RAPORTI I PARPR REFORMIMINE ARSIMIT T LARTDHE KRKIMITSHKENCORTiran, Janar- Prill 2014

KOMISIONI PR ARSIMIN E LART DHE KRKIMIN SHKENCORKrijuar nga Kryeministri Drejtuar nga Dr. Arjan Gjona

KOMISIONI PR ARSIMIN E LART DHE KRKIMIN SHKENCOR

Krijuar nga Kryeministri Drejtuar nga Dr. Arjan Gjona

RAPORTI I PARPR REFORMIMIN E ARSIMIT T LART

DHE KRKIMIT SHKENCOR

Tiran, Janar- Prill 2014

5RAPORTI I PAR

PR REFORMIMIN E ARSIMIT T LART DHE KRKIMIT SHKENCOR

Termat e Referencs, Antarsia e Komisionit, Procedura e Puns dhe Prmbajtja e Raportit

KAPITULLI I

1.1. Termat e Referencs s Komisionit

1.1.1. Ky Komision, i quajtur Komisioni pr Reformn n Arsimin e Lart dhe Krkimin Shkencor u krijua me urdhr t Kryeministrit.

1.1.2. Ky Komision u krijua si nj instrument i pavarur, i drejtuar dhe i prbr nga studiues dhe ekspert t arsimit t lart me qllim kryesor hartimin e reforms s arsimit t lart n Shqipri.

1.1.3. Komisioni iu ngarkua Dr. Arjan Gjona1 pr ta krijuar dhe drejtuar n periudhn Janar 2014 - Korrik 2014. Kjo sht periudha, gjat s cils Komisioni sht ngarkuar q t arrij synimet e krkuara nga Kshilli i Ministrave dhe Ministria e Arsimit dhe Sportit.

1.1.4. Objektivi kryesor i Komisionit sht t prodhoj t ashtuquajturn White Paper, nj Raport Shkencor pr Politikn e Arsimit t Lart dhe Krkimin Shkencor n Shqipri pr t prballuar zhvillimin afatshkurtr dhe afatgjat t vendit.

1.1.5. Prgatitja e raportit do t kaloj n tri faza:

1.1.5.1. Faza e par sht hartimi i Green Paper- (Raporti i Par), pr tu diskutuar nga t gjitha grupet e interesit dhe faktort e Arsimit t Lart dhe Shkencs n Shqipri. Me daljen e ktij raporti kjo faza cilsohet e mbyllur. N kt faz q ka zgjatur nga Janari deri n Prill 2014 sht punuar pr t prodhuar kt Raport t Par.

1.1.5.2. Faza e dyt prfshin diskutimin e Raportit t Par me grupet e interesit dhe faktort e Arsimit t Lart n Shqipri. Kjo faz fillon me publikimin e raportit dhe sht menduar t zgjas t paktn nj muaj.

1.1.5.3. Faza e tret sht faza e hartimit t Raportit Prfundimtar White Paper dhe dorzimi i tij pran Ministris s Arsimit dhe Kshillit t Ministrave.

1.1.6. Objektivi kryesor i ktij Komisioni sht t hartoj Draft-propozimin e Reforms s Arsimit t Lart dhe Krkimit Shkencor n Shqipri, e materializuar kjo n t ashtuquajturn White Paper.

1.1.7. Nj objektiv tjetr i ktij Komisioni sht edhe Hartimi i Procedurave pr t vn n jet Reformn e Arsimit t Lart dhe Krkimit Shkencor n Shqipri; Aktort e prfshir; Institucionet e Arsimit t Lart; Procedurat q duhet t ndiqen; Afatet kohore t Vnies n jet.

1.1.8. Objektivi prfundimtar i ktij Komisioni sht t paraqes pran Qeveris propozimet pr ndryshimin e Ligjit t Arsimit t Lart dhe Krkimit Shkencor n Shqipri.

1.1.9. N kt proces, Komisioni ka pr detyrim t prfundoj brenda afateve t detajuara n Vendimin e Kshillit t Ministrave, dy raporte: Raportin e Par Green Paper (Draftin pr Diskutim) dhe Raportin Prfundimtar White Paper pr Reformn e Arsimit t Lart dhe Krkimit Shkencor n Shqipri.

1Dr. Arjan Gjona sht Prof. i Assoc. n Departamentin e Politikave Sociale, n London School of Economics and Political Science.

61.2. Antarsia e Komisionit

1. Dr. Arjan Gjona (Kryetar i Komisionit) Prof. Asoc. i Demografis, London School of Economics and Political Science

2. Dr. Besnik Aliaj Prof. i Arkitekturs dhe Planifikimit Urban, Universiteti POLIS

3. Dr. Myftar Barbullushi Prof. Shkencave Mjeksor, Universiteti i Mjeksis Tiran

4. Dr. Dhurata Bozo Prof Asoc. Shkencave Biologjike, APPAL

5. Dr. Adrian Civici Prof. Shkencave Ekonomike, Universiteti Evropian i Tirans.

6. Dr. Ervin Demo Prof. Asoc. Shkencave Ekonomike, Universiteti i Tirans.

7. Dr. Edmon Hajdri Prof. Shkencave Biologjike, Universiteti Katolik Zoja e Kshillit t Mir

8. Dr. Artan Hoxha Prof. Asoc. i Shkencave Juridike, Universiteti i Tirans

9. Dr. Anila Paparisto Prof. Shkencave Biologjike, Fakulteti i Shkencave t Natyrs, UT

10. Dr. Elida Rapti Psikologe, Universiteti i Arteve

11. Dr. Aleksandr Xhuvani Prof. i Inxhinieris Informatike, Universiteti Politeknik i Tirans

1.3. Procedura e Puns s Komisionit

Komisioni pr Reformn n Arsim e Lart dhe Krkim Shkencor sht mbledhur disa her, gjat periudhs Janar-Prill 2014. N punn e tij n kta muaj, Komisioni ka marr me dhjetra komente dhe materiale ndihmse nga shume Institucione t Arsimit t Lart n Shqipri dhe departamente t ndryshme. Midis t tjerave Komisioni ka marr nj numr t madh mesazhesh elektronike nga individ dhe institucione t arsimit t lart.

Gjat periudhs s hartimit t ktij Raporti, Komisioni ka biseduar me drejtorit e Ministris s Arsimit dhe Sportit, si dhe me departamente t ndryshme t Qeveris. Komisioni ka shfletuar nj dokumentacion t gjer ku prfshihen t gjitha ndryshimet legjislative n vite, studimet e bra nga qeverit e mparshme, si dhe studimet e realizuara nga institucione t ndryshme kombtare dhe ndrkombtare.

N kt faz, Komisioni ka krijuar nj pasqyr t plot t situats s Arsimit t Lart n Shqipri dhe problematiks s saj. Aspekt tjetr i puns s Komisionit ka qen prurja e eksperiencave t ndryshme ndrkombtare. Komisioni, prve eksperiencs individuale t antarve t tij, ka studiuar dhe diskutuar sisteme t ndryshme t arsimit t lart n rajon, Evrop dhe vende t tjera.

7Komisioni e ndrtoi punn e tij mbi bazn e grupeve t puns, t drejtuara nga antart e tij prkats. do grup pune u mbshtet nga nj numr ekspertsh. Pas puns n grupe, materiali i punuar u diskutua n Komision, dhe m pas u aprovua nga antart e tij.

Minutat e takimeve jan arkivuar dhe mund t bhen publike n materialin prfundimtar White Paper.

Pas prgatitjes s Raportit t Par, Komisioni do t organizoj takime me drejtues t IAL-ve, personelin akademik t departamenteve t ndryshme, dhe me student n t gjitha IAL-t n vend. Komisioni do t organizoj edhe takime t tjera me grupe interesi si: Shoqatat e biznesit, autoritetet lokale, apo edhe intervista me individ t shquar n jetn akademike n vend. Periudha e diskutimit do t jet t paktn nj muaj. Kontributet e mbledhura do t prfshihen n diskutimet e ardhshme t Komisionit. Materialet pr t cilat sht rn dakord do t prfshihen n raportin prfundimtar: Green Paper.

Puna e Komisionit sht organizuar si vijon:

Fillimisht u ra dakord pr parimet baz q do drejtojn punn e ktij komisioni. N vazhdimsi u diskutuan dhe u aprovuan qllimet e ksaj reforme. Si t gjitha reformat edhe kjo e jona u prqendrua tek mnyra e organizimit t arsimit t lart n Shqipri dhe IAL-ve t tij. Pasi u analizuan problemet duke marr parasysh eksperiencat e vendeve t tjera, u bn sugjerimet e nevojshme. M tej puna e Komisionit u fokusua tek format dhe madhsia e financimit t arsimit t lart. Pr kt pjes t raportit jan br analiza dhe krahasime t shumta. Fokus t veant zun dy aspekte t rndsishme t arsimit t lart; ana msimore dhe puna krkimore - shkencore. Rekomandimet e menduara dhe t diskutuara jan prfshir n kapitujt VII dhe VIII, t ktij raporti. Gjat procesit u diskutua nse sht e domosdoshme q Shqipria t ket nj sistem t unifikuar dhe standardizuar t arsimit t lart. Ky objektiv u la si qllim afatgjat i reformimit t arsimit t lart n Shqipri dhe idet kryesore pr t jan prpiluar n Kapitullin XI. Nj element i rndsishm q u diskutua pr t cilin sht rn dakord, n rekomandimet tona, sht lidhja shum e rndsishme midis msimdhnies dhe puns krkimore - shkencore brenda nj institucioni, departamenti dhe individit. Gjithashtu, theksojm se sugjerimet tona duhet t merren si nj e tr dhe se interpretimi e vnia n jet i tyre mund t funksionojn vetm si nj e tr.

81.4. Prmbajtja e Raportit

PJESA I KOMISIONI DHE REFORMA E ARSIMIT T LART

KAPITULLI 1 Termat e Referencs, Antarsia e Komisionit, Procedura e Puns dhe Prmbajtja e Raportit

1.1. Termat e Referencs s Komisionit1.2. Antarsia e Komisionit1.3. Procedura e Puns s Komisionit1.4. Prmbajtja e Raportit

KAPITULLI 2 Qllimet dhe Parimet e Reforms

2.1 Qllimet e Raportit2.2 Parimet baz t Reforms s Arsimit t Lart 2.3 Fazat e vnies n jet sipas prioriteteve

KAPITULLI 3 Gjendja aktuale e Arsimit t Lart n Shqipri

3.1 Gjendja aktuale e Arsimit t Lart3.2 Ndryshimet Ligjore n Arsimin e Lart 3.3 Problematika e Sistemit t Sotm dhe Drejtimet e Zhvillimit t tij

PJESA II NDRYSHIMET E REKOMANDUARA

KAPITULLI 4 Organizimi i Arsimit t Lart 4.1 Organizimi aktual i Arsimit t Lart n Shqipri4.2 Problematika4.3 Sugjerimet

KAPITULLI 5 Organizimi dhe Funksionimi i Institucioneve t Arsimit t Lart

5.1 Organizimi aktual i universiteteve5.2 Organizimi strukturor dhe vendimmarrja n IAL5.3 Problematika5.4 Sugjerimet

KAPITULLI 6 Financimi i Arsimit t Lart

Gjendja financiare e Arsimit t Lart n Shqipri6.1. Problematika6.2. Sugjerimet Llojet e Financimit6.3. Sugjerimet Burimet e Financimit6.4. Sugjerimet Financimi n Fazn e par (3-5 vjet)6.5. Sugjerimet Financimi n Fazn e dyt (afatgjat)

9KAPITULLI 7 Msimdhnia

7.1. Cilsia e msimdhnies7.2. Ciklet e studimit7.3. Programet e Studimit7.4. Problematika 7.5. Sugjerimet Rishikimi i programeve t studimit7.6. Sugjerimet Rishikimi i Standardeve7.7. Sugjerimet Rishikimi i Aksesit n Arsimin e Lart7.8. Sugjerimet Rishikimi i Ngarkess Msimore7.9. Sugjerimet Rishikimi i Msuesis7.10. Sugjerimet Struktura pr Organizimin e Programeve t Studimit n IAL

KAPITULLI 8 Krkimi Shkencor

8.1. Niveli dhe Cilsia e Puns Krkimore -Shkencore8.2. Problematika8.3. Sugjerimet Organizimi8.4. Sugjerimet Funksionimi8.5. Sugjerimet Financimi

KAPITULLI 9 IAL/Deg, me Natyr t vecant

9.1. Prshkrimi9.2. Problematika9.3. Sugjerimet 9.4. Universiteti i Arteve9.5. Universiteti i Sporteve9.6. Universiteti i Mjeksis9.7. Akademia e Policis9.8. Akademia Ushtarake9.9. Universiteti Bujqsor9.10. Universitetet Rajonale

KAPITULLI 10 Vnia n jet e Reforms

10.1. Rndsia 10.2. Fazat e jetsimit10.2.1. Faza e par Afatmesme10.2.2. Faza e Dyt Afatgjat

PJESA III E ARDHMJA E SISTEMIT T ARSIMIT T LART

KAPITULLI I 11 E Ardhmja e Sistemit t Unifikuar dhe t Standardizuar n AL n Shqipri

10

RAPORTI I PAR

PR REFORMIMIN E ARSIMIT T LART

DHE KRKIMIT SHKENCOR

Pjesa I Komisioni dhe reforma e arsimit t lart

Kapitulli II

QLLIMET DHE PARIMET

2.1.1 Qllimet e Raportit

2.1.1. Arsimi i Lart n Shqipri, si n t gjitha vendet e zhvilluara, konsiderohet nj shrbim publik dhe e mir publike, dhe si rrjedhoj nj nga qllimet kryesore t ksaj Reforme sht t ruaj parimet baz t ktij arsimi t tilla si: o parimin e mundsive t barabarta, o parimin e konkurrencn s lir o mbi t gjitha, t qenit shrbim publik, pra t ket akses nga t gjith mbi bazn e merits.

2.1.2. Qllimi i do reforme sht t prmirsoj treguesit, kryesisht ata t matjes n dalje. N rastin e Reforms s Arsimit t Lart dhe Krkimit Shkencor, reformimi ka si qllim t sugjeroj ndryshime me qllim prmirsimin e cilsis s arsimit t lart n dy drejtimet kryesore: msimdhnie dhe pun krkimore - shkencore.

2.1.3. Arsimi i lart duhet tu prgjigjet, prshtatet dhe paraprij ndryshimeve n tregun e puns dhe n zhvillimin e vendit. Qllimi i ksaj reforme sht t krijoj premisat pr nj arsim t lart q tu prgjigjet nevojave t tregut t puns, si dhe drejtimeve t zhvillimit strategjik t vendit.

2.1.4. sht shum e rndsishme t mendojm pr nj sistem t unifikuar dhe standardizuar t arsimit t lart n Shqipri, ku t krijohen mundsit pr nj arsim t lart, t bashkmatshm dhe konkurrues me tregjet rajonale dhe ato evropiane. Krijimi i nj sistemi t unifikuar, mbetet qllimi afatgjat i ksaj reforme.

2.1.5. Nj nga qllimet e Reforms arsimore sht t krijoj nj arsim t lart mbi baza financiare t qndrueshme q tu bj ball ndryshimeve dhe cikleve ekonomike. N kt prizm, larmia e financimit dhe pavarsia institucionale jan shum t rndsishme pr krijimin e nj arsim t lart q t maksimizoj t gjitha burimet e financimit q ekzistojn n shoqri.

2.1.6. Nj tjetr qllim i Reforms sht t krijoj mekanizma t qndrueshm t kontrollit t brendshm (brenda IAL-ve) dhe t jashtm, n mnyr q t siguroj standarde evropiane t arsimit t lart.

2.1.7. Reforma synon krijimin e institucione t pavarura t arsimit t lart q ti rezistojn kohs dhe ndryshimeve t ekonomis dhe tregut.

2.2 Parimet baz t Reforms s Arsimit t Lart

2.2.1. Parimet baz, t cilat u diskutuan dhe u aprovuan nga Komisioni i Reforms, jan nnvizuar si m posht. Kto parime jan mbajtur parasysh n t gjitha fazat e puns s ktij komisioni.

2.2.2. Arsimi i Lart n Shqipri sht dhe duhet t jet SHRBIM DHE E MIR PUBLIKE, dhe si i till krkon n mnyr t vazhdueshme financim t pjesshm dhe vmendjen e shtetit.

2.2.3. Arsimi i Lart duhet t bazohet mbi parimin e MUNDSIVE T BARABARTA. Shteti e ka detyrim ligjor t ndihmoj pr shkollim studentt q plotsojn kriteret, por e kan t pamundur financim e studimeve t tyre.

2.2.4. Arsimi i Lart n Shqipri nuk mund t zhvillohet dhe t jet konkurrues n rajon dhe m gjer, n qoft se n themel t tij nuk futet KONKURENCA midis institucioneve dhe individve.

2.2.5. Sistemi i Arsimit t Lart duhet t INTEGROJ MSIMDHNIEN dhe KRKIMIN SHKENCOR. sht shum e rndsishme q jo vetm performanca e do individi n jetn akademike t matet dhe vlersohet mbi kto dy drejtime, por edhe q studentt t msohen nga akademik q kan kontribuar n shkenc dhe n jetn shoqrore t vendit. Standardi i msimdhnies nuk rritet vetm nga msues t mir, por edhe nga studiues t mir.

2.2.6. T gjitha institucionet e arsimit t lart publik jan T BARABARTA PR FINANCIM qeveritar (parimi i konkurrencs). Kjo barazi bhet mbi bazn e vlersimeve t msimdhnies dhe puns krkimore- shkencore. Shteti bn diferencim vetm pr prioritetet e tij strategjike.

11

2.2.7. Disa nga institucionet e arsimit t lart duhet t gzojn status T VEANT pr arsye se: jan prioritet kombtar, ose nuk mund t aplikojn t njjtat rregulla t konkurrencs si n IAL-t e tjera.

2.2.8. Financimi i Institucioneve t Arsimit t Lart bhet n baz t PERFORMANCS s tyre me an t modeleve/formulave q marrin parasysh:

MsimdhnienPunn shkencoreInovacionin

2.2.9. Qeveria/ Ministria e Arsimit, prcaktojn pr do vit PRPARSIT pr arsimin e lart, pra se sa fonde do t shkojn dhe cilat fusha jan prioritet (ktu do qeveri reflekton politikat e saj), por jo mnyrn se si do t prdoren kto fonde nga IAL -t.

2.2.10. Financimi i universiteteve duhet t bhet i pavarur nga qeveria dhe pr kt sugjerohet krijimi i AGJENSIS KOMBTARE T FINANCIMIT (q administron shprndarjen e fondeve) dhe organizon vlersimet e IAL-ve. Ky institucion sht trsisht i pavarur. AKF shprndan fondet npr universitete mbi parimet e:

Barazis TransparencsPerformancs

2.2.11. Nse duam q t kemi nj SISTEM T STANDARDIZUAR DHE UNIFIKUAR t Arsimit t Lart n Shqipri, IAL-t duhet t jen:

T PAVARURA n aktivitetin e tyre msimdhns dhe n krkimin shkencorT financuara pjesrisht nga shtetiT vet-menaxhuara

Nuk duhet n asnj mnyr q financimi nga shteti t influencoj pavarsin e ktyre institucioneve pr vetqeverisjen. N t kundrt shteti duhet t rris ndrgjegjsimin e ktyre institucioneve pr t qen m efektive.

2.2.12. N kushtet kur financimi i arsimit t lart sht nj problem, jo vetm pr Shqiprin, por edhe pr t gjitha vendet e zhvilluara dhe ato t pazhvilluara, sht e domosdoshme futja e nj PAGESE MINIMALE (TARIF) pr do student/vit shkollor, ku qeveria prcakton pagesn/ KUFIRIN MAKSIMAL (TAVAN) t tarifs, dhe ku do universitet vendos tarifat e tij.

Shtresat n nevoj financohen nga shteti me fond t veant.

Studentt m t mir financohen nga shtetiPagesa vendoset pr diplomn universitarePr nivelin e dyte programet e Master-it, IAL-t kan liri t plot n vendosjen e tarifave t tyre. N kt nivel shteti nuk prcakton mim tavan.

2.2.13. Universitetet Publike pr procesin e msimdhnies kan STATUS JOFITIMPRURS, por mund t zhvillojn edhe aktivitet ekonomik fitimprurs pr aktivitetet e tjera jasht msimdhnies.

2.3 Fazat e jetsimit sipas prioriteteve

2.3.1. Zbatimi i Reforms s Arsimit t Lart sht i nj rndsie po aq t madhe sa sht edhe hartimi i saj. Veanrisht n kushtet kur jan evidentuar moszbatime, apo edhe shkelje t ligjit, monitorimi i zbatimit t reforms merr nj rndsi t veant.

2.3.2. Vnia n jet e Reforms s Arsimit t Lart, e detajuar n kapitullin 10, sht menduar t kaloj n tri faza:

2.6.2.1. Faza e par (0), sht faza e hartimit t dokumentit strategjik t Reforms dhe prgatitjes s Ligjit. Kjo faz ka filluar n Janar 2014 dhe do mbaroj n Korrik 2014.

2.6.2.2. Faza e dyt (1). Zbatimi afatmesm i reforms, prfshin periudhn 2014-2017. Kjo faz sht menduar t zgjas minimalisht 3 vjet.

2.6.2.3. Faza e Tret (2), sht faza e standardizimit t hapsirs shqiptare t arsimit t lart, q ka si qllim unifikimin dhe standardizimin e sistemit t arsimit t lart, si dhe integrimin e sistemit t arsimit t lart n hapsirn evropiane.

12

RAPORTI I PAR

PR REFORMIMIN E ARSIMIT T LART

DHE KRKIMIT SHKENCOR

Gjendja e arsimit t lart. situata, problematika dhe zhvillimi i sistemit

Kapitulli III

3.1. Gjendja aktualeN vitet e tranzicionit shoqror dhe ekonomik Arsimi i Lart n Shqipri ka psuar nj masivizim t jashtzakonshm pr kapacitetet q ka dhe mundsit q ofron. Ky masivizim, ndoshta i rndsishm si politik arsimore2 , nuk u b i ndar n faza, duke i studiuar ato. Ky faktor oi deri diku edhe n rnien drastike t cilsis, n vend q duhej t sillte prmirsimin e pritshm t saj. Aktualisht sistemi shqiptar i Arsimit t Lart paraqet konfigurimin e mposhtm:

Gjithsej 59 Institucione t Arsimit t Lart, 15 publike dhe 44 private. Ndr to, 19 gzojn statusin universitet (12 publike dhe 7 private), 5 statusin kolegj (t gjitha private), 26 shkolla t larta (t gjitha private), 8 akademi (2 publike dhe 6 private), 1 institut (publik, qendr ndruniversitare) dhe 17 filiale (5 t IAL publike dhe 12 t IAL-ve private). Numri i programeve t ofruara gjithsej sht rreth 1500, nga t cilat rreth 700 t ofruara nga IAL publike dhe pak m shum nga IAL -t private. T ndara sipas nivelit t studimit, jan; rreth 650 programe Bachelor, rreth 250 Master Profesional, rreth 350 Master Shkencor, dhe rreth 100 programe t ciklit t tret Doktorat dhe specializime afatgjata.

Burimi: T dhnat pr IAL-t jan grumbulluar nga Banka Botrore dhe UNESCO, ndrsa ato t popullsis nga UN Population ProspetcsSi tregojn edhe t dhnat ndrkombtare, Shqipria ka nj numr shum t madh t IAL-ve pr 1000 banor (shiko figurn 3.1) n krahasim me vende t tjera t zhvilluara. N Shqipri ka rreth 20 IAL pr nj milion banor, gati tet her m shum se vende si Britania e Madhe q e ka arsimin e lart t ndrkombtarizuar dhe ka nj prqindje shum t madhe t studentve t huaj. N kushtet e nj vendi me 2.8 milion banor dhe nj ekonomie q investon jo m shum se 40 milion euro ose 0.5% (0.4-0.6%) t GDP-s s saj n arsimin e lart, kjo shifr sht e paprecedent.

Gjat gjith periudhs s tranzicionit, por n veanti nga viti 2005 deri sot, sht vn re nj rritje dhe zgjerim i shpejt eksponencial i t gjith sistemit t Arsimit t Lart n t gjith komponentt e tij, si ai publik dhe ai jo publik (shiko tabeln 3.1.). Ksaj rritje i shrbeu ndjeshm edhe hapja e riaktivizimi i sistemit t studimeve me koh t pjesshme (i pezulluar n vitin 2001), madje dhe n fushat e studimeve t aplikuara, teknike, mjeksore, etj., q prfshihen n profesionet e rregulluara.

Figura 3.1. Numri i IAL-ve pr nj milion banor n 2014 Shqipria dhe nj grup vendesh evropiane

Nr. i IAI -ve pr 1 milion banor

Shqipria

Hollanda

Italia

Franca

Gjermania

Britania e Madhe

2sht e rndsishme t prmendim ktu q Shqipria sot ka numrin m t ult t studentve n arsimin e lart n rajon, numr ky q duhet t rritet n t ardhmen e afrt, por pa prekur cilsin dhe standardet

13

Tabela 3.1. Numri i studentve sipas statusit t universitetit dhe kohs s studimit (Numr Absolut)

me vendet m t zhvilluara t Evrops. Buxheti i shtetit ka n dispozicion rreth 38 milion euro pr t mbshtetur mbi 126 000 student n universitetet shtetrore. Ksaj shume mund ti shtohen edhe afrsisht 20 milion euro t tjera nga t ardhurat dytsore t siguruara nga vet universitetet), pra vetm rreth 460 euro pr student n sektorin shtetror. Gjithsej, si tregon edhe tabela, ka edhe rreth 34,500 student n sistemin privat.

N sistemin privat, nga pagesat e ekonomive shtpiake shqiptare, ktij investimi mund ti shtohen diku rreth 35 - 45 milion euro (rreth 34,500 student me nj pages 1000-1250 euro).Buxheti pr arsimin n prgjithsi nuk ka qen kurr m i lart se 3% e PBB, duke u lkundur n intervalet 2.2-2.8%/PBB. Ndrkoh objektiv i domosdoshm i sugjeruar nga UNESCO, UNDP, Objektivat e Mijvjearit, OCDE, BE, etj., sht t paktn niveli 5% i PBB (ka nnkupton dyfishin e asaj q Shqipria akordon aktualisht). Vendet e zhvilluara perndimore n kuadrin e OCDE e financojn n nivelet 5 - 8% t PBB arsimin e tyre universitar, nga i cili 1 - 3% e PBB shkon direkt pr arsimin e lart dhe krkimin shkencor. Shqipria i ka shpenzimet pr arsimin e lart, aktualisht 0.4 0.6% % t PBB, si shum e prbashkt e universiteteve shtetrore dhe atyre private. Shqipria harxhon sot rreth 500-600 euro/student,

Institucionet e Arsimit t Lart 2004-5 2005-6 2006-7 2007-8 2008-9 2009-10 2010-11 2011-12

IAL Publik dhe Private 63257 74747 86863 90606 93139 122326 134877 160839

IAL Publik 62274 73031 81102 81100 79795 98917 107523 126257

Me koh t plot 42202 50567 58916 62289 61343 79615 88439 99241

Me koh t pjesshme 19616 21898 21820 18119 17772 18218 18441 26655

Edukim n Distanc 456 566 366 692 680 1084 643 361

IAL Privat 983 1716 5761 9506 13344 23409 27354 34582

Me koh t plot 983 1716 5761 9506 13344 22894 26784 34219

Me koh t pjesshme 0 0 0 0 0 515 570 363

(n %)

Institucionet e Arsimit t Lart 2004-5 2005-6 2006-7 2007-8 2008-9 2009-10 2010-11 2011-12

IAL Publik dhe Private 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

IAL Publik 98.4 97.7 93.4 89.5 85.7 80.9 79.7 78.5

Me koh t plot 67.8 69.2 72.6 76.8 76.9 80.5 82.3 78.6

Me koh t pjesshme 31.5 30.0 26.9 22.3 22.3 18.4 17.2 21.1

Edukim n Distanc 0.7 0.8 0.5 0.9 0.9 1.1 0.6 0.3

IAL Privat 1.6 2.3 6.6 10.5 14.3 19.1 20.3 21.5

Me koh t plot 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 97.8 97.9 99.0

Me koh t pjesshme 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.2 2.1 1.0

Nga t dhnat e tabels 3.1 sht e qart q pjesa m e madhe e studentve n vend studiojn n universitetet publik (78.5%). Vlen t veojm dy element t rndsishm nga kto t dhna. E para numri i studentve n IAL-et private ka pasur nj rritje shum t shpejt, veanrisht n 3-4 vitet e fundit. M e rndsishmja sht se ka pasur nj rritje drastike n studimet me koh t pjesshme n universitetet publike, q sot zn rreth 21.5% t numrit total t studentve n IAL-t publike. Kto dy zgjerime t paorganizuara dhe t pakontrolluara kan sjell masivizimin dhe deri diku edhe rnien e standardit.

Zhvillimi shum i shpejt i sistemit nuk u shoqrua paralelisht me zgjerimin dhe ngritjen e mekanizmave t kontrollit, plotsimin e kuadrit normativ, duke ndikuar negativisht n cilsin e sistemit. N kto vite, programet e profilizuara dhe ato pak profesionale humbn n krpudhzimin e programeve t fushave t Infermieris, Ekonomike, Juridike, Sociale, Politike etj. Po ashtu humbi dhe kontrolli dhe rregullimi edhe mbi fushat e profesioneve t rregulluara si: Mjeksia, Stomatologjia, Farmacia etj.

Shqipria investon n Arsimin e Lart disa her m pak edhe se fqinjt e saj. Ky investim sht akoma m i pabashkmatshm kur krahasimet bhen

3T dhnat pr IAL-t jan grumbulluar nga Banka Botrore dhe Unesco, ndrsa ato t popullsis nga UN Ppulation Prospects.

14

ndrkoh q i duhen t paktn 4-5 her m shum pr tu barazuar me Rumanin dhe Bullgarin, ose 8-10 her m shum pr tu afruar me Portugalin, Spanjn etj. Pra, edhe duke mbajtur n konsiderat kushtet dhe mundsit tona aktuale, Shqipria duhet t synoj t paktn shifrat 1500-2000 euro/student, ose e thn ndryshe nj buxhet prej 250-350 milion euro pr 161500 studentt e saj. Pr buxhetin e shtetit, nj shifr e till sht e paprballueshme edhe n 10 vitet e ardhshme, pasi tashm trendet dhe mundsit reale t buxheteve tona jan t perceptueshme dhe t kushtzuara nga shum faktor t tjer strukturor e madhor.

3.2. Ndryshimet Ligjore n Arsimin e LartDuke nisur nga viti 1990, Arsimi i Lart ka kaluar n disa faza domethnse me ant e tyre pozitive dhe negative pr zhvillimin e tij.

Periudha: 1990-1994, karakterizohet nga vitet e hapjes s universiteteve, pas viteve t ndryshimit, ku shteti dominonte dhe autonomia universitare ishte n stad jo domethns. Statusin universitet e gzonin fillimisht vetm dy universitete, t cilat i pasoi edhe Universiteti Politeknik, pas ndarjes nga Universiteti i Tirans. Po ashtu, n Tiran ekzistonin tri akademi (e Arteve, Sporteve dhe Ushtarake), n tri rajone (Shkodr, Elbasan dhe Gjirokastr) funksiononin ende Institutet Pedagogjike q formonin msues, ndrkoh n Kor prej vitesh funksiononte Instituti i Lart Bujqsor. Gjat ksaj periudhe krkimi shkencor realizohej pjesrisht n universitete, apo n Institutet e Sistemit t Akademis s Shkencave dhe n Institute n varsi t Instituteve Qendror me vendndodhje n Tiran dhe n rrethe t tjera.

N vitet 1992-93 me Vendim t Ministris s Arsimit, Institucionet e Arsimit t Lart jasht Tirans, u shndrruan n Universitete, prkatsisht t Elbasanit, Shkodrs, Gjirokastrs dhe Kors. M tej, n vitin 1994, n Vlor u hap edhe Universiteti Teknologjik. Ndryshimi i statusit t tyre n universitete ishte nj vendim politik, pa iu nnshtruar nj procesi vlersimi dhe standardesh akademike. Ky vendim ishte hapi i par drejt fashitjes s identitetit dhe tradits s ktyre institucioneve dhe drejt zgjerimit q pasoi m tej n profilet e tyre programore. Q nga ky moment, kto IAL zhvilluan t gjitha programet n fusha t ndryshme akademike, pa ndonj dallim t dukshm. Kjo shnon dhe fazn e par drejt largimit nga profilizimi, kaq i domosdoshm n kushtet e nj ekonomie tregu dhe nj transformimi rrnjsor t strukturs s ekonomis n vend.Vitet 1994-99 u karakterizuan nga zgjerimi i

mtejshm i sistemit dhe sidomos nga zgjerimi i profileve t universiteteve n njrn an dhe universiteteve t rretheve nga ana tjetr, duke humbur kshtu n mnyr graduale identitetin dhe profilin e tyre specifik. Ende n kt koh sistemi privat nuk bnte presion mbi sistemin publik, boshllk t cilin, si nga pikpamja e shumllojshmris akademike, ashtu dhe nga pranimet e studentve e plotsonte sistemi shtetror q rritej dhe zgjerohej, por i palidhur me zhvillimin ekonomik t vendit dhe t krkess pr profesione t caktuara.

N vitin 1998 Sistemi i Arsimit t Lart n varsi t Ministris s Arsimit dhe Shkencs prbhej nga njmbdhjet (11) Institucione t Arsimit t Lart, nga t cilat tet (8) universitete (3 n Tiran, 5 n rrethe t tjera) dhe 3 shkolla t larta n Tiran (Akademia e Arteve, Shkolla e Lart e Infermieris dhe Instituti i Kulturs Fizike).

Ligji i ri pr Arsimin e Lart n vitin 1999 erdhi si nj domosdoshmri pr t lejuar dhe rregulluar zhvillimin e sistemit t Arsimit t Lart dhe t gjith komponentve t tij prbrs, veanrisht n kushtet e domosdoshmris t prditsimit t tij me element dhe mekanizma t rinj q impononte

Procesi i Bolonjs. Prmes ktij ligji sanksionohet qart, pr her t par autonomia universitare e shprehur kryesisht n skemn dhe mnyrn e zgjedhjeve t autoriteteve dhe organeve drejtuese, n vendimmarrjen akademike, qeverisjen dhe menaxhimin financiar. N aspektin akademik futen konceptet e kurrikulave t organizuara, konceptet baz t Bolonjs, sistemi evropian i krediteve universitare (ECTS) n kurrikulat e studimet universitare dhe integrimi i krkimit shkencor midis atij q zhvillohej n universitete me at t instituteve krkimore, kryesisht t Akademis s Shkencave. Kjo synonte dhe zbutjen reciproke t diferencave n kapacitetet msimdhnse dhe krkimore midis stafit t universiteteve dhe atyre krkimore t instituteve.

N kuadrin e mekanizmave t sistemit t Bolonjs, n kt ligj sanksionohet pr her t par Sistemi i Sigurimit t Cilsis.

Pr her t par konceptohet dhe hapet rruga pr futjen e arsimit t lart privat n sistem dhe prfshirja e arsimimit policor dhe ushtarak n sistemin e arsimit t lart.

Vitet 1999-2007 shnuan vitet e ridizenjimit t sistemit, t riakomodimit t institucioneve dhe

15

kurrikulave sipas sistemit t Bolonjs dhe hapjen e institucioneve t para private t arsimit t lart. N vitin 2001, Shqipria nnshkruan Marrveshjen e Lisbons pr njohjen e diplomave dhe fillimin e sistemit t njohjes s diplomave t huaja n vend sipas kritereve dhe standardeve evropiane, t parashikuara n kuadrin e procesit t Bolonjs. Po kt vit, Ministria e Arsimit dhe Shkencs urdhron zbatimin e sistemit ECTS (European Credits Transfer Sistem) n t gjitha kurrikulat e IAL-ve n Shqipri.

Gjat vitit 2003 Shqipria aderon zyrtarisht n procesin e Bolonjs. Ky vit shnon fillimin e organizuar t rishikimit dhe t prshtatjes s kurrikulave t Arsimit t Lart sipas ktij sistemi, konceptimin e ECTS dhe zbatimin e tyre. Ky ishte dhe sht nj proces i vshtir, ende i paprfunduar veanrisht n aspektin e harmonizimit t kurrikulave, sipas cikleve dhe profileve universitare n rang kombtar dhe evropian.

Gjat ksaj periudhe, duke filluar q nga 2002, u licencuan institucionet e para private. Deri n vitin 2005 funksiononin vetm 5 IAL private, pothuajse t gjitha t specializuara (Ne York, Marubi, Luarasi, Zoja e Kshillt t Mir dhe Fakulteti i Stomatologjis i UFO).

Duhet t theksojm se n kto vite, nuk kishte nj kuadr ligjor t plot, gjith- mbulues dhe me standarde t plota pr procesin e lejimit t hapjes s institucioneve private, megjithat procesi ishte deri diku i prgjegjshm dhe i kujdesshm e pr pasoj gradual. Institucionet e hapura gjat ksaj kohe drejtoheshin kryesisht nga figura akademike. Ato hapeshin n kuadrin e marrveshjeve t mirkujdesura pr cilsi dhe n fusha profesionale e komplementare q mbuloheshin m me vshtirsi nga institucionet shtetrore. sht e rndsishme t prmendet q kto IAL private u hapn si plotsuese t IAL-ve publike. Vlen t evidentohet fakti q procesi ishte i mirkontrolluar nga MASh, ndrkoh q Sistemi i Akreditimit ishte ende n hapat e para t krijimit dhe funksionimit. Gjat ksaj periudhe (2005-2006), AAAL ndrmori procesin e par t vlersimit dhe analizs s programeve dhe institucioneve ekzistuese t Arsimit t Lart, edhe pse ky proces nuk vijoi me nj vendimmarrje, apo ndikim n politikat pasuese t Arsimit t Lart. N kt periudh, rishikimi, riorganizimi i programeve ekzistuese dhe hapja e programeve t reja sipas Bolonjs, si dhe hapja e institucioneve private u b n nj bashkpunim konstruktiv midis MASH dhe Agjencis s Akreditimit, prfshir ktu dhe njohjen e diplomave me komisione t prbashkta.

Pranimet pa kritere (si n drejtim t kuotave, por edhe t standardit mesatares) n institucionet private dhe zgjerimi i mtejshm i sistemit me koh t pjesshme ishin dy faktort kryesor q uln ndjeshm cilsin e pranimeve n hyrjen dhe n daljen t diplomave.

Gjat viteve 2000-2005 kishte vetm 5 IAL private, ndrkoh n 2005-2009 u hapn 34 institucione private t reja dhe nj publik, ndrsa n periudhn 2009-2013, dy publike dhe 10 private IAL. Edhe ato iniciativa t hapjes s IAL-ve publike me nj identitet t veant rajonal/gjeografik si p.sh UAMD-Durrs, apo me programe studimi special dhe krijues pr sistemin shqiptar (si p.sh. FASTIP n Universitetin e Durrsit), me kalimin e kohs e humbn profilizimin, duke arritur q ata vet, t krijuar si institucione me drejtim t rndsishm t profilizuar dhe rajonal, t hapnin filiale n rrethe t tjera.

Sot, Arsimi i Lart profesional sht thuajse jo ekzistent, edhe pse n Kuadrin Shqiptar t Kualifikimeve ai figuron dhe referohet si nivel. Aktualisht jan 2 institucione private q ofrojn arsimin profesional me 4 programe studimi, ndrsa n arsimin publik jan 3 IAL me 10 programe gjithsej.

Sistemi i Sigurimit t Cilsis, i konceptuar n ligj q n vitin 1999, me krijimin Agjencin e Akreditimit n vitin 2001, mori zhvillim veanrisht pas vitit 2003, me ngritjen e Kshillit t Akreditimit. Hartimi i procedurave dhe kritereve t vlersimit dhe formsimi i ktij sistemi ishte relativisht i ngadalshm, n raport me rritjen dhe zgjerimin e shpejt t institucioneve dhe programeve t studimit. Proceset e vlersimit dhe akreditimit filluan t ken shikueshmri kur nj pjes e mir e institucioneve dhe programeve n sistemin privat ishin licencuar. Ndrkoh nn kompetencn dhe kontrollin e MASh it sistemi publik, nn mbrojtjen nga shteti nuk e konsideronte rndsin e tij.

Deri n vitin 2009 sistemi u zgjerua kryesisht nn vullnetin politik dhe n skemat, ku MASh kishte m shum kompetenc n hapjen e sistemit, ndrkoh presioni mbi akreditimin pas hapjes u zhvendos mbi Agjencin dhe Kshillin e Akreditimit. Kjo bri q ndrsa deri n vitin 2009-2010 kishte nj numr t madh hapjesh institucionesh (11), n vitet 2010-2013 prballemi me procesionin e zgjerimit dhe shtrirjes s IAL-ve private ekzistuese dhe t akreditimit me dhe pa kritere e standarde. Me gjith prpjekjet shpesh nn izolim dhe t lna t vetme nn presion t institucioneve t akreditimit pr t vlersuar dhe garantuar cilsin, edhe prmes

16

angazhimit t ekspertve dhe antareve t huaj n Kshillin e Akreditimit, nuk u arrit t pengohej ky ortek. Kjo solli situatn e sotme ku cilsia psoi n favor t masivizimit nga njra an dhe abuzivimit nn petkun e zbatimit t ktij parimi nga ana tjetr. Ministria Arsimit dhe Sportit n kt periudh, ka pasur nj rol pasiv, ndaj detyrimeve ligjore t parashikuara n ligjin e arsimit t lart, si institucion prgjegjs pr zbatimin e detyrimeve ligjore n arsimin e lart dhe ndrmarrjen e politikave t nevojshme n funksion t sigurimit t cilsis n AL.

3.3. Problematika e Sistemit t sotm dhe e zhvillimit t tij

N kt seksion paraqiten disa nga problemet e prgjithshme t gjetura n sistem. Detajimi i tyre bhet n do kapitull sipas organizimit t ktij raporti.

3.3.1 N struktur nuk ka pasur dhe ende nuk ka nj strategji, nj politik t qart zhvillimore dhe nj model t arsimit ton t lart. N t kundrt, sistemi karakterizohet nga nj numr i madh rregullimesh ligjore dhe nnligjore, pa vizion dhe shpesh t pazbatueshme, t pazbatuara ose t pakontrolluara n zbatimin e tyre.

3.3.2. Nuk sht kryer n rang kombtar nj analiz e mundsive reale q ka vendi pr punsim, zhvillim dhe orientimin e arsimit t lart drejt prmbushjes s ktyre nevojave aktuale, apo n t ardhmen sipas nevojave t tregut.

3.3.3. Ecuria e Arsimit t Lart karakterizohet:o Nga nj zhvillim i deformuar dhe i pa harmonizuar mes sistemit publik dhe atij privat t AL, i shprehur n numrin shum t madh t IAL-ve, shprndarjen e programeve t studimit dhe at t studentveo Orientim i gabuar i studentve nprmjet zgjedhjes me detyrim t studimeve nprmjet sistemit aktual t Maturs Shtetrore, ku prputhshmria midis preferencs reale t studimit t studentve dhe studimeve q kryhen sht e ult.

3.3.4. N IAL-t tona ka ndryshime t mdha n numr studentsh, apo programesh t ofruara midis vet institucioneve. Sot ka institucione dhe programe q funksionojn me numr minimal studentsh. Ky fakt sjell problematikn e pamundsis financiare pr mbulimin e kostove dhe sigurimin e standardeve minimale t msimdhnies, pa folur pr krkim shkencor apo aktivitete t tjera. N shum raste, nga institucionet jan gjetur rrug

alternative t mbulimit t kostove n dm t cilsis deri n shkelje ligjore.

3.3.5. Sistemi privat i Arsimit t Lart paraqitet i fragmentuar, me Institucione private t copzuar pa nj profil t vetin, me shum programe studimi n t gjitha cikleve, por q mbajn nj numr tepr t pakt studentsh n raport me numrin e prgjithshm. Sot, 44 IAL private mbajn vetm 20% t numrit t prgjithshm t studentve n rang vendi.

3.3.6. Arsimi i lart publik n Shqipri prbhet nga disa IAL publike kombtare t mdha n vshtirsi menaxhuese t vendosura n Tiran, dhe nga IAL t tjera publike m t vogla, t zgjeruara artificialisht dhe q riprodhojn njra- tjetrn n struktur dhe ofert akademike.

3.3.7. Kemi akordim pa kritere t qarta t statusit t universitetit, ndrkoh q shum prej tyre nuk i plotsojn standardet institucionale pr kt status, gjithashtu nga ana tjetr kemi numr t kufizuar t institucioneve t arsimit t lart universitar: akademi, shkolla t larta, kolegje, etj.

3.3.8. Ka filiale t hapura pa kriter dhe jasht logjiks ekonomike e institucionale q krijojn konkurrenc t panevojshme e t dmshme, madje brenda vet IAL-ve publike.

3.3.9. Cilsia e IAL-ve dhe e programeve t studimit n sistemin publik nuk sht testuar prmes procesit t vlersimit dhe akreditimit, duke ndikuar edhe n sistemin e IAL-ve private.

3.3.10. N arsimin e lart, sot ka nj diversitet t lart n ofertn akademike, q sht zgjeruar pa kriter, pa politika planifikimi dhe e pajustifikuar pr madhsin, popullatn, dhe krkesn e tregut shqiptar.

3.3.11. N llojshmrin e oferts akademike, mbizotron dukshm arsimimi i lart universitar mbi at profesional, jo universitar; shkall shum e ult e tij si n numrin e llojeve t programeve t studimit t ofruara (as 1% t programeve n total), ashtu dhe n numrin e studentve n kt sistem (rreth 0.1%).

3.3.12. Pranimi n universitet karakterizohet nga politika pranimi pjesrisht t kontrolluara n sistemin publik (t paktn pr programet e preferuara), por thuajse pa kritere e kontrolle n sektorin privat, madje edhe pr fushat e veanta t rregulluara (BE)

17

dhe sipas niveleve e cikleve t studimit (MA. Prof, M.Sc. Shkencor dhe PhD n IAL-t praktikisht sht lejuar pa kritere dhe nuk kontrollohet).

3.3.13. Kurrikulat jan t paharmonizuara n nivel kombtar pr t njjtat programe sipas emrtimit, llojit dhe niveleve, apo titujve t studimit. Kjo sht e vrtet madje dhe pr programet q testohen pas diplomimit me Provimin e Shtetit. Kjo list sht e kufizuar n raport me at t BE dhe me programet jo t harmonizuara me vendet e BE q midis tyre i kan (imperative pr programet q ojn n profesione t rregulluara).

3.3.14. Zgjerimi i sistemit part time(me koh t pjesshm) pa kriter e pa politika, duke e kthyer at n nj sistem kryesor arsimimi (nga dytsor n vitet e mparshme) dhe kundr qllimit pr t cilin ekziston, si mundsi alternative pr ata q jan n marrdhnie pune.

3.3.15. Zgjerimi i pakontrolluar i sistemit t studimeve part-time preku edhe programet e studimit specifik me komponent t rndsishm teknik, krkimor, praktik, profesional madje dhe ato t profesioneve t rregulluara.

3.3.16. Me gjith politikat masiviste (n praktik) pr kualifikimin e stafeve akademike, dhe q ln hapsira interpretuese, ato uan n nj rritje t pakuptimt t shkalls s kualifikimit t stafit akademik. Ende shum struktura universitare nuk i plotsojn standardet aktuale t kualifikimit, kjo edhe pr shkak t zgjerimit t tyre t vazhdueshm.

3.3.17. Krkimi shkencor, si komponent i rndsishm ky, pr institucionet e arsimit t lart me statusin universitet, n ato shqiptare sht n nivele mjaft t ultra veanrisht krahasuar me ato evropiane. Ndrkoh q kjo problematik sht m e theksuar n universitetet q operojn jasht Tirans dhe n shumicn e IAL-ve private. Pr pasoj, IAL t shqiptare sot, kan nj fizionomi kryesisht msimdhnse dhe fare pak krkimore.

3.3.18. Institucionet Shqiptare t Arsimit t Lart kan nj dukshmri dhe dimension shum t kufizuar ndrkombtar dhe evropian, jan t mbyllura, thuajse trsisht domestike. Kjo dshmohet prmes prfshirjes n nivel t paknaqshm n bashkpunime ndrinstitucionale me impakt afatgjat dhe vizibilitet, prmes numrit t limituar t programeve t studimit zyrtare t prbashkta. Kemi shum pak shkmbime

studentsh , ndrkoh q mobilitete jo t pakta t stafeve, kan pak efekt n zhvillimin n planin institucional e programor, dhe efektiviteti i tyre sht shum i ult n raport me fondet e prfituara e t shpenzuara. Paradoksi qndron q ka diploma t prbashkta, q ofrohen mbi marrveshje zyrtare t njohura n BE q i ofrojn vetm pak universitete private, praktikisht m cilsoret e sistemit. Mobiliteti tepr i ult i studentve sht nj nga treguesit m domethns t nj prgjegjsie t pa ushtruar n shrbim t tyre. Kjo mbyllje e institucioneve tona shprehet edhe n mungesn e bashkpunimit midis vet institucioneve shqiptare n fushat e prafrta, ku nuk zhvillohen e zbatohen projekte krkimi t integruara, ndrdisiplinore, ndrinstitucionale, duke i shndrruar ato n entitete t mbyllura, madje dhe brenda qytetit apo rajonit ku operojn. Nj tjetr dimension i mos hapjes jan marrdhniet e dobta gati t munguara me komunitetin, tregun e puns, organizatat profesionale dhe pal t tjera, direkt apo indirekt t interesuara.

3.3.19. Sistemi i Brendshm dhe i Jashtm i Sigurimit t Cilsis sht karakterizuar nga probleme dhe vshtirsi q lidhen s pari me shkalln e njohjes dhe interesimit t vet IAL-ve pr cilsin e brendshme. Ky proces nuk u ndihmua edhe prej ndryshimeve t vazhdueshme ligjore, kritereve e standardeve (shpesh her evazive, t paqarta e vshtirsisht t lexueshme) q krkonin adoptime t shpeshta t IAL-ve dhe vet institucioneve t sigurimit t cilsis jasht tyre. Ktyre faktorve u shtohet dhe mos ndarja e qart dhe konfuze e fushs s veprimtaris dhe kompetencave n sigurimin e brendshm dhe t jashtm t cilsis midis vet IAL-ve, institucioneve t sistemit t cilsis dhe akreditimit dhe atyre vendimmarrse n sistem, si MASH dhe KM.

18

RAPORTI I PAR

PR REFORMIMIN E ARSIMIT T LART

DHE KRKIMIT SHKENCOR

Pjesa II Ndryshimet e rekomanduara

Kapitulli 4

ORGANIZIMI I ARSIMIT T LART

4.1 Organizimi aktual i Arsimit t Lart n ShqipriArsimi i Lart n Shqipri ofrohet dhe zhvillohet n Institucionet e Arsimit t Lart (IAL) Publik dhe Jo publik, n prputhje me Kushtetutn e Shqipris dhe Ligjin e arsimit t lart. N grupimin e par bjn pjes IAL me financim t drejtprdrejt nga fondet publike, ndrsa n grupimin e dyt bjn pjes dy tipa t IAL-ve: jofitimprurs dhe fitimprurs, t cilt nuk prfitojn financim nga fondet publike,. T gjith IAL-t e msiprme menaxhohen dhe funksionojn mbi bazn e ligjit t arsimit t lart dhe atij pr ndrmarrjet private e fondacionet n Shqipri. Mnyra se si organizohen IAL-t n Shqipri detajohet n Kapitullin e 5-t. Ministria e Arsimit dhe Sportit (MAS) sht institucioni, q n prputhje me kornizn ligjore n fuqi, sht prgjegjse pr realizimin e programit politik- qeveriss n fushn e arsimit t lart dhe krkimit shkencor, si dhe sht prgjegjse pr sigurimin e cilsis dhe respektimin e standardeve n institucionet publike dhe private t arsimit t lart n Republikn e Shqipris. Ajo kontrollon zbatimin e ligjshmris dhe prdorimin e fondeve publike n institucionet publike t arsimit t lart, si dhe zbatimin e ligjshmris n institucionet private t arsimit t lart.

N prputhje me kornizn ligjore n fuqi institucionet qendrore publike, t cilat merren me mbarvajtjen dhe mbikqyrjen e arsimit t lart jan:

Drejtoria e Arsimit t Lart dhe Shkencs, njsi prbrse e MAS;

Agjencia Publike e Akreditimit t Arsimit t Lart (APAAL), agjenci varsie e MAS, dhe Kshilli i Akreditimit (KA), organ kolegjial, q kryen veprimtarin e vet, pran APAAL;

Agjencia Kombtare e Provimeve (AKP), agjenci varsie e MAS;

Kshilli i Arsimit t Lart dhe Shkencs (KALSH), organ kshillimor i MAS dhe i Kshillit t Ministrave pr politikat e zhvillimit n arsimin e lart dhe n shkenc;

Komisioni i Vlersimit t Titujve Akademik (KVTA), organ kolegjial i kryesuar nga Ministri i Arsimit dhe Sportit.

Drejtoria e Arsimit t Lart dhe Shkencs pran MAS, sht njsia baz q harton strategjit dhe politikat pr zhvillimin e arsimit t lart me objektiva specifik, t realizueshm, t matshm dhe strategjik, pr prmirsimin e mtejshm t kurrikulave dhe t cilsis s tyre, n baz t legjislacionit dhe standardeve n fuqi, si dhe n prputhje me Procesin e Bolonjs.

Hartimi i planeve t monitorimit pr zbatimin e kurrikulave dhe vlersimin e cilsis s tyre, bazuar n aktet ligjore dhe nnligjore n fuqi. Vlersimi i veprimtaris krkimore-shkencore n vend, zhvillimi dhe prsosja e vazhdueshme legjislacionit pr shkencn drejt modeleve bashkkohore t organizimit, bashkpunimit nprmjet aplikimit n projekte kombtare e ndrkombtare, me synim final integrimin n Hapsirn e Krkimit Shkencor Evropian.

Agjencia Publike e Akreditimit t Arsimit t Lart (APAAL) sht agjencia e ngarkuar me vlersimin e cilsis dhe akreditimin institucional dhe t programeve t studimit t reja dhe ekzistuese, si dhe prmes mekanizmave t tjer me sigurimin e cilsis n arsimin e lart, t programeve t studimit t t gjitha cikleve dhe llojeve dhe t Institucioneve te Arsimit te Larte n vend. Pran APAAL funksionon Kshilli i Akreditimit, i cili, n baz t vlersimit dhe rezultateve t tij, i sugjeron Ministris vendimin e hapjes s programeve t reja ose akreditimin e programeve apo institucioneve ekzistuese. Vendimi m pas merret nn prgjegjsin e Ministris s Arsimit dhe Sportit. N procesin e vlersimit angazhohen edhe ekspert t jashtm dhe t huaj sipas fushave akademike. APAAL ka si mision dhe objektiv kryesor vlersimin e cilsis n arsimin e lart n bashkpunim me Ministrin dhe krijimin e kulturs s brendshme t cilsis n bashkpunim edhe me vet Institucionet e Arsimit t Lart ne vend.

Agjencia Kombtare e Provimeve (AKP), sht nj institucion i posam q ka nj funksion teknik, profesional, mbshtets dhe rekomandues t politikave t vlersimit dhe organizimit t Provimeve t Maturs dhe t Shtetit. Ka disa drejtori n varsi.

19

Kshilli i Arsimit t Lart dhe Shkencs (KALSH) sht organ kshillimor i Ministris s Arsimit dhe Sportit dhe i Kshillit t Ministrave pr politikat e zhvillimit n arsimin e lart dhe shkenc. Ky organ ka nj varsi t dyfisht sipas legjislacionit ekzistues.

KALSH-i ka pr mision t jap mendime e propozime pr: strategjit e zhvillimit t arsimit t lart si n lmin

e msimdhnies, ashtu edhe n at t veprimtaris krkimore- shkencore;

drejtimet kryesore t zhvillimit t arsimit t lart; projektbuxhetin e parashikuar pr arsimin e lart dhe

shkencn dhe metodologjin e shprndarjes s tij; standardet pr vlersimin dhe akreditimin e IAL-ve

dhe t programeve t studimeve; kriteret pr dhnien e titujve dhe gradave

shkencore, s bashku me Komisionin e Vlersimit t Titujve Akademik;

shtje t tjera t veanta, t krkuara nga Ministri i Arsimit dhe Sportit

Komisioni i Vlersimit t Titujve Akademik (KVTA). Ky organ kolegjial, ka kto detyra kryesore:

t vlersoj propozimet e IAL-ve dhe t marr vendim pr dhnien e titullit akademik Profesor;

t kryej njohjen zyrtare n Republikn e Shqipris t gradave shkencore ose titujve akademik, t lshuara nga institucione t huaja t arsimit t lart, sipas procedurave, t prcaktuara me udhzim t Ministrit t Arsimit dhe Sportit;

t prcaktoj kriteret e dhnies s titujve akademik dhe gradave shkencore n bashkpunim me KALSH-in; ti rekomandoj institucioneve t arsimit t lart organizimin e studimeve t doktorats dhe promovimin pr titujt akademik;

t vlersoj, me krkes t Ministrit t Arsimit dhe Shkencs, zbatimin e kritereve dhe t procedurave pr kualifikimin shkencor nga institucionet e arsimit t lart dhe, kur vren shkelje t kuadrit ligjor dhe nnligjor, propozon masat prkatse;

t drgoj prfaqsuesit e vet, pr t mbikqyrur procedurat pr mbrojtjen e doktoratave, si dhe pr shqyrtimin e titujve akademik, t cilat zhvillohen nga institucionet e arsimit t lart n mbledhjet (seancat) e hapura.

Konferenca e Rektorve, sht organ kolegjial i pavarur i autoriteteve drejtuese t institucioneve publike dhe private t arsimit t lart. Kryen veprimtari t koordinimit dhe zhvillimit t arsimit t

lart dhe krkimit shkencor dhe shpreh opinione pr probleme t zhvillimit t institucioneve t arsimit t lart, si dhe pr rastet t tjera t parashikuara n ligj.

4.2 Problematika

4.2.1. Nga nj analiz e thell dhe e detajuar e funksionimit, drejtimit, organizimit dhe akreditimit t IAL, si dhe nga vlersimet e bra n vite nga institucionet vendase dhe t huaja rezulton se sistemi i arsimit t lart n Shqipri paraqet nj sr problematikash komplekse dhe nuk i prgjigjet nevojave aktuale dhe perspektive t zhvillimit t vendit, si pr sa i prket aspekteve t msimdhnies, ashtu edhe atyre t puns krkimore - shkencore.

4.2.2. Perceptimi i opinionit publik pr sistemin e arsimit t lart n Shqipri sht ai i nj sistemi problematik n disa aspekte, duke nisur nga korrupsioni n nivele t ndryshme tek paaftsia e sistemit pr t prodhuar profesionist q i prgjigjen krkesave t kohs dhe tregut t puns.

4.2.3. Nga nj analiz e situats rezultojn problematika t mprehta n t gjitha nivelet, nga ato qendrore t menaxhimit dhe drejtimit t arsimit t lart, ato t menaxhimit dhe drejtimit t IAL-ve, deri tek msimdhnia apo pranimet e studentve dhe respektimi i krkesave t tregut pr profesionist t fushave t ndryshme.

4.2.4. Mungon ndrthurja n t gjitha nivelet e msimdhnies me punn krkimore-shkencore. Vet ekzistenca e dy ligjeve t ndara pr Arsimin e Lart dhe pr Shkencn shpreh qart kt koncept, i cili shtrihet m pas n t gjith organizimin e Arsimit t Lart n vend, duke munguar integrimi i msimdhnies me punn krkimore-shkencore q n nivelet baz deri tek individi. Madje edhe vlersimi i tyre, si edhe i vet IAL nuk kryhet mbi kto dy shtylla t zhvillimit bashkkohor t arsimit t lart.

4.2.5. Pavarsisht problematikave q paraqet n nj pjes t tij, ligji aktual i arsimit t lart n shum hallka t sistemit shpesh nuk zbatohet. Kjo ndodh pr arsye t ndryshme q shkojn nga faktori njerzor, deri tek mungesa e mekanizmave t vlersimit dhe kontrollit n do hallk t sistemit. Raportimet vjetore nga ana e IAL-ve nuk jan transparente dhe nuk bjn nj analiz reale t gjendjes s institucionit n do nivel t tij. Prgjithsisht mungojn analizat sistematike t cilsis s msimdhnies apo puns shkencore nga ana e organizmave drejtuese. Llogaridhnia sht n nivel minimal, pr t mos e kualifikuar jo ekzistuese.

20

4.2.6. Sistemi i arsimit t lart n Shqipri sht jo fleksibl dhe nuk lejon shumllojshmrin e institucioneve. Nj shembull i saj sht mungesa e profilizimit t universiteteve rajonale sipas nevojave t tregut dhe transformimi i tyre n miniatura t universiteteve publike qendrore.

4.2.7. Nj mangsi e madhe e sistemit t deritanishm sht edhe fakti q centralizimi i vendimmarrjes sht shume i theksuar dhe vertikal. Kjo fillon q n mungesn e pavarsis s agjencive dhe kshillave kombtare (t prmendura me sipr) pr te marr vendime t pavarura, e deri tek mungesa e pavarsis s institucioneve.

4.2.8. Nj tjetr problem i sistemit sht edhe ndrhyrja n ligj me vendime t Kshillit t Ministrave dhe Ministris s Arsimit, t cilat jo vetm q nuk e kan ndihmuar zhvillimin e arsimit t lart, por shpesh e kan br t pamundur, zbatimin korrekt t ligjit ekzistues.

4.3 Sugjerimet

4.3.1. Pr t mundsuar zgjidhjen e problematikave t siprprmendura propozohet nj struktur e re organizative pr institucionet e arsimit t lart, e cila do t rriste efikasitetin dhe pavarsin institucionale t IAL-ve. N sugjerimet e mposhtme jan mbajtur parasysh disa parime t rndsishme t menaxhimit si dhe disa nga prvojat m t mira ndrkombtare.

4.3.2. Disa nga elementt dhe parimet kryesore ku jan bazuar sugjerimet pr strukturn e re t IAL-ve jan:

vendosja e konkurrencs n themel t financimit dhe menaxhimit t arsimit t lart;

eliminimi i burokracis dhe krijimi i institucioneve t pavarura

krijimi i mekanizmave t kontrollit dhe llogaridhnies n mnyr q t rritet cilsia dhe prgjegjshmria.

4.3.3. Propozimet e bra mbajn parasysh uljen e kostos s kalimit nga skema e vjetr tek e reja, duke transformuar disa nga institucionet ekzistuese, por edhe duke krijuar institucione t reja dhe t pavarura.

AKF Agjencia Kombtare e Financimit t Arsimit t Lart.

4.3.4. Ky sht nj institucion i ri i pavarur n ushtrimin e veprimtaris s tij. Ka pr detyr kryesore shprndarjen e fondeve publike sipas politikave t do qeverie.

4.3.5. Ky institucion i drejtuar dhe organizuar nga nj bord akademiksh dhe menaxhersh ka pavarsi n vendimmarrjen e tij. Antart e bordit zgjidhen me konkurs publik nga propozimet e bra nga IAL ne vend. N prbrje t bordit midis antarve te tjer ka edhe prfaqsues nga Ministria e Arsimit dhe Sportit dhe Ministria e Financave.

4.3.6. Qllimi i ksaj agjencie sht q t shprndaje fondet publike n drejtim t tre kategorive t rndsishme:

Msimdhnies Puns krkimore - shkencore (pjesa logjistike) Inovacionit/zhvillimit

4.3.7. Mnyra e financimit dhe skema q ndiqet nga kjo agjenci pr financimin e IAL-ve sht dhn e detajuar n kapitullin 6, t financimit t arsimit t lart. Ajo q duhet t theksohet ktu sht se pr financimin e puns krkimore - shkencore, kjo agjenci shprndan vetm nj pjes t fondeve, ato q jepen mbi bazn e klasifikimit shkencor t do individi/departamenti/IAL-je dhe pr ann logjistike te puns krkimore shkencore. Financimi kryesor i puns krkimore-shkencore bhet nga Agjencia Kombtare pr Krkimin Shkencor, mbi bazn e projekteve t fituara nprmjet aplikimit, individual apo n grup.

4.3.8. AKF sht prgjegjse, gjithashtu, pr t propozuar kriteret dhe formulat mbi t cilat bhet edhe shprndarja e fondeve publike pr arsimin e lart.

4.3.9. N bazn e puns s ksaj agjencie jan tri parime t rndsishme:

i. Konkurrenca e lir (zgjedhje e gjer pr studentt) ii. Mundsi t barabarta (pa pasur parasysh t ardhurat) iii. Ekselenca n msimdhnie dhe pun shkencore

4.4 AKKSh Agjencia Kombtare pr Krkimin Shkencor.

Kjo agjenci q ka pavarsi t theksuar, nuk sht nj institucion i ri, por sht n fakt zvendsimi i Agjencis s Krkimit, Teknologjis dhe Inovacionit (AKTI). Ajo ka pavarsi n ushtrimin e veprimtaris s saj, si edhe AKF-ja. Bordi sht organi m i lart vendimmarrs dhe ka n prbrjen e tij, prve antarve t zgjedhur, dhe prfaqsues t Ministris s Arsimit dhe Sportit dhe Ministris s Financave.

21

4.4.1. Ndr prgjegjsit e ksaj agjencie sht dhe identifikimi i fushave prioritare n krkimin shkencor, teknologjin dhe inovacionin.

4.4.2. Agjencia i bn propozime MAS-it pr promovimin e karriers akademike e krkimore, si dhe kontrollon zbatimin e ktyre kritereve me an t mekanizmave t saj t brendshme, si pr shembull elementt e plagjiaturs, vlern e botimeve kombtare dhe ndrkombtare t krkimit shkencor, t akademikve e t tjera.

4.4.3. AKKSH ka prgjegjsi direkte pr organizimin, vlersimin dhe listimin e puns krkimore shkencore t IAL pr do departament. Ky ushtrim q sht shum i rndsishm pr shprndarjen e investimeve pr pun krkimore- shkencore nga AKF-ja bhet n mnyr t rregullt do 4 vjet, ku do akademik duhet t paraqes disa nga punimet e tij shkencore. Vlersimi bhet mbi bazn e departamentit, dhe mbi t bhet rankimi i IAL-s. Pasi bn kt vlersim ia komunikon AKF-s vlersimin dhe listimin 4 vjear t IAL-s, mbi bazn e ksaj pune krkimore shkencore.

4.4.4. Sidoqoft qllimi kryesor i ksaj agjencie sht q nprmjet instrumenteve t saj, t shprndaj fondet e puns krkimore - shkencore mbi baz aplikimi. Fondet shprndahen mbi katr fusha t gjera studimi:

i. shkencat socialeii. shkencat e sakta, inxhinierit dhe teknologjia e informacionitiii. mjeksia dhe shkencat e lidhura me t iv. artet dhe sporti

4.4.5. Kjo agjenci shprndan edhe fondet pr studimet e doktorats (pr supervizim dhe tarifa). Deri me sot kjo sht br nga IAL-t. Kjo nuk do t thot q IAL nuk mund t japin fonde pr studime t nivelit t doktorats (t prfituara nga Grant-i i AKF), por sht nj mundsi shtes pr mbshtetjen financiare t tyre.

Agjencia e Sigurimit t Cilsis n Arsimin e Lart - ASCAL

4.4.6. Agjencia aktuale e Sigurimit t Cilsis APAAL, nn nj emrtim t rishikuar Agjencia e Sigurimit t Cilsis n Arsimin e Lart ASCAL, duhet t zgjeroj fushn e saj t veprimtaris dhe kompetencave me mekanizma t rinj, dhe m efektiv, veanrisht n kontrollin dhe monitorimin e cilsis s msimdhnies n IAL n Shqipri.

4.4.7. Kjo agjenci duhet t ket nj status m t qart n kuadrin e administrats civile, me mision dhe nj fush veprimtarie t prcaktuar pa ekuivok, t mirvendosur n kuadrin e aktorve dhe organizmave t tjer q garantojn cilsin, me nj pavarsi t shtuar si n planin operativ, financiar ashtu dhe vendimmarrs. Kjo agjenci mund t vetfinancohet n t ardhmen dhe t ket pavarsi t plot, sikurse edhe agjencit e tjera. Mbi kto parime, procesi i vlersimit t cilsis n kuptimin e gjer dhe gjithprfshirs duhet t prfshij mekanizma e instrumente t tjer n prmbajtje. Rezultatet e vlersimit nuk duhet t ndikohet nga asnj pal jasht procesit teknik dhe n prmbajtje t vlersimit, duke u shoqruar me hartimin e kritereve dhe standardeve t qarta e lehtsisht t lexueshme e zbatueshme n vlersim dhe vendimmarrjen e akreditimit.

4.4.8. N kuadrin e ASCAL ngrihet dhe funksionon Kshilli (Bordi) i Akreditimit, i cili, n koherenc me rezultatet e vlersimit, merr vendimin prfundimtar n lidhje me akreditimin e programeve dhe institucioneve t arsimit t lart, si t reja ashtu dhe atyre ekzistuese, n mnyr periodike dhe ka sht m e rndsishme, n mnyr t pavarur nga MAS. Kjo agjenci sht prgjegjse pr akreditimin e IAL-ve n Shqipri, si n funksionet e mparshme. Sugjerojm t quhet Bordi i Akreditimit, sepse nuk kshillon, por merr vendime pr akreditim. Gjja q ndryshon do t jen kriteret e akreditimit, pr t cilat Komisioni mendon se duhet t forcohen n drejtim t cilsis s msimdhnies dhe n aspekte t tjera, sipas rekomandimeve dhe n zbatim t politikave e udhzimeve t Bashkimit Evropian pr arsimin e lart dhe profesionet e rregulluara, n prputhje me objektivat e procesit t Bolonjs. Procesi i vlersimit dhe akreditimit duhet t parashikoj angazhimin e prhershm dhe n mnyr t qensishme t ekspertizs s huaj n vlersim edhe n Bordin e Akreditimit, n nj mas domethnse pr vendimmarrjen.

4.4.9. Sistemi i Sigurimit t Cilsis duhet t sanksionoj qart se operon n prputhje me standardet evropiane dhe ndrkombtare, n bashkpunim me ekspertiz t huaj dhe agjenci homologe jasht vendit pjes t ENQA.

4.5.0. Prve vlersimit t par dhe periodik, ASCAL duhet t ket detyra dhe prgjegjsi t shtuara n procesin e vlersimit t msimdhnies, si nj nga shtyllat kryesore t cilsis e lidhur direkt me studentin, dhe monitorimin e saj t vazhdueshm n institucionet e arsimit t lart n

22

Shqipri. Po n kt linj, Institucionet e Sistemit t Sigurimit t Cilsis duhet t fillojn procesin e vlersimit t msimdhnies, bazuar n rezultatet n dalje (outcome oriented) dhe t msimnxnies mbshtetur n learning outcomes, e pr pasoj dhe vlersimin e cilsis s diplomave mbi kt baz. Ato duhet t rrisin, gjithashtu dukshmrin publike, transparencn dhe t sigurojn informimin pr orientimin e studentve n mnyr q ti ndihmoj pr przgjedhjen e studimeve t tyre t ardhshme.

4.5.1.Si pjes e vlersimit t msimdhnies, kjo agjenci duhet t bj edhe vlersimin e programeve t msimdhnies (curriculae) dhe t diplomave t lshuara nga do IAL. Pasi bn kto vlersime, agjencia duhet t hartoj raportet e vlersimit pr secilin IAL. Raportet duhen t publikohen dhe t jen transparente pr t gjith publikun, e n veanti pr studentt e ardhshm, n mnyr q ti ndihmoj ata pr przgjedhjen e studimeve t tyre t ardhshme.

4.5.2. Nj tjetr detyr e rndsishme e ksaj agjencie sht t hartoj direktivat (guidelines) pr prmirsimin e cilsis s msimdhnies dhe t propozoj nj dokument t rndsishm - Kodin e Cilsis s Arsimit t Lart n Shqipri, i cili drgohet n MAS dhe miratohet me VKM.

4.5.3. Puna e ksaj agjencie mbshtetet n komisionet e zgjedhura dhe t pavarura q bjn kto vlersime, n t cilt prfshihen akademik nga t gjitha IAL-t, njerz nga shoqria civile dhe student.

4.5.4. Nj tjetr detyrim i ksaj agjencie sht t organizoj vrojtimet tre vjeare t studentve pr cilsin e msimdhnies, si dhe ti bj ato publike n kuadr t transparencs dhe informimit t publikut.

AKAU Agjencia Kombtare e Aplikimit Universitar.

4.5.5. Ky institucion sht nj ide e re n kushtet e Shqipris, por me rndsi shum t madhe, pasi duhet t reformoj hyrjen n arsimin e lart, duke prmirsuar standardin e rekrutimit t studentve. Kjo agjenci bashkon kompetencat aktuale t RASH (Rrjeti Akademik Shqiptar) dhe AKP pr pjesn e arsimit t lart.

4.5.6. sht agjenci vartsie e MAS-it .

4.5.7. AKAU do t ket katr funksione kryesore:

Organizimin e aplikimit studentor Matrikullimin Provimin e shtetit Menaxhimin e database-ve universitar dhe

studentor.

4.5.8. Detyra kryesore e ksaj agjencie sht organizimi i aplikimit universitar pr do kandidat dhe do institucion, qoft ky publik apo privat. do kandidat duhet t drgoj formn e aplikimit, nnt (9) muaj prpara se t mbaroj shkolln e mesme, ku t ket prcaktuar tri zgjedhjet e tij/saj.

4.5.9. Niveli minimal i pikve q duhet t fitoj kandidati prcaktohen me VKM, ndrsa do IAL harton kritere shtes.

4.6.0. Agjencia kryen edhe kontrollin e t dhnave t deklaruara, si dhe t procedurave t ndjekura nga aplikantt. Ajo u komunikon IAL-ve emrat e kandidatve fitues sipas programit t studimit.

4.6.1. Procedurat e ndjekura nga kjo agjenci, pr pranimet n IAL, funksionojn mbi bazn e parimeve t barazis, konkurrencs s lir dhe t s drejts s zgjedhjes s do individi q dshiron t studioj.

4.6.2. Agjencia ka pr detyr, gjithashtu, t krijoj nj databaz t dhnash, t plot pr do IAL, pr programet e studimit dhe diplomat/certifikatat q lshohen; t vr n dispozicion t publikut informacionet e nevojshme pr t br transparencn lidhur me procedurat e ndjekura pr pranimet, diplomimet, etj.

4.6.3. Kjo agjenci sht prgjegjse edhe pr krijimin e nj baze t dhnash kombtare t t diplomuarve dhe studentve q po ndjekin universitetet publike dhe private. Agjencia i krijon akses online IAL-ve, pr t hedhur t gjitha t dhnat e studenteve dhe karriers s tyre shkollore, duke i ofruar IAL-ve mundsin e printimit t certifikatave t notave n do moment, etj.

4.6.4. Universitetet, t detyruara nga ligji, duhet t mbajn t prditsuar bazn e t dhnave, e krijuar me t dhnat e kandidatve dhe karriers s tyre akademike, prfshi dhe t dhnat pr pedagogt e angazhuar n msimdhnie n IAL-n prkatse.

23

4.6.5. Kjo siguron vrtetsin e t dhnave duke eliminuar nj nga problematikat m t spikatura sot, at t dhnies s diplomave t pamerituara dhe falsifikimit t notave. Gjithashtu, sigurohet nj vshtrim i prgjithshm n do moment i studentve dhe pedagogve, duke mundsuar ksisoj edhe monitorimin e standardeve akademike t msimdhnies, pr sa i prket raporteve pedagog/student, nivelit t pedagogve, respektimit t strukturs s programit t studimit, etj. Ve ksaj, monitorohet pjesmarrja n projekte dhe n krkimin shkencor t stafit, duke i ofruar AKKSH nj baz t dhnash pr vlersimin e krkimit shkencor dhe financimit t tij.

4.6.6. Ky raport nuk analizon t gjitha organet kshilluese apo vendimmarrse n arsimit e lart n Shqipri dhe fakti q nuk jan prmendur nuk do t thot q do t pushojn s ekzistuari ose q nuk duhet ti nnshtrohen nj analize t plot n nj faz t dyt4.

Figura 4.1. Skema Institucionale e propozuar pr organizimin e Arsimit t Lart n Shqipri

4Organizmat e tjer institucional nn varsi t MAS do t shihen n nj faz t dyt t puns s Komisionit pr Reformn n Arsimin e Lart dhe Krkimin Shkencor.

24

RAPORTI I PAR

PR REFORMIMIN E ARSIMIT T LART

DHE KRKIMIT SHKENCOR

Organizimi dhe funksionimi i institucioneve t arsimit t lart

Kapitulli 5 ORGANIZIMI DHE FUNKSIONIMI I INSTITUCIONEVE T ARSIMIT T LART

5.1. Organizimi aktual i Universiteteve

Nj ndr problemet m t mdha n hallkat e arsimit t lart n Shqipri sht organizimi i brendshm problematik i institucioneve t arsimit t lart. Problemet e konstatuara n kt sistem jan te natyrave te ndryshme nga moszbatimi i ligjit; i natyrs se shkeljeve njerzore; dhe me e rndsishmja i mnyrs mos funksionale t vendimmarrjes dhe mos ndarjes s funksioneve. Rekomandimet e ktij komisioni do t fokusohen kryesisht n shtjen e par dhe t tret t prmendura m sipr. Problemet e shumta n kt sistem hierarkik jan konstatuar edhe nga studime t mparshme dhe jan adresuar edhe nga politika qeverisse t mparshme. Tendenca ka qen e till q kto politika, t paktn n letr, predikojn pavarsin/autonomin institucionale t institucioneve t arsimit t lart n Shqipri. Po kshtu edhe studimet e ndryshme nga organizmat ndrkombtar dhe kombtar kan detajuar nj problematik t madhe n mnyrn se si organizohen institucionet e arsimit t lart n Shqipri dhe veanrisht n vendimmarrjen e centralizuar t tyre. Pr qllime t transparencs shkencore n kt analize dhe rekomandimet q do jepen, jan marr parasysh vetm organizimi i institucioneve publike dhe jo publike, t cilat rregullohen me ligj.

Prpara se t analizojm problemet q kan dal nga mnyra aktuale e organizimit t brendshm sht e rndsishme t detajojm mnyrn se si jan organizuar strukturalisht kto institucione. Ky seksion ndiqet nga analiza e problematiks dhe prfundon me sugjerimet dhe ndryshimet e rekomanduara nga Komisioni.

5.2. Organizimi strukturor dhe vendimmarrja n IALN baz t ligjit ekzistues institucionet e arsimit t lart kan n letr autonomi dhe liri t theksuar akademike. Universitetet vetqeverisjen m an t statuteve dhe rregulloreve t hartuara nga ta, por n baz t dispozitave ligjore n fuqi.

Kto institucione organizojn strukturat e tyre t brendshme dhe po kshtu kan nj pavarsi n hartimin e programeve t studimit dhe ato t puns krkimore shkencore. Prcaktojn kriteret e tyre t pranimit n programet e studimit.Bazuar n Ligjin pr Arsimin e Lart, IAL-t jan gjithashtu t pavarura t hyjn n marrdhnie me qeverin dhe hallkat e saj; me institucione si motra dhe me shoqri biznesi pr realizimin e qllimeve t tyre, q parashikohen nga ligji msimdhnia dhe puna shkencore.

Hapja, mbyllja apo edhe bashkimi i IAL-ve bhet me Vendim t Kshillit t Ministrave, bazuar n propozimin e Ministrit t Arsimit dhe Sportit.

Mnyra e organizimit t IAL-ve IAL-ja sht e organizuar n kto njsi prbrse organizative:

o Njsi kryesore (fakultetet, institutet e krkimit dhe zhvillimit, kolegjet profesionale dhe filialet), o Njsi baz (departamentet dhe qendrat e krkimit dhe t zhvillimit) o Njsi ndihmse (laboratort, stacionet eksperimentale, njsit didaktike, bibliotekat dhe njsi t tjera, q realizojn studime, projektime dhe shrbime).

IAL-ja drejtohet nga organe vendimmarrse kolegjiale si Senati, Kshilli i Administrimit, Kshilli i Fakultetit dhe autoritete drejtuese ekzekutive si Rektori, Dekani, Shefi i Departamentit. Antart e senatit dhe t Kshillit t Fakultetit zgjidhen nga i gjith stafi. N kto organe stafi jo akademik dhe studentt prfaqsohen respektivisht me 5 dhe 15%. Po ashtu dhe autoritetet drejtuese zgjidhen nga i gjith stafi prkats, ku votat e stafit jo akademik dhe studentve vlejn respektivisht 5 dhe 20% t totalit t votave. N rastet e qendrave ndruniversitare, autoritetet drejtuese przgjidhen me konkurs t hapur. Senati kryesohet nga rektori ndrsa kshilli i fakultetit nga dekani. Kshilli i Administrimit prbhet nga: prfaqsues me t paktn grad shkencore t zgjedhur nga stafi akademik, 1 prfaqsues nga studentt dhe prfaqsues nga Ministria e Arsimit dhe Sportit. Kshilli i Administrimit kryesohet nga Kryetari q zgjidhet nga antart e tij me dy t tretat e votave. Ai ka si objekt t tij mbikqyrjen e kontrollonin

25

e veprimtarive t Universitetit q lidhen me menaxhimin administrativ, financiar, ekonomik dhe t pronave t tij. Organet dhe autoritetet drejtuese n IAL zgjidhen pr nj mandat 4 vjear dhe nuk mund t rizgjidhen pr m shum se dy mandate radhazi n t njjtin funksion.

Kshilli i Profesorve mund t ngrihet n do fakultet dhe ka pr detyr organizimin dhe drejtimin e studimeve t doktorats dhe t kualifikimit shkencor e pedagogjik pas doktorats. Prbrja, detyrat dhe funksionimi i Kshillit t Profesorve prcaktohen n rregulloren e ktij kshilli.Drejtuesi m i lart i nj institucioni t arsimit t larte sht rektori, i cili sht autoriteti drejtues dhe prfaqsues i ktij institucioni. Emrimi i rektorit t zgjedhur/drejtorit t qendrs ndruniversitare nuk sht kompetenc e Ministrit, por e Presidentit te vendit. Shkarkimi propozohet nga Ministri i Arsimit dhe Sportit dhe aprovohet nga Presidenti. Emrimi i dekanit t zgjedhur bhet nga rektori por shkarkimi i tij bhet nga Ministri i Arsimit dhe Sportit me propozim t rektorit t IAL-s. Kancelari i Institucionit, sht prgjegjs pr drejtimin e prditshm t institucionit, pr zbatimin e buxhetit, pr kontrollin dhe aplikimin e veprimtaris financiare, si dhe pr zbatimin e ligjshmris. Kandidatura e kancelarit przgjidhet nga KADM-i dhe i paraqitet pr miratim ministrit nga rektori. N IAL jan parashikuar dhe autoritete t tjera drejtuese si zv/rektort, zv/dekant dhe kancelart e njsive kryesoreKy sht nj prshkrim i shkurtr i organeve dhe autoriteteve drejtuese dhe menaxhuese t IAL-ve.

5.3. Problematika

5.3.1. Nj nga problemet kryesore te hasura n menaxhimin e IAL-ve n Shqipri sht fakti se struktura akademike dhe ajo menaxheriale nuk jan t ndara n vendimmarrjen e tyre. Prgjegjsia institucionale e rektorit dhe organizmave te tjera drejtuese sht jo vetm pr ann akademike por edhe pr ann financiare dhe menaxheriale t sistemit. Kjo ka krijuar, n radh t par, munges efikasiteti n drejtimin e institucionit, mundsi pr keqprdorim financiar t fondeve t institucionit si dhe nj munges zhvillimi t universitetit. Plotfuqishmria e drejtuesve t lart sjell arroganc n drejtim, suprimim t t gjitha t drejtave dhe vendimmarrjes n njsin baz (departamentin) dhe presionin mbi vendimmarrjen n nivele t ndryshme si administrative, ashtu dhe akademike si Senatet, Kshillat e Fakulteteve dhe Kshillat e Profesorve.

5.3.2. Prve ndarjes s funksioneve dhe detyrave q mungojn midis ans menaxheriale dhe akademike, institucionet e arsimit t lart dallohen edhe nga nj centralizim vendimmarrjeje n t gjitha nivelet. N mnyr t qart n vend q t drejtoj organizmi, drejton individi. Midis t tjerave kjo vjen edhe sepse drejtuesit ndikojn n forma t ndryshme edhe pr zgjedhjet n kto organizma.

5.3.3. Nj tjetr problem qe sht hasur n institucionet e arsimit t lart sht mnyra dhe formula e zgjedhjeve n kto institucione. Zgjedhjet prfshijn jo vetm stafin akademik, por edhe at jo akademik, si dhe stafin studentor, mbi bazn e nj prqindjeje t caktuar. Kjo mnyr zgjedhjeje si nj politike populiste, q knaqen t gjith n shkelje t merits dhe standardeve akademike, nuk ka n baz t saj objektivitetin. Nuk mundet nj grup njerzish q nuk kan interesa dhe njohjen e duhur akademike, t zgjedhin drejtuesin akademik t institucionit.

5.3.4. Nj tjetr problem i dal nga analiza e ktij Komisioni sht fakti q drejtues t ndryshm kan varsi t ndryshme nga legjislativi dhe ekzekutivi. Rasti m flagrant sht ai rektorit q aprovohet nga Presidenti i Republiks. Dyzimi midis organit aprovues (Presidentit) dhe atij financues (Ministris) krijon nj mundsi pr mos llogaridhnie ndaj institucioneve ekzekutive; n rastin konkret Ministris s Arsimit dhe Sportit, edhe pse nga ana tjetr garanton pavarsin e rektorit nga organi financues, duke ndihmuar n autonomin institucionale t IAL-s.

5.3.5. Nj tjetr problem i shfaqur sht fakti q ndrsa sht menduar dhe konkretizuar dhnia e autonomis IAL-ve, kjo nuk sht shoqruar me mekanizmat efektiv t kontrollit nga institucioni prkats, ne kt rast Ministria, pr zbatimin e ligjit dhe prdorimin e ksaj autonomie.

5.3.6. N kuadrin e ksaj autonomie/pavarsie nuk sht shum e qart se kush sht prgjegjs pr mosfunksionimin e institucionit t arsimit t larte. Futja e Kshillave t Administrimit sht nj risi, por detyrat dhe prgjegjsit e tyre duhet t jen m t qarta dhe m prfshirse n drejtim t funksionimit t IAL-s.

5.3.7. Nj tjetr problem i shfaqur sht dhe lejimi i dy punsimit n institucione t ndryshme t arsimit t lart. Ky dy punsim jo vetm q u ka sjell nj mbingarkes shum t madhe t pedagogve dhe nj munges kontrolli t angazhimit t tyre akademik, por edhe ka pasur nj influence negative t dyfisht. Nga njra an nuk ka lejuar

26

pedagogun t zhvillohet individualisht pr arsye t ngarkess shum t madhe t msimdhnies n disa institucione, por edhe ka krijuar munges s kohs efektive pr pun krkimore - shkencore n IAL. Nga ana tjetr ka influencuar n mos zhvillimin e vet institucionit pasi pedagogt nuk jan t interesuar t investojn kohn e tyre n institucionin e arsimit t lart ku punojn, duke qen se puna e tyre krkimore, sipas kuadrit ligjor n fuqi, nuk sht lehtsisht e matshme dhe e vlersuar, si nga ana e detyrimit q ka pedagogu si i punsuar n kt IAL, ashtu dhe nga pikpamja e promovimit t tij akademik, bazuar n kt pun krkimore shkencore. Kjo situat ka krijuar nj gjendje t ngurt n drejtim t puns krkimore-shkencore dhe nj rnie t cilsis s msimdhnies.

5.3.8. Problem i hasur gjat analizave dhe i shprehur nga nj numr i madh i personelit akademik sht mnyra dhe kriteret e promovimit t stafit akademik. N radh t par aprovimi pr titujt shkencor vazhdon t bhet nga nj organizm rudimentar i centralizuar pran Ministris. Kjo sjell probleme t mdha qoft n drejtim t administrimit t procesit, por edhe n drejtim t kritereve t promovimeve. Gjithashtu, ky proces anashkalon fakultetin/universitetin q jan edhe instrumentet e specializuara pr fushat e ndryshme t krkimit t individit dhe grupit.

5.3.9. Nj tjetr mangsi e organizimit strukturor t IAL-ve sht edhe mungesa e nj apo disa instrumenteve pr kryerjen dhe nxitjen e puns krkimore- shkencore n do nivel, n departament, fakultet apo IAL. Ksaj i shtohet edhe mungesa e instituteve apo qendrave te krkimit shkencor, brenda fakulteteve apo universiteteve qe jan ose n nj numr shum t paket ose nuk ekzistojn n t shumtn e rasteve.

5.4. Sugjerimet

5.4.1. N institucionet e arsimit t lart duhet t ket nj ndarje t qart dhe pa ekuivok t prgjegjsis financiare nga ajo akademike, n dy duar t ndryshme dhe q kontrollohen n mnyr t koordinuar. por t pavarur nga njra- tjetra. Kshtu drejtuesit akademike nuk do t ken interesa financiare dhe organizmat akademike t universitetit nuk merren me menaxhimin financiar t tij. Pr kt sht e domosdoshme q do IAL t ket nj sistem me dy varsi: at akademike - senat, rektor, dekan dhe departamente; dhe at administrative- administrator, kancelar, menaxher departamentesh pr ann organizative (shih Skemn 5.1). T dyja

kto funksione varen nga Bordi Administrativ nj organ prgjegjs pr gjith mbarvajtjen e universitetit.

5.4.2. Skema e zgjedhjeve duhet t ndryshoj n themel. Demokracia e gjer nuk sht zgjidhja e prsosur pr vende q nuk kan demokraci t stabilizuar. Por m i rndsishm sht fakti q drejtuesit e zgjedhur t zgjidhen nga grupime q kan njohuri t drejtprdrejta mbi funksionin q do t ket drejtuesi. N rastin e senatit apo t rektorit n zgjedhje duhet t marr pjes vetm stafi akademik i prhershm i universitetit, dhe jo ai administrativ dhe studentt. Kta t fundit do t prfaqsohen me an t antarve t tyre n komitetet e ndryshme, q marrin dhe vendime ekzekutiv t cilat lidhen direkt me studentin. Gjithashtu, Komisioni sht i mendimit q t futet mbledhja e prbashkt semestrale e studentve/prfaqsuesve t tyre dhe stafit akademik pr do program. Kjo mbledhje duhet t minutohet dhe t diskutoj t gjith krkesat e studentve pr at program.

5.4.3. N qendr t vendimmarrjes akademike sht Bordi Akademik (i gjith personeli akademik i prhershm i institucionit). Ky organizm sht shum i rndsishm s pari pr mbarvajtjen e vendimmarrjes demokratike dhe meritokratike t Institucionit t Arsimit t Lart. Ky organizm sht prgjegjsi kryesor pr vendimmarrjen strategjike t universitetit, q nga zgjedhja e antarve t komiteteve pr mbarvajtjen e institucionit, deri te zgjedhja e senatit ,apo e kshillit t fakultetit. Asnj vendim i rndsishm akademik nuk mund t merret jasht ktij forumi (shih skemn 5.1)

5.4.4. Departamenti duhet te jet zemra e zhvillimit t msimdhnies dhe puns krkimore-shkencore t do institucioni t arsimit t lart. Departamenti sht prgjegjs kryesor pr llojet e studimeve q organizon n t gjitha nivelet, pr kurrikulat e studimeve dhe propozon numrin e programeve q duhet t organizoj, si edhe numrin e studenteve q duhet t ket do program. N rastet e programeve t prbashkta midis departamenteve, vendimmarrja kalon n nivel fakulteti. T dyja kto t fundit duhet t aprovohen n nj Komitet q merret me organizimin e msimdhnies dhe me zbatimin e planit strategjik t universitetit. Pas ktij aprovimi do program i ri, i propozuar duhet t marr aprovimin financiar pr tarifat nga administratori/drejtuesi i Universitetit.

5.4.5. Departamenti duhet t ndrtohet n bazn e grupeve t krkimit dhe msimdhnies

27

n prputhje me fokusin dhe misionin q ai i ka vendosur vetes. Departamenti nuk mund t jet i till pa program msimor dhe krkim-shkencor. T dyja kto aspekte akademike t mishruara n do akademik, organizohen tek niveli i departamentit. Pr kt do departament duhet t organizohet mbi bazn e grupeve/katedrave me interesa t njjta krkimore - shkencore dhe msimdhnie.

5.4.6. Departamenti duhet t menaxhoj fondin baz t krkimit shkencor dhe ta ndaj at midis antarve akademike t tij. Bhet fjal pr fondin q jepet nga AKF-ja pr logjistikn dhe buxhetin individual t krkimit shkencor.

5.4.7. Departamenti (n rastet e programeve t prbashkta Fakulteti) duhet t prcaktoj listn e studenteve fitues pr programet e tij t studimit, sipas kritereve dhe procedurave transparente. Departamenti duhet t ket lirin pr t zhvilluar veprimtari pr dhnien e shrbimeve edhe pr t tret, sipas rregullave t prcaktuara.

5.4.8. Departamenti duhet t ket t prcaktuar edhe numrin minimal t stafit akademik, i cili prcaktohet sipas krkesave dhe madhsis s do universiteti dhe mbi bazn e rregulloreve prkatse. Ligji duhet t prcaktoj nj numr minimal t personelit permanent t do departamenti.

5.4.9. Departamenti ka pr detyrim t zgjedh Drejtuesin e Departamentit nga radht e tij. Ky i fundit duhet t jet me titullin profesor dhe profesor i asociuar dhe me nj mandat t fiksuar 4 vjet. Shefi i departamentit nuk duhet t shrbej n dy mandate t njpasnjshme si drejtues i departamentit. N raste t veanta aplikohen rregulloret e brendshme t do universiteti (pr shembull kur numri i profesorve sht i ult, e t tjera). Drejtuesi i departamentit propozohet nga pedagogt e departamentit.

5.4.10. Paralelisht me departamentin duhet t ngrihet edhe stafi administrues q ndihmon punn e departamentit n institucion. Nj menaxher departamenti duhet t emrohet nga Administrata. Ky i fundit do t merret me nevojat administrative dhe menaxheriale t departamentit, duke lehtsuar punn e drejtuesit akademik t departamentit. N varsin e tij duhet t ket nj numr stafi administrativ q merret me mbarvajtjen administrative t programeve, kurseve t msimdhnies e t tjera. I gjith stafi administrativ emrohet (pas konkursit t hapur) dhe ka varsi nga Kancelari/Administratori i Universitetit.

5.4.11. Organi m i lart i IAL-s duhet t jet Kshilli Administrativ (ose i riemruar Bordi Administrativ). Pr t rritur prgjegjsin dhe mir-menaxhimin e IAL-ve Publike dhe financimin publik n kto institucione propozohet krijimi i pronsis s qarte5 t IAL-s prmes ngritjes s Bordit Administrativ ( 5-7 veta n varsi t madhsis s IAL, por kjo i lihet n dor vete Institucionit) me nj Administrator n krye. Pagat e tyre jan kosto e vet IAL-ve. Antart e ktij Bordi zgjidhen me votim t fsheht t stafit akademik t IAL, mbi bazn e kandidimit dhe me konkurrimit publik n rastet e zgjedhjeve jasht IAL-it. Ata preferohet t ken formim dhe prvoja n fushat: financ, ekonomi, menaxhim, juridik, etj., ose specializim e prvoj n fushat kryesore t edukimit universitar. Kur nuk ka t till ose t interesuar brenda stafit, konkurrimi/punsimi hapet edhe jasht institucionit. Pas zgjedhjes antart e bordit punsohen me kohe t plot n bord. Mandati i antarve t Bordit ka nj kohzgjatje 1 vit m shum se sa mandati i rektorit dhe senatit, kjo pr arsye t vazhdimsis institucionale. Ky Bord sht prgjegjs pr aprovimin e politikave afatmesme dhe afatgjata (5-10 vjeare) t IAL-s. Rektori, Dekant, Shefat e Departamenteve dhe Drejtuesit Administrative nuk mund t jene antar t ktij Bordi, por marrin pjes n kto mbledhje pa t drejt vote.

5.4.12. Detyra kryesore e Bordit Administrativ sht mbarvajtja e shndetshme dhe funksionimi optimal i universitetit. Antart e Bordit duhet t aprovojn strategjin e zhvillimit t universitetit. Ata:o jan prgjegjs pr garantimin e politikave t stabilitetit/rritjes institucionale n prputhje me burimet e financimit, dhe qndrueshmrin financiare afatmesme dhe afatgjate t IAL.o mbajn prgjegjsi ligjore pr dshtimin financiar edhe t misionit t IAL. Ata jan de-fakto pronart/aksionart e IAL-ve si prfaqsues t balancuar t interesit publik dhe t punonjsve/studenteve t IAL-s.

5.4.13. Bordi ushtron monitorim/kontroll t rregullt t misionit dhe politiks financiare q zbrthehet do vit n plane 1-vjeare fiskale dhe akademike, t cilat propozohen dhe pas miratimit, menaxhohen nga vet Rektorati, Dekanatet/Departamentet dhe Administrata.

5.4.14. Bordi Administrativ sht prgjegjs pr zgjedhjen dhe punsimin e Administratorit, Kancelarit, Shefit t Financave, Shefit t Personelit dhe do emrimi administrativ. N Bord prfaqsohen, n baz t prqindjes s financimit,

5Pronsi ne kt kontekst nnkupton q do person juridik q investon n nj IAL duhet t ket t njjtn prfaqsi reprezentative sa edhe shuma e investuar n t. Nqoftse investimi i shtetit sht n masn 20% te te ardhurave t ktij IAL-i, athere shteti duhet t ket prfaqesues n masn 20% n kt Bord.

28

t gjitha palt kontribuese (IAL nprmjet zgjedhjeve/konkurrimit, Ministria nprmjet emrimit, Biznesi nprmjet emrimit, e t tjer). Antart e Bordit kan procedura shkarkimi si n institucionet e pavarura. Ata balancojn qeverisjen e IAL midis Stafit Akademik dhe Administrativ, dhe balancojn rrezikun e kontrollit absolut t Rektorit, apo Administratorit. Pavarsisht tipit t universitetit, ky Bord gjithmon duhet t ket n shumic prfaqsuese personelin e votuar akademik.

5.4.15. Organi m i lart akademik sht Senati i Universitetit, i cili zgjidhet nga Bordi Akademik me votim t gjer. Antart e senatit vet kandidohen pr zgjedhje. Shrbejn pr nj periudhe 5 vjeare. Ata duhet t jen pedagog me titull profesor, ose profesor i asociuar.

5.4.16. Senati mbulon dhe aprovon t gjitha shtjet akademike t nj universiteti. Ai zgjedh rektorin dhe ky i fundit jep llogari tek senati n mnyr periodike.

5.4.17. Rektori zgjidhet nga Senati dhe mund t jet nga stafi akademik i IAL-s. Antart e senatit, rektori, apo zvends rektort duhet t jen pedagog me titull profesor ose profesor i asociuar. Rektori sht drejtues i senatit. Rektori nuk duhet t shrbej n dy mandate t njpasnjshme n pozicionin e tij.

5.4.18. I njjti sistem zgjedhjeje duhet t aplikohet pr zgjedhjen e dekanve q duhet t zgjidhen nga bordet akademike (kshillat e fakulteteve) t do fakulteti.

5.4.19. do drejtues aktual dhe n vazhdim nuk mund t zgjidhet n t njjtin post.

5.4.20. Nga ana administrative do universitet duhet t ket Administratorin e tij q zgjidhet me konkurs dhe emrohet nga Bordi Administrativ. Ky administrator duhet t ket nj eksperience t gjat n menaxhimin e nj institucioni publik apo privat. Ky drejtues sht prgjegjs pr ann administrative dhe financiare t universitetit. N varsi t tij jan kancelari dhe menaxhert e do departamenti.

5.4.21. Nj risi n funksionimin e institucioneve t arsimit t lart sht futja e Komiteteve me detyra specifike t caktuara. do komitet ka nj funksion t caktuar dhe nj antarsi jo m shum se shtat vet. Pr shembull ai mund t merret me promovimin e stafit akademik; me shtjet e studenteve; nj tjetr me shtjet e etiks s krkimit shkencor; me bursat dhe aplikimin e

mundsive t barabarta e t tjera. Antart e komiteteve vet kandidohen nga stafi akademik dhe votohen nga Bordi Akademik, pra i gjith personeli akademik permanent. Kan mandat t kufizuar tre vjear. Antarsimi n kto komitete duhet t shihet si kontributi qytetar i do akademiku dhe sht nj obligim n faza t ndryshme t karriers s do akademiku, si i till sht i rndsishm n promovimin e stafit akademik. Antarsimi n kto komitete ka t bj me kontributin e do stafi akademik n t ashtuquajturn good citizenship.

5.4.22. Duhet t ndalohet dy punsimi midis institucioneve t arsimit t lart n Shqipri, si nj element q ka prkeqsuar t dy aspektet e jets akademike, at t msimdhnies dhe at t puns krkimore-shkencore. Pjesmarrja n projekte, konsulenca, botime dhe shrbime q realizohet n kuadr t institucionit nuk duhet t konsiderohet si dy punsim brenda institucionit, por duhet t njihen e vlersohen prej ktij t fundit si nj mjet pr zhvillimin institucional. N rastin e dhnies s kontributit, ky kontribut n nivelin personal duhet njohur dhe shprblyer n baz t puns s br, t kontributit personal dhe t cilsis s rezultatit e arritjes.

5.4.23. Zgjerimi horizontal i Institucioneve t Arsimit t Lart n parim duhet t prcaktohet nga performanca dhe krkesa e tregut dhe jo vetm nga investimet n infrastruktur. Zgjerimi horizontal nuk mund t mbshtetet n nj numr fiks t IAL-ve. T gjith IAL-t Publike dhe Jo publike nuk duhet t jen masive, qasja duhet t jet cilsore. Mbi t gjitha financimi i programeve t reja t studimit, t departamenteve t rinj bhet vetm me aprovim nga AKF. N t kundrt universiteti mbart mbi vetvete koston e hapjes s ktyre programeve, departamenteve e t tjera.

5.4.24. sht e rndsishme q emrimet e reja n institucionet e arsimit t lart t bhen mbi bazn e nevojave dhe t treguesve student/pedagog t do institucioni (deri tek niveli i departamentit). Kto emrime e kane piknisjen tek departamenti dhe emrimi behet nga nj komision ad hoc i emruar nga stafi menaxherial. Si parim komisioni duhet t prbhet nga pes antar: Kryetari i Komisionit t rekrutimit nj profesor jasht departamentit t punsimit; dy antar nga departamenti (mundsisht njri profesor) q jan dhe m t rndsishmit n komision; nj antar nga nj departament i ngjashm dhe nj tjetr nga nj departament fardo i universitetit. Emrimi duhet t ket dy procese: nj intervist dhe nj prezantim te puns krkimore shkencore pran departamentit. Ky i fundit jep nj gjykim pran komisionit te

29

rekrutimit. Pas przgjedhjes personeli menaxherial merret me prfundimin e emrimit te individit. Kjo formul siguron paanshmri, zgjedhjen e kandidatit m t fort, pjesmarrjen e departamentit n vendimmarrje, dhe zbatimin e rregullores s Universitetit.

5.4.25. Universiteteve publike duhet tu jepet e drejta q pr nj pjes t produktit t tyre krkimor-shkencor t funksionojn si Sh.P.K, pra t ken t drejt t sigurojn t ardhura pr IAL-n e tyre nga puna krkimore- shkencore e personelit akademik, patentat etj., ose shrbimet q mund t ofroj institucioni. N kt kuadr do IAL mban nj prqindje t projekteve (si overheads p.sh. 10%) dhe pjesa tjetr i shprndahet personelit akademik n fjal, te cilt mund ta marrin kt shum si t ardhur direkte mbi rrogn apo si blerje e kohs s tyre t msimdhnies, duke punsuar nj lektor part-time pr t zvendsuar msimdhnien e tyre.

Sugjerime - Struktura e propozuar pr Institucionet e Arsimit t Lart

5.4.26. Duke pasur parasysh organizimin ekzistues t IAL-ve n vend, traditn ekzistuese si dhe eksperiencat m t mira ndrkombtare, Komisioni sugjeron kto tipa t institucioneve t arsimit t lart n Shqipri:

I. Universiteti i strukturuar me t paktn 3 njsi kryesore (3 fakultete ose 2 fakultete dhe 1 Institut).

do Fakultet duhet t ket minimumi 3 njsi baz/Departamente (ose 2 departamente dhe 1 qendr krkimore) dhe do departament duhet t kt t paktn 7 antar me koh t plot, midis s cilve 3 me grada e tituj. Universitetet kan t drejt t organizojn studimet n t tre Ciklet e Studimit (Cikli i par Diplom profesionale 1 ose 2 vjeare (studime post sekondare, 60-120 kredite), Diplom Bachelor (t paktn 3 vjet, 180 kredite), diploma Master Shkencor t integruara me kohzgjatje 5-6 vjeare dhe 300-360 kredite, Cikli i Dyt i studimeve Master Profesional 1 vjear 60 kredite dhe Master Shkencor 2 vjear 120 kredite; Cikli i Tret Studimet e Doktorats 3-5 vjeare, specializime afatgjata me kohzgjatje t paktn 2 vjeare dhe t paktn 120 kredite dhe Master Ekzekutiv 1-2 vjear, 60-120 kredite.

II. Kolegji Universitar i strukturuar me t paktn 2 Fakultete me t njjtn struktur.. Kto IAL ofrojn programe studimi n Ciklin e Par dhe Ciklin e Dyt dhe n formimin profesional .

III. Akademia e strukturuar me 1 Fakultet me t njjtn struktur si ajo e Fakulteteve n prbrje t Universiteteve. Kto IAL ofrojn programe studimi n dhe me t drejt pr organizimin e t tri Cikleve t studimit n fushn prkatse t kompetencs. IV. Kolegji Profesional ofron shkollim profesional 1-2 vjear me t drejtn e lshimit t nj Diplome Profesionale.

Figura 5.1. Koncepti i ndarjes dhe balancs s pushteteve n IAL

30

RAPORTI I PAR

PR REFORMIMIN E ARSIMIT T LART

DHE KRKIMIT SHKENCOR

Financimi i Arsimit t Lart

Kapitulli 6

Financimi i Arsimit t Lart

6.0.1. Premisa e par pr ndryshimin e sistemit ton universitar, gjithnj nn kndvshtrimin e mundsive financiare q ka aktualisht ky sistem, sht pamundsia e shtetit/buxhetit pr t financuar dhe mbshtetur arsimin e lart n nivelet q krkojn standardet dhe cilsia bashkkohore.

6.0.2. Aktualisht, buxheti i shtetit ka n dispozicion rreth 38 milion euro pr t mbshtetur mbi 126 000 student n universitetet shtetrore (ksaj shifre mund ti shtohen edhe afrsisht 20 milion euro t tjera nga t ardhurat dytsore t siguruara nga vet universitetet), afrsisht 460 euro pr student n sektorin shtetror. Sektori privat me rreth 34 500 student e ka mimin rreth 1000-1500 euro/student ose rreth 31-35 milion euro plus, duke operuar n shifrat 900-1000 euro/student. Ndrkoh q vendet modeste t BE si Rumania dhe Bullgaria kan kuota financimi pr student rreth 2700-2900 euro/student, pa folur pr vende si Britania e Madhe, Franca, etj. q jan n kuotat 10000-11500 euro/student, Zvicra 15700 euro/student, Suedia 15210 e