Ryzyko podatkowe

Andrzej NikończykWiceprzewodniczący Grupy VAT Rady Podatkowej

RYZYKO

w języku naturalnym oznacza jakąś miarę/ocenę zagrożenia czy niebezpieczeństwa wynikającego albo z prawdopodobnych zdarzeń od nas niezależnych, albo z możliwych konsekwencji podjęcia decyzji

Najogólniej, ryzyko jest:

wskaźnikiem stanu lub zdarzenia, które może prowadzić do strat

Jest ono proporcjonalne do prawdopodobieństwa wystąpienia tego zdarzenia i do wielkości strat, które może spowodować.

Ryzyko podatkowe to:

- szczególny rodzaj ryzyka biznesowego, wynikającego z rozliczeń podatkowych

Poziom ryzyka podatkowego wynika z dwóch ogólnych elementów:- działań podmiotu dokonującego rozliczeń (czynniki

wewnętrzne)- działań podmiotów stanowiących lub stosujących prawo

(czynniki zewnętrzne)

Ryzyko podatkowe może być generowane przez wiele elementów:

- błąd, np. rachunkowy, czy dotyczący interpretacji przepisów,- opóźnienie zapłaty podatku- brak zmiany zasad rozliczeń po zmianie przepisów- zmiana dotychczasowej linii interpretacyjnej bądź praktyki

organów podatkowych- uchybienie terminowi dokonania czynności- stosowanie „agresywnych” interpretacji przepisów,

optymalizacji

W przypadku zmaterializowania się ryzyka podatkowego ma ono na ogół następujące skutki:

- konieczność poniesienia, zwykle nieprzewidzianego, wydatku związanego z koniecznością zapłaty podatku w innej niż zakładana wysokości

- ryzyko nałożenia sankcji administracyjnej (odsetki, dodatkowe zobowiązanie, itp.)

- ryzyko zwiększenia stawki podatkowej- sankcje karne skarbowe

Inne skutki wynikające ze zmaterializowania się ryzyka podatkowego:

- zaburzenie płynności- utrata zdolności kredytowej- zmniejszenie limitów kredytowych- zmiana rating`ów i zmiana warunków finansowania

Może to nawet prowadzić do upadłości.

Nie zawsze ryzyko wynika z działania niezgodnego z prawem

samo potencjalne wystąpienie sporu, w np. przy wdrażaniu modelu optymalizacji, może generować ryzyko sporu z organami

Spór może być wygrany, ale ryzyko dotyczy choćby samych kosztów sporu (bezpośrednich i pośrednich), oraz ryzyko identyfikacji błędów w innych zakresach niż będące przedmiotem sporu.

Niektóre działania zgodne z literą prawa również mogą być przyczyną występowania ryzyka podatkowego.

Dotyczy to głównie działań uznawanych za:- obejście prawa – działanie mające pozór zgodności z prawem, ale prowadzące do celu sprzecznego z obowiązującymi przepisami (np. wzajemna darowizna)

- nadużycie prawa – działanie również w literze prawa, ale podejmowane w celu osiągnięcia korzyści nie przyznawanej przez przepisy (przykładowo wyrok NSA I FSK 523/10 6.04.11)

Kogo dotyczy ryzyko podatkowe?

Źródła ryzyka podatkowego

Podmioty zagrożone ryzykiem podatkowym?

- podatnicy

- płatnicy

- inkasenci

Podmioty zagrożone ryzykiem podatkowym?

- osób mogących odpowiadać za zapłatę podatku (np. członków zarządu)

- osób narażonych na sankcje karne

(zarząd, menadżerowie, główna księgowa)

Źródła ryzyka podatkowego

możemy podzielić na źródła:

- wewnętrzne (wynikające z działań podatnika i osób, którym podatnik powierzył dokonywanie

rozliczeń podatkowych)

- zewnętrzne (niezależne od podatnika)

Źródła wewnętrzne:

- niewystarczające zasoby - osobowo (liczba pracowników)- kompetencyjnie (brak odpowiedniej wiedzy lub

umiejętności)- brak jasnego podziału kompetencyjnego- brak regulacji wewnętrznych (regulaminów)- brak automatyzacji/informatyzacji procesów

podatkowych

Źródła wewnętrzne (cd):

- brak analizy zmian przepisów lub tendencji interpretacyjnych i ich wpływu na prowadzony biznes

- brak cyklicznych kontroli rozliczeń (np. po zmianach przepisów)

- brak przepływu informacji pomiędzy poszczególnymi osobami

- brak analiz podatkowych planowanych transakcji

Źródła wewnętrzne (cd):

- stosowanie „agresywnych” interpretacji przepisów- wdrażanie „agresywnych” optymalizacji- niewystarczający stopień weryfikacji planowania

i rozliczeń w zewnętrznych podmiotach np. u doradców podatkowych

Źródła zewnętrzne:

- liczne zmiany przepisów- zmiany interpretacji przepisów podatkowych- wysoki poziom skomplikowania przepisów- luki prawne- błędy implementacji przepisów

Źródła zewnętrzne (cd):

- rozbieżności w orzecznictwie- zmiana linii orzeczniczych Sądów Administracyjnych,- zmiana praktyki stosowania przepisów

(np. sposobów dowodzenia)- brak stosowania przepisów wspólnotowych przez

organy

Zarządzanie ryzykiem podatkowym

Zarządzanie ryzkiem podatkowym to kompleksowy i ciągły proces polegający na:

identyfikacji, ocenie poziomu oraz minimalizacji ryzyka podatkowego.

Trzy podstawowe etapy zarządzania ryzkiem podatkowym

- ocena/identyfikacja ryzyka

- szacowanie poziomu ryzyka

- minimalizacja lub eliminacja ryzyka

Ocena/identyfikacja ryzyka

Może być to zarówno działanie incydentalnejak i stały proces, o zarządzaniu możemy mówić raczej w przypadku stałych działań lub podejmowanych cyklicznie.

Polega na weryfikacji skutków podatkowych podejmowanych działań na podstawie aktualnych przepisów i porównaniu ich wyników z dokonywanymi rozliczeniami .

Weryfikacja rozliczeń wymaga uwzględnienia zmian przepisów i aktualnych interpretacji przepisów prawa podatkowego.

Ocena/identyfikacja ryzyka (cd)

W przypadku wdrażania stałego zarządzania ryzykiem ocena lub identyfikacja ryzyka powinna być procesem stałym lub cyklicznym, np. ponawianym po kolejnych zmianach przepisów lub wydaniu interpretacji lub wyroku naruszającego dotychczasową linię orzeczniczą.

Polega często na wyznaczeniu osoby i powierzeniu jej tego obowiązku, działanie te można również outsourcować – np. do doradcy podatkowego

Ocena/identyfikacja ryzyka (cd)

Możemy wyróżnić różny zakres oceny i identyfikacji ryzyk:

- najpełniejszą jest audyt podatkowy weryfikujący rozliczenia konkretnego podmiotu (może być kompleksowy, na próbie, tematyczny, itp.)– ale należy podejmować również mniej zaangażowane działania jak np. prenumerata prasy podatkowej, przeglądów prasy, alertów i newsletterów podatkowych – które są dostępne często nieodpłatnie

Szacowanie poziomu ryzyka

Po wykryciu ryzyka podatkowego niezbędnym krokiem jest szacowanie poziomu ryzyka.

Polega to głównie na ocenie grożących sankcji i kar oraz potencjalnej zaległości podatkowej. Poziom ryzyka na ogół pozwala się wyrazić wartościowo jako kwota, którą podatnik będzie zmuszony zapłacić w przypadku kwestionowania rozliczeń przez organy podatkowe.

Jest to element niezbędny, bowiem minimalizacja niektórych ryzyk jest znacznie kosztowniejsza od ich maksymalnego poziomu.

Minimalizowanie lub eliminowanie ryzyka

Po wykryciu ryzyka podatkowego i oszacowaniu jego poziomu, konieczna jest decyzja o jego minimalizacji lub eliminacji.

Eliminacja ryzyka jest stanem docelowym, lecz nie zawsze możliwym

Np. w przypadku rozbieżnych interpretacji przepisów nie zawsze możliwe jest przewidzenie, która wykładnia zostanie przyjęta przez sądy administracyjne

Minimalizowanie lub eliminowanie ryzyka (cd)

Czasem eliminacja ryzyka może być niemożliwa lub nieopłacalna

Przykładowo można wskazać jako pewne ryzyko o niskim poziomie i nie mające praktycznie skutków finansowych (np. błędy faktur mniejszej wagi) którego eliminacja wymaga wydania znaczących środków na zmianę stosowanego oprogramowania

Minimalizowanie lub eliminowanie ryzyka (cd)

Gdy wyeliminowanie ryzyka podatkowego nie jest możliwe lub zasadne należy dążyć do jego minimalizacji

Minimalizacja ryzyka podatkowego może polegać na:- zmianie zasad dokonywanych rozliczeń- zmianie zasad weryfikacji kontrahentów- zmianie zasad dokumentowania nabywanych usług- zastosowaniu narzędzi minimalizowania ryzyka

Każde z tych działań powinno być dostosowane ściśle do występującego stanu faktycznego.

Narzędzia minimalizowania lub eliminowania ryzyka

Polskie przepisy wprowadzają dość niewielką liczbę narzędzi prawnych minimalizacji ryzyka:- interpretacje indywidualne przepisów prawa

podatkowego

- interpretacje ogólne MF

- porozumienia w sprawach ustalenia cen transakcyjnych

Interpretacje indywidualne

Mogą o nie występować:- podatnicy- płatnicy- inkasenci- osoby 3 odpowiedzialne za zaległości podatkowe

Dotyczy to też podmiotów, które w przyszłości będą występować w tych rolach

Interpretacje indywidualne (cd)

Mogą dotyczyć: - zaistniałych stanów faktycznych - zdarzeń przyszłych

Zdarzenie przyszłe – to zdarzenie, które nastąpi po wydaniu (a nie złożeniu) interpretacji.

Różna ochrona dla zaistniałych lub przyszłych zdarzeń.

Interpretacje indywidualne (cd)

Zastosowanie się przez podatnika do interpretacji nie może mu szkodzić:

- brak odsetek- brak sankcji- brak odpowiedzialności karnej

dla przyszłych również zwolnienie od podatku

Interpretacje indywidualne (cd)

Chroni tylko wnioskodawcę w zakresie przedstawionego stanu faktycznego

Obowiązek przedstawieniaprzepisówwłasnego stanowiskawniesienia opłaty 40 zł

Interpretacje indywidualne (cd)

Interpretacja powinna być wydana w terminie 3 miesięcy

Jeśli uważamy, że jest niekorzystna możemy ją zaskarżyć do sądu administracyjnego.

Interpretacje indywidualne (cd)

Minister Finansów ma prawo zmiany interpretacji, ale zmieniona wchodzi w życie:roczne rozliczenie – od nowego roku podatkowegokwartalne rozliczenie – od końca następnego kwartałumiesięczne rozliczenie – od końca następnego miesiąca

licząc od daty doręczenia zmienionej interpretacji

Interpretacje indywidualne (cd)

W przypadku uznania stanowiska podatnika za nieprawidłowe organ ma obowiązek wskazać prawidłowy sposób postępowania.

Zastosowanie się do sposobu postępowania wskazanego przez organ w interpretacji chroni w tym samym zakresie co zastosowanie się do interpretacji.

Interpretacje ogólne

Wydaje Minister Finansów by unikać rozbieżności w stosowaniu przepisów prawa podatkowego.

Zastosowanie się do takiej interpretacji nie może szkodzić podatnikowi, płatnikowi lub inkasentowi którzy się do niej zastosowali.

Porozumienia w sprawach ustalenia cen transakcyjnych

Szczególne narzędzie dotyczące minimalizacji ryzyka w zakresie cen transferowychDotyczy:

- podatników powiązanych dokonujący transakcji- podatników dokonujący transakcji z podmiotami

z tzw. rajów podatkowychWysoka opłata 1% wartości transakcji

Porozumienia w sprawach ustalenia cen transakcyjnych

Porozumienie w zakresie prawidłowości wyboru i stosowania metody ustalania cen transakcyjnych pomiędzy podmiotami powiązanymi:- w formie decyzji na okres nie dłuższy niż 5 lat- eliminuje ryzyko związane z cenami transferowymi (oszacowaniem cen transakcyjnych przez organ podatkowy i opodatkowaniem różnicy między dochodem zadeklarowanym a oszacowanym przez organ stawką 50%)

Inne metody minimalizacji ryzyka podatkowego

Oprócz stosowania narzędzi typowych dla minimalizacji ryzyka możemy też doprowadzić do rozstrzygnięcia w ramach innych postępowań wszczynanych przez podatnika:

- wniosek o stwierdzenie nadpłaty - wniosek o zwrot podatku

Niestety działania te wiążą się na ogół z pełną kontrolą podatkową i trzeba być do nich przygotowanym.

Inne metody minimalizacji ryzyka podatkowego

Podatnik powinien ponadto podejmować szereg działań mających na celu identyfikację, ocenę, szacowanie i minimalizację ryzyka podatkowego:

- regularne przeglądy podatkowe (audyty)- weryfikacja podatkowa planowanych transakcji- przegląd zasad rozliczeń po zmianach w przepisach- monitorowanie prasy i orzeczeń- monitorowanie stanowisk organów podatkowych

Przykłady minimalizacji ryzyka podatkowego

Zmiana terminu rozliczeń z kontrahentem

W przypadku niektórych usług mogą powstawać wątpliwości wg jakiego momentu powstania obowiązku podatkowego należy się rozliczyć- ogólnego – wystawienie faktury w ciągu 7 dni od dnia wykonania usługi - szczególnego np. dla usług najmu – w terminie zapłaty, nie później niż z chwilą upływu terminu płatności

Błędna ocena będzie skutkować powstawaniem zaległości podatkowej.

Zmiana terminu rozliczeń z kontrahentem

W tym wypadku można:- wystąpić o interpretację podatkową i poczekać do trzech miesięcy

- lub po prostu zmienić praktykę w ten sposób, by termin płatności, termin wystawienia faktury (lub 7 dzień od dnia wykonania usługi jeśli nie ma pewności co do momentu fakturowania, występowały w tym samym okresie rozliczeniowym.

Zmiana okresów rozliczeniowych

Podatnik może wybrać np. w VAT miesięczne lub kwartalne okresy rozliczeniowe.

W przypadku licznych błędów w zakresie klasyfikowania poszczególnych zdarzeń do poszczególnych okresów rozliczeniowych podatnik może wybrać 4 okresy rozliczeniowe w trakcie roku zamiast 12 i w ten sposób uniknąć znaczącej części błędów.

Wybór uproszczonych metod rozliczeń

Przykładowo wybór zaliczek na podatek dochodowy w formie uproszczonej pozwala uniknąć ryzyka błędów w wysokości zaliczki.

Jednak rozwiązanie to powinno być stosowane rozsądnie: - jeśli biznes „nie pójdzie” to może nie wystarczyć środków na zaliczkę- w przeciwnym wypadku trzeba kontrolować wydatki, by potem były pieniądze na dopłatę po zakończeniu roku

Transakcje dotyczące budynków

Wprowadzona do VAT definicja 1. zasiedlenia wymaga znajomości praktycznie całej historii nieruchomości, jednak często zbywca nie ma wiedzy w tym zakresie

W takim wypadku wybór opcji opodatkowania VAT jest niezwykle utrudniony i ryzykowny. Praktycznie nie odbywają się obecnie tego typu transakcje bez uzyskania interpretacji:- przez sprzedawcę że można stosować opcję opodatkowania- przez nabywcę że VAT będzie mógł odliczyć

Dokonanie transakcji bez posiadania interpretacji, ze względu na wysokie ryzyko w VAT oraz PCC jest mało prawopodobne.

Potwierdzanie prawidłowości rozliczeń

Nawet w przypadku jednorodzajowych przedsiębiorstw wykonujących powtarzalne transakcje warto rozważyć potwierdzenie prawidłowości podejmowanych działań poprzez uzyskanie interpretacji podatkowych na poszczególne rodzaje podejmowanych działań

Jednak samo wystąpienie o interpretację może być elementem generującym ryzyko

Potwierdzanie prawidłowości rozliczeń

W przypadku interpretacji dotyczących stanów zaistniałych trzeba pamiętać, że są one przekazywane do właściwych US.

Jeśli interpretacja będzie negatywna, organ będzie miał wiedzę o tym, że źle dokonywaliśmy rozliczeń. Jeśli nie będzie dokonana ich korekta zwiększa się ryzyko wszczęcia kontroli – bowiem NIK bada reakcje organów w takich sytuacjach.

Zatem trzeba zawsze rozważać i analizować samo podejmowanie poszczególnych działań mających na celu minimalizację ryzyka, by nie odnieść odwrotnego skutku.

Dziękuję za uwagę

Andrzej NikończykTel kom. 781 00 81 81andrzej.nikonczyk@prywatni.pl