍي:ثبات املكياض

:الجبات بطشيكة التذزئة اليصفية وألفا نشوىباخ

راددت مدرا ىل ددردايتج دد درددإدث ددىل درف اددىلردليإل دديدرات ئدديدرا ددعايدددددددد

قاددد ريرىلا(,دقرذىلرددد دماعدددىلد يقة دددىلندايدددىداا ددديدردددإددددد–مجادددي ماأىلد)جت دددىلاد

(درددإدراددا ةدقر ةدىل(,د ددعرقردما دىلةه درددىلدمدداددد28قاد ه د)ددرالعدىلنيدرفذددىل اد

د(دإل ةيفد ا .4(دا ي,دقج قنيد)28-23)

د–قماعىلدالظتىلمادم يإل يتدرات ئيدرا عايدرذىلرال دراي ىل دالات اىلادر ةر درالجت ىلاادر(د4ج قنيد)د(28 يقة ىلند)ا=

درا درالات اىلا

درات ئيدرا عاي

د يقة ىلند-ماعىل

دا ريرىلادجت ىلا

د84687د84722د84642در ةر درالجت ىلاادرالظتىلما

:قاو الباحح حبشابُ بعذة طشم : صذم املكياض

قداي درالات اىلاد د د ة ثدرف ئاديدايدادددد قدرف اد)درحملع ا(9د-م

(درددإدرحملع ددادرددإدماددىل اةدرا ددنيدرا ع ددايدقايدد درادد عب,دق ادد دايتذدديهدد28)

قرات درا ىل ردد,رالجت ىلاادرالظتىلماايادر در ىلا يدراذ ىلةةدا اىلردر ةر د

%(دا دىلداد قد د ىلدددد78ر را تأ دايىدراذ ىلةر دراديتد ضد أىلدرالادت اىلادم ةجديد)دددد

داي اىلر.

قد ددىلبد دد قدرالاددت اىلادرذتددىلاادايددىدةعددبدد دد قدرفادد راد)ستدد (9دد-ب

(درددإدرالعددىلنيدرفذددىل ادا ياددىلدمىلاددت رمدراددت اىلادر ةر دد28اا دديدرات دد اد)ا=

إلاد)عاددد ر 9دةةدددىلد ددد ل(دق ددد دميددد درذىلرددد درالة دددىلطدمدددادددرالجت دددىلاادايذدددىل

يددىلدإلدد نيدايددىدمادرف اددىلردايددىدد84744رالاددت اىلادرذتددىلاادقراددت اىلادةةددىلد دد لد

د ةدر ىلا,درإدرا ق.

Page 21: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

77

2- الربىامر اإلسطادي: إعذاد الباحح

دددىلمدرا ىل دددردمناددد ر دهددداردرا ةدددىلرادر ة دددىل دات اددديدر ةر درالجت دددىلاادد

ىلنيدراذددىل إلادقرالعددىلنيد ق در اىل دديدراذ يادديدرا ددا يد درالظتددىلمادمددادرالعدد

د(داىلم.21-8ا نيدرا راد,دقرااإلإد عرقردما ىلةه درىلدماد)

:أٍذاف الربىامر

: اهلذف العاو

هدددد د ادددديدر ةر درالجت ددددىلاادرالظتددددىلمادمددددادرالعددددىلنيدراذددددىل إلادق ق دد

در اىل يدراذ يايدرا ا يد دا نيدرا را.

:األٍذاف اخلاصة

دإلتعيعدرإدرهل هدراذىلمدزت ايدرإدراه رهدررتىل يد ت ي د 9

.د ذيإلردرا ع دراذىل دم رج ىل ثدضت د رايثدرفذىلقدا ياىل

ةإل,درالعدىلنيدراذدىل إلادايدىد اعاديدع ىلرديداال دىل دلا ديدرد د رالئأد دددددددددد

درفذىل ادا ياىل.

ةإل,درالعىلنيدرفذىل ادا ياىلدايىد اعايدع ىلريداال ىل دلا يدر دملعىلنيد

د إلاراذىل

.د ةإل,درالعىلنيدايادع ةر درلىلايدقا رلردر ايإلإد

:أٍنية الربىامر

ددد دمه اددديدرا ةدددىلرادرذتدددىلاادردددإدمةدددثدإلت لدددادرددد درالجتىلهدددىل دراذىلفاددديدددددد

رفذىل دديةداالهت ددىلمدمىلاعمادديدررتىل دديدادداق درال تاىلجددىل دررتىل ددي,دق ادد د ددددد

ذدىلقدد ةثدإل ىلا درا عد دراذدىل د دراتذديهدايدىدا دىلئ دقمسدىل درا عد درفددددددد

ا ياىل,دقإل ىلا لدمإلضىلدايىد د د رايدثدرفذدىلقدا يادىلد درف ةاديدقراتذىلرد درذدثدددددددد

يدددىلدظتذددد درا عددد درفذدددىلقدا يادددىلد دددىل ةردايدددىدراتعادددردرا ع دددا,دقرالجت دددىلااد,دد

قإل ىلا د ا دايداد اديدر ةر درالجت دىلاادرالظتدىلمادمدادرالعدىلنيدراذدىل إلادددددددد

دقرفذىل ادا ياىل.

ساض اليظشي لمربىامر األ :

ت درا ىل رد دم ىل دميةىلزتثدايادرف ن ادرا ي ادرفذي دقرالجت دىلااددرا

د ع ريه ىلداإل ةر درالجت ىلاا,دق دا دق ىلقاثدرا ىل رد در لىلةدرا عي د

داي ةراي.

:الفييات املشتخذمة يف الربىامر

هدد دم دد دماددىلاا,در ة ددىل دردت ددىلااد,دإلددت دددددددرحملىلةددير دقرذتدد رةدقرف ىل لددي9دد

ددا دردد درم ادديدر ة ددىل إليدرادديتدإلتنددىلقةدرذأددىلدرا ىل ددردمجادي بداي ددادمد

دمأ هد ذ إل دق ريدرالجتىلهىل درم اي.

Page 22: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

78

اددردإل دد مدماددير درم ادديدمتددجااردم دد درف ر ددردرالجت ىلااددي,داذدد,درادد قة9د

قإل مدم دماير درم ايدمت يا دهاردرف ر,دقمىل ادرم اديد لدىله دهداردددد

إل,دماددير درم ادديدايددادر رجأدديددرف ددر,دقإل ددىلا دهدداردرااددي بدايددىد دد ةدد

درف ر ردرف تيعيد.

هددد دإللدددريدعندمادددي بدراعدددي درادددا دإلال دددغدم درادددا دإلذ ددد دددددددددرا اجدددي9د

د ,دث دإل مدرالعىلنيدمت يا دهاردرا .

9هادراذ يايدرايتد دمأىلدرا ي اىل د د عيرةهىلدا رىلدإلذ أدىلدد9درات اا د

دجىلئ ةد.

را رج دىل درف ااديدادي ايدمقدرذيااديدددددد عد ادملع داىلمدرا رج ىل درف ااي9د

ق دقدرةت ىل د ي درا رج ىل درإدر ة اىل دردتي يد يتد ع ادر ىلا يدذت د

درفلعييدقاع دمجه رهدرا ةىلرا.

هدد دردد ثيدتاادد دعةددىل دقد رددثدمأدد هد ددردرا عدد دايددىدم ر ددددرذتددرد9د

داي دست .

9ىلا ةدرا عد دايدىدع دىلنيدددده دة عدرإدرف ىلا ةدرف تيد دت مدف ددددراتي ا

دراذ دم يإل يد ناني.

:احلذود اإلدشائية لمربىامر

(د27ايدىدرد د)دد(د28/21/1823)دى(د ت2/22/1823 دراععةدرإد)قد عاادرا ةىلراد

(د58د-34(دماىلما دم ر دجي تاد دما عد,د عرقردر ةدردتي ديد)د8جي يداالنيد)

رف ديردرف ةاداددد"رات يإل اديد ددد ا ي,دقد عاادرا ةىلرادايىدماير درم اي

(دإل ةددديفد5اىلاددد دمدددإدرا ااددد درالمت رئاددديد,دقردتددد قنيدة ددد د)د ةادددي "درف جددد ةد

درات ا دراذىلمددتي ىل درا ةىلرا.دد

دراذىلمددتي ىل درا ةىلرارات ا د(5ج قنيدة د)

درا دردتي يدة دردتي ي

دمىلالعىلني ذىلةهدق ي ا,ددردتي يدراقاا

دذيدر ةر درالجت ىلااددرالظتىلما ذيإلرد دردتي يدرايىلةاي

د ذيا درالعىلنيدر ىلا ةدرفذي دقرا يرادردتي يدرايىلايي

د ذيا درالعىلنيد ع إلإد ىل دج إل ةدر دم يرةأ دردتي يدرايرمذي

دع ىلبدرا ع درا ةةدايىدراتن (داإدرلىلايلدقرااعىلةدم يإل يدعظتىلمايدررتىلر يدردتي ي

د ىلم دع ىلبدرا ع درا ةةدايىدراتن (داإدرلىلايلدقرااعىلةدم يإل يدعظتىلمايدردتي يدرا ىل اي

د ذيا درا ع د د رايثدرفذىلقدا ياىل.دردتي يدرا ىلمذي

دقرالةعذىلنيدم يإل يدر ىلا ي ذيا درا ع دراتذ ريداإدرا ض,ددردتي يدرايىلر ي

د ىلم د ذيا درا ع د ذ ريداإدرا ض,دقرالةعذىلنيدم يإل يدر ىلا يدردتي يدراتىلاذي

د ذيا درا ع دراع ا,دقرات ر درا ي در د رالئثدردتي يدراذىل ية

د ايدرا ةةدايىد درفلعال درذتاىل ايدرا ا يدردتي يدرذتىل إليدالي

دا ةةدايىد درفلعال درذتاىل ايدرا ا ي ىلم د ايدردردتي يدرايىلةايدالي

د ذيا درا ع درفذىلقدلي,درف ىلا ةدرإدم يرةثدردتي يدرايىلاييدالي

د ىلم د ذيا درا ع درفذىلقدلي,در ىلا ةدرإدم يرةثدردتي يدرايرمذيدالي

د ذيا درا ع داأ درلىلايدقا رلردر ايإلإدرإد اثدردتي يدررتىلر يدالي

د ذيا درا ع داأ درلىلايدقا رلردر ايإلإدرإد اث ىلم ددردتي يدرا ىل ايدالي

د ايدرفذىلإلريدرااال ايدقرالجت ىلاايد دةعبدرا ع داليدرا ىلمذيردتي يد

دةأىلإليدرا ةىلراداليدرايىلر يردتي يد

Page 23: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

79

:نفاءة الربىامر

قايتج درإد عىل ةدرا ةىلراد ىلمدرا ىل ردمذي درا ةدىلرادايدىدزت اديدددد

د ع دايدقايد دراد عب,دددرإدماىل اةدرا نيدرا(د درين د28رإدرحملع ادا ه د)

ق ىلمدرا ىل ردمجااد ةر دقر ع ىل درا ىل ةدرحملع اددق ىلمدمتذ إل درا ةدىلراد,دثد ددد

ل دد درا ىل ددردرا ةددىلرادايدداداا دديدراددت الاايدملددع دجتدديإليب,دق ادد دمأدد هددد

راتج دددد درددددإدر ىلادددد يدقةدددد ردردت دددد دقراتدددد ةإل ىل دقرا اددددىلئ دقدراةلدددد يدددددددد

درف ت ريد درا ةىلرا.دد

:خطوات الذساسة

.دعا ر درات ىلةدرات اىلادر ةر درالجت ىلاادرالظتىلمادقدرا ةىلرا

ىلة ددديدمدددادرم ددد اتادراعدددياتاد)م(دددراتادددىلةداا ددديدرا ةراددديدقعجدددير درمدد

رات يإل اددديدقراضدددىلم ي,د)ب(درات يإل اددديدقراضدددىلم يد دردددت رير د)راذ دددي,ددددد

راددا ىل ,درف ددت درالجت ددىلاادقرال ت ددىل ,(دثدد درات ادد درا يددادالاددت اىلادد

ر ةر درالجت ىلاادرالظتىلما. (د27(دمادىلما دادالنيد)دد8 ا درا ةىلرادايىدماير درم ايدرات يإل ايدفد ةد)د

جي يد. .رات ا درا ذ دالات اىلادم ةر درالجت ىلاادرالظتىلما رات ادددد دراتت ذدددداداالاددددت اىلادايددددىدماددددير درم دددد اتادرات دددديإل اتاد)م(,دد

د)ب(مذ دريقةد أيدرإدرةتأىل درات ا .

:األساليب اإلحصائية

مذدددد د ادددد درا قر دقد ددددنايفدرف ددددىلإلابدق دددد ا د ةجددددىل د د دددد رئ دددد

دق ىلب9دSPSS ىلئايدمىلات رمدرا ةىلرادر ىلئادرذىلدتيدرا اىلةىل در

.ر ىل درا عادرفت ي د درفت ا ىل دقرالضتيراىل درفذاىلةإلي رذىلرددد درة دددىلطدمرياددد ادقجت دددىلاد د دددىلبدث دددىل دق ددد قدم قر درا ةراددديددددد

رف ت ري. . رات ىلةد) (دذت ىلبد الايدراعيققدمادرفت ا ىل

: ىتائر الذساسة ومياقظتَا

"د جد داديققد ر د الاديدع دىلئايددددددراا دإل دايادمةدثد9دي دراقنيدراعةتىلئاد

مدددادرت اددد اد ةجدددىل درم اددديدرات يإل اددديد)م(دقرم اددديدراضدددىلم يد)م(د د

درات اىلادر ةر درالجت ىلاادرا ذ دا ىلادرم ايدرات يإل ايد)م(".

ذت دددىلبدد T.testقالات ددىلةد دددنيدهددداردراعددي دقدرادددت رمدرات دددىلةد) (ددد

رت اد اد ةجدىل درادت اىلادر ةر درالجت دىلاادرالظتدىلماداتالراداددددددددراعيققدمداد

درم ايدرات يإل ايدقرم ايدراضىلم يدمذ د ا درا ةىلرادر ة ىل .

Page 24: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

80

قرم ايدراضىلم يد)م(داياداد ةجىل درم ايدرات يإل ايد)م(د(د الايدراعيققدمادرت ا 6ج قنيد)

درات اىلادر ةر درالجت ىلاادرالظتىلما

در ت درا الايد ا يد دعدمدادراذا ي

دد14878د23438د18دجتيإل ايد)م(

د274184

د

د راي د14223د28434د18دةىلم يد)م(

(دقجدد دادديققد رادديدع ددىلئاىلدمددادرت ادد اد ةجددىل دد6إلتضدديفدرددإدردتدد قنيد)

ايدادرادت اىلادر ةر درالجت دىلاادرالظتدىلمادددددرم اتادرات يإل ايدقراضىلم يد

د.ق ا دا ىلادرم ايدرات يإل ايد)م(

(د دنيدراعدي دراقنيد ادردقجد داديققد راديددددددد6ر ضيفدرإدةتدىلئادجد قنيد)دد

ع ىلئاىلدمادرت ا ىل د ةجىل درم ايدرات يإل ايد)م(دقرم اديدراضدىلم يددد

)م(دايددددادراددددت اىلادر ةر درالجت ددددىلاادرالظتددددىلمادق ادددد دا ددددىلادرم ادددديدددددد

درات يإل ادديد)م(دمذدد د ادد درا ةددىلرادر ة ددىل .دق تعدد دهددالدرا تددىلئادردد درددىلددددددددد

ددديلدعاادددثدرا ةرادددىل درا دددىلم يدردددإداذىلااددديدراددد ررادر ة دددىل إليد د اددديدددد

ر ةر درالجت ىلاادقرفأىلةر درالجت ىلاايدمادرالعىلنيدراذىل إلادقرفذىل ادا ياىلد

:د اردرة عذدلد ةجدىل درم اديدددد(1828)اريدرا,د,د(1822)را هيرةا,دري د ةراىل د

اددالنيدجي ددىل درا ةددىلرادرادديتددرات يإل ادديد)م(دايددادراددت اىلادرا ةرادديدق ادد درددإ

راتذ إلددد (دقمإلضدددىلدرلدددىلة يدد–را اجددديدد–حتتددد دايدددادا ادددىل د)اذددد,دراددد قةدد

ملعددددىلنيدرفذددددىل ادا ياددددىلدردددد دملعددددىلنيدراذددددىل إلادم د ادددد دعندحت ددددإدر ةر دد

درالجت ىلاادما أ .

راا دإل دايادمةدثد"د جد داديققد ر د الاديدع دىلئايدددددديىلةا9دراعي دراةتىلئاد

ايدرات يإل ايد)م(د درا اىلاادرا يدادقرا ذد د دددمادرت ا اد ةجىل درم

درات اىلادر ةر درالجت ىلاادا ىلادرا اىلردرا ذ .

ذت ددىلبدد T-Testقالات ددىلةد ددنيدهدداردراعددي ,دقدراددت رمدرات ددىلةد) (ددد

راعيققدمادرت ا اد ةجدىل د الرادادرم اديدرات يإل اديد)م(,د د درا ةدىلراددددددد

ر درالجت دددىلاادرالظتدددىلماد دددىلدإل ةددديفددر ة دددىل دقمذددد لدايدددادرادددت اىلادر ةد

د(7ج قنيد)

رات يإل ايد)م(دايىد اىلاادرا يادقرا ذ داي ايد(د الايدراعيققدمادرت ا اد ةجىل درا7ج قنيد)

درات اىلادر ةر درالجت ىلاادرالظتىلما

درا اىلا

درف اىلر

راعيققدماددرا اىلردرا ذ درا اىلردرا يا

درفت ا ا

درا الايد ا يد) (

دعدمدعدم

ر ةر د

درالجت ىلاا

درالظتىلما

د184335-د2448-د14878د23438د24246د27448

د

رايد

دا

د8482

د

(دمةددثد جدد داددديققد ر د الادديدع ددىلئايدمددداددددد7إلتضدديفدرددإدةتددىلئادجددد قنيد)ددد

رت اددد اد ةجدددىل درا اىلادددادرا يدددادقرا ذددد داي اددديدرات يإل اددديد)م(د ددد

Page 25: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

81

دق اد دا دىلادرا ادىلرددددرات اىلادر ةر درالجت ىلاادرالظتىلماداأللعىلنيدراذىل إلا

د(.8482را ذ ,د ارد ىلةلد ا يد) (د رايدع ىلئاىلدا در ت د)

ق لدريدهدالدرا تدىلئادعندحت ددإدر ةر درالجت دىلاادرالظتدىلمادمدادرالعددىلنيددددددد

راذىل إلادقرالعىلنيدرفذىل ادا ياىلدمذ د ا درا ةىلرادر ة ىل ,دقهالدرا تدىلئادد

ادددديدرا ةددددىلرادر ة ددددىل دحت ددد د ددددنيدهدددداردراعددددي ,دقهدددداردإللددددريدعنداذىلاد

)را هيرةددا,دقا اىل ددث.ق تع دةتا دديدهدداردراعددي دردد دةتددىلئادرا ةراددىل دراتىلاادديددددد

د.(1828)اريدرا,د,د(1822

قإليجدد درا ىل ددردراعددديققدمددادرا اىلاددادرا يدددادقرا ذدد دا ددىلادرا ادددىلرددددددد

را ذد د ددىلدم ددثدرفذىلدتدديدر ددىلئايدعاددادرا ةددىلرادر ة ددىل ,دقراع اددىل دد

رإدرذت رةدقرف ىل ليدقرحملىلةير درا ا ي,دقاذ,درا قة,د ادرددرف ت ريدااثد

(ماددىلما دم ر دد دجي ددتادد8راددت يدرا ىل ددرد ددىلدقد دديلدرددإد دد درددىلدإل دديبد)دد

ما ااىلد د عاادهالدراع اىل ,دقرفي يدتىلردىلد ةد عدرا ةراديدقهد د اديدددددد

يادديدر ةر درالجت ددىلااددرالظتددىلمادمددادرالعددىلنيدراذددىل إلادق ق در اىل دديدراذ دددد

را ا يد,د اردمادرا ىل ردمث ىل دعا ر دجي ىل درا ةىلرادة دايادررت دىلئ دد

رفلع يدما أ ديىلدجذ ده ىل درة ىلمدق خلاردماد أ دم دعند اديدر ةر ددد

درالجت ىلاادرالظتىلمادما أ .

"دالد ج داديققد راديدع دىلئاىلدمداددددددراا دإل دايادمةثةتىلئادراعي درايىلار9د

رات يإل ادديد)م(د درا اىلاددادرا ذدد دقراتت ذدداد ددددرت ادد اد ةجددىل درم ادديد

درات اىلادر ةر درالجت ىلاا"

ذت ددىلبددد T-testقالات ددىلةد ددنيدهدداردراعددي دقدراددت رمدرات ددىلةد) (دددددد

راعيققدمادرت ا ىل د ةجىل درادت اىلادر ةر درالجت دىلاادرالظتدىلماداتالراداددددد

أيإلإدردإدرةتأدىل دددرم ايدرات يإل ايد)م(دمذ درا ةىلرادر ة ىل دقمذ دريقةد

درا ةىلرا.

را ذ دقراتت ذادايىدرم ايدرات يإل ايد درا اىلاادد(د الايدراعيققدمادرت ا اد ةجىل 8ج قنيد)

درات اىلادر ةر درالجت ىلاادرالظتىلما

درا اىلا

درف اىلر

راعيققدماددرا اىلردراتت ذادرا اىلردرا ذ

درفت ا ا

درا الايد ا يد) (

دعدمدعدم

ر ةر د

جت ىلاادرال

درالظتىلما

د14236د2468د14383د21468د14878د23438

مريد

د راي

(دادد مدقجدد دادديققد ر د الادديدع ددىلئايدمددادد8قإلتضدديفدرددإدةتددىلئادجدد قنيد)د

رت ا اد ةجىل درات اىلادر ةر درالجت ىلاادرالظتىلماداي ايدرات يإل ايد

(د8482)م(دمادرا اىلاادرا ذ دقراتت ذا,د ارد ىلةلد ا ديد) (دمدريد راديدا د د)دددد

دقمأاردإلتن د نيدراعي درايىلار.

Page 26: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

82

د(1828)ادريدرا,دد,د(1822)را هيرةدا,ددق تع دهالدرا تا يدر د ةرايد د دردإد9ددد

اددرد ىلمذددلدهددالدرا ةراددىل د ددجثريدر ة ددىل دمذدد داددعةدرتىلمذددي,دق ج دد درددإدددددددد

رات يرةدهاردراتجثري.دقرعإد ع ريدا مد ق(دهاردرات ريدادالنيدادعةدرفتىلمذديدددد

ىلرادث ددل,دق دد دراددت ا,دراتالراددادراذددىل إلادرددىلدقدايةددثدرددإدددددمددجاد ددجثريدرا ةددد

ا ىلئ ,قرذي رىل داي اي,دقرأىلةر داإدرفذىل ادا ياىلدقرالة رىل درذأ دراريد

راا داىلا ه دايىداأ د ا يدر اىل يدق ايدر ةر درالجت دىلاادرالظتدىلماددد

ت ىلاادما أ .دق د ىلاداي ىل لىل دقرذت رةدراثيدراع ريد د ي الدر ةر درالج

رالظتىلمادما أ د,دقراتج ا داياأىلد ىلد ىلاداي رج دىل درف ااديد قةد دحت إلد دددد

را ع دراذىل دفىلدإلذدي دايادثدردإدرذي ردىل دعاداد ا دىل دا ياديدادىله لد ددددددددد

د ي الد ي درفذي رىل دقرالاتعىل ةدر أىلد د ذىلر در درفذىل ادا ياىلدم يرةأ .

داديققد ر د الاديدع دىلئايدددد9دراا دإل دايىدمةدثد"د جدددةتىلئادراعي درايرم

مادرت اد اد ةجدىل درم اديدرات يإل اديد)ب(دقرم اديدراضدىلم يد)ب(د ددددددد

درات اىلادر ةر درالجت ىلاادرا ذ دا ىلادرم ايدرات يإل ايد)ب(".

ذت دددىلبدد T.testقالات ددىلةد دددنيدهددداردراعددي دقدرادددت رمدرات دددىلةد) (ددد

جت دىلاادرالظتدىلماداتالراداددددراعيققدمدادرت اد اد ةجدىل درادت اىلادر ةر درالدددد

رم اددديدرات يإل اددديد)ب(دقرم اددديدراضدددىلم يد)ب(ددمذددد د اددد درا ةدددىلرادد

در ة ىل .

قرم ايدراضىلم يد)ب(داياداد ةجىل درم ايدرات يإل ايد)ب(د(د الايدراعيققدمادرت ا 28ج قنيد)

درات اىلادر ةر درالجت ىلاادرالظتىلما

د ا يد دعدمدادراذا ي

ر ت د

درا الاي

دد24157د16454د18دجتيإل ايد)ب(

د224872

د

د راي د24732د22454د18دةىلم يد)ب(

(دقجدد دادديققد رادديدع ددىلئاىلدمددادرت ادد اد ةجددىل ددددد28إلتضدديفدرددإدجدد قنيد)د

رم اددددديدرات يإل اددددديد)ب(دقرم اددددديدراضدددددىلم يد)ب(د درادددددت اىلادر ةر دد

يد)ب(,درالجت ىلاادرالظتىلماداي ذىل ادا يادىلدق اد دا دىلادرم اديدرات يإل ادددددد

(دقمأداردإلتن د د دنيدددد8482 ارد ىلةلد ا يد) (د رايدع دىلئاىلدا د در دت د)ددد

دراعي درايرم .

تع دهالدرا تىلئادر درىلد يلدعااثدرا ةراىل درا ىلم يدرإداذىلاايدراد ررادد

ر ة ددىل إليدقماددي بدرادد راد د ادديدر ةر درالجت ددىلاادرالظتددىلمادقرددإدهددالدددد

قهدداردرددىلدإلتعدد دردد درددىلدم دد لدددد(,د1828,د,د)اددريدرا(Stanco, 2008) را ةراددىل د9

(Bruner,1991)رددإدمادراةلدد يدقرايذدد,د ددينىلادإلع ةددىلادقادداييدايت ادد دددددد

رالجت دددىلاا,داىلالعدددىلنيدإلتذي ددد ادادددإدليإلددد دراةلددد ي9درا قرةدرالجت ىلااددديدددد

قرا راددد ,دقراذال دددىل ,دقرأدددىلةر د عددد إلإدرا ددد ر ىل ,دقرا دددعىلنيدراالئ ددديدردددإدددددددد

Page 27: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

83

دقاددي أ د در ر ددردرا لددىلط,د رادد دددرا ددي دقإلتذي دد ادرددإدةتددىلئادماذددىلهلددد

د(87,دصد2888ردتي ىل .د)ا دردت ر دقايا ,د

إلع دديدرا ىل ددردحت ددإدر ةر درالجت ددىلاادرالظتددىلمادمددادرالعددىلنيدرفذددىل ادددد

ا ياىلدقراذىل إلادمجادميةىلرادادىلا ه دايدىد اديدر ةر درالجت دىلاادعظتدىلمادددددد

إدرا دي درالجت دىلاادددما أ د دعلىلةداال ىل د عىلايايدما أ د دمادأ د دحت ددد

اددد إلأ ,دقاعدددجدمذدددجدرا دددي اىل دراال را ادددي,دق اددد د دةددد دردددىلدقاددديلددددد

را ةددىلرادرددإد دديد ددىلج دراذ اددي,دقررتدد هدمادد أ دقمددادرالعددىلنيدراذددىل إلاددددددد

الذيقردمجةأ در ا ادقست م ادقريم بدااأ دردإدراذدىل إلا,دقهداردرالدذ ةددددد

دأ .رالظتىلماداىلا ه دايىد ايدر ةر درالجت ىلاادما

رادددا دإلددد دايدددىدمةدددثد"د جددد داددديققد ر د الاددديدددددةتدددىلئادراعدددي دررتدددىلرب9دد

ع ىلئايدمادرت ا اد ةجىل درم ايدرات يإل اديد)ب(د درا اىلادادرا يدادددد

قرا ذ د درات اىلادر ةر درالجت ىلاادا ىلادرا اىلردرا ذ "

ذت ددىلبدد T-Testقالات ددىلةد ددنيدهدداردراعددي ,دقدراددت رمدرات ددىلةد) (ددد

ادرت ا اد ةجىل د الراادرم ايدرات يإل اديد)ب(,د د درا ةدىلراددددراعيققدم

ر ة دددىل دقمذددد لدايدددادرادددت اىلادر ةر درالجت دددىلاادرالظتدددىلماد دددىلدإل ةددديفدددد

د(22ج قنيد)

رات يإل ايد)م(دايىد اىلاادرا يادقرا ذ داي ايد(د الايدراعيققدمادرت ا اد ةجىل درا22ج قنيد)

دمارات اىلادر ةر درالجت ىلاادرالظتىل

درا اىلا

درف اىلر

راعيققدماددمذ د يا

درفت ا ا

ا يد

د) (

درا الاي

دعدمدعدم

رال ةر د

رالجت ىلااد

درالظتىلما

د رايد32-د25438-د24157د16454د24781د224148

(دمةددثد جدد دادديققد ر د الادديدع ددىلئايدمددادددددد22إلتضدديفدرددإدةتددىلئادجدد قنيد)ددد

ات يإل ادديد)ب(د درت ادد اد ةجددىل درا اىلاددادرا يددادقرا ذدد داي ادديدردددد

رات اىلادر ةر درالجت ىلاادرالظتىلماداأللعىلنيدراذىل إلادق اد دا دىلادرا ادىلردددد

(.دق لدريدهدالددد8482را ذ ,د ارد ىلةلد ا ديد) (د راديدع دىلئاىلدا د در دت د)ددددد

را تدىلئادعندحت دإدر ةر درالجت دىلاادرالظتددىلماداأللعدىلنيدرفذدىل ادا يادىلدمذدد ددددددد

تددىلئادحت دد د ددنيدراعددي دررتددىلربد,دددد ادد درا ةددىلرادر ة ددىل ,دقهددالدرادد

قهاردإللريدعنداذىلاايدرا ةىلرادر ة ىل دقا اىل دث.ق تع دةتا ديدهداردراعدي ددددد

د(.1828,د)اريدرا,د(Stanco, 2008)ر دةتىلئادرا ةراىل دراتىلااي

(دايدىدمةدثد داد ظدردمديررادراتعىلاد ددددددد22,صد1888 اردم د) إلدىلادمير ادا,دد

فذددد ادقراذدددىل إلادإل دددت اذ اد ذيددد ددرف ىلاددد يد راددد درف ةاددديدادددنادرالعدددىلنيدرد

راتعىلادد دقرات ر دد دق عدد إلإدرا دد ر ىل درذددىل ,دقر ددىلا ةدمذضددأ درادد ذج,دقهدداردددد

Page 28: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

84

إل ددىلا ه دايددىد ادديدراعأدد دقرال ددعرمدقرذت ىلاددايدق دد دراعدديققدراعي إلدديددد

دمادرااير .

إليج درا ىل ردمإلضىلدهاردراتن إد در ةر درالجت دىلاادرالظتدىلماداأللعدىلنيدددد

عندرال عر در دملعىلنيدراذىل إلاد د عاادمةل يدرا ةىلرا,دقرىلدرفذىل ادا ياىلد

ظت قةثدرإد ا دق ل ا دقر ىلا ةدردإدم ديرةأ دراذدىل إلا,دقرال دعر درذأد دددددد

ايددىد دد مدرف ددىلقرةد دم ر دراا ددىلنيدرادديتد ت ي أددىلدرا ةددىلرا,دق دد اا داددي أ ددددد

أ ,دق اىلرأ دمجا ىلنيدرلع يد دىلد اد درعأد رأ دادإد ر أد دقث دتأ د دةع دددددددد

دقجذ د عىلايأ درإد رالئأ دراذىل إلاد عىلا درظتىلماد.

راا دإل دايادمةثد"دالد ج دايققد رايدع ىلئاىلدمادةتىلئادراعي درا ىل ر9د

رت ا اد ةجدىل درم اديدرات يإل اديد)ب(د درا اىلادادرا ذد دقراتت ذداد ددددددد

درات اىلادر ةر درالجت ىلاا"

ذت ددىلبددد T-test) (دقالات ددىلةد ددنيدهدداردراعددي دقدراددت رمدرات ددىلةدددددد

راعيققدمادرت ا ىل د ةجىل درادت اىلادر ةر درالجت دىلاادرالظتدىلماداتالراداددددد

رم ادديدرات يإل ادديد)ب(دمذدد درا ةددىلرادر ة ددىل دقمذدد دردديقةد ددأيإلإدرددإدددددددد

درةتأىل درا ةىلرا.

ىدرا ذ دقراتت ذادايإل ايد درا اىلااد(د الايدراعيققدمادرت ا اد ةجىل درم ايدرات ي21ج قنيد)

درات اىلادر ةر درالجت ىلاادرالظتىلما

درا اىلا

درف اىلر

راعيققدماددرا اىلردراتت ذادرا اىلردرا ذ

درفت ا ا

ا يد

د) (

درا الاي

دعدمدعدم

رال ةر د

رالجت ىلااد

درالظتىلما

د

د16454

د

د24157

د

د16448

د

دمريد رايد84327د84248د24281

د جد داديققددد(د دنيدراعدي درا دىل رد ادردالدددد21إلتضيفدرإدةتىلئادجد قنيد)د

ر د الاددديدع دددىلئايدمدددادرت اددد اد ةجدددىل درم اددديدرات يإل اددديد)ب(د ددددددد

رات اىلادر ةر درالجت ىلاادمدادرا اىلادادرا ذد دقراتت ذداد)مذد درديقةد دأيدددددددد

درإد ردرا ةىلرا(.

د(1828,د)ادريدرا,دد(Stanco, 2008)ق تع دهالدرا تا ديدرد د ةراديد د دردإدددددد

ر ة ددىل دمذدد داددعةدرفتىلمذددي,دق ج دد درددإددددد اددرد ىلمذددلدهددالدرا ةراددىل د ددجثريدددد

رات يرةدهاردراتجثري.دقرعإد ع ريدا مد ق(دهاردرات ريدادالنيدادعةدرفتىلمذديدددد

مجاد جثريدرا ةىلرادث ل,دق درات ا,درالعىلنيدرفذىل ادا يادىلدرف ر دردقرفأدىلةر دددد

رالجت ىلاادديدراال ردديدقرف ادديدمادد أ دقمددادم دديرةأ دراذددىل إلادق عدد ادر ةر دددد

رالجت ددىلاادرالظتددىلمادمادد أ دقمددادم دديرةأ دراذددىل إلادق ادد درددإداددالنيدا اددىل ددددددد

را ةددىلرادرفتذدد ةدقر أددىلدر ىل لددىل دقرذتدد رةدرادديتدم دعندجذيددلدرا عدد درفذددىلقدددد

ا ياددىلدإلتندد (دقإلتذىلردد دقإلعأدد درلددىلايد رايددثدرا عدد دراذددىل دق ذ ددا د يدد ددددددددد

درف ر رد درذتاىلةد دهاردم دعندث ىل داىلايايدرا ةىلرا.دد

Page 29: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

85

لتوصيات: ا

دةدد درددىلدماددعي دا ددثدةتددىلئادرا ةرادديدرذتىلااددي,درعددإد دد إل درات دداىل دددد

دراتىلااي9

مع نيدرا رادقر ىله أ دق ةإل,درفذي ادايداد اعاديدراتذىلرد ددددرالهت ىلمد

ر دهالدراعئيدرإدرفذىل اد. مددىلا ر ادر ةر ادديداي دالبدراذددىل إلادقرفذددىل ادا ياددىلددةديقةإليدرالهت ددىلمدد

قر دقم ىل دميررادعة ىل إلي.رإداالنيدا ةدرا . د ذيا درا البدرفذىل ادا ياىلدقراذىل إلادراتعىلا درالجت ىلاادرا يا دما أ

:البحوخ املكرتحة

دة در لىلةدرا عي دراا د دىلمدايادثدرا ندرد,دقرا تدىلئادراديتد د دعااأدىلدددددددد

دإل عردرا ىل ردا درإدرا ةراىل د9درا ىل ر,

ةر درالجت دددىلاادمدددادرالعدددىلنيددد عدددىلريادات اددديدر دمثددديدميةدددىلراد ددد ةإليبددد

دراذىل إلادقرفذىل ادا ياىلد دا نيدرا را. راذال ددديدمدددادر ةر درالجت دددىلاادقرعأددد مدرادددار داددد درالعدددىلنيدددددد ةراددديد

رفذىل ادا ياىلدرا ىلميادايتذي . مثدديدميةددىلرادمة ددىل د عددىلريادات ادديدراععددىل ةدرالجت ىلاادديدادد درا ددالبدددددددددد

دايتذي د دا نيدرا را.راذىل إلادقرفذىل ادا ياىلدرا ىلميا

:املشادع العشبية

د) - دزت دا إل درت ي ىل أ د1882عميرها د, د دة د ق درال تاىلجىل دررتىل ي در ىلهاد ذيا د" 9)

در ة ىلةايدقرالجت ىلاايدقرفذيااي",را ىلهية9درعت يدرالصتي درف يإليد.

د) - دمررية درا1888خب,, دراتالراا درجتىلهىل داتذ إل دعة ىل دميةىلرا داذىلااي د" د راد(9 دضت ذىل إلا

رفت يعادا ياىلدرذأ دمىلف ةاايدقمثيلدايىدرا ي دراتعاعادايتالراادرفت يعادا ياىل",درمييد

د.123-274,دصدصد45,دراذ د23راعم إلي,درمي د

(9درف درالجت ىلاادمادرا يرادقاال تثدمجمنىلطدرال ايد1884ردت ة ,دانيدهىل دا ايد) -

,دمليق يد ت ةرلدمريدر ل ةة,د يايدراعمايدرمإدة ,دجىلرذيدقرعأ مدراار دا درفيره

م ر ,دراذيرق.

د) - دلث د1883 ا, درا عيإلي درا ع ا, در ة ىل دد–(9 د رةدد–رات ا دراقاا, درا ذي راتع ا جاىل,

راععيدةىل يقادقر ا ا,دا ىلا.

د,درا ىلهية.2طد(9دااع ا جايدراعي د درمت ,د رةدر اىلقدراذيماي,1882 إ,دست دمشىلنيد) -

(9درجتىلهىل درف رةردرالمت رئايدقرفت ا يد عيدرفعيريد1888 عا ,دا درذت ا دمإدا درما د)د -

درا نردراذي ا,د دا ىل ة دري د (د يايدراعماي, ضت دااىلايدرا رادمىلف رةردرذتع راي,

دجىلرذيدممدرا ي .

داىلايايدميةىلرادعة ىل دا1828اريدرا,دانيدا دراعتىلرد) - د9" تن ادراععىل ةدرالجت ىلاايدا د(

درفذىل ادا ياىلدرا ىلميادايتذي ",دةاىلايد ت ةرل,د يايدراعماي,دجىلرذيدم أىل.

Page 30: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

86

(9 جثرير درا رادايىدرا نيدرالجت ىلااداأللعىلنيد ق درال تاىلجىل د1882ررت ا,,د ىلنيدست د) -

د(.1882ررتىل ي,درايإلىل ,دزتييدم ىل رايدراعمايدررتىل ي,دراذ درايىلارد)ا ت ,د

د) - دا ي د إلىلا داري , درىلةميإلل دمير اا, دررتىل يد1888 إلىلا درال تاىلجىل دااق درالىلر درا را 9)

رعأ رثدقايعاتثدرا عيإليد) ي ي9د إل رادرا يلىلق ,دا دراذ إل درال ,دا دراذ إل دا د

دردت ىلة(,دراذا 9د رةدراعتىلبدردتىلرذا.د

د–رذتىلةيدد–(9در اىل يدراذ يايد)رفىلةاد1828ةقةىلا ,د ىلإلي ة,دقةإلتلىلة ,داتاعإ,دقميرإل درىلإلع د) -

درف ت د(,دا ىلا,د رةدراععيدةىل يقادقر ا ا.

د,د رةدراعتىلبدرذت إلرد,ر ي.2(9د ةراىل د درالة يرمىل درا ع اي,دط1882ةة را,دا ايد إد) -

د,د رةدراععيداي ليدقرات إل ,دا ىلا.دد2(9در ريد در اىل يدراذ ياي,ط1884رايقاىلا,دايققد) -

د)رايقاىل - داىلةقق دط1828ا, دراذ ياي, در اىل ي د در ري دراة ةايد3(9 درف يعي دا ىلا, دراععي, د رة ,

درهلىلمشاي.

دراععيد1883 هيرا,دمسىلرداىلا د) - د رة در ةر درالجت ىلااد ارد عأ دةع دق عأ در ايإلإ, 9)

د,درا ىلهية,در ي.2راذيماداي لي,دط

ي ايدا درالعىلنيدرفت يعادا ياىلد(9د ةرايدر ىلةةيداإدرفلعال درا 1822را هيرةا,درذاجد) -

د در يدرايإلىل ,دةاىلايد ت ةرل,دجىلرذيدممدرا ي ,درف يعيدراذيمايدرا ذ إلي.

,داىل دراعت,,درا ىلهية.5(9داي درا عبدرالجت ىلاا,دط1888 هيرا,د ىلر دا درا المد) -

د) - دردت ىلة( دراذ إل دقا درال دراذ إل د)ا دق ايقا د إل را درا 1888را يلىلق , درالىلر د9 را

دااق درال تاىلجىل دررتىل يدرعأ رثدقاياعتثدرا عيإلي,د رةدراعتىلبدردتىلرذا,دراذا,درالرىلةر .

د) - دم ذجد1828مسذىلا,ريإل دقاال تث دا ياىل درفت يعا درالعىلني دا درالجت ىلاا درالة نىلب 9)

يدرفت رير د) ةرايدرا رةايد درير دةاىلإليدق جها درفذ اد ه اىلد دستىلاعيد رل (,دزتي

د.727-654,دصد15جىلرذيد رل ,دراد

د) - دممح داني دةإلىل د1828رال يرا, دري يي د دررتىل ي درال تاىلجىل د ق درالعىلني د را 9)

,دصد2,د 23رالعىلنيد درف يعيدراذيمايدرا ذ إلي,دزتييد يايدراعماي,دجىلرذيداادمشب,دع

.د382-126

ال ت ىل داألايةدرف يإلي,د(9در اىلردرف ت درالجت ىلاادقر1885رال ,دا دراذ إل درا ا د) -

درا ذيدرايىلايي,درا ىلهية9درعت يدراصتي .

دةاذلد) - درعأ مدراار دقاال تثدمىل ةر درالجت ىلاادقرفعىلةيدرا ا رعإليد1821 ل,ةةىل د" 9)

.1822,درمي درايىلةا,د183ا دلي يدرفي ييدرالا ر إلي",دزتييدرالاتىل ,دم ر ,دراذ د

د) - د ا دإل ار د ي د ق د1886را ىلئا, دراللعىلني دا دقرالجت ىلاا درا ع ا درات را 9)

(د1رال تاىلجىل دررتىل يدقراللعىلنيدراذىل إلا,دزتييدم ىل(د يايدراعماي,دجىلرذيدرف درمي د)

(د أيد ىلط,د ةداإد يايدراعمايدرااىلاايد دجىلرذيدرف .3راذ د)

رالجت ىلاا.درا ىلهية9د رةدميإل,دد(9داي درا عب1882ا درا,رذت دقاياعي,دا دراي اردست د) -

اي ىلايدقرا لي.

د) - دايا دا ة دراعتىلر, دا دق دقاىل دردت ر , دراذ قرةاد2888ا درا ي درتعج دميةىلرا داذىلااي 9)

د دراذ درا عب, داي دزتيي دمسذاىل, درفذىل ا درالعىلني دا درايذ, درهلائيد48مىلات رم درا ىلهية, ,

درف يإليدراذىلريدايعتىلب.

داي - دق داىل ني درا, د)ا درا ا د د1882 ىل , دا ياىل درفذىل ا دملعىلهل دات ةإل, درا را إلإ دعة ىل 9)

رات رمدج رقنيدرا لىلطدرف ةدقاذىلااتثد دحت ادر ت د عىلاال أ درالجت ىلااي.د د)اىل نيد

Page 31: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

87

دمىلات رمدج رقنيدرا لىلطدرف ةد) ةرايد د ذ إل درا ي داأللعىلنيدرفت يعادا ياىل ا درا(9

د.63-28راي ىل ,دصدصدد ا اي(.درا ىلهية9د رة

د) - دمسىلر دراي ار, دايعتىلب,د1886ا دراذيماي درا رة داي ذىل ا, دقرالجت ىلااي دراي ىلااي دراياىلإلي 9)

درا ىلهية.د

د) - داىل ني درا لىلطد1882ا را, دج رقني دمىلات رم دا ياىل درفت يعا داأللعىلني درا ي د ذ إل د9 )

درف ةة,د) ةرايد ا اي(,درا ىلهية,د رةدراي ىل .د

(9در اىل يدراذ ياي,دا ىلا,دراة ا9د رةد عىل داي ليدقرات إل .1888ةد)ا ا ,درىلج -

د(د.درالة يرمىل درا ع ايدفيره اد,درا ىلهية9درعت يدراصتي درف يإلي.1884ا عيد,ا دراد) -

د) - د ا ده ىل درا ي د1821را ن ىلةا, دممنىلط دمذج داعج د درا را دميررا داىلاياي د" 9)

درال د ق دراتالراا دا درا قاايدراال عاعا درميي دراذ ياي", دمىل اىل ي درف ن ب درا رىلما ي

د.د1822,د22األ ىل(دراعم إلي,دجىلرذيدر رىلةر دراذيمايدرفتن ة,دراذ د

د,درا ىلهية9د رةدرا ليداي ىلرذىل .1(9دريج د داي درات يردراذ يا,دط2888 ىلني,ريااد) -

د) - دايا دمإ د ا د الر1887رفىلاعا, دا دراتعاعا درا ي دراعمايد(9رأىلةر دقميررا درذىله اا

راععيإليد در إل يدرايإلىل .دةاىلايدرىلج تريدمريدر ل ةة,دجىلرذيدرفي داذ ,درايإلىل .

,درا ىلهية9د1 (د9د اا در اىلرداتىلةع ة دما اثدايا ىل د)را ةةدرايرمذي(.دط-2887رياعثد,دا إلبد) -

در ذيدااعت ةد رياب.

جىلرذيد رل .(9دااع ا جايدر ةر ,در ل ةر د2885ر ة,دايادد) -

:املشادع األديبية

- American Psychiatric Association (APA) (2015): Diagnostic and

statistical manual of mental disorder. , Second Edition, www.apa.org

- Batki, Anna, & Ahluwalia, Jag (2000): Sex Difference in Human Neonatal Social Perception, Journal of Infant Behavior and Development, Vol:23.

- Frederick, R. (2008): Personality and Social Behavior. Social Psychology Series, New York. London. 29.

- Jane, B. (2008): Intervention of communication in children with intellectual disabilities. Article- available at: http:// www.irisproject. Eu/dokumente/2009817101436.doc.

- Lefort, James, S. ET, al. (2006). social interaction skills children with Autism A script fading procedure for Beginning Readers. Journal of Applied. Analysis. Vol. 31, pp. 191-202.

- Mirjana ,J. & Aleksandra, D. (2010): The socially acceptable behavioural patterns in children with intellectual disabilities. Procedia – Social and Behavioral Sciences. Volume 5, Pages 37-40

Page 32: فاعلية برنامج إرشادي في تنمية الإدراك ...search.shamaa.org/PDF/Articles/EGJrsef/JrsefNo2Y2016/... · 2018-04-26 · م2016 .. ليربأ يناثلا

م2016.. أبريل الثاني العدد

االت الرتبية الهوعيةحبوث عربية يف جم

88

- Stanco, Doreen, Frances (2008): The efficacy of a vocational

program on improving social interactions with multiplw disabilities, autism & cognitive impairments. Unpublished THESIS William Paterson University of New Jersey. NJ.