INSTITUTI I SHNDETIT PUBLIK

HIV/AIDS N SHQIPRI

NNTOR 2013

1

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

T DHNA KRYESORE:

T diagnostikuar me HIV/AIDS Nntor 2013 Totali 671 Meshkuj 469 Femra 202 T rritur 558 T rinj 16-25 vje 80 Fmij nn 15 vje 33

Infeksionet e reja t HIV pr vitin 2013 Nntor 2013

Totali 96

Meshkuj 66

Femra 30

T rritur 81

T rinj 16-25 vje 10

Fmij nn 15 vje 5

Vdekje nga AIDS 4

Vdekje nga AIDS Nntor 2013

Vdekje n t rritur 112

Vdekje n fmij 6

Vdekje n meshkuj 87

Vdekje n femra 31

2

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

Prmbajtje

VSHTRIM MBI EPIDEMIOLOGJIN E HIV/AIDS N SHQIPRI ............................................ 4

GRUPET N RISK................................................................................................................ 11

KUJDESI DHE MBSHTETJA NDAJ PERSONAVE Q JETOJN ME HIV/AIDS ....................... 14

KSHILLIMI DHE TESTIMI VULLNETAR DHE KONFIDENCIAL .............................................. 15

AKTET LIGJORE ................................................................................................................. 16

MEKANIZMI KOORDINUES I VENDIT DHE FONDI GLOBAL .................................................. 17

ORGANIZATAT JOFITIMPRURSE ....................................................................................... 18

3

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

Shkurtime

AIDS Sindromi i Pamjaftueshmris Imunitare t fituar sipas gjuhs angleze Acquired Immuno Deficiency Syndrome

ART Terapi Antiretrovirale

ARV Antiretroviral

HCV Virus i Hepatitit C

HIV Virus i Pamjaftueshmris Imunitare Njerzore

PDI Prdorues i Drogave me Injektim

IEK Informim, Edukim , Komunikim

ISHP Instituti i Shndetit Publik

MSH Ministria e Shndetsis

MKV Mekanizmi Koordinues i Vendit

MSM Meshkujt q Kryejn Seks me Meshkuj

MTCT Transmetim nga Nna te Fmija

OJF Organizata Jofitimprurse

IST Infeksione Seksualisht t Transmetueshme

QSUT Qendra Spitalore Universitare Tiran

VCT Kshillim dhe Testim Vullnetar sipas gjuhs agleze Voluntary councelling and testing

4

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

1. Vshtrim mbi epidemiologjine e HIV/AIDS:

Kan kaluar 20 vjet q nga diagnostikimi i rastit t par t infektuar me virusin HIV

n Shqipri (1993). N baz s t dhnave t mbledhura nga ISHP deri n Nntor

2013, jan regjistruar 671 raste me HIV/AIDS n Shqipri.

T dhnat ekzistuese dhe studimet e kryera deri m tani tregojn, se Shqipria nuk ka

ndonj epidemi t gjeneralizuar, apo t prqndruar t HIV/AIDS. Nga prllogaritjet,

prevalenca e HIV-it n vendin ton sht (0.02 %) dhe incidenca sht (0.003% )

(popullata sipas CENSUS 2011).

Ndonse prevalenca e infeksionit HIV sht e ult, vihet re nj tendenc n rritje e

numrit t rasteve t reja n vitet e fundit. Viti 2013, shnon dhe numrin m t lart t

rasteve t reja t diagnostikuar n vite. N kt vit rezultojn 96 persona HIV pozitiv,

ku midis tyre 5 jan fmij, tek t cilt infeksioni sht transmetuar nga nna tek

fmija, ndrsa numri total i fmijve t infektuar shkon n 33.

T dhnat e mbledhura dhe t raportuara vijn nga testimet vullnetare, t cilat

pavarsisht rritjes s tyre vazhdojn t jen t ulta, kto pr shkak t smundjes apo

testimit t dhuruesve t gjakut. T gjitha kto flasin vetm pr problemin, por sht e

vshtir t njohsh shkalln e prhapjes s tij, pa patur studime t tjera apo vlersime.

Pavarsist disa studimeve, n disa grupe t popullatave akoma ka nevoj pr studime

t tjera pr t kryer parashikime q ti afrohen m shum realitetit.

Nga 96 rastet e reja t diagnostikuara gjat vitit 2013, 53 prej tyre jan diagnostikuar

n stadin AIDS. Kjo diagnoz e vonshme, tregon pr shkalln e ult t testimit

vullnetar e lidhur kjo me aksesin e ult pr testim, dhe nivelin akoma t ult t

edukimit dhe njohurive pr rndsin e testimit vullnetar. Pr pasoj, kta persona

mund t ken infektuar pa e ditur edhe partnert e tyre, gjat nj periudhe kohe

relativisht t gjat. Efekti i mundshm shumues i ksaj situate, po t kemi parasysh

se, secili person mund t ket pasur disa partner, sht shum i rndsishm dhe

hedh drit, mbi nevojn e ngutshme pr ta diagnostikuar infeksionin qysh n fazat e

hershme t tij.

5

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

Grafiku 1. Shprndarja e rasteve me HIV n vite

29 12 7 3 5 4

1020

26 2129 31 32

44 4961

48

72

90

0

20

40

60

80

100

120

Rasti i par me HIV n vendin ton u raportua n vitin 1993. Nga grafiku duket qart

se, gjat periudhs s par t infeksionit HIV n Shqipri (1993-2000) numri mesatar

i rasteve t raportuara ishte 6-7 persona n vit; n vitet 2001- 2003 vihet re nj

dyfishim i numrit t rasteve, mesatarisht 20 raste t reja t diagnostikuara n vit; n

periudhn 2004-2006, kjo shifr kalon numrin 30; ndrsa n vitet 2007-2010

numrojm mbi 40 raste t reja dhe kshtu vazhdon, derisa n vitin 2013 raportohen

96 raste t reja, pra nj dyfishim t rasteve krahasuar me nje tre vjear t mparshm.

Pavarsisht tendencs n rritje nga viti n vit, t numrit t rasteve, Shqipria mbetet

nj vend me prevalenc t ult t HIV/AIDS n popullatn e prgjithshme. Studimet e

survejancs s sjelljes dhe biologjike t realizuara n vitin 2005, 2008 dhe 2011, nuk

japin asnj t dhn pr qarkullim t infeksionit HIV n popullatn e prgjithshme.

Duke analizuar shprndarjen sipas gjinis s rasteve HIV vm re, se n total 70% (

469 raste) e tyre jan meshkuj dhe 30% (202 raste) jan femra. Gjat vitit 2013 jan

raportuar 66 meshkuj dhe 30 femra t diagnostikuara me HIV/AIDS. Femrat e

infektuara n pjesn m t madhe t rasteve jan dignostikuar n ift, pra pas ndjekjes epidemiologjke q bhet, kur partneri ka rezultuar pozitiv. Numri i femrave t cilat

testohen vullnerarisht sht tepr i ult, dhe ato diagnostikohen kryesisht, kur partneri

6

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

apo fmija i tyre rezulton t jet i infektuar. Gjithsesi, numri i tyre ndr vite ka ardhur

duke u rritur.

Grafiku 2. Shprndarja e rasteve me HIV/AIDS sipas gjinis n vite , 1993- Nntor 2013.

24

3 5 47

17 1613

1822 21

31 30

43

33

52

64 66

6 3 3 10 8 11 9 1113

19 1815

2026

30

0

10

20

30

40

50

60

70

Meshkuj Femra

Rruga seksuale e transmetimit t virusit HIV vazhdon t predominoj n vendin

ton, ku rruga heteroseksuale dhe homoskesuale prbn prkatsisht 84% dhe 9% t

rasteve, sipas t dhnave akumulative (1993-2013), n momentin e zbulimit pr her

t par t statusit HIV pozitiv t personit. Po t mbshtetemi n studimet e kryera

deri m tani, n lidhje me rrugt e transmetimit dhe sjelljen, rruga homosksuale ka

mundsi t jet m e lart, pasi stigma dhe diskriminimi pengon n testimin vullnetar

t meshkujve q kryejn seks me meshkuj. Transmetimi vertikal, ose nga nna e

infektuar te fmija prbn (4% )t numrit total t rasteve. Nprmjet transfuzioneve

t gjakut, ose nnprodukteve t tij jan infektur m pak se (2%) e rasteve. Vetm

m pak se (1%) e rasteve i perkasin grupit t perdoruesve me injektim, por pa

vrtetuar se e kan marr kt infeksion nprmjet shkmbimit t shiringave. Numri i

ult i transmetimit n prdoruesit intravenoze t drogave, konfirmohet edhe nga

studimet e sjelljes dhe ato biologjike t kryera n vitet 2005 dhe 2008.

7

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

Po t analizojm rastet me HIV/AIDS tek fmijt vm re, se transmetimi nga nna

tek fmija sht hasur n 25 raste (5 raste vetm n vitin 2013), n 6 raste ky

infeksion sht marr nprmjet transfuzioneve t gjakut, dhe n 2 raste ka disa

hamendsime t lidhura me kujdesin shndetsor. Gjasht raste q ju prkasin grupit

t fmijve kan humbur jetn nga AIDS, pasi jan diagnostikuar ose n faza t

vonshme t smundjes, ose nuk kan vazhduar trajtimin e rekomanduar pr shkak t

kushteve socialekonomike, ndrsa 4 raste t tjera t cilat vazhdojn trajtimin e rregullt

kan kaluar n grupin e t rriturve adoleshent dhe t rinj, t cilt ndiqen tashm

pran Sherbimit Infektiv, pran QSUT. Grafiku 3. Shprndarja e rasteve me HIV/AIDS sipas rrugs s transmetimit

84%

9% 4%

2% 1% 0%

Heteroseksuale Homo-biseksuale Vertikale gjaku e panjohur IDU

Shprndarja sipas rrugve t transmetimit shkon paralel me shprndarjen sipas

grupmoshave. Duhet thn se, n vendin ton predominon grupmosha 25-45 vje, q

prbn (62.1%) t totalit t rasteve me HIV/AIDS. Grupmoshat e tjera zn nj

prqindje t konsiderueshme si m posht:

Fmijt ose grupmosha 0-15 vje prbn (4.9 %) t rasteve.

8

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

Grupmosha 16-24 vje prbn (8.9%) t totalit t rasteve, dhe kemi rritje t numrit t

t rinjve t infektuar me HIV n vitet e fundit.

Grupmosha 46-55 vje prbn (15.2%0 t rasteve t raportuara; 56-65 vje prbjn

(6.7%) dhe 65 vje m pak se (2%) te rasteve.

Grafiku 4. Shprndarja totale e rasteve me HIV/AIDS sipas grupmoshs

Diagnostikimi i vonshm vazhdon t mbetet nj problem n vendin ton, dhe kjo

dokumentohet me faktin se 53 nga 96 rastet e reja vetm n vitin 2013 jan

diagnostikuar n stadin e smundjes AIDS. Sipas t dhnave tona, (44% )e rasteve tek

t rriturit jan zbuluar n stadin AIDS, ndrkoh q numri i atyre q ndodhen n kt

stad sht akoma m i madh, pasi ktu prfshihen edhe raste q jan diagnostikuar me

HIV vite m par. Kjo mbshtetet edhe n faktin, se pjesa m e madhe e rasteve

(57%) jan referuar kryesisht nga klinikat, kur jan evidentuar shenja t smundjes.

Grafiku 5. Shprndarja totale e rasteve me HIV/AIDS sipas referimit te rastit

9

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

KL.TOKSIKOLOGJI

KLINIKAT

NDJEKJE

OJQ

QKTGJ

VULLNETARE

TE TJERE

(18%) e rasteve t raportuara me HIV/AIDS kan humbur jetn pr shkak t AIDS n

vendin ton, midis tyre edhe fmij. Pr shumicn e tyre, ky fakt lidhet direkt me

diagnostikim e vonshm, si dhe diagnostikimin dhe trajtimin e infeksioneve

oportuniste t cilat shoqrojn rastet e kapura n stadet e vonshme t AIDS. Kjo nuk

duhet t ndodh m, pasi sot terapia me antiretrovirale sht nj nga strategjit m t

suksesshme t parandalimit, q zgjat jetn dhe cilsin e saj, dhe e shndrron AIDS-in

n nj smundje kronike. Po kshtu duhet t eliminohen problemet q lidhen me

trajtimin e infeksioneve oportuniste, si mnyra e prshkrimit t barnave q trajtojn

ato, mungesa e prfshirjes s disa barnave n listn e ISKSH, si dhe disponibiliteti i

terapive n kushtet spitalore.

Prsa i prket shprndarjes gjeografike, numri m i madh i rasteve, ose (48%) e tyre

jan raportuar n Tiran, m pas me nj diferenc t madhe nga Tirana paraqiten

rrethet e mposhtme: Durrs (5.7%), Elbasan (5.5%), Vlor (4.6%), Lushnj (3.4%)

etj. Vetm n 3 rrethe t vogla t vendit nuk kemi raste t raportuara me HIV. Harta e

mposhtme tregon shprndarjen e rasteve me HIV/AIDS (n numra absolut) t

raportuara n periudhn 1993-2013, sipas rretheve t vendit. Pavarsisht numrit t

vogl t rasteve, duket qart se HIV/AIDS tashm sht i pranishm n t gjith

vendin (Harta 1).

10

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

Shifrat e paraqitura n kt raport jan vetem shifra t raportuara, shifrat reale mundet

t jen disa her m t larta, po t mbeshtetemi n numrin e ult t testimeve

vullnetare, si dhe n disa vlersime paraprake q jan kryer n vendin ton disa vite

m par.

2. Grupet n risk

N vitin 2005, 2008 dhe 2011 jan kryer studime t survejancs s sjelljeve dhe

biologjike t grupeve q kan rrezik m t lart, t cilat kan patur pr qllim

vlersimin e prirjes s sjelljeve t rrezikshme, si dhe pr t na mundsuar prcaktimin

e prevalencs s HIV apo infeksioneve t tjera t transmetueshme. Studimet n kto

grupe jan mjaft t rndsishme pr t prcaktuar t ardhmen e prevalencs s HIV,

n popullatn e prgjithshme sidomos n Shqipri, ku vazhdojm t kemi nj

prevalenc t ult. M posht paraqiten rezultatet e studimit t vitit 2011.

Harta 1. Shprndarja e rasteve me HIV/AIDS sipas rretheve

11

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

2.1. Prdoruesit e drogave me injektim (PDI)

12

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

Shkmbimi i shiringave, injektimi me shiringa t prdoruara jan nga mnyrat m

efektive t prhapjes s HIV, dhe pr kt arsye mjaft vende prballen me nj

rritje t menjhershme t HIV tek prdoruesit e drogave me injektim (PDI).

N periudhn 2007-2012, n kuadrin e grantit t Fondit Global, u b e mundur

mbshtetja e nj sr aktivitetesh, me synim parandalimin e HIV n kt

popullat. U mbeshtetn fuqishm programet e reduktimit t demit, t shkmbimit

t shiringave, dhe t terapis mbajtse me Metadon. Me prfundimin e grantit dhe

n pamundsi pr nj aplikim t ri, programet e shkmbimit t shiringave ka

mundsi t mos funksionojn, ka mund t sjell pasoja t rnda duke marr n

konsiderat sjellet e rrezikshme n kt popullat, nivelin e lart t Hepatitit C, t

evidentuar nga studimi i vitit 2011.

Aktualisht mbshtetet terapia mbajtse me metadon (MMT), q ofrohet n 6

qendra, dhe numri i PDI q prdorin kt shrbim sht 505.

N studimin e vitit 2011, u zbulua nj rast me HIV n kt popullat, ndrkoh q

prevalenca e Hepatitit C rezultoi (29%).

Prsa i prket sjelljeve me rrezik t lart t PDI-ve, pjesa m e madhe e tyre

(43.5%) kan injektuar drog disa her n dit, ku heroina prmendet si droga m

shpesh e injektuar. Pavarsisht nga njohurit midis PDI-ve, se prdorimi i

shiringave t prdorura m par mund t transmetoj HIV-in dhe se shiringat e

pastra jan t disponueshme n farmaci, (40.5%) e PDI-ve kan ndar shiringat

dhe akoma m shum prej tyre kan ndar midis tyre pajisjet pr injektimin e

drogs.

Prve sjelljeve s rrezikshme t shoqruara me injektimin, popullata e PDI-ve

prfshihet gjithashtu n sjellje t tjera t rrezikshme, t shoqruara me praktikat

seksuale q ata aplikojn. M shum sesa gjysma e PDI-ve t cilt jan

seksualisht aktive, kan patur dy, ose m shum partner vitin e kaluar. Partnert

ishin kryesisht partner t rregullt ose jo t rregullt (jokomercial) dhe prdorimi i

vazhdueshm i prezervativit ishte i ult, vetm (8.5%) me partner t rregullt dhe

(12.6 %) me partner jo t rregult. Ndrkoh q PDI-t jan t ndrgjegjshm pr

13

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

infeksionet q transmetohen seksualisht, vetm pak prej tyre ishin t aft t

prshkruanin simptomat e IST-ve.

Kto sjellje t rrezikshme t lidhura me prevalencn e lart t Hepatitit C,

ilustrojn vulnerabilitetin e PDI-ve ndaj HIV-it.

2.2. Meshkujt q kryejn Seks me Meshkuj (MSM)

Pavarsisht financimit nga Fondi Global i lufts kundr HIV/AIDS t nj sr

OJF, prfshir organizatat e MSM, pr t rritur avokatin mbi shtjet ligjore t

cilat prekin MSM dhe mbrojtjen e tyre nga stigma e diskriminimi, njohja e

problemeve t tyre mbetet e ult, dhe edukimi i mediave mbetet akoma m i ult

duke mos arritur kshtu t sjellin nj kuadr t qart t problemeve t sitgms dhe

diskriminimit pr MSM.

Rreth 1/3 e MSM-ve q jan prfshir n studim jan n lvizje t vazhdueshme,

konsumojn alkool, dhe pjesa m e madhe e tyre kan provuar droga (kryesisht

mariuan, kokain, heroin, ekstazi dhe valium). Midis MSM-ve n studim,

(22.5%) nuk kan qen n shkoll dhe (40%) kan qen t martuar me nj femr.

Kta tregues sociodemografike jan thelbesor pr zhvillimin e aktiviteteve t

prshtashme t ndryshimit t sjelljes pr kt popullat. Prsa i prket sjelljeve t

rrezikshme, nj prqindje e lart e MSM-ve kan injektuar droga gjat vitit t

kaluar (kryesisht heroin) dhe jan prfshir n seks anal me partner t shumt

gjat 6 muajve t kaluar.

Prve sjelljeve t rrezikshme me meshkujt, prgjigjedhnsit MSM gjithashtu

kan raportuar edhe kryerje t marrdhnieve me femrat, koht e fundit. N 6

muajt q paraprin studimin, pjesa m e madhe e MSM-ve kan raportuar

kryerjen e marrdhnieve seksuale me partnere t shumta femra (33% e MSM-ve

q kan kryer marrdhnie seksuale me femra kan patur dy ose m shum

partnere femra). Vetm (12%) e MSM kan prdorur prezervativ n mnyr t

vazhdueshme me partneret e tyre femra.

N prgjithsi, kombinimi i faktorve t riskut t MSM-ve prfshirja n seks t

pambrojtur me meshkuj dhe femra, dhe injektimi i drogave e bn thelbsore

14

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

ndrhyrjen ndaj ktij grupi, si pjes e nj strategjie pr parandalimin e HIV-it n

Shqipri. Ndrkoh, q nivelet e prevalencs s HIV-it ishin t ulta (0.5%), por

m t larta se n popullatn e prgjithshme, studimi nuk ka prfshir

informacionin rreth IST-ve akute, t cilat mund t siguronin vshtrim m t thell

n lidhjet q ekzistojn ndrmjet sjelljeve s rrezikshme dhe shfaqjes s

infeksioneve. Prfundimisht mund t themi, se MSM-t jan t prfshir n sjellje

t ndryshme t rrezikshme, me popullata t ndryshme, duke i br ata nj ur

lidhse t mundshme ndrmjet popullats q sht prdoruese e drogs, dhe

popullatave t tjera, n lidhje me transmetimin e IST-ve.

3. Kujdesi dhe mbshtetja ndaj personave q jetojn me HIV/AIDS

Trajtimi dhe kujdesi ndaj personave me HIV/AIDS ofrohet n Qendrn Spitalore

Universitare Nene Tereza, n Shrbimin e Smundjeve Infektive dhe n

Shrbimin e Pediatris. Ky shrbim sht i centralizuar pr shkak t: numrit

(ende) t vogl t rasteve; burimeve dhe shrbimeve t ofruar vetm nga QSUT;

dhe problemeve t lidhura me stigmn dhe diskriminimin. N komponentt e

kujdesit mjeksor, q u ofrohet personave t prekur prfshihet: aplikimi i terapis

antiretrovirale, diagnostikimi dhe trajtimi i infeksioneve dhe smundjeve t tjera

bashkshoqruese, dhe mbshtetja psikosociale pr personat e prekur dhe familjet

e tyre.

Preparatet antiretrovirale t linjs s par t mjekimit sigurohen falas nga nj fond

i posam i Ministris s Shndetsis, dhe prokurohen prmes UNICEF.

UNICEF sht prgjegjs pr prokurimin e t gjith sasis s barnave ARV,

mbshtetur n list-krkesat e prpiluara nga QSUT do vit. Q prej vitit 2008,

projekti i Fondit Global ka siguruar blerjen e preparateve ARV t linjs s dyt.

Mjekimi me ARV u ofrohet falas personave q jetojn me HIV/AIDS n

Shqipri, q prej vitit 2004 dhe deri n nntor 2013, numri i personave t trajtuar

me kt terapi sht 312 (292 t rritur dhe 20 fmij).

Fillimi, aplikimi dhe monitorimi i terapis ARV bhet n baz t nj udhzuesi t

miratuar t Departamentit/Shrbimit t Smundjeve Infektive dhe Shoqats

15

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

Shqiptare t Infektivologjis. Por, akoma nuk ka nj t till pr fmijt.

Monitorimi i terapis dhe i efekteve ansore kryhet prmes kontrolleve rutin, si

dhe ekzaminimeve t ndryshme laboratorike, prfshi ketu matjen e niveleve t

CD4, ka ndihmon n monitorimin m me saktsi t ecuris s terapis.

Gjithashtu, vazhdon t kryhet her pas here, pran ISHP-s matja e nivelit t

ngarkess virale pr infeksionin HIV, pasi n QSUT akoma nuk ofrohet ky

shrbim, pavarsisht paisjeve prkatse. Matja e ngarkess virale krkohet sot nga

OBSH-ja si nj praktik rutin, por akoma kjo nuk zbatohet n Shqipri dhe nuk

ka matje t saj t rregullt, pr do person nn trajtim ose jo. Problematike n kt

drejtim mbetet mbulimi gjat t gjith vitit me kto shrbime diagnostikimi,

bashkpunimi m i mir midis institucioneve, prmirsimi i protokolleve t

trajtimit sipas atyre t OBSH-s dhe Evropiane, e po keshtu kalimi n skema t

individualizuara t TAR apo futja e preparateve t reja.

Klinika Ambulatore pr personat me HIV/AIDS pran QSUT-s sht hapur me

mbshtetjen e Fondit Global n fund t vitit 2007. Klinika ofron shrbime n

fushat e terapis ARV, monitorimit t saj, mbshtetjes psikosociale, kshillimit

dhe testimit vullnetar pr HIV/IST. Akoma nuk ka nj klinik t till pr fmijt

dhe adoleshentt.

Gjithsesi, ka mangsi n palnifikimin dhe prokurimin n koh t ARV gj e cila

sjell vonesa t tyre dhe mangsi t tjera n trajtim.

4. Kshillimi dhe Testimi Vullnetar dhe Konfidencial

Transmetimi i HIV-it mund t reduktohet prmes promovimit t ndryshimit t sjelljes

dhe ofrimit t prkrahjes psikosociale njerzve me HIV/AIDS. Studimet kan treguar,

se programet e KTV-s jan t efektshme n nxitjen e ndryshimit t sjelljeve, dhe nj

prej strategjive m t efektshme pr parandalimin e infeksionit HIV n vendet me

burime t kufizuara.

Qendrat e Kshillimit dhe Testimit Vullnetar pr HIV, jan shrbime q ofrohen pr

t gjith personat q duan t njohin statusin e tyre pr HIV, shoqruar me nj

16

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

kshillim profesional, pr t ndihmuar klientt t prshtaten me rezultatin e testimit. do person q dyshon se mund t jet i infektuar me HIV, apo mendon se ka kryer

nj sjellje t rrezikshme, duhet t adresohet pr t kryer testin pr HIV, pran

Qendrave t Kshillimit dhe Testimit Vullnetar t cilat gjenden pran do prefekture.

Testimi sht e vetmja mnyr pr t njohur statusin shndetsor n lidhje me HIV.

Njohja e statusit shndetsor n lidhje me HIV parandalon prhapjen dhe

transmetimin e infeksionit, ndihmon klientin t trajtohet n mnyr efikase, n koh

dhe prmirson cilsin e jets.

Sot n t gjith vendin, funskionojn 14 qendra t testimit dhe kshillimit vullnetar

pr HIV. Megjith prpjekjet pr rritjen e numrit t testimeve vullnetare, ende niveli i

tyre mbetet mjaft i ult, dhe krkon mbshtetjen e ktyre qendrave si edhe ndrtimin e

t tjerave n do rreth t vendit, apo pran shrbimeve t tjera shndetsore pr t

prmirsuar aksesin ndaj testimit.

Gjat periudhs Janar Nntor 2013 jan testuar m pak se (1%) e popullats, ndaj

duhet q t punojm m shum pr rritjen e numrit t testimeve vullnetare. Numrin

m t madh t testimeve pr HIV e prbjn donatort e gjakut. Nga 96 rastet pozitive

t vitit 2013, 10 raste jan referuar nga QKTGJ dhe i prkasin donatorve familjar.

Numri i ult i testimeve shihet edhe nga shifrat e dhna nga qendrat e VCT n t

gjith vendin, ku rezulton se, gjat viteve 2007-2013 jan kryer 7725 testime

vullnetare.

Grafiku 6.. Shprndarja e testimeve n periudhn 2008 -2013

17

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

Rritja e numrit t rasteve t transmetimit vertikal, diagnostikimi vetm n vitin 2013, i 5

rasteve t reja, e bn t domosdoshm ndrtimin e nj programi t veant t kontrollit

t HIV nga nna tek fmija, tek grat shtatzna dhe ofrimin e testimit pr HIV gjat

kujdesit prenatal, apo dhe gjat lindjes t cilat nuk ekzistojn sot n Shqipri.

5. Aktet ligjore

Ligji pr HIV/AIDS u rishikua dhe u miratua n Korrik t vitit 2008. Ligji trajton

aspektet juridike m t rndsishme t HIV/AIDS, prfshir diskriminimin, t drejtn pr

mbajtjen e vendit t puns, dhnien e plqimit pr marrjen e informacioneve, ruajtjen e

informacionit t rezervuar, shikimin e lir t informacionit dhe mundsin pr trajtim

falas, krijimin e vendeve t sigurta ku njerzit t ken mundsi t marrin trajtimin q u

shpton jetn, si edhe nj mekanizm pr ankesat. Ligji parashikon t drejtn pr trajtim

dhe kujdes, dhe parashikon edhe mundsit pr pun krkimore-shkencore t re n fushn

e HIV/AIDS.

N zbatim t ligjit pr HIV/AIDS sht hartuar dhe miratuar VKM Shkurt 2011 Pr

parandalimin e HIV/AIDS dhe pr kujdesin, kshillimin dhe trajtimin e personave q

18

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

jetojn me HIV/AIDS, n institucionet e arsimit, riedukimit, institucionet e trajtimit

mjeksor, institucionet rezidenciale t prkujdesit shoqror, burgjet dhe vendet e

paraburgimit.

Duke e konsideruar nj prioritet, mbshtetjen sociale ndaj personave me HIV/AIDS, dhe

n mnyr te veant t fmijve q jetojn me HIV/AIDS, sht prgatitur q prej vitit

2010 nj VKM Pr prcaktimin e kritereve, t dokumentacionit, procedurs, llojit dhe

mass s prfitimit t ndihms shoqrore pr personat nn 18 vje, t infektuar me

HIV/AIDS, por ende nuk sht miratuar. Miratimi i ktij VKM sht jetik, duke marr

parasysh, q ata dhe familjet e tyre jetojn n kushte mjaft t vshtira socialekonomike.

6. Mekanizmi Koordinues i Vendit (MKV) dhe Fondi global

Krijimi i MKV-s n vitin 2005 i hapi rrugn Shqipris t paraqes nj krkes pr t

marr nj grant nga Fondi Global, qllimi i t cilit ishte fuqizimi i prgjigjes kombtare

ndaj HIV/AIDS, te grupet vulnerabl n Shqipri si dhe kujdesi, mbshtetja dhe trajtimi

pr njerzit q jetojn me HIV\AIDS. Disa nga arritjet n kuadrin e ktij granti jan:

Ofrimin e shrbimeve pr grupet vulnerabel.

Fuqizimi i kapaciteteve laboratorike n ISHP dhe QSUT, ( megjithse kjo e

fundit ka problem).

Prmirsimi i diagnostikimit, parandalimit dhe trajtimit t infeksioneve

oportuniste.

Ofrimi i trajtimit me barna ARV t linjs s dyt.

Krijimi i qendrave t kshillimit dhe testimit vullnetar (VCT).

Fuqizimi e survejancs s gjenerats s dyt.

Fuqizimi i ndrhyrjeve pr mbrojtjen e interesave t personave q jetojne me

HIV/AIDS, dhe pr luftn kundr diskriminimit t tyre.

Mbshtetja e OJF-ve q punojn me grupet vulnerabel, PDI-t, MSM-t, romt,

dhe personat q jetojn me HIV/AIDS.

Krijimi i kliniks ambulatore pr HIV/AIDS, pran QSUT, shrbimit t

smundjeve infektive.

19

HIV/

AID

S N

E SH

QIPE

RI

Granti i Fondit Global (roundi 5) prfundoi n Mars t vitit 2012, dhe aktualisht ofron

vetm sigurimin e shrbimit t Metadonit dhe ARV-n e linjs s dyt. 7. Organizatat Jofitimprurese (OJF)

Ekzistojn sot rreth 18 OJF q e kan fokusuar aktivitetin e tyre n problemet e

HIV/AIDS, mirpo ka edhe shum t tjera, t cilat kan aktivitete t parandalimit t

HIV/AIDS dhe zvoglimit t demit n programet e tyre. Stop AIDS, Aksion Plus, dhe

APRAD kan zbatuar programe t zvoglimit t demit pr prdoruesit e drogave n

Tiran. ACPD, NAPH, dhe PCEC punojn me komunitetin rom n Tiran, Durrs,

Elbasan, Lezh, Shkodr, Fier dhe Vlor.

Shoqatat e MSM-ve kan filluar vet t organizojn aktivitete parandaluese pr

komunitetin e tyre (SGA dhe ALGA). Organizata e personave q jetojn me

HIV/AIDS ka qen active, n trajtimin e nevojave t personave q jetojn me

HIV/AIDS. Gjithashtu edhe Shoqata profesioniste e Infeksionisteve Shqiptare ka

punuar n mbshtetje t personave q jetojn me HIV/AIDS.

Prfaqsues t OJQ-ve kan organizuar veprimtari IEK t orientuara kryesisht ndaj t

rinjve, duke perdorur nj larmi metodash prfshir emisione n radio dhe televizion,

botime, fletpalosje, broshura dhe postera, seminare dhe konferenca, ekspozita

pikture dhe konkurse, etj. Trajnimi i edukatorve brenda grupit ka qen nj metod

pune e prdorur gjersisht, duke trajnuar edukator brenda grupit n shkolla, burgje

dhe ushtri.

Shkurtime