1

Мýíä÷èëãýý

Óëñûí á¿ðòãýëèéí åðºíõèé ãàçðûí äàðãà

Ëõàãâûí ̪ÍÕÁÀÀÒÀÐ

2009 îíû 4 ä¿ãýýð ñàðä òóõàéí ¿åèéí Èðãýíèé á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí óëñûí òºâ, Ýä õºðºíãèéí ýðõèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí ãàçàð, Òàòâàðûí åðºíõèé ãàçðûí õàðúÿà Óëñûí á¿ðòãýëèéí àëáûã íýãòãýí çîõèîí áàéãóóëæ ºíººãèéí Óëñûí á¿ðòãýëèéí åðºíõèé ãàçðûã áàéãóóëñíààñ õîéø 2 æèë õàãàñûí õóãàöàà ºíãºð÷ýý.

Ýíý õóãàöààíä Óëñûí á¿ðòãýëèéí åðºíõèé ãàçàð áîëîí ò¿¿íèé îðîí íóòàã äàõü ãàçàð, õýëòýñ, ñóì, õîðîîíû óëñûí á¿ðòãýëèéí àæèëëàãñàä ìààíü íýã èðãýí-íýã á¿ðòãýëòýé áîëîõ, öààñàíä ñóóðèëñàí á¿ðòãýëýýñ öàõèì á¿ðòãýëä øèëæèõ, òºð èðãýíèéã õîëáîñîí ã¿¿ð íü áàéõûí òºëºº áóþó òîâ÷õîíäîî óëñûí á¿ðòãýëèéã òºãºëäºðø¿¿ëýõèéí òºëºº àæèëëàà.

Ìîíãîë Óëñûí èðãýí á¿ðò èðãýíèé öàõèì ¿íýìëýõ îëãîõ àæëûã ýõë¿¿ëýõ áóþó óëñûí á¿ðòãýëèéí áàéãóóëëàãûí ò¿¿õèéí íýãýí øèíý õóóäñûã íýýõ ãýæ áóé ýíýõ¿¿ òîðãîí àãøèíä óëñûí á¿ðòãýëèéí òºãºëäºðøëèéí òàëààð õèéæ á¿òýýñýí àæèë, õ¿ðñýí ¿ð ä¿íãýý òàéëàãíàí òàíèëöóóëàõ ãýæ áóéäàà ñýòãýë õàíãàëóóí áàéãààãàà èëýðõèéëüå.

2

Óëсыí бїртãýëèйí їйë ажèëëаãааíы тєãєëäєршèë

Óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààã ãàãöõ¿¿ õóóëüä çààñàí íîòëîõ áàðèìò, ¿éë ÿâäàëä ¿íäýñëýí õóóëüä çààñàí æóðìûí äàãóó õèéäýã áºãººä, õèéñýí ¿éëäýë, ýñ ¿éëäýë á¿ð íü íèéãýìä ýðõ ç¿éí ¿ð äàãàâàðûã ¿¿ñãýí, ººð÷èëæ, ýñõ¿ë äóóñãàâàð áîëãîæ áàéäàã îíöãîé à÷ õîëáîãäîë á¿õèé ýðõ ç¿éí ¿éëäýë þì.

Èéì ÷ ó÷ðààñ óëñûí á¿ðòãýëèéí òºãºëäºðøëèéí àìèí ñ¿íñ íü óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààã òºãºëäºðø¿¿ëýõ áóþó ñàéæðóóëàõ ÿâäàëä îðøäîã ãýæ ¿çýæ áîëíî.

Áèä óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãàà áóþó èðãýíèé, ýä õºðºíãèéí áîëîí õóóëèéí ýòãýýäèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààã òºãºëäºðø¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí öîãö àðãà õýìæýýí¿¿äèéã ¿å øàòòàéãààð àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñíýýð óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä òóëãàð÷ áàéñàí õ¿íäðýë áýðõøýýëèéã øèéäâýðëýýä çîãñîõã¿é îëîí óëñûí òýðã¿¿ëýõ ÷èã õàíäëàãàä íèéöñýí á¿ðòãýëèéí òîãöîëöîîíû ¿íäýñ ñóóðèéã òàâèëàà.

3

Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 78 äóãààð òîãòîîëîîð áàòàëñàí “Ìîíãîë Óëñàä á¿ðòãýëèéí íýãäñýí òîãòîëöîî áàéãóóëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð”-ò “Èðãýíèé á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû äîãîëäëîîñ øàëòãààëæ òóõàéí èðãýíèé òàëààðõè ìýäýýëýë äàâõàðäàõ, çºðºõ, îðõèãäîõ çýðãýýð ¿íýí áîäèòîé ìýäýýëýë ãàð÷ ÷àäàõã¿é áàéíà. ªíººäºð Ìîíãîë Óëñûí íýã èðãýí òºðºë á¿ðèéí ¿íýìëýõ, äýâòýð, ïàñïîðò, ãýð÷èëãýý, êàðò çýðýã 17 íýð òºðëèéí áè÷èã áàðèìòûã àøèãëàí ýìíýëýã, ýä õºðºíãèéí ýðõèéí á¿ðòãýë, íèéãìèéí äààòãàë, áàíê, ñàíõ¿¿, õàëàìæ, ãààëü, òàòâàð, õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà çýðýã òºðèéí ¿éë÷èëãýýã àâàõ ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõäîî èõ õýìæýýíèé õ¿íä ñóðòàëòàé ó÷èð÷ áàéãàà” ãýæ äóðäñàí íü ýä¿ãýý èðãýíèé óëñûí á¿ðòãýëèéã òºãºëäºðø¿¿ëýõ óðüäà÷ íºõöºë, ¿íäñýí øààðäëàãà íü áîëñîí þì.

Óëñûí á¿ðòãýëèéí åðºíõèé ãàçðààñ èðãýíèé óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààã òºãºëäºðø¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð äàðààõü àðãà õýìæýýã øàò äàðààëàëòàéãààð àâ÷ õýðýãæ¿¿ëëýý. ¯¿íä:

Èðãýíèé áè÷èã áàðèìòûí çºð÷ëèéã àðèëãàõ àæëûã ¿å øàòòàéãààð çîõèîí áàéãóóëàâ.

Èðãýäèéí áè÷èã áàðèìòûí çºð÷ëèéã àðèëãàñíû ¿íäñýí äýýð èðãýíèéõýý àðõèâûí áàðèìòûã èðãýí òóñ á¿ðýýð õóâèéí õýðýãæ¿¿ëýâ.

Ò¿¿í÷ëýí Ìîíãîë Óëñûí íàñàíä õ¿ðñýí á¿õ èðãýäýý Èðãýíèé øèíý÷èëñýí á¿ðòãýëä õàìðóóëæ ò¿¿õýíä àíõ óäàà èðãýäèéíõýý áèåèéí äàâõöàõã¿é ºãºãäºë áîëîõ õóðóóíû õýý, àäèëòãàë õèéõ áîëîìæòîé äèæèòàë çóðãèéí ìýäýýëëèéã á¿ðòãýëýý. ̺í ýíý àæëûí õ¿ðýýíä á¿ðòãýëèéí çºð÷èë, äàâõàðäëûã á¿ðýí àðèëãàâ.

Èðãýíèé øèíý÷èëñýí á¿ðòãýëèéí ÿâöàä ¿íýí çºâä òîîöîæ áàòàëãààæóóëñàí áîëîí øèíýýð öóãëóóëñàí áèåèéí äàâõöàõã¿é ºãºãäºëä òóëãóóðëàí Èðãýíèé öàõèì ¿íýìëýõèéã õýâëýæ, èðãýääýý òàðààõ àæëûã ýõë¿¿ëýõýä áýëýí áîëëîî.

Äýýðõ ººð õîîðîíäîî íÿãò óÿëäàà õîëáîîòîé, øàò äàðààëñàí öîãö àæëûí ¿ð ä¿íä èðãýíèé óëñûí á¿ðòãýëèéí ìýäýýëýë ¿íýí áîäèòîé áîëæ òºðèéí ¿íýí çºâ îé ñàíàìæèéã á¿ðä¿¿ëëýý. Èéíõ¿¿ á¿ðä¿¿ëñýí îé ñàíàìæèéã öàõèì áàéäëààð õàäãàëàõ áîëîìæòîé èðãýíèé öàõèì ¿íýìëýõèéã íýâòð¿¿ëñíýýð èðãýä òºðèéí ¿éë÷èëãýýã çàðäàë ÷èðýãäýëã¿éãýýð õ¿ðòýõ á¿ðýí áîëîìæòîé áîëëîî.

ÈÐÃÝÍÈÉ ÓËÑÛÍ Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ ÒªÃªËĪÐØÈË

4

Èðãýíèé øèíý÷èëñýí á¿ðòãýëèéã çîõèîí áàéãóóëëàà

Èðãýíèé øèíý÷èëñýí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààã Íèéñëýë Óëààíáààòàð õîòûí 132 õîðîî, 21 àéìãèéí íèéò 334 ñóì, õèëèéí ÷àíàä äàõü 30 óëñàä áàéãàà Ìîíãîë Óëñûí Ýë÷èí ñàéäûí ÿàì, äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçàðò çîõèîí áàéãóóëëàà.

Èðãýíèé øèíý÷èëñýí á¿ðòãýëèéã çîõèîí áàéãóóëàõ àæèëä Óëñûí á¿ðòãýëèéí åðºíõèé ãàçàð, Îðîí íóòàã äàõü óëñûí á¿ðòãýëèéí õýëòýñ, ñóì, õîðîîíû óëñûí á¿ðòãýã÷, ãýðýýò àæèëòàí, êîíñóëûí àæèëòàí çýðýã íèéò 1733 àëáàí õààã÷ îðîëöîâ. ̺í îðîí íóòàãò 500 àæëûí õýñãèéã ò¿ð áàéãóóëàí àæèëëóóëàâ.

Ìîíãîë Óëñûí íèéò íàñàíä õ¿ðñýí èðãýäèéí 98 õóâü áóþó 1,925,772 õ¿íèéã øèíý÷ëýí á¿ðòãýæ, òýäãýýðèéí áèåèéí äàâõöàõã¿é ºãºãäëèéí ìýäýýëëèéã á¿ðòãýëýý.

Èðãýíèé øèíý÷èëñýí á¿ðòãýëèéã çîõèîí áàéãóóëñíààð:

- Èðãýäèéí ìýäýýëëèéã øèíý÷ëýí á¿ðòãýæ, áàòàëãààæóóëàâ;

- Èðãýäèéí áèåèéí äàâõöàõã¿é ºãºãäºë áîëîõ õóðóóíû õýý áîëîí àäèëòãàë õèéõ áîëîìæòîé äèæèòàë çóðãèéí öàõèì ñàíã á¿ðä¿¿ëýâ;

- Ýíýõ¿¿ öàõèì ñàíã á¿ðä¿¿ëñíýýð èðãýíèé öàõèì ¿íýìëýõòýé áîëîõ äýä á¿òýö áóþó óðüäà÷ íºõöºë á¿ðäýâ.

Èðãýíèé á¿ðòãýëèéí çºð÷ëèéã ¿å øàòòàéãààð àðèëãàëàà

Òóõàéí öàã ¿åèéí íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí áàéäëààñ øàëòãààëàí èðãýí áîëîí á¿ðòãýëèéí àæèëòíû ñàíààòàé, ñàíàìñàð, áîëãîîìæã¿é ¿éëäýë çýðãýýñ óëáààòàé èðãýíèé á¿ðòãýëèéí çºð÷èë áàéñààð èðñýí áèëýý.

Òóõàéëáàë, 1962 îíä ìàë õóðààæ, ºðõºä áàéõ ìàëûí òîîã õÿçãààðëàñíû óëìààñ ãýðëýëò íýìýãäýæ, õóóðàì÷ ºðõèéí òîî ºññºí, 1990-ýýä îíä êàðòûí áàðààíä îðîõîä íàñ áàðñàí èðãýäýý á¿ðòã¿¿ëýõýýñ çàéëñõèéäýã, çàðèì òîõèîëäîëä øàòàõóóíû íýìýãäýë àâàõ çîðèëãîîð õóóðàì÷ààð íàñ áàðñàí áîëæ á¿ðòã¿¿ëäýã, ýðò òýòãýâýðò ãàðàõ ãýæ íàñàà íýìäýã, 2000-ààä îíîîñ ãàäààäàä ñóðãóóëüä ñóðàõ, ñïîðòûí óðàëäààí òýìöýýíä îðîëöîõ çîðèëãîîð íàñàà äàðàõ áóþó íýìýõ ãýõ ìýò îëîí çºð÷ë¿¿ä ãàðñàí áàéäàã.

Ýäãýýð çºð÷ë¿¿äèéã íýã ìºð öýãöýëëýý. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä íèéò 611,215 çºð÷ëèéã àðèëãàâ.

Á¿ðòãýëèéí áàéãóóëëàãà äàõü èðãýäèéí ìýäýýëëèéã èðãýí òóñ á¿ðýýð õóâèéí õýðýãæ¿¿ëëýý

Á¿ðòãýëèéí áàéãóóëëàãàä õàäãàëàãäàæ áàéãàà 2.7 ñàÿ èðãýíèé íèéò 15,483,773 àðõèâûí íýãæèéã èðãýí òóñ á¿ðýýð õóâèéí õýðýãæ¿¿ëýâ.

Èíãýñíýýð íýã èðãýíòýé õîëáîîòîé èðãýíèé á¿õ òºðëèéí á¿ðòãýëèéã íýã ãàçðààñ õóðäàí øóóðõàé ¿çýõ áîëîìæòîé áîëñíû çýðýãöýý òóõàéí èðãýíèé òàëààðõè á¿ðòãýëèéí öààñàí íîòëîõ áàðèìòóóä ººð õîîðîíäîî çºðæ áàéãàà ýñýõèéã íÿãòëàõ, õîëáîãäîõ çºð÷ëèéã àðèëãàõ áîëîìæòîé áîëñîí.

ÈÐÃÝÍÈÉ ÓËÑÛÍ Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ ÒªÃªËĪÐØÈË

5

Èðãýíèé öàõèì ¿íýìëýõèéã õýâëýæ, èðãýääýý òàðààõ àæëûã ýõë¿¿ëëýý

Èðãýíèé äàðààõü ìýäýýëëèéã öàõèì õýëáýðýýð àãóóëàõ èðãýíèé öàõèì ¿íýìëýõèéã íýâòð¿¿ëýõýä áýëýí áîëëîî. ¯¿íä:

- Îâîã, ýöýã (ýõ)-èéí áîëîí ººðèéí íýð;

- Èðãýíèé òºðñºí îí, ñàð, ºäºð;

- Èðãýíèé á¿ðòãýëèéí, ¿íýìëýõèéí áîëîí ðåãèñòðèéí äóãààð;

- Èðãýíèé õ¿éñ;

- Îëãîñîí îãíîî, áàéãóóëëàãà;

- Õ¿÷èíòýé õóãàöàà;

- Èðãýíèé îðøèí ñóóãàà õàÿã;

- Òºðñºí ãàçàð;

- Áèåèéí äàâõöàõã¿é ºãºãäºë (õóðóóíû õýý);

- Èðãýíèé ãàðûí ¿ñýã.

Øèíýýð íýâòð¿¿ëæ áàéãàà èðãýíèé öàõèì ¿íýìëýõ íü ISO8710, ISO10373 ñòàíäàðòàä íèéöñýí áºãººä ëàçåðü òýìäýãëýãýý, CLI/MLI ººð÷ëºãäºõ ëàçåðü ä¿ðñ, õîëîãðàì, ñîëîíãîí áîëîí ìóøãèðñàí õýýí õýâëýë, íýâò õàðàãäàõ çóðàã á¿õèé öîíõ çýðýã õàìãèéí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí äýâøèëòýä òåõíîëîãèä ¿íäýñëýñýí íóóöëàëûã àãóóëæ áàéãàà áîëíî.

Ýíýõ¿¿ öàõèì ¿íýìëýõèéã ïîëèêàðáîíàò ìàòåðèàëààð õèéñýí òóë åðäèéí ýäýëãýýíèé õóãàöàà íü 10 æèëýýñ áàãàã¿é áàéíà ãýæ òîîöîîëæ áàéãàà áîëíî.

Èðãýíèé öàõèì ¿íýìëýõèéã 484 íýãæýýð äàìæóóëàí èðãýäýä øóóä, ¿íý òºëáºðã¿é îëãîõ áîëíî.

6

Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 78 äóãààð òîãòîîëîîð áàòàëñàí “Ìîíãîë Óëñàä á¿ðòãýëèéí íýãäñýí òîãòîëöîî áàéãóóëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð”-ò “ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé ºñºëòèéã õàíãàõàä ýä õºðºíãèéí á¿ðòãýëèéã òºãºëäø¿¿ëýõ íü ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé” òàëààð äóðäñàí áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýí óã õºòºëáºðò “Ìîíãîë Óëñ ¯íäñýí õóóëèàðàà ýäèéí çàñãèéí ýðõ ÷ºëºº, õóâèéí ºì÷, ýä õºðºíãèéí õàëäàøã¿é ýðõèéã òóíõàãëàñàí áîëîâ÷ áîäèò àìüäðàëä ºì÷èéí àëáàí ¸ñíû òîî á¿ðòãýëèéí òîãòîëöîî á¿ðýí òºãºëäºðøººã¿éãýýñ õºðºíãèéí òîî õýìæýý, çàõ çýýëèéí ¿íýëýìæ òîäîðõîéã¿é, õºðºíãèéí àðèëæàà áàòàëãààã¿é áàéíà. Ýä õºðºíãèéí ýðõèéí óëñûí á¿ðòãýë íü àñàð èõ ìýäýýëýë àãóóëæ áàéäàã ó÷ðààñ ýðõèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí áààçûí äààö õýòðýõ, õàíäàõ õýðýãëýã÷èéí òîî íýìýãäñýíýýñ ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ ïðîöåññûí ¿éëäë¿¿ä óäààøðàõ çýðýã áýðõøýýë ãàð÷ áàéíà” ãýæ çààñàí áàéäàã. Òîäðóóëáàë, ýä õºðºíãèéã ýðõèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààã òºãºëäºðø¿¿ëýõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áàéñàí þì.

Ýä õºðºíãèéí ýðõèéí óëñûí á¿ðòãýëèéã òºãºëäºðø¿¿ëýõ çîðèëãîîð äàðààõü àðãà õýìæýýã øàò äàðààëàëòàéãààð àâ÷ õýðýãæ¿¿ëëýý.

Þóíû ºìíº áèä ¿íý õóðààìæèéí øèíý÷ëýëèéã íýâòð¿¿ëëýý. Ýðõ ç¿éí îð÷íû õóâüä òóñ óëñàä äàãàæ ìºðäºæ áàéãàà Ýä õºðºí㺠ºì÷ëºõ

ÝÄ ÕªÐªÍÃÈÉÍ ÝÐÕÈÉÍ ÓËÑÛÍ Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ ÒªÃªËĪÐØÈË

ýðõ, ò¿¿íòýé õîëáîîòîé áóñàä ýðõèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí òóõàé õóóëü, ¯ë õºäëºõ ýä õºðºíãèéí áàðüöààíû òóõàé õóóëü áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä õóóëü òîãòîîìæ íü ýõ ãàçðûí ýðõ ç¿éí òîãòîëöîî á¿õèé óëñ îðíóóäûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû æèøèãò á¿ðýí íèéöñýí áàéäàã. Ãýñýí õýäèé ÷ á¿ðòãýëèéã äýìæèõ áóñ õàðèí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãàà, èðãýäèéí õýðýãöýýíä äºðººëæ òºñºâò íýìýëò îðëîãî òºâëºð¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí òºëáºð, õóðààìæèéí áîäëîãî áàðèìòëàí õýðýãæ¿¿ëæ èðñýí íü èðãýäèéí ýä õºðºí㺺 á¿ðòã¿¿ëýõ, ºì÷ëºõ ýðõýý áàòàëãààæóóëàõ ýðõ, ýä õºðºí㺺 á¿ðòã¿¿ëýõ ñàíàà÷ëàãûã íü õÿçãààðëàñààð áàéñàí þì. Èéìä áèä ¿íý õóðààìæèéí áîäëîãûã ººð÷èëæ, èðãýä ºì÷ëºõ ýðõýý áàòàëãààæóóëàõûã íü õºõè¿ëýí äýìæèõ, á¿ðòãýëä ýýëòýé òîãòîëöîîã íýâòð¿¿ëëýý.

̺í íîòàðèàòààð ãýð÷ë¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýíèé òºðëèéã áóóðóóëàõ çàìààð ¿éë÷èëãýýíèé çàðäàë, ¿å øàòûã áàãàñãàëàà.

ªì÷ëºõ ýðõýý õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã ºðãºæ¿¿ëýõ, ïðàêòèê äýýð èðãýäèéí ýðõ àøãèéã õîõèðîîäîã ò¿ãýýìýë àñóóäëûã øèéäâýðëýõ çîðèëãîîð çàðèì íýã øèíýëýã çîõèöóóëàëòûã ¿éë÷èëãýýíä íýâòð¿¿ëëýý.

Ò¿¿í÷ëýí ÀÍÓ-ûí Ìÿíãàíû ñîðèëòûí ñàíãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð ãýð õîðîîëëûí èðãýäýä ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõýý áàòàëãààæóóëàõàä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ ýõëýýä áàéíà.

7

¯íý õóðààìæèéí øèíýòãýëèéã õèéëýý

¯íý õóðààìæèéí øèíýòãýëèéí õ¿ðýýíä á¿ðòãýëèéí íýí à÷ õîëáîãäîëòîé äàðààõü ¿éë÷èëãýýã ¿íý òºëáºðã¿é áîëãîëîî:

- Øèíýýð ¿ë õºäëºõ ýä õºðºí㺠á¿ðòã¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýý: Ýíýõ¿¿ øèíýòãýëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýýñ ºìíº èðãýä ¿ë õºäëºõ ýä õºðºí㺺 àíõ óäàà á¿ðòã¿¿ëýõýä ãýð÷èëãýý, äýâòðèéí ¿íýä 7500 òºãðºã òºëäºã áàéñíûã “òýãëýâ”. ̺í òºðººñ ¿íý òºëáºðã¿é õóâü÷èëñàí ãàçðûã ºì÷ëºõ ýðõèéã áàòàëãààæóóëàõàä 10000 òºãðºã àâäàã áàéñíûã ¿íý òºëáºðã¿é áîëãîâ. Èíãýñíýýð á¿ðòãýãäýýã¿é õºðºíãèéã á¿ðòãýëæ¿¿ëýõ, áàãà îðëîãîòîé èðãýä ººðèéí ºì÷ëºõ ýðõýý áàòàëãààæóóëàõ çàìààð ýäèéí çàñãèéí ýðãýëòýä îðóóëàõ, óëìààð äàëä ýäèéí çàñãèéí íºëººëëèéã áóóðóóëàõ áîëîìæòîé áîëëîî.

- Ýä õºðºí㺠ºì÷ëºõ áîëîí ò¿¿íòýé õîëáîîòîé áóñàä ýðõèéã äóóñãàâàð áîëñíûã á¿ðòãýõ ¿éë÷èëãýý: Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä ãýðýý õýëöýë äóóñãàâàð áîëãîõ, öóöëàõ, óðüä÷èëñàí áîëîí òóñãàé òýìäýãëýëèéã õ¿÷èíã¿é áîëãîõ, ýä õºðºí㺠ºì÷ëºõ ýðõèéí õóâèéí õýðãèéã õààõàä ¿éë÷èëãýýíèé õºëñºíä 3000 òºãðºã òºëäºã áàéñíûã ¿íý òºëáºðã¿é áîëãîñîí. Èíãýñíýýð ýäèéí çàñãèéí ýðãýëòýä áàéãàà ýä õºðºíãº,

ºì÷ëºõ ýðõèéí òàëààð ¿íýí çºâ ìýäýýëëèéã ãàðãàõ áîëîìæòîé áîëñîí. Òóõàéëáàë, 2011 îíä ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõýý áàòàëãààæóóëñàí èðãýäèéí òîî 27.3 õóâèàð, ãàçðààñ áóñàä ýä õºðºí㺠ºì÷ëºõ ýðõýý á¿ðòã¿¿ëñýí èðãýäèéí òîî 16.7 õóâèàð ºññºí áºãººä èðãýä ýíý òºðëèéí ¿éë÷èëãýýíèé õºëñºíä 436.4 ñàÿ òºãðºã òºëºõººð áàéñíûã ÷ºëººëñºí áàéíà.

- Ýä õºðºí㺠ºì÷ëºõ ýðõ øèëæ¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýíèé õºëñ õýëöëèéí ¿íèéí ä¿íãýýñ õàìààðäàã áàéñíûã ººð÷ëºâ: Ó÷èð íü á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãàà íü òóõàéí õýëöëèéí ¿íèéí ä¿íãýýñ ¿ë õàìààðàí èæèë àæèëáàð, øàò äàìæëàãà, ºðò㺺ð õèéãääýã. ªºðººð õýëáýë èæèë ¿éë÷èëãýý õ¿ðòñýí èðãýä èæèë òºëáºð òºëºõ ¸ñòîé ãýäýã çàð÷ìûã áàðèìòëàí ºìíº íü ãýðýýíèé ¿íèéí ä¿íãýýñ õàìààðàí 13000-65000 òºãðºãèéí ¿éë÷èëãýýíèé õºëñ àâäàã áàéñíûã áóóðóóëæ 20000 òºãðºã áîëãîñîí.

- Áàðüöààã á¿ðòãýõ ¿éë÷èëãýýíèé õºëñèéã 2 äàõèí áóóðóóëàâ. Èíãýñíýýð èðãýä ººðèéí ýä õºðºíãèéã ýäèéí çàñãèéí ýðãýëòýä îðóóëàõ ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë òîäîðõîé õýìæýýãýýð áóóð÷, èðãýä ìààíü íèéò 3,4 òýðáóì òºãðºãèéí áîäèò õýìíýëòèéã ãàðãàñàí ãýñýí ñóäàëãàà ãàðñàí áîëíî.

2010/11

15851

20084

50211

35468

164.0 ñàÿ òºã

çàðä

àë

çàðä

àë

çàðä

àë

çàðä

àë

ãýðý

ý

150.6 ñàÿ òºã

3.5 òýðáóì òºã

103.7 ñàÿ òºã

2011/11

21811

24113

7109246716

225.7 ñàÿ òºã õýìíýâ

Ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõèéí á¿ðòãýëèéí

òîî çàðäàë

Ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõèéí á¿ðòãýëèéí

òîî çàðäàë

Áàðüöààíû ãýðýýíèé òîî,

çàðäàë

Áàðüöààíû ãýðýýíèé òîî,

çàðäàë

Áàðüöààíû ãýðýý öóöëàñàí òîî,

çàðäàë

Áàðüöààíû ãýðýý öóöëàñàí òîî,

çàðäàë

¯ÕÕ á¿ðòãýëèéí òîî, çàðäàë

¯ÕÕ á¿ðòãýëèéí òîî, çàðäàë

çàðä

àë

çàðä

àë

çàðä

àë

çàðä

àë

òºð

ãýðý

ý

180.8 ñàÿ òºã õýìíýâ

3.5 òýðáóì òºã õýìíýâ

000

140 ñàÿ òºã õýìíýâ

8

Ãýð õîðîîëëûí èðãýä ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõýý áàòàëãààæóóëàõàä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõýä áýëýí áîëëîî

ÀÍÓ-ûí Ìÿíãàíû ñîðèëòûí ñàíãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð 2012 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðààñ ýõëýí Íèéñëýë Óëààíáààòàð õîò áîëîí òºâèéí 8 òóëãóóð òºâèéí íèéò 52995 õàøààíû ãàçðûã ºì÷ëºõ ýðõèéã áàòàëãààæóóëàõ àæëûã õèéæ ã¿éöýòãýæ ýõëýõ þì.

Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä ãàçðûí êàäàñòðûí çóðàã õèéõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ, êàäàñòðûí çóðãèéí äàâõàðäàë, çºð÷ëèéã àðèëãàõ, õàøààíû ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõèéã íü ýä õºðºí㺠ºì÷ëºõ ýðõèéí óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëýõ çýðýã àæëûã õèéõýýð òºëºâëºæ áàéíà.

Áàðèìò áè÷ãèéã íîòàðèàòààð ãýð÷ë¿¿ëýõ øààðäëàãûã áàãàñãàëàà

ªìíº íü ýä õºðºí㺠ºì÷ëºõ ýðõèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí á¿õ òºðëèéí ¿éë÷èëãýý (íèéò 23 òºðëèéí)-ã ¿ç¿¿ëýõäýý õîëáîãäîõ íîòëîõ áàðèìòûã çààâàë íîòàðèàòààð ãýð÷ë¿¿ëñýí áàéõ øààðäëàãûã òàâüäàã áàéñàí. Ýíý íü á¿ðòãýëèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðòýõ çàðäàë, ¿å øàòûã ìåõàíèêààð íýìýãä¿¿ëäýã áàéñàí.

Õàðèí îäîî ºì÷ëºõ ýðõýý øèëæ¿¿ëýõ ãýðýý, õýëöýë, ãýðýýñëýë áîëîí ºâ, ºì÷ëºã÷ ººð÷ëºãäºõ òîõèîëäîëä ë õîëáîãäîõ íîòëîõ áàðèìòûã íîòàðèàòààð ãýð÷ë¿¿ëýõ øààðäëàãûã òàâüæ áàéãàà áîëíî. Èíãýñíýýð èðãýä 459,2 ñàÿ òºãðºãèéã áîäèò õýìíýëòèéã õèéñýí òîîöîî ãàð÷ áàéãàà.

ÝÄ ÕªÐªÍÃÈÉÍ ÝÐÕÈÉÍ ÓËÑÛÍ Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ

ҪêËĪÐØÈË

çàðä

àë

0

459.2 ñàÿ òºã õýìíýâ

35935

çàðä

àë

359.3 ñàÿ òºã

2010/11 2011/11

Íîòàðèàòààð ãýð÷ë¿¿ëñýí òîî, çàðäàë

45924

9

ªì÷ëºõ ýðõýý õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã ºðãºæ¿¿ëëýý

Èðãýä ºì÷ëºõ ýðõýý õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã ºðãºæ¿¿ëýõ, ïðàêòèê äýýð èðãýäèéí ýðõ àøãèéã õîõèðîîäîã ò¿ãýýìýë àñóóäëûã øèéäâýðëýõ çîðèëãîîð çàðèì íýã øèíýëýã çîõèöóóëàëòûã ¿éë÷èëãýýíä íýâòð¿¿ëëýý. Òóõàéëáàë:

- íèéòèéí îðîí ñóóöíû áàðèëãàä õºðºí㺠îðóóëñàí èðãýí ººðèéí ºì÷ëºõ ýðõèéí òàëààð òóñãàé òýìäýãëýë õèéëãýäýã áîëëîî. Èíãýñíýýð òóõàéí èðãýíèé çàõèàëñàí îðîí ñóóöûã áàðèãäàæ äóóñàõààñ ºìíº ººð õ¿íä õóäàëäàõ, áàðüöààëàõ çýðãýýð ýðõ àøãèéã íü õîõèðîîõîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé áîëñîí;

- äóóñààã¿é áàðèëãûã íýã óäàà á¿ðòãýäýã áàéñàí áîë îäîî äóóñààã¿é áàðèëãûã áàðèëãûí ÿâö, ¿å øàòààñ õàìààðàí õýäýí ÷ óäàà á¿ðòãýõ áîëîìæòîé áîëëîî. Èíãýñíýý𠺺ðèéí áàðèëãûí ¿íý öýíý íýìýãäýõ á¿ðèéä ò¿¿íèéãýý áàðüöààëæ ýäèéí çàñãèéí ýðãýëòýä îðóóëàõ áîëîìæòîé áîëñîí.

10

11

12

ÕÓÓËÈÉÍ ÝÒÃÝÝÄÈÉÍ ÓËÑÛÍ Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ

ҪêËĪÐØÈË

Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 78 äóãààð òîãòîîëîîð áàòàëñàí “Ìîíãîë Óëñàä á¿ðòãýëèéí íýãäñýí òîãòîëöîî áàéãóóëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð”-ò “Õóóëèéí ýòãýýäèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ýìõ öýãöã¿é áàéäàë íü òàòâàðààñ çàéëñõèéõ, ýðõèéí á¿ðòãýë äàâõàðäàõ, õóóðàí ìýõëýõ, áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíä ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëýõ, àâëèãà õýýë õàõóóëèéã ººãø¿¿ëýõ íºõöºë áàéäëûã ¿¿ñãýæ áàéíà” ãýæýý.

Äýýðõ àñóóäëûã øèéäâýðëýõèéí òóëä þóíû ºìíº ¿éë÷èëãýýíèé òàëààðõè ìýäýýëëèéí íýýëòòýé áàéäëûã õàíãàõ, á¿ðòãýëèéí ¿å øàòûã áàãàñãàõ, á¿ðòãýëèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºâëºðëèéã ñààðóóëàõ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çýí õîëáîãäîõ àðãà õýìæýýã àâëàà.

Ò¿¿í÷ýí õóóëèéí ýòãýýäèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí õ¿ðýýíä èðãýä áèçíåñýý ýõë¿¿ëýõ òààòàé îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð Îëîí óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí êîðïîðàöèéí Áèçíåñ ýðõëýõ íü òºñºë (International Fi-nance Corporation, Doing Business project)-èéí çºâëºìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð àæèëëàà.

13

Õóóëèéí ýòãýýäèéí á¿ðòãýëèéí òºâëºðëèéã ñààðóóëàâ ªìíº íü õóóëèéí ýòãýýäèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí èõýíõ ¿éë÷èëãýý (êîìïàíè, íºõºðëºë, õîðøîîã

¿¿ñãýí áàéãóóëàõààñ áóñàä)-ã Õóóëèéí ýòãýýäèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí ãàçðààð äàìæóóëàí èðãýäýä ¿ç¿¿äýã áàéñàí. Òîäðóóëáàë, îðîí íóòàãò îðøèí ñóóãàà èðãýä òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, ñàí, øàøíû áàéãóóëëàãà, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýë, ¿éëäâýð÷íèé ýâëýë çýðãèéã áàéãóóëàõäàà õîëáîãäîõ áè÷èã áàðèìòàà á¿ðä¿¿ëýí Óëààíáààòàð õîòîä áèå÷ëýí àâ÷ èðäýã áàéñàí. Ýíý íü íýã òàëààðàà èðãýäèéã ÷èðýãä¿¿ëýõ, á¿ðòãýëèéí ¿éë÷èëãýý õ¿ðòýõ çàðäëûã íýìýãä¿¿ëæ, íºãººòýéã¿¿ð èðãýäèéí ýâëýëäýí íýãäýõ ýðõ ÷ºëººãºº õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõèéã õÿçãààðëàæ áàéñàí.

Òóñ áàéãóóëëàãà íü õóóëèéí ýòãýýäèéí óëñûí á¿ðòãýã÷ íàðûã ñóðãàæ, ìýðãýø¿¿ëýõ, õîëáîãäîõ ïðîãðàì õàíãàìæèéã øèíý÷ëýõ çýðýã áýëòãýë àæëûã õèéæ ã¿éöýòãýñíèé ¿íäñýí äýýð 2011 îíû 10 äóãààð ñàðààñ ýõëýí õóóëèéí ýòãýýäèéí á¿ðòãýëèéí á¿õ òºðëèéí ¿éë÷èëãýýã îðîí íóòàãò ¿ç¿¿ëýõ áîëëîî. Äýýðõ àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñíýýñ õîéø îðîí íóòàãò íèéò 127 òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, 7 ¿éëäâýð÷íèé ýâëýëèéí áàéãóóëëàãà, 14 ñàí, 3 øàøíû áàéãóóëëàãà, 6 õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýë áóþó íèéò 157 àøãèéí áóñ õóóëèéí ýòãýýä ¿¿ñãýí áàéãóóëàãäñàíûã óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòãýæýý.

¯éë÷èëãýýíèé òàëààðõè ìýäýýëëèéí íýýëòòýé áàéäëûã õàíãàëàà

Áèä þóíû ºìíº óëñûí á¿ðòãýëèéí á¿õ òºðëèéí ¿éë÷èëãýý, ¿¿íèé äîòîð õóóëèéí ýòãýýäèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí òàëààðõè ìýäýýëëèéã îëîí íèéòýä íýýëòòýé áîëãîõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëëàà. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä www.registrationmongolia.com, www.burtgel.mn çýðýã ñàéòóóäàä õóóëèéí ýòãýýäèéí á¿ðòãýëòýé õîëáîãäñîí ìýäýý, ìýäýýëýë, á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë, ãýðýý, ä¿ðìèéí çàãâàð, ºðãºäëèéí ìàÿãò çýðãèéã áàéðøóóëñàí.

Ò¿¿í÷ëýí á¿ðòãýëèéí ¿éë÷èëãýýíèé çààëàíä ìýäýýëëèéí àæèëòàíã òóñãàéëàí àæèëëóóëæ èðãýäýä ìýäýýëýë, çºâëºãººã ¿íý òºëáºðã¿é ¿ç¿¿ëýõ áîëñîí.

Á¿ðòãýëèéí ¿å øàòûã áàãàñãàâ

Õóóëèéí ýòãýýäèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë÷èëãýýã íýã äîð òºâëºð¿¿ëñíýýð ¿éë÷èëãýýã èðãýäýä ¿ç¿¿ëýõ õóãàöààã áîãèíîñãîâ. Òóõàéëáàë, Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûã ÕÇÄÕß á¿ðòãýõäýý èéíõ¿¿ á¿ðòãýõ ýñýõ øèéäâýðèéã ñàðä 2 óäàà ãàðãàäàã áàéñàí áîë óã á¿ðòãýëèéã Óëñûí á¿ðòãýëèéí áàéãóóëëàãà õèéõ áîëñíîîð òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûã 2 õîíîãèéí äîòîð á¿ðòãýäýã áîëñîí.

̺í Íîòàðèàòûí òóõàé õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãà áàòëàãäñàíòàé õîëáîîòîéãîîð õóóëèéí ýòãýýäèéã óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëýõäýý õîëáîãäîõ íîòëîõ áàðèìòûã íîòàðèàòààð ãýð÷ë¿¿ëñýí áàéõ øààðäëàãà òàâüäàã áàéñíûã áîëüñîí.

Èðãýä áèçíåñýý ýõë¿¿ëýõ òààòàé îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýâ

Èðãýä áèçíåñýý øèíýýð ýõë¿¿ëýõ, àëáàí áóñ áèçíåñýý àëáàí õýâøèëä øèëæ¿¿ëýõýä õàìãèéí èõ ñààä òîòãîð áîëæ áàéñàí ç¿éë íü õÿçãààðëàãäìàë õàðèóöëàãàòàé êîìïàíè áàéãóóëàõàä óã êîìïàíèéí ººðèéí õºðºíãèéí äîîä õýìæýý íü 1 ñàÿ òºãðºãººñ áàãàã¿é áàéíà ãýñýí øààðäëàãà òàâüäàã ÿâäàë áàéâ. Òîäðóóëáàë, 1 ñàÿ òºãðºãã¿é, ýñõ¿ë áèçíåñ íü 1 ñàÿ òºãðºãººñ áàãà õýìæýýíä ýðãýëääýã èðãýí áèçíåñýý àëáàí ¸ñîîð ýðõëýõ áîëîìæã¿é áóþó ýðõã¿é áàéñàí ãýñýí ¿ã þì.

Èéìä Êîìïàíèéí òóõàé õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñëèéã áîëîâñðóóëàõ ÿâöàä èäýâõèòýé îðîëöîõ çàìààð õÿçãààðëàãäìàë õàðèóöëàãàòàé êîìïàíè áàéãóóëàõàä ººðèéí õºðºíãèéí äîîä õýìæýýã õóóëèàð çààæ òîãòîîõ ÿâäëûã õàëëàà.

14

ÀÐÕÈÂÛÍ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ

ҪêËĪÐØÈË

Óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãàà íü òîäîðõîé ýðõèéã ¿¿ñãýõ, ººð÷ëºõ, äóóñãàâàð áîëãîõ ýðõ ç¿éí ¿ð äàãàâàðûã áèé áîëãîæ áàéäàã. Ýíý ÷ óòãààðàà óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë÷èëãýýã ãàãöõ¿¿ íîòëîõ áàðèìòàä ¿íäýñëýí õèéäýã. Õàðèí ýíýõ¿¿ ýõ íîòëîõ áàðèìò íü ººð õîîðîíäîî çºð¿¿òýé áàéõ, õàðèëöàí áèåíýý ¿ã¿éñãýõ, àøèãëàõ, ìýäýýëýë õàéõàä õÿëáàð áóñ áàéõ çýðýã íü á¿ðòãýë ¿íýí çºâ áàéõ, á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààã èðãýäýä õºíãºí øóóðõàé, õ¿ðòýýìæòýé ¿ç¿¿ëýõýä ñààä òîòãîð áîëäîã áèëýý. Óëñûí á¿ðòãýëèéí àðõèâûí ¿éë àæèëëàãààã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ òºãºëäºðø¿¿ëýëã¿éãýýð óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààã òºãºëäºðø¿¿ëýõ ÿìàð ÷ áîëîìæã¿é þì.

Èéìä áèä àðõèâûí ¿éë àæèëëàãààã òºãºëäºðø¿¿ëýõ çîðèëãîîð àðõèâûí öààñàí íîòëîõ áàðèìòûã öàõèì õýëáýðò øèëæ¿¿ëýõ áóþó äèæèòàë÷èëàõ àæëûã ýõë¿¿ëýýä áàéíà.

15

Àðõèâûí öààñàí íîòëîõ áàðèìòûã öàõèì áóþó äèæèòàë õýëáýðò øèëæ¿¿ëýõ àæëûã ýõë¿¿ëëýý

Àðõèâûí öààñàí ýõ íîòëîõ áàðèìòûã öàõèìæóóëàõ àæëûã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, äîíîðóóäûí ñàíõ¿¿æèëò, òóñëàëöààòàéãààð ýõë¿¿ëýýä áàéíà.

Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä èðãýíèé áàðèìòûí àðõèâûí 15 ñàÿ áàðèìò, ýä õºðºí㺠ºì÷ëºõ ýðõèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí 30 ñàÿ áàðèìò, õóóëèéí ýòãýýäèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí 1 ñàÿ áàðèìòûã òóñ òóñ ñêàíåðäàæ, öàõèì áàéäëààð àíãèëàí õàäãàëàõ þì. ̺í õîëáîãäîõ ïðîãðàì õàíãàìæ, òîíîã òºõººðºìæèéã íèéë¿¿ëýõ àæëûã õèéãýýä áàéíà.

Àðõèâûí öààñàí ýõ íîòëîõ áàðèìòûã öàõèì õýëáýðò øèëæ¿¿ëýõ àæèëä ÀÍÓ-ûí Ìÿíãàíû ñîðèëòûí ñàí, ÁÍÑÓ-ûí ÊÎÉÊÀ çýðýã áàéãóóëëàãà òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëæ áàéãàà áîëíî.

Àðõèâûí òîäîðõîé ¿éë÷èëãýýã îíëàéíààð ¿ç¿¿ëæ ýõýëëýý

Àðõèâûí ëàâëàãààíû õ¿ñýëòèéã îíëàéíààð õ¿ëýýí àâàõ, ëàâëàãààã îíëàéíààð ºãºõ ¿éë÷èëãýýã íýâòð¿¿ëæ ýõýëëýý.

Ýõíèé ýýëæèíä ãàäààä óëñàä îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéã èðãýíèé øèíý÷èëñýí á¿ðòãýëä õàìðóóëàõ çîðèëãîîð âýáýä ñóóðèëñàí ëàâëàãààíû õ¿ñýëòèéã õ¿ëýýí àâàõ ñèñòåìèéã áîëîâñðóóëàí àæèëëàæ áàéãàà áºãººä èðñýí õ¿ñýëòèéí äàãóó õîëáîãäîõ ëàâëàãààã òóõàéí èðãýíèé îðøèí ñóóãàà óëñàä áàéãàà Ìîíãîë Óëñûí Ýë÷èí ñàéäûí ÿàì, äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí áîëîí êîíñóëûí ãàçðààð äàìæóóëàí å-ìýéëýýð õ¿ðã¿¿ëäýã áîëëîî.

16

Óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààã õýâèéí, òàñðàëòã¿é ÿâóóëàõ, óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû òºãºëäºðøëèéã öàã õóãàöààíä íü àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëýõýä óëñûí á¿ðòãýëèéí áàéãóóëëàãûí òºãºëäºðøèë þó þóíààñ ÷óõàë þì.

ªºð õîîðîíäîî óÿëäàà õîëáîîã¿é, ñàëàíãèä ¿éë àæèëëàãàà áîëîí ìýäýýëëèéí ñàíòàé áàéñàí íü á¿ðòãýëèéí èæèë ÷èã ¿¿ðãèéã ººð ººð òºðèéí áàéãóóëëàãà äàâõàðäóóëàí õèéõ, ýíý õýðýýðýý èðãýäèéã ÷èðýãä¿¿ëýõ áîäèò øàëòãààí íºõöºë áîëæ áàéëàà. Ò¿¿í÷ëýí ýíýõ¿¿ áàéäàë íü ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí íýãäñýí äýä á¿òöèéã áàéãóóëàõ, ¿éë÷èëãýýíèé íýãäñýí ñòàíäàðòûã íýâòð¿¿ëýõ çýðýãò ñààä áîëæ áàéñàí þì.

Áèä óëñûí á¿ðòãýëèéí áàéãóóëëàãûã òºãºëäºðø¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð ýðõ ç¿éí îð÷íû, íýãäñýí òîãòîëöîîíû, ¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðòûí, ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí äýä á¿òöèéí çýðýã ÷èãëýë¿¿äýýð àíõààðàë õàíäóóëàí àæèëëàñàí áºãººä á¿ðòãýëèéí áàéãóóëëàãûí àæèëëàãñäûí àæèëëàõ òààòàé íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéí ¿éë÷èëãýý õ¿ðòýõ íºõöºëèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð ¿éë÷èëãýýíèé áàéð, òîíîã òºõººðºìæèéã ñàéæðóóëàõ àæëûã ¿å øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.

Óëсыí бїртãýëèйí байãууëëаãыí тєãєëäєршèë

17

2009 îíû 6 äóãààð ñàðûí 25-íû ºäºð Óëñûí Èõ Õóðëààð Óëñûí á¿ðòãýëèéí åðºíõèé õóóëèéã áàòëóóëàâ. Èíãýñíýýð óëñûí á¿ðòãýëèéí íýãäñýí òîãòîëöîî, ò¿¿íòýé õîëáîãäñîí õàðèëöààã çîõèöóóëàõ õóóëü, ýðõ ç¿éí îð÷èí á¿ðäñýí.

̺í èðãýí, ýäèéí çàñãèéí õîëáîãäîëòîé 30 õóóëèéí äàâõàðäàë, õèéäýë, çºð÷ëèéã òîãòîîæ, õîëáîãäîõ õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ õóóëèéí òºñºëä ºãºõ ñàíàëûã áîëîâñðóóëëàà.

Óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààã ò¿ðãýí øóóðõàé õ¿ðãýõ, á¿ðòãýõ ¿éë àæèëëàãààíû øàò äàìæëàãûã òîäîðõîé áîëãîõ, á¿ðòãýëèéã çºð÷èë äóòàãäàëã¿é õèéõ àæëûí õ¿ðýýíä ”Èðãýíèé óëñûí á¿ðòãýë õºòëºõ æóðàì”, ”Ýä õºðºíãèéí ýðõèéí á¿ðòãýë õºòëºõ æóðàì”, ”Õóóëèéí ýòãýýäèéí óëñûí á¿ðòãýë õºòëºõ æóðàì”-ûã øèíý÷ëýí áàòàëæ, ìºðä¿¿ëýí àæèëëàæ áàéíà.

Äýëõèéí áàíêíààñ õýðýãæ¿¿ëñýí çàõèðãààíû øèéäâýðèéã ñòàíäàðò÷èëàõ òºñëèéí õ¿ðýýíä Íèéòýýð äàãàæ ìºðäºõ íèéò 310 øèéäâýðò ýðõ ç¿éí ä¿í øèíæèëãýý õèéæ, ÓÁÅÃ-ûí äàðãûí 2009 îíû 392 òîîò òóøààëààð ÈÁÌÓÒ-ûí äàðãûí 22, ¯ÕÝÕÁÃ-ûí äàðãûí 1 òóøààëûã òóñ òóñ õ¿÷èíã¿é áîëãîñîí.

ÝÐÕ Ç¯ÉÍ ÎÐ×ÍÛ ÒªÃªËĪÐØÈË

Óëñûí á¿ðòãýëèéí íýãäñýí òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð 2009 îíû 4 ä¿ãýýð ñàðä òóõàéí ¿åèéí Èðãýíèé á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí óëñûí òºâ, Ýä õºðºíãèéí ýðõèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí ãàçàð, Òàòâàðûí åðºíõèé ãàçðûí õàðúÿà Óëñûí á¿ðòãýëèéí àëáûã íýãòãýí Óëñûí á¿ðòãýëèéí åðºíõèé ãàçðûã áàéãóóëñàí áèëýý.

Óëñûí á¿ðòãýëèéí åðºíõèé ãàçàð íü áàéãóóëàãäñàí öàãààñàà ýõëýí á¿ðòãýëèéí áàéãóóëëàãûí íýãäñýí òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõýä îíöãîé àíõààðàë õàíäóóëàí àæèëëàñààð èðñýí áºãººä ýíý àæëûí õ¿ðýýíä 21 àéìãèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí õýëòýñ, Íèéñëýë Óëààíáààòàð õîòûí Óëñûí á¿ðòãýëèéí ãàçðûã íýãäñýí á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëòàä îðóóëëàà.

Ò¿¿í÷ëýí Çàñãèéí ãàçðûí 2011 îíû 20 äóãààð òîãòîîëûí äàãóó ñóì, ä¿¿ðýã, õîðîîíû á¿ðòãýëèéí àæèëòíûã Óëñûí á¿ðòãýëèéí áàéãóóëëàãûí á¿òöýä øèëæ¿¿ëýí àæèëëóóëàõààð øèéäâýðëýñíèé äàãóó ñóì, òîñãîíä 358, Íèéñëýëèéí ä¿¿ðýãò 71, Íèéñëýëèéí õîðîîäîä 152 óëñûí á¿ðòãýã÷ àæèëëóóëàõ áîëëîî.

Èéíõ¿¿ á¿ðòãýëèéí áàéãóóëëàãûí íýãäñýí òîãòîëöîîã áèé áîëãîñíîîð Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýíä á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ìýðãýæëèéí íýãäñýí àðãà ç¿é, áîäëîãî, ÷èãëýëýýð õàíãàõ, ¿éë àæèëëàãààíû ñòàíäàðò, õÿíàëò øàëãàëòûã á¿õ øàòàíä íýâòð¿¿ëýõ çàìààð ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, õ¿ðòýýìæèéã ñàéæðóóëàõ íºõöºë á¿ðäëýý.

Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛÍ ÍÝÃÄÑÝÍ ÒÎÃÒÎËÖÎÎ

Òóñ áàéãóóëëàãà íü á¿ðòãýëèéí ¿éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõ, ñòàíäàðò÷èëàõ çîðèëãîîð íèëýýäã¿é àæëûã ñàíàà÷ëàí õèéëýý. Òóõàéëáàë:

- “Èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýíä òàâèõ øààðäëàãà” áóþó “Áàéãóóëëàãûí ¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðò /CS11-0063:2009/”-ûã áàòëóóëàí ìºðäñºíººð ¿éë àæèëëàãààíäàà ñòàíäàðò ìºðääºã òºðèéí àíõíû áàéãóóëëàãà áîëñîí;

- Äîòîîä àæëûí ºäºð áîëîí öàéíû öàãã¿é àæèëëàäàã ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãà áîëîâ. Èíãýñíýýð óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë÷èëãýýã èðãýäýä òàñðàëòã¿é ¿ç¿¿ëäýã áîëñîí;

- Ìºí “Íýýëòòýé õààëãàíû ºäºð”-èéã ñàð á¿ðèéí 2 äàõü äîëîî õîíîãèéí Áÿìáà ãàðèãò òîãòìîë çîõèîí áàéãóóëæ õýâø¿¿ëëýý;

- www.registrationmongolia.com, www.burtgel.mn âýá ñàéòóóäûã òîãòìîë àæèëëóóëæ, ìýäýý ìýäýýëëèéã áàéíãà øèíý÷èëæ, èðãýäýä á¿ðòãýë, á¿ðòãýëèéí áàéãóóëëàãàòàé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã òàñðàëòã¿é õ¿ðãýæ áàéíà.

- “1890” îíëàéí ëàâëàõ, îíëàéí ÷àò ¿éë÷èëãýýã íýâòð¿¿ëñýí.- Èðãýäèéí áýëýí áîëñîí ãàäààä ïàñïîðò, ýä õºðºíãèéí á¿ðòãýëèéí ãýð÷èëãýýã ãàð óòñàíä íü

ìåññåæýýð ìýäýýëäýã áîëñîí.

Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ ¯ÉË×ÈËÃÝÝÍÈÉ ÑÒÀÍÄÀÐÒ

18

Á¿ðòãýëèéí ¿éë÷èëãýýã öàã õóãàöàà, îðîí çàéíààñ ¿ë õàìààðàí ñààäã¿é õ¿ðãýõ ¿íäñýí óðüäà÷ íºõöºë íü ºðãºí ãàçàð íóòãèéã õàìàðñàí, íàéäâàðòàé àæèëëàãààòàé ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí äýä á¿òöèéã áàéãóóëàõ ÿâäàë þì.

Òóñ áàéãóóëëàãà íü ͯÁ-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºðèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð “Èðãýíèé á¿ðòãýëèéí óëñûí íýãäñýí ñ¿ëæýý” òºñëèéã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëñýí áºãººä óã òºñëèéí õ¿ðýýíä Óëñûí á¿ðòãýëèéí åðºíõèé ãàçðûã 21 àéìàã äàõü óëñûí á¿ðòãýëèéí õýëòýñ, àéìãèéí òºâèéí ñóìûí óëñûí á¿ðòãýã÷, Íèéñëýëèéí Óëñûí á¿ðòãýëèéí ãàçàð, Íèéñëýëèéí 9 ä¿¿ðãèéí á¿ðòãýëèéí òàñàãòàé á¿ðýí õîëáîñîí VPN (Virtual Private Network) ñ¿ëæýýã áèé áîëãîëîî.

Ò¿¿í÷ëýí Óëñûí á¿ðòãýëèéí ìýäýýëëèéã öàã àëäàëã¿é àøèãëàæ áàéõ øààðäëàãàòàé ÕÕÅÃ, ÒÅÃ, ÖÅÃ, ÃÈÕÀÝÀ, ̄ ÒÅà áîëîí áàéíãûí àæèëëàãààòàé õèëèéí 25 áîîìòûã òóñ ñ¿ëæýýíä õîëáîñîí.

Îíëàéí ñ¿ëæýýíä õîëáîãäñîíîîð á¿ðòãýëèéí àíõàí øàòíû íýãæ äýýð á¿ðòãýë õèéãäñýíýýñ õîéø 30-45 õîíîãèéí äàðàà ìýäýýëëèéí ñàíä îðäîã áàéñàí ìýäýýëýë 5 ìèíóòûí äîòîð ¿íäñýí ìýäýýëëèéí ñàíä îðæ, 21

Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛÍ ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈÉÍ

ÄÝÄ Á¯ÒÝÖ

àéìàã, 9 ä¿¿ðãèéí äýä ñåðâåðò óëèðàëä íýã óäàà áàÿæèëò õèéãääýã áàéñàí áîë 24 öàãèéí äîòîð áàÿæèëò õèéãäýæ, ìýäýýëýë ñîëèëöîõ áîëîìæòîé áîëæ á¿ðòãýëèéí øàò äàìæëàãà áàãàñ÷, õóðäàí øóóðõàé áîëîâ.

Ò¿¿í÷ëýí èðãýíèé, ýä õºðºí㺠ºì÷ëºõ ýðõèéí áîëîí õóóëèéí ýòãýýäèéí ñèñòåìèéã èæ á¿ðýí øèíý÷èëëýý. Ýäãýýð ñèñòåì øèíý÷èëñýí á¿ðòãýëèéí õ¿ðýýíä á¿ðä¿¿ëñýí èðãýíèé áèåèéí äàâõöàõã¿é ºãºãäëèéí ìýäýýëëèéã ò¿øèãëýí àæèëëàõ þì.

̺í óëñûí á¿ðòãýëèéí ìýäýýëëèéã òºðèéí áîëîí áàíê ñàíõ¿¿ãèéí çýðýã íèéòëýã ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã áóñàä øààðäëàãàòàé áàéãóóëëàãàä àøèãëóóëàõ çîðèëãîîð äóíäûí ºãºãäºë, ìýäýýëýë ñîëèëöîîíû ñèñòåìèéã áîëîâñðóóëæ, õîëáîãäîõ òóðøèëò, òåñòèéã õèéæ ýõë¿¿ëýýä áàéíà. Ýíýõ¿¿ ñèñòåìèéã àøèãëàëòàä îðóóëñíààð èðãýíèé öàõèì ¿íýìëýõèéã àøèãëàí òºðèéí áîëîí íèéòëýã ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã áàéãóóëëàãóóä óëñûí á¿ðòãýëèéí ìýäýýëëèéã øóóä àâàõ, èíãýñíýýð èðãýäýýñ ëàâëàãàà, òîäîðõîéëîëò øààðäàõ ÿâäëûã áàãàñãàæ, óëìààð ¿éë÷èëãýýíèé øàò äàìæëàãà, ÷èðýãäýëèéã áóóðóóëàõ à÷ õîëáîãäîëòîé þì.

19

¯ÉË×ÈËÃÝÝÍÈÉ ÁÀÉÐ, ÒÎÍÎà ҪժªÐªÌÆÈÉÍ ØÈÍÝ×ËÝË,

ÑÀÉÆÐÓÓËÀËÒ

Á¿ðòãýëèéí ¿éë÷èëãýýã èðãýäýä õºíãºí øóóðõàé ¿ç¿¿ëýõ, àÿ òóõòàé íºõöºë áàéäëààð õàíãàõàä ¿éë÷èëãýýíèé áàéð, òîíîã òºõººðºìæèéã øèíý÷ëýí ñàéæðóóëàõ àñóóäàë íü ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áèëýý.

Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä “Õºðºíãèéí ýðõèéí òºñºë”-èéí ñàíõ¿¿æèëòýýð òóñ áàéãóóëëàãûí 1, 3 äóãààð áàéðûã èæ á¿ðýí çàñàæ, ¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí ººð÷ëºí çîõèîí áàéãóóëëàà. ̺í îðîí íóòàãò Òºâ, Äàðõàí-Óóë, Çàâõàí, Îðõîí, ªâºðõàíãàé, Õîâä, Õýíòèé àéìãèéí Óëñûí á¿ðòãýëèéí õýëòýñ, ×èíãýëòýé, Áàãàíóóð, Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðãèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí àëáàíû áàéð, ¿éë÷èëãýýíèé òàíõèìûã èæ á¿ðýí çàñàæ òîõèæóóëëàà.

Áóñàä àéìãóóäûí õóâüä Óëñûí á¿ðòãýëèéí õýëòñèéí æèøèã áàéðíû çóðãèéã õèéëãýýä áàéãàà áºãººä ýõíèé ýýëæèíä Õºâñãºë, Óâñ, ªìíºãîâü àéìãèéí Óëñûí á¿ðòãýëèéí õýëòñèéí áàéðûã øèíýýð áàðèóëàõààð áàðèëãûí àæëûã ýõë¿¿ëýýä áàéíà.

Ò¿¿í÷ëýí Óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë÷èëãýýã îðîí íóòàãò ò¿ðãýí øóóðõàé õ¿ðãýõ, á¿ðòãýëèéí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã áýõæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Õºâñãºë, Ñ¿õáààòàð, Áóëãàí, Óâñ, Ñýëýíãý, Äîðíîãîâü, Àðõàíãàé, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí õýëòýñò óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð, ªâºðõàíãàé, Õýíòèé, Îðõîí, Äàðõàí-Óóë, Çàâõàí, Õîâä, Òºâ, Äîðíîä àéìãèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí õýëòýñò Ìîíãîëûí Ìÿíãàíû Ñîðèëòûí Ñàíãèéí Õºðºíãèéí ýðõèéí òºñëèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð òóñ òóñ àâòîìàøèí îëãîõ àñóóäëûã øèéäâýðëýýä áàéíà.

Èðãýíèé óëñûí á¿ðòãýëèéí ñåðâåðèéã èæ á¿ðýí øèíý÷èëëýý.

Ò¿¿í÷ëýí îðîí íóòãèéí á¿ðòãýëèéí íýãæèä íèéò 518 íýãæèä íº¿òá¿¿ê, õóðóóíû õýý óíøèã÷, ôîòî çóðãèéí àïïàðàò, ïðèíòåðèéã îëãîâ.

Ìÿíãàíû ñîðèëòûí ñàí, ÊÎÉÊÀ áîëîí óëñûí òºñâèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð íèéò 650 êîìïüþòåðèéã àâàõàä áýëýí áîëîîä áàéíà.

20

Цаашèä хèйх ажèë

Óëñûí á¿ðòãýëèéí åðºíõèé ãàçðààñ ºíãºðñºí õóãàöààíä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí öîãö àðãà õýìæýýíèé ¿ð ä¿íä óëñûí á¿ðòãýë òºãºëäºðøñºí ãýæ ¿çýæ áîëíî. ªºðººð õýëáýë òºðèéí ¿íýí áîäèòîé îé ñàíàìæ íýãýíò áèé áîëñîíû çýðýãöýý èðãýäýä óëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë÷èëãýýã ò¿ðãýí øóóðõàé, çàðäàë ÷èðýãäýëã¿éãýýð ¿ç¿¿ëýõ ¿íäñýí íºõöºë á¿ðäëýý.

Ýíýõ¿¿ óëñûí á¿ðòãýëèéí òºãºëäºðøëèéí ¿ð ä¿íã èðãýäèéí ñàéí ñàéõíû òºëºº, òýäãýýðýýñ òºðèéí áîëîí áàíê ñàíõ¿¿ãèéí çýðýã áóñàä íèéòëýã ¿éë÷èëãýýã çàðäàë ÷èðýãäýëã¿é õ¿ðòýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð àøèãëàõ þì. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä òóñ áàéãóóëëàãà íü öàõèì ãàðûí ¿ñãèéã Ìîíãîë Óëñûí èðãýí á¿ðò îëãîõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ, äóíäûí ºãºãäºë, ìýäýýëýë ñîëèëöîîíû ñèñòåìä òºðèéí áîëîí áàíê ñàíõ¿¿ãèéí çýðýã íèéòëýã ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã áàéãóóëëàãóóäûã õîëáîõ, ýíýõ¿¿ ñèñòåìèéí íàéâàðòàé õýâèéí ¿éë àæèëëàãààã õàíãàõòàé õîëáîãäñîí àðãà õýìæýýã àâ÷ àæèëëàõ þì.

Ò¿¿í÷ëýí èðãýíèé, ýä õºðºíãèéí áîëîí õóóëèéí ýòãýýäèéí á¿ðòãýëèéí àíõàí øàòíû ¿éë÷èëãýýã á¿ðòãýëèéí àíõàí øàòíû íýãæýýð äàìæóóëàí ¿ç¿¿ëýõ, ìýðãýæëèéí áóñàä áàéãóóëëàãàòàé ¿éë àæèëëàãààãàà óÿëäóóëàõ çàìààð îðîí íóòãèéí á¿ðòãýëèéí àíõàí øàòíû íýãæèéã îíëàéí ñ¿ëæýýíä õîëáîõ, èíãýñíýýð ëàâëàãàà ìýäýýëýë ºãºõ, ìºí çàðèì òîäîðõîé òºðëèéí á¿ðòãýëèéí ¿éë÷èëãýý (ãýðëýëò, øèëæèëò õºäºë㺺í ãýõ ìýò)-ã ãàçàð ç¿éí áàéðøèë õàðãàëçàõã¿é á¿ðòãýõ çîðèëòûã òàâèí àæèëëàæ áàéíà.