OTİSTİK OTİSTİK ÇOCUKLARÇOCUKLAR

kaynak:Prof.dr Bülbin Sucuoğlukaynak:Prof.dr Bülbin SucuoğluDoç.dr Tevhide KargınDoç.dr Tevhide Kargın

Mustafa ÜNSALMustafa ÜNSALTavşanlı RAM Müdür YardımcısıTavşanlı RAM Müdür Yardımcısı

YAYGIN YAYGIN GELİŞİMSEL GELİŞİMSEL

BOZUKLUKLARBOZUKLUKLAR• 1-Otizm1-Otizm

• 2-Rett Sendromu2-Rett Sendromu• 3-Çocukluğun 3-Çocukluğun

Dezintegratif Dezintegratif bozukluğubozukluğu

• 4-Asperger Bozukluğu.4-Asperger Bozukluğu.• 5-Başka türlü 5-Başka türlü adlandırılamayan adlandırılamayan

YGB (Atipik Otizm)YGB (Atipik Otizm)

• Otizm uzun yıllar duygusal Otizm uzun yıllar duygusal davranışsal bozukluklar davranışsal bozukluklar

grubunda yer alan 1990 da ABD grubunda yer alan 1990 da ABD de ayrı bir engel grubu olarak de ayrı bir engel grubu olarak

kabul edilen bir bozukluktur.Bu kabul edilen bir bozukluktur.Bu bozukluk genellikle 3-4 yaştan bozukluk genellikle 3-4 yaştan önce ortaya çıkmakta,sözel ve önce ortaya çıkmakta,sözel ve

sözel olmayan iletişimi,etkileşimi sözel olmayan iletişimi,etkileşimi ve genel olarak gelişimi ve genel olarak gelişimi

etkilemektedir.etkilemektedir.• (lewis ve diğ.1999)(lewis ve diğ.1999)

• Otistik çocukların ¼ ü hiç Otistik çocukların ¼ ü hiç konuşmamakta;işaret ya da konuşmamakta;işaret ya da

mimiklerle bile iletişim mimiklerle bile iletişim kurmamakta;% 50 si farklı kurmamakta;% 50 si farklı düzeylerde sözel iletişim düzeylerde sözel iletişim

kurabilmektedirler.Dil ve konuşma kurabilmektedirler.Dil ve konuşma becerileri çocuktan çocuğa farklılık becerileri çocuktan çocuğa farklılık göstermekte ancak her çocuğun her göstermekte ancak her çocuğun her

hangi bir düzeyde dil ve iletişim hangi bir düzeyde dil ve iletişim yetersizlikleri bulunmaktadır.yetersizlikleri bulunmaktadır.

• Bu yetersizlikler;Bu yetersizlikler;• Hiç konuşmamaktanHiç konuşmamaktan, , yaşına yaşına uygun sözcük dağarcığı olmasına uygun sözcük dağarcığı olmasına

rağmen dili işlevsel olarak rağmen dili işlevsel olarak kullanmamayakullanmamaya kadar geniş bir kadar geniş bir

yelpaze içinde değişebilmektedir.yelpaze içinde değişebilmektedir.• Çocuğun çevresindekilerden Çocuğun çevresindekilerden duyduğu sözcükleri anında ya da duyduğu sözcükleri anında ya da daha sonra tekrar etmesi olarak daha sonra tekrar etmesi olarak

tanımlanan tanımlanan EKOLALİ EKOLALİ sözel sözel becerileri gelişmiş olan becerileri gelişmiş olan

otistiklerde sıklıkla gözlenen bir otistiklerde sıklıkla gözlenen bir özelliktir.özelliktir.

• Bu grupta gözlenen bir diğer problem Bu grupta gözlenen bir diğer problem ben,sen gibiben,sen gibi şahıs zamirlerini şahıs zamirlerini

kullanmadaki güçlüktür.kullanmadaki güçlüktür.

• Dil ve konuşma becerileri olan otistik Dil ve konuşma becerileri olan otistik çocukların çocukların çoğunluğu,sözcüklerin çoğunluğu,sözcüklerin mecaz anlamlarını,deyimleri,soyut mecaz anlamlarını,deyimleri,soyut sözcükleri ve dile dayalı şakaları sözcükleri ve dile dayalı şakaları

anlamada güçlükleranlamada güçlükler yaşamakta(jordan yaşamakta(jordan 1995),Örneğin “gözlerim dışarı çıkana 1995),Örneğin “gözlerim dışarı çıkana

kadar ağladım,büyük ikramiye ona kadar ağladım,büyük ikramiye ona vurdu,hastalandı ve yatağa çakıldı vurdu,hastalandı ve yatağa çakıldı kaldı” gibi ifadeler üst düzey dil kaldı” gibi ifadeler üst düzey dil

becerileri olan otistik çocukları bile becerileri olan otistik çocukları bile şaşırtmaktadır.(akt:sucuoğlu)şaşırtmaktadır.(akt:sucuoğlu)

• Otistik çocukların bilişsel Otistik çocukların bilişsel özellikleri,dikkat bilgi işleme süreci ve özellikleri,dikkat bilgi işleme süreci ve

hafıza becerileri temel alınarak hafıza becerileri temel alınarak incelenmiş,incelenmiş,

• ““uyaranların tüm özelliklerine dikkat uyaranların tüm özelliklerine dikkat etmede güçlük”etmede güçlük”

• olarak tanımlananolarak tanımlanan• AŞIRI SEÇİCİLİKAŞIRI SEÇİCİLİK (overselectivity), (overselectivity),• Tipik bilişsel özelliklerden birisi olarak Tipik bilişsel özelliklerden birisi olarak

kabul edilmiştir.kabul edilmiştir.• Örneğin elmanın Örneğin elmanın

rengi,kokusu,tadı,şekli ve dokusu olmak rengi,kokusu,tadı,şekli ve dokusu olmak üzere farklı özellikleri vardır.üzere farklı özellikleri vardır.

• Çocuk dikkatini bu özelliklerden Çocuk dikkatini bu özelliklerden herhangi birine,örneğin sadece rengine herhangi birine,örneğin sadece rengine odaklaştırırsa,elmanın rengine dikkat odaklaştırırsa,elmanın rengine dikkat ederse ;ikisinin rengi aynı olduğu için ederse ;ikisinin rengi aynı olduğu için

elma ile domatesi karıştıracaktır.elma ile domatesi karıştıracaktır.(Sucuoğlu 2003)(Sucuoğlu 2003)

• Bu çocukların Bu çocukların % 10-15’inin % 10-15’inin normal ya da normal üstü normal ya da normal üstü zihinselzihinsel becerilere sahip becerilere sahip

olduğuolduğu,% 50 sinde ise zihinsel ,% 50 sinde ise zihinsel yetersizlikyetersizlik görüldüğü görüldüğü

belirtilmektedir.belirtilmektedir.• Otizm ezberleme becerilerini Otizm ezberleme becerilerini

etkilememekte;etkilememekte;• otistik çocuklar,bir çok bilgiyi otistik çocuklar,bir çok bilgiyi

kolayca kolayca ezberleyebilmektedirler.ezberleyebilmektedirler.

• Ancak Ancak belirgin bir ipucu belirgin bir ipucu olmaksızınolmaksızın bu bilgileri bu bilgileri

hatırlamaya ilişkin güçlük hatırlamaya ilişkin güçlük yaşamaktadırlar.yaşamaktadırlar.

• Sosyal beceriler ile iletişim Sosyal beceriler ile iletişim becerilerinde gözlenen becerilerinde gözlenen

yetersizlikler/farklılıklar,hatırlamayetersizlikler/farklılıklar,hatırlama• Becerilerine bağlı olarak ortaya Becerilerine bağlı olarak ortaya

çıkmakta;bir çok otistik çocuk dil çıkmakta;bir çok otistik çocuk dil gibi soyut bilgileri hatırlayabilmek gibi soyut bilgileri hatırlayabilmek için görsel ipuçlarına gereksinim için görsel ipuçlarına gereksinim

duymaktadırlar.Uyaranların bir ya duymaktadırlar.Uyaranların bir ya da az sayıda özelliğine dikkat da az sayıda özelliğine dikkat etmeleri nedeniyle,ortamdaki etmeleri nedeniyle,ortamdaki

uyaranlar arttıkça ve uyaranlar arttıkça ve karmaşıklaştıkça,otistik çocuğun bu karmaşıklaştıkça,otistik çocuğun bu

uyaranlara vereceği tepkiler uyaranlara vereceği tepkiler azalmaktadır.(Akt:Sucuoğlu 2003)azalmaktadır.(Akt:Sucuoğlu 2003)

• Otizmin temel belirtilerinden birisi de, bu Otizmin temel belirtilerinden birisi de, bu çocuklarda gözlenen çocuklarda gözlenen çeşitli törensel çeşitli törensel

davranışlardır.davranışlardır.• (Yinelenen/tekrarlanan davranışlar)(Yinelenen/tekrarlanan davranışlar)• SallanmaSallanma, , kendi etrafında dönmekendi etrafında dönme gibi gibi vücut hareketleri, vücut hareketleri, anlamsız ses çıkarmaanlamsız ses çıkarma ya ya

da da sürekli olarak aynı sözcükleri tekrar sürekli olarak aynı sözcükleri tekrar etmeetme tipik törensel davranışlar olarak tipik törensel davranışlar olarak

kabul kabul edilmektedir.Nesneleri edilmektedir.Nesneleri sallama,döndürme,sürekli olarak aynı sallama,döndürme,sürekli olarak aynı

kaseti ya da kasetin bir bölümünü kaseti ya da kasetin bir bölümünü dinleme,aynı resmi çizmedinleme,aynı resmi çizme gibi davranışlar gibi davranışlar

da bu grup içinde yer almaktadır.da bu grup içinde yer almaktadır.• Üst düzey dil becerileri olan otistik Üst düzey dil becerileri olan otistik çocukların çocukların sürekli olarak aynı konuda ya sürekli olarak aynı konuda ya

da konularda konuşmak istemeleri de da konularda konuşmak istemeleri de törenseltörensel davranışlardır.(Quill,2000) davranışlardır.(Quill,2000)

• Nesneler kişiler ve olaylarla etkileşim Nesneler kişiler ve olaylarla etkileşim kurmada güçlük,kurmada güçlük,

• sıradışı oyun davranışları,sıradışı oyun davranışları,

• göz kontağı kurmaktan kaçınma,göz kontağı kurmaktan kaçınma,

• oyuncak ya da nesnelerin alışılmadık oyuncak ya da nesnelerin alışılmadık şekilde kullanımı,şekilde kullanımı,

• sınırlı ilgi alanları ve dikkat,sınırlı ilgi alanları ve dikkat,

• yönelim ve sıralama gibi yönelim ve sıralama gibi

• bilişsel becerilerde ilgili bilişsel bilişsel becerilerde ilgili bilişsel sınırlılıklar otistik çocukların çoğunda sınırlılıklar otistik çocukların çoğunda

gözlenen özellikler olarak kabul gözlenen özellikler olarak kabul edilmektedir.(Wood 1998)edilmektedir.(Wood 1998)

• Otistik çocuklar görsel,işitsel ya da dokunmaya Otistik çocuklar görsel,işitsel ya da dokunmaya ilişkin duyusal uyarılara sıklıklailişkin duyusal uyarılara sıklıkla

• Olağan dışı ya da tutarsız tepki verebilirler.Bir Olağan dışı ya da tutarsız tepki verebilirler.Bir taraftan tercih ettikleri uyaranlara karşı çok taraftan tercih ettikleri uyaranlara karşı çok abartılı tepki verirken diğer yandan çevrede abartılı tepki verirken diğer yandan çevrede önemli olan bazı uyaranları fark etmiyormuş önemli olan bazı uyaranları fark etmiyormuş

gibi davranabilirler.gibi davranabilirler.• Dönen parlak nesnelere bakmaktanDönen parlak nesnelere bakmaktan ya da çok ya da çok

saç,kürk gibi nesnelere dokunmaktansaç,kürk gibi nesnelere dokunmaktan hoşlanabilir, hoşlanabilir, tuvalette sifonu defalarca çekerek tuvalette sifonu defalarca çekerek çıkan su sesini bıkmadan dinleyebilirler.çıkan su sesini bıkmadan dinleyebilirler. Tercih Tercih

ettikleri uyaranları sağlayacak nesneleri ettikleri uyaranları sağlayacak nesneleri arayabilir,Örneğin koklamaktan hoşlandığı arayabilir,Örneğin koklamaktan hoşlandığı

sabunu sürekli elinde tutabilirsabunu sürekli elinde tutabilir. Ya da kadınların . Ya da kadınların giydiği ince çoraplara dokunmak için fırsatlar giydiği ince çoraplara dokunmak için fırsatlar

yaratabilir.yaratabilir.

• Uzun yıllardır üzerinde çalışılmasına karşın otizmin Uzun yıllardır üzerinde çalışılmasına karşın otizmin kesin nedeni saptanamamıştır.1950-60 lı yıllarda kesin nedeni saptanamamıştır.1950-60 lı yıllarda

yanlış anne davranışlarının otizme yol açtığı ve bu yanlış anne davranışlarının otizme yol açtığı ve bu problemin üst sosyo ekonomik düzeydeki ailelerde problemin üst sosyo ekonomik düzeydeki ailelerde daha fazla ortaya çıktığı kabul edilmektedir.Daha daha fazla ortaya çıktığı kabul edilmektedir.Daha sonraki yıllarda nedenleri belirlemek için bir çok sonraki yıllarda nedenleri belirlemek için bir çok

çalışma yapılmış,bu çalışmalar sonucunda otizmin çalışma yapılmış,bu çalışmalar sonucunda otizmin organik kökenli gelişimsel bir bozukluk olduğu,bazı organik kökenli gelişimsel bir bozukluk olduğu,bazı çalışmalarda beyin sapındaki hasarın otizme neden çalışmalarda beyin sapındaki hasarın otizme neden olduğu açıklanmıştır.Günümüzde genetik çalışmalar olduğu açıklanmıştır.Günümüzde genetik çalışmalar yoğunlukla yapılmakta ve otizmin bir tek gene bağlı yoğunlukla yapılmakta ve otizmin bir tek gene bağlı

olarak gelişen genetik bir bozuklık olduğu olarak gelişen genetik bir bozuklık olduğu kanıtlanmaya çalışılmaktadır.(akt:Sucuoğlu 2003)kanıtlanmaya çalışılmaktadır.(akt:Sucuoğlu 2003)

• Otistik özellikleri olan çocuklar Otistik özellikleri olan çocuklar yapılandırılmış eğitim ortamlarından yapılandırılmış eğitim ortamlarından

çok yararlanmakta;eğitim çok yararlanmakta;eğitim programları özellikle iletişim ve programları özellikle iletişim ve

etkileşim becerileri üzerinde etkileşim becerileri üzerinde odaklaşmaktadır.odaklaşmaktadır.

• Bu çalışmalarda konuşma ve Bu çalışmalarda konuşma ve konuşmayan çocuklar içinde şarkı konuşmayan çocuklar içinde şarkı

söylemek,işaret kullanmak gibi söylemek,işaret kullanmak gibi konuşmaya alternatif beceriler konuşmaya alternatif beceriler öğretilmeye çalışılmaktadır.Bu öğretilmeye çalışılmaktadır.Bu çocuklarda sıklıkla gözlenen çocuklarda sıklıkla gözlenen

davranış problemleri azaltılması ya davranış problemleri azaltılması ya da ortadan kaldırılması için da ortadan kaldırılması için

programlar geliştirilmekte ve farklı programlar geliştirilmekte ve farklı yaklaşımlarla geliştirilen programlar yaklaşımlarla geliştirilen programlar

uygulanmaktadır.uygulanmaktadır.

• Son yıllarda problem davranışların bir Son yıllarda problem davranışların bir iletişim amacı olarak kullanıldığı iletişim amacı olarak kullanıldığı

düşüncesi ile bu davranışlar iletişim düşüncesi ile bu davranışlar iletişim becerilerinin arttırılması ile azaltılmaya becerilerinin arttırılması ile azaltılmaya çalışılmakta;iletişim becerileri arttıkça çalışılmakta;iletişim becerileri arttıkça davranış problemlerinin de azalacağı davranış problemlerinin de azalacağı

kabul edilmektedir.(Akt:Sucuoğlu,2003)kabul edilmektedir.(Akt:Sucuoğlu,2003)