ภาพลักษณ์เจ้าเมืองในวรรณกรรมค่าวซอ...

ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

โดย นายภคพล ค าหนอย

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย แผน ก แบบ ก 2 ระดบปรญญามหาบณฑต

ภาควชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2561 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

THE IMAGES OF KING IN KHAO SOR LITERATURE

By

MR. Pakkapon KHAMNOY

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for Master of Arts (Thai)

Department of THAI Graduate School, Silpakorn University

Academic Year 2018 Copyright of Graduate School, Silpakorn University

หวขอ ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ โดย ภคพล ค าหนอย สาขาวชา ภาษาไทย แผน ก แบบ ก 2 ระดบปรญญามหาบณฑต อาจารยทปรกษาหลก ผชวยศาสตราจารย ดร. ปทมา ฑฆประเสรฐกล

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ไดรบพจารณาอนมตใหเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรอกษรศาสตรมหาบณฑต

คณบดบณฑตวทยาลย (รองศาสตราจารย ดร.จไรรตน นนทานช)

พจารณาเหนชอบโดย

ประธานกรรมการ (รองศาสตราจารย ดร. อบล เทศทอง )

อาจารยทปรกษาหลก (ผชวยศาสตราจารย ดร. ปทมา ฑฆประเสรฐกล )

ผทรงคณวฒภายนอก (ผชวยศาสตราจารย ดร. วรางคณา ศรก าเหนด )

ง

บทค ดยอ ภาษาไทย

58202204 : ภาษาไทย แผน ก แบบ ก 2 ระดบปรญญามหาบณฑต ค าส าคญ : คาวซอ เจาเมอง ภาพลกษณ

นาย ภคพล ค าหนอย: ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : ผชวยศาสตราจารย ดร. ปทมา ฑฆประเสรฐกล

วทยานพนธเลมนมวตถประสงคเพอศกษาวเคราะหภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

และปจจยทมผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ โดยศกษาจากวรรณกรรมคาวซอทงหมด 14 เรอง

ผลการศกษาพบวาภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจ าแนกได 9 ภาพลกษณ คอ ภาพลกษณการเปนผปกครองเมอง ภาพลกษณพระโพธสตว ภาพลกษณเจาเมองลานนา ภาพลกษณผมบญ ภาพลกษณผมของวเศษและอ านาจวเศษ ภาพลกษณผมสตปญญาและความร ภาพลกษณผมจรยธรรม ภาพลกษณผมทรพย และภาพลกษณผมรปงาม ภาพลกษณของเจาเมองดงกลาวพจารณาไดจากคณลกษณะและหนาทของเจาเมองทปรากฏในวรรณกรรมคาวซอ คณลกษณะของเจาเมอง ไดแก การมบญ การเปนพระโพธสตว การมรปงาม การสบเชอสายมาจากกษตรย การมวชาปญญา การมพระราชอ านาจ การมทรพย และการมของวเศษ สวนหนาทของเจาเมอง ไดแก การมความสามารถในการตอส การชวยเหลอผอน การเปนผกตญญ การมความอดทน การสงสอนผอยใตอ านาจ การใหรางวลแกผท าคณประโยชน การตดสนคดความ การตรวจบญชไพร การท าเกษตรกรรม การอปถมภพระพทธศาสนา และการปกครองบานเมองโดยธรรม ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะทโดดเดนแตกตางกบวรรณกรรมลานนาประเภทอน กวไดสรางสรรคตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอโดยการผสมผสานลกษณะของเจาเมองในประวตศาสตรและเจาเมองในนทานเขาไวดวยกน นอกจากนเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอยงมลกษณะทโดดเดนซงเปนลกษณะเฉพาะทไมปรากฏในวรรณกรรมลานนาประเภทอน

ปจจยทมผลตอการสรางภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอม 3 ประการ คอ ปจจยทมาจากแนวคดวรรณกรรมชาดก ปจจยทมาจากแนวคดของนทานพนบานไทย ประเภทนทานมหศจรรย และปจจยทมาจากสงคมลานนา ปจจยดงกลาวสงผลใหเจาเมองมภาพลกษณทหลากหลาย มไดมลกษณะพเศษตามปจจยใดปจจยหนงเทานน แตเจาเมองเปนตวละครทไดรบการสรางสรรคจากกวโดยการผสมผสานลกษณะจากปจจยทงสามปจจยรวมกน ท าใหตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะพเศษทโดดเดนแตกตางกบเจาเมองในวรรณกรรมลานนาอน นอกจากนเจาเมองยงเปนตวละครส าคญทสะทอนใหเหนภมปญญาและประสบการณทางวรรณศลปของกวดวย

จ

บทค ดยอ ภาษาองกฤษ

58202204 : Major (Thai) Keyword : Khao Sor King Images

MR. PAKKAPON KHAMNOY : THE IMAGES OF KING IN KHAO SOR LITERATURE THESIS ADVISOR : ASSISTANT PROFESSOR PATTAMA THEEKAPRASERTKUL, Ph.D.

This article aims at analyzing the images of kings in 14 Khao Sor literature works and the factors contributing to the images of the kings in Khao Sor literature.

There are nine characteristics found in Khao Sor literature including ruler characteristics, Bodhisattva characteristics, Lanna ruler characteristics, having meritorious values, possessing magical items and power, possessing wisdom, following code of ethics, possessing wealth and possessing beauty. The ruler characteristics are considered from the characteristics and duty of the ruler in Khao Sor literature. The ruler characteristics includes possessing meritorious virtues, Bodhisattva characteristics, beauty, royal lineage, having wisdom, power, wealth and magical items. For the duty of the ruler, the king responsibility includes fighting in battles, helping others in need, showing gratitude, showing perseverance, lecturing people, rewarding those who do good things for society, administering justice, inspecting record of servants, supporting agriculture, supporting Buddhism and reigning the country with righteousness. These characteristics emphasize Khao Sor literature and differentiate the literature from other northern literature works. The poet has created the kings in Khao Sor literature by combining the historical ruler image and the ruler image from the magical tales.

These images of kings are influenced by three factors originated from Jataka Tales, folk tales, magical tales and Lanna society. The factors effect on the various images of kings as rulers are created by combining the three key factors which has differentiated the kings in Khao Sor literature from other kings in Lanna literature. Apart from the unique work of literature, the literature provides a detailed vision of folk wisdom and showing poet experience in poetry.

ฉ

กตตกรรมประกาศ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธเลมนส าเรจลลวงดวยความเรยบรอยไดตองกราบขอบพระคณความเมตตาของคร คอ ผชวยศาสตราจารย ดร.ปทมา ฑฆประเสรฐกล อาจารยทปรกษาและควบคมวทยานพนธทกรณาและเมตตาใหความร ค าแนะน า และชวยเหลอในการท าวทยานพนธ อาจารยไดสละเวลาอานและตรวจแกไขวทยานพนธอยางเอาใจใส ตลอดจนไดจดประกายความคดเพอใหผวจยน าไปตอยอดความรในงานวชาการตอไป นอกจากนอาจารยยงชวยเหลอ ฝกฝน สนบสนนและมอบโอกาส ใหผวจยมประสบการณในการท างานเชงวชาการอยางมคณภาพยงขน

กราบขอบพระคณรองศาสตราจารย ดร.อบล เทศทอง ประธานกรรมการสอบวทยานพนธ และผชวยศาสตราจารย ดร.วรางคณา ศรก าเหนด กรรมการสอบวทยานพนธ ทไดกรณาสละเวลาอนมคาเพออานและตรวจแกไขวทยานพนธครงนอยางละเอยด ตลอดจนใหค าแนะน าตาง ๆ อนเปนประโยชนตอการศกษาวจยในครงน และขอกราบขอบพระคณอาจารย ดร.เชดชาต หรญโร กรรมการสอบหวขอวทยานพนธทไดกรณาอานและใหค าแนะน าในการท าวทยานพนธเลมน

กราบขอบพระคณคณาจารยภาควชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากรทกทานทไดเมตตาอบรมสงสอน แนะน า สนบสนน และชวยเหลอผวจยเสมอมาในทก ๆ ดาน

กราบขอบพระคณพอครมานตย เขตสทธ ครผใหปญญาและความรในวชาลานนาคด และคอยชวยเหลอลกศษยคนนอยเสมอ กราบขอบพระคณพอครเจรญ มาลาโรจน (มาลา ค าจนทร) ผชแนะใหเหนความนาสนใจของวรรณกรรมคาวซอ จนเปนแรงบนดาลใจใหผวจยไดท าวทยานพนธเลมนขนมา

ขอขอบคณพ ๆ อาจารยพเศษ ขอบคณพ ๆ เพอน ๆ และนอง ๆ ตลอดจนบคลากรในภาควชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากรทกทานผเปนกลยาณมตรทคอยใหก าลงใจ ใหค าปรกษาในทกเรอง และใหความชวยเหลอเสมอมา

ขอบพระคณคณปาศรนนต ชนจตกลถาวร (ปาตม) และคณปาบวค า ชยนนตา (ปาตอย) ทไดชวยเหลอ และแนะน าสงทดตลอดระยะเวลาทเรยนอยในจงหวดนครปฐมแหงน ขอขอบคณพธนพร ศรพนธ ทชวยเหลอและใหค าปรกษาทดแกนองในการท าวทยาพนธลงในระบบออนไลน

ขอบคณนภสวรรณ กญแจนาค และครอบครวทคอยใหก าลงใจ และชวยเหลออยเคยงขางกนเสมอมา ผวจยขอขอบคณผมพระคณอกหลายทานทไดชวยเหลอผวจยมาโดยตลอด พระคณของทกทานผวจยจะไมมวนลม

สดทายน ความส าเรจของวทยานพนธเลมนผวจยขอมอบตอบแทนพระคณบดามารคอ คณพอสมรตน คณแมวงเดอน ค าหนอย และคณยาขนแกว ค าหนอย ผเปนขวญก าลงใจทยงใหญของผวจย และขออทศคณงามความดของวทยานพนธเลมนแดบรพกวทไดกลนภาษาเปนคาวซอททรงคณคาอนสะทอนทกอยางในลานนาออกมาใหชนรนหลงไดศกษาคนควาตอไป

ภคพล ค าหนอย

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ............................................................................................................................. ง

บทคดยอภาษาองกฤษ ....................................................................................................................... จ

กตตกรรมประกาศ............................................................................................................................. ฉ

สารบญ .............................................................................................................................................. ช

บทท 1 บทน า .................................................................................................................................. 1

1.ความเปนมาและความส าคญของปญหา .................................................................................... 1

2.วตถประสงคของการศกษา ...................................................................................................... 19

3.สมมตฐานของการศกษา .......................................................................................................... 19

4.ขอบเขตของการศกษา ............................................................................................................. 19

5.ขอตกลงเบองตน ..................................................................................................................... 20

6.นยามศพทเฉพาะ ..................................................................................................................... 21

7.วธด าเนนการศกษา.................................................................................................................. 22

8.เอกสารและงานวจยทเกยวของ ............................................................................................... 23

9.ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ...................................................................................................... 33

บทท 2 ลกษณะวรรณกรรมคาวซอ ................................................................................................ 34

2.1.ลกษณะและประเภทของวรรณกรรมคาวซอ ......................................................................... 36

2.1.1.คาวซอเกยวกบบคคลในประวตศาสตร ....................................................................... 39

2.1.2.คาวซอเกยวกบนทานและชาดก ................................................................................. 41

2.2.ความรทวไปเกยวกบวรรณกรรมคาวซอทน ามาศกษา ........................................................... 42

บทท 3 ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ .......................................................................... 57

1.ภาพลกษณการเปนผปกครองเมอง .......................................................................................... 57

ซ

1.1.การสบเชอสายมาจากกษตรย ....................................................................................... 57

1.2.การมพระราชอ านาจ ..................................................................................................... 59

1.3.การสงสอนผอยใตอ านาจ .............................................................................................. 61

1.3.1.เจาเมองสงสอนบตร ......................................................................................... 62

1.3.2.เจาเมองสงสอนบรวาร ..................................................................................... 63

1.3.3.เจาเมองสงสอนศตร ......................................................................................... 65

1.4.การใหรางวลแกผท าคณประโยชน ................................................................................. 66

1.5.การตดสนคดความ ........................................................................................................ 68

1.6.การอปถมภพระพทธศาสนา .......................................................................................... 69

1.6.1. การสรางศาสนสถาน ...................................................................................... 70

1.6.2. การปฏบตตามหลกธรรม ................................................................................ 71

1.6.3. การปฏบตศาสนพธ ........................................................................................ 72

1.7.การปกครองบานเมองโดยธรรม .................................................................................... 73

2.ภาพลกษณพระโพธสตว .......................................................................................................... 79

2.1.การระบก าเนดแบบพระโพธสตว ................................................................................... 80

2.2.ลกษณะของพระโพธสตว .............................................................................................. 81

2.3.การระบวาเปนหนอเนอพระพทธเจา ............................................................................. 83

3.ภาพลกษณเจาเมองลานนา...................................................................................................... 85

3.1.การตรวจบญชไพร ........................................................................................................ 86

3.2.การท าเกษตรกรรม ....................................................................................................... 87

4.ภาพลกษณผมบญ ................................................................................................................... 88

5.ภาพลกษณผมของวเศษและอ านาจวเศษ ................................................................................ 93

5.1.ศสตราวธวเศษ .................................................................................................... 93

5.2.สตววเศษ ............................................................................................................ 96

ฌ

5.3.แกววเศษ ............................................................................................................ 98

5.4.อาภรณทพย ....................................................................................................... 99

6.ภาพลกษณผมสตปญญาและความร ...................................................................................... 101

6.1.การมสตปญญาเฉลยวฉลาด ........................................................................................ 101

6.2.การมความรในศาสตรตาง ๆ ....................................................................................... 102

6.2.1.ความรในเรองการรบ ..................................................................................... 102

6.2.2.ความรเรองเวทมนตรคาถา ............................................................................ 103

7.ภาพลกษณผมจรยธรรม ........................................................................................................ 104

7.1.การชวยเหลอผอน ....................................................................................................... 104

7.1.1.การมเมตตาชวยเหลอมนษย .......................................................................... 104

7.1.2.การมเมตตาชวยเหลอสตว ............................................................................. 105

7.2.การเปนผกตญญ ......................................................................................................... 106

7.3.การมความอดทน ........................................................................................................ 107

8.ภาพลกษณผมทรพย .............................................................................................................. 109

8.1.ทรพยสมบต ...................................................................................................... 109

8.1.1.ปราสาทราชวง ................................................................................. 109

8.1.2.ทรพยสน .......................................................................................... 113

8.2.บรวาร ............................................................................................................... 115

8.2.1 มนษยบรวาร .................................................................................... 116

8.2.2.สตวบรวาร ....................................................................................... 121

9.ภาพลกษณผมรปงาม............................................................................................................. 122

ลกษณะเดนของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ .............................................................................. 125

1.การผสมผสานเจาเมองในประวตศาสตรกบเจาเมองในนทาน ................................................ 134

1.1.การผสมผสานลกษณะของเจาเมองในประวตศาสตร ................................................... 134

ญ

1.1.1.สบเชอสายมาจากกษตรย .............................................................................. 134

1.1.2.การมอ านาจ .................................................................................................. 135

1.1.3.การมทรพย .................................................................................................... 136

1.1.4.การสงสอนผอยใตอ านาจ ............................................................................... 141

1.1.5.การตดสนคดความ ......................................................................................... 143

1.1.6.ใหรางวลแกผท าคณประโยชน........................................................................ 145

1.1.7.อปถมภพระพทธศาสนา ................................................................................ 147

1.2.การผสมผสานลกษณะของเจาเมองในนทาน ............................................................... 148

1.2.1.การเปนผมของวเศษและอ านาจวเศษ ............................................................ 149

1.2.2.การเปนผมรปงาม .......................................................................................... 152

2.ลกษณะเดนของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอทแตกตางกบวรรณกรรมลานนาประเภทอน ... 154

2.1.การรวมลงแรงท าเกษตรกรรม ..................................................................................... 154

2.2.การเปนพระโพธสตว ................................................................................................... 156

2.3.การสงสอนหลกธรรม .................................................................................................. 159

2.4.การท ากฐน .................................................................................................................. 162

บทท 4 ปจจยทมผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ .................................. 166

1. ปจจยทมาจากแนวคดของวรรณกรรมชาดก ...................................................................... 166

1.1.ลกษณะของชาดกในลานนา ........................................................................................ 168

1.2.อทธพลของนทานชาดกทสงผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ 175

2. ปจจยทมาจากแนวคดของนทานพนบานไทย ประเภทนทานมหศจรรย ............................. 196

2.1.ลกษณะของนทานพนบาน ประเภทนทานมหศจรรย .................................................. 197

2.2.อทธพลของนทานพนบาน ประเภทนทานมหศจรรยทสงผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ....................................................................................... 205

3.ปจจยทมาจากแนวคดของสงคมลานนา ................................................................................. 216

ฎ

3.1.ลกษณะเจาเมองในสงคมลานนา ................................................................................. 218

3.2.อทธพลของสงคมลานนาทสงผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ............................................................................................................................... 220

บทท 5 สรป อภปรายผลการศกษาและขอเสนอแนะ ................................................................... 231

5.1.สรปผลการศกษา ................................................................................................................ 231

5.2.อภปรายผลการศกษา ......................................................................................................... 236

5.3.ขอเสนอแนะ ...................................................................................................................... 238

รายการอางอง ............................................................................................................................... 239

ประวตผเขยน ................................................................................................................................ 249

บทท 1 บทน า

1.ความเปนมาและความส าคญของปญหา คาว เปนวรรณกรรมลานนาทสนนษฐานวานาจะเกดขนในชวงยครตนโกสนทรตอนตน

ประมาณป พ.ศ. 2300 – 2470 หรอชวงสมยพระเจากาวละ เจาเมองเชยงใหม ราชวงศเจาเจดตน

เปนตนมา ลานนาในสมยพระเจากาวละ พระองคไดเขาสวามภกดตอพระเจากรงธนบรเพอขอความ

ชวยเหลอในการขบไลพมาออกจากลานนา เมอขบไลพมาออกจากลานนาส าเรจ พระเจากาวละจงได

เปนเจาประเทศราชนครเชยงใหม

ตลอดรชสมยของพระเจากาวละเจาเมองเชยงใหม พระองคมบทบาทส าคญในการฟนฟ

ลานนาอยางมาก โดยไดแกไขปญหาเมองเชยงใหมและเมองตาง ๆ ในลานนาทมสภาพเปนเมองราง

ดวยการรวบรวมผคนใหกลบมาเปนบานเปนเมองอกครง พระองคทรงตงเวยงปาซางขนชวคราวเพอ

รวบรวมไพรพลตามเมองเลกเมองนอยจนสามารถสถาปนาราชวงศเจาเจดตนแทนทราชวงศมงรายขน

ทเมองเชยงใหมได และทรงปฏบตพระราชกรณยกจมากมาย ไมวาจะเปนการฟนฟราชประเพณเดมท

เคยปฏบตกนมา เชน พธราชาภ เษก การสรางหอค าและค มหลวง การฟนฟประเพณทาง

พระพทธศาสนา เชน การแหพระบรมสารรกธาตจากวดพระธาตศรจอมทองเขาเมอ งเชยงใหม

การบรณะศาสนสถานตาง ๆ และการสงเสรมการศกษาพระพทธศาสนา รวมทงยงมการฟนฟการจาร

คมภรใบลาน และการเขยนประวตศาสตรนพนธต านาน คาวกเปนวฒนธรรมหนงทเกดขนในชวงเวลา

นนและไดรบความนยมตงแตนนเปนตนมา

ในพจนานกรมลานนา – ไทย ฉบบแมฟาหลวง (2533: 218) ไดใหความหมายของคาว

ไว 3 ความหมาย ความหมายแรก คอ ชอค าประพนธชนดหนง ความหมายทสอง คอ เชอกใหญขนาด

ยาว เรยกวา เชอกคาว และความหมายทสาม คอ ขาว หรอเรองราว “คาว” เปนชอของลกษณะการ

เรยบเรยงถอยค าใหเปนระเบยบเหมอนหวงโซ คอ มสมผสคลองจองกนไป ทางภาคเหนอเรยกเชอก

เสนโต ๆ วา คาว หรอ เชอกคาว เพราะลกษณะเปนคาวเปนเครอตอเนองกน และคาวมลกษณะ

คลายกลอน 8 ของภาคกลางอยมาก (มณ พยอมยงค, 2513: 38)

2

ค าวา “คาว” แตโบราณใชในความหมายกวาง หมายถง ค าประพนธทกชนด และ

หมายถง เรอง เชน “คาวธรรม” หรอ “ธรรมคาว” กหมายถง เรองทอยในธรรม ซงกคอวรรณกรรม

พทธศาสนาทจารลงบนใบลานอาจแตงดวยรอยแกวส านวนเทศน หรอ รายกได ตอมาค าวา “คาว”

มความหมายแคบลงมา หมายถง ค าประพนธชนดหนงซงมก าหนดบงคบจ านวนค า สมผส และเสยง

วรรณยกต (ทรงศกด ปรางควฒนากล, 2555: 27) นอกจากน “คาว” ยงหมายถงเรองราวทวไป หรอ

ค าประพนธชนดอนไดดวย เชน ค าขบคาวเจองหาญมหากาพยพนถนไทลอ

“คาว” ในความหมายแคบหมายถงฉนทลกษณรอยกรองประเภทหนงของลานนามการ

ก าหนดเสยงสมผสบงคบขนมา ซงสนนษฐานวาพฒนาขนมาจากโคลงหรอกะโลงซงเปนวรรณกรรม

รอยกรองทมมากอน ทงนกวนยมแตงวรรณกรรมประโลมโลกทงหลายดวยฉนทลกษณของ “คาว”

แทนการแตงเปนโคลงทนยมสงสดในสมยกอน (สงฆะ วรรณสย , 2523: 266) ฉนทลกษณของ

วรรณกรรมรอยกรองประเภทคาวจงนยมใชกนอยางกวางขวางในลานนา ดงนนคาวจงเรมมการ

แบงเปนประเภทตาง ๆ ตามโอกาสการน าไปใช เชน “คาวกอม” เปนส านวนหรอสภาษตสน ๆ มกใช

ประกอบการสนทนา “คาวใช” เปนจดหมายเขยนโตตอบกนระหวางหนมสาว มลกษณะคลายกบ

เพลงยาวของภาคกลาง “คาวร า” ใชพรรณนาเหตการณตาง ๆ ทเกดขนกบบคคลหรอสงคม เชน

คาวร าครบาศรวชย คาวร าน านอง “คาวซอ” ใชแตงเรองแบบจกร ๆ วงศ ๆ เพออานและเลาสกนฟง

ทวไป

คาวซอ เปนคาวประเภทหนงทไดรบความนยมมากหลงจากสมยพระเจากาวละฟนฟ

เมองเชยงใหม ประมาณตนรตนโกสนทร ผทเรมน าเอาฉนทลกษณคาวซอมาแตงกวนพนธนาจะเปน

พญาโลมาวสย (ในนครล าปาง) ทเรมแตงคาวซอหงสผาค าเมอประมาณป พ.ศ. 2400 จากนนจงมผ

แตงคาวซอเรองเจาสวตรกบนางบวค า (สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 2, 2542: 920)

คาวซอเรองหงสผาค าซงเปนผลงานของพญาโลมาวสยนน ปจจบนไมสามารถหาตนฉบบได คาวซอ

เรองเจาสวตรนางบวค าจงนาจะเปนคาวซอท เกาแกทสด คอมอายประมาณ 200 ป (เสนหา

บณยรกษ, 2519: 34) คาวซอเรองเจาสวตรนางบวค านบางคนกเชอวาผแตงคอพญาโลมาวสย บางคน

กเชอวาพญาพรหมโวหารเปนผแตง พญาโลมาวสย เปนกวมชอเสยงคนหนงในวงหลวงล าปาง

เมอประมาณ 170 กวาปมาแลว ตามประวตของพญาพรหมโวหารระบวาพญาพรหมโวหารเคยเปน

ลกศษยพญาโลมาวสยในตอนทพญาพรหมโวหารเขาไปรบใชในวงหลวง ผลงานของพญาโลมาวสย

3

ทส าคญคอคาวซอเรองหงสหน (หงสผาค า) ซงปจจบนไมสามารถหาตนฉบบได งานอกชนหนงคอ

คาวซอเรองเจาสวตรนางบวค า แตฉบบทคนพบกไมไดบอกผแตง ดวยเหตทคาวซอเรองเจาสวตร

นางบวค านยงเปนงานทไมทราบแนชดวาใครเปนผแตง จงจดใหเรองเจาสวตรนางบวค าอยกอนงาน

ของพญาพรหมโวหาร (ประคอง นมมานเหมนท, 2519: 139) ตอมา เจาสรยวงศ แหงเชยงใหมไดแตง

คาวซอเรองหงสหน และตพมพในป พ.ศ. 2460 เมอคณะมชชนนารชาวอเมรกนขายโรงพมพอกษร

ลานนาใหแกนายเมองใจ ชยนลพนธ ในป พ.ศ. 2469 นายเมองใจไดตพมพคาวซอเรองหงสหนและ

เรองเจาสวตรนางบวค า เมอไดรบความนยมมากจงวาจางใหคนแตงคาวซอเรองตาง ๆ แลวพมพขาย

อยางกวางขวางตงแตประมาณป พ.ศ. 2474 เปนตนมา คาวซอทพมพเผยแพรนนเปน “คาวซอ

เรองธมม” ทงสน เพราะเปนเรองการบ าเพญบารมในชาตตาง ๆ ของพระโพธสตว โดยมากมาจาก

คมภรซงเปนชาดกนอกนบาตทพระใชเทศนโปรดชาวบานในวนพระ แลวจงมผน าเอาชาดกเหลานน

มาแตงขนใหม โดยใชฉนทลกษณคาวซอ (สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 2, 2542: 920)

ทงนอดม รงเรองศร (2529: 11) ไดศกษาจารตนยมในการแตงวรรณกรรมคาวซอพบวา วรรณกรรม

คาวซอเปนวรรณกรรมทใชส าหรบอาน หรอขบเปนท านองเสนาะสกนฟง ในโอกาสการเตร ยมงาน

ตาง ๆ เชน งานขนบานใหม งานบวช หรอบานทเพงจดงานศพเสรจสนไปใหม ๆ ซงเจาภาพมกจะให

มการเลาคาว โดยเชญผมความรความสามารถในการอานคาวซอมาอานหรอขบเพอสรางความบนเทง

ใจแกผทมาชวยงานหรอเปนเพอนกบเจาภาพ

เนอหาในคาวซอแตละเรองพบวาเปนเรองทแตงขนเองบาง มเคาเรองมาจากนทาน

พนบานบาง และมาจากนทานชาดกบาง ส าหรบคาวซอทเปนเรองทแตงขนเอง เชน คาวซอเรอง

อายรอยขอด สวนคาวซอทมตนเคามาจากนทานพนบานนน มกเปนคาวซอทแตงขนโดยอาศย

เรองเลาหรอนทานทองถนของชนชาตไท และนทานทองถนไทยในแตละภมภาค เชน คาวซอเรอง

ก ากาด า ไดรบอทธพลมาจากนทานเรองก ากาด าทแพรหลายในกลมชาวไทยวน ไทเขน และอสาน

คาวซอเรองหงสหน มเนอหาคลายกบนทานเรองสนไซของลาว คาวซอเรองเจาสวตร มเนอหาคลาย

กบนทานพนบานของไทยเรองโสวตหรอโสวตนางประทมทไดรบความนยมมาตงแตสมยอยธยาจนถง

สมยรตนโกสนทรตอนตนทมการน ามาแตงเปนกลอนสวดและบทละคร คาวซอเรองวรรณพราหมณ

มเนอหาคลายกบเรองหงสยนตค ากาพยของภาคกลาง คาวซอเรองนกกระจาบมเนอหาคลายกบ

นทานวดเกาะเรองนกกระจาบ และคาวซอเรองสวรรณหอยสงข มเนอหาคลายกบนทานเรองสงขทอง

4

ของไทย สวนคาวซอทไดตนเคามาจากนทานชาดกเปนเรองทมเนอหาคลายกบชาดกนอกนบาตคอ

ปญญาสชาดก เชน คาวซอเรองจนตะฆามาจากเรองจนทคาธชาดก คาวซอเรองสทธนมาจากเรอง

สธนชาดก คาวซอเรองสวรรณหอยสงขมาจากเรองสวรรณสงขชาดก คาวซอเรองนกกระจาบมาจาก

เรองสรรพสทธชาดก คาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตยมาจากเรองวรวงสชาดก

จากการเกบขอมลเบองตน ผวจยพบวาตวละครเจาเมองในคาวซอมลกษณะเดนท

นาสนใจ กวจะสรางสรรคตวละครใหมลกษณะและหนาททหลากหลาย ทงนในดานลกษณะของ

เจาเมองจะมคณสมบตเฉพาะหลายประการ เชน

1.การมบญ เจาเมองเปนผทมบญซงเปนบญทสงสงกวาบคคลใด หรอมบญญาธการมาก

จงท าใหพระองคก าเนดมาเปนเจาเมองได เชน คาวซอเรองวรรณพราหมณ และเรองอายรอยขอด

กลาวถงเจาเมองวาเปนผมบญไววา

ทานพรหมทต ยศศกดบญสง หลอนแมนหนาบญ ของหลงถกหลาง

(วรรณพราหมณ, 2511: 8)

(ถอดความ: พระญาพรหมทตเปนเจาเมองผมยศศกดและบญทสงสง หากเปนเพราะบญทท ามาแตครง

อดตชาต)

ขนกราบทลนบ ปนภพบญหน า ไขส านวนยง ตามค าสงเจา

(อายรอยขอด, 2511: 149)

(ถอดความ: เสนาขนกราบทลเจาเมองผเปนจอมแผนดนและมบญยงใหญ แลวถวายรายงานเจาเมอง)

2.การสบเชอสายมาจากกษตรย เจาเมองเปนผสบราชสนตตวงศ กลาวคอ เจาเมองเปน

ผทมเชอสายของกษตรยโดยตรงเรยกวาเปนเจาหอค าปกครองราษฎรสบตอจากพระราชบดา

ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค าวา

ขอลกชายเลา เจาตนบญนก มาเกดได กบนาง

แทนพระเจาชาง สบหนอหอขวาง นนและนงนาง สวยออนอวน

(สวรรณเมฆะหมาขนค า, 2511: 4)

5

(ถอดความ: ขอบตรชายทมรปงาม มบญ ไดมาปฏสนธในครรภเพอเปนหนอเนอเชอกษตรยปกครอง

บานเมองสบตอจากพระราชบดา)

3.การเปนพระโพธสตว เจาเมองมชาตก าเนดเหนอกวาคนสามญ เจาเมองจะตองเปน

พระโพธสตวหรอเปนหนอเนอเชอไขแหงองคพระพทธเจาจตลงมาเกดเปนเจาเมองเพอปกครอง

ไพรฟาอาณาราษฎรใหมความสขรมเยน ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองเจาสวตรวา

เพงดวยเดชะ เจาหนอพทธงกร บานเมองมงมล เมองไหนกพาย

(เจาสวตร, 2511: 139)

(ถอดความ: ประชาราษฎรไดพงพาพระเดชพระคณเจาหนอพทธงกร บานเมองเจรญ หากเมองใดมาสรบก

เปนอนตองพายแพ)

หนอโพธสตว พระองคจอมเหงา จกรวมทาวเมอ ภายลน

จกเลาไว หนอพทธงกร จกชกรากงน แหงนางนองเหนา

(เจาสวตร, 2511: 12)

(ถอดความ: นางบวค าจะไดมาเปนคชวตหนอแหงพระพทธเจาคอเจาสวตรในภายหลง)

4.การมรปงาม เจาเมองเปนผทมลกษณะผวพรรณผองใส มรปงามยงกวาสามญชน

ธรรมดาทวไป ลกษณะรปงามนท าใหนางเอกหรอผหญงในเมองตางหลงใหลและหมายปอง ดงปรากฏ

ในวรรณกรรมคาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตยวา

จกเปนลกทาว เจาเมองดหล ผอสทงเทง งามเลงอยางแตม

หมรางสาวหน ใครผนเออมแอม มาปนดแพง ผกมตร

(บวระวงศหงสอ ามาตย, 2511: 25)

(ถอดความ: เพราะวาเปนลกเจาเมองแนแท ดรปรางงามเหมอนดงรปวาด พวกแมรางนางสาวเหนกอยาก

ผกใจสมครรกใครดวย)

5.การมวชาและความร เจาเมองเปนผทมโอกาสไดร าเรยนวชามากกวาสามญชน

ธรรมดาท าใหมวชา เชน คาถาอาคม ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองนกกระจาบวา

6

เจาสรรพสทธ ดวงจตบหยาน กร าเรยนไป บพก

คาถาเวทมนตร ยงมมากนก ครสอนสงหอ ทงวน

สองคนพเลยง ความรเพยงกน ขามทงแทงฟน ลกปนบใกล

ทงผาหวอก จกจตออกได คาถาเวทมนตร พร าพรอม

(นกกระจาบ, 2511: 20)

(ถอดความ: เจาสรรพสทธผมจตใจกลาหาญไมเกรงกลวสงใด ไดร าเรยนคาถาเวทมนตรตามทอาจารยได

พร าสอนทกวน ทงสองไดร าเรยนดวยกนและมความรเทยบเทากน ทงความคงกระพนชาตร ไมวาจะใชดาบ

ฟนกฟนไมเขา ใชปนยงกยงไมเขา ทงสองไดเรยนทงวชาผาอกลวงเอาหวใจออก และเวทมนตรคาถาอก

มากมาย)

นอกจากนเจาเมองยงมความรความเชยวชาญในศาสตรตาง ๆ เชน ความรดานกลศกสงคราม

ดงปรากฏในคาวซอเรองชางโพงนางผมหอมวา

ในวนพกน หอทานจดหา กะเกณฑเรงดา โยธาแกวกลา

หอทานอบาย วาศกหยาบกลา จกชงพารา ตอรบ

มาทางหนเหนอ วาเราจกยก พลแกวกลา โยธา

ออกไปตอรบ ตอสปชชา อยาหอนางโพง มนรแนได

(ชางโพงนางผมหอม, 2511: 33 – 34)

(ถอดความ: สทธราชาไดมอบายทจะหลอกลอนางผโพงโดยใหเสนาจดเตรยมไพรพลโยธาท าทวาจะมศก

สงครามมาจากทางดานทศเหนอของเมอง แลวสทธราชาจะออกไปรบโดยไมใหนางผโพงร)

6.การมอ านาจ เจาเมองนนเปนผทมอ านาจในการสงบญชาการตาง ๆ พระราชอ านาจ

ของเจาเมองเปนทเกรงกลวตอผทอยใตอ านาจ ซงถาหากผอยใตอ านาจขดขนหรอฝาฝนค าบญชา

จะตองไดรบโทษอยางถงทสด และเปนทเกรงขามของเมองตาง ๆ ทอยใตอ านาจ ท าใหเมองทอยใต

อ านาจตองสงเครองราชบรรณาการมาถวาย ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองก ากาด า และเรอง

เจาสวตรวา

พญาพารา บญชาสงถอย หอฝงชมชาย ใหญนอย

จงเอาไป หอไดเรยบรอย เอาสหอง ในวง

7

เอาไปปลกไว ใกลเคหง ในราชวง วนนจนได

พญาพารา บญชาสงให ปลงอาญาใน เครงครด

(ก ากาด า, 2511: 35)

(ถอดความ: พญาเจาเมองไดมบญชาสงทหารนอยใหญใหน าตนงวเขามาปลกไวในวงใหจงได พญาเจาเมองจง

มค าบญชาอยางเรงดวน)

พระปตตา เจาตนเอกอาง ปลงเวนเมองแก ลกทาว

ทรงยศศกด อนหนกเยอกยาว ผายผาบดาว อาณา

รอยเอดทาว หนองนาวไหลหา น าของบณณา มาถวายเจองเจา

เมองไหนไหน ยอมไหลมาเฝา ถวายเงนค า ชางมา

(เจาสวตร, 2511: 132)

(ถอดความ: พญาเจาเมองไดสละราชบลลงกใหลกปกครองเมองเปนเจาเมองททรงดวยยศศกดปราบทวทก

อาณา เมองตาง ๆ รอยเอดหวเมองตางน าของบรรณาการมาถวายเจาสวตร ของบรรณาการทน ามาถวาย

ไดแก เงน ทอง ชาง มา เปนตน)

7.การมทรพย เจาเมองเปนผทมทรพยสมบต เชน แกวแหวนเงนทอง นางสนมก านล

เสนาอ ามาตย ขารบใช ตลอดจนสตวใชงาน ไดแก ชาง มา วว เปนตน ลกษณะการมทรพยของ

เจาเมองปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองชางโพงนางผมหอมและวรรณพราหมณวา

วาเมองหนงนน บรรฏฐา ชอสรรตนา นครเรยกตาน

สขเกษมด บรใหญกวาง มทรพยสงทาน คงคด

นามพระราชา วาพรหมทต ไดเปนเขอเขา บร

(ชางโพงนางผมหอม, 2511: 1)

(ถอดความ: เมองหนงชอวา สรรตนา เปนเมองทสขเกษม เปนเมองทยงใหม มทรพยสงของมงคง มพระราชา

นามวาพรหมทตเปนเจาเมอง)

ก านนและ พระพอปตตา หนบตรราชา ใครหวไจไจ

นกวาลกตน เปงใจใครได บอกเสนาใน บชา

หอหางรถเกวยน ขาคนชางมา ทงผนแผนผา เงนค า


8

(ถอดความ: เมอนนเจาเมองเหนบตรตนกหวเราะนกวาลกตนตองการคครอง เจาเมองจงสงใหเสนาแตง

เครองบรรณาการทงรถเกวยน ขาคน ชางมา รวมไปถงเสอผาและเงนทองดวย)

8.การมของวเศษ เจาเมองเปนผทมของวเศษไวในครอบครอง เชน ดาบทพย ธน และ

หงส เพอใหของวเศษนนบนดาลสงทตนปรารถนา และเปนสงทชวยเหลอเจาเมองเมอเกดปญหาขน

เมอใชของวเศษแลวปญหาทเผชญอยกหายไปในทสด ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองวงศสวรรค

และเรองเจาสวตรวา

พระวงศสวรรค กบทงหนอเหนา ผายเพงเดชา ยงนก

มอถอพระแสง กวดแกวงใสยกษ ตวใดเกงกลา งอมมา

มอวาดดาบทพย จบใสยกษา ฟนก าเดยวนา ตายรอยกได

(วงศสวรรค, 2511: 4)

(ถอดความ: วงศสวรรคกบนองไดแสดงเดชฤทธ ในมอถอพระแสงกวดแกวงใสยกษ ยกษตวไหนทคดจะลองด

กเขามา ดวยมอทถอดาบทพยเมอยกษเขามากฟนเพยงครงเดยวยกษกตายเปนรอย)

พระปาไม สองรในใจ ทานจกปลอยไป กสอนสงเจา

หอสปปะคณ และน ามนสองเตา …

กบธนสงห ยงหนกเขา เปนธนด เลศล า

สพพะยาด ปลงปนหอซ า ทงดาบแกว กญจย

(เจาสวตร, 2511: 43)

(ถอดความ: พระฤาษไดชวยเหลอเจาสวตรใหมชวตฟนคนมา เมอเจาสวตรฟนขนมาแลว พระฤาษไดสงสอน

วชาและน ามนสองน าทาง รวมทงธนสงห ยาทพย และดาบสรกญไชยใหกบเจาสวตร)

9.การเปนผกตญญ เจาเมองนนเปนผทมความกตญญตอผมพระคณไดแกพอแม

ของตน ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตยวา

ยามเมอพนอง ปตตามาตา เกดเปนภยยา โรคาเมอยไข

เจาทงสอง อยนอนออมใกล เมอหนาวเยนใน เสอมรอน

คนเจบปวดไหน สองเจาพนอง กนนวดหอ หายมาย

ทงขาวและน า กลาปะใจ มหยกยาใด เซาะหาคาปอง


9

(ถอดความ: ยามเมอบดามารดาของทงสองพนองมโรคภยไขเจบรสกรอน ๆ หนาว ๆ เจาทงสองกนอนดแล

อยใกล แมวาพอแมเจบปวดตรงไหน สองพนองกจะคอยบบนวดใหผอนคลายความเจบปวด ทงขาวและน า

ตลอดจนหยกยาทงสองพนองกหามาดแลพอแม)

10.การมความอดทน เจาเมองเปนผมความอดทน ไมหวนไหวตอค านนทาของผอน

ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองสวรรณหอยสงขวา

สจจะปญญา เจามนแกนคด บไหวหวนเหวง ทวยลม

เตมจกยากทกข ตกฝนดนจม เจากอดทน จตใจเทยงมน

ใผจกตเตยน นนทาออน เจาบยนด และราย

(สวรรณหอยสงข, 2511: 93)

(ถอดความ: ความมสจจะ มปญญา พระสงขไดยดถออยางเครงครดไมหวนไหว แมวาจะทกขล าบาก คลกฝน

จมดนกอดทนมจตใจทมนคง ใครตนนทาพระสงขกไมยนดยนรายใด ๆ)

นอกจากลกษณะของเจาเมองทปรากฏในวรรณกรรมคาวซอแลว ยงปรากฏภาพลกษณ

ทเปนหนาทของเจาเมอง คอการกระท าหรอราชกจของเจาเมองอนเกยวของกบการปกครองบานเมอง

ใหเกดความสข ดงตวอยางเชน

1.การมความสามารถในการตอส เจาเมองแสดงความสามารถในการตอสกบศตรอยาง

กลาหาญและไดรบชยชนะ ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองหงสหนวา

สวนกมาร โพธสตวเจา เอากญไชยด ครก

ฟนผะผาย ลมตายพวกยกษ ตกจากหอง ภายบน

ศพซากยกษ ตกลงเหมอนฝน บอาจทน ดาบทพยเถยนกลา

(หงสหน, 2511: 64)

(ถอดความ: สวนกมารซงเปนพระโพธสตวไดน าดาบสรกญไชยคกายฟนพวกยกษลมตายตกลงจากทองฟา

ศพของพวกยกษนนตกลงมาเหมอนฝน เพราะไมอาจทนฤทธดาบทพยได)

2.การชวยเหลอผอนดวยความเมตตา เจาเมองเปนผทคอยชวยเหลอคนตกทกขไดยาก

ไมวาจะเปนการสละทรพยของตนเพอกระท าทานใหแกผอน และการชวยเหลอผอนแกปญหา เชน

ชวยสตวใหฟนจากความตาย ดงในวรรณกรรมคาวซอเรองอายรอยขอดและเรองจนตะฆาวา

กนเปน กษตรยนงเกลา เขาของกม บไร

ควรกหอทาน ตามธรรมบอกไว จกเปนไมไต น าทาง


10

(ถอดความ: ดวยความเปนกษตรยเหนอหว มขาวของมากมาย จงควรใหทานตามหลกธรรมพทธศาสนาเพอ

จะไดเปนแสงสวางสองน าทางชวต)

ไปปะใสกา ตายแคนหนวยไม ดบขาดขว า ชวง

เจาลองหม าเคยว ดวยเขยวมกขง เอาเภสะชง ใสกาทหน

กลบเปนตว จตใจเกดตง รองวากากา พร านน

(จนตะฆา, 2511: 14)

(ถอดความ: สรยาและจนตะฆาไดพบกบกาตาย จงเคยวยาสมนไพรใสใหกา ท าใหกาฟนขนจากความตาย)

3.การสงสอนผอยใตอ านาจ เจาเมองเปนผทสงสอนผอยใตอ านาจของตนเพอให

ประพฤตปฏบตตนเปนพลเมองทดของบานเมอง ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองชวหาลนค าวา

จากลาวเถง พระองคหนอหลา ไดเปนราชา ใหญยศ

สงสอนเสนา บตตาชนก โอรสปราบเหงา พารา

(ชวหาลนค า, 2511: 13)

(ถอดความ: กลาวถงชวหาลนค าเมอไดเปนเจาเมองกไดสงสอนเสนาอ ามาตย และโอรสของเจาเมองตาง ๆ)

4.การตดสนคดความ เจาเมองเปนผทพจารณาตดสนคดความเพอผดงความยตธรรม

ใหแกปวงประชาชาวเมอง ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองหงสหนวา

พญาพารา วาคนหนเกลยง ขาวในความ ฟอกซด

กหอประหาร อยาหอสบชก เปนอยางเหยยม ภายลน

อยาไดละไว หอสบตระกล พงศประยร สบไปเบองหนา

(หงสหน, 2511: 85)

(ถอดความ: เจาเมองเมอไดทราบความจรงตามเหตการณทตองท าการตดสน กไดตดสนประหารชวตไมให

เปนเยยงอยางภายหลง และไมใหสบตระกลตอไป)

5.การใหรางวลแกผท าคณประโยชน เจาเมองจะใหรางวลแกผท าคณประโยชนใหแก

เจาเมองและบานเมองเพอเปนขวญและก าลงใจ ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองสวรรณเมฆะ

หมาขนค าวา

กษตรยหนอฟา รแจงจรงจ า กษตรยองคค า มใจชนส

มพระโอษฐา เจยรจาฟอ ประทานครว สงทรพย

วตถสงของ เงนทองมอบอบ จมนกปราชญเจา โหรา


11

(ถอดความ: เมอกษตรยไดทราบความจรงกมจตใจชนชมยนด ไดสนทนา ประทานสงของ ทรพยสนเงนทอง

ใหกบโหร)

6.การปกครองบานเมองโดยธรรม เจาเมองเปนผปกครองบานเมองโดยธรรมเพอให

เกดความรมเยนเปนสข ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองวรรณพราหมณวา

ปกครองไพรฟา ประชาสณฐาน ทปญจมง นครเคาเหงา

อยตามทะศะ ราชะธรรมเจา หอฝงชาวเรา ชนเนอ

ทงคตธรรม จงจ าเออเฟอ รกษาใฝเออ คองธรรม

หอฝงไพรนอย อยเยนใจหวาน ไดความสขบาน ทงนายไพรเจา


(ถอดความ: เจาเมองไดปกครองไพรฟาอาณาราษฎรในเมองตามหลกทศธรรม เพอใหประชาชนมความสข

ด าเนนชวตตามแนวทางคตธรรม มคณธรรม เพอใหประชาชนอยอยางรมเยนกอใหเกดความสขทงประชาชน

และเจาเมอง)

7.การอปถมภพระพทธศาสนา เจาเมองเปนองคอครศาสนปถมภก มบทบาทในการ

ท านบ ารงพระพทธศาสนา และสบสานประเพณทางพทธศาสนา ปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรอง

อายรอยขอดวา

งานกฐน สมเดจทานทาว รทวดาว บร

ลางพองแลนเซาะ มาลยเปนจ ธปเทยนด ใสขนไวถา

(อายรอยขอด, 2511: 46 – 47)

(ถอดความ: เมอถงงานกฐน เจาเมองและประชาชนในเมองตางเตรยมมาลยดอกไม ธปเทยน ใสขนเพอไป

ท าบญ)

8.การท าเกษตรกรรม เจาเมองจะท านาซงเปนวถชวตททงเจาเมองและประชาชนใน

เมองตางกตองท า ดงปรากฏในคาวซอเรองอายรอยขอดกลาวถงฤดฝนผนดนชมฉ าน าฝน ทงเจาเมอง

และไพรตางพากนท านา หวานขาว ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองอายรอยขอดวา

อตฤด ฝนตกทวหนา แผนพสธา ชมน า

หวยบวกหนองบง ล าคลองแมน า เตมชก า นาวา

คนเมองมนษย ทกทสาขา พากนท านา หวานพชผลขาว

ทกคนตระกล ไพรไทยขาเจา เอากนมวเมา ซะซาว


12

(ถอดความ: เมอถงฤดฝนผนแผนดนชมฉ าดวยน าฝน แมน าล าคลองเตมจนสามารถพายเรอได ผคนทวทกท

ตางพากนท านาไมเวนแมแตเจาเมองกตองท านา)

9.การตรวจบญชไพร หนาทของเจาเมองในการปกครองคนในเมองนน เจาเมองจะเปน

ผเกณฑคนเพอท างานเปนไพรในสงกดของตนซงเปนระบบหนงของการปกครองแบบลานนา

การเกณฑไพรท างานนนจะมการเกณฑตามบญชรายชอ ดงในคาวซอเรองสทธน กลาวถงเจาเมองคอ

เจาสทธนทขมาตรวจไพรพลในคมของตน ดงคาวซอวา

แลวหอจดมา กากขแกวอาสา ตนพระราชา จกไดขเตา

กวดดพหล หมพลพวกเจา ในคมวงเรา ส านก

(สทธน, 2511: 14)

(ถอดความ: เจาสทธนไดรบสงกบเสนาใหจดมามณกากเพอทเจาสทธนจะไดขตรวจไพรพลในพระราชวง)

จากการวเคราะหขอมลขางตน ผวจยเหนวาตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

สรางสรรคขนมาดวยปจจยหลายประการ ไดแก กรอบความคดของนทานมหศจรรย กรอบความคด

ของวรรณกรรมชาดก และกรอบความคดของสงคมวฒนธรรมทองถนลานนา ภาพลกษณเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอทมปจจยมาจากกรอบความคดของนทานมหศจรรย มเคาเรองมาจากนทาน

พนบานของไท – ไทย เชน เรองก ากาด า เรองเจาสวตร เรองวรรณพราหมณ นทานพนบานดงกลาว

เปนประเภท “นทานมหศจรรย” (fairy tale) ซงมโครงสรางทวไปคลายคลงกบนทานมหศจรรยของ

ยโรป คอเปนนทานขนาดยาว ประกอบดวยหลายอนภาค มความเกยวของกบความมหศจรรย

อทธปาฏหารย เชน มของวเศษ มความสามารถพเศษ มอมนษย ลกษณะส าคญอกประการหนงของ

นทานมหศจรรยคอ “ตวละคร” ตวละครในนทานมหศจรรยของไทยนนจะประกอบดวยพระเอก

นางเอก ผชวย และศตร ทงน “พระเอก” ในนทานมหศจรรยของไทยอาจเปนกษตรย เจาชาย หรอ

สามญชนธรรมดากได บางเรองพระเอกเกดมาพรอมกบของวเศษหรอสตววเศษ บางเรองพระเอก

สามารถเหาะเหนเดนอากาศได บางเรองพระเอกเปนลกก าพรา บางเรองพระเอกมภรรยาหลายคน

และบางเรองพระเอกกคอพระโพธสตว สวน “นางเอก” อาจเปนลกกษตรยหรอลกสามญชนธรรมดา

หรอมก าเนดทไมแนนอน เชน เกดจากดอกบว หรอเกดจากสตวกได สวน “ผชวย” หรอผชวยเหลอ

พระเอกนางเอกมกจะเปนพระอนทร และฤๅษ สวนตวละครทเปน “ศตร” มบทบาทในการทดสอบ

ความสามารถของพระเอก ในนทานมหศจรรยของไทยศตรมกจะเปนยกษ หรอปศาจ และบางเรอง

13

เปนนกยกษ อกทงมแมเลยงและลกของแมเลยงกมกมบทบาททคอยกลนแกลงพระเอกนางเอกให

ตกระก าล าบากดวย (ประคอง นมมานเหมนท, 2543: 112 – 115)

กรอบความคดของนทานมหศจรรยเปนปจจยทสงผลตอการสรางตวละครเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอคอ ท าใหเจาเมองมลกษณะคลายกบตวละครในนทานมหศจรรยดวย เชน ลกษณะ

เจาเมองมของวเศษ ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรองหงสหนวา

กมารประหนม รบพรแกวกลา แหงอนตา เครองทพย

สะหลกญไชย ดาบแกวเรองฤทธ นบกราบไหว บาทา

ทลละอองทาว แลวขหงสผา เสดจลงมา สหนแหงหอง

(หงสหน, 2511: 10)

(ถอดความ: เจาหงสหนกมารกราบรบพรวเศษจากพระอนทร รบเครองทพย ดาบสะหลกญไชย แลวกราบ

พระบาทแหงพระอนทร แลวจงขหงสลงมาสโลกมนษย)

ทงนลกษณะเจาเมองทมของวเศษกเปนลกษณะทคลายกบนทานพนบานหรอนทาน

มหศจรรยดวย ดงทปรากฏในวรรณกรรมทองถนของภาคกลางเรองโสวตกลอนสวดวา

ดาบสจงจบมงคลมา ลงน าบชา

กอวยพรพระภม

สองเจาอยดกนด โพยภยอยางม

แตในวนนโดยพลน

จงใหธนศลปพระขรรค อนเรองฤทธนน

จงศตรวนาศทงโลกา

พระอนทรใหพรทงสองรา ทวทงพรหมา

ใหพรราชามากมาย

(โสวตกลอนสวด, 2548: 62)

นอกจากเจาเมองจะมของวเศษแลว เจาเมองยงเปนผมรปงามซงเปนลกษณะทปรากฏ

ทงในวรรณกรรมคาวซอและในนทานพนบานดวย ดงเจาเมองทมรปงามปรากฏในวรรณกรรมคาวซอ

เรองสทธน และเรองสวรรณหอยสงขวา

สทธน บญชหนอฟา เทยมแทกได องคอนทร

สวมมงกฎเพชร ถอธนสงห งามเหมอนจกบน หยาดฟาลงหอง

(สทธน, 2511: 45)

14

(ถอดความ: เจาสทธนผมบญเทยมเทยบไดกบพระอนทร เมอไดสวมมงกฎเพชรพรอมถอธนสงหกมรปงาม

ดงเทวดาลอยมาจากสรวงสรรคมาสโลกมนษย)

ทนนเหนอหว สามลทาวไท กผดผาดขน เรอนไป

หนพระหนอเนอ ผดผองผวใส เปนเนอทองใบ ใสงามผองแผว

ซ าทรงวตถา ตดค าหลามแกว แสงวาวแวว วาบวบ

(สวรรณหอยสงข, 2511: 117 – 118)

(ถอดความ: เมอนนทาวสามลไดรบขนไปบนเรอนกไดเหนพระสงขมรปงามผดผองดงเนอทอง อกทง

ทรงเครองแตงกายทประดบดวยทองและอญมณแวววบ)

นอกจากลกษณะของเจาเมองทมรปงามทปรากฏในวรรณกรรมคาวซอแลว ยงปรากฏใน

วรรณกรรมทองถนของภาคกลาง เรองโสวตกลอนสวดวา

ฝายพระอรไท ช าเลองเนตรไป พศชมราชา

เพราเพรศเลศนก นารกพกตรา พระกรรณเจาฟา คอสวรรณมาลย

พระกรชดชอย คอดงคงกรด นารายณเลศไกร

พระโอษฐจะแจม ยมแยมประไพ สรเสยงภวไนย ไพรเพราะมศร


นอกจากนวรรณกรรมคาวซอยงสรางสรรคขนจากปจจยกรอบความคดของวรรณกรรม

ชาดกซงแพรกระจายอยในลานนา ชาดกนอกนบาตเปนตนเคาของธรรมคาวหรอคาวธรรม แตงขน

เพอใหพระใชเทศนใหชาวบานฟงทวด ผทฟงคาวธรรมกไดขอคด ปรชญาหรอหลกธรรมตามสมควร

แกอตภาพ ส าหรบผทไมไดฟงคาวธรรมกไดอาศยฟงคาวซอแทน เพราะคาวซอมเนอเรองท านอง

เดยวกบคาวธรรม (เสนหา บณยรกษ, 2519: 13) คาวธรรมแตงขนโดยน าเรองจากชาดก คอ ปญญาส

ชาดก เนอหาคาวธรรมเหมอนกบปญญาสชาดกคอ กลาวถงเรองราวในอดตชาตของพระโพธสตว

มการยกพระคาถาบาลแลวพรรณนาเรองราวตามความหมายของพระคาถาบาล แตจะแตกตางกนใน

ดานการใชภาษา คาวธรรมจะใชภาษาถนในการพรรณนาเรองราว สวนลกษณะตวละครเจาเมองใน

ปญญาสชาดกและคาวธรรมมลกษณะทเหมอนกน เชน เจาเมองมลกษณะของผทมบญ ปรากฏใน

ปญญาสชาดกเรองวรวงสชาดกวา

...ครนครบถวนทศมาสแลวพระนางเจากประสตพระราชกมารมพระฉววรรณประดจสทอง

สมบรณดวยบญลกษณะอนประเสรฐ...

(ปญญาสชาดก เลม 1 วรวงสชาดก, 2552: 563)

15

ในคาวธรรม เรองบวระวงศหงสอามาตย ซงจารไวในคมภรใบลาน กลาวถงลกษณะ

เจาเมองวาเปนผทมบญไววา

...เทวดาเจาทงหลายจงเปนทพงแกผขาทงหลายแดเทอะ คนวาบคคลผใดมบญสมภาร

อนหลางเปนทาวพระนาแกผขาทงหลายดงอน ขอเชญเทวดาเจาทงหลาย จงน าอปรถเลมนไปสส านก

บคคลผนน...

(พระมหาศรยนต รตนพรหม, 2538: 198)

คาวซอทมเคาเรองมาจากคาวธรรมจะมเนอหาทเหมอนกบปญญาสชาดก เนองจาก

คาวซอน าเรองราวของคาวธรรมทน ามาจากปญญาสชาดกมาแตงเปนคาวซอ จ งท าใหมเนอหาคลาย

กบในปญญาสชาดก เชนเรองจนตะฆา เรองนกกระจาบ เรองบวระวงศหงสอ ามาตย เรองสวรรณ

หอยสงข ทงนการน าเอานทานชาดกมาแตงเปนคาวซอมจดประสงคเพอแสดงถงอดตชาตของ

พระโพธสตว ใหความบนเทงแกประชาชน ใหผฟงสามารถเขาใจและจดจ าหลกธรรมไดโดยงาย และ

เกดอานสงสแกผฟงคาวซอเหมอนกบการฟงพระธรรมเทศนาดวย อาจกลาวสรปไดวา การน าเอา

นทานชาดกมาแตงเปนคาวซอนนกคอการน าเอาชาดกไปสประชาชนโดยตรงนนเอง (อดม รงเรองศร ,

2529: 22) กรอบความคดของวรรณกรรมชาดกจงเปนอกหนงปจจยหลกทมผลตอการสรางสรรค

ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอใหมลกษณะและพฤตกรรมคลายกบตวละครเจาเมองใน

นทานชาดก ดงปรากฏลกษณะเจาเมองทเปนผมบญในวรรณกรรมคาวซอเรองก ากาด าวา

เดชะกศล บญเจาเตอมค า เชอกผกหมน ขนลา

หลดออกจากเนอ องคกษตรา บมโรคา ภยยาบเขา

(ก ากาด า, 2511: 32)

(ถอดความ: ยาปกขกาผดแลอทยานในวงไดจบก ากาด าและมดเชอกไว แตดวยกศลผลบญท าใหเชอกทมด

ก ากาด านนหลดออกไมมภยใด ๆ มาท ารายก ากาด าได)

แนวคดเรองเจาเมองมบญนนเปนความคดทปญญาสชาดก ซงเปนชาดกนอกนบาตท

ส าคญของลานนากมกจะก าหนดใหตวละครเอกของเรองมบญมากเชนกน อาท เรองสวรรณสงขชาดก

ทกลาวถงเจาเมองทมบญวา

...พระนางจนทาจงชแจงเรองราวใหโอรสฟงวา พอบตรสดทรกของมารดา ตวพอพรอมดวย

รปลกษณะมบญมากนก ใคร ๆ จกไมอาจผจญพอได...

(ปญญาสชาดก เลม 2 สวรรณสงขชาดก, 2552: 168)

16

นอกจากลกษณะเจาเมองทมบญแลว ลกษณะเจาเมองทมชาตก าเนดมาจากพระโพธสตว

ยงเปนลกษณะทส าคญทปรากฏทงในวรรณกรรมคาวซอและในปญญาสชาดกหลายเรอง อาท

ลกษณะเจาเมองทมชาตก าเนดมาจากพระโพธสตวในวรรณกรรมคาวซอเรองสทธนวา

องคโพธสตว ตนบญบเศรา จกไดลงมา สทอง

เอาปฎสนธ ในครรภแหงนอง จอมแมเจา บนดล

(สทธน, 2511: 2)

(ถอดความ: พระโพธสตวผมบญญาธการไดมาปฏสนธในครรภของนางเกสนมเหสของทาวพรหมทต)

หนอพทธวงษ เจาองคเลศฟา ตนปราบหลา ผานฟาลอศร

(สทธน, 2511: 15)

(ถอดความ: เจาสทธนผสบวงศมาแตพระพทธเจา เปนผปราบโลกหลาทขนชอลอชาดวยคณความด)

วรรณกรรมคาวซอทรบอทธพลความคดจากชาดกมายอมก าหนดลกษณะตวละคร

เจาเมองใหเปนพระโพธสตว เพราะชาดกเปนเรองราวของพระโพธสตว ดงนนตวละครเอกในปญญาส

ชาดกจงเปนพระโพธสตวทงหมด ดงเชนเรองสรรพสทธชาดก กลาวถงพระโพธสตวลงมาจตเปน

เจาสรรพสทธวา

...ครงนนพระโพธสตวจตจากเทวนกาย มาปฏสนธในครรภของพระราชเทวนน ครนถวน

ทศมาสแลวกประสตครรโภทรประเทศ...

(ปญญาสชาดก เลม 1 สรรพสทธชาดก, 2552: 472)

นอกจากนวรรณกรรมคาวซอยงสรางสรรคขนตามปจจยดานสงคมวฒนธรรมลานนา

กลาวคอ สงคมลานนามการท าการเกษตรกรรมเปนหลก มการตดตอคาขายในทองถนและการคากบ

เมองอน ๆ โดยอาศยระบบววตางหรอการน าสนคาบรรทกไวบนหลงววเพอน าไปคาขายกบตางเมอง

โครงสรางของสงคมลานนาเรมจากระดบครอบครวไปจนถงระดบหมบาน หลายหมบานรวมกนเปน

พนนา และหลายพนนารวมกนเปนเมอง แตละเมองกจะมเจาเมองปกครองเปนอสระขนตรงตอ

หวเมองใหญ มวดเปนศนยกลางในการท ากจกรรมตาง ๆ ของพระพทธศาสนา (อดม รงเรองศร,

2546: 6–7) ลกษณะของเจาเมองในลานนาตามมตทางประวตศาสตรลานนานบตงแตราชวงศ

มงรายไดพฒนาจากรฐพนถนแบบไท (Tai) คอพฒนาจากชมชนขนาดเลก กษตรยและประชาชนม

ความผกพนใกลชดกน ตอมาพฒนามาเปนการสรางรฐ “อาณาจกรพทธศาสนา” (The Buddhist

State) มลกษณะสากล เจาเมองเปนองคอปถมภพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศ และหลอหลอม

17

ความเชอของประชาชนดวยพทธศาสนา กระทงมาถงกษตรยราชวงศเจาเจดตน ครองเมองเชยงใหม

ในฐานะเจาเมองประเทศราชโดยเปนเมองขนของสยาม กษตรยลานนาเชยงใหมในราชวงศนเปน

เสมอนกษตรยทองถน และถกดงอ านาจเขาสสยามอยางคอยเปนคอยไป เจาหลวงอ านาจลดลง

ตามล าดบ และสนสดลงใน พ.ศ. 2482 (สรสวด อองสกล, 2557: ก – ข) ลานนามความเจรญในดาน

วฒนธรรมมาแตโบราณ ในเมองและตามหมบานตาง ๆ มวดมากมาย ชาวเมองสวนมากเปนคนมจตใจ

ทชอบท าบญสนทาน (ประคอง นมมานเหมนท, 2517: 6) การสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรม

คาวซอจงสรางสรรคขนตามกรอบปจจยทางสงคมวฒนธรรมลานนา อาท เจาเมองทมลกษณะของผท

มบญ การเปนพระโพธสตว และเปนองคอปถมภกพระพทธศาสนา ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอ

เรองอายรอยขอดทกลาวถงการเสดจไปท าบญของเจาเมองไววา

สวนพระเหนอหว สมเดจนงสราง ไปถงอาราม ขวงวด

พรอมราชชายา นางเมองแมรก กบฝงไพรฝา โยธา

กษตรยทานทาว กกราบทลสา ไหวรตนา ทตยะเจา

ทกรปทกตน องคเณรเถรเจา แลวนงทควร แกทาว


(ถอดความ: พระญาสรมต เจาเมองอนทะไดเสดจไปยงวดพรอมกบพระราชชายา ไพรพลโยธา เมอเสดจถง

วดกไดกราบสกการะพระรตนตรย และพระสงฆสามเณร แลวนงทประทบ)

การสรางภาพลกษณ เจาเมองให เปนด งน เปนผลมาจากสงคมลานนาทนบถอ

พระพทธศาสนามาชานาน พทธศาสนาไดรงเรองในดนแดนลานนาโดยเฉพาะเหตการณส าคญคอการ

ท าสงคายนาช าระพระไตรปฎกในสมยพระเจาตโลกราช พทธศาสนาเปนบอเกดทางวรรณกรรมท

ส าคญทพระสงฆในลานนาไดรจนาขน ความศรทธาในพระพทธศาสนาจงเปนวฒนธรรมทฝงลกอยค

กบชาวลานนา นอกจากนภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอยงมกรอบความคดทางสงคม

ลานนาทมการแบงชนชนปกครอง เจาเมองเปนชนชนทสงทสด มแรงงานไพรทถกเกณฑมาท างาน

เจาเมองจงตองมการท าบญชไพรในบานเมองทตนปกครอง ดงปรากฏในวรรณกรรมคาวซอเรอง

หงสหนวา

ทอดพระเนตรซด แลวบรรหาร ใหรบเกณฑคาน วนนหอได

สามพนคน ทงไกลและใกล หอรบไป ตรวจช

18

แลวเอาบญช มาแจงเดยวน อยาหอขาดเสน สกคน

(หงสหน, 2511: 32)

(ถอดความ: เจาเมองไดทอดพระเนตรแลวสงการใหรบเกณฑไพรสามพนคนทมาจากเมองตาง ๆ ลงในบญช

อยาใหขาดแมแตคนเดยว)

นอกจากนสงคมลานนายงเปนสงคมเกษตรกรรมสงผลตอการสรางสรรคภาพลกษณ

เจาเมอง เจาเมองมหนาทท าเกษตรกรรมเชนเดยวกบประชาชนในเมอง ดงปรากฏในวรรณกรรม

คาวซอเรองสวรรณหอยสงขวา

สวนพระสงขทอง กเอารปเบา มาสบกายา หนอเนอ

บหอไผหน ผวพรรณหนอเชอ ตวกายแหงเจา ภายใน

เอาเงาะหอตม ทองค าผวใส แลวเจากไป ถกถางถากหญา

ขดสนดนดอย ปลกซอนเชอกลา ทงฝงอ าพา ลกไม

เยยะไรใสสวน ปลกผกซกไซ ตงถมถวบง ฝกยาว

หมากเขอเชอพรก ฟกทองเขยวขาว ทงเผอกมนลาว หอมขาวหอมปอม


(ถอดความ: พระสงขไดน ารปเงาะมาสวมใสเพอไมใหใครเหนรปทองทอยขางใน เมอสวมรปเงาแลวกไดไป

ถางหญาขดดน ปลกกลาขาว ผลไม ท าไรปลกผกชนดตาง ๆ เชน ปลกถวฝกยาว ปลกมะเขอ ปลกพรก

ปลกฟกทอง ฟกเขยว ขดเผอกขดมน ปลกกระเทยม และผกช)

คาวซอเปนวรรณกรรมท พฒนามาจากคาวธรรม เพราะเปนเรองราวของพระโพธสตว

เชนเดยวกน แตคาวธรรมแตงขนเพอใหพระใชเทศนใหชาวบานฟงทวด มงเนนค าสอนตามหลกธรรม

พระพทธศาสนาแกผฟง สวนคาวซอจะเลาสกนฟงเพอความบนเทงและสอดแทรกคตธรรมแกชาวบาน

ทวไป ตวละครหนงในวรรณกรรมคาวซอทนาสนใจ คอ “เจาเมอง” ตวละครเจาเมองในคาวซอนนม

ลกษณะโดดเดน กวจะสรางสรรคตวละครเจาเมองใหมลกษณะและหนาททหลากหลาย ทงนในดาน

ลกษณะของเจาเมองจะมคณสมบตเฉพาะหลายประการ เชน การมบญ การสบเชอสายมาจากกษตรย

การเปนพระโพธสตว การมของวเศษ ลกษณะดงกลาวเปนลกษณะพเศษทท าใหเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอแตกตางไปจากบคคลธรรมดาทวไป สวนหนาทของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

เปนส งท เจ าเมองพงกระท า เชน การตอส การส งสอนบคคลท อย ใตอ านาจ การอปถมภ

พระพทธศาสนา การท าเกษตรกรรม การตรวจบญชไพร ทงนเพอใหเจาเมองเปนทพงทงทางกายและ

19

ทางใจแกประชาชน และเพอปกครองบานเมองใหรมเยนเปนสข ลกษณะของเจาเมองทมความ

หลากหลายมมตทนาสนใจศกษา ผวจยจงเลอกศกษาลกษณะและหนาทของเจาเมอง รวมทงปจจยทม

ผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ อนจะท าใหเหนภาพลกษณเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอทโดดเดนแตกตางจากเจาเมองในวรรณกรรมลานนาอน

2.วตถประสงคของการศกษา 1. เพอศกษาภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

2. เพอศกษาปจจยทมผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

3.สมมตฐานของการศกษา ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะหนาททเกดจากแนวคดของนทาน

มหศจรรย ปญญาสชาดก และสงคมวฒนธรรมลานนา ท าใหภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

มลกษณะโดดเดนจากเจาเมองในวรรณกรรมลานนาอน

4.ขอบเขตของการศกษา ผวจยท าการศกษาเฉพาะคาวซอทตพมพออกมาเปนภาษาไทยจ านวน 14 เรอง ไดแก

1. ก ากาด า 8. วงศสวรรค

2. จนตะฆา 9. วรรณพราหมณ

3. เจาสวตร 10. สทธน

4. ชางโพงนางผมหอม 11. สวรรณหอยสงข

5. ชวหาลนค า 12. สวรรณเมฆะหมาขนค า

6. นกกระจาบ 13. หงสหน

7. บวระวงศหงสอ ามาตย 14. อายรอยขอด

อนงผวจยไดท าการศกษาภาพลกษณของตวละครทเปนเจาเมองทดเทานน สวนตวละคร

เจาเมองทไมดนนปรากฏเปนสวนนอยซงผวจยคดวา ภาพลกษณทไมดเปนสงทเปรยบเทยบใหเหน

ความชดเจนของภาพลกษณของเจาเมองทดเทานน ตวละครเจาเมองทปรากฏในวรรณกรรมคาวซอ

ทง 14 เรอง ในความเปนเจาเมองทท าการศกษานนก าหนดไดจากตงแตเรมตนเรองไปจนกระทง

สนสดเรอง เพอใหเหนลกษณะและหนาทตาง ๆ ของเจาเมองทปรากฏในวรรณกรรมคาวซอ

20

5.ขอตกลงเบองตน 1.ผวจยจะสะกดค าวา “คาว” เนองจากค าวา “คาว” สามารถเขยนได 3 แบบ คอ 1.คาว

2.คราว 3.ฅาว แตในงานวจยนจะใชค าวา “คาว” ทงนเพอสะกดค าตามการออกเสยงของชาวลานนา

2.การเรยกชอตวละคร ชอเมอง หรอชอเฉพาะในตวบท ผวจยจะสะกดตาม อกขรวธใน

ภาษาไทยปจจบน ไมไดสะกดตามการออกเสยงภาษาไทยถนเหนอ ทงนเพอใหผอานเขาใจไดงาย เชน

นางปมปา กจะสะกดตามภาษาไทยไดวา นางพมพา นางกนธมาลา กจะเขยนตามภาษาไทยปจจบน

วา นางคนธมาลา

3.การยกตวอยางตวบทคาวนน ผวจยขอเปลยนแปลงบางประการเพอความสะดวก และให

เกดความเขาใจรวมกน ดงตอไปน

3.1.ฉนทลกษณ ในตวบทของคาวซอนนไมมการจดแบงวรรคตามฉนทลกษณของ

คาว จะเขยนยาวตอกนไปเรอย ๆ เชน “ยามพร านนสทธนส เจาจรล เสดจออกหนา มอถอศร

กบขรรคเกงกลาสอดเอวราประทบ ทรงผนภษา ราคาอานนบ หลายโกฏตอเงนคา” ผวจยจงขอ

จดแบงวรรคตามลกษณะการขบคาวซอ ดงตอไปน

ยามพร านน สทธนส เจาจรล เสดจออกหนา

มอถอศร กบขรรคเกงกลา สอดเอวรา ประทบ

ทรงผนภษา ราคาอานนบ หลายโกฏตอ เงนค า

(สทธน, 2511: 82)

3.2.การอางชอตอนทายผวจยใชการอางองโดยการระบชอเรอง ปทพมพ เลขหนา

ตวอยางเชน




(หงสหน, 2511: 85)

ตวบทคาวซอขางตนอางมาจากคาวซอเรองหงสหน พมพเมอป พ.ศ. 2511 อยในหนาท 85

4.ลกษณะของเจาเมองในการศกษาครงน เปนการศกษาเกยวคณสมบตเฉพาะตวของ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ซงค าวาลกษณะตามความหมายพจนานกรมฉบบราชบณฑตสถาน

21

ไดใหความหมายไววา สมบตเฉพาะตว เชน น ามลกษณะเปนของเหลว ลกบดมลกษณะกลม

(ราชบณฑตยสถาน , 2554: 1048) ลกษณะของเจาเมองในวรรณกรรมทปรากฏเชน การมบญ

การเปนพระโพธสตว การมรปงาม การมทรพย และการมของวเศษ

5.หนาทของเจาเมองในการศกษาครงน เปนการศกษาเกยวกบหนาทของเจาเมองทปรากฏ

ในวรรณกรรมคาวซอ “หนาท” หมายถง กจทตองท าดวยความรบผดชอบ (ราชบณฑตยสถาน ,

2554: 1289) ไมไดมงศกษาพฤตกรรมตวละครเจาเมองตามความหมายทางคตชนวทยาในแงหนาท

(function) ซงมผลใหเกดการด าเนนเรองในนทาน (ศราพร ณ ถลาง, 2557: 210 – 211)

ในการศกษาหนาทตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจะมงศกษาการกระท าหรอกรยา

อาการทแสดงออกมาดวยสถานะการปกครองของเจาเมอง หนาทของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

เชน การตอส การสงสอนผอยใตอ านาจ การใหรางวลแกผท าคณประโยชน การท าเกษตรกรรม และ

การตรวจบญชไพร

6.นยามศพทเฉพาะ ภาพลกษณ ราชบณฑตยสถานไดใหค าจ ากดความไววา หมายถงลกษณะหรอทาทของบคคล

หรอองคกรทปรากฏแกสายตาหรอความรสกนกคดของสาธารณชน (ราชบณฑตยสถาน, 2545: 218)

การศกษาภาพลกษณของเจาเมองในครงนผวจยไดใหความหมายตามทราชบณฑตยสถานไดให

ความหมายไว โดยผวจยมงศกษาภาพลกษณเจาเมองทเปนลกษณะและหนาท

เจาเมอง หมายถง ผปกครองเมอง เมองใดเมองหนงสามารถมเจาเมองไดมากกวา 1

พระองค ทงนค าวาเจาเมอง พระญา กษตรย ตางมความหมายทใกลเคยงกน ส าหรบงานวจยน ใช

ค าวา “เจาเมอง” เนองจากบรบททางประวตศาสตรของวรรณกรรมคาวซอทสนนษฐานวานาจะ

เกดขนในสมยพระเจากาวละ ในยคนนกษตรยลานนาอยในฐานะเจาเมองประเทศราช (สรสวด

อองสกล, 2557: ข) อกประการหนง ค าวา “เจาเมอง” ในคาวซอเปนตวละครทไมไดเปนเจาเมองทม

ตวตนอยจรงตามประวตศาสตร และมการใชสรรพนามเรยกเจาเมองอยหลายชอ เชน พระญา ราชา

กษตรย ทาว เจาเมอง ดงนนความสะดวกในการรบรผวจยจงขอเลอกใชค าวา “เจาเมอง” เทานน

อนงในการศกษาภาพลกษณเจาเมองนมงศกษาภาพลกษณเจาเมองตงแตชาตก าเนดไปจนถง

การไดขนครองเมอง โดยศกษาเฉพาะภาพลกษณเจาเมองทดเทานน เนองจากภาพลกษณเจาเมองท

ไมดถกก าหนดใหเปนไปตามโครงเรองทจะตองมตวละครปรปกษเพยงเทานน

22

นทานมหศจรรย (fairy tale) หมายถง นทานพนบานทมเรองราวของอทธฤทธปาฏหารย

และความมหศจรรยเหนอธรรมชาต (ประคอง นมมานเหมนท , 2543: 8) ในงานวจยนนทาน

มหศจรรยเปนปจจยทสงผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมอง

นทานชาดก คอ เรองราวในอดตชาตของพระโพธสตวซงเสวยพระชาตเปนเทวดา มนษย

และสตวเดรจฉาน กอนจะเสวยพระชาตเปนเจาชายสทธตถะ และตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา

(รนฤทย สจจพนธ, 2548: 27) วรรณกรรมคาวซอมลกษณะทคลายกบนทานชาดกโดยมเนอหา

เกยวกบอดตชาตของพระโพธสตว

วรรณกรรมลานนา หมายถง วรรณกรรมภาคเหนอของไทย มลกษณะเชนเดยวกนกบ

วรรณกรรมทองถน วรรณกรรมลานนาแบงออกได 2 ประเภท ไดแก วรรณกรรมมขปาฐะ และ

วรรณกรรมลายลกษณ วรรณกรรมมขปาฐะ เชน เพลงชาวบาน เพลงกลอมเดก โวหารรกของหนม

สาว นทานชาวบาน ปรศนาค าทาย และสภาษต สวนวรรณกรรมลายลกษณ เชน วรรณกรรมบาล

ชาดก ต านาน ต ารา กฎหมาย ค าสอน และกวนพนธ ส าหรบกวนพนธลานนา ไดแก คาว โคลง กาพย

ค าร า ราย และวรรณกรรมค าขบ (อดม รงเรองศร, 2549: 20)

7.วธด าเนนการศกษา การศกษาในครงน เปนการวจยจากเอกสาร (documentary research) และน าเสนอ

ผลการวจยในรปแบบของการพรรณนาเชงวเคราะห (descriptive analysis) โดยมขนตอนการศกษา

ดงน

1.ก าหนดโครงรางของงานวจย

2.รวบรวมเอกสารและงานวจยทเกยวของกบการวจยทมผศกษาคนควาเกยวกบเจาเมองหรอ

กษตรยทวไป และกษตรยลานนา

3.ศกษาทฤษฎทางวรรณคดทเกยวของและเปนประโยชนตองานวจย ไดแก แนวคดเกยวกบ

กษตรย วรรณกรรมชาดก ประวตศาสตรลานนา และนทานพนบาน

4.วเคราะหขอมลตามวตถประสงคทก าหนดไว

23

4.1.ศกษาภาพลกษณเจาเมองทปรากฏในวรรณกรรมคาวซอจ านวน 14 เรอง ไดแก

เรองเจาสวตร เรองชางโพงนางผมหอม เรองชวหาลนค า เรองนกกระจาบ เรองวรรณพราหมณ เรอง

หงสหน เรองอายรอยขอด เรองบวระวงศหงสอ ามาตย เรองสวรรณเมกฆะหมาขนค า เรองก ากาด า

เรองสทธน เรองสวรรณหอยสงข เรองจนตะฆา และเรองวงศสวรรค

4.2.วเคราะหปจจยทมผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

5.สรปและรายงานผลการศกษา

8.เอกสารและงานวจยทเกยวของ จากการรวบรวมเอกสารและงานวจยทศกษาเกยวกบการศกษาภาพลกษณเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอในครงน พบวาสามารถจ าแนกไดเปน 2 กลม ไดแก

1.งานวจยทเกยวของกบวรรณกรรมคาวซอ จากการรวบรวมเอกสารและงานวจยท

เกยวของ นบเปนประโยชนอยางยงตองานวจยครงนในแงของความรพนฐานเกยวกบวรรณกรรม

ภาคเหนอ ความรพนฐานเกยวกบวรรณกรรมคาวซอ วธการวเคราะหเนอหาของวรรณกรรมคาวซอ

เรองตาง ๆ และวธการวเคราะหตวละครในวรรณกรรมคาวซอ งานวจยทเกยวของกบวรรณกรรม

คาวซอ ไดแก

ประคอง นมมานเหมนท (2517) เขยนงานวจยเรองลกษณะวรรณกรรมภาคเหนอ โดยม

วตถประสงคเพอศกษาความเปนมาของวรรณกรรมประเภทตาง ๆ ในสวนของวรรณกรรมประเภท

คาวนน พบวา คาวมความหมายไดสองอยาง คอ คาวซอ และคาวธรรม คาวซอ หมายถง ค าประพนธ

รอยกรองชนดหนงทนยมแตงกนมากในภาคเหนอ เพราะแตงงาย ทงอานและเขาใจงายดวย

วรรณกรรมทแตงขนดวยค าประพนธชนดน เชน คาวซอเรองหงสหน คาวซอเจาสวตร และคาวสบท

สวนคาวธรรม หมายถง นยายธรรมหรอชาดกทเปนเรองยาว ๆ เชน คาวธรรมเรองจ าปาสตน คาว

ธรรมอาจแตงเปนรอยแกวหรอรอยกรองกได นอกจากนผวจยยงไดยกตวอยางวรรณกรรมประเภท

คาวซอ แลวท าการศกษาทมาของเรอง และวเคราะหเนอหาของคาวซอเรองตาง ๆ พอสงเขป เชน

คาวซอเรองเจาสวตรนางบวค า คาวซอเรองหงสหน คาวซอเรองชางโพงนางผมหอม คาวซอเรอง

ก าพราบวตอง และคาวซอเรองนางอทธลาหรอเตานอยอองค า

24

ฉตรยพา สวสดพงษ (2517) เขยนวทยานพนธเรองคาวซอเรองเจาสวตรนางบวค า โดยม

จดมงหมายเพอศกษาในดานวรรณคดวจารณ ผลการศกษาพบวาคาวซอเรองเจาสวตรนางบวค า

เปนวรรณกรรมทไดรบความนยมสงสดเรองหนงในล านนาไทย สนนษฐานวาพญาโลมาวสย

กวราชส านกล าปางเปนผแตง โดยไดอาศยตนเคาจากชาดกนอกนบาตมาแตงเปนคาวซออกทหนง

คาวซอเรองเจาสวตนางบวค ามลกษณะเปนนทานชาดก มโครงเรองเปนแบบจกร ๆ วงศ ๆ แกนของ

เรองอยทการพลดพรากจากกนและการเดนทางตามหากน และแมพระเอกจะเปนพระโพธสตว แตกม

ชวตจตใจ รปรางลกษณะ และนสยใจคอแบบพระเอกในวรรณคดทว ๆ ไป คอ มรปรางงดงาม รบเกง

และมอารมณออนไหวในเรองสตร ผแตงมจนตนาการเฉพาะในการพรรณนาความงามตวละคร และ

บทก าสรวล มการใชถอยค างาย ๆ ไมวจตร แตกสมบรณดวยความหมายทท าใหผอานและผฟงไดเหน

ภาพพจน คาวซอเรองนไดสอดแทรกความเชอของชาวลานนาไทยสมยนนไวหลายประการ อาท

ความเชอเรองผสาง ความเชอเรองลกษณะคนและสตว ตลอดจนไสยศาสตรตาง ๆ นอกจากนนยงได

สอดแทรกขนบธรรมเนยมประเพณลานนาไทยเอาไวดวย ไดแก ประเพณการซอ การแตงกาย

การตอนรบแขก การใสผ และการละเลนตาง ๆ วรรณกรรมเรองนมสดมงหมายส าหรบการเลาคาว

หมายถงการทผใดผหนงทสามารถอานอกษรลานนาได อานคาวซอเปนท านองเสนาะหรออานแบบ

ธรรมดาเพอใหผทอานอกษรลานนาไดนนไดรบฟงและเขาใจเนอเรอง โครงเรองของคาวซอเรอง

เจาสวตรนางบวค าจงเปนไปอยางงาย ๆ แบบจกร ๆ วงศ ๆ มการแบงเนอเรองออกเปนบท ๆ

ใชภาษาแบบงาย ๆ และแทรกคตหรอสภาษตค าสงสอนเขาไวในเนอเรองดวย คาวซอเรองเจาสวตร

นางบวค าจงมลกษณะเปนวรรณกรรมส าหรบชาวบาน

เสนหา บณยรกษ (2519) ไดเขยนหนงสอเรองวรรณกรรมคาวของภาคเหนอ โดยม

จดมงหมายเพอรวบรวมวรรณกรรมประเภทคาวซอทมการตพมพเผยแพรเปนวรรณกรรมตลาดใน

ระหวาง พ.ศ. 2494 – 2512 และไดวเคราะหวรรณกรรมคาวซอในดานตาง ๆ โดยเฉพาะเนอเรอง

ลกษณะค าประพนธ และคณคาทางดานวรรณศลป ในการศกษาวรรณกรรมคาวซอไดท าการศกษาใน

แงตาง ๆ คอ ประวตความเปนมาของวรรณกรรมคาว ลกษณะค าประพนธของวรรณกรรมคาว

เนอเรองและบทปรทศนบางตอนเกยวกบคาวซอ 22 เรอง ซงไดวเคราะหในดานเนอเรอง โครงเรอง

ตวละคร การด าเนนเรอง ส านวนภาษา วฒนธรรมประเพณ และคตธรรม รวมไปถงการเปรยบเทยบ

ส านวนภาษาของวรรณกรรมคาวซอกบวรรณคดภาคกลาง ผลการศกษาพบวาตวเอกของเรองมกจะ

25

ตกระก าล าบากเนองจากเพราะกรรมในอดตชาต แตถงอยางไรตวเอกในคาวซอจะเปนผทม

บญญาธการมาก สวนตวละครทเปนเจาเมองในเรองมกจะหเบาเชอคนงาย จนบางครงตดสนคดความ

โดยไมยตธรรม และผทมบทบาทในการชวยเหลอตวเอกมกจะเปนพระอนทรและเทวดา ในเนอเรอง

ของคาวซอมกแทรกวฒนธรรมของภาคเหนอ เชน ประเพณแอวสาว และพธครอบครองราชสมบต

อดม รงเรองศร (2528) เขยนวจยเรองจารตนยมในการแตงวรรณกรรมคาวซอจ านวน 10

เรอง โดยมวตถประสงคเพอวเคราะหคาวซอในประเดนทมาของเรอง การด าเนนเรอง ส านวนโวหาร

พบวา จารตนยมในการเสนอเรอง คาวซอแตละเรองมการขอขมาพระธรรม บอกทมาของเรอง

บอกจดประสงคของผแตง แสดงความสมพนธระหวางผแตงกบผฟง และการปดทายเรอง จารตนยม

ในการด าเนนเรอง โดยศกษาลกษณะทมาของเรอง เปรยบเทยบความแตกตางของชาดกทมเรองเดยว

และโครงเรองซบซอน วธการด าเนนเรอง ตวเอกของเรอง ตวละครทเปนอมนษย และวธการจบเรอง

และจารตนยมในการพรรณนาความ พบวามการพรรณนาฉากตาง ๆ ไดแก การพรรณนาเมอง

พรรณนาปา การพรรณนาถงวถชวตและความเปนอยของประชาชน การพรรณนากระบวนทพ

กระบวนแห การพรรณนาลกษณะตวละครตวพระ ตวนาง ตวละครประกอบ ลกษณะของ

พระอาจารยหรอพระฤาษ การพรรณนาลกษณะผสนบสนนพระเอกนางเอกในเรอง การพรรณนา

อารมณความรสก การพรรณนาค าสอนและพธกรรม และการสอดแทรกสงแปลกใหมในสงคมลานนา

ลงไปในเรองดวย

ศรชย แสงสข (2535) เขยนวทยานพนธเรองพระเอกในวรรณกรรมคาวซอ จ านวน 15 เรอง

โดยมจดมงหมายในการศกษาเพอวเคราะหโครงสรางชวต บทบาท และพฤตกรรมของพระเอกใน

วรรณกรรมคาวซอ และศกษาคานยมของสงคมลานนาทปรากฏในบทบาทของพระเอกในวรรณกรรม

คาวซอ ผลการศกษาพบวา อนภาคโครงสรางชวตพระเอกในวรรณกรรมคาวซอแยกไดเปน 2 แบบคอ

โครงสรางชวตของพระเอกทเปนโครงสรางซบซอน พระเอกในเรองจะพบกบความพลดพรากและพบ

กบความล าบาก ไดประสบและแกปญหาหลายหน สวนโครงสรางชวตพระเอกทเปนโครงสรางเดยว

พระเอกจะพบกบความพลดพรากและความล าบากนอย มความสามารถทางดานสตปญญารอบรเรอง

ธรรมะ สวนบทบาทและพฤตกรรมของพระเอกในวรรณกรรมคาวซอพบวาบทบาทของพระเอกจะม

สถานภาพตาง ๆ ไดแก ในฐานะผทเปนลก ในฐานะผทพลดพรากจากบานเมอง ในฐานะชายหนมผ

แสวงหาความส าเรจของชวต ในฐานะสาม และในฐานะกษตรยหรอผครองเมอง ดานพฤตกรรมของ

26

พระเอกในวรรณกรรมคาวซอ พบวาพฤตกรรมของตวละครจะมปจจยหลาย ๆ อยางทท าใหเกด

พฤตกรรมตาง ๆ ออกมามทงสาเหตภายในและสาเหตภายนอก สาเหตภายใน เชน อทธฤทธ

ประจ าตวหรออาวธวเศษ สถานภาพในเรอง ลกษณะนสยประจ าตว พรหมลขต สวนสาเหตภายนอก

ไดแก จดประสงคของผแตง คานยมของยคสมย ความเชอทางศาสนาของผแตง เคาเรองเดม และ

คานยม ความเชอ ประเพณ และค าสอนทปรากฏผานตวละครพระเอก ไดแก การยดมนในพทธ

ศาสนา ยกยองผรอบรเรองธรรมะ ยกยองบคคลทมความกตญญ การเคารพนบถอผใหญ เปนตน

สวนความเชอไดสะทอนความเชอในดานพทธศาสนาและความเชอดานไสยศาสตร

พระมหาศรยนต รตนพรหม (2538) เขยนวทยานพนธเรองการศกษาเชงว เคราะห

วรรณกรรมลานนาไทย เรอง บวระวงศหงสอามาตย โดยมจดมงหมายเพอศกษาลกษณะอกษรและ

อกขรวธของอกษรธรรมลานนาทใชบนทกวรรณกรรมเรองน รวมทงวเคราะหและประเมนคาของ

วรรณกรรมในเชงวรรณศลปและในเชงสงคม โดยศกษาจากตนฉบบใบลาน จารดวยอกษรธรรม

ลานนาจากวดบานโฮงหลวง อ าเภอบานโฮง จงหวดล าพน ผลการศกษาพบวา วรรณกรรมลานนาไทย

เรอง บวระวงศหงสอามาตย เปนอกษรธรรมทมการววฒนาการมาจากอกษรมอญ ดานอกขรวธมการ

วางรปพยญชนะไวทงแนวตง และแนวนอน คณคาในเชงวรรณศลปพบวา เปนชาดกนอกนบาตทไม

ปรากฏในปญญาสชาดก โครงเรองและแกนเรองแสดงถงบพกรรมของพระโพธสตวท ตองพลดพราก

เพราะวบากกรรม เปนการบ าเพญบารมของพระโพธสตว ดานลกษณะค าประพนธแตงเปนแบบรอย

แกว แทรกคาถาบาล สวนคณคาในเชงสงคมพบวา วรรณกรรมเรองนแสดงคานยมการนบถอและ

เทดทนพระมหากษตรย ความเชอในทางพทธศาสนา ประเพณตาง ๆ เชน การสบราชสมบต

การถวายเครองราชบรรณาการ การรบสงเสดจ สวนค าสอนทปรากฏในเรอง มหลกไตรลกษณ

หลกของกรรม วรรณกรรมเรองนจงแสดงใหเหนวาสงคมลานนาไทยเปนสงคมทมวฒนธรรม ประเพณ

ทดงาม และผกพนกบพทธศาสนา

สดศร ดรนอย (2539) เขยนวทยานพนธเรองการศกษาเปรยบเทยบวรรณกรรมเรอง

ก ากาด า ฉบบลานนา อสาน และไทเขน โดยมจดมงหมายในการศกษาในดานแกนเรอง โครงเรอง

เนอเรอง ลกษณะและบทบาทของตวละคร ตลอดจนศกษาเปรยบเทยบลกษณะทางสงคม ความเชอ

และพธกรรม ทปรากฏในวรรณกรรมทง 3 ฉบบ ผลการศกษาพบวา วรรณกรรมเรองก ากาด าทง 3

ฉบบ มแกนเรองเดยวกนคอ มงแสดงคณคาของความดงามและความสามารถทซอนอยในตวบคคล

27

ดานเนอเรอง ทง 3 ฉบบ มการล าดบเนอเรองและเปลยนแปลงรายละเอยดของเนอเรอง อกทง

ก าหนดลกษณะและบทบาทของตวละครใหมลกษณะทสอดคลองกบทองถน สวนการเปรยบเทยบ

ลกษณะทางสงคมพบวา สถานภาพของบคคลในวรรณกรรมทง 3 ฉบบ กวก าหนดสถานภาพของตว

ละครไว 2 กลมคอ กลมชนชนปกครองกบกลมชนชนผถกปกครอง กลมชนชนปกครองสามารถใช

อ านาจก าหนดชะตาชวตของบคคลในสงคม และบคคลในสงคมสามารถปรบเปลยนสถานภาพทางชน

ชนได ทงนขนอยกบการสงสมบารมของแตละบคคล วรรณกรรมเรองก ากาด าทง 3 ฉบบ สะทอน

ความเชอทมาจากพทธศาสนา ความเชอทางไสยศาสตรและความเชอทางโหราศาสตร รวมถงสะทอน

พธกรรมตาง ๆ คลายกน ทงนเกดจากการถายทอดวฒนธรรมและอทธพลความเชอทางพทธศาสนา

สพน ฤทธเพญ (2550) ไดท าวจยเรองคาวนทาน: ลกษณะเดน คณคา และภมปญญา โดยม

วตถประสงคเพอศกษาลกษณะเดนดานรปแบบและเนอหาของวรรณกรรมคาวนทานลานนา ศกษา

คณคาและภมปญญาของคาวนทาน โดยวเคราะหขอมลจากตนฉบบวรรณกรรมคาวนทานทปรากฏใน

คมภรใบลานและตนฉบบทจดพมพ จ านวน 26 เรอง ผลการศกษาพบวา วรรณกรรมคาวนทาน

ลานนามลกษณะเดนดานรปแบบและเนอหา 4 ประการ คอ ประการแรกลกษณะเดนดาน

ค าประพนธ คาวนทานลานนาใชฉนทลกษณคาวพญาพรหมเปนเกณฑกลาง แตเสยงของวรรณยกต

และต าแหนงสมผสอาจเลอนไหลไดขนอยกบการแบงจงหวะทวงท านองของวรรคและเสยงทสมดล

เปนเกณฑ ประการทสองดานกลวธการเรมตนและปดทายเรอง จะมการไหวพระรตนตรย การขอขมา

พระรตนตรย และการบชาผมพระคณกอนน าเสนอเรองหรอปดทายเรอง สะทอนใหเหนวาคนลานนา

เปนผยดมนในพระพทธศาสนา ออนนอมถอมตน และกตญญรคณ ประการทสามดานการด าเนนเรอง

โครงเรองของคาวนทานลานนาเปนโครงเรองซบซอน มความอจฉารษยา ความทกขยากล าบาก และ

การแสวงหาเปนปมขดแยงทกอใหเกดความเปลยนแปลงตอชวตของตวละครและท าใหเรองราวของ

คาวนทานด าเนนไปตามครรลองของโครงเรอง แกนเรองมลกษณะรวมคอ ธรรมะยอมคมครอง

ผประพฤตธรรม และประการสดทายดานการพรรณนาความ จะยดเอาความเปนทสดในการพรรณนา

เชน งดงามทสด รนรมยทสด เพอใหผฟงเกดอารมณคลอยตามจนเหนภาพพจน การศกษาดานคณคา

พบวาคาวนทานลานนามคณคา 3 ประการ คอ คณคาในการใหความรนรมยและความบนเทง คณคา

ในการเปนเครองมอสอนคณธรรมจรยธรรมของบคคลในสงคม และภมปญญาในการสรางสรรค

คาวนทานลานนาพบ 3 ประการ คอ ภมปญญาในการใชภาษา เชน การใชค าเรยกแทนชอ การยมค า

28

การใชภาษตลานนา และการใชโวหารเปรยบเทยบ ภมปญญาการแทรกคตค าสอนตาง ๆ ไวในค าพด

ของตวละคร และภมปญญาการสรางสมพนธภาพกบผอานดวยการหยอกลอและการสรางมขตลก

หทยวรรณ ไชยะกล (2556) ไดท าวจยเรองวรรณกรรมลานนารวมสมย (พ.ศ. 2413 – 2550)

โดยมวตถประสงคเพอศกษาลกษณะการสบทอดและการเปลยนแปลงของวรรณกรรมลานนารวมสมย

ตงแต พ.ศ. 2413 – 2550 ผลการศกษาพบวาวรรณกรรมลานนารวมสมยสามารถแบงเปน 2

ประเภท คอ วรรณกรรมลานนารวมสมยประเภทรอยแกว และวรรณกรรมลานนารวมสมยประเภท

รอยกรอง ซงแบงเปน 3 กลม ไดแก กลมทใชฉนทลกษณประเภทคาว กลมทใชฉนทลกษณประเภท

โคลง และกลมทใชฉนทลกษณลานนารวมกบฉนทลกษณของภาคกลาง ในสวนของกลมวรรณกรรม

ลานนารวมสมยประเภทรอยกรองกลมทใชฉนทลกษณประเภทคาวนน พบวากวไดสบทอดภมปญญา

ดานการแตงคาวดวยภาษาลานนา ดานฉนทลกษณคาวยงคงเดม เพยงแตไมนยมจบดวยโคลงสองของ

ลานนา กวนยมการแตงคาวบทสน ๆ แทนการน านทานชาดกมาแตงเปนคาวเรองยาว ดานเนอหาเนน

เหตการณบานเมอง ความเปลยนแปลงทางสงคม รวมถงการแตงคาวเพอเทดพระเกยรตกษตรยใน

วโรกาสส าคญ และใชคาวเปนสอรณรงคประชาสมพนธ

2.งานวจยทเกยวของกบภาพลกษณกษตรยหรอผปกครอง จากการรวบรวมเอกสารและ

งานวจยทเกยวของนบเปนประโยชนอยางยงตองานวจยครงนในแงของภาพลกษณเกยวกบกษตรย

หรอผปกครองในวรรณคดไทย ความเปนมาของผปกครองจากต านานไท และประวตศาสตรของ

กษตรยลานนาเชยงใหม งานวจยทเกยวของกบภาพลกษณกษตรยหรอผปกครอง ไดแก

สวคนธ จงตระกล (2513) เขยนวทยานพนธเรองลกษณะของกษตรยตามทปรากฏใน

วรรณคดไทยประเภทใหความบนเทงเทานน 5 เรอง ไดแก ลลตพระลอ ลลตตะเลงพาย อเหนา

พระอภยมณ และขนชางขนแผน และบทละครนอกอก 5 เรองพระราชนพนธในพระบาทสมเดจ

พระพทธเลศหลานภาลย ไดแก สงขทอง ไชยเชษฐ มณพชย คาว และสงขศลปชย ซงเปนวรรณคด

สมยอยธยาจนถงรตนโกสนทรตอนตน ผลการศกษาพบวา กษตรยในวรรณคดเปนบคคลในเรองท

จะตองมบทบาท มลลาชวตไปตามโครงเรองทผแตงวางไว กษตรยจงเปนสมมตบคคลผมทงสวนดและ

สวนเสย บางครงลกษณะกษตรยขนอยกบประเภทของวรรณคดดวย กลาวคอ กษตรยในวรรณคด

ประเภทละครนอกจะมลกษณะแตกตางไปจากกษตรยในวรรณคดท วไป ทงน เพอใหตองตาม

29

จดประสงคของละครนอกทถอเอาความสนกสนานตลกโปกฮาเปนเรองส าคญ กษตรยในวรรณคด

ละครนอกเปนบคคลทมสวนเสยมากกวาสวนด

วฒนชย หมนยง (2533) เขยนวทยานพนธเรองภาพลกษณผปกครองในบทละครรามเกยรต

สมเดจพระเจากรงธนบร โดยมจดมงหมายเพอศกษาภาพลกษณของผปกครองและทรรศนะเกยวกบ

เรองการศาสนา การศาล การปองกนบานเมอง ทปรากฏในบทละครรามเกยรตสมเดจพระเจา

กรงธนบร ผลการศกษาพบวา กวใชบทละครรามเกยรตในแตละตอนเปนเสมอนกระบอกเสยงทจะ

สอสารตาง ๆ ทกวเหนวามความส าคญตอความสขของประชาชนและตอความมนคงของชาตไทยใน

เวลานน ในบทละครรามเกยรตสมเดจพระเจากรงธนบร ไดสะทอนภาพลกษณของผปกครองไว 6

ประการ คอ ผปกครองเปนผสบเชอสายมาจากเผาพงศกษตรยทยงใหญมเดชานภาพเหนอกษตรย

ทงปวง ผปกครองเปนนกรบทกลาหาญเชยวชาญในการศก ผปกครองสอบถามความเหนจากผท

เชยวชาญกอนทจะด าเนนการใด ๆ ผปกครองตองค านงถงหนาททไดรบมอบหมายกอนอนใด

ผปกครองเปนผทมความยตธรรม และผปกครองมค าชมเชยผท าความดและลงโทษผกระท าความผด

และกวไดแสดงทรรศนะเกยวกบ การศาสนา การศาล และการปองกนบานเมอง ซงทรรศนะตาง ๆ

เหลานมความสอดคลองกบกบเหตการณในประวตศาสตรและตรงกบพระราชจรยาวตรของสมเดจ

พระเจากรงธนบร

ประคอง นมมานเหมนท (2542) ไดท าการวจยเรองภาพพระมหากษตรยไทยจากวรรณคด

ยอพระเกยรต โดยเลอกศกษาจากวรรณคดยอพระเกยรตเฉพาะบางสมยเทานน ซงเปนวรรณคด

ยอพระเกยรตพระมหากษตรย 5 พระองค คอ สมเดจพระบรมไตรโลกนาถ สมเดจพระเจาปราสาท

ทอง สมเดจพระเจาตากสนมหาราช พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวรชกาลปจจบน วรรณคดยอพระเกยรตพระมหากษตรย 5 พระองค ไดสะทอนใหเหน

ภาพของพระมหากษตรยใน 5 สมย ในลกษณะทคลายคลงและแตกตางกน สวนทคลายคลงกนคอ

ทรงเปนผมบญญาบารม ทรงศรทธาและค าจนพระพทธศาสนา และทรงเมตตาตอคนทงปวง สวนท

แตกตางกนนนมความสมพนธกบการเปลยนแปลงของสงคม ซงท าใหเหนภาพของพระมหากษตรย

ตงแตสมยอยธยามาจนถงปจจบน ภาพของพระมหากษตรยเปนองคสมมตเทพ มบญญาบารม

ใฝในธรรม กระทงถงสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงเปนกษตรยในโลก

สมยใหม และวรรณคดยอพระเกยรตพระบาทสมเดจ พระเจาอยห วองคป จจบน ใหภาพ

30

พระมหากษตรยททรงเปนมนษย ทรงค านงถงทกขสขของอาณาประชาราษฎร การศกษาภาพ

พระมหากษตรยจากวรรณคดยอพระเกยรตท าใหเหนภาพของพระมหากษตรยในแตละยคสมยได

อยางชดเจน

ชลดา เรองรกษลขต (2547) เขยนบทความเรองบทบาทของพระแมเมองกบความสขของคน

ในครอบครวและคนในบานเมอง โดยมจดมงหมายเพอศกษาบทบาทของพระมเหสในวรรณคดไทย

และไดศกษาบทบาทพระแมเมองหรอพระมเหสในวรรณคดนทานของไทยประเภทลายลกษณ จ านวน

12 เรอง ผลการศกษาพบวา บทบาทของพระแมเมองสามารถแบงออกได 2 ประการ คอ ประการ

แรก บทบาทของพระแมเมองกบความสขของคนในครอบครว ไดแก การปรนนบตคนในครอบครวให

มความสข การเตอนคนในครอบครว การปองกนภยนตรายทจะเกดแกคนในครอบครว การขจดทกข

ทเกดแกคนในครอบครว การใหก าลงสวาม การสนบสนนใหคนในครอบครวปฏบตภารกจไดส าเรจ

และการตดตามหาคนในครอบครวทพลดพรากจากกน สวนประการทสอง บทบาทของพระแมเมอง

กบความสขของคนในบานเมอง ไดแก การสรรหาผปกครองบานเมอง และการปองกนภยจากศตร

ของบานเมอง

ปทมา ฑฆประเสรฐกล (2547) ไดศกษาภาพลกษณพระมหากษตรยไทยในวรรณคดสมย

อยธยา ซงศกษาจากวรรณคดสมยอยธยาจ านวน 13 เรอง แบงเปน 4 ประเภท ไดแก วรรณคด

ยอพระเกยรต วรรณคดพธกรรมและประเพณ วรรณคดค าสอน และวรรณคดนทาน โดยมงศกษา

เปรยบเทยบภาพลกษณพระมหากษตรยไทยในวรรณคดอยธยาทตางประเภทกน และศกษา

เปรยบเทยบภาพลกษณพระมหากษตรยในวรรณคดอยธยากบลกษณะพระมหากษตรยในคตความคด

ความเชอของศาสนาพราหมณและศาสนาพทธ ผลการศกษาพบวาพระมหากษตรยในวรรณคดสมย

อยธยามคณสมบต 7 ประการ ไดแก การมชาตก าเนดและชาตตระกลสง การมบญ การมรปรางและ

บคลกลกษณะทด การมความรอบร การมพระราชทรพย การมพระราชอ านาจและฤทธานภาพ และ

การมเกยรตยศ นอกจากนพระองคยงปฏบตหนาททส าคญของพระมหากษตรย 2 ประการ คอ

การเปนนกปกครอง และการเปนนกรบ ภาพลกษณพระมหากษตรยทงดานคณสมบตและดานหนาท

ดงกลาว มปรากฏในวรรณคดอยธยาแตละประเภทแตกตางกนตามจดมงหมายและลกษณะของ

วรรณคดนน โดยวรรณคดยอพระเกยรตใหภาพลกษณพระมหากษตรยทดเลศสมบรณมากทสด

เพราะเปนวรรณคดทมงสดดพระมหากษตรยวาดเลศ วรรณคดทมภาพลกษณพระมหากษตรย

31

สมบรณเปนล าดบตอมา คอ วรรณคดนทาน กวจะแสดงใหเหนภาพพระมหากษตรยวาดเลศคลายกบ

พระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรต ยกเวนการมชาตก าเนดทสง พระมหากษตรยในวรรณคด

พธกรรมและประเพณ มภาพลกษณ สมบ รณ เปนล า ดบตอมาและมลกษณะใกล เค ยงก บ

พระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตโดยเฉพาะการมชาตก าเนดสงและการเปนนกปกครองทด

สวนวรรณคดค าสอนมภาพลกษณพระมหากษตรยชดเจนนอยทสด เพราะเปนวรรณคดทมงเสนอหลก

ปฏบตทดของพระมหากษตรย นอกจากนภาพลกษณพระมหากษตรยในวรรณคดอยธยายงมลกษณะ

พนฐานส าคญเหมอนกบพระมหากษตรยตามแนวคดของทงศาสนาพราหมณและศาสนาพทธ และท

ส าคญพระองคกมลกษณะของผทรงพลงอ านาจและนาเกรงขามเหมอนพระมหากษตรยตามแนวคด

ของศาสนาพราหมณ และมลกษณะเปนผปฏบตธรรมหรอธรรมราชาเหมอนพระมหากษตรยตาม

แนวคดของศาสนาพทธดวย จากการศกษานท าใหเหนภาพลกษณของพระมหากษตรยในวรรณคด

อยธยา รวมถงลกษณะของพระมหากษตรยตามคตความเชอในศาสนาพราหมณและศาสนาพทธ

ไดอยางชดเจนยง

ประคอง นมมานเหมนท (2554) เขยนบทความเรอง ความเปนมาของผปกครอง :

จากต านานไท – ไทยถงไตรภมพระรวง โดยมจดมงหมายเพอศกษาแนวคดเกยวกบความเปนมาของ

ผปกครองโดยใชขอมลจากวรรณกรรมทองถน วรรณกรรมของชนชาตไทยบางกลม และวรรณกรรม

ไทยเรองไตรภมพระรวง ผลการศกษาพบวาความเปนมาของผปกครองในแนวคดดงเดมของคนไท

ทพบในวรรณกรรมทองถนและวรรณกรรมของชนชาตไทยนน มกจะเปนสวนหนงของต านานก าเนด

โลกและก าเนดมนษย อาท ในต านานไทอาหม ไทใหญ ลานชาง และไทด า โดยอางวาผปกครองเปน

ผท เทพเจาสงลงมาหรอเปนเชอสายของเทพเจา เพอเปนการสรางสทธธรรมแกชนชนปกครอง

ผปกครองไมใชผมอ านาจในการปกครองเทานน แตมหนาทดแลการท ามาหากนและชแนะแนว

ทางการด ารงชวตของประชาชน ตลอดจนดแลและสบทอดความคด ความเชอ และประเพณทส าคญ

ในสงคมดวย สวนความเปนมาของผปกครองตามแนวคดทรบจากวรรณกรรมทางพระพทธศาสนา

ปรากฏในวรรณกรรมของลานนาและในไตรภมพระรวง เปนแนวคดเรองมหาสมมตราชปรากฏใน

พระไตรปฎก ไดแก ในอคคญญสตร ซงมเรองราวทเสนอแนวคดวาผปกครองเปนพระโพธสตว เปนผม

คณธรรม และเปนเจาของแผนดน ผปกครองไมไดมหนาทปกครองและดแลทกขสขของประชาชน

เทานน แตมหนาทท านบ ารงพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรองในแผนดนดวย

32

มณปน พรหมสทธรกษ (2554) เขยนบทความเรอง “พระราชา” The King กลาวถงประวต

ความหมาย และความสมพนธเชงอ านาจของพระราชา ทงนตามคมภรธรรมศาสตรและวรรณคด

โบราณของอนเดยพระราชาคอผมหนาทคมครองประเทศและราษฎร พระราชาเปนสอกลางระหวาง

อ านาจของธรรมชาตกบสงคม ท าใหเกดฝนตกตามฤดกาลเพอการกนดอยดของราษฎร พระราชาท

ทรงธรรมจะไดรบการยกยองใหเปนเทพ โดยเฉพาะเปนโลกบาลทงแปด ไดแก พระอาทตย พระจนทร

พระวายหรอลม พระอคนหรอไฟ กเพระ พระวรณ พระอนทร และพระยม ตามคตทางพทธศาสนา

พระราชาทประกอบคณความดเมอยบนโลกมนษยจะไดเปนจกรพรรดราช เมอตายไปจะไดไปเกดเปน

พระอนทรครองสวรรค คอยชวยเหลอคนดและลงโทษคนชว ไทยนบถอวาพระราชาคอเทพหรอ

พระโพธสตว ผทประชาชนพรอมใจกนตงใหเปนพระราชา เพอดแลใหราษฎรอยดวยกนอยางสนตสข

จากการศกษานท าใหเหนถงคณคาความส าคญและความหมายของพระราชาตลอดจนความสมพนธ

ของพระราชาทสมพนธกบธรรมชาตและสงคม

สรสวด อองสกล (2557) ไดท าการวจยเรองกษตรยลานนาเชยงใหม โดยมวตถประสงคเพอ

ศกษาพฒนาการและพระราชกรณยกจของกษตรยลานนาในสมยราชวงศมงราย และสมยราชวงศ

เจาเจดตน ผลการศกษาพบวา ในยคแวนแควน – นครรฐ (กอนก าเนดกษตรยราชวงศมงราย)

บนพนทราบระหวางหบเขาหลายแหง มกษตรยราชวงศทองถนตาง ๆ ครองเมองอยางเปนอสระ

ตอกน ครนถง พ.ศ. 1839 พระญามงรายปฐมกษตรยแหงราชวงศมงราย ไดรวบรวมดนแดนลานนา

และไดยกระดบรฐ จากรฐแบบแวนแควน – นครรฐขนาดเลก เปนรฐขนาดใหญ เรยกอาณาจกร (The

Kingdom) โดยมเมองเชยงใหมเปนศนยกลาง กษตรยราชวงศมงรายพฒนาจากรฐพนถนแบบไท

(Tai) ซงมความเปนชมชนขนาดเลก กษตรยและสามญชนผกพนใกลชด เปลยนมาใชคตการสรางรฐ

“อาณาจกร” พทธศาสนา (The Buddhist State) ทมลกษณะสากล กษตรยเปนองคอปถมภ

พระพทธศาสนาแบบลงกาวงศ และหลอหลอมความเชอของผคนดวยพระพทธศาสนา พรอมกนนน

พยายามสรางอ านาจรวมศนยไวทสถาบนกษตรย กษตรยไดรบการยกยองใหสงขน เกดการสรางรฐ

ศกดนาลานนา โดยกษตรยราชวงศมงรายไดสรางบานแปลงเมอง และสรางความเปนลานน า

เกดลกษณะเฉพาะถนทงรปแบบทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม ศลปวฒนธรรม ภาษา อกษรศาสตร

และขนบธรรมเนยมจารตประเพณ ซงกลายเปนแบบแผนของลานนาสบมา กระทงถงยคปลายของ

ราชวงศมงราย สถาบนกษตรยออนแอ ในทสดราชวงศมงรายกสนสดลง ตอมากษ ตรยราชวงศ

33

เจาเจดตน ครองเมองเชยงใหม ในฐานะเจาเมองประเทศราช โดยเปนเมองขนสยาม แตดวยลกษณะ

เมองประเทศราชซงเปนดนแดนทมภาษา ขนบธรรมเนยม ประเพณวฒนธรรมทแตกตางกบชนสวน

ใหญของสยาม รฐบาลสยามจงใหปกครองตนเองอยางคอนขางเปนอสระ กษตรยลานนาเชยงใหมใน

สมยราชวงศเจาเจดตนนนเปนเสมอนกษตรยทองถน กระทงถงยคปลายราชวงศ รฐบาลสยามปฏรป

การปกครอง ดงอ านาจเขาสสวนกลางอยางคอยเปนคอยไป เจาหลวงอ านาจลดลงตามล าดบและ

สนสดลงใน พ.ศ. 2482

จากเอกสารและงานวจยทเกยวของขางตน จะเหนไดวามผศกษาวรรณกรรมคาวซอทง

ประวตความเปนมา การวเคราะหคาวซอแตละเรอง แตยงไมพบวามการศกษาตวละครทเปนเจาเมอง

ในคาวซออยางละเอยด สวนการศกษาภาพลกษณของกษตรยและผปกครองนนมการศกษาไว

มากมาย แตการศกษาภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมทองถนยงไมเปนทนยม ผวจยเหนวา

ภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอนนมลกษณะและหนาททนาสนใจอนจะสะทอนใหเหน

ความเปนวรรณกรรมทองถนลานนาไดเปนอยางด

9.ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1.ท าใหเขาใจภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

2.ท าใหเขาใจถงปจจยทมผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

3.ท าใหตระหนกถงคณคาของวรรณกรรมคาวซอซงเปนมรดกทางภมปญญาทล าคาของ

ลานนา

4.เพอเปนแนวทางในการศกษาภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมลานนาประเภทอนตอไป

34

บทท 2 ลกษณะวรรณกรรมคาวซอ

ในชวงระยะตนรตนโกสนทรมวรรณกรรมประเภท “คาว” เกดขน แตไมปรากฏหลกฐาน

แนชดวาใครเปนผคดฉนทลกษณและคดขนเมอใด แตสนนษฐานวา “คาว” ทงหลายนาจะเรมมมาใน

ยคธนบรหรอยคตนรตนโกสนทรทงสน ทงน สงฆะ วรรณสย (2523: 266) เชอวา “การแตงคาว”

เกดขนและเรมตนในยครตนโกสนทรน ในยคตนรตนโกสนทรหรอสมยตนราชวงศเจาเจดตนของ

ลานนาน กวทงหลายนยมแตงวรรณกรรมประโลมโลกทงหลายดวยฉนทลกษณประเภท “คาว” แทน

การแตงเปนโคลงทนยมสงสดในสมยกอน ถงจะมกวแตงกนบางกเปนโคลงทไมไพเราะ จากหลกฐาน

ทางวรรณกรรมพบวาคาวเรองทเกาแกทสดคอ คาวเร องพมารบไทย สนนษฐานวากวแตงเมอ

ประมาณ พ.ศ. 2322 เนอหากลาวถงเหตการณทกองทพพมายกมาตหวเมองฝายเหนอ (ไพฑรย

ดอกบวแกว, 2533: ข – ค) จากนนม คาวเร องเชยงแสนแตก เนอหากลาวถงทหารของเมองนานมาต

เมองเชยงแสนเมอ พ.ศ. 2374 หากถามวาค าประพนธประเภทคาวนเกดขนเมอใด กยงไมสามารถหา

หลกฐานระบไดแนนอน แตสนนษฐานวานาจะแตงขนในชวงเวลาระหวาง พ.ศ. 2300 – 2470 เพราะ

เปนชวงทบานเมองพนจากอ านาจการปกครองของพมา วฒนธรรมหลายอยางรวมทงวรรณกรรม

จงไดรบการฟนฟขน (เสนหา บณยรกษ, 2519: 13)

คาว เปนชอของลกษณะการเรยบเรยงถอยค าทใหเปนระเบยบเหมอนหวงโซ คอ มสมผส

คลองจองกนไป ทางภาคเหนอเรยกเชอกเสนโต ๆ วา คาว หรอ เชอกคาว เพราะลกษณะเปนคาวเปน

เครอตอเนองกน คาวมลกษณะคลายกลอน 8 ของภาคกลางอยมาก (มณ พยอมยงค, 2513: 38)

นกวชาการบางทานไดใหความหมายของค าวา “คาว” ไว 2 ประการคอ ประการแรก หมายถง

เรองราวทแตงตอกนอยางยดยาว ทางภาคเหนอเรยกเชอกเสนยาว ๆ โต ๆ วา “เชอกคาว” เพราะม

ลกษณะเปนเสนยาว ๆ ตดตอกนไป และความหมายประการทสอง หมายถง ลกษณะการรอยกรอง

ถอยค าใหรวมกนอยางมระเบยบตามหลกเกณฑ หรอวธการแตงแหงค าประพนธประเภทคาว

(ฉตรยพา สวสดพงษ, 2516: 7) พจนานกรมลานนา – ไทย ฉบบแมฟาหลวง (2533: 218) ไดให

ความหมายของ คราว หรอ คาว ไว 3 ความหมาย คอ หมายถง ชอค าประพนธชนดหนง หมายถง

เชอกใหญขนาดยาว เรยกวา เชอกคาว และหมายถง ขาว หรอเรองราว ค าวา “คาว” แตโบราณใชใน

ความหมายกวาง หมายถง ค าประพนธทกชนด และหมายถง เรอง เชนค าวา “คาวธรรม” หรอ

35

“ธรรมคาว” กหมายถง เรองทอยในธรรม คอวรรณกรรมพทธศาสนาทจารลงบนใบลานอาจแตงดวย

รอยแกวส านวนเทศน หรอ รายกได ตอมาค าวา “คาว” มความหมายแคบลง หมายถง ค าประพนธ

ชนดหนงซงมก าหนดบงคบจ านวนค า สมผส และเสยงวรรณยกต (ทรงศกด ปรางควฒนากล, 2555:

27)

คาว เปนวรรณกรรมลานนาทพบไดทงวรรณกรรมมขปาฐะ และวรรณกรรมลายลกษณ ทงน

คาวมลกษณะคลายกบกลอนของภาคกลาง ไมมความซบซอนเหมอนโคลงจงท าใหไดรบความนยม

แพรหลายในดนแดนลานนารวมสมยกบรตนโกสนทร

คาวมหลายประเภท นกวชาการหลายทานไดจ าแนกคาวออกเปนประเภทตาง ๆ ตามโอกาส

ความเหมาะสมของการใชคาว หรอความนยมในการแตงคาว สงฆะ วรรณสย (2523: 266) ไดแบง

ประเภทของคาวตามความนยมของการใชคาวแตงเรองตาง ๆ ไว 3 ประการ ประการแรกคอ

คาวเรอง ใชแตงเรองชาดกหรอนทานตาง ๆ ประการทสองคอ คาวร า ใชแตงเรองทเกดขนแปลก ๆ

เชน เรองน าทวม และประการสดทายคอ คาวใช ใชแตงจดหมายตาง ๆ คลายเพลงยาวของภาคกลาง

สวนประเภทของคาวทจ าแนกตามโอกาสการน าไปใช ซงสารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 2

(2542: 1065) ไดจ าแนกออกเปน 4 ประเภทคอ 1.คาวกอม มลกษณะเปนส านวนหรอสภาษตสน ๆ

มกใชประกอบการสนทนา 2.คาวใช มลกษณะเปนจดหมายเขยนโตตอบกนระหวางหน มสาว

คลายกบเพลงยาวของภาคกลาง 3.คาวร า ใชพรรณนาเหตการณตาง ๆ ทเกดขนกบบคคลหรอสงคม

เชน คาวร าครบาศรวชย คาวร าน านอง 4.คาวซอ ใชแตงเรองแบบจกร ๆ วงศ ๆ เพออานและเลาสกน

ฟงทวไป เชนเดยวกบทรงศกด ปรางควฒนากล (2539: 27) ทไดจ าแนกประเภทของคาวออกเปน 4

ประเภท คอ 1.คาวใช หมายถง คาวทเปนจดหมายรก 2.คาวร า หมายถง คาวทแตงเปนเรองราว

ประวตและค าสอนแลวน ามาอานดวยลลาทเรยกวา “ร า” 3.คาวซอ หมายถง คาวทน าเรองจากธรรม

มาแตงเปนคาวและน าไปอานดวยท านองเสนาะทเรยกวา “เลาคาว” ในงานประชมชน และ 4.ค าคาว

ค าเครอ หมายถง การขบล าน าในตอนไปแอวสาว หรอส านวนทมลกษณะคลองจองกน

นอกจากน อดม รงเรองศร ไดแบงประเภทของคาวไวในพจนานกรมลานนา – ไทย

ฉบบแมฟาหลวง แบงประเภทของคาวไว 6 ชนด

1.คาวกอม หมายถง ค าประพนธประเภทคาวขนาดสน เปนโวหารกนใจ

36

2.คาวใช หมายถง เพลงยาว สารรกทมไปมาระหวางชายหนมและหญงสาว

3.คาวซอ หรอ คาวธรรม หมายถง บทประพนธทแตงดวยฉนทลกษณคาว มกเปนเรองชาดก

มลกษณะละมายกบนทานค ากลอนประเภทจกร ๆ วงศ ๆ

4.คาวปลอย หมายถง คาวทเขยนแลวใหผอนอานโดยไมบอกนามผแตงเพอประชดประชนหรอดา

ผอนอนเนองจากการกระท าทไมถกตอง เปนตน

5.คาวร า หมายถง ค าประพนธประเภทคาวทแตงขนเพอร า คอพรรณนาเรองใดเรองหนง

โดยเฉพาะ เชน คาวร าครบาศรวชย เปนตน

6.คาววอง หมายถง ค าประพนธประเภทคาวขนาดสน โดยมกจะมบทคาวทค าสดทายของคาว

สงไปสมผสกบทอนหวของคาวนนไดท าใหสามารถน ามาจอย คอขบเปนท านองเสนาะเวยนไปมาโดย

ไมรจบ

อยางไรกตามแมวาจะมนกวชาการหลายทานไดจ าแนกประเภทของคาวไวหลายประเภท

ซงคาวแตละประเภทลวนมวตถประสงคของการน าไปใชแตกตางกนไปตามโอกาสและความเหมาะสม

วรรณกรรมคาวประเภทหนงทนาสนใจและแตกตางไปจากคาวประเภทอน ๆ กคอ คาวซอ เนองจาก

คาวซอมการแตงเรองใหคลายกบชาดก และเปนเรองราวทเหมอนกบนทานจกร ๆ วงศ ๆ ของภาค

กลาง ท าใหผอานและผฟงคาวซอไดรบความสนกสนานเพลดเพลน จงท าใหคาวซอไดรบความสนใจ

ในสงคมลานนา

2.1.ลกษณะและประเภทของวรรณกรรมคาวซอ

คาวซอ เปนคาวประเภทหนงทไดรบความนยมจากชาวลานนาหลงจากสมยทพระเจากาวละ

ฟนฟเมองเชยงใหม หรอประมาณสมยตนรตนโกสนทร ประคอง นมมานเหมนท (อางถงใน รายงาน

การสมมนาทางวชาการ วรรณกรรมลานนา เลม 2, 2527: 359) ไดตงขอสงเกตวาวรรณกรรมคาวซอ

เรองจกร ๆ วงศ ทแพรหลายในภาคเหนอเปนทนาสงเกตวาเปนยคเดยวกบภาคกลางซงวรรณกรรม

จกร ๆ วงศ ๆ แพรหลายเหมอนกน ในประมาณสมยรชกาลท 4 ถง รชกาลท 5 กไดรบอทธพลจาก

ภาคกลางเพราะลานนาเรมมความสมพนธใกลชดกน ผทรเรมน าเอาฉนทลกษณคาวซอมาใชในการ

ประพนธกวนพนธสนนษฐานนาจะเปน พญาโลมาวสย กวในราชส านกล าปาง พญาโลมาวสยไดใช

คาวซอในการแตงคาวซอเรองแรกคอคาวซอเรอง หงสผาคา เมอประมาณป พ.ศ. 2400 จากนนจงมผ

37

แตงคาวซอเรอง เจาสวตรกบนางบวคา (สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 2, 2542: 920)

พญาโลมาวสยเปนผน าเอาโคลงมาแตงวรรณกรรมเปนครงสดทายคอเร องหงสผาค า และไดน าเอา

ฉนทลกษณคาวซอมาแตงเปนวรรณกรรมครงแรก การน าเอาฉนทลกษณคาวซอมาแตงเปน

วรรณกรรมนน ไดเรมขนประมาณป พ.ศ. 2400 เปนตนมา โดยทพญาโลมาวสยไดแตงคาวซอเรอง

หงสผาคา เปนเรองแรก (อดม รงเรองศร, 2546: 488) อยางไรกตามคาวซอเรองหงสผาค าซงเปน

ผลงานของพญาโลมาวสยนนทเชอวาเปนคาวซอเรองแรก ปจจบนไมสามารถหาตนฉบบได ดงนน

คาวซอเรองเจาสวตรนางบวค าจงนาจะเปนคาวซอทเกาแกทสด เพราะปรากฏตนฉบบและหลกฐาน

ชดเจน คอมอายประมาณ 200 ป (เสนหา บณยรกษ , 2519: 34) ซงสมพนธกบการศกษาของ

ประคอง นมมานเหมนท ทกลาวไววาคาวซอเรองเจาสวตรนางบวค านบางคนกเชอวาผแตงคอ

พญาโลมาวสย บางคนกเชอวาพญาพรหมโวหารเปนผแตง พญาโลมาวสย เปนกวมชอเสยงคนหนงใน

วงหลวงล าปาง เมอประมาณ 170 กวาปมาแลว ตามประวตของพญาพรหมโวหารระบวาพญาพรหม

โวหารเคยเปนลกศษยพญาโลมาวสยในตอนทพญาพรหมโวหารเขาไปรบใชในวงหลวง ผลงานของ

พญาโลมาวสยทส าคญคอ คาวซอเรองหงสหน (หงสผาค า) ซงปจจบนไมสามารถจะหาตนฉบบได

งานอกชนหนงคอคาวซอเรองเจาสวตรนางบวค า แตฉบบทคนพบกไมไดบอกผแตง ดวยเหตทคาวซอ

เรองเจาสวตรนางบวค านยงเปนงานทไมทราบแนชดวาใครเปนผแตง จงจดใหเรองเจาสวตรนางบวค า

อยกอนงานของพญาพรหมโวหาร (ประคอง นมมานเหมนท, 2519: 139)

ตอมาเจาสรยวงศ แหงเชยงใหม ไดแตงคาวซอเรองหงสหนใน พ.ศ. 2424 และตพมพในป

พ.ศ. 2460 หลงจากนนเจาสรยวงศไดเกลาส านวนคาวซอเรองเจาหงสหน และตพมพเมอ พ.ศ. 2474

(อดม รงเรองศร, 2546: 489) ถดจากนนคณะมชชนนารชาวอเมรกนขายโรงพมพอกษรลานนาใหแก

นายเมองใจ ชยนลพนธ ในป พ.ศ. 2469 นายเมองใจไดตพมพคาวซอเรองหงสหนและเรองเจาสวตร

นางบวค า เมอไดรบความนยมมากจงวาจางใหคนแตงคาวซอเรองตาง ๆ แลวพมพขายอยาง

กวางขวางตงแตประมาณป พ.ศ. 2474 เปนตนมา คาวซอทพมพเผยแพรนนเปน “คาวซอเรองธมม”

ทงสน เพราะเปนเรองการบ าเพญบารมในชาตตาง ๆ ของพระโพธสตว โดยมากมาจากคมภรซงเปน

ชาดกนอกนบาตทพระใชเทศนโปรดชาวบานในวนพระ แลวจงมผน าเอาชาดกเหลานนมาแตงขนใหม

โดยใชฉนทลกษณคาวซอ (สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 2, 2542: 920) กระทงโรงพมพ

เจรญเมองของนายเมองใจ ชยนลพนธ เลกกจการไป วรรณกรรมคาวซอไดหายากและคอย ๆ

38

สญหายไป ตอมาราวป พ.ศ. 2510 รานประเทองวทยา จงหวดเชยงใหม ไดรบมอบลขสทธหนงสอ

คาวซอจากโรงพมพเจรญเมองพมพจ าหนายคาวซอขนมาอกครง (เสนหา บณยรกษ, 2519: 18)

แตพมพไมครบทกเลม และในป พ.ศ. 2511 ทางรานประเทองวทยาไดพมพคาวซอออกมาจ าหนาย

เปนภาษาไทยแทนภาษาลานนา ท าใหคาวซอไดแพรหลายและไดรบความนยมจากชาวลานนา

ฉตรยพา สวสดพงษ (2517) ไดศกษาคาวซอเรองเจาสวตร และไดพบวา นอกเหนอจาก

คาวซอเรองเจาสวตรและหงสหนแลว ยงปรากฏชอคาวซอทแตงขนในชวงป พ.ศ. 2474 อกหลาย

เรอง ไดแก 1.คาวซอเรองนกกระจาบ 2.คาวซอเรองวรรณพราหมณ 3.คาวซอเรองจนทประโชต

4.คาวซอเรองจ าปาสตน 5.คาวซอเรองโปราบาวหนอย 6.คาวซอเรองจนตะฆา 7.คาวซอเรอง

แสงเมอง 8.คาวซอเรองก ากาด า 9.คาวซอเรองก าพราบวตอง 10.คาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค า

11.คาวซอเรองอทธลา (เตานอยอองค า) 12.คาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตย 13.คาวซอเรอง

ปลาตะเพยน 14.คาวซอเรองวงศสวรรค 15.คาวซอเรองสทธน 16.คาวซอเรองสงขทอง (สวรรณ

หอยสงข) 17.คาวซอเรองสวรรณหงส 18.คาวซอเรองเตโชยาโม 19.คาวซอเรองเจาสธน 20.คาวซอ

เรองชางโพง (นางผมหอม) 21.คาวซอเรองมหาวงศแตงออน 22.คาวซอเรองจจะวรรณะ (สชวณณะ)

สวนการศกษาของเสนหา บณยรกษ (2519) ไดพบชอคาวซอทเพมเตมจากการศกษาของฉตรยพา

สวสดพงษ ไดแก 1.คาวซอเรองชางสะตน (ชางงฉททนต) 2.คาวซอเรองอายรอยขอด 3.คาวซอเรอง

มลละกตต 4.คาวซอเรองเจาโสทะนาและนางปะถะว 5.คาวซอเรองชวหาลนค า และ 6.คาวซอเรอง

ชางงาเดยว

ส าหรบคาวซอทรานประเทองวทยาไดจดพมพออกมามทงหมด 20 เรอง ไดแก 1.คาวซอเรอง

นกกระจาบ 2.คาวซอเรองเจาสวตร 3.คาวซอเรองหงสหน 4.คาวซอเรองชางสะตน 5.คาวซอเรอง

วงศสวรรค 6.คาวซอเรองจนตะฆา 7.คาวซอเรองเจาโสทะนาและนางปะถะว 8.คาวซอเรองก ากาด า

9.คาวซอเรองวรรณพราหมณ 10.คาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค า 11.คาวซอเรองอทธลา

(เตานอยอองค า) 12.คาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตย 13.คาวซอเรองปลาตะเพยนทอง 14.คาวซอ

เรองมลกตต 15.คาวซอเรองอายรอยขอด 16.คาวซอเรองสวรรณหอยสงข 17.คาวซอเรองก าพรา

บวตอง 18.คาวซอเรองชางงาเดยว 19.คาวซอเรองชวหาลนค า 20.คาวซอเรองชางโพงนางผมหอม

(สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 2, 2542: 921) ตอมาเมอประชาชนนยมอานและฟง

คาวซอนอยลง การพมพวรรณกรรมคาวซอจงไดยตลง

39

ลกษณะของคาวซอนอกจากจะใชแตงเรองแบบนทานจกร ๆ วงศ ๆ และชาดกแลว ยงพบวา

คาวซอยงใชในการแตงเรองราวเหตการณทางประวตศาสตร และพรรณนาตามสงทกวไดประสบพบ

เจอดวย เชน คาวซอเรองเจาเจดตน ซงมเนอหาเกยวกบประวตศาสตรความเปนมาของราชวงศ

เจาเจดตนซงเปนราชวงศทสองตอจากราชวงศมงรายเปนเจาเมองปกครองดนแดนลานนาหรอคาวซอ

นราศเมองกอกทมเนอหาเปนบนทกเกยวกบการไปเทยวในกรงเทพมหานคร

คาวซอทใชแตงทงเรองแบบนทาน ชาดก หรอเรองราวเหตการณทางประวตศาสตรนนพบวา

มลกษณะรวมกนคอ คาวซอแตละเรองจะตองแตงดวยบทคาวหลายรอยบท หรอแตง เปนตอน ๆ

ไมนอยกวาสตอน ในแตละตอนจะประกอบดวยบทคาวมากกวายสบบทขนไป ท าใหคาวซอเปนคาวท

มขนาดยาวเมอนบจ านวนบทคาวทกตอนของคาวซอรวมกนตองมบทคาวไมต ากวาหนงรอยบท

คาวซอบางเรองอาจมบทคาวมากกวาหารอยบทกได สวนลกษณะดานเนอหาของคาวซอจะมลกษณะ

ทแตกตางกนไป กลาวคอ ถาเปนคาวซอทเกยวของกบนทาน และชาดก จะมเนอหากลาวถงการ

บ าเพญบารมของพระโพธสตว มเรองราวของอทธฤทธปาฏหารยทเหนอกวามนษยทวไปเขามา

เกยวของ อกทงมงใหแงคดหลกค าสอนทางศาสนาเปนส าคญ แตหากเปนคาวซอทกลาวถงเรองราว

ทางประวตศาสตร จะมเนอหาทสมพนธกบบรบทสงคมของลานนา มการกลาวถงตวละครและสถานท

ทมอยจรงในประวตศาสตร คาวซอเปนวรรณกรรมทใชส าหรบอาน หรอขบเปนท านองทเรยกวา “เลา

คาว” ใหกบกลมชาวบานฟง ท งน อดม รงเรองศร (2529: 11) ไดศกษาจารตนยมในการแตง

วรรณกรรมคาวซอพบวา วรรณกรรมคาวซอเปนวรรณกรรมทใชส าหรบอาน หรอขบเปนท านอง

เสนาะสกนฟง ในโอกาสการเตรยมงานตาง ๆ เชน งานขนบานใหม งานบวช หรอบานทเพงจดงานศพ

เสรจสนไปใหม ๆ ซงเจาภาพมกจะใหมการเลาคาว โดยเชญ ผมความรความสามารถในการอาน

คาวซอมาอานหรอขบเพอสรางความบนเทงใจแกผทมาชวยงานหรอเปนเพอนกบเจาภาพ

จากการส ารวจคาวซอเบองตนของผวจยพบวา กอนทจะมการตพมพคาวซอออกมาเปน

ภาษาไทย คาวซอมเนอหาทสามารถจ าแนกออกได 2 ประเภท ไดแก คาวซอทมเนอหาเกยวกบบคคล

ในประวตศาสตร และคาวซอทมเนอหาเกยวกบนทานและชาดก

2.1.1.คาวซอเกยวกบบคคลในประวตศาสตร คาวซอเกยวกบบคคลในประวตศาสตร เปนคาวซอทแตงขนมเนอหาพรรณนาถง

บคคลในประวตศาสตร และเหตการณในประวตศาสตรทเกดขนในดนแดนลานนา มการอางถงชอ

40

สถานท และบคคลทมตวตนอยจรงในประวตศาสตร เชน คาวซอเจาเจดตน มเนอหากลาวถงประวต

ของราชวงศเจาเจดตนซงเปนตนเคาของกษตรยเมองเชยงใหมหลงจากขบไลพมาออกจากเมอง ทงน

คาวซอเจาเจดตนไดกลาวถงผเปนปฐมราชวงศคอพระญาสลวฤาไชยสงคราม หรอ พระญาไชย

สงคราม (หนานทพยชาง) แหงนครล าปาง ตอมาจนถงสมยของพระเจากาวละ เจาผครองนคร

เชยงใหมพระองคแรก และล าดบเจาเมองพระองคตอมาคอ พระญาธมมลงกา พระญาค าฟน

พระญาพทธวงส พระเจามโหตรประเทศ (พระญามหาวงศ) พระเจากาวโลรสสรยวงส พระเจาอนท

วชยานนท กระทงถงสมยของเจาอนทวโรรสสรยวงศ เจาผครองนครเชยงใหมองคท 8

กลวธในการน าเสนอคาวซอเกยวกบบนทกประวตศาสตรมกจะแตงขนเปน

ตอน ๆ แตละตอนจะมบทคาวหลายสบบท โดยจะเรมบทแรกดวยการกลาวทกทายผฟงและเชญชวน

ใหผฟงตดตามเรองราวทกวไดน าเสนอ ดงตวอยางคาวซอเจาเจดตนวา

วนทต กอสรางร าร จกจาเงอนเหงา แตเคาเถงปลาย

คอยฟงเทอะนอง เพอนพองทงหลาย ตามปรยาย เงอนลายเคาเหงา

ตามอยยกา บตตาแกเถา บอกส าเนา กลาวไว

(ถอดความ: ขอกราบวนทากอนทจะเรมกลาวถงเรองราวตงแตตนจนจบ คอยพจารณาฟงเอาเถดนองและ

เพอนพองทงหลาย ตดตามเรองราวทตายายพอแมแกเฒาไดบอกเลาสบทอดตอมา)

เมอกลาวทกทายผฟงแลวกจะเรมพรรณนาเนอหาประวตศาสตร เหตการณตาง ๆ

ทเกดขน มการอางถงสถานท และตวบคคลทมอยจรงตามประวตศาสตร ดงปรากฏในคาวซอ

เจาเจดตนทมการกลาวถงชอทพยจกรทาว (ทพยชาง) หรอ พระญาไชยสงคราม กลาวถงคลองน าตย

ทไหลบรรจบกบแมน าแควและแมน าวงในเมองล าปาง ดงปรากฏในตวบทวา

นามชอตน พระองคเหงาไท นามชอตง เตมพนธ

ทพพจกรทาว เจายอดบญปน จกไขนามง ชอทาววาอน

เปนวเนจร ทองเดนผายดน ในแขวงอารญ ปาไม

อยคลองน าตย ชอตงวาไว ไหลรอดจ า แคววง

บานทานอยแท เขตหองเคหง ชอบานหนาดค า เดนพนธชอตน

41

(ถอดความ: นามชอพระองคผเปนตนเคาคอทพยจกร เปนผทมบญ แตเดมทานเปนพรานปา อาศยอยบรเวณ

คลองน าตยซงคลองน านจะไหลไปบรรจบกบแมน าแควและแมน าวง เรยกหมบานแถบนวาบานหนาดค า)

หลงจากพรรณนาเนอหาแลวเมอใกลจบตอนจะใหบอกผอานวาเรองราวยงไมสนสด

ขอใหผอานไดตดตามในตอนตอไป ดงตวอยางบทคาวในคาวซอเกยวกบประวตศาสตรวา

จกเลาไขปน เจาบวเพอนน า ตงแตน เดมมา

แปงกลอนวาทา บเพยงเลยนเกลยง บเหมอนหนงมา ตวเลยนช าเนยน

จกไขส าเนยง สาสนกลอนบเสยง เทานวาดวางลง กอนแล

(ถอดความ: จะบอกเลาเรองราวใหแกเจาฟงตงแตกอนมา บทกลอนไมคอนราบรนเหมอนมาทตวราบเลยน

จะไดบอกเรองราวทยงไมจบตอไป ส าหรบบทนจบเพยงเทานกอน)

คาวซอเกยวกบบนทกประวตศาสตรถอวาเปนวรรณกรรมทมการบนทกเหตการณ

ทางประวตศาสตรทเกดขนในสงคมสมยนน ลกษณะส าคญของคาวซอบนทกประวตศาสตรอยทการ

กลาวถงบรบททางสงคม โดยอางชอสถานทและชอของบคคลทมอยจรงในประวตศาสตรซงใชคาวซอ

บนทก

2.1.2.คาวซอเกยวกบนทานและชาดก คาวซอเกยวกบนทานและชาดก เปนคาวซอทมตนเคาของเรองมาจากนทานพนบาน

และชาดกในพทธศาสนา คาวซอทมตนเคามาจากนทานพนบานเปนคาวซอทแตงขนจากเรองเลาหรอ

นทานทองถนของชนชาตไท – ไทย เชน คาวซอเรองก ากาด า ไดรบอทธพลมาจากนทานเรองก ากาด า

ทแพรหลายในกลมชาวไทยวน ไทเขน และอสาน คาวซอเรองหงสหน คลายกบนทานเรองสนไซ

ของลาว คาวซอเรองเจาสวตร คลายกบนทานพนบานของไทยเรองโสวตหรอโสวตนางประทมทไดรบ

ความนยมมาตงแตสมยอยธยาสงมาถงสมยธนบรและรตนโกสนทรตอนตนมการน ามาแตงเปน

กลอนสวด และบทละคร คาวซอเรองวรรณพราหมณ คลายกบเรองหงสยนตค ากาพยของภาคกลาง

คาวซอเรองนกกระจาบ คลายกบนทานเรองนกกระจาบในหนงสอนทานวดเกาะ และคาวซอเรอง

สวรรณหอยสงข คลายกบนทานเรองสงขทองของไทย คาวซอทมาจากนทานพนบานมลกษณะท

มงเนนความบนเทง โดยเฉพาะการมความมหศจรรยตาง ๆ ทเกดขนในเรอง เชน การมของวเศษ

การมเทพเจาเขามาเกยวของ รวมไปถงการมตวละครทหลากหลายทงมนษยและอมนษย ตวละคร

42

หนงทมบทบาทในคาวซอนทานกคอ เจาเมอง ซงตวละครเจาเมองนนถอไดวาเปนตวละครทมทง

คณลกษณะและหนาททหลากหลายตามรปแบบของเจาเมองในนทานพนบาน อาท การมของวเศษ

การมความสามารถพเศษ รวมไปถงการตอสกบพวกอมนษย

สวนคาวซอทมตนเคามาจากชาดกนน สบเนองจากคาวซอเปนวรรณกรรมทแตงขน

ตามเนอเรองจากคาวธรรมหรอธรรมคาวซงเปนวรรณกรรมทแตงขนตามชาดกพทธศาสนาท

แพรหลายในดนแดนลานนา เนอหาของธรรมคาวมลกษณะคลายกบชาดกนอกนบาตคอปญญาส

ชาดกซงเปนตนเคาทน ามาแตงเปนคาวธรรมและคาวซอ เชน คาวซอเรองจนตะฆา มาจากเรอง

จนทคาธชาดกในปญญาสชาดก คาวซอเรองนกกระจาบ มาจากเรองสรรพสทธชาดก คาวซอเรอง

บวระวงศหงสอ ามาตย มาจากเรองวรวงสชาดก คาวซอเรองสทธน มาจากเรองสธนชาดก คาวซอเรอง

สวรรณหอยสงข มาจากเรองสวรรณสงขชาดก วรรณกรรมคาวซอทมตนเคามาจากชาดกมลกษณะท

นาสนใจ กลาวคอ คาวซอเปนเรองราวการบ าเพญบารมของพระโพธสตวเชนเดยวกบชาดกทเปน

วรรณกรรมพทธศาสนา และโดยเฉพาะอยางยงตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอเปนตวละคร

ส าคญทมคณลกษณะของพระโพธสตวตามขนบของวรรณกรรมชาดกดวยเชนกน

นอกจากนยงมคาวซอทยงไมทราบแนชดวามทมาจากชาดกหรอนทานพนบานอก

จ านวนหนง เชน คาวซอเรองชางโพงนางผมหอม คาวซอเรองชวหาลนค า คาวซอเรองวงศสวรรค

คาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค า และคาวซอเรองอายรอยขอด ทงนคาวซอดงกลาวเปนคาวซอท

แตงขนใหมและมลกษณะเชนเดยวกบนทานพนบานทไดรบความนยมในกลมชนชาตไท – ไทย ท

มกจะกลาวถงอทธฤทธวเศษตาง ๆ รวมทงมลกษณะเชนเดยวกบชาดกนอกนบาตเนองจากเปน

เรองราวของการบ าเพญบารมของพระโพธสตว นอกจากนผแตงยงไดบอกไววาเปนเรองธรรมพระเจา

หรอเรองทมาจากเรองราวของพระพทธเจานนเอง

2.2.ความรทวไปเกยวกบวรรณกรรมคาวซอทน ามาศกษา 1.คาวซอเรองก ากาด า

ผแตง นายโอต พระญาอจตตราชเจาเมองพรหมทตนครมมเหส 2 คน มเหสคนหนงชอนางจนทเทว สวนมเหสอกคนชอนางสงครา ตอมานางจนทเทวไดตงครรภ นางสงคราอจฉาจงใสรายนางจนทเทววา

43

แอบน ายาพษใสในคนโทน าของเจาเมองและเปนชกบคนเลยงมา เจาเมองหลงเชอจงไลนางจนทเทวออกจากเมอง นางจนทเทวมาอาศยอยกบตายายและใหก าเนดบตรชาย บตรของนางจนทเทว มผวกายสด าจงไดชอวาก ากาด า เสนาไดน าขาวการใหก าเนดบตรชายของนางจนทเทวทลเจาเมองวาบตรของนางมผวกายสด าซงนาจะไมใชบตรของเจาเมองแนนอน เมอเจาเมองไดฟงกโกรธและสงใหทหารน าตวสองแมลกมดลอยแพไหลไปตามน า แพของสองแมลกถกพายซดท าใหพลดพรากจากกน แพนางจนทเทวไดลอยไปถงเมองมถลาและนางไดไปอาศยอยกบสองตายาย สวนแพของก ากาด า ไปตดอยทนอกเมองพาราณส ก ากาด าไปเปนคนรบใชของยาปกขกาผดแลสวนนางเทพกญญา ธดาองคท 7 ของเจาเมองพาราณส ในขณะนนพระอนทรไดใหเทพธดามาก าเนดในผลงวในอทยานของนางเทพกญญา เจาเมองพาราณสจงรบมาเปนลกคนท 8 และตงชอใหวานางพมพา หรอ พมพาขะนนงว ทงนางเทพกญญาและนางพมพาอาศยอยในปราสาทหลงเดยวกน วนหนงก ากาด า ไดแอบขนไปทปราสาทของนางทงสองและถอดเสอทพยทคลมกายออกท าใหมผวรปทอง เมอนางทงสองเหนจงหลงรกก ากาด า ตอมาเจาเมองพาราณสจะใหนางพมพามคครองจงประกาศใหชายจากเมอง 101 เมองเดนทางมาใหนางพมพาเลอกค นางพมพาถามค าถามแกชายทงหลายแตไมมใครตอบค าถามได แตก ากาด าสามารถตอบค าถามไดทกขอ เจาเมองจงยกนางพมพาใหก ากาด า ประชาชน ในเมองตางไมพอใจทจะใหก ากาด าครองเมอง ก ากาด าจงเดนเขาปาและใหเทพชวยสรางพลโยธา ใหเทพไดอมนางจนทเทวมารดาของก ากาด ากลบมาหาก ากาด าดวย เมอก ากาด ามไพรพลจงยกไปเมองพาราณส ประชาชนตางยอมรบ เจาเมองพาราณสกยกเมองพรอมจดงานอภเษกสมรสระหวาง ก ากาด ากบนางพมพาและนางเทพกญญาและตงชอใหก ากาด าใหมวา บณฑตราชา เมอไดครองเมองแลว บณฑตราชาและมารดาไดเดนทางไปยงเมองพรหมทต พระญาอจตตราชรวาตนกระท าในสงไมดตอทงสองจงจดขบวนออกมาตอนรบสองแมลก จากนนบณฑตราชาจงไดกลบไปครองราชยทเมองพาราณสพรอมกบมเหสทงสองคอนางพมพาและนางเทพกญญาตอไป ตวละครเจาเมองในเรองไดแก เจาเมองพรหมทต 1.พระญาอจตตราช เจาเมองเมองพาราณส 1.พระญาพาราณส

2.บณฑตราชา (ก ากาด า)

2.คาวซอเรองจนตะฆา ผแตง อายไชยเมองเลน

ในเมองจ าปานครมครอบครวหนงยากจนไดใหก าเนดบตรชาย 2 คน บตรคนแรก

คลอดในขณะทเกดสรยปราคาจงชอวา สรยฆาต สวนบตรคนทสองคลอดในขณะทเกดจนทรปราคา

44

จงชอวา จนทฆาต ครงหนงในเมองเกดความกนดาร เดกชายทงสองจบปมาได 4 ตว และตงใจจะจ

(ปง) กนในครอบครวคนละตว แตจนทฆาตไดรองขอกนคนเดยวจนหมด พอแมไมพอใจจงไลบตรทง

สองคนออกจากบานไป พระอนทรเหนกมารทง 2 คนล าบากจงเนรมตตนกบเทพบตรเนรมตเปน

พงพอนกบงมากดกน เมอฝายงตายพงพอนจงไปหายาทเปนเปลอกไมมาชบชวตให เมอกมารทงสอง

เหนจงไดน าน าเปลอกไมนนตดตวเพอไปชบชวตคนและสตวตอไป สรยฆาตไดชบชวตนางสชาตสาธดา

ของพระญาธมมสคตราชเจาเมองกาส เจาเมองจงยกธดาและเมองใหกบสรยฆาต สวนจนทฆาตไดชบ

ชวตนางเทวธสงกาธดาของพระญาพรหมจกกวตเจาเมองอนทปฏฐนคร เจาเมองจงยกธดาและเมอง

ใหกบจนทฆาต ตอมาจนทฆาตไดชวยลกสาว 3 คนของเศรษฐคนหนงในเมองสงกสสนคร เศรษฐจงยก

ลกสาวทงสามใหจนทฆาต จากนนจนทฆาตไดชวยเหลอนางพรหมจารธดาของพระญาธมมขนตแหง

เมองอนราช เจาเมองอนราชไดยกเมองอนราชสวนหนงใหจนทฆาต พระญาธมมขนตแหงเมองอนราช

และจนทฆาตไดยกทพไปปราบเมองอนมตตนครและยกเมองอนมตตนครสวนหนงใหจนทฆาต

ปกครอง สวนอกสวนหนงใหนางพรหมจารปกครองเมองอนราชตอจากบดา จากนนจนทฆาตได

ชวยเหลอนางอตตมธานธดาของพระญาคนธรฏฐะแหงเมองคนธรฏฐนครและไดอภเษกกบนาง ตอมา

จนทฆาตมโอรสกบนางอตตมธานชอทคคตขตตยวงศากมาร เมอทคคตขตตยวงศาโตขนจนทฆาตกได

ยกราชสมบานเมองทงหมดใหปกครองตอไป

ตวละครเจาเมองในเรองไดแก เมองกาส 1.พระญาธมมสคตราช

2.สรยฆาต เมองอนทปฏฐนคร 1.พระญาพรหมจกกวต

2.จนทฆาต เมองอนราช 1.พระญาธมมขนต

2.จนทฆาต เมองอนมตตนคร 1.พระญาสทสสจกกกมาร

2.จนทฆาต เมองคนธรฏฐนคร 1.พระญาคนธรฏฐะ

2.จนทฆาต

45

3.คาวซอเรองเจาสวตร ผแตง ไมปรากฏชอ

ในเมองพาราณสมเจาเมองชอพระญาอาทตย พระญาอาทตยมมเหสชอนางจนทเทว

พระญาอาทตยใหนางจนทเทวรกษาศลและท าบญเพอเปนการขอบตร พระอนทรจงอญเชญ

พระโพธสตวมาปฏสนธในครรภของนางจนทเทว นางจนทเทวไดใหก าเนดบตรพรอมกบตงชอวา

เจาสวตร เมอเจาสวตรอายได 16 ป พระราชบดาไดจดหาชายาใหแตเจาสวตรกยงไมพอใจผใด ในปา

หมวนตมฤาษตนหนงบ าเพญตบะ วนหนงไดเหนดอกบวในสระโบกขรณมขนาดใหญและสนไหวจงได

คลออกดกพบทารกหญงคนหนงอยภายในดอกบวนน ฤาษจงไดน าทารกหญงไปเลยงพรอมกบตงชอ

ใหวา นางบวค า วนหนงนางบวค าไดรอยมาลยแลวใหมาลยลอยไปกบสายน า ปรากฏวามาลยของ

นางบวค าไดไหลทวนกระแสน าไปถงเมองของเจาสวตร เจาสวตรจงไดขมากณฐกออกตามหาเจาของ

พวงมาลย กระทงทงสองไดพบกนและรกใครกน วนหนงมากณฐกไดออกไปหาอาหารและถกพญา

ยกษเวรามตจบขงไวในคอกเหลก สวนเจาสวตรกบนางบวค าไดเขาปาไปหาอาหารเชนกน พรานปา

คนหนงเหนเจาสวตรกบนางบวค าจงเกดความพอใจในตวของนางบวค า พรานปาจงใชธนยงเจาสวตร

แลวน าตวนางบวค าไป นางบวค าเสยใจและวางแผนฆาพรานปาโดยท าทนวดใหพรานปา เมอพรานปา

เคลมหลบไปนางบวค าจงใชมดฆาพรานปาจนตาย ฝายฤาษเหนวาทงสองยงไมกลบมาจงออกตามหา

และพบวาเจาสวตรถกท ารายจงไดชบชวต และมอบดาบสรกญไชย ธนวเศษ น ามนต และสอน

คาถาอาคมแกเจาสวตร เจาสวตรไดออกตามหานางบวค า ในระหวางทออกตามหานางบวค านน

เจาสวตรกไดชายาอกจ านวนมาก ไดแก นางสมทชา ซงเปนผเงอก นางสวด และ นางสกกะรก ซงเปน

บรวารของพญายกษเวรามต นางสคนธา ธดาของพญานาค และนางกนร ฝายนางบวค าไดรบความ

ชวยเหลอจากพระญาจ าปาเจาเมองจ าปา พระญาจ าปาไดรบนางบวค าเปนบญบญธรรม นางบวค าได

สรางศาลาแลวเขยนประวตตนกบเจาสวตร เมอเจาสวตรมาถงเมองจ าปาไดพบกบนางบวค า และพา

นางบวค ากลบไปเมองพาราณส

ตวละครเจาเมองในเรองไดแก เมองพาราณส 1.พระญาอาทตย

2.เจาสวตร เมองจ าปา 3.พระญาจ าปา

46

4.คาวซอเรองชางโพงนางผมหอม ผแตง ไมปรากฏชอ

พระญาพรหมทตเจาเมองสรรตนา (สะหลรตนา) มพระธดาชอนางสดา เมอนางสดา

อายได 16 ป นางไดไปเทยวชมปาและพลดหลงกบบรรดาพเลยง นางสดาไดดมน าจากรอยเทาชางซง

เปนน าปสสาวะของชาง เมอนางสดากลบมาถงเมอง นางกตงครรภและใหก าเนดธดาชอนางผมหอม

พออกสองเดอนตอมานางสดากตงครรภและใหก าเนดธดาคนทสองตงชอใหวานางแปงส นางผมหอม

กบนางแปงสถามมารดาของตนวาตนเปนลกของใคร นางสดาจงเลาเรองราวทงหมดใหธดาทงสองฟง

วานางทงสองเปนลกของชาง นางผมหอมและนางแปงสออกตามหาพอตนจนพบชางผเปนพอ ชางได

ใหนางทงสองขนขบนหลง นางทงสองอธษฐานวาหากตนเปนลกของชางจรงกขออยาไดมอนตราย

ปรากฏวานางแปงสไมใชลกของชางจงพลดตกจากหลงชางเสยชวต สวนนางผมหอมไดอาศยอยกบ

ชางในอโมงคทพอชางสรางให กระทงนางผมหอมอายได 16 ป นางไดน าผมหอมของนางใสในผอบ

แลวอธษฐานใหไดเนอค จากนนกลอยผอบไปในแมน า ผมหอมของนางไดลอยไปถงเมองหลาน า

เจาเมองหลาน ามโอรสชอวาสทธกมาร เมอสทธกมารไดเหนผอบทมผมหอมอยขางในจงไดออกตามหา

เจาของผมหอมนนจนไดพบกบนางผมหอม ทงสองกรกกนและมบตรดวยกนสองคนชอสลา และ

สชาดา ตอมาสทธกมาร นางผมหอมและลกไดหนจากชางโพงเพอไปยงเมองหลาน า ระหวางทางผโพง

ไดลากนางผมหอมลงน าแลวปลอมตวเปนนางผมหอม สทธกมารรวาไมใชนางผมหอมจงยกทพไปรบ

นางผมหอมและใหเพชฌฆาตฆานางผโพง สดทายสทธกมารไดพบกบนางผมหอม แลวทงสคนกมาอย

รวมกนอยางมความสขในเมองหลาน า

ตวละครเจาเมองในเรองไดแก เมองสรรตนา 1.พระญาพรหมทต เมองหลาน า 1.พระญาหลาน า

2.สทธกมาร

5.คาวซอเรองชวหาลนค า ผแตง ไมปรากฏชอ

พระญาผสสวด เจาเมองโสทราชคหะ มมเหสชอนางจนทเทว มบตรซ งเปน

พระโพธสตวมาจตชอสวรรณชวหาหรอชวหาลนค า เมอชวหาลนค าอายได 16 ป ไดครองเมองตอจาก

47

บดา ชวหาลนค ามสหายชอบตตมารซงเปนลกชายเศรษฐ บตตมารคดจะเอาชนะและแยงชงเมองจาก

ชวหาลนค า บตตมารจงไปร าเรยนวชาทเมองตกศลาและไดพบกบวชาธรทงสองจงไดมาเปนเพอนกน

เทพประจ าเมองเหนวาชวหาลนค าไมมวชาอาคมจงอมชวหาลนค าไปอยกบธดาฤาษในปาหมพานต

ตอมาเมองโสทราชคหะมยกษมาจบกนพระญาผสสาวด นางจนทเทวเหนจงวงหนไปอยกบตายาย

บตตมารไดทจงตงตนขนเปนเจาเมองโสทราชคหะ ชวหาลนค าร าเรยนวชาอาคมกบฤาษและไดนาง

วมาลาธดาของฤาษเปนชายา ชวหาลนค าและนางวมาลากลบไปยงเมองโสทราชคหะ ระหวางทางนาง

กนรไดลกพาตวชวหาลนค าไปเปนสาม สวนนางวมาลากไปอยกบเทพารกษในถ า ชวหาลนค าเดนทาง

ไปถงยงเมองของตนและพบกระดกบดาจงชบชวตบดาขนมา จากนนกไปตามหามารดา ชวหาลนค า

พบมารดาและตองการตอบแทนบญคณตายายจงแปลงกายเปนไกแกวใหน าไปขายใหแกเศรษฐ

ชวหาลนค าจงไดพบกบนางจนทเกสรลกสาวของเศรษฐและไดนางเปนชายา วนตอมาชวหาลนค าได

แปลงกายเปนนกสาลกาใหยายน าไปขาย นางกลบสมทรไดซอเอาไว ตอมาชวหาลนค ากไดแปลงกาย

เปนปลา นางวรรณค าฟธดาของทาวพาราณสไดไปพบปลาจงน าไปใสผอบทองเอาไว ชวหาลนค าได

พบกนนางวรรณค าฟและไดนางวรรณค าฟและนางกลบสมทรเปนชายา เมอทาวพาราณสทราบวานาง

วรรณค าฟอยกบเจาชวหาลนค ากโกรธหนก จงไปเชญบตตะมานมาปราบเจาชวหาลนค า ชวหาลนค า

ไดปราบบตตมารและยกษลมตายเปนจ านวนมาก เสนาจงพรอมใจกนเชญชวหาลนค า พระญาผสสวด

นางจนทเทวและชายาทกคนของชวหาลนค าเขาเมอง แลวอภเษกชวหาลนค าเปนเจาเมองครองเมอง

โสทราชคหะสบตอไป

ตวละครเจาเมองในเรองไดแก เมองโสทราชคหะ 1.พระญาผสสวด

2.ชวหาลนค า

6.คาวซอเรองนกกระจาบ ผแตง ไมปรากฏชอ

พระโพธสตวเมอครงเสวยพระชาตเปนนกกระจาบ วนหนงนกตวผไดออกไปหา

อาหารและถกดอกบวหบขงไว และในค านนเกดไฟไหมในปาลามมาถงรงนก แมนกไมสามารถพาลก

นกหนไดท าใหลกนกตาย เมอนกตวผกลบมาถงรงในตอนเชาและไดเลาความจรงใหนกตวเมยฟง

นกตวเมยกเคยดแคนจงอธษฐานวาจะไมขอพดกบชายใดอก แลวจงบนเขากองไฟตาย นกตวผก

48

อธษฐานขอใหไดครองคกบนางทกชาตไปแลวบนเขากองไฟตาม นกตวผไดเกดเปนลกเศรษฐชอว า

สรรพสทธ ฝายนกตวเมยเกดเปนธดาของพระญาพรหมทต เจาเมองพาราณส ชอนางทพไกสร

เมอนางทพไกสรเจรญวยขนกมสรโฉมงดงาม แตนางไมยอมพดกบชายใด พระญาพรหมทตจง

ประกาศจะยกนางใหแกชายทสามารถท าใหนางพดได ฝายเจาสรรพสทธไดไปร าเรยนกบพระฤาษจน

ส าเรจวชาอาคมตาง ๆ โดยเฉพาะวชาถอดจต เมอสรรพสทธทราบขาวประกาศของเจาเมองจงอาสา

จะเปนคนท าใหนางทพไกสรพด สรรพสทธไดถอดจตพเลยงของตนไปดวย เมอไปถงหองนางทพไกสร

เจาสรรพสทธไดเอาจตของพเลยงใสไวในทตาง ๆ ไดแก ประต โคมไฟ พาน ผามาน ในหองของนาง

ทพไกสร แลวเลานทานเรองตาง ๆ ใหพเลยงทถอดจตอยในสงตาง ๆ ออกความเหน เมอพเลยงทถอด

จตไวในสงตาง ๆ ออกความเหนแลว นางทพไกสรกแยงในความเหนทกครง ท าใหเสนาทหารรวมถง

แมของนางทพไกสรทแอบฟงอยทราบวานางทพไกสรยอมพดคยดวยกบเจาสรรพสทธ แลวทลให

พระญาพรหมทตทราบ พระญาพรหมทตจงยกนางทพไกสรใหและใหสรรพสทธขนครองเมอง

พาราณสตอไป

ตวละครเจาเมองในเรองไดแก เมองพาราณส 1.พระญาพรหมทต

2.เจาสรรพสทธ

7.คาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตย ผแตง ไมปรากฏชอ

ในเมองจ าปามเจาเมองชอกาลย มราชเทวสององคชอนางจนทา และนางกาไว

นางจนทามโอรสสององคชอสรยา และบวระวงศหงสอ ามาตย สวนนางกาไวมโอรสหนงองคชอ

ไชยะทต มนสยกาวราว เมอสรยาอายไดสบหกปพระญากาลยตงใจจะใหสบราชสมบตแทน เมอนาง

กาไวทราบจงโกรธแคนทพระญากาลยไมยกราชสมบตใหลกตน นางกาไวจงใหบดาท าเสนหใหพระญา

กาลยหลงใหล และใสความวาสองพนองโอรสของนางจนทาจะขมขนตน พระญากาลยจงสงประหาร

สองพนอง ฝายนางจนทาน าทองค าตดสนบนทหารเพอใหปลอยตวสองพนองไป ทงสองพนองได

เดนทางไปถงเมองปญจรานครซงไมมเจาเมองปกครองเพราะเจาเมองไดเสยชวตลงเหลอแตราชธดา

เจาเมองชอนางปทมมา ทหารเสนาในเมองปญจราจงไดแตงราชรถเพอหาผมบญมาปกครองเมอง

ราชรถไดไปหยดทศาลาทสองพนองนอนพก เทวดาบนดาลใหบวระวงศหลบสนท เสนาจงอมสรยาไป

49

อภเษกกบนางปทมมาแลวครองเมองปญจรานคร สวนบวระวงศตนมาไมพบพชายของตนกออก

เดนทางตอไปถงเมองพาราณสและไปขออยกบตายาย ในคนหนงบวระวงศไดใชแสงจากแกววเศษท

แมใหมาสองดอาหาร เมอตายายเหนจงไปบอกเศรษฐ เศรษฐจงรบมาดและแสรงวาบวระวงศขโมย

แกววเศษของตนไป บวระวงศจงถกจบขงไว ลกสาวของเศรษฐชอนางฆารวไดพบกบบวระวงศทงสอง

ไดรกใครกน วนหนงเศรษฐแตงส าเภาไปคาขายทเมองสวรรณพรหมา นางฆารวจงขอใหเศรษฐน าตว

บวระวงศไปดวย เมอเดนทางถงเมองสวรรณพรหมาซงในตอนนนมยกษจบกนชาวเมองวนละคน

เศรษฐจงน าตวบวระวงศไปถวายพระราชาคอพระญาสทธราชเพอใหเปนอาหารยกษ พระญาสทธราช

เหนวาบวระวงศไมใชโจรและทราบความจรงวาเศรษฐแยงแกววเศษของบวระวงศไป บวระวงศอาสา

ปราบยกษ เจาเมองจงมอบลกสาวชอนางปทมมาและใหครองเมอง จากนนบวระวงศกรบนางฆารว

มาอยดวย วนหนงบวระวงศคดถงสรยาพชายของตนจงไดไปหาพชายของตนทเมองปญจรานคร

เมอทงสองไดพบกนจงไดชวนกนกลบไปยงเมองจ าปา พระญากาลยเมอทราบความจรงทงหมดจงเชญ

นางจนทากลบคนนครและใหบวระวงศครองเมองจ าปา

ตวละครเจาเมองในเรองไดแก เมองจ าปา 1.พระญากาลย

2.บวระวงศ เมองปญจรานคร 1.เจาสรยา เมองสวรรณพรหมา 1.พระญาสทธราช เมองพาราณส 1.พระญาพาราณส

8.คาวซอเรองวงศสวรรค ผแตง อายไชยเมองเลน

พระญาพรหมทตครองเมองเหมราช มมเหสชอนางอ าพร มโอรสชอวงศสวรรค

เมอวงศสวรรคอายได 10 ป ไดแอบขหงสยนตของบดาไปดกระตายในดวงจนทรแตถกลมพดท าใหตก

ลงมาและเสยชวต พระอนทรไดชบชวตและมอบสายเพชรแกวงศสวรรค วงศสวรรคเดนทางไปในถ า

แหงหนงและพบกบฤาษ ฤาษไดสอนวชาอาคมและมอบดาบทพยแกวงศสวรรค จากนนวงศสวรรคได

อาบน าในบอทพยซงเปนบอน าทพยทพระพรหมฝากใหแกฤาษ เมอวงศสวรรคอาบน าจากบอน าทพย

แลวท าใหวงศสวรรคเหาะได กลาวถงฤาษตนหนงชอสมมตรไดเลยงดเดกหญงคนหนงทเกดจาก

50

ดอกจนทนและตงชอวานางระษทอน เมอนางระษทอนเจรญวยขน ฤาษไดประกาศใหชายหนม

ทงหลายมาใหนางระษทอนเลอกค ฤาษใหชายทงหลายยกไมเทาหากชายใดยกไมเทาขนกจะไดเปน

คครองของนางระษทอน วงศสวรรคแปลงกายเปนคนแกมายกไมเทาขนและไดเปนคครองของนาง

ระษทอน วงศสวรรคตองการกลบไปเมองเหมราชจงชวนนางระษทอนไปดวย ทงสองไดนอนพกในท

แหงหนงระหวางนนมพนธมารยกษไดจบนางระษทอนไป ทงสองไดพลดพรากกน ตอมานางระษทอน

สามารถสงหารยกษพนธมารและพระอนทรไดมอบแหวนให เมอนางระษทอนสวมแหวนกจะ

กลายเปนชายชอจกรธนสงหและออกตามหาวงศสวรรค สวนวงศสวรรคกออกตามหานางระษทอนไป

ถงเมองจนทบร พระญาสรยวงศเจาเมองจนทบรมโอรสชอจนทวาด จนทวาดไดขอตดตามวงศสวรรค

ตามหานางระษทอนดวย นางระษทอนเมอตามหาวงศสวรรคไมพบกนอยใจและหนไปบวช

เมอวงศสวรรคทราบวานางระษทอนบวชจงไปออนวอนขอใหนางออกจากอาศรม นางระษทอนจง

ออกจากอาศรมและเดนทางกลบไปครองเมองเหมราช ฝายจนทวาดไดนางรตนา ธดาพระญาวงศ

อาทตย เจาเมองโยนก เปนชายาและกลบไปครองเมองจนทบร

ตวละครเจาเมองในเรองไดแก เมองเหมราช 1.พระญาพรหมทต

2.วงศสวรรค เมองจนทบร 1.พระญาสรยวงศ

2.จนทวาด เมองโยนก 1.พระญาวงศอาทตย

9.คาวซอเรองวรรณพราหมณ ผแตง นอยอาย

เมองปญจาลนครมเจาเมองชอพระญาพรหมทต พระองคมมเหสชอยสวด และมธดา

รปงามชอนางพมพา พระญาพรหมทตรกและหวงนางพมพามากจงไดสรางปราสาทเสาเดยวใหนางอย

กบคนรบใช พระโพธสตวซงเปนเนอคของนางพมพาเกดในตระกลพราหมณ บดามารดาไดตงชอใหวา

วรรณพราหมณ วรรณพราหมณเปนผทมปญญาและเฉลยวฉลาด วนหนงวรรณพราหมณไดเขาปาเพอ

ไปสรางหงสยนต เมอสรางหงสยนตเสรจจงไดขหงสยนตบนไปหานางพมพาและอยรวมรกกบนาง

พมพาจนนางพมพาตงครรภ เมอพระญาพรหมทตทราบจงสงใหทหารประหารชวตวรรณพราหมณ

51

ขณะน าตววรรณพราหมณไปประหารชวต วรรณพราหมณขออนญาตไปหาหงสของตน จากนน

วรรณพราหมณจงไดขหงสบนหนไปพรอมกบนางพมพา ขณะทขหงสยนตบนนนนางพมพาเกดเจบ

ทองคลอด วรรณพราหมณจงขหงสเขาไปขอไฟจากพอคาส าเภาแตไฟกมาไหมสายบงคบหงสยนต

ท าใหวรรณพราหมณและนางพมพาตองพลดพรากกน นางพมพาคลอดบตรและน าสไบท าเปลผกกบ

กงไมใหบตรนอน จากนนนางกออกตามหาสาม ครงนนพระญาโพธสารแหงเมองกาสไดเสดจประพาส

ปาและไดพบกบเดกอยล าพงจงรบไปเลยงเปนลกบญธรรมและตงชอใหวาสวณณา สวนนางพมพาเมอ

พลดพรากจากบตรจงไปอาศยอยกบตายายนอกเมองกาส เมอสวณณาอายได 16 ป พระญาโพธสาร

ไดราชาภเษกใหครองเมองกาสและไดประกาศหานางในเมองใหสวณณราชาเลอกเปนมเหส

สวณณราชาพงพอใจนางพมพา ในขณะททงสองจะรวมรกกนพระอนทรกบนดาลใหมาพดวา ลกไม

ควรสมสกบมารดา สวณณราชาจงทราบความจรงวาตนเปนลกของนางพมพา ฝายวรรณพราหมณ

และหงสยนตไดรบความชวยเหลอจากพอคาส าเภา เมอพอคาส าเภาแลนส าเภามาถงเมองกาสกน า

หงสยนตถวายเจาเมองกาส และใหวรรณพราหมณเปนทาสเจาเมองกาสดวย ครนทวรรณพราหมณ

เปนทาสของเจาเมองกาสนน วรรณพราหมณไดท างานดวยความซอสตย วนหนงวรรณพราหมณไป

เหนหงสยนตของในวงของเจาเมองกาสกรองไห เจาเมองกาสเหนวรรณพราหมณรองไหจงสอบถาม

จนทราบความจรงวาวรรณพราหมณ นางพมพา และสวณณราชานนเปนพอแมลกกน จนกระทง

เจาเมองกาสไดใหสวณณราชา นางพมพา และวรรณพราหมณพบหนากน ทงสามไดสวมกอดกนแลว

รองไหจนสลบไป เมอทงสามไดสตฟนขนมากไดอยพรอมหนากนทเมองกาส วนหนงนางพมพาคดถง

บานเมองของตน วรรณพราหมณจงไดพานางไปเมองปญจาลนคร ทงสองอยในเมองปญจาลนคร

เจดเดอนแลวจงกลบมาอยทเมองกาส

ตวละครเจาเมองในเรองไดแก เมองปญจาลนคร 1.พระญาพรหมทต เมองกาส 1.พระญาโพธสาร

2.สวณราชา

10.คาวซอเรองสทธน ผแตง ไมปรากฏชอ

52

พระญาพรหมทตครองเมองพาราณส มมเหสชอนางเกสน พระอนทรไดประทานผล

พทราใหมเหสเสวยท าใหมโอรสชอสทธน เพราะมความสามารถดานการยงธน สวนเมลดพทราแมมา

ตวหนงไดกนและมลกชอวามามณกากข ดงนนสทธนและมามณกากขจงเปนเพอนกน เมอพระญา

พรหมทตสวรรคตชาวเมองจงพรอมใจเชญสทธนขนครองเมอง แตมามณกากขไดพาสทธนเหาะไปยง

เมองเสตนคร สทธนไดปลอมตวเปนพราหมณเขาไปในเมองและไดพบกบนางจรปภาธดาของพระญา

เสตราช สทธนและนางจรปภาไดรกใครกน เมอพระญาเสตราชทราบจงจดใหประลองวชาธน สทธน

ไดยงธนทะลกระดานไมมะเดอ 7 ชน ทะลแผนเหลก 7 ชน ทะลแผนทอง 7 ชน และทะลเกวยน

บรรทกทราย 7 เลม พระญาเสตราชจงยอมยกนางจรปภาใหสทธน สทธนและนางจรปภาไดขมามณ

กากขกลบไปเมองพาราณส ในระหวางทางแวะพกทศาลาซงฆนตารยกษดแล ฆนตารยกษไดจบมามณ

กากขไป สทธนและนางจรปภาจงไปขนเรอส าเภาแตเรอส าเภากไดอบปางกลางมหาสมทรท าใหสทธน

และนางจรปภาพลดพรากกน นางจรปภาไดไปอาศยอยกบเศรษฐและไดสรางศาลาวาดภาพเรองราว

ของตนกบสทธนไว ฝายสทธนไดพบกบนางอญชนวดนองของฆนตารยกษ และพบกบนางเรณวดซง

เปนญาตของสทธนถกยกษจบไป สทธนไดนางอญชนวด นางเรณวด และนางกษตรยอก 16 นางเปน

ชายา จากนนสทธนไดพบกบมามณกากขและขไปตามหานางจรปภาทเมองอนทปฏฐนคร แลวกลบไป

ครองเมองพาราณส

ตวละครเจาเมองในเรองไดแก เมองพาราณส 1.พระญาพรหมทต

2.สทธน เมองเสตนคร 1.พระญาเสตราช

11.คาวซอเรองสวรรณหอยสงข ผแตง ไมปรากฏชอ

ทาวสามลเจาเมองพาราณสมมเหสชอนางมณฑา มพระธดา 7 นาง ทาวสามลเหน

วาธดาของตนควรมคครองจงประกาศจดงานเลอกคขน ธดา 6 คนไดเลอกคครองเรยบรอย เหลอแต

นางรจนาทยงเลอกคครองไมได ทาวสามลจงประกาศใหชายในเมองพาราณสทกคนมาแสดงตวใหนาง

รจนาเลอก นางรจนาไดเหนรปทองทซอนอยขางในตวของเจาเงาะนางจงเลอกเจาเงาะเปนสวาม

ทาวสามลโกรธจงขบไลนางรจนาและเจาเงาะออกไปอยกระทอมปลายนานอกเมอง เจาเงาะถอดรป

53

ใหนางรจนาเหนและบอกวาตนชอสงขทอง วนหนงทาวสามลคดอบายสงหารเจาเงาะจงวางแผนให

ลกเขยทง 7 คนไปหาปลา เจาเงาะถอดรปแลวใชมนตเรยกปลาท าใหลกเขย 6 คนไมสามารถหาปลา

ได ลกเขย 6 คนเหนรปทองของพระสงขคดวาเปนรกขเทวดาจงเขาไปขอปลา พระสงขจงขอแลกปลา

กบปลายจมกของทง 6 คน เมอกลบถงเมองพาราณส ทาวสามลยงโกรธมากขนเพราะเจาเงาะหาปลา

ไดมากกวาลกเขย 6 คน จงไดใชใหลกเขยทง 7 คนออกไปหาเนอ พระสงขไดใชมนตเรยกเนอท าให

ลกเขย 6 คนไมสามารถหาเนอได ลกเขย 6 คนจงไปขอเนอกบรกขเทวดา พระสงขจงขอแลกเนอกบ

ปลายหของลกเขยทง 6 คน เมอกลบถงเมองพาราณสทาวสามลกโกรธมากขนเพราะเจาเงาะหาเนอได

มากกวาลกเขยทง 6 คน ทาวสามลจงไลเจาเงาะออกจากวงไป กระทงวนหนงพระอนทรไดแปลงกาย

เปนกษตรยตางเมองมาทาตคลกบทาวสามลโดยมประชาชนและเมองพาราณสเปนเดมพน ทาวสามล

ใหหกเขยออกไปตคลแตกแพ ทาวสามลจงใหนางมณฑาไปบอกนางรจนาใหนางรจนาขอใหเจาเงาะ

ออกไปตคล เจาเงาะไดถอดรปออกไปตคลและไดรบชยชนะท าใหผคนในเมองสรรเสรญรวมถง

ทาวสามลดวย ทาวสามลจงจดพธราชาภเษกใหพระสงขไดครองเมองพาราณสสบตอไป

ตวละครเจาเมองในเรองไดแก เมองพาราณส 1.ทาวสามล

2.พระสงข

12.คาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค า ผแตง ไมปรากฏชอ

พระญาสทสสาเจาเมองพาราณสมมเหส 2 นาง มเหสคนทหนงชอนางปทมมาและ

มเหสคนทสองชอนางภคยา นางปทมมามโอรสชอสวรรณเมฆะ และหมาขนค า (สนขขนทอง) อก 1

ตว สวนนางภคยามธดาชอจนทเกส และโอรสชอไชยา เมอสวรรณเมฆะอายได 3 ขวบ มารดาได

สนพระชนม นางภคยาวางแผนสงหารสวรรณเมฆะกบหมาขนค าโดยน าหมาขนค าไปปลอยในปาและ

น าสวรรณเมฆะโยนทงลงเหว พระอนทรชวยชวตสวรรณเมฆะเอาไวสวนหมาขนค ากตามกลนสวรรณ

เมฆะจนพบ ในปาแหงหนงมฤาษชอพรหมรงสไดเลยงดเดกหญงทเกดจากดอกบวชอนางคนธมาลา

สวรรณเมฆะไดพบกบนางคนธมาลาจงเกดความรกตอกนและแตงงานกนอยในปา พระอนทรไดมอบ

ดาบสรกญไชยแกสวรรณเมฆะ วนหนงสวรรณเมฆะ นางคนธมาลา และหมาขนค าไดกลบมายงเมอง

พาราณสและพบวาวรณยกษไดกนหญงชาวชาวเมองพาราณส สวรรณเมฆะไดชวยเหลอนางจนทเกส

54

ธดาของนางภคยาและไดนางจนทเกสเปนชายา สวรรณเมฆะไดครองเมองพาราณส สวนหมาขนค า

พระอนทรไดใหกนยาทพยและเอารางค า(รางทอง) รบน ายาทพยเพอรดหมาขนค าท าใหหมาขนค า

กลายเปนคนชอวา สวรรณรางค า ซงตอมาสวรรณรางค าไดนางจนทสมทร ธดาเจาเมองสาวตถเปน

ชายาและครองเมองสาวตถ

ตวละครเจาเมองในเรองไดแก เมองพาราณส 1.พระญาสทสสา

2.สวรรณเมฆะ เมองสาวตถ 1.สวรรณรางค า

13.คาวซอเรองหงสหน ผแตง เจาสรยวงศ

ในเมองพาราณสมยกษผดบมาลกพาตวแมของเจาเมองไปไวในปา พระญาพาราณส

มชายา 7 คน ชายา 6 คนไดใหก าเนดบตรชายเหลอแตชายาคนสดทายชอวมาลาทยงไมคลอดบตร

ปโรหตไดท านายวาบตรของนางวมาลาเปนพระโพธสตว ชายาทงหกอจฉา เมอนางวมาลาคลอดบตร

ชายาทงหกจงน าลกของนางวมาลาไปทงแลวน าลกสนขมาวางไวแทนพรอมกราบทลพระญาพาราณส

วานางวมาลาเปนชกบสนขท าใหพระญาพาราณสขบไลนางวมาลาพรอมกบลกสนขออกจากเมอง

นางวมาลาไปขออาศยอยในสวนของตายายนอกเมองพาราณส สวนบตรของนางวมาลาพระอนทร

ไดรบไปเลยง พระอนทรไดมอบดาบสรกญไชยและเสกหนใหกลายเปนหงสเพอเปนพาหนะแก

พระโพธสตว พระโพธสตวไดออกตามหามารดาของตนจนพบ ฝายราชบตรทงหกชนชอบการเลน

สะบาทองค า พระโพธสตวจงไปเลนดวยและชนะราชบตรทงหกไดสะบาทองค ามาใหแมของตน

วนหนงราชบตรทงหกบอกกบพระโพธสตววาไมใหกลบบานเพราะระหวางทางจะมยกษคอยจบคนกน

แตพระโพธสตวไมเกรงกลวเมอยกษมาถงจงไดฆายกษ ราชบตรทงหกเมอทราบวาพระโพธสตวไดฆา

ยกษแลวจงกราบทลพระญาพาราณสวาตนทง 6 คนเปนผฆายกษ พระญาพาราณสจงชนชมและ

มอบหมายใหราชบตรทงหกออกตามหาพระเจายา ราชบตรทงหกไดขอรองใหพระโพธสตวออกตาม

หาพระเจายา ระหวางทางพระโพธสตวไดชายา 3 คน คอ นางมขวด ธดาของพญายกษวสสวโร

นางจฬคนธา ธดาพญากมภณฑ และนางสรจนทา ธดาพญายกษอนมา แลวไดตอสกบยกษผดบพรอม

กบพาเจายาไปหาราชบตรทงหก ราชบตรทงหกไดสงหารพระโพธสตวและพาเจาพระเจายากลบเขา

55

เมองพาราณส เมอพระเจายากลบมาถงเจาเมองเหนวาพระเจายามความโศกเศรา พระเจายาไดเลา

ความจรงใหเจาเมองฟงวาคนทชวยตนนนคอพระโพธสตวหงสหน เมอพระญาพาราณสทราบความ

จรงจงไดช าระความและใหเพชฌฆาตสงหารแมลกทง 12 คน และไดจดขบวนรบนางวมาลาเขามาอย

ในวง

ตวละครเจาเมองในเรองไดแก เมองพาราณส 1.พระญาพาราณส

2.พระโพธสตวหงสหน

14.คาวซอเรองอายรอยขอด ผแตง อนเรอน เขอนแกว

พระญาสรมตเจาเมองอนทะ มมเหสชอนางคนธรา มธดา 7 คน ธดาคนสดทองชอ

นางรตนพมพา ในเมองนมครอบครวขอทานครอบครวหนงสามชอจททงพราหมณ สวนภรรยาชอ

จนทมณ ทงสองมลกชาย 1 คน เมอจททงพราหมณและจนทมณเสยชวต ลกชายจงตองใชชวตตาม

ล าพง ลกชายตองออกขอทาน ไมมเสอผาเปลยนจนตองใสเสอผาขาดทมดเปนปม ๆ ชาวบานจง

เรยกชอวา อายรอยขอด ครงหนงพระญาสรมตจดงานทอดกฐนและจดใหทานแกยาจก อายรอยขอด

จงมารบทานดวย นางรตนพมพาเหนอายรอยขอดกเกดความสงสาร นางจงใหพานดอกไมแกอายรอย

ขอดอธษฐานท าบญ อายรอยขอดอธษฐานขอใหไดนางเปนภรรยา เมอพระญาสรมตเหนจงกรวโกรธ

และขบไลนางรตนพมพาไปอยกบอายรอยขอด สวนธดาอก 6 คน พระญาสรมตกใหเลอกชายในเมอง

มาเปนคครอง เมอถงฤดท านาอายรอยขอดกท านาปรากฏวาคนไถของอายรอยขอดไปถกหนกอนใหญ

ท าใหคนไถหก อายรอยขอดจงไดงดหนกอนนนขนและพบแกววเศษ ตอมาพระญาสรมตให

อายรอยขอดเปนคนรบใชเพอไปคาในเมองจ าปา อายรอยขอดไดน าแกวไปขายให พระญาจ าปา

พระญาจ าปาไดรบอายรอยขอดเปนบตรบญธรรม อายรอยขอดอยในเมองจ าปาเปนเวลานานท าให

คดถงนางรตนพมพาจงไดยกทพไปเมองอนทะ พอกองทพของอายรอยขอดไปถงเมองอนทะชาวเมอง

ตางตนตระหนกคดวาเปนขาศก เมอพระญาสรมตทราบวาเปนอายรอยขอดจงไดไปเชญอายรอยขอด

เขาเมองและราชาภเษกอายรอยขอดใหครองเมองอนทะ และมพระนามใหมวา พระญาพนธมต

56

ตวละครเจาเมองในเรองไดแก เมองอนทะ 1.พระญาสรมต

2.พระญาพนธมต (อายรอยขอด) เมองจ าปา 1.พระญาจ าปา

บทท 3 ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

ภาพลกษณ ตามความหมายในพจนานกรมศพทวรรณกรรมองกฤษ – ไทย ฉบบ

ราชบณฑตยสถาน ไดใหความหมายวา ลกษณะหรอทาทของบคคลหรอองคกรทปรากฏแกตาหรอ

ความรสกของสาธารณชน (2545: 218) ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ คอ ภาพของ

เจาเมองทปรากฏในวรรณกรรมคาวซอ ซงการศกษาในครงนผวจยจะมงเนนศกษาเฉพาะภาพลกษณ

ของเจาเมองทด เพราะภาพลกษณทไมดของเจาเมองถกก าหนดขนตามโครงเรองทใหตวละคร

เจาเมองมภาพลกษณทไมดเพอเปนตวละครปรปกษของคาวซอเรองตาง ๆ

จากการวเคราะหวรรณกรรมคาวซอพบวา กวสรางสรรคตวละครเจาเมองใหมภาพลกษณ 9

ภาพลกษณ คอ ภาพลกษณการเปนผปกครองเมอง ภาพลกษณพระโพธสตว ภาพลกษณเจาเมอง

ลานนา ภาพลกษณผมบญ ภาพลกษณผมของวเศษและอ านาจวเศษ ภาพลกษณผมสตปญญาและ

ความร ภาพลกษณผมจรยธรรม ภาพลกษณผมทรพย และภาพลกษณผมรปงาม ซงภาพลกษณ

ดงกลาวเปนผลมาจากคณลกษณะและหนาทพเศษของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

1.ภาพลกษณการเปนผปกครองเมอง ภาพลกษณการเปนผปกครองเปนภาพลกษณทส าคญของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

ซงการเปนผปกครองเมองนนจะตองมคณลกษณะและหนาทในการปกครองบานเมองใหเกดความ

มนคงและสงบสข คณลกษณะและหนาทของผปกครองเมอง ไดแก การสบเชอสายมาจากกษตรย

การมพระราชอ านาจ การสงสอนผอยใตอ านาจ การใหรางวลแกผท าคณประโยชน การตดสน

คดความ การอปถมภพระพทธศาสนา และการปกครองบานเมองโดยธรรม

1.1.การสบเชอสายมาจากกษตรย ในวรรณกรรมคาวซอไดกลาวถงเจาเมองวาเปนผปกครองเมอง ทจะตองสบเชอสาย

มาจากกษตรยโดยตรง เพอปกครองรกษาประชาชนและบานเมองใหเกดความสงบสขสบไป ดงใน

คาวซอเรองชางโพงนางผมหอมทกลาวถงพระญาหลาน า เจาเมองหลาน าทแตงตงราชาภเษกราชบตร

ของตนคอ เจาสทธกมาร ใหเปนเจาเมองปกครองเมองหลาน าและประชาชนชาวเมองใหมความสข

สบไป ดงคาวซอวา

58

เราจกคดยก ยงราชบตตา หอเปนพระญา ราชาเอกอาง

ปกครองรกษา ปชชาสบสราง หอสขส าราญ ทกชน

...

กหอจดการ ตามแบบราชะ ไดภเษกเจา ราชา

นมนตสงฆะ มาเทศนา รดน าพทธา ภเษกองคเจา

ตงยงพระนาม กมารหนอเหนา ตามฉายาเงา บละ

สทธเลศราชา เอกราชะ บผดแผกได นามเดม

(ชางโพงนางผมหอม, 2511: 12 – 13)

(ถอดความ: กลาวถงพระญาหลาน าไดคดทจะแตงตงใหราชบตรคอสทธกมารเปนเจาเมอง ปกครองดแล

บานเมองและประชาชนทกหมใหมความสข พระญาหลาน าจงไดใหเสนาจดการตามราชประเพณราชาภเษก

สทธกมาร ไดนมนตพระสงฆมาเทศน และรดน าพทธาภเษกแกสทธกมาร จากนนไดแตงตงพระนามสทธ

กมารเปนสทธราชา)

ในวรรณกรรมคาวซอเรองเจาสวตรแสดงใหเหนถงภาพลกษณผปกครองเมองทจะตองมการ

สบเชอสายมาจากวงศกษตรย เจาเมองจะตองมเชอสายมาจากกษตรยซ งเปนฐานนดรสงสดในเมอง

แสดงใหเหนวาเจาเมองมภมหลงทสงสง เมอเจาเมองสวรรคต ลกของเจาเมองกจะเปนผสบราชสนตต

วงศโดยตรง ทงนการทเจาเมองมเชอสายมาจากวงศกษตรย เพอใหประชาชนชาวเมองเกดความ

ศรทธาและจงรกภกดตอเจาเมอง ดงในคาวซอวา

สวตรองคค า หนอเมองภมม ไขชแตตน เดมมา วานามเราน แตตนอตตา สวตรกมา เนตรนามวาอน เปนหนอกษตรย พาราเขอนขน เปนทสถตส าราญ แตเคา

(เจาสวตร, 2511: 107) (ถอดความ: เจาสวตรไดกลาววาตนเปนบตรของเจาเมอง พอเปนเจาเมองอยในบานเมองของตน)

จากคาวซอเรองเจาสวตร กลาวถงเจาสวตรวาเปนราชบตรของพระญาอาทตย เจาเมอง

พาราณส และตอมาเจาสวตรกไดเปนเจาเมองปกครองบานเมองสบตอพระราชบดาของตน หรอใน

คาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค า พระญาสทสสา เจาเมองพาราณสไดใหนางปทมมาอธษฐาน

ขอบตรเพอจะไดสบราชสมบตตอจากตน ดงคาวซอวา

59

ขอลกชายเลา เจาตนบญนก มาเกดได กบนาง แทนพระเจาชาง สบหนอหอขวาง นนและนงนาง สวยออนอวน

(สวรรณเมฆะหมาขนค า, 2511: 5) (ถอดความ: นางปทมมาไดขอบตรชายทมรปงาม มบญ ไดมาปฏสนธในครรภเพอเปนหนอเนอเชอกษตรยปกครองบานเมองสบตอจากพระราชบดา)

การสบเชอสายมาจากกษตรยของเจาเมองแสดงใหเหนวา เจาเมองเปนผมภมหลงทยงใหญ

และมการสบราชสนตตวงศมาอยางตอเนอง เพอใหประชาชนเคารพศรทธาและจงรกภกดตอราชวงศ

และเจาเมอง นอกจากนยงแสดงใหเหนวาการสบเชอสายมาจากกษตรยเปนการปกครองบานเมอง

และขจดทกขบ ารงสขใหแกประชาชนดวย

อยางไรกตามในวรรณกรรมคาวซอบางเรองไดแก วรรณพราหมณ จนตะฆา นกกระจาบ และ

อายรอยขอด มเจาเมองทไมไดสบเชอสายมาจากกษตรยโดยตรง คาวซอเรองวรรณพราหมณ

วรรณพราหมณเปนผทถอก าเนดในตระกลพราหมณ คาวซอเรองนกกระจาบ เจาสรรพสทธถอก าเนด

ในตระกลเศรษฐ คาวซอเรองจนตะฆา เจาจนทฆาต และสรยฆาตถอก าเนดในครอบครวทคตะ และ

คาวซอเรองอายรอยขอด อายรอดขอดหรอพระญาพนธมตถอก าเนดในครอบครวทคตะ ซงตอมา

ทงหมดไดเปนเจาเมองปกครองเมองตาง ๆ ทงนเนองจากตวละครดงกลาวเปนตวละครเอก และม

คณลกษณะอน ๆ สนบสนนจงท าใหไดเปนเจาเมองในเวลาตอมา

1.2.การมพระราชอ านาจ การเปนผปกครองเมองจะตองมอ านาจเหนอกวาบคคลทวไปในเมอง เพราะ

ผปกครองเมองจะตองใชอ านาจเพอปกครองชาวเมองใหอยในกฎระเบยบของผปกครองเมอง ดงนน

อ านาจของผปกครองเมองจงเปนอ านาจทเดดขาด เปนอ านาจทท าใหผอยใตอ านาจเกรงกลว และ

จงรกภกดตอผปกครองเมอง ในวรรณกรรมคาวซอไดกลาวถงเจาเมองวาเปนผมพระราชอ านาจท

ยงใหญ เมอเจาเมองมพระราชอาชญา หรอบญชาการตาง ๆ ผอยใตอ านาจจะตองปฏบตตามพระราช

อาชญาดงกลาวใหเปนไปดวยความเรยบรอย หากผอยใตอ านาจฝาฝนหรอขดพระราชอาชญาแลว

จะตองไดรบโทษสงสดคอประหารชวต ดงในคาวซอเรองวรรณพราหมณ กลาวถงพระราชอ านาจของ

พระญาพรหมทต เจาเมองปญจลนคร ทมพระราชอาชญาสงใหผอยใตอ านาจปฏบตตามหากใคร

ฝาฝน หรอกระท าผดตอพระราชอาชญาจะตองไดรบโทษถงแกชวต ดงคาวซอ

60

อาชญาเหนอหว พระองคเจาชาง ทานปลงแตงหาง ทงมวล

คนใดลวงล า ท าผดแผผวน ทบสมควร อาญาทานหาม

เทยงแดนจกตาย เปนจรงแมนมน ปนกลวองคคาน ทานคด


(ถอดความ:พระญาพรหมทต เจาเมองปญจลนครไดรบสงใหทหารและคนรบใชคอยดแลนางพมพาทใน

ปราสาท หากใครขดขนรบสงกจะมโทษถงแกชวต ท าใหทกคนตางเกรงกลวในพระราชอ านาจ)

นอกจากนในคาวซอเรองชางโพงนางผมหอมยงไดกลาวถงพระราชอ านาจของ

เจาเมองไววา เมอเจาเมองมบญชาการหรอสงผอยใตอ านาจไมวาจะเปนทหาร เสนา ขารบใชแลว

ผรบบญชาการจากเจาเมองจะตองรบปฏบตจดการตามค าสงของเจาเมองอยางรวดเรว ดงในคาวซอ

ทวา

สององคทานทาว กจบชมขวญ แลวเรยกหายง เสนาขาเฝา สงหอจดการ งานท าขวญเจา สดาญง ลกรก เสนาจดการ ตามความบงคบ ในรบได เรวพลน

(ชางโพงนางผมหอม, 2511: 5) (ถอดความ: พระญาพรหมทต เจาเมองสรรตนา พรอมมเหสไดจบรบขวญนางสดา ราชธดาของตน พรอมกบเรยกเสนาใหมาเขาเฝา และสงใหเสนาจดการเตรยมงานรบขวญนางสดา เหลาเสนารบค าสงแลวรบจดการอยางรวดเรว)

สวนในคาวซอเรองนกกระจาบ และเรองชางโพงนางผมหอม ยงไดกลาวถงพระราช

อ านาจของเจาเมองไววา เมอเจาเมองมบญชา หรอรบสงแลว บรรดาเสนาหรอผอยใตบงคบบญชา

จะตองรบกระท าตามพระราชประสงคทนท หากไมปฏบตตามบญชาหรอรบสง หรอกระท าผดค าสง

ของเจาเมองกจะไดรบโทษ ดงในคาวซอวา

เหตเจาเหนอหว บญชาสงไว หอสจงหาง ตามค า (นกกระจาบ, 2511: 24)

(ถอดความ: พระญาพรหมทต เจาเมองพาราณส ไดรบสงเสนาวาหากใครท าใหนางทพเกสรพดได ใหเหลาเสนาตกลอง และเครองดนตรเปนสญญาณ เสนาไดปฏบตตามค าสงของเจาเมอง)

นอกจากพระราชอ านาจของเจาเมองจะเปนทเกรงกลวตอผอยใตบงคบบญชา

ในเมองแลว พระราชอ านาจเจาเมองยงแผขยายใหเปนทเกรงกลวของเมองอน ๆ ดงในคาวซอเรอง

61

สวรรณหอยสงข กลาวถงทาวสามลวามพระราชอ านาจในเมองพาราณส ดวยเดชานภาพของเจาเมอง

พาราณสทมอ านาจยงใหญท าใหเมองตาง ๆ มานอบนอมสวามภกดตอเมองพาราณส ดงในคาวซอวา

เจาผครอง นครอวบฟก กษตรยใหญกวาง พารา หากมเดชะ ไปทวทสา นามชอพระญา สามลเอกอาง ปกครองรกษา ประชาสบสราง รอยเอดหวเมอง นบนอม

(สวรรณหอยสงข, 2511: 2) (ถอดความ: เจาผครองนครพาราณสมเดชานภาพไปทวทศ มนามวา ท าวสามล เปนเจาเมองปกครองประชาชนในเมอง และหวเมองตาง ๆ รอยเอดหวเมองตางนอบนอมตอเจาเมองพาราณส)

จากคาวซอทกลาวมาจะเหนไดวา เจาเมองมอ านาจสงสดในการปกครอง พระราชอ านาจของ

เจาเมองสามารถบญชาหรอสงการตาง ๆ ไดตามพระราชหฤทย เมอเจาเมองมบญชาหรอรบสงแลว

เสนาหรอผอยใตบงคบบญชาจะตองปฏบตตามค าสงทนท หากใครขดขนพระบญชาจะตองไดรบโทษ

สงสดคอการประหารชวต ดงนนพระราชอ านาจของเจาเมองจงเปนทเกรงกลวของผอยใตบงคบบญชา

นอกจากนพระราชอ านาจทยงใหญของเจาเมองยงแผไพศาลไปยงเมองตาง ๆ ท าใหเมองเหลานนตอง

นบนอมในพระราชอ านาจของเจาเมอง พระราชอ านาจของเจาเมองจงเปนคณลกษณะทแสดงถง

พระบรมเดชานภาพทยงใหญของเจาเมองท าใหเจาเมองเปนทนาเกรงขามของประชาชนและเมอง

ทอยใตพระราชอ านาจทงปวง

1.3.การสงสอนผอยใตอ านาจ ผปกครองเมองมหนาทส าคญคอการปกครองรกษาบานเมอง และปกครองชาวเมอง

เพอใหเกดความเจรญรงเรองในบานเมองของตน การปกครองผอยใตอ านาจเปนหนาทส าคญประการ

หนง ในวรรณกรรมคาวซอเจาเมองมหนาทสงสอนผอยใตอ านาจ เพอใหผอยใตอ านาจปฏบตตนให

เกดความเรยบรอยดงาม ไมสรางความเดอดรอนในบานเมอง ซงเปนแนวทางในการควบคมผคนใหอย

ในศลธรรมอนจะท าใหบานเมองมระเบยบวนย

ในวรรณกรรมคาวซอสามารถจ าแนกการสงสอนผอยใตอ านาจของเจาเมองออกเปน

3 ลกษณะ คอ เจาเมองสงสอนบตร เจาเมองสงสอนบรวาร และเจาเมองสงสอนศตร

62

1.3.1.เจาเมองสงสอนบตร บตรของเจาเมอง คอผทสบเชอมาจากเจาเมองโดยตรงหรอราชบตร และ

บตรทมความเกยวของตามกฎหมาย กลาวคอ เปนบคคลทมาอภเษกกบราชธดาของเจาเมองกคอ

ราชบตรเขย ในทนตางกเรยกบตรทงสองลกษณะวาเปนบตรของเจาเมอง

ในวรรณกรรมคาวซอจะกลาวถงเจาเมองวาไดสงสอนบตรของตน โดยให

ยดถอและปฏบตตามในเรองการท างาน การมคณธรรม และการมคครอง ดงในคาวซอเรองสทธน

กลาวถงพระญาเสตราช เจาเมองเสตรนครไดสงสอนราชบตรเขยคอเจาสทธนในเรองการท างาน

นอยใหญ การตงมนอยในคณธรรมโดยการท าบญรกษาศล มองการณไกล ไมโกรธกรวเสยงดงเพราะ

จะเปนท อบอายแกประชาชน และจะถกสนมก านลนนทาวารายได นอกจากนยงสอนเรอง

การมคครองใหรกและดแลกน หากสามใจรอน ใหภรรยาใจเยน เสมอนก บไฟทตองใชน าดบ

ดงปรากฏคาวซอวา

สวนทาวเสต ราชปตตา กปลงวาจา อนญาตเจา

แลวสงสอนปน ร าพนลกเตา เรองการหนกเบา ใหญนอย

วากนไปเถง รอดเทงเรยบรอย อยสขเทยงหมน ทฆา

หอหมนพกงวาย ทองผายมาหา อยาตดบนลา ปตตาแกเถา

การอยการกน ทงสองลกเตา อยาลมคลองคณ ทานพระ

หมนรกษาศล กนทานสงฆะ อยามกโกรธกรว เนองนน

กลวอายไพรฟา เลาหนาจาขวญ สนมก านล จกดถกได

หอคดหนไกล อยาใจรอนไหม ฟจาอนใด ขนช า

คนผวเปนไฟ เมยไหลเปนน า ดบวอดขว า เปลวเยน

(สทธน, 2511: 52 – 53)

(ถอดความ: เมอสทธนไดนางจรปภาธดาของทาวเสตราชเปนชายาแลว สทธนไดขออนญาตพระญาเสตราช

กลบไปยงเมองของตนคอเมองพาราณส พระญาเสตราชกอนญาตและสงสอนเจาสทธนเรองการท างานหนก

เบา และสอนเรองการด ารงชวตใหหลกธรรมของพระพทธองค ใหรกษาศล อยาโกรธเพราะจะเปนทอบอาย

แกประชาชน หากเจาเมองโกรธ นางสนมก านล และประชาชนจะนนทาและดถกได ใหเจาสทธนมองการณ

ไกล อยาใจรอน และพดจาไมด หากเจาสทธนใจรอนใหนางจรปภาเปนเสมอนน าทคอยดบไฟรอนนน)

63

1.3.2.เจาเมองสงสอนบรวาร เจาเมองเปนผทมอ านาจบารมและมบรวารมาก ซงบรวารของเจาเมอง

ไดแก เจาเมองประเทศราช ขาราชบรพาร และประชาชนในเมอง ดงนนราชกจของเจาเมองจงตอง

สงสอนบรวารใหปฏบตตามค าสงเพอใหบรวารเหลานนเปนคนดมคณธรรมและไมสรางปญหาใหกบ

บานเมอง

ในวรรณกรรมคาวซอกลาวถงเจาเมองสงสอนบรวารของตนในเรองการคบ

มตร และการประพฤตตนตามหลกธรรมของพระพทธศาสนา ดงในคาวซอเรองชวหาลนค า กลาวถง

เจาชวหาลนค า เจาเมองโสทราชคหะ ไดสงสอนไพรฟาประชาชน และเจาเมองตาง ๆ รวมทง

ขาราชบรพาร ในเรองการคบมตรวา ไมควรคบคนพาล ใหคบคนทไมมความโลภ คบคนใหดทใจ

มากกวาดทการพดจา คบคนทมศล คบคนทชวยเหลอเราเวลาทเราทกขยากล าบาก คบคนทมปญญา

และใหตงมนอยในหลกธรรมของพระพทธศาสนา คอ หลกทศพธราชธรรม การไมโลภ และซอสตย

ในการตดสนความตาง ๆ ดงในคาวซอวา

เจากสงสอน ปชชาไพรฝา ทงรอยเอดเมอง หมทาว

เจากสงสอน ชกน าแตเคา ฝงนกปราชญเจา ควรฟง

การคบเพอนมตร มหลายประการ ยงมนทาน โวหารเปรยบแจง

การคบมตรฝง จงคดหอแหง ชางหมพาวาย ต าชา

คนพาโล โมโหสวกงา จาปากกลา ค างาน

ขาวสกแลว ชางเปนขาวสาร เหมอนบตตะมาร กบเราดงอน

ชางหอว าวาย ฉบหายดวนสน ตายเพอโลโภ ตวนน

โลภมากลาภหาย เหมอนกนวานน กจาเปรยบอน หงสทอง

มหนงแลว อยากไดแถมสอง ปองควเท ผามางจนได

ค าปากจาหวาน บหนปมไส จกแผอยางใด บร

นกเลงพนน การเลนเจาช พดเทจดมเหลา สรา

อทนนา กาเม มสา ผดมสรา สบฝนกนเหลา

จกไปคบเขา จกพาหอเขา เปลวไฟแดง เถารอน

ในปจจบน มนชางสอฟอง หอตกคอกกวาง ทนดา

คนจ าพวกนน ดเมอตอตา ลบหลงนนทา จาขวญเลาตาน

64

ย ายบญคณ ทานนนหลายถาน มนจาค าบาง ถอยชา

ขมเพอนยอตว เหมอนหวคงฟา หอเพอนอวดอาง มนด

คนเชอนนและ ผดดวยวจ คนฝงด อยาไดเสพสราง

คนสขทกขกน ยอมมแถมถาน ตามบวราณม วาไว

เมอเราทกขผลาญ อยากกนทกขไร มนยอมโปรดให ปราน

เมอเราพลาดพลง ผดดวยวจ มนแปงใจด ตกเตอนบอกให

ยามเมอตวเรา ไดตกต าใต เถงแกภยยา โทษราย

มนยอมปองกน รกษาเราไว บหอเสอมสน เสยไป

คนอยางนและ เปนมตรเทยมใจ บหอตกไป แกมดนฝนหญา

เวลาบญคน ใครใดตางหนา มาจานนทา วาราย

ขมเหงเตงเรา ดวยความผางราย ตกเตอนบอกหอ ตามธรรม

เกดเปนมนษย ไมตองตกน ไผไมเชอฟง ค าจาแหงเจา

เราเกดมาเปน คนชายกนขาว อยาฟงค าเบา ถอยชา

จาเปรยบเทยมเหมอน ใบคาหอรา ปกบกม เหมนไป

คนจ าพวกน เชญเจาทงหลาย ควรอธบาย บอกกนเจตแจง

คนปญญาม ร าเพงหอแหง จกคบมตรแพง เสยวรก

คบคนพาโล เปรยบคอไอยกษ มนยอมหอ พาวาย

คบหอชางคบ มตรแกวสหาย หอผอเหลยมลาย ตรสตรองสวางไส

อะเสวนา อยาคบคนใบ เหมอนอธบาย วานน

บญฑโต นกปราชญเจาชน เสมอดงอน ดวงไฟ

เสวนะ เปนทอาศย เราควรดไป คบนกปราชญเจา

อนนนเหลาเหย จกพาหอเขา นพพานชย บแคลว

ในปจจบน ไดหนอยแลว ยงกมมบาปกลา อธรรม

ทศราชะ ทงสบประการ จ าศลกนทาน ไปแทไจไจ

อยาโลภตณหา ตาหนใครได จกรายดใด ร าพจ

ตดสนความ อยาท าอามจ คอรกฝายเบอง ตแคม

หอชอบแมนทด บอกกลาวชแจง กนถานไฟแดง เพราะเพอความใบ

ผแพพอยเสย ผคานพอยได บตามวนย บญญต

65

เจากสงสอน ตกเตอนชชก ฝงไพรฝา ปชชา

แถมรอยเอดทาว ตางดาวสาขา กตงโสดา รบฟงถถอย

(ชวหาลนค า, 2511: 142 – 144)

(ถอดความ: กลาวถงชวหาลนค าเมอไดเปนเจาเมองโสทราชคหะแลว ไดสงสอนไพรฟาประชาชน เจาเมอง

ประเทศราช และขาราชบรพาร ในเรองการคบมตรวามหลายประการ ดงในนทานทจะเปรยบใหฟงดงน

การคบมตรตองคดใหรอบคอบอยาคบคนพาลขโมโหเหมอนกบบตตะมาร ไมควรคบคนโลภเปรยบเหมอน

หงสทองทไมรจกพอ ใหคบคนทใจอยาคบคนทค าพดไพเราะและภายในจตใจไมด ใหคบคนทมศล 5 ขอ

ใหคบคนทชวยเหลอเราเมอเราล าบากยากไร อยาคบคนทชอบนนทาใสรายเรา ใหคบคนทมปญญา เพราะ

คนทมปญญาเปรยบเสมอนดวงไฟสองน าทางใหแกเรา หากคบมตรทดกพาเรา ใหพบเจอแตสงด ๆ

นอกจากนจะตองยดมนในหลกทศพธราชธรรม ท าบญใหทาน ไมโลภ และตดสนคดความอยางเทยงตรง

เหลาไพรฟาประชาชน เจาเมองประเทศราช และขาราชบรพารตางตงใจฟงค าสอนของเจาชวหาลนค า)

1.3.3.เจาเมองสงสอนศตร ราชกจของเจาเมองอยางหนงคอการเปนนกรบทตองตอสกบขาศกศตรทม

ฤทธมาก เพอปกปองบานเมองและประชาชนชาวเมองของตน ในการตอสระหวางเจาเมองกบศตร

เจาเมองจะมชยชนะเหนอศตรทกครง เมอศตรพายแพตอเจาเมอง เจาเมองมกจะสงสอนศลธรรม

ใหกบศตรเพอใหเปนแนวทางในการด าเนนชวตของศตรดวย

ในวรรณกรรมคาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค าไดกลาวถงเจาเมอง

สงสอนศลธรรมใหแกศตรคอยกษ กลาวคอ เมอเจาสวรรณตอสกบยกษและไดรบชยชนะแลว

เจาสวรรณไดไวชวตแกยกษ พรอมกบสงสอนใหยกษปฏบตตามหลกศลธรรมของพระพทธศาสนา คอ

หลกศล 5 หรอ เบญจศล ไดแก เวนจากการฆาสตว เวนจากการลกทรพย เวนจากการประพฤตผดใน

กาม เวนจากการพดเทจ และเวนจากการดมของมนเมา ดงในคาวซอ

สวนสวรรณา มใจบเศรา จกปลงปลอยยง ปยกษ

เจาจงสงสอน ศลธรรมแคมคก หอปยกษเถา ถอเอา

ศลพระพทธ มไวตามเถา ปานาหอเอา ยกษรกษาได

อทนนา หอจ าใสไส ของลกลเอา บบเคน

กาเมสกมม หอจ าหลกเวน ญงทอน ผวม

มสาวาทคน รกษาวจ อยาจวาท บดหมนเศรา

66

สราเมรย อยาไดกนเหลา ของมวเอา ซมซะ

จกเสยสต บประมาทะ บจบถกตอง คลองด

(สวรรณเมฆะหมาขนค า, 2511: 83 – 84)

(ถอดความ: เจาสวรรณาไดสงสอนยกษใหรกษาศลซงเปนหลกธรรมของพระพทธเจา 5 ขอ คอ หามฆาสตว

หามลกทรพย หามประพฤตผดในกาม หามพดเทจ หามดมของมนเมา ใ หยกษรกษาศลไวใหดอยาได

ประมาท)

จะเหนไดวาการสงสอนผอยใตอ านาจของเจาเมอง แบงออกเปน 3 ลกษณะ

คอ การสงสอนบตร การสงสอนบรวาร และการสงสอนศตร การสงสอนบตรของเจาเมองเปนการ

สงสอนบตรในเรองการท างาน การตงมนอยในคณธรรม และการมคครอง สวนการส งสอนบรวารจะ

สงสอนในเรองการคบมตร และสอนใหมคณธรรม นอกจากนเจาเมองยงไดสงสอนศตรใหปฏบตตาม

หลกศล 5 ประการ การสงสอนผอยใตอ านาจของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมความนาสนใจในแง

ของการใหรายละเอยดของการสงสอนซงแตกตางกบวรรณกรรมนทานของราชส านกทไมปรากฏ

รายละเอยดของการสงสอนทเดนชดนก โดยเฉพาะการสงสอนศตรใหปฏบตตามหลกของศล

การสงสอนผอยใตอ านาจของเจาเมองแสดงใหเหนราชกจของเจาเมองในการอบรบสงสอนผอยใต

อ านาจของตน เจาเมองเปนผทมคณธรรมและสงสอนบคคลทอยใตอ านาจใหมคณธรรมดวยเชนกน

คณธรรมหรอค าสอนของเจาเมองเปนกรอบในการควบคมผอยใตอ านาจใหปฏบตไปในทศทาง

เดยวกน ทงนหากผอยใตอ านาจของเจาเมองปฏบตตามค าสอนของเจาเมองกจะท าใหบานเมอง เกด

ความสงบสข

1.4.การใหรางวลแกผท าคณประโยชน การใหรางวลแกผท าคณประโยชนของผปกครองเมองเปนหนาทหนงของเจาเมอง

ซงการเปนเจาเมองทดนอกจากจะมพระเดชหรออ านาจทยงใหญแลว เจาเมองยงตองมพระคณ คอ

ความเกอกลเออเฟอตอขาราชบรพารและประชาชนผท าคณประโยชน การใหรางวลแกผท า

คณประโยชนนนกเพอเปนขวญก าลงใจแกผ อยใตอ านาจทกระท าความด สวนรางวลทเจาเมอง

พระราชทานให เชน เงน ทอง สงของ เสอผา และเครองโภชนาการ ทงนการใหรางวลแกผท า

คณประโยชน เจาเมองจะพจารณาใหรางวลแกผทคดด พดด และท าด

67

ในวรรณกรรมคาวซอเรองเจาสวตร กลาวถงเจาเมองประทานรางวลแกพราหมณทท า

หนาทท านายราชบตรของเจาเมองวาเปนผทมบญญาธการมาก เจาเมองดใจจงประทานรางวลเปนเงน

ทอง และผนผาอาภรณใหแกพราหมณ ดงในคาวซอวา

พระบญเรอง ประทานปลงหอ เครองรางวล ทอดซด

เงนค าปลงปน แกพราหมณส ทงผนแผนผา อาภรณ

(เจาสวตร, 2511: 8)

(ถอดความ: เมอพระญาอาทตย เจาเมองพาราณสไดฟงค าท านายเกยวกบบตรของตนจากพราหมณกมความ

ยนด จงไดประทานรางวลเปนเงนทอง เสอผา แกพราหมณผท านาย)

เชนเดยวกนกบคาวซอเรองสวรรณเมฆหมาขนค าทกลาวถงเจาเมองประทานรางวล

ใหแกโหรผท านายราชบตรวาเปนผมบญมากประสต เจาเมองจงประทานรางวลเปนวตถสงของ

เงน ทอง ใหแกโหร ดงในคาวซอวา

กษตรยหนอฟา รแจงจรงจ า กษตรยองคค า มใจชนส

มพระโอษฐา เจยรจาฟอ ประทานครว สงทรพย

วตถสงของ เงนทองมอบอบ จมนกปราชญเจา โหรา


(ถอดความ: เมอกษตรยไดทราบความจรงกมจตใจชนชมยนด ไดสนทนา ประทานสงของ ทรพยสนเงนทอง

ใหกบโหร)

สวนวรรณกรรมคาวซอเรองจนตะฆา กลาวถงเจาเมองประทานรางวลใหแก

นายส าเภา ในฐานะทนายส าเภาไดพาเจาจนทฆาตมาหาเจาเมองอนทปฏฐนครเพอรกษาโรคของ

ราชธดาเจาเมองอนทปฏฐนคร เมอราชธดาหายจากโรคแลว เจาเมองนอกจากจะประทานรางวล

ใหแกเจาจนทฆาตแลว ยงไดประทานเงนทองเปนรางวลใหแกนายส าเภา ดงคาวซอวา

ทาวพรหมจกร ตนมเดชฤทธ ยกยนไหว วนทา

ชมชนล า ใครหวแกมจา ยกเอาค ามา เตมหกหมนตง

เงนแถมหนงแสน หอเปนคาจาง ไดคาดเคยนค า เรยบรอย

หอนายสะเพา ไปแถมบนอย ยกยนหอ เพงพอ

เพราะทานคณนก ไดไปหาหมอ ชอบใจชอบคอ จาจาไหไห

(จนตะฆา, 2511: 51)

68

(ถอดความ: ทาวพรหมจกร เจาเมองอนทปฏฐนคร กราบไหวขอบคณเจาจนทฆาตทไดชวยเหลอราชธดาคอ

นางเทวธสงกาฟนขนมา ทาวพรหมจกรตางชนชมพรอมทงไดยกเอาทองค าหกหมน และเงนอกหนงแสนเปน

คาจางเจาจนทฆาต สวนนายส าเภาทพาเจาจนทฆาตมากไดรบของประทานจากเจาเมอง เจาเมองกพดไป

รองไหไปดวยความดใจทไดธดากลบคนมา)

นอกจากนในคาวซอเรองวรรณพราหมณ กลาวถงเจาเมองกาสทประทานรางวลใหแก

นายส าเภา เพราะนายส าเภาไดน าหงสยนตมาถวายเจาเมอง ซงรางวลทเจาเมองประทานใหแก นาย

ส าเภาเปนเครองโภชนาการตาง ๆ และเจาเมองไดกลาวอวยพรใหแกนายส าเภาดวย ดงในคาวซอวา

เจาองคเหนอหว ซ าทอดปณณะ เอาปนตอบจาง นาวา

ทงโภชนะ สพพะชนปลา ทงโภชนา กลาหมากเหมยง

หอปณณาการ เปนทานพรอมเสยง ซ าอวยพรทวย พร าพรอม


(ถอดความ: นายส าเภาไดถวายหงสยนตแดพระญาโพธสาร เจาเมองกาส เจาเมองไดใหของรางวลคาจางตอบ

แทนนายส าเภา ทงอาหาร เนอสตว เนอปลา หมาก เหมยง พรอมกบอวยพรใหแกนายส าเภา)

จากคาวซอจะเหนวาการใหรางวลแกผท าคณประโยชนของเจาเมอง แสดงใหเห น

พระมหากรณาธคณของเจาเมองทมตอผอยภายใตการปกครอง เจาเมองจะใหรางวลแกผ

ท าคณประโยชนบนพนฐานของการคดด พดด และท าด รางวลท เจาเมองประทานใหแก

ผท าคณประโยชนเปนสงของทมคา ไดแก เงน ทอง เสอผาอาภรณ และเครองโภชนาหารตาง ๆ

นอกจากนเจาเมองยงไดกลาวถอยค าอวยพรใหแกผท าคณประโยชนดวย การประทานรางวลใหแก

ผท าคณประโยชนนน เปนการใหก าลงใจตอผทกระท าคณประโยชนเพอใหกระท าคณความดสบตอไป

1.5.การตดสนคดความ ผปกครองเมองนอกจากจะมหนาทสงสอนผอยใตอ านาจแลว เมอผอยใตอ านาจม

ปญหาขดแยงกนไมสามารถตกลงแกไขปญหาลงได ผปกครองเมองจงตองมหนาทตดสนคดความดวย

เจาเมองเปนผทมอ านาจสงสดในการปกครอง เมอประชาชนชาวเมองมปญหาขดแยงกนเกดขน

เจาเมองจะใชพระราชอ านาจในการตดสนคดความดวยความซอสตยยตธรรม และเมอเจาเมองตดสน

คดความไปแลวกถอเปนทสนสดคดความนน ผทกระท าความผดกจะตองไดรบโทษตามทเจาเมอง

ตดสนคดความไป ทงนเพอใหเกดความยตธรรมแกชาวเมอง และเพอใหบานเมองสงบสข

69

ในวรรณกรรมคาวซอกวไดกลาวถงการตดสนคดความของเจาเมองไวในคาวซอเรอง

หงสหนวา เจาเมองไดพจารณาคดความชายาทงหกทใสรายนางวมาลาวาลกของนางวมาลาเปนสนข

เมอเจาเมองทราบความจรงจงใหเสนาสอบถามเหตการณจากชายาทงหก และชายาทงหกกสารภาพ

เพราะกลวตองโทษหนก เสนาและผคมกเพดทลเจาเมองวาชายาทงหกสารภาพความจรงแลว

เมอเจาเมองพจารณาคดความวามความผดชดเจนจงตดสนคดโดยใหประหารชวตชายาทงหกเพอ

ไมใหเปนเยยงอยางในภายหลง ดงคาวซอวา

ฝายเสนาเคา กบงคมถาม สวนจอมนงราม สารภาพเผยน

รบเปนสตย กลวไดถกเฆยน บบงอ า ลบไว

พวกผกม กรบแตงใช เอาเหลกใสเสยง ทงปวง

แลวเขากราบนบ พทลในหลวง วานางทงปวง กพรอมรบเสยง




(หงสหน, 2511: 85)

(ถอดความ: ฝายเสนาไดถามชายาทงหกในคดใสความนางวมาลา ซงชายาทงหกกรบสารภาพเพราะกลวถก

ท าโทษเฆยนต ผคมไดคมตวนางชายาทงหกแลวทลเจาเมองพาราณสวานางสารภาพความจรง เจาเมองเมอ

ไดทราบความจรงตามเหตการณทตองท าการตดสน กไดตดสนประหารชวตไมใหเปนเยยงอยางภายหลง

และไมใหสบตระกลวงศาตอไปภายหนา)

จากคาวซอจะเหนวาการตดสนคดความของเจาเมองเปนการตดสนความในขน

สดทาย อ านาจในการตดสนขนอยกบเจาเมอง เมอเจาเมองตดสนคดความแลวทกฝายจะตองยอมรบ

ชะตากรรมทจะเกดขน ดงนนการตดสนคดความของเจาเมองจะตองตดสนอยางเทยงธรรมเพอให

ความถกตองยตธรรมกบผบรสทธและลงโทษผกระท าความผดดวยอ านาจทเดดขาดของเจาเมอง

1.6.การอปถมภพระพทธศาสนา การอปถมภพระพทธศาสนาเปนหนาทของผปกครองเมองทจะตองอปถมภค าช

พระพทธศาสนาใหด ารงอยในบานเมองของตน เนองจากพระพทธศาสนาเปนเครองยดเหนยวจตใจ

ของประชาชนในเมอง และเปนหลกธรรมในพระพทธศาสนาถอเปนหลกในการควบคมประชาชน

ชาวเมองไมใหปฏบตตนผดศลธรรม เพอใหบานเมองรมเยนเปนสข

70

เจาเมองนอกจากจะเปนผน าทางการเมองแลว ยงเปนศนยรวมจตวญญาณของ

ประชาชนในเมอง เจาเมองใชหลกพทธศาสนา ปกครองบานเมองเพอใหประชาชนในเมองประพฤต

ปฏบตตนเปนประชาชนทด กลาวคอ เจาเมองไดนอมน าศลธรรมในพระพทธศาสนามาเปนแนวทางใน

การปกครองบานเมอง เพอเปนหลกในการด ารงอยของสถานะความเปนกษตรยอนเรยกวา ราชธรรม

เปนหลกของพทธกษตรยบนภาคพนทวปของเอเชยตะวนออกเฉยงใต เปนผลใหพระราชภาระส าคญ

ในการอปถมภบ ารงพระพทธศาสนาและอปถมภคณะสงฆในรฐของตนใหอยรอดปลอดภยและรงเรอง

หมายถงความมนคงของพระราชสถานะของกษตรยและราชบลลงกดวย (อ านวย วรวรรณ , 2555:

16) การปกครองบานเมองโดยธรรมของเจาเมองท าใหบานเมองเจรญรงเรอง ประชาชนไดรบความสข

อกทงยงแสดงใหเหนวาเจาเมองเปนผมธรรมหรอเปนขนธรรม

ในวรรณกรรมคาวซอกลาวถงเจาเมองเปนองคอปถมภพระพทธศาสนาไว 3

ประการ ไดแก การสรางศาสนสถาน การปฏบตตามหลกธรรม และการปฏบตศาสนพธ

1.6.1. การสรางศาสนสถาน การสรางศาสนสถาน คอการอปถมภพระพทธศาสนาโดยการสรางสถานท

คอ วด เพอใชเปนทประกอบพธทางพระพทธศาสนา ในวรรณกรรมคาวซอกลาวถงเจาเมองไดอปถมภ

พระพทธศาสนาโดยการสรางวดเพอเปนศนยรวมจตใจแกประชาชนท าใหประชาชนไดเขามากราบ

ไหวท าบญ ดงในคาวซอเรองจนตะฆาทกลาวถงเจาจนทฆาตไดสรางวดไวเปนทพงทางใจแกประชาชน

ในยามศกสงคราม และสรางวดเพอเปนสถานทใหประชาชนไดมาท าบญ ดงคาวซอวา

จนตะฆาทาว เทยงตงหนมใจ แลวยกเรอนไป ปลกแปงแตงตง

เศกมาทางใด ไปอยทหน ทกนดารทง หมทพ

แลวซ าแตงแปง อารามทวด ไหวเปนทไหว ปชา

หลางพองนน กเขามาหา มาเพงสายา กบทานทหน

(จนตะฆา, 2511: 139)

(ถอดความ: กลาวถงเมองอนมตนครทก าลงเผชญกบภาวะศกสงคราม เจาจนทฆาตผมจตใจมนคงไดพา

ประชาชนชาวเมองสรางบานไปสรางบานนอกเมองพรอมกบสรางวดใหประชาชนไดกราบไหว ท าใหม

ชาวบานเขามาพงเจาจนทฆาต)

71

สาสะนา กหอไดสราง เปนทท าบญ หยาดน า

สงสอนกน บหอลวงล า มศลแปดหา ผบไป

ตงแตนน เปนกาลสมย รงเรองไร ทวประเทศหอง

(จนตะฆา, 2511: 141 – 142)

(ถอดความ: เจาจนทฆาต เจาเมองอนมตตนครไดเปนองคอครศาสนปถมภก โปรดใหสรางทกระท าบญ

กรวดน า (วด) พรอมกบสงสอนประชาชนในเมองใหรกษาศลหาและศลแปด ท าใหยคสมยนนบานเมอง

เจรญรงเรอง)

1.6.2. การปฏบตตามหลกธรรม เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอไดปฏบตตามหลกธรรมพระพทธศาสนาคอ

การท าบญใหทานเปนประจ า ซงการท าบญท าทานเปนหลกธรรมส าคญตามคตความเชอในพทธ

ศาสนา การสรางบญหรอสงสมบญในชาตนจะชวยค าชหนนไปถงในภายภาคหนา การท าบญใหทาน

เปนประจ าของเจาเมองแสดงถงผมบญทยงใหญ และนอกจากนการท าบญใหทานถอเปนการปฏบต

ตามหลกธรรมทส าคญทางพระพทธศาสนา คอหลกของบญกรยาวตถ 3 หมายถงทตงแหงการท าบญ

(พระพรหมคณาภรณ, 2550: 93) ประกอบไปดวย ทานมย คอ การท าบญดวยการปนสงของ สลมย

คอ การท าบญดวยการรกษาศล และภาวนามย คอ การท าบญดวยการเจรญภาวนา ในคาวซอเรอง

อายรอยขอดทกลาวถงพระญาสรมต เจาเมองอนทะทไดกระท าบญโดยใหทานอยเปนนจ ดงคาวซอวา

สวนพระเหนอหว สมเดจนงเกลา ตนองคเลา ทานทาว

กะตงบญญง ท าบญแทเลา บละขาดได วนทอน

โภคาทรพย ยอทานถมถอง นกเอาพระพร กศลภายหนา


(ถอดความ: พระญาสรมต เจาเมองอนทะผสงางาม ทานไดสรางกศลผลบญ ท าบญอยไมขาดทงตอนเชาตอน

กลางวน และไดถวายทรพยเปนทาน เพอจะไดเปนกศลในภายภาคหนา)

นอกจากการท าทานแลว ขอปฏบตของพทธศาสนกชนทดคอ การปฏบต

บ ารงพระสงฆ ในวรรณกรรมคาวซอเจาเมองจะอปถมภดแลพระสงฆ สามเณร ทกรปในเมอง

กลาวคอ เจาเมองจะถวายสงฆทานแดพระสงฆ สามเณร และมกจะนมนตพระสงฆ สามเณรมาฉนเพล

ทในปราสาทของเจาเมอง ดงในคาวซอเรองหงสห นกลาวถงเจาเมองพาราณสทนอกจากจะให

ประชาชนในเมองท าวตรสวดมนตแลว เจาเมองพาราณสยงไดอปถมภสาวกของพระพทธเจาดวยการ

72

ถวายไทยทานแดพระสงฆ สามเณร และนมนตพระสงฆ สามเณรฉนเพลในคมแกวของเจาเมองอก

ดวย ดงคาวซอวา

คนเถงวนศกร พระองคบพตร กหอสตรตง มนตเยน

ทานแกสงฆะ สามเณรเถร นมนตฉนเพล ทในคมแกว

(หงสหน, 2511: 24)

(ถอดความ: พระญาพาราณสไดจดงานรบขวญกมารทงหกเปนเวลา 7 วน โดยในวนศกรไดโปรดใหมการสวด

มนตเยน ถวายสงฆทานแดพระสงฆ และนมนตพระสงฆฉนเพลในคม)

1.6.3. การปฏบตศาสนพธ การปฏบตศาสนพธ คอการอนรกษประเพณ พธกรรมทางพระพทธศาสนา

ในวรรณกรรมคาวซอกลาวถงเจาเมองไดอปถมภศาสนพธทส าคญคอ ประเพณทอดกฐน ซงเปนพธ

ถวายผาทพระพทธเจาทรงอนญาตแกพระภกษ มก าหนดระยะเวลาท าพธนตงแตแรม 1 ค า เดอน 11

ถงกลางเดอน 12 (ราชบณฑตยสถาน, 2554: 5) ดงในคาวซอเรองอายรอยขอดทไดกลาวถงเจาเมอง

อนทะไดโปรดใหจดงานกฐนขนในเมอง แสดงใหเหนถงการเตรยมงานกฐนของชาวเมองทเตรยม

ดอกไม ธปเทยนใสไวในพาน เมอถงวนถวายผากฐนเจาเมองพรอมดวยชายา และขาราชบรพารกได

ถวายเครองอฐบรขารพรอมทงเครองไทยทานแดพระภกษสงฆ ดงคาวซอวา



(อายรอยขอด, 2511: 46 – 47)

(ถอดความ: เมอถงงานกฐน เจาเมองและประชาชนในเมองตางเตรยมมาลยดอกไม ธปเทยน ใสขนไวไป

ท าบญ)





...

ชวนขนแกทาว อ ามาตยตางตา รพลโยธา ถวายส ารบเจา

73

เครองปรขาร อาหารน าขาว ถวายทานองค ทานพระ

มหาเถโร องคเณรเถรพระ กนงนจหอง บลลงก


(ถอดความ: พระญาสรมต เจาเมองอนทะไดเสดจไปยงวดพรอมกบชายา ไพรพลโยธา เมองไปถงวดเจาเมอง

กกราบพระรตนตรย และกราบพระสงฆสามเณรทกรป แลวนงทส าหรบเจาเมอง จากนนเจาเมอได เชญชวน

ทาวขนนาง และอ ามาตยตางตา รพลโยธาถวายส ารบแดพระสงฆ พระสงฆสามเณรกนงรบและใหพรตอไป)

จะเหนไดวาเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอไดอปถมภพระพทธศาสนาทงในดาน

ศาสนสถาน ไดแก การสรางวดวาอารามใหประชาชนไดมทส าหรบท าบญ การปฏบตตามหลกธรรม

ไดแก การท าบญใหทาน การถวายทานแดพระสงฆ สามเณร การปฏบตศาสนพธ ไดแก การสบทอด

ประเพณกฐนกาล การอปถมภพระพทธศาสนาของเจาเมองแสดงเหนถงความส าคญของ

พระพทธศาสนาทเปนเครองยดเหนยวจตใจของมนษย ดงนนพทธศาสนาเปนกรอบศลธรรมทเจาเมอง

ใหความส าคญเพอหลอมรวมจตวญญาณประชาชนในเมองใหเปนอนหนงอนเดยวกน นอกจากน

การอปถมภบ ารงพระพทธศาสนายงแสดงใหเหนวาเจาเมองเปนผมธรรม หรอราชธรรม ในการ

ปกครองบานเมองเพอใหบานเมองเกดความผาสก

1.7.การปกครองบานเมองโดยธรรม ผปกครองเมองเปนผทปกปองรกษาบานเมอง และประชาชนชาวเมองใหเกดความสข

การทบานเมองและประชาชนชาวเมองมความสขไดนน เจาเมองจะตองปกครองบานเมองโดยธรรม

ซงหลกธรรมทส าคญส าหรบเจาเมองเพอใชในการบานเมองนน ประกอบดวย ทศพธราชธรรม หรอ

“ธรรมราชา” 10 ประการ หลกพรหมวหาร 4 หลกเบญจศล และอฏฐศล

ทศพธราชธรรม คณธรรมของผปกครองบานเมอง 10 ประการ (พระพรหม

คณาภรณ, 2550: 240 – 241) ไดแก

1.ทาน คอ การให การสละทรพยสงของ บ ารงเลยง ชวยเหลอประชาราษฎร และ

บ าเพญสาธารณประโยชน

2.ศล คอ ความประพฤตดงาม ส ารวมกายและวจทวาร ประกอบแตการสจรต รกษา

กตตคณใหควรเปนตวอยาง และเปนทเคารพของประชาราษฎร มใหมขอทใครจะดแคลน

74

3.ปรจาค คอ การบรจาค เสยสละความสขส าราญ เปนตน ตลอดจนชวตของตน

เพอประโยชนสขของประชาชน และความสงบเรยบรอยของบานเมอง

4.อาชชวะ คอ ความซอตรง ซอตรงทรงสตยไรมารยา ปฏบตภารกจโดยสจรต

มความจรงใจ ไมหลอกลวงประชาชน

5.มททวะ คอ ความออนโยน มอธยาศย ไมเยอหยงหยาบคายกระดางถอองค

มความงามสงาเกดแตทวงทกรยาสภาพนมนวล ละมนละไม ใหไดความรกภกด แตมขาดย าเกรง

6.ตปะ คอ ความทรงเดช แผดเผากเลสตณหา มใหเขามาครอบง าย ายจต ระงบยง

ขมใจได ไมยอมใหหลงใหลหมกมนในความสขส าราญและความปรนเปรอ มความเปนอยสม าเสมอ

หรออยางสามญ มงมนแตจะบ าเพญเพยร ท ากจใหบรบรณ

7.อกโกธะ คอ ความไมโกรธ ไมกรวกราดลอ านาจความโกรธ จนเปนเหตใหวนจฉย

ความและกระท าการตาง ๆ ผดพลาดเสยธรรม มเมตตาประจ าใจไวระงบความเคองขน วนจฉยความ

และกระท าการดวยจตอนราบเรยบเปนตวของตนเอง

8.อวหงสา คอ ความไมเบยดเบยน ไมบบคนกดข เชน เกบภาษขดรด หรอเกณฑ

แรงงานคนเกนขนาด ไมหลงระเรงอ านาจ ขาดความกรณา หาเหตเบยดเบยนลงโทษอาชญาแก

ประชาราษฎรผใดเพราะอาศยความอาฆาตเกลยดชง

9.ขนต คอ ความอดทน อดทนตองานทตรากตร า ถงจะล าบากกายนาเหนอยหนาย

เพยงไรกไมทอถอย ถงจะถกยวยถกหยนดวยค าเสยดสถากถางอยางใดกไมหมดก าลงใจ ไมยอมละทง

กรณยทบ าเพญโดยชอบธรรม

10.อวโรธนะ คอ ความไมคลาดธรรม วางองคเปนหลกหนกแนนในธรรม คงท ไมม

ความเอนเอยงหวนไหวเพราะถอยค าทดราย ลาภสกการะ หรออฏฐารมณ อนฏฐารมณใด ๆ สถตมน

ในธรรมสวนยตธรรม คอความเทยงธรรมกด นตธรรม คอระเบยบแบบแผนหลกการปกครอง

ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณอนดงามกด ไมประพฤตใหเคลอนคลาดวบตไป

75

ในวรรณกรรมคาวซอกวไดกลาวถงเจาเมองวาเปนผปกครองบานเมองตามหลก

ทศพธราชธรรม เพอใหประชาชนไดรบความสข ดงในคาวซอเรองวรรณพราหมณและเรองเจาสวตรท

กลาวถงหลกธรรมทเจาเมองใชในการปกครองบานเมองคอ ทศพธราชธรรม การทเจาเมองปกครอง

ตามหลกทศพธราชธรรมท าใหประชาชนทกหมเหลามความสขรมเยน และท าใหเจาเมองไดรบการ

ยกยองนบถอจากเมองอน ๆ วาเปนผปกครองบานเมองโดยธรรม ดงคาวซอวา

ปกครองไพรฟา ประชาสณฐาน ทปญจมง นครเคาเหงา

อยตามทะศะ ราชธรรมเจา หอฝงชาวเรา ชนเนอ

ทงคตธรรม จงจ าเออเฟอ รกษาใฝเออ คองธรรม

หอฝงไพรนอย อยเยนใจหวาน ไดความสขบาน ทงนายไพรเจา


(ถอดความ: เจาเมองไดปกครองไพรฟาอาณาราษฎรในเมองตามหลกทศธรรม เพอใหประชาชนมความสข

ด าเนนชวตตามแนวทางคตธรรม มคณธรรม เพอใหประชาชนอยอยางรมเยนกอใหเกดความสขทงประชาชน

และเจาเมอง)

ทสสะธรรม บหอแผกพด สถตอยดวย ศลา

อยตางทาว รอยเอดภาษา มาถวายบรรณา ฝงทาวชหนา

(เจาสวตร, 2511: 139)

(ถอดความ: เจาสวตรไดปกครองบานเมอง ท าใหบานเมองเจรญรงเรอง ประชาชนตางมความสข เพราะ

เจาสวตรปกครองบานเมองดวยหลกทศธรรมและรกษาศล แมแตเจาเมองอนรอยเอดหวเมองตางมาถวาย

เครองบรรณาการแกเจาสวตร)

หลกธรรมของเจาเมองประการตอมาคอ พรหมวหาร 4 เปนธรรมประจ าใจทท าใหเปน

พรหมหรอใหเสมอดวยพรหม หลกความประพฤตทประเสรฐบรสทธ (พระพรหมคณาภรณ, 2550:

124 – 125) เจาเมองไดยดมนหลกพรหมวหาร 4 ในการปกครองบานเมอง ไดแก

1.เมตตา หมายถง ความรก ปรารถนาดอยากใหเขามสข มจตอนแผไมตรและคดท า

ประโยชนแกมนษยสตวทวหนา

2.กรณา หมายถง ความสงสาร คดชวยใหพนทกข ใฝใจในอนจะปลดเปลองบ าบดความ

ทกขยากเดอดรอนของปวงสตว

76

3.มทตา หมายถง ความยนด ในเมอผอนอยดมสข มจตใจผองใสบนเทง กอปรดวยอาการ

แชมชนเบกบานอยเสมอ ตอสตวทงหลายผด ารงในปกตสข พลอยยนดดวยเมอเขาไดดมสข เจรญ

งอกงามยงขนไป

4.อเบกขา หมายถง ความวางใจเปนกลาง อนจะท าใหด ารงอยในธรรมตามทพจารณาเหน

ดวยปญญา คอ มจตเรยบตรงเทยงธรรมดจตราชง ไมเอนเอยงดวยรกและชง พจารณาเหนกรรมท

สตวทงหลายกระท าแลว อนควรไดรบผลดชว สมควรแกเหตอนตนประกอบ พรอมทจะวนจฉยและ

ปฏบตไปตามธรรม รวมทงรจกวางเฉยสงบใจมองด ในเมอไมมกจทควรท า เพราะเขารบผดชอบตน

ไดดแลว เขาสมควรรบผดชอบตนเอง หรอเขาควรไดรบผลอนสมกบความรบผดชอบของตน

ในวรรณกรรมคาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตยกวกลาวถงเจาเมองวาเปนผปกครองท

ตงอยในหลกพรหมวหาร 4 อยางเครงครด เพอใหบานเมองเกดความสข ดงในคาวซอวา

บวระวงศทาว ปราบภยโลก เสวยบร จ าปาใหญกวาง

อยสขเกษม บ าเพญบญสราง ตามทสสธรรม บมาง

ฝงคตธรรม บหอไดวาง สมสบสราง เมองพง

ขาเจาไพรนอย ตงอยในศล สตวเหนอแผนดน บหนาวรอนไหม

พรหมวหาร เกดมโลกใต เจาปราบปรามไป เมยนพก

(บวระวงศหงสอ ามาตย, 2511: 133 – 134)

(ถอดความ: เจาบวระวงศไดปกครองเมองจ าปา ท าใหบานเมองสขเกษม เพราะเจาเมองตงอยในทศธรรม

และศลธรรม ทงเจาและไพรตงมนอยในศล ท าใหไมเกดความเดอนรอน อกทงเจาเมองยงมพรหมวหารสร

แจงในธรรมทกอยาง)

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอยงยดมนในหลกธรรมอกประการคอ หลกศล 5 หรอ เบญจ

ศล เปนขอปฏบตในการเวนจากความชว (พระพรหมคณาภรณ, 2550: 175) ไดแก

1.ปาณาตปาตา เวรมณ หมายถง เวนจากการปลงชวต เวนจากการฆาประทษรายกน

2.อทนนาทานา เวรมณ หมายถง เวนจากการถอเอาของทเขามไดให เวนจากการลก โกง

ละเมดกรรมสทธ ท าลายทรพยสน

3.กาเมสมจฉาจารา เวรมณ หมายถง เวนจากการประพฤตผดในกาม เวนจากการลวง

ละเมดสงทผอนรกใครหวงแหน

4.มสาวาทา เวรมณ หมายถง เวนจากการพดเทจ โกหก หลอกลวง

77

5.สราเมรยมชชปมาทฏฐานา เวรมณ หมายถง เวนจากน าเมาคอสราและเมรยอนเปน

ทตงแหงความประมาท เวนจากสงเสพตดใหโทษ

ในคาวซอเรองอายรอยขอดกวไดกลาวถงเจาเมองวาเปนผปกครองบานเมองโดยยดมนใน

หลกเบญจศล 5 ขอ อยางไมประมาท เพอเปนแนวทางในการปกครองใหบานเมองด ารงอยดวย

ความสขความเจรญ ดงในคาวซอวา

ทสสะธรรม ค าสอนพระเจา ทานถอทอเอา บละ

ศลหาประการ บประมาทะ จ าใสไส ดวงไท


(ถอดความ: กลาวถงพระญาสรมต เจาเมองอนทะปกครองบานเมองโดยยดมนในหลกทศพธราชธรรม และ

หลกศลหา ไมประมาทในพระธรรม และระลกไวในจตใจเสมอ)

นอกจากนในคาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค ากลาวถงเจาเมองคอเจาสวรรณวาเปน

เจาเมองทรกษาศล 5 และศล 8 เปนหลกในการปกครองบานเมองเพอใหบานเมองเจรญรงเรอง

ศล 8 หรอ อฏฐศล คอการรกษาระเบยบทางกายวาจา (พระพรหมคณาภรณ , 2550:

176 – 177) ไดแก

1.ปาณาตปาตา เวรมณ หมายถง เวนจากการท าชวตสตวใหตกลวงไป

2.อทนนาทานา เวรมณ หมายถง เวนจากการถอเอาของทเขามไดใหดวยอาการแหงขโมย

3.กาเมสมจฉาจารา เวรมณ หมายถง เวนจากกรรมอนมใชพรหมจรรย เวนจากการ

ประพฤตผดพรหมจรรย คอรวมประเวณ

4.มสาวาทา เวรมณ หมายถง เวนจากการพดเทจ

5.สราเมรยมชชปมาทฏฐานา เวรมณ หมายถง เวนจากน าเมาคอสราและเมรยอนเปน

ทตงแหงความประมาท

6.วกาลโภชนา เวรมณ หมายถง เวนจากการบรโภคอาหารในเวลาวกาล คอตงแตเทยงไป

แลว จนถงรงอรณของวนใหม

78

7.นจจคตวาทตวสกทสสนมาลาตนธวเลปนธารณมณฑนวภสนฏฐานา เวรมณ หมายถง

เวนจากการฟอนร า ขบรอง บรรเลงดนตร ดการละเลนอนเปนขาศกตอพรหมจรรย การทดทรง

ดอกไม ของหอม และเครองลบไล ซงใชเปนเครองประดบตกแตง

8.อจจาสยนมหาสยนา เวรมณ หมายถง เวนจากทนอนอนสงใหญหรหราฟมเฟอย

คาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค ากลาวถงเจาเมองคอเจาสวรรณวาเปนเจาเมองท

ปกครองบานเมองโดยธรรม ซงหนงในหลกธรรมทเจาสวรรณยดถอเพอใชในปกครองบานเมองของตน

คอหลกอฏฐศล หรอ ศล 8 ดงคาวซอวา

เจาสวรรณะ จงสงลาหน มาสบร พาราแหงเจา

อยสขสบาย กบนางหนอเหนา สองเทว พนอง

ดตางกนทาน จาหวานปากพอง ศลแปดหา ถอเอา


(ถอดความ: เจาสวรรณกลบมาถงเมองพาราณส และเปนเจาเมองปกครองบานเมอง อยสขส าราญพรอมกบ

ราชเทวทงสองคอนางคนธมาลา และนางจนทเกส ปกครองบานเมองโดยธรรม ท าบญสนทานและยดถอใน

หลกศล 5 และศล 8)

จากวรรณกรรมคาวซอจะเหนวาเจาเมองปกครองบานเมองโดยธรรม ซงหลกธรรมท

เจาเมองใชในการปกครองบานเมองไมไดมเฉพาะธรรมราชาหรอหลกทศพธราชธรรมเทานน เจาเมอง

ในวรรณกรรมคาวซอยงไดยดหลกธรรมในพระพทธศาสนา ไดแก พรหมวหาร 4 เบญจศล และอฏฐ

ศล ซงเปนพนฐานของพทธศาสนกชนทวไป แสดงใหเหนถงลกษณะเฉพาะของเจาเมองในวรรณกรรม

คาวซอซงเปนวรรณกรรมชาวบาน เมอเจาเมองปฏบตและยดถอหลกธรรมทางพระพทธศาสนา

ดงกลาว ท าใหประชาชนในเมองอยรมเยนเปนสข อกทงการปกครองบานเมองโดยธรรมท าให

ประชาชนเกดความภกด ศรทธา และยกยองเจาเมองวาเปนเจาเมองผทรงธรรมน าพาบานเมองไปส

ความเจรญรงเรอง

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมคณลกษณะทนาสนใจคอ การเปนผทสบเชอสายมาจาก

กษตรยซงเปนวงศทสงสงทไดรบการยกยองนบถออยางยงจากประชาชนชาวเมอง เจาเมองเปน

ผปกครองเมองทมอ านาจเดดขาดในการตดสนใจเพอใหการบรหารบานเมองเปนไปดวยด นอกจากน

เจาเมองยงเปนผทไดรบการยอมรบและจงรกภกดจากประชาชนชาวเมองวาเปนผปกครองทด ซงการ

79

เปนผปกครองทดนนจะตองด าเนนการปกครองบานเมองใหเกดความรมเยนเปนสข สวนหนาทของ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมหนาทหลายประการคอ การสงสอนผอยใตอ านาจ การใหรางวลแก

ผท าคณประโยชน การตดสนคดความ การอปถมภพระพทธศาสนา และการปกครองบานเมอง

โดยธรรม หนาทดงกลาวเปนราชกจทเจาเมองจะตองกระท าดวยความถกตองยตธรรมตามครรลอง

คลองธรรมอยางเครงครด เพอมใหเจาเมองท าผดท านองคลองธรรม มใหท าตามอารมณ เกยจคราน

หรอลมหลงในสงทไมควรแกผมหนาทปกครอง (ปรชา ชางขวญยน , 2542: 19) ซงการปฏบตหนาท

ดวยความถกตองเทยงธรรมและมธรรมในการปกครองเปนเครองแสดงใหเหนวาเจาเมองเปน

ผปกครองทดและเปนธรรมราชาโดยสมบรณ

2.ภาพลกษณพระโพธสตว ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอทมความส าคญอกประการหนงคอภาพลกษณ

พระโพธสตว ซงถอก าเนดในรางของเจาเมองเพอบ าเพญบญบารม และก าจดอปสรรคตาง ๆ ใหแก

ประชาชนเพอใหบานเมองเกดความสงบสขรมเยน โพธสตวนนมความหมายคอ ผทจะไดตรสรเปน

พระพทธเจา (ราชบณฑตยสถาน, 2554: 852)

ตามคตความเชอเรองพระโพธสตว เกยวพนกบบคคลในอดมคตทางพระพทธศาสนา อนมตน

ก าเนดในประเทศอนเดยนบเนองตงแตยคกอนพทธกาล โดยปรากฏรองรอยเคามลทมาจากแนวคด

เรอง “มหาบรษ” ซงชาวอนเดยมความเชอดงเดมอยกอนพทธกาลแลววา ผทมลกษณะแหงมหาบรษ

จะไดเปนพระเจาจกรพรรด หรอจะไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา พระมหาบรษทกลาวถงใน

คมภรพทธศาสนายคตน มทงลกษณะทเปนอยางมนษยสามญ และมลกษณะของพระโพธสตว

ในยคหลงตอมา จงอาจกลาวไดวา คตเรองพระโพธสตวมกอนกาลก าเนดพทธศาสนาเสยอก

(กรมศลปากร, 2550: 8) ในคมภรพระพทธศาสนาฝายเถรวาทถอวาพระโพธสตวเปนมนษย แตม

คณลกษณะบางประการทเหนอมนษยทวไป มการบ าเพญบารม และพระโพธสตวไมมเฉพาะปจจบน

ชาตเทานนแตมบารมมาตงแตอดตชาตดวยเชนกน เมอพจารณาตามความหมายและคตความเชอเรอง

พระโพธสตวถอวาพระโพธสตวคอผทจะตรสรเปนองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในอนาคต

ในวรรณกรรมคาวซอคณลกษณะการเปนพระโพธสตวของเจาเมองกลาวถงลกษณะของ

พระโพธสตว 3 ลกษณะ ลกษณะแรก คอ การระบก าเนดแบบพระโพธสตว ลกษณะของพระโพธสตว

และการระบวาเปนหนอเนอพระพทธเจา

80

2.1.การระบก าเนดแบบพระโพธสตว การระบก าเนดแบบพระโพธสตวเปนการกลาวถงเจาเมองวาเปนพระโพธสตวบ าเพญ

บญบารมในสรวงสวรรคชนดสต เมอถงเวลาทตองบ าเพญบารมในโลกมนษยพระอนทรจะทลใหเสดจ

ลงไปจตเปนมนษย เมอพระโพธสตวไดก าเนดเปนมนษยแลว พระอนทรจะเปนเทพผคอยชวยเหลอ

พระโพธสตวเมอพระโพธสตวพบเจอกบอนตรายตาง ๆ

พระโพธสตว คอ ผทจะไดตรสรเปนพระพทธเจาในอนาคต ตามคตความเชอเรอง

พระโพธสตว เกยวพนกบบคคลในอดมคตทางพระพทธศาสนา อนมตนก าเนดในประเทศอนเดย

นบเนองตงแตยคกอนพทธกาล ลกษณะของบคคลทจะเปนพระโพธสตวนน ในพระสตตนตปฎก

ทฆนกาย มหาวรรค (2539: 11) กลาวถงกฎธรรมดาของพระโพธสตวไว 16 ประการ หนงในนนคอ

พระโพธสตวจะตองจตจากสวรรคชนดสตเสดจลงสพระครรภของพระมารดา นอกจากนในมหาชาต

ค าหลวง วรรณคดไทยสมยอยธยายงไดกลาวถงลกษณะการถอก าเนดของพระโพธสตว คอ

พระเวสสนดรทจะมาประสตเปนบตรของนางผสด ครนเมองนางผสดขอพระราชบตร พระอนทรก ได

เสดจไปสส านกทพระโพธสตวสถตอยในสวรรคชนดสตและอาราธนาพระโพธส ตวเสดจจตบนโลก

มนษย ดงปรากฏในมหาชาตค าหลวง กณฑหมพานตวา

...เอโก ปตตวโร น ตาว สมชฌต ต ปสสา สมชฌาเปสสามต จนเตส ยงแตพรอนนางจะขอ

พระราชบตร อนบรสทธสบวงษ จ านงปลงใจ ควรเราจะไปอาราธนาพระมหาสตว เสวยสมบต

ในดาวดงษา เมอนนฯ อถ สกโก ตสส สนตก คนตวา มารส ตยา มนสสโลก คนต วฏฏตต

ในกาลนนทาวสหศไนย กไปสส านกนสมเดจจอมจกรภวนารถกอาราธนาวา ขาแตทานผเปน

เนรทกข จงเปนศขทกเมอ ขอเชญเสดจลงไปแผเผอโพธญาณ เปนกาลอนควร แลวแลฯ...

(ราชบณฑตยสถาน, 2549: 15)

ในวรรณกรรมคาวซอไดกลาวถงภาพลกษณการเปนพระโพธสตวของเจาเมอง กวได

กลาวถงเจาเมองวาเปนพระโพธสตว ซงเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะของการถอก าเนด

แบบพระโพธสตวคลายกบดงปรากฏในพระไตรปฎก และมหาชาตค าหลวง ดงคาวซอเรองก ากาด า

กลาวถงนางจนทาเทวไดขอราชบตร เมอพระอนทรไดยนค าขอของนางจนทาเทวจงได เสดจไปยง

ปราสาทของพระโพธสตว เพออาราธนาพระโพธสตวเสดจจากสวรรคชนดสตไปจตในครรภของนาง

จนทาเทวตอไป ดงในคาวซอวา

81

สวนพระอนทร ยนวานนางช รทราบแจง จนดา

จงเสดจยาย ลลาสไปหา ไปสฐานา ปราสาทแหงเจา

โพธสตว พระองคจอมเหงา ไขนทาน กลาวช

ไขอาการ บบงลบล กบทานเจา โพธง

หอเสดจ พรากจากสวรรค ไปสในครรภ จนทานองเหนา

(ก ากาด า, 2511: 5 – 6)

(ถอดความ: กลาวถงพระอนทรเมอไดยนค าขอบตรของนางจนทาเทวจงไดเสดจไปทปราสาทของพระ

โพธสตวเพอชแจงถงเรองราว และขอใหพระโพธสตวเสดจจากสวรรคเพอไปจตในโลกมนษยเปนบตรของนาง

จนทาเทวกบพระญาอจตตราช เจาเมองพรหมทต)

2.2.ลกษณะของพระโพธสตว ลกษณะของพระโพธสตวเปนลกษณะทปรากฏเฉพาะพระโพธสตว ซงลกษณะหนงของ

พระโพธสตวทมกจะปรากฏในนทานชาดก คอ การเปนมหาบรษ ในพระสตตนตปฎก ทฆนกาย

มหาวรรค กลาวถงมหาบรษไววา ลกษณะมหาบรษ 32 ประการ เปนเหตใหมหาบรษมคต 2 อยาง

ไมเปนอยางอน คอ

1.ถาอยครองเรอนจะไดเปนพระเจาจกรพรรดผทรงธรรม ครองราชยโดยธรรม ทรงเปนใหญในแผนดนมมหาสมทรทงสเปนขอบเขต ทรงไดรบชยชนะ มพระราชอาณาจกรมนคง สมบรณดวยแกว 7 ประการ คอ (1) จกรแกว (2) ชางแกว (3) มาแกว (4) มณแกว (5) นางแกว (6) คหบดแกว (7) ปรณายกแกว มพระราชโอรสมากกวา 1,000 องค ซงลวนแตกลาหาญ มรปทรงสมเปนวรกษตรย สามารถย ายราชศตรได พระองคทรงชนะโดยธรรม ไมตองใชอาชญา ไมตองใชศสตรา ครอบครองแผนดนนมสาครเปนขอบเขต 2.ถาเสดจออกจากพระราชวงผนวชเปนบรรพชต จะไดเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจาผไมมกเลสในโลก

(มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2539: 15 – 16)

ฉกกนบาตชาดกในพระสตรและอรรถกถาไดกลาวถงลกษณะของพระโพธสตววาม

ลกษณะของมหาบรษ คอ ลกษณะของลายพระบาท ดงกลาวถงตอนทพระสหายของทรมขกมาร คอ

พระโพธสตว ไดเปนเจาเมองพาราณสโดยการเสยงทายจากราชรถ เมอราชรถหยดทพระโพธสตว

82

เหลาปโรหตไดเหนลายพระบาทจงทราบวาเปนผมบญและใหเปนเจาเมองพาราณส ดงปรากฏในฉกก

นบาตชาดกวา

...ปโรหตหยดรถทประตพระราชอทยาน แลวเขาไปยงพระราชอทยานเหน พระโพธสตวบรรทมอยบนแผนศลามงคล ตรวจดทเทาลายพระบาท แลวทราบวาเปนคนมบญ สามารถครองราชสมบต ส าหรบมหาทวปทง 4 มทวปนอย 2 พน เปนบรวารได...

(พระสตรและอรรถกถาแปล ขททกนกายชาดก เลมท 3 ภาคท 5, 2527: 28)

ลกษณะของมหาบรษทตามพระไตรปฎกและในอรรถกถาชาดกทปรากฏกบเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอคอ การมพนฝาพระบาทเปนรปจกร ซงการมพนฝาพระบาทเปนรปจกรเปน

ลกษณะของเจาเมองทปรากฏในคาวซอเรองหงสหน กลาวถงเมอเจาหงสหนแอบเขาไปหาธดาของ

วสสะวโรยกษ ท าใหวสสะวโรยกษโกรธและจะท ารายเจาหงสหน แตเมอวสสะวโรยกษเหนพระบาท

เจาหงสหนเปนรปกงจกรกทราบวาเปนหนอเนอแหงพระพทธเจาจงกมกราบเจาหงสหน ดงปรากฏใน

คาวซอวา

นกสงสย พระทยแหงยกษ เลงผอผาย ไปมา

หนยงบาททาว โพธสตตา ปลนปาทา ฝาละอองเจา

เปนกงจกร วงเวยนลอมเขา กส าคญเอา พรธ

กรวาเปน หนอองคพระพทธ ขนสนเสยง โลมา

คนแจงทราบร เปนหนอสตตา กกราบวนทา วาสาธเจา

(หงสหน, 2511: 37)

(ถอดความ: เมอเจาหงสหนไปถงบานเมองของวสสะวโรยกษและไดแอบเขาไปในหองของธดายกษคอนาง

มกขวด เมอวสสะวโรยกษเหนเจาหงสหนกนกสงสยวาเขามาในปราสาทของยงไดอยางไร เมอนนยกษ

วสสะวโรมองไปทเทาของเจาหงสหน เมอเจาหงสพลกฝาเท า วสสะวโรยกษกมองเหนวารอยฝาเทาของ

เจาหงสหนเปนรปกงจกร วสสะวโรยกษจงตวสนขนพยองขน เมอรวาเจาหงสหนเปนพระโพธสตว วสสะวโร

ยกษจงไดนอมกราบเจาหงสหน)

นอกจากนในคาวซอเรองเจาสวตรกยงไดเนนย าถงลกษณะการมพนฝาพระบาท

เปนลวดลายกงจกรซงเปนลกษณะของมหาบรษหรอบคคลผมบญญาธการลงมาประสตเปนเจาเมอง

โดยกวไดกลาวถงรายละเอยดลกษณะของมหาบรษไวอยางชดเจน ดงปรากฏในคาวซอวา

83

ออยมอยเนอ หนอพทธงกร ประสตออกมา หมดใสสวางหนา

เพยงพระจนทร พนจากกลบฝา บมมลทน มะละ

เปนสะปรสสะ ถกลกษขณะ เถงถกถาน เชยงคาน

ลายปาทะ วเศษสณฐาน เปนรปจกรวาล ทงสองเบองบน

รปกงจกร ออกทามกลางหน รปสตภณฑ พร าพรอม

รปปทมมา บวบานกาบคอม เถยวถงขน ปลายมอ

(เจาสวตร, 2511: 9)

(ถอดความ: เมอพระโพธสตวเจาสวตรประสตออกมากมรปรางงดงามดงพระจนทร ปราศจากมลทนใด ๆ

เปนมหาบรษอนถกถวนตามลกษณะ มลายพระบาทเปนรปจกรวาลทงสองขาง สวนพระหตถทงสองม

ลวดลายเปนรปกงจกร รปสตภณฑ และรปดอกบว)

2.3.การระบวาเปนหนอเนอพระพทธเจา

การระบบวาเปนหนอเนอพระพทธเจาคอ การกลาวถงเจาเมองวาเปนหนอเนอ

พระพทธเจาดวยค าเรยกอนเปนคตของธรรมราชา โดยทวไปเราเรยกเจาเมองวาเปนพระเจาจกรพรรด

ผทรงธรรมหรอธรรมราชา เพราะเจาเมองเปนผทรงธรรมและทรงปกครองบานเมองโดยธรรม

ธรรมราชาเปนอดมคตชนสงสดทพระราชาปรารถนา และผคนทวไปรวมทงพระเจาแผนดนดวยกน

ยกยอง (ปรชา ชางขวญยน , 2542: 68) ดงนนจงมค าเรยกระบเจาเมองหรอพระเจาแผนดนวาเปน

หนอเนอของพระพทธเจา เพอบ าเพญบารมและปกครองบานเมองโดยธรรมตามคตธรรมราชา

ในวรรณกรรมคาวซอกวกลาวยกยองเจาเมองดวยค าเรยกวาเปนหนอเนอพระพทธเจา

เชน หนอพทธะ หนอพระสตถา จาวโพธญ พทธงกร และหนอโพธสตว เชน ในคาวซอเรอง

ชางโพงนางผมหอมมค าเรยกเจาเมองโดยระบวาเปนหนอเนอแหงพระพทธเจา วา “จาวโพธญ” และ

“หนอพระ” ซง ค าวา โพธญ กบค าวา พระพทธ หมายถง พระพทธเจา ดงปรากฏในคาวซอวา

มราชโอรส ลกรกเทยมใจ คอยจ าเรญวย ใหญมาแมนหมน สทธเลศกมาร นามมวาอน เปนจาวโพธญ หนอพระ

(ชางโพงนางผมหอม, 2511: 12) (ถอดความ: กลาวถงพระราชโอรสของพระญาหลาน า เจาเมองหลาน า เมอเจรญวยขนนามวา สทธกมาร ซงสบเชอสายมาจากพระพทธเจา)

84

สวนในคาวซอเรองนกกระจาบปรากฏค าเรยกเจาเมองโดยระบวาเปน “หนอ

พทธงกร” ซงค าวา “องกร” แปลวา หนอ องคพทธางกรกคอ หนอของพระพทธเจา เมอเตมหนอ

เขาไปขางหนาเปน “หนอพทธางกร” จงหมายถง “ลกของพทธางกร” ซงหมายถงพระโพธสตวกได

(ปรชา ชางขวญยน, 2542: 72 – 73) ดงในคาวซอทวา

สบเดอนไควครบ ก าหนดเตมตน ตถฤกษวน หมดใสบเศรา หนอพทธงกร โพธสตวเจา ประสตออกมา จากทอง

(นกกระจาบ, 2511: 12) (ถอดความ: เมอครบก าหนดสบเดอนหนอเนอเชอไขของพระพทธเจากไดประสตออกมา ไดชอวาเจา สรรพสทธ)

นอกจากนในคาวซอเรองวรรณพราหมณมการระบค าเรยกเจาเมองวาเปน “หนอ

โพธสตว” ซง พระโพธสตว หมายถง ผทจะไดตรสรเปนพระพทธเจา (ราชบณฑตยสถาน, 2545: 825)

การเตมค าวา “หนอ” ไวหนา โพธสตว จงหมายถง ผทมเชอสายแหงพระโพธสตวซงอาจปรารถนา

เปนพระโพธสตวเพอบ าเพญบารมเปนพระพทธเจาอนาคตตอไปกได ดงปรากฏในคาวซอวา

หนอโพธสตว เจาตนบญกวาง คนประสตมา จากทอง พอแมทงสอง เบกบายชอรอง ยงบตรหนอเหนา เลางาม ชาตาหนอฟา ผากดจดจ า เจาวรรณพราหมณ ชอนามวาอน

(วรรณพราหมณ, 2511: 7) (ถอดความ: หนอเนอเชอไขของพระโพธสตวผมบญญาธการเมอประสตแลว พอแมทงสองไดตงชอบตรของตนวาเจาวรรณพราหมณ)

จากคาวซอขางตน กวไดกลาวถงคณลกษณะของเจาเมองโดยระบวาเปนหนอเนอ

พระพทธเจาผานค าเรยก ค าวา “หนอ” และ “จาว” ซงมความหมายวา การงอกขนมาเพอสบ

เผาพงศของพระโพธสตว ซงมาจากวงศของพระพทธเจา ค าวา “หนอโพธสตว” และ “หนอโพธญ”

หมายถง วงศของพระโพธสตวทจตมาบ าเพญบารมเพอจะไดเปนพระโพธสตวและเปนพระพทธเจา

ในอนาคต สวนค าวา “หนอพทธงกร” หมายถง หนอของพระพทธเจา คอผทจะไดเปนพระพทธเจา

ในภายภาคหนา (ราชบณฑตยสถาน, 2554: 842) การเปนพระโพธสตวหรอสบเชอสายพระพทธเจา

ของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอแสดงใหเหนวา เจาเมองตงอยในคตธรรมราชาคอ ตงความ

ปรารถนาจะเปนพระพทธเจาในอนาคต การลงมาประสตในโลกมนษยกเพอบ าเพญบารมโดยการ

ปกครองบานเมองโดยธรรมเพอใหเกดความรมเยนเปนสข

85

3.ภาพลกษณเจาเมองลานนา ภาพลกษณเจาเมองลานนา คอ ภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอทมลกษณะ

เหมอนกบเจาเมองทมตวตนอยจรงตามประวตศาสตรลานนา แมวาเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจะ

ไมใชเจาเมองทมตวตนอยจรงในประวตศาสตร แตกวไดสรางสรรคตวละครเจาเมองใหมลกษณะท

ใกลเคยงกบเจาเมองในสงคมลานนามากทสด เพอใหผอานหรอผฟงคาวซอเกดจนตนาการถงตวละคร

เจาเมองวามลกษณะทคลายกนกบเจาเมองในสงคมลานนาตามยคสมยนน

วรรณกรรมคาวซอสนนษฐานวาเกดขนต งแตในชวงสมยราชวงศเจาเจดเปนตนมา

ซงเจาเมองในสงคมลานนาในสมยน เปนชวงทอยภายใตการปกครองของสยาม การสรางสรรค

ตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจงไดอาศยบรบทสงคมลานนาในการสรางสรรคภาพลกษณของ

ตวละครเจาเมอง โดยเฉพาะระบบการปกครองทแมวาลานนาจะเปนประเทศราชของสยาม แตกยงม

กษตรยปกครอง มอ านาจปกครองตนเองสง แตกถกควบคมใหปฏบตตามหนาท ไดแก สงเครอง

บรรณาการ และสงสวย รวมทงสงกองก าลงมารวมท าศกสงครามเมอเมองราชธานตองการ (สรสวด

อองสกล, 2557: 25)

ฐานะของเจานายลานนาสบทอดตามสายโลหตโดยไมมการลดฐานะเหมอน เชอพระวงศ

กรงเทพฯ โดยชาตก าเนดทกคนมฐานะเปนเจา ความแตกตางของเจาอยทฐานะทางราชการ เจาชนสง

คอเจาใหญ เชน เจาขนหา มต าแหนงการปกครองเทยบไดกบการ “กนนา” หรอ “กนเมอง” ในสมย

เจาเจดตนเชอพระวงศองคส าคญ ๆ มกจะได “กนนา” คอ ไดรบกรรมสทธในทดนและประชาชนท

ท ามาหากนในทดนนน ท าใหเจานายมโอกาสครอบครองทดนและไดรบผลประโยชนจากทดน

(รตนาพร เศรษฐกล, 2552:183) แมวาทดนทงหมดเปนของเจาหลวงแตในนาม สวนในดานปฏบตนน

เจาหลวงยกทดนเขตหนง หรอแควนหนงใหพวกเจาตาง ๆ ไป “กน” ตามส านวนทคนไทยและลาว

ใชกน (ปกครองดแลเกบภาษอากร) พวกเจาเหลานไมตองเสยภาษ แตตองคอยควบคมดแลเกบภาษ

เอาจากพลเมอง (เสถยร พนธรงส และอมพร จลานนท, 2505: 215)

ฐานะของเจานายหรอเจาเมองในประวตศาสตรลานนาจงมงคงร ารวย เจานายมกจะไดรบ

การยกเวนไมตองถกเกณฑแรงงานและไมตองเสยภาษ แตเปนผทไดรบผลประโยชนจากการเกณฑ

แรงงานและภาษทเกบจากไพร ซงไพรทเปนบรวารจะผลตขาวและผลผลตการเกษตรอน ๆ ผลต

เครองใชไมสอย สนคาหตถกรรม และชวยท างานตาง ๆ ใหกบเจานาย (รตนาพร เศรษฐกล , 2552:

183 – 184)

86

เจาเมองตามประวตศาสตรลานนาเปนผมอ านาจมากทสดในบานเมอง เจาเมองในราชวงศ

เจาเจดตนไดสรางสทธธรรมโดยผานพธราชาภเษกและถอน าพระพพฒนสจจา นอกจากนเจาเมอง

ยงแสดงออกถงฐานะและบทบาททอยเหนอผคนทงหมดในบานเมองของตน เชน การครอบครอง

สงของศกดสทธ เปนตนวา ดาบไชย หอก และมดสรกญไชย การมชวตความเปนอยทเหนอกวาผคน

ในเมอง คอ มทอยทเรยกวา คม หรอ หอค า เจาเมองมบทบาทในการอปถมภพทธศาสนา เจาเมอง

จะสรางและซอมแซมวด สรางพระพทธรปส าคญ และท าบญใหทานอยางยงใหญ (สรสวด อองสกล ,

2555: 484 – 487) นอกจากนเจาเมองในสมยเจาเจดตนมหนาทควบควบการท านา ดงท คารล บอค

(Carl Bock) ไดบรรยายถงหนาทของเจาเมองวามหนาทในการควบคมการท านาเอาไววา

...เมอบอกความประสงคจะไปเยยมเจาเมอง เขากบอกวาเจาเมองไมอย พวกพญาบอกขาพเจาวาเจาเมองไปอยเสยทนาเพอดแลการเกบเกยว และกลาวเพมเตมวา เปนการจ าเปนทเจาเมองจะตองออกไปควบคม มฉะนนขาวเปลอกกจะถกขโมยไปหลายถง...

(เสถยร พนธรงส และอมพร จลานนท, 2505: 263)

บทบาทหนาททส าคญของเจาเมองตามประวตศาสตรลานนาไดสะทอนผานตวละครเจาเมอง

ในวรรณกรรมคาวซอ คอ การตรวจบญชไพร และการท าเกษตรกรรม

3.1.การตรวจบญชไพร เจาเมองเปนผปกครองบานเมองโดยมระบบไพรเปนก าลงส าคญในพฒนาบานเมอง

และตอสกบศตร เจาเมองในฐานะมลนายสงสดจะมไพรขนสงกดมากทสด ซงมสวนท าใหเจาเมองม

อ านาจเหนอมลนายคนอน ๆ เจาเมองมอ านาจทจะสงใหมลนายระดบรองลงไปคมไพรมาชวยราชการ

บานเมองตามทเจาเมองตองการทงในราชการสงครามและราชการทวไป ในระบบไพรน เจาเมองม

หนาทประการหนงคอการท าบญชไพรในบานเมองทตนปกครอง เพอจะรจ านวนคนอนเปนก าลง

ส าคญของบานเมอง (สรสวด อองสกล, 2555: 493 – 497) ไพร หมายถง สามญชนทวไปทมไดเปน

มลนายและมไดเปนทาส และตองขนสงกดมลนายคนใดคนหนง มหนาทมาเขาเวรรบราชการตาม

ระยะเวลาทกฎหมายก าหนดทกป ซงเรยกวา ไพรเอาการเมอง หากไพรไมเขาเวรรบราชการกจะตอง

สงเงนหรอสงของตอบแทนการถกเกณฑแรงงานไพร ในสงคมลานนามความหมายรวมทงผหญงและ

ผชาย ซงมลกษณะเหมอนกบไพรในสวนกลาง แตไพรในลานนาไมถกสกเลกเหมอนภาคกลาง แตใช

วธออกหนงสอส าคญให (เปนหนงสอส าหรบตว) โดยมลนายตนสงกดเปนผออกใหแกไพรในสงกด

โดยตรง (สรสวด อองสกล, 2555: 488 – 492) ไพรเปนก าลงส าคญของบานเมอง ไพรชวยพฒนา

87

ฟนฟบานเมอง และตอสกบศตร เพอปกปองรกษาบานเมองรวมกบทหาร ทาวขนมลนาย และ

เจาเมอง

ในวรรณกรรมคาวซอเรองกวกลาวถงหนาทของเจาเมองคอ การตรวจก าลงไพรพล

ในเมอง และตรวจบญชไพรในสงกดทสงใหทหารเกณฑมา ดงในคาวซอเรองสทธน กลาวถงเจาเมอง

คอเจาสทธนทขมาตรวจไพรพลในคมของตน ดงคาวซอวา

แลวหอจดมา กากขแกวอาสา ตนพระราชา จกไดขเตา

กวดดพหล หมพลพวกเจา ในคมวงเรา ส านก

(สทธน, 2511: 14)

(ถอดความ: เจาสทธนไดรบสงกบเสนาใหจดมามณกากเพอทเจาสทธนจะไดขตรวจไพรพลในพระราชวง)

สวนในวรรณกรรมคาวซอเรองหงสหนกลาวถงเจาเมองพาราณสวามท าหนาทตรวจ

บญชไพรตามททหารไดเกณฑมาเพอใชในราชการทวไป ดงในคาวซอวา

ทอดพระเนตรซด แลวบรรหาร ใหรบเกณฑคาน วนนหอได

สามพนคน ทงไกลและใกล หอรบไป ตรวจช

แลวเอาบญช มาแจงเดยวน อยาหอขาดเสน สกคน

(หงสหน, 2511: 32)

(ถอดความ: เจาเมองไดทอดพระเนตรไพร แลวเกณฑไพรจ านวนสามพนคนทมาจากเมองตาง ๆ ลงในบญช

ไมใหขาดแมแตคนเดยว)

จากวรรณกรรมคาวซอแสดงใหเหนวา การตรวจบญชไพรเปนราชกจของเจาเมอง

เพราะไพรถอเปนบรวารของเจาเมอง ไพรมความส าคญในการชวยราชการตาง ๆ ใหกบเจาเมอง

เปนก าลงส าคญของการพฒนาบานเมอง ดงนนการตรวจบญชไพรบงบอกถงวาเจาไดใหความส าคญ

ตอไพร และแสดงถงความละเอยดรอบครอบในการจดการดแลบรวารของเจาเมองดวย

3.2.การท าเกษตรกรรม นอกจากเจาเมองในลานนาจะมหนาทตรวจบญชไพรในสงกดของตนแลว เจาเมอง

ยงเปนผถอครองทดนมากทสด และใชทดนในการท านา ซง “นา” หมายถง พนทราบซงมคนส าหรบ

กนน าเปนแปลง ๆ ใชส าหรบปลกขาว อาณาจกรลานนากไดชอมาจากนาจ านวนลานหรอจ านวนมาก

ดงทนกปราชญโบราณผกศพทเปนภาษาบาลปรากฏเปนชอเฉพาะวา ทสลกขเขตตนคร (ทสะ – สบ,

88

ลกขะ – แสน, เขตตะ – นา, นคระ – เมอง) คออาณาจกรทมนาจ านวนสบแสน หรอ ลานนา และ

นาในลานนามหลายประเภท เชน นาขม หรอนาหลม เปนนาประจ าต าแหนงขนนางในสมยกอน นา

เจยง หรอนาเกยง (นาเกยง) คอ นาปรงซงเปนนาทท านอกฤดกาลท านา นาดอ เปนนาทปลกขาวเบา

หรอนาปรง นาป คอนาทปลกขาวตามฤดกาลปกต นาฝาย คอนาทมน าจากฝายเพอชวยในการ

เพาะปลก นาผา คอนาทแบงผลประโยชนระหวางเจาของและผเชานาฝายละครง นาน าฟา คอนาท

อาศยน าฝนเพอการเพาะปลก (สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 6, 2542: 3080) เจาเมองม

หนาทควบคมการท านาในทของตนเพอใหไดผลผลตเตมท ดงเชน เจาหลวง (ล าปาง) ไปควบคมการ

เกยวขาว เจาหลวงเชยงใหมออกไปดนาขาว (สรสวด อองสกล , 2555: 499) ในวรรณกรรมคาวซอ

เรองอายรอยขอดกลาวถงการท านาของเจาเมองไววา เมอถงฤดฝนท าใหทกพนทชมฉ าไปดวยน าฝน

ท าใหทงเจาเมองและไพร คนในเมองทกตระกลตางออกมาท านา หรอเยยะนารวมกน โดยท าการ

หวานขาวลงในแปลงนาทเตรยมไว ดงในคาวซอวา

อตฤด ฝนตกทวหนา แผนพสธา ชมน า

หวยบวกหนองบง ล าคลองแมน า เตมชก า นาวา

คนเมองมนษย ทกทสาขา พากนท านา หวานพชผลเขา

ทกคนตระกล ไพรไทยขาเจา เอากนมวเมา ซะซาว


(ถอดความ: เมอถงฤดฝนผนแผนดนชมฉ าดวยน าฝน ล าคลองแมน าสามารถพายเรอได ผคนทวทกทตางพา

กนท านาไมเวนแมแตเจาเมองกตองท านา ขณะท านานผคนตางพดคยกนเสยงดงทวทองนา)

จากคาวซอจะเหนวาหนาทของเจาเมองในลานนาทงการตรวจบญชไพรและการท านา

หนาทของเจาเมองในลานนาดงกลาวกวไดสะทอนผานตวละครเจาเมองใหวรรณกรรมคาวซอ ซงเปน

หนาททส าคญในการควบคมผอยใตอ านาจของเจาเมองคอ ไพร ในสงกดใหท างานตามหนาทและ

ค าสงของเจาเมอง รวมทงเพอแสดงใหเหนความสมพนธระหวางเจาเมองและไพรทชวยเหลอเกอกลซง

กนและกนดวย

4.ภาพลกษณผมบญ บญ คอ คณ งามความด ห รอการกระท าด ตามหล กค าสอนในพระพทธศาสนา

(ราชบณฑตยสถาน, 2554: 676) ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอนน เจาเมองจะตองม

89

ภาพลกษณของผมบญ ซงบญของเจาเมองตองเปนบญทพเศษหรอยงใหญกวาบญของบคคลธรรมดา

ทวไป และการเปนผมบญของเจาเมองนนเกดจากบญทสงสมมาแตอดตชาต สงผลกอเกอมาถง

ปจจบนชาต

การเปนผมบญของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอพบวา บญของเจาเมองนนเปนบญทยงใหญ

กวไดกลาวถงบญของเจาเมองวาเปนผทมบญเรอง บญมาก บญหน า บญหนา และมบญสงสง

ดงคาวซอเรองเจาสวตร กวไดใชค าเรยกเจาสวตรวาเปน “พระบญเรอง” คอ ผอรามดวยบญ ซงค าวา

“เรอง” ออกเสยงวา “เฮอง” ในพจนานกรมลานนา – ไทย ฉบบแมฟาหลวง หมายถง อราม

มชอเสยง (2533: 1629) ดงในคาวซอเรองเจาสวตรกลาวถงเจาสวตรวาเปนผมบญทอรามวา

พระบญเรอง เจาตนหนมเหนา รบนมนต พอทาว ปจจาชาวเมอง ยนดชนยาว ใจสวางส ชคน

(เจาสวตร, 2511: 132) (ถอดความ : เจาสวตรไดรบปากพระราชบดาวาจะกลบเมองพาราณส ประชาชาวเมองตางปตยนด กนทวหนา)

ในคาวซอเรองอายรอยขอดกลาวถงอายรอยขอดวาเปนผทมบญหนา บญหน า ซงค าวา

“หนาหน า” หมายถง มากมาย (พจนานกรมลานนาไทย ฉบบแมฟาหลวง, 2533: 1359) “บญหนา”

และ “บญหน า” กคอบญทมากมาย แมวาอายรอยขอดจะเกดมาในครอบครวทคตะ ก าพราพอแม

และเลยงชพดวยการขอทาน แตดวยกศลผลบญทยงใหญจงสงผลใหอายรอยขอดไดนางรตนพมพา

ธดาของเจาเมองอนทะเปนภรรยา และอายรอยขอดไดเปนบตรบญธรรมของเจาเมองจ าปา และใน

ทายทสดอายรอยกไดเปนเจาเมองครองเมองอนทะ ดงในคาวซอวา

สวนกมารนอย ยอดสรอยบญหนา กเรยกธดา ดวยค าออนออย วาคนฐา ปมปานองหนอย แสนบวลอย คพอง สงบขนมา ทบนเทศทอง สถตหอง ศาลา

(อายรอยขอด, 2511: 63) (ถอดความ : กลาวถงนางรตนพมพาถกพอคอพระญาสรมตใหออกจากเมองมาอยกบอายรอยขอด อายรอยขอดผมบญหนา ไดกลาวกบนางรตนพมพาดวยวาจาทสภาพออนหวานวา พมพาคนสวยนองนอยครก ท าไมไมขนมาอยบนศาลากบพ)

90

ในคาวซอเรองอายรอยขอดไดย าใหเหนวานอกจากอายรอยขอดจะมบญทมากและยงใหญ

แลวยงไดกลาวถงลกษณะของเจาเมองวาเปนผมบญญาธการ ดงในตอนทพระญาจ าปา เจาเมองจ าปา

พบกบอายรอยขอดพระองคกทราบวาอายรอยขอดเปนผมบญลกษณะ ดงคาวซอทกลาวไววา

สวนเจาขอดรอย ยอดสรอยบญหน า ยกมอขนท า เกษาเกษเกลา ไหวฝาละออง องคทองทานเจา เหมอนดงคนเรา มนษย ไหวนบคบย า พระธรรมพระพทธ สามหลบสามตง วางลง กษตรยทานทาว ปราบดาวแขวงโขง จบใจนยม กมารหนมหนอย ทานทรงพระสรวล หวนดถถอย จกขแลคอย เรยบรอย นกในใจ บใชไพรนอย คงเปนยอดสรอย ตนบญ ผอหนอะเละ บต าบสง เชอชาตตนบญ โพธายอดสรอย

(อายรอยขอด, 2511: 121) (ถอดความ: กลาวถงอายรอยขอดผมบญมากไดยกมอขนเหนอเกลาเพอไหวพระญาจ าปา เจาเมองจ าปา โดยแสดงการเคารพตามแบบชาวบานทวไปคอกราบลงสามหนเหมอนกบไหวพระ พระญาจ าปากยมและ ชนชอบในตวอายรอยขอด เมอพระญาจ าปาพจารณาดรปราง กรยาทาทางของอายรอยขอดกนกในใจวา อายรอยขอดเปนเชอชาตของผมบญคอพระพทธเจามาถอก าเนดในปจจบนชาต)

คาวซอขางตนกลาวถงเหตการณทอายรอยขอดไดเขาเฝาพระญาจ าปา เจาเมองจ าปา เพราะ

บญหน า คอ บญทยงใหญ ของอายรอยขอดทสงสมมา อายรอยขอดไดกราบไหวพระญาจ าปา

ตามประสาชาวบานทวไป เมอพระญาจ าปาเหนอายรอยขอดกนกในใจวาอายรอยขอดไมใชเปนทคตะ

ทวไปแตเปนตนบญหรอผมบญ เมอพระญาจ าปาพจารณาดอายรอยขอดอยางถถวนกเหนวา

อายรอยขอดเปนหนอเนอเชอไขของผมบญญาธการ

นอกจากนในคาวซอเรองสวรรณหอยสงข และคาวซอเรองวรรณพราหมณยงสะทอนใหเหน

ลกษณะการเปนผมบญของเจาเมองวาเปนผทมบญสงสง ผทเปนเจาเมองจะมบญสงกวาคนธรรมดา

ทวไปในเมอง ดงคาวซอวา

สามลทาว ยศใหญบญสง กษตรยเมองกรง พาราทหน (สวรรณหอยสงข, 2511: 2)

(ถอดความ: ทาวสามลผมยศยงใหญและบญทสงสง เปนกษตรยครองเมองพาราณส) ทานพรหมทต ยศศกดบญสง หลอนแมนหนาบญ ของหลงถกหลาง ทานกจกปน เวรวางสสราง ทานหลางอนด มอนนอย


91

(ถอดความ: กลาวถงวรรณพราหมณทไดหลงรกนางพมพาธดาของพระญาพรหมทต เจาเมองปญจาลนคร

ไดขอรองใหบดาของตนไปขอนางพมพามาใหตน โดยอางวาพระญาพรหมทตผมยศและมบญทยงใหญทาน

คงจะนกถงชะรอยบญของตนกบนางพมพาและคงจะเมตตายกนางพมพาใหตน)

คณลกษณะการเปนผมบญของเจาเมองนอกจากจะสะทอนใหเหนวาเปนผมบญทสงสง เปนผ

มบญมาก และมบญทยงใหญกวาคนทวไปแลว บญของเจาเมองยงเปนบญทแสดงถงพลงทคอย

ชวยเหลอเจาเมองเมอเกดปญหาขน การเปนผมบญท าใหรอดพนจากปญหาตาง ๆ ไดเชนกน

ดงปรากฏในคาวซอวา

จงอดใจฟง เทอะค าลนเบา ดวยเจากมาร หนมนอย ไดอยในเหว คนเดยวซอยลอย บเจบแสบไหม ไหนม คนบญบค า คงตายดหล ตายดด บสงสยได

(สวรรณเมฆะหมาขนค า, 2511: 25) (ถอดความ: คอยอดใจฟงเรองราวไปเถด กลาวถงเจาสวรรณกมาร ถกทหารจบโยนลงเหวและพลดหลงกบหมาขนค า และเจาสวรรณกมารกไมรสกเจบปวดรางกายใด ๆ ทงนหากบญไมชวยค าชเกอหนนคงตายไปแลวอยางไมตองสงสย)

คาวซอเรองสวรรณเมฆะมหาขนค ากลาวถงคณลกษณะการเปนผมบญของสวรรณกมารวา

ดวยเดชะบญของสวรรณกมารไดปกปองชวยเหลอสวรรณกมารไมใหถงแกความตายจากการถกทหาร

จบโยนลงเหว หากสวรรณกมารไมมบญกคงถงแกความตายไปแลว ดงนนบญจงเปนพลงทคอย

ชวยเหลอเจาเมองใหรอดพนจากภยหรอปญหาตาง ๆ

การเปนผมบญของเจาเมอง ในวรรณกรรมคาวซอยงไดกลาววาเจาเมองเปน “ตนบญ”

(ออกเสยงวา ตน – บน) หมายถง ผมบญ หรอนกบญ (พจนานกรมลานนา – ไทย ฉบบแมฟาหลวง,

2533: 470) “ตนบญ” ในภาคเหนอยงใชส าหรบกลาวยกยองพระอรยะสงฆผวเศษ มศลาจรยาวตร

ทดเปนทเคารพเลอมใสศรทธาของประชาชน เชน ครบาศรวชย ครบาขาวป และครบาเจาเกษม

เขมโก ดงตวอยางครบาศรวชย หรอ พระสวไชยา ภกข มเรองเลาวาทานมลกษณะเดนของผน า ท าให

ครบาศรวชยกลายเปนตนบญหรอผวเศษ กลาวกนวาสงคมทสมบรณและสงบสขจะไมมปรากฏเรอง

ตนบญเดดขาด เมอใดประชาราษฎรรสกหวาดหวน เมอนนผน าอยางพเศษจะถอก าเนดขน (วลกษณ

ศรปาซาง, 2545: 81 – 82) เชนเดยวกบการเปนผมบญของเจาเมองทถอก าเนดมาเพอขจดทกข

92

ปกครองบานเมองและประชาชนในเมองใหเกดความสขดงในคาวซอเรองชวหาลนค า และเรอ ง

วงศสวรรค ทกลาวถงเจาเมองวาเปน “ตนบญ” หรอเปนผทมบญญาธการมาก ดงปรากฏในคาวซอวา

สวนโพธสตว ตนบญหนอหลา บมความเคง สะทาน บมความกลว ดวยจกพายคาน กหาบได สกอน อยในผงคะ นกจกประหาร ฆาบตตะมาร หอตายคว าหนา กบวชาทอน ตวหาญแกกลา จกตดกมภา ปยกษ

(ชวหาลนค า, 2511: 21) (ถอดความ: กลาวถงหนอเนอพระโพธสตว ผมบญญาธการชวหาลนค า ไมรสกสะทกสะทาน หรอหวาดกลว ทจะแพพายสงใดในการตอสกบยกษกมภณฑ ชวหาลนค าอยในหองและนกคดแตจะฆาบตตะมาร วชาทอน และกมภณฑ)

เอกะราชทาว เจาแทนค าเหลอง มยศรวายเรอง จอมเมองนงเกลา เปนเอกจอมสง ตนบญผานเผา มเดชะเรอง เดชฤทธ นามพระราชา คอวงศอาทตย ทานผายแผกวาง พารา

(วงศสวรรค เลม 2, 2511: 94) (ถอดความ: กลาวถงเจาเมองพระองคหนง ผมยศยงใหญ เปนผมบญ และมฤทธเดช คอพระญาวงศอาทตย ครองเมองโยนก)

จากวรรณกรรมคาวซอจะเหนวาการมบญของเจาเมองนน กวไดยกยองวาเจาเมองนนจะตอง

เปนผทมบญพเศษและมากกวาของสามญชนทวไป กวไดใชถอยค าลานนาทมความหมายเกยวกบการ

มบญของเจาเมองไวดวยถอยค าตาง ๆ เชน บญเรอง บญหนา บญหน า บญสง ซงมความหมายวา

มบญทสงสงและยงใหญลกษณะการเปนผมบญของเจาเมองสะทอนใหเหนวาบญคอพลงทคอยปกปอง

ชวยเหลอเจาเมองใหรอดพนจากความตายหรอปญหาทตองเผชญ หากเจาเมองมบญกจะท าใหฝาฟน

อปสรรคปญหาตาง ๆ ไปไดและน าพาบานเมองใหมความสงบสขรงเรองตอไป นอกจากนการเปน

ผมบญ ในวรรณกรรมคาวซอไดกลาววาเจาเมองนนเปน “ตนบญ” ซงเปนลกษณะทเปนบญพเศษกวา

บคคลธรรมดา แสดงใหเหนถงความเชอเรองการท าบญหรอกระท าดวยคณงามความดทยงใหญใน

อดตชาตสงผลใหไดเปนเจาเมองทมบญในชาตปจจบน ทงนภาพลกษณผมบญของเจาเมองเปน

คณลกษณะอนส าคญยงของเจาเมองทวรรณกรรมคาวซอทกเรองจะตองกลาวถงเสมอ

93

5.ภาพลกษณผมของวเศษและอ านาจวเศษ ของวเศษ คอ สงของหรอเครองมอทพเศษกวาสงของธรรมดาทวไป เปนสงของทเจาเมองใช

เปนตวชวยในการแกปญหาใหกบเจาเมอง ของวเศษ เชน ดาบวเศษ ธนวเศษ มาวเศษ รองเทาวเศษ

สวนอ านาจวเศษ คอ ความสามารถหรอพลงท เหนอกวาพลงท วไป เชน การตอสกบยกษ

และการเหาะเหนในอากาศ ซงทงของวเศษและอ านาจวเศษ เปนคณลกษณะหนงทส าคญของ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

การมของวเศษเปนคณลกษณะของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ กวจะกลาวถงเจาเมองวา

เปนผทมของวเศษคกายท าใหเจาเมองมความพเศษกวาบคคลธรรมดา ของวเศษเปนเครองมอท

เจาเมองใชในการตอสกบศตร เปนพาหนะในการเดนทางทเหนอมนษยทวไป และของวเศษชวย

แกปญหาใหกบเจาเมองน าไปสความส าเรจในภารกจตาง ๆ ส าหรบของวเศษของเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอสามารถแบงออกได 4 ลกษณะ คอ ศสตราวธวเศษ สตววเศษ แกววเศษ และ

อาภรณทพย

5.1.ศสตราวธวเศษ ศสตราวธหรออาวธ เปนเครองมอทใชในการท าราย ตอส กบศตร สวนใหญจงเปน

ของทมคมเชน มด ดาบ หอก และธน ในวรรณกรรมคาวซอกวไดกลาวถงศสตราวธวเศษของเจาเมอง

ทส าคญ ไดแก ดาบสรกญไชย และธน ซงดาบสรกญไชย (สะ – หล – กน – ไชย) หรอพระแสงขรรค

ชยศร หรอดาบทพย เปนชอดาบทมกปรากฏในวรรณกรรมตาง ๆ ในฐานะดาบวเศษคมอและคบญ

ของพระโพธสตว รวมทงปรากฏในฐานะของสวนหนงในเครองทาวหาประการ หรอเครองเบญจ

กกธภณฑแบบลานนา หากจะเทยบดาบนวาเทากบพระแสงขรรคชยศรตามแบบของภาคกลางกคงจะ

เทยบกนได (สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 5, 2542: 2173) ดาบสรกญไชยในวรรณกรรม

คาวซอเปนอาวธคกายของเจาเมอง เมอเจาเมองจะเดนทางไปทใดจะตองมดาบสรกญไชยอยขางกาย

เสมอ หากเกดอนตรายขนเจาเมองกจะถอดดาบสรกญไชยออกมาเพอตอสกบศตรไดอยางรวดเรว

ในคาวซอเรองชวหาลนค า กวกลาวถงดาบสรกญไชยไววาเปนอาวธประจ ากายของ

เจาชวหาลนค า ซงชวหาลนค าจะน าดาบสรกญไชยตดไวทเอวของตน เพอใชในการตอสกบบตตมาร

ดงในคาวซอวา

94

สวนวากมาร พระองคจอมเหงา เอากญไชยด ดาบทพย ขดแอวองค ประเซงจ ามตร เขาสหอง ผงคา

(ชวหาลนค า, 2511: 68) (ถอดความ: กลาวถงเจาชวหาลนค าไดถอดเอาดาบสรกญไชยจากเอวตนแลวเขาไปสหองทบตตมารนอนอย)

สวนในคาวซอเรองวงศสวรรค กวไดกลาวถงดาบสรกญไชยอาวธวเศษของเจาวงศ

สวรรควาเปนอาวธวเศษทมฤทธมาก เปนอาวธคกายของเจาเมอง เมอเจาเมองถอดดาบสรกญไชย

แลวกวดแกวงแสดงถงความองอาจกลาหาญ ดงคาวซอวา

ถอดดาบพระแสง อนมฤทธกลา สะหลกญไชย ดาบทพย ก าแกวงกวดไกว ส าแดงเดชฤทธ หอองอาจกลา ราชา

(วงศสวรรค เลม 2, 2511: 4) (ถอดความ: กลาวถงวงศสวรรคและจกรธนสงหตอสกบพนธมารยกษ วงศสวรรคไดถอดดาบสรกญไชยแลวถอกวดแกวงส าแดงฤทธเดชดองอาจกลาหาญ)

นอกจากดาบสรกญไชยทเปนอาวธวเศษของเจาเมองแลว ในวรรณกรรมคาวซอกว

ยงกลาวถงเจาเมองวามธนสงหเปนอาวธวเศษคกายอกชนดหนง ซงธนสงห หรอธนสง หรอธนสงค

ในสารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 6 (2542: 2930) ไดอธบายค าวาธนสงห นาจะเลอนมา

จากค าวาธนสลป ธนสงหเปนอาวธวเศษของเจาเมองเปนอาวธทกวมกจะกลาวคกบดาบสรกญไชย

เปนอาวธทพระอนทรหรอพระฤาษมอบใหกบเจาเมอง ดงในคาวซอเรองสทธนและเรองเจาสวตร

ทกลาวถงทมาของศสตราวธทงดาบสรกญไชยและธนสงห ดงในคาวซอวา

อนทโกส จงโปรดมานพ ยงของเครองส ชงชย แลวเอาดาบทพย กบธนใส ทอดลงไป ใหองคหนอเหนา กมารา โพธสตวเจา กรบเอายาม เมอนน

(สทธน, 2511: 8) (ถอดความ: พระอนทรไดโปรดประทานอาวธไดแก ดาบทพย กบธน ใหกบสทธนเพอใชตอสกบศตร เจาสทธนกรบเอาไว)

พระปาไม สองรในใจ ทานจกปลอยไป กสอนสงเจา หอสปปคณ และน ามนสองเตา ... กบธนสงห ยงหนกเขา เปนธนด เลศล า สรรพยาด ปลงปนหอซ า ทงดาบแกว กญไชย

95

ของวเศษพรอม เจาไดเตมใจ จงอ าลาไป นบนอมกมเกลา ไหวพระรษ ตนเปนพอเจา เจยรจากคลา ยางยาย

(เจาสวตร, 2511: 43) (ถอดความ: เมอพระฤาษชบชวตเจาสวตรแลว พระฤาษไดสอนคาถามนตน ามนใหแกเจาสวตร พรอมกบมอบธนสงหซงสามารถยงทะลกอนหนได ไดมอบยารกษา และดาบสรกญไชย เมอเจาสวตรไดรบของวเศษแลวไดกมกราบอ าลาพระฤาษเพอออกตามหานางบวค าตอไป)

ศสตราวธวเศษของเจาเมองทงดาบสรกญไชยและธนสงหมฤทธานภาพทรนแรง

กวไดพรรณนาถงคณสมบตของดาบสรกญไชยและธนสงหวาเปนศสตราวธทปราบเมองตาง ๆ ในโลก

ไดแก เมองมนษย เมองนาค เมองครฑ และเมองยกษกมภณฑ ดงคาวซอวา

สวนพระอนทา ซดตกเรงรบ ยงดาบทพยแกว กญไชย กบธนทพย หอสวางสงสย ปนทพยใสใน ซดตกสองหนา เปนธนแสง ปนแรงเหลมกลา จกปราบพารา มนษย ปราบแพโลกา นาคานาคครฑ เยนยกษกลา กมภณฑ

(สวรรณเมฆะหมาขนค า, 2511: 64) (ถอดความ: เจาสวรรณาไดอภเษกกบนางคนธมาลา พระอนทรไดเลงเหนเจาสวรรณาแลวประทานดาบ สรกญไชยกบธนทพยใหตกลงมาเบองหนาเจาสวรรณา ซงธนและดาบทพยนนมฤทธานภาพปราบเมอง ตาง ๆ ทงเมองมนษย เมองนาค เมองครฑ และเมองยกษกมภณฑ)

นอกจากนในคาวซอเรองสทธน กวยงกลาวถงฤทธานภาพของธนสงหอาวธประจ า

กายของเจาสทธนวา เมอเจาสทธนยงศรธนสงหขนกเกดเสยงดงสะทานไปทวทงเมอง เสยงของศรธน

นนดงไปถงชนฟาทอยของพระอนทรและพระพรหม ฤทธานภาพของธนสงหยงท าใหแผนดนและ

มหาสมทรหวนไหวไปทว ดงกลาวไวในคาวซอวา

มวนนงนน เจาปราศรย จกลองสงหชย ธนคเหลม แลวชวนเพอนฝง ทวยกนเปนเสน ลงปราสาทง ทานพระ เจาวาดคนศร เกงกลามานะ แลวยกยาดขน ยงไป เสยงสะทาน ทวบานเมองไกล เถงบอระมย อนทรพรหมโขงตอง แผนพสธา ไหวไปชหอง สมทรนท คลงไคล ดวยฤทธอาจหาญ ธนเหงาไท องคอนทรมอบให ปนชาย

(สทธน, 2511: 9 – 10) (ถอดความ: วนหนงเจาสทธนอยากลองธนสงหจงชวนเพอนทงหลายลงจากปราสาทไป เจาสทธนไดยกธนพรอมกบลกศรดวยทาททเกงกลา แลวไดยงศรธนขนไป เสยงยงธนของเจาสทธนดงสะทานไปทวบานเมอง

96

นอยใหญ เสยงดงไปถงทอยของอนทรพรหม ท าใหแผนดนและมหาสมทรหวนไหว เพราะอานภาพธนสงหของเจาสทธนทไดรบมอบจากพระอนทร)

จากคาวซอจะเหนไดวาการมศสตราวธวเศษแสดงถงความเปนพระโพธสตวและ

บญญาบารมของเจาเมอง ศสตราวธวเศษทงดาบสรกญไชยและธนสงหเปนอาวธทเจาเมองไดรบมา

จากพระอนทร และพระฤาษ เน องจากพระอนทรและพระฤาษจะท าหนาท ในการชวยเหลอ

พระโพธสตวโดยท าใหเจาเมองมอาวธวเศษเพอปองกนตว ชวยเหลอผทประสบปญหาและปราบศตร

5.2.สตววเศษ สตววเศษเปนสตวทมก าเนดหรอความสามารถพเศษแตกตางจากสตวทวไป ก าเนด

ของสตววเศษมาจากพระอนทรเปนผบนดาลใหเกดขนมา สวนความสามารถทพเศษตางจากสตว

ทวไป เชน สามารถพดภาษาคนได สามารถเหาะเหนในอากาศได และมพละก าลงมาก สตววเศษใน

วรรณกรรมคาวซอท าหนาทเปนพาหนะในการเดนทางใหแกเจาเมอง ในวรรณกรรมคาวซอกวกลาวถง

สตววเศษของเจาเมอง 2 ชนด ไดแก มา และหงส

มาวเศษมชอเรยกสองชอคอ มามณกากข และมากณฐก ซงมาทงสองมคณสมบตท

เหมอนกนคอ เปนมาทพดภาษาคนได มพละก าลงมาก และสามารถเหาะไปในอากาศไดอยางรวดเรว

ดงในเรองสทธน กลาวถงมามณกากข หรอมณกกข ซงแปลวา ตาแกว หรอมตาวาวงาม เปนชอมา

ของพระโพธสตวในเรองสทธน ซงตอนทมารดาของเจาสทธนจะทรงครรภนน นางไดฝนวาพระอนทร

เอาหมากทนคอพทรามาให นางกรบผลพทรานนมาเสวยแลวทงเมดของพทรานนลงใตถนปราสาท

บงเอญมแมมาแกตวหนงมากนเมดพทรานน ตอมานางไดประสตราชกมารชอวา เจาสทธน และแมมา

กไดคลอดลกในวนเดยวกนเปนสหชาตเนองจากลกมานนมดวงตางามเหมอนดวงแกวจงไดชอวามา

มณกกข (มณกากข หรอมณกาบ) มามณกกขไดน าเจาสทธนไปพบนางตาง ๆ น าเจาสทธนไปยง

สถานทตาง ๆ ไดอยางถกตอง ใหขอมลเกยวกบบคคลและสถานทตาง ๆ ได รวมทงสามารถใหค าสอน

ทเตอนสตเจาสทธนในเรองตาง ๆ ไดเปนอยางด (สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 10,

2542: 5133) ดงในคาวซอวา

97

โพธสตว องคเจาบพตร ใครหวชอบส ไปมา จงยกยางยาย ทองผายไปหา มงมาอาชา ปากจาแจวแจว ใสชอปน มณกากแกว ตวด านล ชะนะ

(สทธน, 2511: 9) (ถอดความ: กลาวถงพระโพธสตวเจาสทธนไดใหลกเสนาลองขนขมาตวหนง ปรากฏวามาไดวงดวยความเรวท าใหลกเสนาตกจากหลงมา เจาสทธนจงหวเราะชอบใจ แลวไดเดนไปหามาตวนน มาไดพดภาษาคน เจาสทธนจงไดตงชอใหมาตวสด านลนวามามณกาก)

สวนในคาวซอเรองเจาสวตรไดกลาวถงมากณฐกพาหนะของเจาสวตรวาเปนมาทม

ฤทธสามารถเหาะน าพระโพธสตวไปยงทตาง ๆ มากณฐกในเรองเจาสวตรนางบวค า พบวานอกจากจะ

พาเจาสวตรเหาะไปตดตามหานางบวค าในทตาง ๆ แลว มากณฐกยงสามารถพดคยหรอเตอนสต

เจาสวตรไดอกดวย (สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 10, 2542: 5131) อกทงมากณฐกยงม

ความวองไวประดจสายฟา ดงทกวไดกลาวไวในคาวซอวา

หนอพระเมอง สวตรเชองเจา เสดจองค ขมา ชกสายขนน เหาะเหนหวายฟา อากาศผาย ภายบน ประทกษณ แวดเวยนสามหน เหมอนชกรปยนต ขนบนเมฆฝา มากณฐก มณแกลวกลา ก าลงแรง ใชชา จาทางไว แทกเทยมสายฟา เจยรจากหอง ธาน

(เจาสวตร, 2511: 24) (ถอดความ: เมอเจาสวตรเสดจขนขบนหลงมาแลวชกเชอกมาท าใหมาเหาะขนไปบนอากาศ แลวเหาะบนวนสามรอบ มากณฐกเปนมาทมฤทธมากและวองไวปานสายฟา มากณฐกไดน าเจาส วตรเหาะไปในอากาศ ออกจากเมองไป)

นอกจากมาวเศษแลว สตววเศษอกชนดหนงทเปนพาหนะของเจาเมองกคอ หงส

ความหมายของหงสสอดคลองกบเรองนกทพย ซงเปนความเชอดงเดมทมอยแลว เมออารยธรรม

อนเดยเรอง ห ส หรอหงสแพรเขามา จงท าใหคนในดนแดนแถบนรบคตเกยวกบหงสในลกษณะทม

ความหมายแสดงถงจนตนาการและความใฝฝนของมนษยทไมอาจก าหนดพรมแดนได หงสจงหมายถง

ทองฟา หรอสวรรค และเมอปรากฏกบเทพเจาในศาสนาพราหมณกปรากฏในฐานะเทพพาหนะ สวน

ในพทธศาสนานนมกใชในความหมายทเกยวของกบพระพทธเจาททรงเปนพระโพธสตวเสวยพระชาต

เปนพระยาหงสทอง และน าไปใชเปนสญลกษณอยางหนงในมงคล 108 หรอลกษณะหนงของ

มหาบรษ คอพระพทธเจา นอกจากนยงใชเปนสญลกษณของผคมครองเบองบนและน าความบรสทธ

98

เขามายงพทธสถาน และยงเปนบคลาธษฐานทหมายถงพระอรหนตผออกจากโทษของกเลสทงปวง

ดวย (กญญรตน เวชชศาสตร, 2534: 195 – 196) ในวรรณกรรมคาวซอเรองหงสหนกวไดกลาวถง

หงสวาเปนพาหนะของเจาเมองซงเจาเมองไดรบมาจากเทพคอพระอนทร หงสเปนสตววเศษทสามารถ

บนเหาะขนบนอากาศเพอน าพาเจาเมองไปยงทตาง ๆ ดงในคาวซอวา

แลวเรยกเอาหน มาสวาดมนตตอง หอเปนหงสทอง ขใช ตามประสงค ดานดงปาไม ชกขขาม สาคร บกและน า ครเขาขร หลอนจกไป ทางไกลและใกล คนขยนตหงส ทเรามอบให กบกญไชยด ดาบทพย เถงจกขญา ไกลตาละลบ กเหมอนนงใกล รมมอ

(หงสหน, 2511: 9) (ถอดความ: พระอนทรไดน าหนมาเสกมนตรท าใหหนกลายเปนหงสทอง เพอใหพระโพธสตวหงสหนใชข ไปในทตาง ๆ ตามประสงค ฝาพงปาไม ขามแมน ามหาสมทร ทงทางบกทางน า ภเขา หรอจะเดนทางใกลไกล เมอขหงสทพระอนทรมอบใหพรอมกบดาบสรกญไชย ถงอยหางไกลตาพระอนทรกเสมอนมพระอนทร คอยคมครองอยใกล)

จากคาวซอแสดงใหเหนวาเจาเมองมสตววเศษ 2 ชนด คอ มา และหงส สตววเศษ

ทงสองเปนสตวทมฤทธานภาพ สามารถพดภาษาคนได สามารถบนเหาะในอากาศได และมพละก าลง

มากกวาสตวทวไป สตววเศษท าหนาทเปนพาหนะในการเดนทางไปยงทตาง ๆ ของเจาเมอง การท

เจาเมองมสตววเศษเปนสญลกษณทแสดงถงบญญาบารมสงสงเหนอกวาคนทวไป เจาเมองนนเปน

พระโพธสตวหรอมหาบรษซงเปนอดตชาตของพระพทธเจา

5.3.แกววเศษ ในวรรณกรรมคาวซอกวไดกลาวถงของวเศษของเจาเมองทส าคญอกประการหนง

คอ แกววเศษ ซงแกววเศษ หรอแกวทพย หรอแกวมณโชต มลกษณะเปนลกกลม มคณสมบตเปน

ลกแกวสารพดนก เมอเจาเมองปรารถนาสงใดแลว ดวยพลานภาพของแกววเศษกจะบนดลใหส าเรจ

ตามปรารถนา ดงในคาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตยกวไดกลาวถงพลานภาพแกวมณโชตของ

เจาเมองเอาไววา เมอเจาเมองอธษฐานสงใดดวงแกววเศษจะเปลงแสงประกายและกลายเปนสงของ

ทเจาเมองอธษฐานไวสมดงตงใจ ดงคาวซอวา

เจาบวระวงศ กลงคอชาง แลวก าดาบกลา กญไชย ถอแกวลกทพย วเศษงามใส จงถามค าไป มไหนยกษเถา

99

... แลวอธษฐาน ดวยบญจนจน หลอนกยง ปราบทศ ขอหอสแสง มณลกทพย เปนไฟวไหม ผบไป มณโชตชอย หยาดยวาแสงใส เกดกลายเปนไฟ อคควตอง

(บวระวงศหงสอ ามาตย, 2511: 74) (ถอดความ: เจาบวระวงศลงจากคอชาง ในมอถอดาบสรกญไชยและลกแกวมณโชต พรอมกบถามพวกเสนาวายกษอยทใด เมอเจาบวระวงศพบกบยกษแลว เจาบวระวงศกอธษฐานดวยบญบารมขอใหลกแกวทพยมแสงกลายเปนดวงไฟ เมออธษฐานเสรจแกวมณโชตกเปลงรงสเกดเปนไฟขนทนท)

สวนในคาวซอเรองจนตะฆา กวกลาวถงคณสมบตของแกววเศษของเจาเมองไววา

เมอเจาจนทฆาตไดชวยเหลอชวตงทถกเหยยวท าราย งไดฟนขนมาแลวกลายรางเปนมนษยแลวมอบ

แกววเศษใหแกเจาจนทฆาต ซงคณสมบตของแกววเศษเมอเจาจนทฆาตอมลกแกวจะท าใหมองเหน

ทวทกแหง ดงคาวซอวา

ชายตะแหนง จงเอาแกวทพย ปนยนหอ เอาอม แกวลกน วเศษใจสม คนวาไดอม หนผบแผนหอง เจาจงใจ ยนดเจตของ จงก ามาอม บชา หนอนศวร อนทาอยฟา งวายอวายหนา มาไป หนไควพรอม ทใกลทไกล ประสงคสงใด กหนตอหนา

(จนตะฆา, 2511: 68) (ถอดความ: ชายทแปลงกายจากงเปนมนษยไดน าแกวทพยใหแกเจาจนทฆาต พรอมกบบอกคณสมบตของลกแกววเศษวา เมออมลกแกวแลวจะสามารถมองเหนไปทวทกแหงหน เจาจนทฆาตจงรบน าลกแกวมาอม ปรากฏวาสามารถมองเหนพระอนทรบนฟา และเหนไปทวทงใกลและไกล)

จะเหนไดวาแกววเศษหรอลกแกวสารพดนกเปนของวเศษทมคณสมบตในการ

บนดาลทกสงใหแกเจาเมอง เจาเมองไดรบแกววเศษมาจากพระอนทร ฤาษ และอมนษย ดวยคณ

วเศษของแกววเศษจงท าใหเจาเมองเอาชนะปญหาตาง ๆ และศตรไดอยางงายดาย

5.4.อาภรณทพย นอกจากเจาเมองจะมของวเศษเปนศสตราวธ สตววเศษ และแกววเศษแลว

เจาเมองยงมอาภรณทพยหรอเครองแตงกายวเศษ เชน เสอ กางเกง และรองเทา อาภรณทพยม

คณสมบตท าใหเจาเมองใชปกปดรางทแทจรงของเจาเมอง และสามารถเหาะเหนเดนอากาศได ใน

วรรณกรรมคาวซอกวไดกลาวถงอาภรณทพยของเจาเมอง 2 ประการคอ เสอทพย และรองเทาทพย

100

เสอทพยเปนเครองแตงกายทคลมทอนบนของรางกาย ท ามาจากผา มคณสมบต

พเศษคอ เมอเจาเมองสวมเสอทพยจะอ าพรางรางทแทจรงของเจาเมอง เมอถงเวลาทเหมาะสม

เจาเมองจะถอดเสอทพยออกเพอใหคนอนไดเหนรปกายท งดงามของเจาเมอง ดงในคาวซอเรอง

ก ากาด ากวไดกลาววาเจาก ากาด าทมผวกายด านนเพราะไดสวมเสอทพยเพอปดบงรางทแทจรง


หนอโพธา กคลาคลาดแคลว มาสบาน คาลง เอาเสอด าทพย โพธสตถง ออกจากกายง โพธงหนอเหนา เหาะเหนมา บชาดวนเขา หอมณเฑยร คซอน

(ก ากาด า, 2511: 46) (ถอดความ: ก ากาด าไดออกจากบานของตนมายงปราสาทของนางเทพกญญาและนางพมพา แลวก ากาด าไดถอดเสอด าทพยออกจากรางกายแลวเหาะขนไปบนหองทสองนางนอนอย)

ในวรรณกรรมคาวซอนอกจากจะกลาวถงเสอทพยแลว ยงไดกลาวถงรองเทาทพย

หรอเกบตนทพย ซงเปนรองเทาวเศษมคณสมบตคอ เมอสวมรองเทาทพยนแลวจะสามารถเหาะไปยง

ทตาง ๆ ได รองเทาทพยหรอเกบตนทพยปรากฏในวรรณกรรมลานนาหลายเรอง เชน พรหมจกร

ชาดก สวรรณสงขชาดก และจนทฆาตชาดก ซงนอกจากรองเทาทพยจะปรากฏในวรรณกรรมลานนา

เรองตาง ๆ แลว รองเทาทพยหรอเกบตนทพยยงเปนหนงในเครองทาวหาประการหรอเครองเบญจ

กกธภณฑของลานนาดวย

ในคาวซอเรองจนตะฆา กวไดกลาวถงเจาจนทฆาตวา เมอเจาจนทฆาตไดชวยเหลอ

ทพยาธรจนสดความสามารถแตสดทายแลวทพยาธรไดสนชวตลง กอนสนชวตทพยาธรไดมอบของ

วเศษหลายอยางใหแกจนทฆาตหนงในของวเศษนนคอ เกบตนทพย ซงมคณสมบตทสามารถพาเหาะ

เหนเดนอากาศได มฤทธานภาพยงกวาเวทมนตรทกอยาง นอกจากนทพยาธรยงไดเตอนใหระมดระวง

ในการดแลรกษารองเทาทพยคอ หามยงเกยวกบกามตณหาจากเพศหญงเพราะหากยงเกยวกบ

กามตณหาแลวจะท าใหฤทธของรองเทาทพยออนก าลงลง ดงในคาวซอวา

เกบตนทพย ของสบตนกาย แมนจกซานไป ชนฟาหองกวาง ชกสยองตน ไปไหนเถงหน เหลอเวทมนตรย า คเชอ

101

เกรงระวง หามอยาฟกเฟอ กบสาวหนมหนา ญงนาง มนจกออนคอย ดวยมาตกาม จางเสยก าลง เกบทพยดาบกลา

(จนตะฆา, 2511: 69 – 70) (ถอดความ: ทพยาธรมอบรองเทาทพยใหแกเจาจนทฆาต รองเทาทพยมฤาทธานภาพยงกวามนตรใด ๆ สามารถเหาะไปยงทตาง ๆ แตตองระมดระวงไมควรยงเกยวกบกามตณหาจากผหญงเพราะจะท าใหฤทธของรองเทาทพยออนก าลงลงได)

การมของวเศษและอ านาจวเศษนนเปนสงทคอยชวยเหลอเจาเมองในดานตาง ๆ

ของวเศษเปนอาวธทเจาเมองใชในการตอสกบศตร เพอเปนพาหนะในการเดนทางของเจาเมอง

เพอบนดาลสงทเจาเมองปรารถนา เพอสวมใสปดบงรางกายและเหาะขนไปในอากาศ เจาเมองไดตอส

กบศตรทไมใชมนษยธรรมดา ศตรของเจาเมองนนเปนอมนษยคอยกษ ดงนนการตอสของเจาเมองจง

แสดงใหเหนวาเจาเมองเปนผวเศษ เปนผน าสงสดในเมองทปกปองประชาชนและบานเมองใหสงบสข

6.ภาพลกษณผมสตปญญาและความร ภาพลกษณผมวชาปญญาเปนคณลกษณะทส าคญของเจาเมอง เจาเมองจะตองมสตปญญา

เฉลยวฉลาด และมความรในศาสตรตาง ๆ มากกวาคนทวไป เพอใชวชาปญญาในการแกปญหาท

เกดขนในบานเมอง และน าพาบานเมองไปสความเจรญรงเรอง ในวรรณกรรมคาวซอจะกลาวถงการม

วชาปญญาของเจาเมอง 2 ประการ คอ การมสตปญญาเฉลยวฉลาด และการมความรในศาสตรตาง ๆ

6.1.การมสตปญญาเฉลยวฉลาด สตปญญา คอความรอบร ความรทว ความเฉลยวฉลาด เจาเมองเปนผทมปญญา

เฉลยวฉลาด ในวรรณกรรมคาวซอกวจะกลาวยกยองเจาเมองวาเปนผทมสตปญญาดเลศ เชน คาวซอ

เรองจนตะฆา กวกลาวถงเจาจนทฆาตวาเปนผทมปญญาทกวางไกล ดงคาวซอวา

หนอโพธสตว ตนผญากวาง ออกจากเวยงวง บฟาว ไปสองคน ทงเสนาทาว แลวลาสงเจา เสนา

(จนตะฆา, 2511: 172) (ถอดความ: เจาจนทฆาตหนอแหงพระโพธสตว ผมปญญากวางไกล ไดออกจากเมองอยางไมเรงรบ โดยไดเดนทางไปสองคนกบเสนา และไดสงลาเสนาคนอน ๆ)

สวนในคาวซอเรองอายรอยขอด กวกลาวยกยองอายรอยขอดวามความเฉลยวฉลาด

ตงแตเดก เปนผทมความคด มวาทศลป และมปญญากวางไกล ดงในคาวซอวา

102

อยนานพ าชา จนพระชนสา กมารา ทะลลวงขน สองขวบเขาเถง เจาบญบตน เทยวเทยวอน วงวด ชางปากชางจา รย ารคด เฉลยวเจยวดวย วนวย ฉลาดรพรอม ปญญาเผยผาย จอมองคชาย เดนเทยวเทยวเหลน

(อายรอยขอด, 2511: 19) (ถอดความ: วนเวลาลวงผานจนอายรอยขนมอายไดสองขวบ อายรอยขอดผมบญมาก ไดเทยววงกระโดด ไปมา เปนผทชางพดชางสนทนา มความคดฉลาด มปญญาทกวางไกล)

นอกจากนในคาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตย กวกลาวยกยองเจาเมองวาเปนผทม

ปญญาหลกแหลมตางจากคนธรรมดาทวไป ทงนเพราะเจาบวระวงศเปนเชอสายของกษตรย ท าให

เจาบวระวงศมความรสงกวาคนทวไป ดงในคาวซอวา

นองหลวกแหลม บใชคนใบ เชอสายนายเมอง พชชะ (พชญ) (บวระวงศหงสอ ามาตย, 2511: 31)

(ถอดความ: เจาบวระวงศเปนผทฉลาดหลกแหลม หาใชคนธรรมดาทวไป แตมเชอสายมาจากกษตรย ท าใหบวระวงศมความรอบรเปนนกปราชญ)

จากคาวซอทกลาวมาขางตนแสดงใหเหนวากวไดชนชมยกยองเจาเมองวาเปนผทม

สตปญญากวางไกล เฉลยวฉลาด มความคดทหลกแหลม ท าใหเหนชดวาเจาเมองนนตองมคณลกษณะ

ทส าคญคอการมปญญาเฉลยวฉลาดพเศษกวาบคคลอนในเมอง

6.2.การมความรในศาสตรตาง ๆ เจาเมองเปนผทรจกแสวงหาความรใหตนเองอยเสมอ นอกจากความรทไดสบทอด

มาจากพอแมทอบรมสงสอนแลว เจาเมองจะตองเดนทางเพอไปร าเรยน ฝกฝนวชาจากผทมความร

เชน พระฤาษ ทพยาธร ท าใหเจาเมองมวชาความรในดานตาง ๆ เพอทจะไดน าความรทไดร าเรยนมา

แกปญหาตาง ๆ สรางคณประโยชนตอบานเมองของตน และชวยเหลอผอน ในวรรณกรรมคาวซอ

กวกลาวยกยองเจาเมองวามความรในศาสตร 2 ประเภท คอ ความรในเรองการรบ และความรเรอง

เวทมนตรคาถา

6.2.1.ความรในเรองการรบ การรบเปนราชกจอยางหนงของเจาเมอง เจาเมองจงตองมความรในเรอง

การรบ เมออรราชศตรเขามากล ากราย เจาเมองจะตองเปนผน าในการเขารวมรบเพ อปกปอง

ราชอาณาจกรและปราบศตร ดงนนในวรรณกรรมคาวซอกวไดกลาวยกยองวาเจาเมองมความรอบรใน

103

กลศกอบาย ดงในคาวซอเรองชางโพงนางผมหอม เจาสทธกมารไดจดเตรยมพลโยธาและไดวางกล

อบายศกเพอจะไปตอสกบนางผโพง ดงคาวซอ

ในวนพกน หอทานจดหา กะเกณฑเรงดา โยธาแกวกลา หอทานอบาย วาเศกหยาบกลา จกชงพารา ตอรบ มาทางหนเหนอ วาเราจกยก พลแกวกลา โยธา ออกไปตอรบ ตอสปจจา อยาหอนางโพง มนรแนได

(ชางโพงนางผมหอม, 2511: 33 – 34) (ถอดความ: เจาสทธกมารกลาวกบเสนาวา ในวนพรงนใหเสนาเกณฑพลโยธา ใหวางอบายวาจะมศกเขามาประชดทางตอนเหนอของเมอง แลวเราจะยกพลโยธาออกไปตอส อยาใหนางผโพงร)

6.2.2.ความรเรองเวทมนตรคาถา

เวทมนตรคาถาเปนวชาหนงของชายชาตร เปนถอยค าศกดสทธทบรกรรม

เพอใหส าเรจความประสงค (ราชบณฑตยสถาน , 2554: 1129) ความรเรองเวทมนตรจงเปนวชาท

ส าคญของเจาเมองทตองศกษาใหเชยวชาญ เพอน ามาใชปองกนตว และตอสกบศตร ในวรรณกรรม

คาวซอเรองนกกระจาบ กวไดกลาวถงเจาสรรพสทธทไปร าเรยนเวทมนตรคาถาจากพระอาจารย

ซงเวทมนตรคาถาทร าเรยนนนท าใหเจาสรรพสทธคงกระพนชาตร แมแตดาบยงแทงไมเขา หรอแมแต

กระสนปนกไมสามารถผานเขาสรางกายของเจาสรรพสทธได อกทงเจาสรรพสทธยงไดเรยนวชาถอด

จตดวย ดงในคาวซอวา

เจาสรรพสทธ ดวงจตบหยาน กร าเรยนไป บพก คาถาเวทมนตร ยงมมากนก ครสอนสงหอ ทงวน สองคนพเลยง ความรเพยงกน ขามทงแทงฟน ลกปนบใกล ทงผาหวอก จกจตออกได คาถาเวทยมนตร พร าพรอม

(นกกระจาบ, 2511: 20) (ถอดความ: เจาสรรพสทธผมจตใจเขมแขง ไมเกรงกลวตอสงใด ไดไปร าเรยนคาถาเวทมนตรทอาจารยสงสอนใหทกวน เจาสรรพสทธและพเลยงร าเรยนคาถาเวทมนตรตาง ๆ อยางเชยวชาญ ท าใหคงกระพนชาตรแมแตมดหรอดาบกแทงไมเขา หรอกระสนปนกไมสามารถท ารายได นอกจากนยงไดเรยนคาถาเวทมนตรทสามารถถอดจตไดดวย)

จากคาวซอทกลาวมาขางตนแสดงใหเหนวาเจาเมองเปนผทมปญญาเฉลยว

ฉลาดกวาคนทวไป ทงฉลาดในความคด และฉลาดในการพด นอกจากนเจาเมองยงมความรอบร

104

แสวงหาเพอเรยนรจากอาจารยในวชาตาง ๆ ไดแก วชาการรบ และเวทมนตรคาถา ซงเปนวชาทม

ความส าคญตอเจาเมองเพอน ามาใชในการแกปญหา และตอสกบศตร ท าใหเจาเมองเปนผน าสงสด

ในการปกครองน าพาบานเมองและประชาชนชาวเมอง ไปสความสขความเจรญ

7.ภาพลกษณผมจรยธรรม จรยธรรม คอ ธรรมท เปนขอปฏบต กฎศลธรรม (ราชบณฑตยสถาน , 2554: 303)

ซงหลกธรรมทเปนขอปฏบตของพทธศาสนกชนทวไป เชน เบญจศล พรหมวหาร 4 ฆราวาสธรรม 4

มงคลธรรม 38 ภาพลกษณของเจาเมองเปนผทยดมนในจรยธรรม อนเปนขอปฏบตของคนดในการ

ด าเนนชวต ในวรรณกรรมคาวซอ กลาวถงเจาเมองวาเปนผมจรยธรรม 3 ประการ คอ การชวยเหลอ

ผอน การเปนผกตญญ และการมความอดทน

7.1.การชวยเหลอผอน การชวยเหลอผอนเปนหนาททแสดงใหเหนจตใจอนเมตตาของเจาเมองวาเปนผทม

ลกษณะพเศษกวาคนทวไป คณลกษณะพเศษบางประการเชน การมความร และการมทรพย

เปนคณลกษณะทสมพนธกบหนาทการชวยเหลอผอนของเจาเมอง กลาวคอ เจาเมองเปนผมความร

มากกวาคนทวไป ท าใหเจาเมองใชความรเพอน าไปชวยเหลอผอน สวนการมทรพยสมบตของเจาเมอง

ท าใหเจาเมองเมตตาบรจาคทรพยใหแกผอน

ในวรรณกรรมคาวซอลกษณะการชวยเหลอผ อนดวยความเมตตาตามหลกพรหมวหาร 4

ทปรารถนาใหผ อนมความสขของเจาเมอง สามารถแยกออกได 2 ลกษณะ ไดแก การมเมตตา

ชวยเหลอมนษย และการมเมตตาชวยเหลอสตว

7.1.1.การมเมตตาชวยเหลอมนษย เจาเมองเปนผทชวยเหลอมนษยดวยความเมตตา ซงความเมตตาท

เจาเมองกระท านนเปนความเมตตาตอมนษยทกคน เจาเมองมกรยาและวาจาทนอบนอมตอเพอน

มนษย ใหความชวยเหลอและแบงปนสงมคาใหแกมนษย

ในวรรณกรรมคาวซอเรองจนตะฆา กลาวถงเจาจนทฆาตเมอไดเปน

เจาเมองครองเมองอนมตนครไดชวยเหลอประชาชนโดยอนญาตใหประชาชนทรอดพนจากศก

สงครามและกระจดกระจายอยในทตาง ๆ มาอยในบานเมองของตนตามเดม ดงในคาวซอวา

105

สวนจนตะฆา คนทานเปนเจา อะนปะมา ทนน

คนใดบตาย เรยกมาเสยงซ า หอมาอยบาน ใผมน

หอมาเลอกเซาะ ของใผมสง ผวใผเมยมน เงนค าเขตบาน

ชางมาววควาย มไหนอยหน บหออ าเอา สงทรพย

ผใหญนายหลวง กหอไดรบ หนาทตง ตามแดน

(จนตะฆา, 2511: 141)

(ถอดความ: เมอเจาจนทฆาตไดเปนเจาเมองอนมตตนคร เจาจนทฆาตไดใหคนทรอดจากศกสงครามกลบมา

อยบานของตน ใหตามหาสามภรรยาทพรากจากกนมาอยดวยกน รวมทงววควายชางมาทเคยอยทใดกใหอย

ทเดม อยารเอาสงของผอนมาเปนของตน นอกจากนใหมต าแหนงผใหญดแลตามหนาททไดรบแตงตง)

7.1.2.การมเมตตาชวยเหลอสตว นอกจากเจาเมองจะชวยเหลอผคนแลว เจาเมองยงไดชวยเหลอสตว

อกดวย เพราะสตวเปนสงมชวตจตใจเชนเดยวกบคน ดงนนเม อสตวประสบปญหาเจาเมองจงตอง

ชวยเหลอสตวเหลานนดวยความเมตตา

ในวรรณกรรมคาวซอเรองจนตะฆากลาวถงเจาสรยาและจนทฆาตวาได

ชวยเหลอกาทตายเพราะส าลกผลไม ซงเจาสรยาและจนทฆาตไดชวยเหลอดวยการเคยวสมนไพรใสลง

ไปทตวกา ท าใหกามลมหายใจขนมาและรอดพนจากความตาย ดงคาวซอวา

ไปปะใสกา ตายแคนหนวยไม ดบขาดขว า ชวง

เจาลองหม าเคยว ดวยเขยวมกขง เอาเภสะชง ใสกาทหน

กลบเปนตว จตใจเกดตง รองวากากา พร านน

(จนตะฆา, 2511: 14)

(ถอดความ: สรยาและจนทฆาตไดพบกบกาตาย จงเคยวเภสชใสใหกาท าใหกาฟนขนจากความตาย)

สวนวรรณกรรมคาวซอเรองเจาสวตรไดกลาวถงความเมตตาของเจาสวตร

ทไดชวยเหลอพญานาคทถกครฑท าราย โดยเจาสวตรไดเอายาทาทตวของพญานาค ท าใหพญานาค

ฟนขนมา และกลายรางเปนมนษยเพอขอบคณเจาสวตรทไดชวยเหลอใหมชวตขนมาอกครง ดงใน


106

เจาสวตร มความเมตตา เอายาลบทา ตวนาคไจไจ

ลวดมจตใจ ตนคนมาได กลายเปนคน นงนบ

(เจาสวตร, 2511: 88)

(ถอดความ: เจาสวตรไดมความเมตตาชวยเหลอพญานาคทถกพญาครฑท าราย เจาสวตรไดเอายาทาทตว

พญานาคท าใหพญานาคฟนขนมาแลวกลายรางเปนคนนงกราบไหวเจาสวตร)

จากวรรณกรรมคาวซอปรากฏพฤตกรรมของเจาเมองทชวยเหลอผอน 2

ลกษณะคอ การมเมตตาชวยเหลอมนษยในการใหทอย พกพง และใหทรพย สวนการมเมตตา

ชวยเหลอสตว คอ การชวยใหสตวรอดชวต การชวยเหลอทงมนษยและสตวดวยความเมตตาแสดงให

เหนวาเจาเมองตระหนกถงชวตจตใจของทกชวตวามคณคาส าคญ การไดชวยเหล อผอนดวยความ

เมตตาท าใหชวตของมนษยและสตวรอดพนจากปญหาตาง ๆ ได

7.2.การเปนผกตญญ ความกตญญ คอการรอปการะเลยงดผมพระคณ ผทมความกตญญยอมไดรบการ

ยกยองวาเปนคนด ในวรรณกรรมคาวซอกลาวถงเจาเมองวาเปนผมความกตญญ ซงความกตญญของ

เจาเมองนนเปนการอปการะดแลผมพระคณ คอ บดาและมารดา ซงเปนหลกมงคลธรรม 38 ในขอ

ทวา “มาตาปตอปฏฐาน ” หมายถง การบ ารงบดามารดา

การเปนผกตญญของเจาเมองโดยการเลยงดบดามารดาปรากฏในคาวซอเรอง

บวระวงศหงสอ ามาตยกลาวถงเจาบวระวงศและเจาไชยทตสองพนองทไดดแลบดามารดาของตน

เมอบดามารดาเปนไขไมสบายทงสองพนองกจะดแลอยางใกลชด หรอเมอบดามารดาเจบปวดรางกาย

สองพนองกจะคอยนวดใหบดามารดาของตนหายเจบปวด ทงสองพนองไดอปการะดแลบดามารดา

ของตนหาขาวหาน าและหยกยามาใหยามเมอบดามารเจบปวย เพอใหบดามารดาไดรบความสขสบาย


ยามเมอพนอง ปตตามาตา เกดเปนภยยา โรคาเมอยไข

เจาทงสอง อยนอนออมใกล เมอหนาวเยนใน เสอมรอน

คนเจบปวดไหน สองเจาพนอง กนนวดหอ หายมาย

ทงขาวและน า กลาปะใจ มหยกยาใด เซาะหาคาปอง


107

(ถอดความ: ยามเมอบดามารดาของทงสองพนองมโรคภยไขเจบรสกรอน ๆ หนาว ๆ เจาทงสองกนอนดแล

อยใกล เมอพอแมเจบปวดตรงไหน สองพนองกจะคอยบบนวดใหผอนคลายความเจบปวด ทงขาวและน า

ตลอดจนหยกยาทงสองพนองกหามาดแลพอแม)

เจาเมองเปนผทมความกตญญตอผมพระคณ จะเหนไดวาความกตญญของเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอเปนความกตญญตอบดามารดา ซงบดามารดาถอวาเปนผมพระคณสงสด ดงนน

เจาเมองจงตองดแลเอาใจใสบดามารดาอยางดทสด ทงนการเปนผมความกตญญเปนเครองหมายของ

คนด การทเจาเมองเปนผมความกตญญเปนเครองแสดงใหเหนถงคณงามความดทยงใหญของเจาเมอง

7.3.การมความอดทน ความอดทน หมายถง การยอมรบสภาพความยากล าบาก (ราชบณฑตยสถาน, 2554:

1365) เจาเมองในวรรณกรรมคาวมไดเปนผทมความสขสบายทกเวลา พระราชภาระและอปสรรค

ปญหาตาง ๆ ยอมเกดขนกบเจาเมองเชนเดยวกบปถชนทวไป ดงนนเจาเมองจะตองเปนผยดมนใน

หลกฆราวาสธรรม 4 อนเปนหลกธรรมในการด าเนนชวตทางโลก คอ ขนต หมายถง การอดทน

ไมวาจะเปนการอดทนตอค าพดหรอการกระท าของผอน

การมความอดทนของเจาเมองเปนการอดทนตอความยากล าบากทประสบในชวต

และอดทนตอถอยค านนทาวารายจากผอน ดงในคาวซอเรองสวรรณหอยสงขกลาวถงเจาเมองวาม

ความอดทนตอความยากล าบาก และถอยค านนทาตาง ๆ ซงเจาเมองจะไมรสกยนดยนรายตอความ

ทกขยากหรอปญหาใด ๆ ดงในคาวซอวา

สจจะปญญา เจาหมนแกนคด บไหวหวนเหวง ทวยลม

เตมจกยากทกข ตกฝนดนจม เจากอดทน จตใจเทยงมน

ใผจกตเตยน นนทาออน เจาบยนด และราย


(ถอดความ: ความมสจจะ มปญญา พระสงขไดยดถออยางเครงครดไมหวนไหว แมวาจะทกขล าบาก คลกฝน

จมดน กอดทนมจตใจทมนคง ใครตนนทาพระสงขกไมยนดยนรายใด ๆ)

นอกจากนในวรรณกรรมคาวซอเรองอายรอยขอดยงไดกลาวถงเจาเมองวามความ

อดทนตอถอยค าดถกดแคลนตาง ๆ ซงการอดทนของเจาเมองนนจะปฏบตโดยการทไมกลาววาจา

โตตอบใด ๆ ดงคาวซอวา

108

สวนเจาหนอนอย ทราบถอยวาจา พจนา ฝงเขยพอาย

เปนค าสะหาว ทารณรอนไหม บปนดเอา วาล า

เจากมารา โพธาหนอชน กอดดมดน ใจองค

บชางปากทก เลยลงหอโขง ดาบชางลง มอแนบคามใต


(ถอดความ: เหลาหกเขยกลาวดถกดแคลนอายรอยขอดสารพดดวยถอยค าหยาบคายตาง ๆ สวนอายรอยขอด

เมอไดยนถอยค าดถกตาง ๆ ของหกเขยกอดทนไมโตตอบใดๆ แลวลงจากปราสาทไปดวยกรยาทาทางมอท

แนบไวทล าตว)

การทเจาเมองมความอดทน ทงอดทนตอความยากล าบาก และอดทนตอถอยค านนทา

วาราย นอกจากจะแสดงใหเหนวาเจาเมองเปนผมจรยธรรมตามหลกธรรมของพระพทธศาสนาคอ

หลกฆราวาสธรรม 4 คอ ขนต หมายถง การอดทน การเปนผมความอดทนยงแสดงใหเหนถงการรจก

ขมใจและวางเฉยตอความยากล าบากและถอยวาจาตาง ๆ ซงลกษณะการวางเฉยไมยนดยนราย

วางตนใหเปนกลาง ซงเปนหลกคณธรรมอกประการหนง คอ หลกอเบกขา ในหลกธรรมพรหมวหาร 4

การมความอดทนจงท าใหเหนวาเจาเมองเปนผหนกแนนมนคง แมเจาเมองจะอยในสภาวะสขหรอ

ทกขยากล าบากกสามารถด ารงชวตอยไดอยางไมหวนไหว

ภาพลกษณผมจรยธรรมของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอนอกจากจะเปนผมคณธรรม

ในการชวยเหลอผอน การเปนผกตญญ และการมความอดทนแลว ในวรรณกรรมคาวซอยงกลาวถง

คณธรรมหรอหลกธรรมอน ๆ ทเปนหลกในการด าเนนชวตและการปกครองบานเมองของเจาเมอง

กลาวคอ เจาเมองจะตองตงมน อยในหลกทศพธราชธรรม ซงเปนธรรมของผปกครองบานเมอง

เจาเมองตงมนอยในหลกเบญจศล อฏฐศล อนเปนขอเวนจากการท าชว และหลกพรหมวหาร 4

อนเปนหลกประพฤตทประเสรฐบรสทธ ดงในคาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตยทกลาวถงเจาเมองวา

เปนผมจรยธรรม ประพฤตปฏบตตนอยในหลกทศพธราชธรรม หลกของศล และหลกพรหมวหาร 4





109




(ถอดความ: เจาบวระวงศไดปกครองเมองจ าปา ท าใหบานเมองสขเกษม เพราะเจาเมองตงมนอยในทศธรรม

และศลธรรม ทงเจาและไพรตงมนอยในหลกของศล ท าใหไมเกดความเดอนรอน อกทงเจาเมองยง เปนผ

ยดมนในหลกพรหมวหารสรแจงในธรรมทกอยาง)

8.ภาพลกษณผมทรพย ภาพลกษณผมทรพยเปนภาพลกษณหนงของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ เจาเมองนนเปน

ผมทรพยสมบตมากมายไมวาจะเปนทรพยสนเงนทอง เคหสถาน รวมไปถงบรวารตาง ๆ การมทรพย

แสดงถงความยงใหญเหนอสามญชนทวไป ในวรรณกรรมคาวซอสามารถจ าแนกลกษณะทรพยของ

เจาเมองได 2 ประเภท ไดแก ทรพยสมบต และบรวาร

8.1.ทรพยสมบต ทรพยสมบตของเจาเมองแสดงถงสถานะทสงสงและความมงคงร ารวยของเจาเมอง

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอกวจะยกยองวาเปนผทมทรพยสมบตมากทสดในเมอง ทรพยสมบตของ

เจาเมองไดแก ปราสาทราชวง และทรพยสน

8.1.1.ปราสาทราชวง ปราสาทราชวง เปนสถานททสรางขนเพอเปนทประทบของเจาเมอง

มความหมายตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานวา เรอนยอดซอนกนเปนชน ๆ ส าหรบเปนท

ประทบเฉพาะพระมหากษตรยหรอเปนทประดษฐานสงศกดสทธ (2554: 716) ค าวา “ปราสาท”

ในสารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 7 (2542: 3592) ใหความหมายวาเปนสงปลกสราง

ในรปเรอนยอดหรอมหลงคาซอนกนหลายชน มการตกแตงอยางวจตร โดยทวไปหมายเอาวาเปนทอย

ของเทวดาหรอกษตรยและราชวงศ ในวรรณกรรมคาวซอกวไดวาปราสาทเปนทประทบของเจาเมอง

นอกจากจะใชค าวาปราสาทแลว กวยงใชค าวา หอทองหรอหอค า และค าวา คม ซงเปนภาษาไทยถน

ใชเรยกทประทบของเจาเมอง ค าวา หอค า หมายถงพระราชวงของกษตรยหรอผน าสงสดของกลมชน

อนงมการใชค าวาหอค าในฐานะต าแหนงหมายถงกษตรยไดดวย ดงในต านานพนเมองเชยงใหมวา

110

...(ในพ.ศ. 2366) ขณะนน อณหาหารเกดมขร าเขรอก บานเมองเปนกรยค เหตวาเจาทงสองพระองคคอวา พระเปนเจาสภทระแลเจาราชวงสสวณณะฅ ามนบทดบแมนกน จกเกดววาทยทธกมมกบดวยกน เสนาอามาจจทงมวลหนจกบด จงไพไหวสาพระเจารตตนราชา เจาหอฅ าเมองละคอร พระเปนเจาหอฅ าเมองละคอรตรสแลวคเสดจมาดวยยสสปรวารสองพน...

(สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 14, 2542: 7494 – 7497)

สวนค าวา คม ในต านานพนเมองเชยงใหมปรากฏค านในความหมายท

แปลวาหมบานหรอกลมเรอนทพกอาศยทตงอยรวมกนหลาย ๆ หลง แตในปจจบน คม หมายถงทอย

ของเจานาย (สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 3, 2542: 1329 – 1330) ทงนการมปราสาท

ราชวง หอค า หรอคมนนกเพอแสดงใหเหนถงความยงใหญของเจาเมอง

ในวรรณกรรมคาวซอกวจะพรรณนาถงปราสาทราชวงของเจาเมองทงให

รายละเอยดโดยรวมและการแจกแจงรายละเอยดของปราสาท เชน คาวซอเรองเจาสวตร กวกลาวถง

ทรพยสมบตของเจาเมองโดยรวมวามปราสาทหลงใหญวา

นางจงเมอแฝง พระองคเจาชาง เปนมงแกว นางงาม เมออยหองทอง ทในสณฐาน ในวมาน ปราสาทหลงกวาง

(เจาสวตร, 2511: 77) (ถอดความ: พระญาจ าปากลาวกบนางปทมมาหรอนางบวค าวา นางจงกลบไปเปนมเหสของตน และพระญาจ าปาจะใหนางอยในปราสาทวมานในเมองจ าปา)

นอกจากนกวไดพรรณนาถงปราสาทราชวง หอทอง และคม วาเปน

ทประทบของผทเปนเจาเมอง เพอประทบอยางมความสขกบบรวาร และวาราชการ ดงในคาวซอเรอง

สวรรณเมฆะหมาขนค าไดกลาวถงวา หอทอง เปนทประทบของเจาเมอง เจาหอทอง จงหมายถง

ผเปนเจาของหอทองหรอเจาเมอง ดงในคาวซอวา

วาสวรรณะ เมฆะบญผาย กเปนคนชาย เชอสายหนอเหนา คนมนใหญมา คงไดเปนเจา เมองพารา ทน เปนเจาหอทอง ปกครองกลาวช แทนพอเจา รอยม

(สวรรณเมฆะหมาขนค า, 2511: 14) (ถอดความ: นางภคยากลาวกบพระญาสทสสา เจาเมองพาราณสวา เจาสวรรณเมฆะมบญทเกดมาเปนชายสบเชอสายของเจาเมอง ครนเจาสวรรณเมฆะโตขนคงไดเปนเจาเมองแหงน เปนเจาหอค าปกครองบานเมองแทนพอคอพระญาสทสสา)

111

สวนคาวซอเรองสทธนและเรองบวระวงศหงสอ ามาตยไดกลาวถงทอยวา คม เปนทอยเกษมส าราญของเจาเมอง และคาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตยกลาววา นอกจากคม จะเปนทประทบของเจาเมองแลว คมยงเปนทวาราชการของพลเสนาดวย ดงในคาวซอวา

สขเสถยร อยในขวงคม กบฝงหนมเถา วงศวาน (สทธน, 2511: 2)

(ถอดความ: พระญาพรหมทต เจาเมองพาราณาส ประทบเกษมส าราญในคมพรอมกบบรวารนอยใหญ) คนมาเถงคม สนกสขเสน แลวขออญเชญ พวกพลเปนเจา หนอบวระวงศ บญทรงหนอเหนา ขนอยบลลงก นงนจ นางปทมมา นงแอมเซยมซด ถดอยใกล เทยมทน

(บวระวงศหงสอ ามาตย, 2511: 78) (ถอดความ: เมอเจาบวระวงศมาถงคม พวกพลเสนากอญเชญขนนงบลลงก โดยมนางปทมมานงชดใกล)

จะเหนไดวากวกลาวถงทอยอาศยของเจาเมองระบวาเปนปราสาท หอค า

และคม แตไมไดแสดงรายละเอยดของสถานทนนวามล กษณะสวยงามอยางไร อยางไรกตาม

มวรรณกรรมคาวซอหลายเรองทแสดงรายละเอยดของปราสาทราชวงของเจาเมองไวละเอยด เชน

คาวซอเรองชางโพงนางผมหอม กวไดใหรายละเอยดเกยวกบปราสาทราชวงวา ปราสาทราชวงของ

เจาเมองนนปดทองเหลองอราม และมยอดปราสาททสงเทยมฟา ความงามของปราสาทราชวง ได

ฉายสองรศมแวววาวใหเหนเดนชด ดงในคาวซอวา

วาปราสาทหลง ตดค ารามหนา มยอดลอดบน เมฆฟา มรศม รงสสะงา เปนปราสาทเจา ราชา

(ชางโพงนางผมหอม, 2511: 28) (ถอดความ: สทธราชาไดพาลกและนางผโพงซงแปลงกายเปนภรรยาเดนทางใกลถงบานเมองของตน เมอเหนปราสาทสทธราชากบอกกบลกวาปราสาทหลงทปดทองอราม มยอดสงเทยมฟา มรศมเปลงประกายแวววาวนน เปนปราสาทของตน)

นอกจากนในคาวซอเรองก ากาด ายงไดใหรายละเอยดของปราสาทราชวงใน

แตละสวนอยางชดเจนวาม ตวปราสาท ชอฟา ปลยอด ปนลม และหอสรง ดงคาวซอวา

ทาวขนเสนา วนทานบนอม พระเชองเจา ราชา วาเสรจพรอมแลว ปราสาทหลงหนา เจดยอดผงคา ประดบดวยแกว ชอฟาดวงปล งามดแอวแหลว แขวนเดงไย เลศล า ลวาดน าปนลม สสมแดงช า ผดผองแผว วรรณวย

112

เจดหองเจดชน ปดเปดหบไข แลวดวยทองใบ ประตชดาน แกวมรกต จดสองปางขาง เพดานบน ยวาดยวะ หอสระหอสรง หอองคช าระ ปกดอกตอง ทนงาม หอแขกหอรบ บาทเจาทนการ ส าเรจเสรจงาน ดงามชถาน

(ก ากาด า, 2511: 38) (ถอดความ: เสนาไดทลกบเจาเมองพาราณสวา ปราสาทไดสรางเสรจแลว เปนปราสาทหลงใหญ มยอดปราสาทเจดยอดประดบดวยแกว มชอฟา ดวงปลทงดงาม แขวนกระดงเรยงราย ม ปนลมสแดงเขม ในปราสาทมหอง 7 หอง ประตหองปดทอง บนเพดานประดบแกวมรกตดสวยงาม มหอสรงซงแกะสลกรปดอกไมสวยงาม และยงมหองรบแขกดวย)

กวไดกลาววาปราสาทเจาเมองมขนาดกวางใหญ สวนยอดปราสาทม 7

ยอด ประดบดวยแกว มชอฟา ซงเปนเครองประดบปลายหลงคา นนอยบนสนอกไกตรงสวนทไม

ตวรวยหรอไมนาคส ารวยมาบรรจบกน (โชต กลยาณมตร , 2548: 164) มดวงปลเปนยอดมณฑป

อยเหนอปลองไฉนหรอบวกลม (ราชบณฑตยสถาน , 2554: 725) ประดบกระดงแขวนเรยงราย

มปนลมสแดงเขม ซงปนลมเปนตวไมของสวนหลงคา ใชวางตามตงปดขอบของกระเบองหลงคาตรง

สวนทเปนขอบยนพนแผงหนาจวออกมาทางดานสกดของเรอน (โชต กลยาณมตร, 2548: 314) มหอง

7 หอง ประตหองแตละหองปดทอง มเพดานทประดบดวยแกวมรกต มหอสรง และมหอส าหรบ

รบแขก

จากคาวซอทกลาวมาทงหมด จะเหนไดวากวไดพรรณนาปราสาทราชวง

ของเจาเมอง ทงการพรรณนาแบบไมบอกรายละเอยด และการพรรณนาแบบใหรายละเอยด ซงการ

พรรณนาแบบไมใหรายละเอยดกวไดพรรณนาถงทรพยของเจาเมองคอปราสาทราชวงวามความกวาง

ใหญ นอกจากจะเปนทประทบของเจาเมองและบรวารแลว ยงเปนทส าหรบวาราชการดวย อกทงกว

ยงไดกลาวถงปราสาทราชวงของเจามาซงในทองถนเรยกวา หอค า และคม สวนการพรรณนาแบบให

รายละเอยด กวไดพรรณนาปราสาทราชวงของเจาเมองแสดงใหเหนถงรายละเอยดแตละสวนของ

ปราสาทราชวงวามการออกแบบทสวยงามตามจนตนาการของกว ท าใหผอานมองเหนภาพของ

ปราสาทราชวงทชดเจนมากยงขน อยางไรกตามปราสาทราชวงถอนนยอมแสดงใหเหนถงคณลกษณะ

ของเจาเมองวาเปนผทยงใหญทสดในเมอง

113

8.1.2.ทรพยสน ทรพยสนท เปนทรพยสมบตของเจาเมองไดแก เงน ทอง เพชรพลอย

ดาบทมฝกเปนเงนและทอง หอกทองค า เครองประดบ และผาไหมค า ในวรรณกรรมคาวซอเรอง

ชางโพงนางผมหอม กวไดกลาวถงพระญาหลาน า เจาเมองหลาวามราชสมบตมากมาย เปนทปรากฏ

ไปทวเมอง ดงในคาวซอวา

มทาวนงนน เสวยรฎฐา ชอวาพระญา หลาน าวาอน มราชสมบต หนกหนาแมนหมน หากผากฎนน เยอกยาว

(ชางโพงนางผมหอม, 2511: 12) (ถอดความ: เจาเมองเมองหนงมพระนามวา พระญาหลาน า มพระราชสมบตมากมาย เปนทเลองลอไปทวเมอง)

ในคาวซอเรองหงสหน กวกลาวถงเจาเมองวามราชสมบต เงนทอง ทมากถง

สบสองพระคลง ไมมวนทสมบตของเจาเมองจะลดหดหายไป ดงในคาวซอ ตอนทเจาหงสหนไปแขง

โยนสะบากบราชบตรทงหกของเจาเมองพาราณส นางวมาลาเตอนเจาหงสหนกอนแขงโยนสะบาวา

นงเพอนลกเธอ บ าเรอมงกวาง เสวยพารา ใหญยศ สบสองพระคลง บแหงเหอดงด มลมงดวย ทองเงน

(หงสหน, 2511: 14) (ถอดความ : กลาวถงตอนท เจาหงสหนจะไปแขงโยนสะบากบราชบตรทงหกของเจาเมองพาราณส นางวมาลาเตอนเจาหงสหนกอนแขงโยนสะบาวา เหลาราชบตรนนเปนลกเจา เมอง มราชสมบตสบสอง พระคลง เตมไปดวยเงนทอง ใชไมมวนหมด นางจงใหสะบาทองแดงแกเจาหงสหนเพอไปแขงกบสะบาทองค าของเหลาราชบตร)

ในคาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค า กวไดกลาวถงพระญาสทสสา

เจาเมองพาราณส เมอไดแตงตงใหนางภคยาใหเปนมเหสไดใหนางดแลทรพยสน ขาวของเงนทองใน

พระราชวง แสดงใหเหนถงความมงคงร ารวยของเจาเมอง ดงคาวซอวา

ยกภคยา หอเปนเมยเคา เปนเมยเจา ปกครอง วตถสงทรพย เงนค าขาวของ ในปราสาททอง ปกครองพรอมเสยง

(สวรรณเมฆะหมาขนค า, 2511: 14) (ถอดความ: เมอนางปทมมามเหสพระญาสทสสาสนพระชนม พระญาสทสสาไดแตงตงใหนางภคยาเปนมเหสและใหนางดแลทรพยสนเงนทอง ขาวของในพระราชวงทงหมด)

114

สวนในคาวซอเรองอายรอยขอด กวไดกลาวถงอายรอยขอดวามทรพย

สมบตเปนศสตราวธทท าจากเงนและทอง ไดแก หอกทองค า ดาบทมฝกเปนเงน และทอง ดงใน


หอเจาไดรบ ขอวนยกมม พาเมอเมองค า พารามงซอน เปนเครองสตถา เจาเบกออกตอน ทงหอกยองค า ดาบงาว ฝกเงนฝกค า เคยน าแหทาว ทงหอกนาดอน ปนเดม

(อายรอยขอด, 2511: 136) (ถอดความ: ประชาชนชาวเมองไดน าของมาถวายอายรอยขอด ไดขอใหอายรอยขอดรบเอาสงของตาง ๆ กลบเมอง ซงสงของทประชาชนน ามาถวายเปนเครองศสตราวธ ไดแก หอกทอง ดาบงาวทมฝกเปนเงนและทอง ซงเปนเครองแหขบวนของเจาเมอง รวมทงหอก และปนดวย)

นอกจากกวจะกลาวถงทรพยสมบตเงนทองขาวของทมากมาย รวมทงม

ศสตราวธทท าจากเงนและทองแลว กวยงไดกลาวถงทรพยสมบตทเปนอาภรณ คอ พสตราภรณ ไดแก

เสอผา ผนผา ศราภรณ ไดแก มงกฎ และพมพาภรณหรอเครองประดบรางกาย ไดแก สรอยสงวาล

สรอยขอมอ แหวน ทท าจากทอง เพชร พลอย

ในคาวซอเรองวรรณพราหมณในตอนทพระญาโพธสารสงใหเสนาจดเตรยม

สงของมคาตาง ๆ เพอไปสขอนางพมพาใหกบเจาสวรรณ สงของมคาเหลานนไดแก รถเกวยน ขาคน

ชาง มา ผนผา และเงนทอง ดงในคาซอ

หอหางรถเกวยน ขาคนชางมา ทงผนแผนผา เงนค า และอนและรอย เครองบรรณาการ ไปของเอานาง กบยายแมเถา

(วรรณพราหมณ, 2511: 46) (ถอดความ: พระโพธสารไดสงใหจดรถเกวยน ขาคน ชาง มา ผนผา เงนทอง อยางละรอย เพอเปนเครองบรรณาการไปสขอนางพมพากบตายายใหเจาสวรรณ)

ในคาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตย กวยงไดกลาวถงทรพยสมบตทเปน

เครองประดบของเจาเมอง ไดแก มงกฎ แหวนทอง ผาโกไสยหรอผาทท าดวยไหม และสรอยสงวาล

ดงคาวซอวา

รพลคงคด เตมในสนาม หนอเจากมาร แตงตวหยานหยอง สบขะจมหว ค าแดงดอกตอง เอาแหวนวงทอง สอดนว นงผาโกศย คาแพงบรว เสอไหมแขบสว แดงซอน

115

ใสสายซะวาน ค าแดงขะจอน รองเทาจาวมอน ดงามผานแผว หตถาถอ มอตอแกว กบกญไชยคม ดาบวาย

(บวระวงศหงสอ ามาตย, 2511: 73) (ถอดความ : กลาวถงเจาบวระวงศไดทรงเครองอาภรณ เพอไปปราบยกษ รพลโยธามากเตมสนาม เจาบวระวงศไดแตงองคโดยสวมมงกฎประดบดอกสทอง สแดง มแหวนสวมนว นงผาไหม สวมเสอผาไหมมสแดงสลบ ใสสายสงวาลประดบพลอย สวมรองเทา ในมอถอแกววเศษ และพระศรขรรคชย)

ในคาวซอเรองสวรรณหอยสงข กวกลาวถงสมบตอาภรณของเจาเมอง

เจาเมองนงผาโกศย พระเศยรสวมชฎาประดบพลอย สวมก าไลประดบแกว มสะพาย และประดบตรา

สญลกษณ สวมรองพระบาททมพลอยประดบ เปนเจาเมองทเหมาะสมสงางาม ดงปรากฏในคาวซอวา

มาจดแตงตน หอพระโอรส พระสงขลกหลา บญม โกศยส ารบ ชฎาเกษ บานพบมณ จนดาผองแผว ก าไลสวมกร แซมซอนดวงแกว มแสงวาวแวว วะวบ สายอาณาจกร ใสองครกษ ทงตรงรปตง เรยงราย อนทรธนชต ตดบาเปนสาย ดงามวไล เหมอนพรหมชนเกา ซ าวามงสา กายาแหงเจา เปนสวรรณง ยาบยบ รองพระปาทา จนดาเกอกทพย ดใสสวางหนา พนพว

(สวรรณหอยสงข, 2511: 141 – 142) (ถอดความ: ทาวสามลไดอภเษกพระสงขใหเปนเจาเมองพาราณส พระสงขไดทรงเครองทรงตาง ๆ ทมคา ไดแก ผาโกศย ชฎามณ ก าไลประดบแกวมแสงแวววาว รวมทงตราสญลกษณ อทรธนตดบา ดงดงามเสมอนพระพรหมสมพนธกบรางกายของพระสงขทงดงามดงทอง พระสงขไดสวมรองพระบาททพย ดงามสงายง)

จากคาวซอขางตนจะเหนวาทรพยสมบตของเจาเมอง นอกจากกวกลาวถง

เจาเมองวามสมบตเงนทองมากมาย เจาเมองยงมเครองประดบทมคาหลายประการไดแก ผาไหม

มงกฎ สรอยสงวาล สรอยขอมอ แหวน ซงลวนแลวแตท ามาจากทองค า เพชร และพลอยหลากส

ทรพยสมบตตาง ๆ แสดงถงความมงคงร ารวย และความยงใหญของเจาเมอง ทงยงแสดงใหเหนวา

บานเมองนนมความเจรญรงเรองมงคงดวยเชนกน

8.2.บรวาร บรวาร เปนทรพยอยางหนงทท างานสนองพระบญชาตาง ๆ ของเจาเมอง การท

เจาเมองมบรวารมากยอมแสดงใหเหนถงอ านาจบารมทยงใหญของเจาเมอง ในวรรณกรรมคาวซอ

พบวาบรวารทเปนทรพยของเจาเมองม 2 ประการ ไดแก มนษยบรวาร และสตวบรวาร

116

8.2.1 มนษยบรวาร มนษยบรวาร หรอบรวารทเปนมนษย หมายถง ขาราขบรพารผสนองงาน

รบใชแกเจาเมองในกจการงานตาง ๆ เชน เปนทปรกษาใหกบเจาเมอง รกษาความปลอดภยใหกบ

เจาเมอง เจรจาตดตอคาขายกบเมองอน ๆ และปรนนบตดแลเจาเมอง ซงในวรรณกรรมคาวซอกวได

กลาวถงมนษยบรวารของเจาเมอง ไดแก เสนา องครกษ ขนนาง ราชทต ทหาร ต ารวจ และสนม

ดงในคาวซอเรองก ากาด า กวไดกลาวถงขาราชบรพารของเจาเมองประกอบดวย เสนาอ ามาตย

ขนนาง จตรงคเสนา และองครกษ ซงลวนแตเปนขาราชการฝายทหาร ท าหนาทคมครองปองกน

เจาเมอง ดงปรากฏในคาวซอวา

ภายฝายทาว กษตรา จงมวาทา ไขจาตานถอย วาดกรา เสนาใหญหนอย ซงพากนมา นงลอม ทงจตรงค องครกษพรอม สอยาได วาทา

(ก ากาด า, 2511: 4) (ถอดความ: พระญาอจตตราช เจาเมองพรหมทต ประชมเสนาใหญนอยทมานงลอม ทงจตรงค องครกษ ตางเงยบฟงบญชาของเจาเมอง)

เมอนนพระญา พาราจอมเหงา ปตม ใชชา สองพระหตถ ตบเปาวาดวา เสดจออกหอง โรงคล แลวขนนงนจ เหนออาสนแทงสงข เหนอบลลงก สวรรณแทนแกว อ ามาตยหลวงหลาย ขนนายผองแผว บงคมกน นงลอม

(ก ากาด า, 2511: 68) (ถอดความ: พระญาพาราณส เจาเมองพาราณส ปรบมอดใจทจะไดจดงานแตงใหกบธดาของตน จากนนจงไดเสดจออกโรงคลแลวขนนงบลลงกทอง มเสนาอ ามาตย ขนนาง นงรายรอบถวายบงคมเจาเมองพาราณส)

นอกจากน ในคาวซอเรองอายรอยขอดยงกลาวถงขาราชบรพารของ

เจาเมองทนอกเหนอจาก เสนา จตรงคเสนา และองครกษ ยงมต าแหนงราชทต ทาว ขนมลนายดวย


ตนทานทาว ยนดนกหนา มโสมนา ปตบหนอย จงเรยกรองหา ทตาขาขอย ทงฝงพงศพนธ พนอง หอเขาเขามา ประชมนงพรอม จกตงชอเจา ธดา ... หวบานหวเมอง ตางแดนเขตคาย เขาจกทองผาย ไหลมา

117

บแพอานนบ แสนอนนตา เพราะเจาพระญา ใจบญบเศรา เสนาทาวขน คณนายแกเถา จาส าเนา ขรอง

(อายรอยขอด, 2511: 10 – 11) (ถอดความ: เมอพระราชธดาประสต พระญาสรมต เจาเมองอนทะตางดใจเปนอยางยงจงรบสงใหราชทต และพระญาตใหเขามาตงชอพระราชธดา และตอมากจดงานท าขวญพระราชธดาคอนางรตนพมพา หวบานหวเมองตางแดนตางไหลเขามาสเมองอนทะอยางลนหลาม เพราะเจาเมองอนทะนนมใจบญ เสนา ทาวขนมลนาย ตางเทยวงานสนกสนานและเมาจนบางคนเสยงดงขมขโวยวาย)

อถะกาเล เวลานนเลา กษตรยทานพระ ราชา ชวนขนแกทาว เสนาตางตา รพลโยธา ถวายส ารบเจา

(อายรอยขอด, 2511: 137) (ถอดความ: เมอเจาเมองกระท าบญจงไดชวนทาว ขน เสนาตางตา รพลโยธา ถวายส ารบใหแดพระสงฆ)

ต ารวจทหาร แวดหลงแวดหนา เสนาม มาชาง เสยงรถและเกวยน เสยงคนเสยงชาง ดอาจอาง ยามไป รพลชางมา ตดกนหลามไหล ออกจากเวยงไป หยาดยายเปนฝา

(อายรอยขอด, 2511: 137) (ถอดความ: กลาวถงอายรอยขอดไดร าลาพระญาจ าปา เจาเมองจ าปา เพอกลบบานเมองของตน พระญาจ าปาจงไดจดไพรพลเพอใหตดตามดแลอายรอยขอดซงไพรพลประกอบดวย ต ารวจ ทหาร เสนาชาง เสนามา ไพรพลมากมายไปสงอายรอยขอด เสยงรถเสยงเกวยนเสยงคนเสยงชางระคนปนกน ไพรพลชางมามากมายกไดตดตามอายรอยขอดออกเมองไป)

ในคาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตยไดกลาวถงขาราชบรพารของเจาเมอง

ประกอบไปดวย คนรถ เสนาซาย – ขวา ทหาร ทาวขนมลนาย และคนใช ดงในคาวซอวา

พระญาเจาเมอง จ าคนหางรถ เอามาลากอน หวลา ทงเสนาซาย และเสนาขวา นางปทมมา สายาคหอย รพลมนตร พาไปบหนอย อเนกอนนต มากล า เสยงสารถ ดงไปลงลง เมอยายจากบาน เมองไป ขาคนแลนใช ทวยไปหลวงหลาย ทาวขนมลนาย ทวยตามทานเจา

(บวระวงศหงสอ ามาตย, 2511: 105 – 106) (ถอดความ: เจาสรยา เจาเมองปญจรานคร ไดรบสงใหเสนารถจดรถมา พรอมดวยเสนาฝายซายและเสนาฝายขวา รวมถงนางปทมมา พลโยธามากมาย ขบวนรถเสยงรถดงเมอเคลอนออกจากเมอง ขารบใชมากมาย และทาวขนมลนายตางตามเสดจเจาเมองออกไปเพอรบเจาบวระวงศเขาเมอง)

118

นอกจากนในคาวซอเรองหงสหน กวยงกลาวถงขาราชบรพารของเจาเมอง

หลายประเภท ไดแก ทหาร เสนา เสนาปน เสนาหอก เสนาดาบ เสนาชาง เสนามา เสนารถ

เสนาตางตา มหาดเลก และต ารวจ ดงคาวซอวา

เรยกกรมทหาร มายงทหน หอรบเรวพลน อยาชา แลวจดเอาปน ลกชนมดพรา ทงดาบกลา ทวนแทง หอคดเอาลวน แตคนแขงแขง ขฝนยาแดง อยาหอมาเขา มอกจกไปเปน เหยอเยนยกษเถา ใชเหมอนนอนเมา ตบเจก ทงทหาร และมหาดเลก หอครบถวน สามพน

(หงสหน, 2511: 31 – 32) (ถอดความ: พระญาพาราณส เจาเมองพาราณสมรบสงใหกรมทหารจดพล ทงพลปน พลดาบ พลหอก และคดคนทแขงแกรง ไมใหคดเอาคนทตดฝน หากคดคนทตดฝนมากเทากบวาสงคนเหลานไปเปนเหยอยกษ การไปตอสกบยกษนนไมใชเรองทสบายเหมอนกบนอนในโรงน ายาจน ใหจดทหารและมหาดเลกใหครบ สามพนคนไปสกบยกษ)

จากคาวซอทงหมดทกลาวมาจะเหนวา เจาเมองมขาราชบรพารมากมาย

หลายลกษณะ ไดแก ทาว เสนา ขนนาง องครกษ มหาดเลก ทหาร ต ารวจ ราชทต และคนใช

ซงแตละต าแหนงลวนมความส าคญในการชวยเหลองานของเจาเมอง

ทาว เปนค าน าหนาบคคลในราชวงศระดบสงของลานนา ซงมบทบาท

ในการบรหาร ซ งมกจะยงไมผานพธการอภ เษกเปนกษตรย เชน ทาวสามประหญาฝงแกน

เมอราชาภเษกมพระนามวาพระเจาสามฝงแกน และทาวลก เมอราชาภเษกแลวมพระนามวา

พระเจาตโลกราช ตอมาเมอลานนาเขารวมเปนสวนหนงของราชอาณาจกรไทยแลว ต าแหนงทาว

กลายเปนต าแหนงบรพาร พบวามการแตงตงบคคลซงเปนคนธรรมดาขนเปนทาวดวย เชน ใหมบญมา

ไดรบแตงตงเปน ทาวสนทรพจนกจ รบราชการในส านกของพระราชชายาเจ าดารารศม เปนตน

(สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 6, 2542: 2781) ในวรรณกรรมคาวซอกวจะกลาวถงทาว

2 ลกษณะ คอ ทาว เปนสรรพนามเรยกเจาเมอง และทาวเปนต าแหนงขาราชบรพารของเจาเมอง

ทงนขนอยกบบรบทคาวซอทสามารถแยกลกษณะของทาวในแตละความหมายไดอยางชดเจน เชน

ในคาวซอกลาวถง เทวทาว หรอ พอทาว จะหมายถงสรรพนามเรยกเจาเมอง หากในคาวซอกลาวถง

ทาวขน หรอทาวขนมลนาย จะหมายถงขาราชบรพารของเจาเมอง

119

เสนา หรอ ขนนาง หรอทหาร มความส าคญในฐานะทมบทบาทชวยเหลอ

กษตรยในการปกครอง ในเอกสารลานนาพบวามการแบงเสนาออกเปนประเภทตาง ๆ ไดแก 1.เสนา

เคา คอเสนาผใหญ ประธานคณะเสนา 2.เสนาชาง คอทหารทใชชางเปนพาหนะ 3.เสนาดาบ คอ

ทหารทใชดาบเปนอาวธ 4.เสนาไตค า คอพนกงานสอบสวน 5.เสนาเทยวตน คอทหารเดนเทา 6.เสนา

มา คอทหารทใชมาเปนพาหนะ 7.เสนารถ คอทหารทใชรถศกเปนพาหนะ 8.เสนาหอก คอทหารทใช

หอกเปนอาวธ 9.เสนาหาน คอทหาร นกรบผกลาหาญ 10.เสนาผตางตา คอเสนาตางพระเนตร

พระกรรณ และ11.เสนาอามาตย คอเสนาอ ามาตยซงเปนขาราชบรพาร (สารานกรมวฒนธรรมไทย

ภาคเหนอ เลม 14, 2542: 7178 – 7180) ในวรรณกรรมคาวซอกวจะกลาวถงเสนาประเภทตาง ๆ

ทชดเจน ไดแก เสนาอ ามาตย เสนาเทยวตน เสนาดาบ เสนาหอก เสนารถ เสนาชาง เสนามา และ

เสนาผตางตา นอกจากนกวยงกลาวถงเสนาโดยเรยกรวมกนวา เสนาใหญนอย เสนาซายขวา ซงไมได

ระบชดเจนวาเปนเสนาประเภทใด อกทงในคาวซอยงไดกลาวถงองครกษ มหาดเลก ต ารวจ และ

ราชทต ซงอยในกลมเดยวกนกบเสนา

ขา หรอ คนใช เปนชนชนต าสดในสงคมลานนา เจาเมองจะมขารบใช

มากทสดในเมองในวรรณกรรมคาวซอไดกลาววาเจาเมองมขารบใช เมอเจาเมองจะเสดจไปทใด

นอกจากจะมทาวขนมลนาย เสนาทหารทตามเสดจดวยแลว เจาเมองจะตองมขารบใชคอยตดตาม

รบใชเจาเมองดวย

นอกจากนเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอยงมนางสนม หรอบาทบรจารกา

เปนทรพยของเจาเมองดวย ซงนางสนมมหนาทท าใหเจาเมองเกดความเกษมส าราญ หากเจาเมองม

นางสนมมากยอมแสดงใหเหนถงบญบารมทยงใหญ ท าใหเจาเมองในเมองอนหรอบคคลตาง ๆ ยกธดา

หรอลกสาวใหกบเจาเมอง ในวรรณกรรมคาวซอกวมกจะกลาวถงเจาเมองวาเปนผทมนางสนมมาก


นามกลอน วาพรหมทต ตนนงสราง ปร อคคราชเคา นางมเหส ชอเกสน สใสสวางสรอย มนาฏสนม กลมเกลยวแวดหอย หลายพนคน ละลม

(สทธน, 2511: 2)

120

(ถอดความ: กลาวถงพระญาพรหมทต เจาเมองพาราณส มอครมเหสชอนางเกสน และมนางสนมแวดลอมรมเราหลายพนคน)

จากคาวซอเรองสทธนขางตน แสดงใหเหนวาเจาเมองนอกจากจะมอคร

มเหสแลว เจาเมองยงมนางสนมรายลอมอกหลายพนคน ในวรรณกรรมคาวซอหลายเรองกลาววา

เจาเมองนนมนางสนมไดมากถงหนงหมนกวาคน ดงในคาวซอวา

นามกลอน พระญาอาทตย เปนเขอนขาว บร มนางหนอทาว อครมเหส จนทเทว หาเปนเคาเหงา มนาฏสนม รงรามหนมเถา หมนหกพนนาง แวดลอม เปนปรวาร บ าเรอออนนอม แฝงใฝเฝา ราชา

(เจาสวตร, 2511: 1 – 2) (ถอดความ: พระญาอาทตย เจาเมองพาราณส มอครมเหสชอนางจนทเทว มนางสนมหนงหมนหกพนคนเปนบรวารบ าเรอของเจาเมอง)

จากคาวซอเรองเจาสวตรขางตน กวไดพรรณนาใหเหนวาเจาเมองมอคร

มเหสซงเปนต าแหนงทสงทสดของเหลานางสนมก านล นอกจากน เจาเมองยงมนางสนมนอยใหญเปน

บรวารมากถงหนงหมนหกพนคนเพอบ าเรอและใหความส าราญแกเจาเมอง เชนเดยวกบคาวซอเรอง

ก ากาด าและเรองสวรรณหอยสงขทกลาวถงเจาเมองวามราชเทว และมนางสนมอกหนงหมนหกพนคน

รายลอมเพอเฝาคอยรบใชแกเจาเมอง ดงในคาวซอวา

เสวยปร พรหมทตนน สนกชนหนา เซงซา มเทวเคา อนเปนเพอนจา ชอนางจนทา ผวใสบเสา มนางสนม บงคมนอมเฝา หมนหกพนนาง แวดลอม

(ก ากาด า, 2511: 4) (ถอดความ: พระญาอจตตราช เจาเมองพรหมทต มเทวชอนางจนทา นางมผวใสสวยงาม และมนางสนมรายลอมหนงหมนหกพนคน)

สององคใหญยศ ปกครองรกษา อ ามาตยเสนา ประชาขาเฝา นางนาฏสนม แวดวงลอมเฝา หมนหกพนนาง กลอมใช ทาสทาสา รมราเปาไพ อยผาสาทแกว เมรค า

(สวรรณหอยสงข, 2511: 3) (ถอดความ: ทาวสามล และมเหสคอนางมณฑา ปกครองเมองพาราณส ปกครองดแลเสนาอ ามาตยและประชาชน มนางสนมหนงหมนหกพนนางคอยรบใชเปนทาสบรวารอยในปราสาทราชวง)

121

จะเหนไดวา เจาเมองมนางสนมก านลมากถงหนงหมนหกพนนางเพอ

เฝาคอยบ าเรอรบใช และใหความส าราญแกเจาเมอง การมนางสนมมากนนแสดงใหวาเจาเมองเปนผท

มบญบารมทยงใหญ ดวยบญบารมของเจาเมองท าใหหญงสาวตางพรอมรบใชเจาเมอง

จากทกลาวมาจะเหนวาขาราชบรพารของเจาเมองในวรรณกรรมคาวเปนผ

ทมบทบาทส าคญคอยชวยเหลอเจาเมอง ขาราชบรพารมต าแหนงหนาททหลากหลาย ไดแก

ทาว เจานาย ขนนาง เสนา ราชทต ต ารวจ สนม และขารบใช การทเจาเมองมขาราชบรพารมากยอม

แสดงใหเหนถงบญญาบารมทยงใหญของเจาเมอง ประชาชนทกหมเหลาตางแสดงความจงรกภกด

ตอเจาเมอง

8.2.2.สตวบรวาร นอกจากเจาเมองจะมบคคลทท าหนาทตาง ๆ เปนบรวารแลว เจาเมองยงม

สตวเปนบรวาร ซงเปนสตวใชงานในราชกจของเจาเมอง

สตวบรวารทเจาเมองเลยงใชงานในราชกจตาง ๆ สวนใหญเปนสตวทอยใน

ก าลงพลทหาร และสตวเลยงเพอใชงาน ไดแก ชาง มา วว และควาย ในวรรณกรรมคาวซอกลาวถ ง

ชางและมาซงไมไดเปนพระราชพาหนะของเจาเมองแตกลาวในลกษณะเปนทรพยบรวารของเจาเมอง

อนแสดงใหเหนถงความยงใหญของเจาเมอง ทงนสตวบรวารทกลาวอยในวรรณกรรมคาวซอเปน

ลกษณะของบรรณาการทประชาชนเคารพเจาเมองและไดมอบสตวบรวารใหเจาเมอง เชนในคาวซอ

เรองอายรอยขอดกลาวถงสตวบรวารของเจาเมองคอ วว และควาย ซงประชาชนไดน ามาถวายใหเปน

สมบตของเจาเมอง เพอใหเจาเมองไดใชงานสตวเหลานตามพระราชประสงค ดงในคาวซอวา

พวกหมพล ตนบญบเสา เขาไหลมารอม พรอมพด หยดอยตอมกน เรยงยายเปนทพ พอเตมขวงกวาง ในวง ววควายชางมา เบยดยดสนกน มเสยงเนองนน สนนทวหอง พญาจ าปา เกบครวมาตอม ฝงปชชาเมอง ไพรนอย จกเอาถวายปน โอรสขอดรอย ตนยอดสรอย องคค า

(อายรอยขอด, 2511: 136) (ถอดความ: กอนทอายรอยขอดจะออกจากเมองจ าปานน ประชาชนตางหลงไหลเขามาเตมลานวง พรอมทงววควายชางมาเบยดเสยดกนรองเสยงดงไปทว พระญาจ าปาไดเกบขาวของทประชาชนเตรยมมาถวายใหแกอายรอยขอด)

122

พรรณครอบครว เกบขนใสชาง ตวเอกอาง พงพลาย สพพะเครองพรอม มากพวงหลวงหลาย ชางมาววควาย ชไวเปนถาน

(อายรอยขอด, 2511: 136) (ถอดความ: ขาวของเครองครวของอายรอยขอดถกเกบขนไวบนหลงชางพลาย นอกจากนยงมขาวของตาง ๆ รวมทงววควายทจะเดนทางไปกบอายรอยขอดดวย)

กวไดกลาวถงเจาเมองวามสตวเปนบรวารเพอใชงานในราชกจตาง ๆ ของ

เจาเมอง สตวบรวารของเจาเมองไดแก ชาง มา วว และควาย สตวใชงานเหลานจะเปนก าลงพล และ

เปนสตวใชตามพระราชประสงคของเจาเมอง

9.ภาพลกษณผมรปงาม การมรปงามเปนภาพลกษณหนงของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ การเปนผมรปงาม

เปนลกษณะของเจาเมองหรอกษตรยในวรรณคดไทยดวย ซงกษตรยในวรรณคดไทยอน ๆ เชน

พระลอกเปนกษตรยหนมผมความงามเปนเลศ ในเรองลลตพระลอ ซงกวไดพรรณนาความมเสนหของ

อวยวะสวนตาง ๆ ของพระลอ คอ ดวงตา คว ใบห จมก รมฝปาก คาง คอ ไหล อก เอว แขน นว เลบ

เท า ผม ท าใหกษตรยหน มรปงามเปน เลศในสามโลก (วภา กงกะนนทน , 2538: 43 – 44)

ในวรรณกรรมคาวซอกวไดชนชมเจาเมองวาเปนผทมรปรางทงดงาม ซงลกษณะการมรปงามของ

เจาเมองนน กวจะพรรณนาใหเหนวาเจาเมองมผวพรรณงามผดผอง ดงในคาวซอเรองสวรรณหอยสงข

ทกลาวถงพระสงขวามรปงามผดผองสดใสเสมอนดงทองค า ดงปรากฏในคาวซอวา

ทนนเหนอหว สามลทาวไท กผดผาดขน เรอนไป

หนพระหนอเชอ ผดผองผวใส เปนเนอทองใบ ใสงามผองแผว

ซ าทรงวตถา ตดค าหลามแกว แสงวาวแวว วาบวบ

วาลกก ฟงเขาไปรบ ปะขวญแหงเจา เรวพลน

(สวรรณหอยสงข, 2511: 117 – 118)

(ถอดความ: เมอทาวสามลก าลงขนไปบนเรอนกพบพระสงขทมรปงามผวเปนทองสดใส อกทงเมอพระสงข

ทรงเครองอาภรณเครองทองและเพชรพลอยยงทรงรศมแวววาว ทาวสามลจงรบเขาไปรบขวญพระสงข)

123

สวนคาวซอเรองชวหาลนค า กวไดพรรณนารปรางท งดงามของชวหาลนค าวามผวพรรณ

ขาวใส เนอออน สงางามตางจากสามญชนทวไป ทงนเพราะชวหาลนค าเปนวงศของกษตรยจงท าใหม

รปรางทงดงามและโดดเดนเชนน ดงในคาวซอวา

สวนสมณะ ทานมาเลงหน ยงหนอโพธญ ผวงามอาจอาง รปรางขาวใส วไลชถาน มกายางาม ออนเนอ ทานนรอยเปน วงศใยชาตเชอ กษตรยใหญกวาง พารา

(ชวหาลนค า, 2511: 30) (ถอดความ: พระฤาษไดพบกบชวหาลนค าทมรปรางขาวใสงดงามกรวาชวหาลนค าเปนวงศของกษตรย)

ในคาวซอเรองวรรณพราหมณ กวยงไดพรรณนารปรางทงดงามของเจาวรรณพราหมณวางาม

อยางมสงาราศ ท าใหผพบเหนเจาเมองตางหลงใหลในความสงางาม ดงครงทนางพมพาเหน

เจาวรรณพราหมณกหลงใหลทนท ดงคาวซอวา

หนองคเลศฟา ทรงรศม นงผอนงด บแคนคายได สงาราศ นาปนดไหว นางถามค าไป ตอทา วาเจาอยไหน เมองบนชนฟา เสดจแหลงหลา ลาลง เปนธราชไท อนทาไกลหน คาเปนอนพรหม นาคครฑใตหลา เปนพระอนสวน คาพรหมสามหนา ฤาฝงเทพา ปาไม

(วรรณพราหมณ, 2511: 12) (ถอดความ: เมอนางพมพาเหนรปรางของวรรณพราหมณทมรศม นางมองอยางหลงใหลไมมแหนงหนาย วรรณพราหณมสงาราศนากราบไหว นางจงถามวรรณพราหมณวามาจากไหน มาจากสรวงสวรรค เปนพระอนทร หรอเปนพระพรหม หรอเปนพระอศวร หรอเปนรกขเทวดาลงมา)

นอกจากนกวยงไดพรรณนารปรางของเจาเมองวามใบหนาทงดงาม ซงใบหนาทงดงามของ

เจาเมองนนประกอบดวยอวยวะสวนตาง ๆ เชน ตา ผม และคว ทงดงามเหมาะสมกบใบหนา ดงใน

คาวซอเรองชวหาลนค า กวไดพรรณนาความงามของเจาเมองวามดวงตาสองขางเปนสเขยว (ด า)

มแกมทงสองขางทงามเสมอกน และมไรผมทราบเรยบดสะอาดงามสมพนธกบใบหนา ดงในคาวซอวา

มสองตาเขยว สนเดยวทงแกม สมกบชายแพง ลกรก มตนผมเจอ ราบเพยงเรยงนก ใสสวางแจง โสภา

(ชวหาลนค า, 2511: 6)

124

(ถอดความ: กลาวถงชวหาลนค ามดวงตาทด า และมแกมทงาม สมกบเปนลกชายผเปนทรกของพอแม มไรผมเรยบเปนแนวเสมอกนดสะอาดสดใส)

ในคาวซอเรองหงสหน กวไดพรรณนาความงามของเจาวามใบหนาทงดงาม โดยทมวงควโกง

ประดบรบกรอบหนา และมดวงตาคมหรอลกษณะของดวงตาทเปนประกายสดใส ท าใหใบหนาของ

เจาเมองนนงามโดดเดนกวาสามญชนธรรมดาทวไป ดงคาวซอวา

สวนบตร นารลกเตา ยอดนงเยาว มะมอย สอดแลมา เจากมารนอย ใจละหอย องคชาย วางามเลศล า เจาแวนเงาใส ใครตายเปนไร ไปตดแจงผา ควกกลม สมกบใบหนา มตาคมเรว รบนก หนค าเดยว กนาดรก ใครเกยวกอดฝน พงนอน

(หงสหน, 2511: 37 – 38) (ถอดความ: กลาวถงนางมขวด ธดาของพระญายกษวสสวโร เมอนางมขวด เหนเจาหงสหนกรกใครเพราะ เจาหงสหนนนมรปงาม นางอยากตายไปเกดเปนตวไรเพอเกาะยงเสอผาของเจาหงสหน เจาหงสหนนนม รปงาม ควโกงงามประดบรบกรอบหนา มดวงตาคม เมอนางเหนเพยงแวบเดยวกหลงใหลและอยากเปนครกนอนกอดกบเจาหงสหน)

ภาพลกษณผมรปงามของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ นอกจากจะแสดงใหเหนวาเจาเมอง

เปนผมรปงามกวาคนทวไปแลว ลกษณะของการเปนผมรปงามของเจาเมองยงแสดงใหเหนวาเจาเมอง

นนเปนมหาบรษดวย กลาวคอ ลกษณะการมรปงามของเจาเมอง เชน การมรปงามด งทอง การม

ดวงตาด าเปนประกาย การมผมและควงามประดบรบกบกรอบหนา สอดคลองกบลกษณะของ

มหาบรษ ดงในพระสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (2539: 159 – 163) ทพระพทธเจาทรง

กลาวถงลกษณะของมหาบรษไว 32 ประการ ซงลกษณะของมหาบรษสมพนธกบลกษณะการเปนผม

รปงามของเจาเมอง คอ การมพระฉวสทอง คอคลายทองค า การมพระเนตรด าสนทและเปนประกาย

แจมใส และการมพระเศยรประดบดวยกรอบพระพกตร ลกษณะของมหาบรษดงกลาวนหากเปน

ฆราวาสกจะไดเปนพระเจาจกรพรรด และหากเปนบรรพชตกจะไดเปนพระพทธเจา ด งนนการท

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอเปนผมรปงามจงแสดงใหเหนถงคณลกษณะพเศษของผทเปนใหญใน

แผนดน

125

ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอทง 9 ภาพลกษณเปนสงทแสดงใหเหนถงความ

คณลกษณะและหนาทของการเปนเจาเมอง ดวยภาพลกษณทหลากหลายท าใหเจาเมองในวรรณกรรม

คาวซอนนมความนาสนใจและโดดเดนแตกตางไปจากวรรณกรรมทวไป

ลกษณะเดนของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอแสดงถงคณลกษณะและหนาทของเจาเมองในการ

ปกครองบานเมองใหเกดความเจรญรงเรอง กวไดสรางสรรคตวละครเจาเมองใหมภาพลกษณท

หลากหลายซงสามารถแบงออกเปน 9 ภาพลกษณ ไดแก ภาพลกษณการเปนผปกครองเมอง

ภาพลกษณพระโพธสตว ภาพลกษณ เจาเมองลานนา ภาพลกษณผมบญ ภาพลกษณผมของวเศษและ

อ านาจวเศษ ภาพลกษณผมสตปญญาและความร ภาพลกษณผมจรยธรรม ภาพลกษณผมทรพย และ

ภาพลกษณผมรปงาม ท าใหภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะทโดดเดนและแตกตาง

ไปจากเจาเมองในวรรณกรรมลานนาประเภทอน

วรรณกรรมลานนาแบงออกตามลกษณะการถายทอดจะแบงไดเปนสองประเภท ไดแก

วรรณกรรมมขปาฐะ เชน เพลงเดก เพลงชาวบาน โวหารรกของหนมสาว นทานชาวบาน ปรศนา

ค าทาย ภาษต และวรรณกรรมลายลกษณ เชน วรรณกรรมบาล ชาดก ต านาน ต ารา กฎหมาย

ค าสอน กวนพนธ (อดม รงเรองศร, 2528: 21 – 22) คาวซอเปนกวนพนธจดอยในวรรณกรรมลานนา

ประเภทลายลกษณ ซงตวละครเจาเมองนอกจากจะปรากฏในวรรณกรรมคาวซอแลว ในวรรณกรรม

ลายลกษณของลานนาประเภทอนกยงมการกลาวถงตวละครเจาเมองไวอยางนาสนใจดวยเชนกน

ดงนนในการศกษาภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจงไดส ารวจและพจารณาเกยวกบ

ตวละครเจาเมองทปรากฏรวมกบวรรณกรรมลายลกษณของลานนาประเภทอนดวย ซงในการศกษา

ครงนผวจยไดเลอกวรรณกรรมลายลกษณของลานนา 2 ประเภททกลาวถงตวละครเจาเมอง คอ

วรรณกรรมต านาน และวรรณกรรมโคลงนทานลานนา เพอเปรยบเทยบใหเหนวาเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอมลกษณะทเหมอนหรอตางกบเจาเมองในวรรณกรรมประเภทอนอยางไร รวมทง

เพอแสดงใหเหนลกษณะทโดดเดนของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

วรรณกรรมต านาน หมายถง หมายถง วรรณกรรมทเกยวกบอดต เกยวพนกบศาสนาและ

อทธฤทธปาฏหารย และความชดเจนในการใหขอมลของศกราชหรอก าหนดระยะเวลาอาจไมกระจาง

126

หรออาจละเวนการกลาวถงเวลาทเกดเหตการณกได ในลานนามผบนทกเรองเชงต านานไวมาก

โดยเฉพาะต านานทเกยวกบศาสนสถาน เชน ต านานนางจามเทว ชนกาลมาลปกรณ ต านานมล

ศาสนา ต านานพนเมองเชยงใหม และต านานพระธาตดอยสเทพ (อดม รงเรองศร , 2528: 191 –

193) นอกจากวรรณกรรมต านานจะเปนเรองทเกยวกบศาสนสถานแลว ขอมลประวตศาสตรของ

ลานนากนยมบนทกในรปแบบของวรรณกรรมต านาน คอ ระบชอบคคล ชอสถานท และชวงเวลา

ซงเปนขอมลทเกยวของในแงของประวตศาสตรทสามารถเปนหลกฐานชนตนในการศกษาประวต

สถานท ประวตบคคล ตลอดจนการก าหนดยคสมยตาง ๆ ดงจะเหนความส าคญของวรรณกรรม

ต านานทมกใชอางถงในวงวชาการ เชน ต านานโยนก ต านานจามเทววงศ ต านานสบหาราชวงศ และ

ต านานพนเมองเชยงใหม

วรรณกรรมต านานทผศกษาใชในการศกษาภาพลกษณเจาเมองคอ ต านานพนเมองเชยงใหม

เนองจากต านานพนเมองเชยงใหมเปนวรรณกรรมต านานทกลาวถงเจาเมองทมตวตนอยจรงตาม

ประวตศาสตร เจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหมมคณลกษณะและหนาททหลากหลายทงเหมอน

คลายคลง และแตกตางกบเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ในการศกษาครงนผวจยไดศกษาจากต านาน

พนเมองเชยงใหม ฉบบเชยงใหม 700 ป ซงปรวรรตและตรวจสอบช าระตนฉบบโดยคณะอนกรรมการ

ตรวจสอบและช าระตนฉบบต านานพนเมองเชยงใหม ศนยวฒนธรรมจงหวดเชยงใหม และศนย

ศลปวฒนธรรม สถาบนราชภฏเชยงใหม พมพเผยแพรเมอ พ.ศ. 2538

ต านานพนเมองเชยงใหม ฉบบ เชยงใหม 700 ป เปนเอกสารทมความส าคญตอลานนาม

ความยาวทงสน 8 ผก เรมตนผกท 1 ดวยการกลาวถงล าดบวงศของพระญามหาสมนตราช สากยวงศ

ราชคหวงศ เรองการตดศกราช รวมทงพทธประวตอยางคราว ๆ จากนนกลาวถงล าดบวงศลวจกรราช

และเรองพระญาเจองทยกทพไปปราบเมองแกว ตอมากลาวถงสมยพระญามงรายสรางเมองเชยงราย

และยายมาอยทเมองฝาง พระญามงรายไดสงอายฟาไปเปนไสศกในเมองหรภญชย หลงจากนน

พระญามงรายไดท าไมตรกบพระญาง าเมอง เจาเมองพะเยา ตอมาไดเกดกรณกนขนระหวาง

พระญารวง เจาเมองสโขทยเปนชกบนางอวเชยงแสน มเหสของพระญาง าเมอง ซงพระญาง าเมอง

จบได จงไดเชญพระญามงรายมาตดสนความ พระญามงรายไดตดสนความโดยใหพระญารวงเสย

เบยปรบ และไดใหพระญาง าเมองและพระญารวงปรองดองกน

127

ผกท 2 กลาวถงอายฟาทเขามาเปนไสศกในเมองหรภญชยจนไดรบความไววางใจจากพระญา

ยบา เจาเมองหรภญชย และด าเนนการตามแผนเพอใหประชาชนเกลยดชงพระญายบา แลวสงขาวให

กองทพพระญามงรายเขายดเมองหรภญชย พระญามงรายยดเมองหรภญชยและใหอายฟาปกครอง

เมองหรภญชย จากนนพระญามงรายไดมาสรางเวยงกมกาม และสรางศาสนสถานไวในเวยงกมกาม

ตอมาพระญามงรายกไดเสดจมาสรางเมองเชยงใหม โดยเชญพระญาง าเมอง และพระญารวงมารวม

ปรกษาในการสรางเวยงเชยงใหม และสรางเวยงเชยงใหมขนในวนท 12 เมษายน พ.ศ. 1839

ผกท 3 กลาวถงโอรสของพระญามงราย 3 พระองค คอ เจาขนเครอง เจาขนคราม และ

เจาขนเครอ พระญามงรายไดตงใหขนครามเปนอปราชครองเมองเชยงราย เจาขนเครองกระท าผด

อาชญาจงถกลอบฆา สวนเจาขนเครอถกไปอยทเมองกองไต เจาขนครามมราชบตร 3 พระองค คอ

ทาวแสนภ ทาวน าทวม และ ทาวงว เมอพระญามงรายสวรรคต เจาขนครามไดแตงตงใหทาวแสนภ

ครองเมองเชยงใหม ใหทาวน าทวมครองเมองฝาง และใหทาวงวครองเมองเชยงของ เมอเจ าขนคราม

สวรรคต ทาวแสนภจงไปครองเมองเชยงรายและใหราชบตรคอพระญาค าฟครองเมองเชยงใหม

พระญาค าฟไดเปนชกบภรรยาของสหายจงถกเงอกลากไปกน ทาวผายจงขนครองเมองเชยงใหม

ทาวผายมราชบตร 2 พระองค คอ ทาวกอนา และทาวมหาพรหม เมอทาวผายสวรรคต ทาวกอนาจง

ไดขนครองเมองเชยงใหม ตอมาเมอทาวกอนาสวรรคต ราชบตรชอพระญาแสนเมองมาจงไดครอง

เมองเชยงใหม พระญาแสนเมองมามราชบตร 2 พระองค คอทาวยกมกาม และพระญาสามฝงแกน

พระญาแสนเมองมาแตงตงใหทาวยกมกามครองเมองเชยงราย เมอพระญาแสนเมองมาสวรรคต

พระญาสามฝงแกนจงขนครองเมองเชยงใหม

ตอมาในผกท 4 กลาวถงพระญาสามฝงแกนมลก 10 คน ลกคนท 6 ชอทาวลก ไดขนครอง

เมองเชยงใหม และมพระนามวา พระญาตโลกราช ในสมยของพระญาตโลกราช พระองคมความ

เกงกลาสามารถยดเมองเปนขนตอเชยงใหมไดหลายเมอง และไดยกทพไปตอสกบพระญาบรมไตร

โลกนาถ เมอพระญาบรมไตรโลกนาถออกผนวชไดสงราชทตมาท าไมตรกบเชยงใหม ในขณะทพระญา

บรมไตรโลกนาถผนวชอยนน มชมาน (นกบวชชาวพมา) รปหนงมวชาอาคมเกงกลา พระญาบรมไตร

โลกนาถจงใหชมานไปท าลายเมองเชยงใหม

128

ผกท 5 กลาวถงชมานไดเขามามบทบาทในเมองเชยงใหมและไดโคนไมศรเมองเชยงใหมแลว

สรางโรงชางโรงมาแทน หลงจากไมศรเมองถกโคน เมองเชยงใหมกเกดอบาทวตาง ๆ ตอมาพระญา

บรมไตรโลกนาถไดใหคนมาตดตามขาวของชมาน แตถกจบไดจงถกลงโทษจนถงแกความตายรวมทง

ชมานดวย พระเจาตโลกราชมราชบตร 1 พระองคชอทาวศรบญเรองไดครองเมองเชยงราย

ทาวศรบญเรองมราชบตรชอทาวยอดเชยงราย เมอพระเจาตโลกราชสวรรคต ทาวศรบญเรองถกฆา

ตาย ทาวยอดเชยงรายจนขนครองเมองเชยงใหม ทาวยอดเชยงรายมราชบตรชอเจารตนราชบตร

ทาวยอดเชยงรายปกครองบานเมองเปนทไมพอใจแกเหลาเสนาอ ามาตย จงถกเหลาเสนาอ ามาตย

เนรเทศไปอยเมองชวาดนอย เสนาอ ามาตยจงไดเชญเจารตนราชบตรอภเษกขนครองเมองเชยงใหม

มพระนามวาพระญาภตาธปตราช หรอพระญาแกว ในสมยของพระญาแกวไดโปรดใหบรณะ

ศาสนสถานหลายแหง เมอพระญาแกวสวรรคต พระเกษเชฎฐราช หรอพระเมองเกษ ผเปนอนชาได

ขนครองเมองเชยงใหม ตอมาพระเมองเกษถกถอดออกจากราชสมบตท าใหทาวชายราชบตรไดครอง

เมองเชยงใหม ทาวชายครองเมองใหมไดประพฤตผดหลกทศพธราชธรรม จงถกเสนาจบปลงพระชนม

และเสนาไดเชญพระเมองเกษขนครองเมองเชยงใหมเปนครงทสอง พระเมองเกษถกหมนทครองเมอง

เลกจบปลงพระชมม พระนางมหาเทวจรประภาไดขนครองเมองเชยงใหม ตอมาอก 1 ป พระญาอปโย

จากเมองลานชางไดรบการอภเษกใหครองเมองเชยงใหม เมอลานชางเกดความวนวายพระญาอปโยจง

เสดจกลบลานชาง ทาวแมกจงไดรบการเชญใหครองเมองเชยงใหม ในสมยพระเจาแมกครองเชยงใหม

พมาไดยกทพมาตเมองเชยงใหมและยดเชยงใหมไดพรอมกบใหพระนางวสทธเทวครองเมองเชยงใหม

เมอพระนางวสทธเทวสวรรคต ราชบตรเจาฟามงทราครองเชยงใหม ตอมาการปกครองบานเมอง

เชยงใหมจงขนอยกบอ านาจของพมา

ในผกท 6 กลาวถงเหตการณทเกดขนในแตละป และไดกลาวถงบานเมองลคอรหรอล าปางท

ก าลงระส าระสายไมมผน าทเขมแขง กระทงทพพจกรหรอทพยชางเขามาเปนหวหนา ไดตอสกบเมอง

ล าพนจนเมองล าพนแตกพาย ทพยชางไดครองเมองล าปางมพระนามวา พระญาสลวลอไชย

ไดพระนามจากกษตรยพมาวา พระไชยสงคราม มราชบตรหลายคน ราชบตรคนส าคญชอเจาฟ า

ชายแกว เมอสนรชสมยของพระญาไชยสงครามแลว เจาฟาชายแกวกครองราชยสบตอ ในชวงนน

ลานนาเตมไปดวยสงคราม เจาฟาชายแกวตองหลบหนไปอยเมองแพร ภายหลงไดกลบมาเมองล าปาง

และมโอรสธดารวม 7 พระองค โอรสทส าคญคอ พระญากาวละ ฝายเมองเชยงใหม พระญาจาบาน

129

เปนกบฏตอพมา ตอมาพระญากาวละและพระญาจาบานไดรวมกนตอสกบพมาโดยไดขอก าลงจาก

ธนบรคอยชวยเหลอ ซงมเจาพระยาจกรและเจาพระยาสรสหเปนแมทพคนส าคญ ในป จ.ศ. 1140

พระญากาวละไดยกทพไปตเมองเชยงแสนได จงไดรบแตงตงใหเปนพระญามงราวชระปราการก าแพง

แกว

ผกท 7 กลาวถงป จ.ศ. 1144 พระญากาวละไดออกจากล าปางมาตงเวยงปาซางและไดกวาด

ตอนผคนมาไวในเมองเปนจ านวนมาก ตอมาพระญากาวละไดอพยพผคนมาอยในเมองเชยงใหม และ

เนอหาในผกท 8 กลาวถงพระญากาวละไดกวาดตอนผคนจากเมองตาง ๆ มาไวในเมองเชยงใหม เมอ

พระญากาวละถงแกพราลย เสนาขาราชการไดยกพระญาธมมลงกาขนเปนเจาหลวงเชยงใหม

ในรชสมยของพระญาธมมลงกามผไปจบชางเผอกได พระญาธมมลงกาจงไดรบการเฉลมพระนามวา

เสตหตถสวณณปทมราชาหรอเจาชางเผอก ตอมาไดน าชางเผอกนไปถวายรชกาลท 2 ในสมย

พระญาธมมลงกานไดบรณปฏสงขรณวดทส าคญ เชน วดพระสงหวรมหาวหาร วดพระธาตจอมทอง

วดพระพทธบาทสรอย เมอพระญาธมมลงกาถงแกพราลย เสนาขาราชการไดเชญเจาหลวงเสฏฐค าฝน

เปนเจาผครองนครเชยงใหม เมอเจาหลวงเสฏฐค าฝนพราลย เจามหาพทธวสภมบาล หรอ พระญา

พทธวงส เปนเจาหลวงเชยงใหม ในสมยนเจาอนเวยงจนทนเปนกบฏตอกรงรตนโกสนทร พระญา

พทธวงสได ยกพลไปชวยปราบ ต านานพนเมองเชยงใหมบนทกเหตการณถงป จ.ศ. 1189 (พ.ศ.

2370) กยตลง (สรปความจาก สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 5, 2542: 2453 – 2459)

วรรณกรรมลานนาทน ามาใชศกษาเปรยบเทยบประเภทตอมาคอ โคลงนทานลานนา

ซงวรรณกรรมค าโคลงลานนาสนนษฐานวานาจะเกดขนในเขตลานนาไทยแลวจงน าไปพฒนาขนใน

ราชส านกอยธยาในตอนหลง แตเทาทคนควานนยงไมพบหลกฐานทพอจะสรปไดวาโคลงเกดขนใน

ยคใด แตจากการสงเกตของอาจารยสงฆะ วรรณสย กลาววา ในสมยของพระเจากอนา (ประมาณ

พ.ศ. 1900) นยมเลนโคลงกนมากและค าประพนธประเภทโคลงนเปนทนยมใชในการแตงวรรณกรรม

เปนอนมากกอนยครตนโกสนทร ซงอาจกลาวโดยสรปไดวาวรรณกรรมค าโคลงของลานนานรงเรอง

ประมาณ พ.ศ. 2000 – 2200 หลงจากการรจนาคมภรเปนภาษาบาลและกอนยครตนโกสนทร (อดม

รงเรองศร, 2528: 243)

130

ทรงศกด ปรางวฒนากล และหทยวรรณ ไชยกล (2542: 2) พบวาวรรณกรรมทแตงเปนโคลง

เทาทพบตนฉบบในขณะนอาจแบงเนอหาไดดงน

1.ประเภทนราศ หมายถงวรรณกรรมทกลาวถงการเดนทางคร าครวญถงนางอนเปน

ทรก ไดแก โคลงนราศหรภญชย โคลงนราศดอยเกง โคลงนพบรก าสรวล

2.ประเภทประวตศาสตร วรรณกรรมประเภทนมเนอหาทเกยวของกบเหตการณใน

ประวตศาสตร และบางเรองมลกษณะคาบเกยววรรณกรรมนราศกลาวคอ มบทร าพนแสดงอารมณรก

ดวย ไดแก โคลงมงทรา (โคลงมงทราบรบเชยงใหม) โคลงพนวดพระสงห และโคลงดอยสเทพ

3.ประเภทค าสอน ไดแก โคลงเจาวฑ รสอนหลาน โคลงวธรสอนโลก โคลง

พระลอสอนโลก โคลงค าสอนราชครองมง โคลงคตค าสอน โคลงชรา โคลงสลหา โคลงเชดจญไร โคลง

ปาปธรรม 10 หม และโคลง 5000 วสสา

4.ประเภทนทาน หรอชาดก เปนการเอานทานทองถน (ซงมกจะกลาวอางวาเปน

ชาดก หรอ เรองราวของพระโพธสตว) มาแตงเปนโคลง ไดแก โคลงปทมสงกา โคลงหงสผาค า โคลง

พรหมทต โคลงอมรา และโคลงอสสาบารส

5.ประเภทโคลงเบดเตลด ไดแกโคลงกลบทตาง ๆ

ส าหรบการศกษาในครงนผวจยไดศกษาโคลงทมเนอหาประเภทนทานหรอชาดก เนองจาก

วรรณกรรมค าโคลงประเภทนทานบางเรองมความสมพนธกบคาวธรรมชาดกทเปนส านวนเทศนและ

คาวซอนทานทเปนค าประพนธทไดรบความนยมในสมยราชวงศกาวละ (ศวาพร วฒนรตน, 2554:

2 – 3) ซงวรรณกรรมโคลงนทานเปนวรรณกรรมทแตงขนโดยมเคาเรองมาจากชาดกและนทาน

พนบาน วรรณกรรมประเภทนจงนาจะน าเสนอภาพลกษณเจาเมองทมลกษณะเหมอน หรอคลายกบ

วรรณกรรมคาวซอ และภาพลกษณเจาเมองบางประการในวรรณกรรมค าโคลงนทานกแตกตางกบ

ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

วรรณกรรมโคลงนทานลานนาทใชในการศกษาครงนมจ านวน 4 เรอง ไดแก โคลงหงสผาค า

โคลงปทมสงกา โคลงอมรา และโคลงสรวงส

131

โคลงหงสผาค า

เรองหงสผาค าเปนเรองทนยมกนมากในลานนา ซงปรากฏใหเหนทงในรปของคาว

ธรรม หรอส านวนเทศน คาวซอ และปรากฏในรปของโคลง ผแตงโคลงเรองนคอ พระญาโลมาวสย

แตงขนเมอ พ.ศ. 2395 (สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 14, 2542: 7265) โคลงเรองนได

เคาเรองมาจากเรอง สกกทปน เปนชาดกนอกนบาต และเปนนทานพนเมองของลานนา (ศวาพร

วฒนรตน, 2554: 25)

เนอเรองของโคลงหงสผาค าคลายกบคาวซอเรองหงสหน ของเจาสรยวงศ กลาวถง

พระโพธสตวหงสผาค าไดออกตามหาเจายาทถกยกษลกพาตวไป แตแตกตางเพยงเลกนอยในแง

รายละเอยดของพาหนะพระเอกคอ หงส ในคาวซอเรองหงสหนกลาวถงหงสวามาจากกอนหนทพระ

อนทรเสกใหกลายเปนหงส สวนโคลงหงสผาค ากลาวถงหงสวามาจากพระอนทรเสกขนจากกอนผาชอ

“ลกนลละ”

ทงนในงานวจยนจะศกษาโคลงหงสผาค าท ทว สวางปญญางกร ปรวรรตจากคมภร

ใบลานตนฉบบสมบรณ ซงทมาของตนฉบบปรวรรตนเปนการคดลอกมาจากโคลงหงสผาค าของ

พระญาโลมาวสย ผคดลอก คอ อนทภกข วดบานมอน คดลอกแลวเสรจเมอ จ.ศ. 1255 ตรงกบ พ.ศ.

2436 พมพเผยแพรเมอ พ.ศ. 2529

โคลงปทมสงกา

โคลงปทมสงกา ไมปรากฏนามของผแตง แตมจดมงหมายในการแตงเพอถวายราช

ธดาพระองคหนงในราชส านก เพอความเปนสรมงคลแกตนเอง และเพอใชเปนบทเพลงออล าน า

สนนษฐานวาคงแตงขนราว พ.ศ. 2000 – 2200 (มณ พยอมยงค, 2529: บทคดยอ) โคลงนทานเรอง

นมทมาจากนบาตชาดกในฉกกนบาต อวารยวรรค เปนชาดกล าดบท 380 ชอ อาสงกชาดก (อดม

รงเรองศร, 2546: 409)

โครงเรองในโคลงปทมสงกา กลาวถงพระฤาษไดพบเดกหญงคนหนงซงถอก าเนดขน

จากดอกบวกรสกสงกา คอสงสย พระฤาษจงเลยงดเดกหญงคนนนและตงชอใหวาปทมสงกา เมอนาง

ปทมสงกาเจรญวยขนกมรปโฉมทงดงาม กระทงวนหนงนายพรานไดเหนนางปทมสงกากกลบไปยง

132

เมองกาสและทลเรองใหเจาเมองกาสทราบ เจาเมองจงไดจดไพรพลมายงปาอาศรมของพระฤาษเพอ

มาสขอนางปทมสงกา พระฤาษใหเจาเมองทายชอของนาง หากเจาเมองทายถกกจะยกนางให กระทง

เวลาผานไปหลายปไพรพลลมตายไปจ านวนมากเจาเมองกยงทายชอของนางไมถก เจาเมองจงไปลา

พระฤาษและนางปทมสงกา ขณะทก าลงลานางปทมสงกานนเจาเมอกบงเอญพดชอของนางขนมาวา

สงกา พระฤาษจงยกนางปทมสงกาให เจาเมองจงพานางปทมสงกากลบไปอภเษกทเมองกาส

ในงานวจยนจะศกษาจากฉบบของ มณ พยอมยงค ซงไดศกษาเปรยบเทยบโคลง

ปทมสงกา โดยเปรยบเทยบเนอหาจากตนฉบบ 3 ฉบบ ไดแก ฉบบพระยาราชสมภารากร ฉบบวด

เชยงมน และฉบบวดชยศรภม พมพเผยแพรเมอ พ.ศ. 2529

โคลงอมรา

โคลงอมรา ผแตงชอ เทพไชย แตไมไดระบไววาแตงขนเมอใด สงฆะ วรรณสย ไดให

ความวานาจะเปนเรองทแตงคาบเกยวระหวางสมยอยธยาตอนปลายกบรตนโกสนทรตอนตน เพราะ

ลลาโคลงยงมรองรอยของโคลงโบราณอยบาง แตไมคอยจะเออเฟอสมผสเทาใดนก อาจเปนการแตง

เพอขบมากกวา จงไดอาศยเสยงวรรณยกตเปนหลก (สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 15,

2542: 7798 – 7799) โคลงนทานเรองนมทมาจากนทานประกอบในตวธคคกถา ในคมภรสารตถ

สงคหะ ของพระนนทาจารย ปราชญชาวลานนาในชวง พ.ศ. 2000 – 2100 ทไดเรยบเรยงเปนภาษา

บาลขนจากอรรถกถาวนตสตร ในมชฌมนกาย พระสตตนตปฎก (อดม รงเรองศร, 2546: 445)

โครงเรองในโคลงอมรา กลาวถงนางอมรา ธดาของเศรษฐในเมองสาวตถ นางอมรา

มรปโฉมทงดงามเปนทใฝปองของชายในเมอง วนหนงไดมพระภกษหนมรปงามชอ พระชนะ มารบ

บณฑบาต เมอนางอมราเหนพระชนะกเกดหลงรกแตนางไมกลาบอกใหใครร เมอเศรษฐเหนธดาของ

ตนหมนหมองจงไปสอบถามและทราบความจรงวานางอมรารกพระชนะ เศรษฐจงไปขอใหพระชนะ

ลาสกขาเพอไปแตงงานกบนางอมราโดยเศรษฐจะยกทรพยสมบตใหดวย แตพระชนะกปฏเสธไป

เมอนางอมราไมสมหวงในความรกกบพระชนะนางจงตรอมใจตาย เศรษฐไดน าเสอผาและสไบของนาง

อมราไปถวายแดเจาอาวาส พระชนะไดไปของดสไบของนางอมรา เมอพระชนะไดสมผสสไบทมกลน

กายของนางอมราตดอยกร าไหเสยใจและลมลงมรณภาพ

133

ทงนในงานวจยนจะศกษาฉบบท อดม รงเรองศร ไดปรวรรตและพมพเผยแพรเมอป

พ.ศ. 2529

โคลงสรวงส

โคลงสรวงส สนนษฐานวากวแตงขนในสมยอยธยาตอนกลาง แตไมปรากฏชอผแตง

โคลงสรวงสเปนเรองทกวแตงขนใหม โดยไมอาศยเนอหาจากชาดก ไพฑรย พรหมวจตร ไดปรวรรต

โคลงสรวงสออกมาเปนภาษาไทย โดยอาศยตนฉบบโคลงสรวงส 2 ฉบบ คอ โคลงสรวงส ฉบบวด

พระสงห จงหวดเชยงราย ตนฉบบคดลอกบนใบลานดวยตวอกษรไทยนเทศ ผคดลอกคอ ปวรปญญา

วงโส ภกข ขณะจ าพรรษาอยทวดพระสงห อ าเภอเมอง จงหวดเชยงราย คดลอกเสรจเมอ พ.ศ. 2399

สภาพตนฉบบไมสมบรณ สวนโคลงสรวงส ฉบบท 2 คอ โคลงสรวงส ฉบบวดชยศรภม จงหวด

เชยงใหม ตนฉบบคดลอกบนใบลานดวยตวอกษรไทยนเทศ ไมปรากฏชอผคดลอก โดยคดลอกเมอ

พ.ศ. 2388 (ไพฑรย พรหมวจตร, 2556: 5 – 6)

โครงเรองโคลงสรวงส เจาชายสรวงสโอรสของเจาเมององกาน ไดยนกตตศพท

ความงามของนางกญญาณธดาเจาเมองคนธา สรวงสไดสรางหงสยนตเพอขไปหานางกญญาณ และได

ยกบานเมองใหพระมารดาดแล ฝายเสนาอ ามาตยไมอยากใหสรวงสจากบานเมองไปจงทลแนะน า

เจาหญงจากเมองตาง ๆ ใหเจาสรวงสเลอกเปนชายา แตเจาสรวงสไมสนใจเจาหญงจากเมองใด ๆ

นอกจากนางกญญาณ เจาสรวงสจงขหงสยนตไปสปราสาทของนางกญญาณ เมอเจาเมองคนธา

พระราชบดาของนางกญญาณทราบวาเจาสรวงสรกใครนางกญญาณจงจดพธสยมพรใหและยก

บานเมองใหเจาสรวงสปกครอง เจาสรวงสคดถงบานเมองของตนจงเสดจกลบเมององกานพรอมดวย

นางกญญาณ พระราชมารดาเจาสรวงสจงยกบานเมองใหเจาสรวงสปกครอง สวนเมองคนธานน

เจาสรวงสใหนางคนธยาราชธดาของสรวงสปกครอง

ในงานวจยครงนผศกษาไดศกษาโคลงสรวงสทไพฑรย พรหมวจตร ปรวรรตไวทง 2

ฉบบ และพมพเผยแพรโดยสถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม เมอ พ.ศ. 2556

จากวรรณกรรมต านานและโคลงนทานของลานนาทผวจยน ามาศกษาภาพลกษณเจาเมอง

รวมกบวรรณกรรมคาวซอพบวา เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอไดรบการสรางสรรคขนจากกวใหม

คณลกษณะและหนาทตาง ๆ ทงลกษณะทเหมอนและแตกตางกบวรรณกรรมลานนาประเภทอน

134

ท าใหเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมภาพลกษณทโดดเดน ลกษณะเดนของเจาเมองในวรรณกรรม

คาวซอสามารถจ าแนกได 2 ประการ คอ การผสมผสานลกษณะของเจาเมองตามประวตศาสตรกบ

เจาเมองในนทาน และภาพลกษณทโดดเดนของคาวซอทแตกตางกบวรรณกรรมลานนาประเภทอน

1.การผสมผสานเจาเมองในประวตศาสตรกบเจาเมองในนทาน

ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะของการผสมผสานลกษณะของเจาเมอง

ตามมตทางประวตศาสตรลานนาและเจาเมองแบบนทาน กลาวคอ กวไดสรางสรรคตวละครเจาเมอง

ใหมลกษณะทใกลเคยงกบเจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหมและเจาเมองในวรรณกรรมค าโคลง

นทานลานนา

1.1.การผสมผสานลกษณะของเจาเมองในประวตศาสตร

ตามเอกสารต านานพนเมองเชยงใหมไดกลาวถงลกษณะและหนาทของผปกครอง

เมองทส าคญหลายประการเปนตนวา ผปกครองเมองจะตองเปนผทสบเชอสายมาจากวงศกษตรย

ตองเปนผทมอ านาจ และมทรพย ผปกครองเมองมหนาทในการปกครองบานเมองใหเกดความผาส ก

โดยจะตองท าหนาทสงสอนผทอยใตอ านาจ ตดสนคดความ ใหรางวลแกผท าคณประโยชน เปนองค

อปถมภพระพทธศาสนา การท าเกษตรกรรม และปกครองบานเมองโดยธรรม เมอพจารณาเจาเมอง

ในต านานพนเมองเชยงใหมแลว จะเหนวามลกษณะและหนาทเหมอนกบเจาเมองในวรรณกรรม

คาวซอ แมวาตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจะไม ใชเจาเมองทมตวตนอยจรงตาม

ประวตศาสตร แตกวไดสะทอนใหเหนวาตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะและหนาทท

ใกลเคยงกบเจาเมองในประวตศาสตรลานนาไดอยางนาสนใจ

1.1.1.สบเชอสายมาจากกษตรย

เจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหมเปนเจาเมองทไดรบการสบเชอสายใน

ราชวงศกษตรย โดยเฉพาะกษตรยในราชวงศมงรายมความชอบธรรมในการสบสนตตวงศสบทอดมา

แตบรรพบรษ โดยผานพธมรธาภเษกและไดรบเครองราชปโภคตามประเพณสบมาแตโบราณ (พชร

โชตถาวรรตน, 2528: 102) ผทเปนเจาเมองไดรบการสบราชบลลงกมาอยางตอเนอง เมอเจาเมอง

ปกครองบานเมองจนถงวาระสดทายของชวตแลว ลก หลาน และพนองในราชวงศกจะเปนผสบทอด

ราชบลลงกสบตอมา ดงในต านานพนเมองเชยงใหมทกลาวถงการสบเชอสายของเจาเมองจากพอสลก

135

กลาวถงเจาเมองเชยงใหมในสมยพระญาผาย เปนราชบตรของพระญาค าฟ เมอพระญาค าฟสวรรคต

พระญาผายกไดครองเมองเชยงใหมตอจากพระราชบดา และเมอพระญาผายสวรรคต พระญากอนา

ราชบตรของพระญาผายกไดปกครองเมองเชยงใหมสบตอกนมา ดงในต านานพนเมองเชยงใหมวา

...เจาพระญาผายเสวยเมองชอบทสราชธมม ยนดในวรพทธศาสนามากนก เจามลก 2 ชาย ผพ

ชอทาวกอนาราชบตร...ผนองชอพอทาวมหาพรหม...เจาพระญาผายเปนราชบตรอยได 29 ปล

เปนพระญาได 28 ปล อายได 57 ปล ไพสปรโลก ได 7 ชวราชวงสแล เสนาอามาจจทงหลายค

อภเษกพอทาวกอนาอายได 40 ปล เปนพระญาในเมองเชยงใหม ในปลเมองเมด สกราชได

729 ตว...

(ต านานพนเมองเชยงใหม ฉบบเชยงใหม 700 ป ผก 3, 2538: 50 – 51)

การสบเชอสายมาจากกษตรยของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอเปน

คณลกษณะทเหมอนกบเจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหม ในวรรณกรรมคาวซอกลาวถงเจาเมองวา

จะตองสบเชอสายมาจากกษตรย ดงเชนคาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค า กลาวถงในตอนทนาง

ปทมมา มเหสของพระญาสทสสาเจาเมองพาราณส ไดบ าเพญรกษาศลเพอตงจตอธษฐานของบตร

เพอสบเชอสายของกษตรยตอไป และพระอนทรจงไดทลใหพระโพธสตวลงมาจตเพอเปนเจาเมอง

สบวงศกษตรยเมองพาราณส ดงในคาวซอวา

ผาถนา ขอใหไดลกนอย องคหนมหนอย ชายเลา ใหไดสบเชอ ธราชแถมเถา อนทาส าเนา รหนถถวน

(สวรรณเมฆะหมาขนค า, 2511: 4) (ถอดความ: กลาวถงนางปทมมา มเหสของพระญาสทสสาเจาเมองพาราณส ตงไดอธษฐานขอบตรเพอให

เปนราชบตรสบเชอสายวงศกษตรย พระอนทรกไดรบรค าขอของนางจงทลใหพระโพธสตวมาจตเปนเจาเมอง

ตอไป)

1.1.2.การมอ านาจ

เจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหมเปนผทมอ านาจสงสดในการปกครอง

บานเมอง เจาเมองจะมพระราชอ านาจในการบรหารราชการแผนดน เจาเมองสามารถใช พระราช

อ านาจในการออกพระราชอาชญาไดตามพระราชหฤทย กลาวคอ เจาเมองจะใชพระราชอ านาจสงให

ผอยไดบงคบบญชาใหปฏบตตามค าสงของเจาเมอง ผใดจะขดขนหรอฝาฝนค าสงของเจาเมองไมได

136

เปนอนขาด ดงในต านานพนเมองเชยงใหม ผก 7 กลาวถงพระเจากาวละไดทรงคดรวบรวมผคนจากท

ตาง ๆ มาอยในเมองเชยงใหม จงมพระราชอาชญาสงใหอปราช ทาวขนมลนาย เสนาอ ามาตยไดไป

รวบรวมผคนจากเมองตาง ๆ มาอยในเมองเชยงใหม อปราช ทาวขนมลนาย รวมทงเสนาอ ามาตยจง

รบปฏบตตามค าสงเพอสนองพระราชประสงคของพระเจากาวละ ดงในต านานพนเมองเชยงใหมทวา

...ทาวกร าเพงในหอรทยวา ดงราชชสณฐานบานเมองแหงคอนจงตงใหม ผฅนยงบอรมวณอวน

เตมเทอ คควรไพประจญเอาบานเมองอนบออนนอมคอมเขามาสขรายราชสมพารแหงคนน

หอไดมาใสบานเมองแหงค ควรชะแล มพระราชะร าเพงฉนนแลวจงมอาชญาหอหาเจ าอปป

ราชาเจารตนตนะหวเมองแกว ตน เปนนองทง 2 เปนเคลาแลขตตยวงสาเสนาอามาจจมา

พรอมกนแลว คมพระราชอาชญาหอแกมหาอปปราชาเปนเคลา แลเจานายทาวพระญาเสนา

อามาจจทงมวล ตามดงพระองคหากคระนงในพระราชหอรทยชประการ...

(ต านานพนเมองเชยงใหม ฉบบเชยงใหม 700 ป ผก 7, 2538: 121)

จากต านานพนเมองเชยงใหมจะเหนวา เจาเมองในต านานพนเมอง

เชยงใหมเปนผมอ านาจสงสดในการปกครอง เจาเมองจะใชพระราชอ านาจในการบญชาการตาง ๆ

เชนเดยวกบเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอทตองใชพระราชอ านาจในการปกครองบานเมอง ดงใน

คาวซอเรองสวรรณหอยสงขทกลาวถงเจาเมองเมอบญชาหรอสงการใดแลว ผอยใตอ านาจจะตอง

ประพฤตปฏบตตามค าสงทนท ดงปรากฏในคาวซอวา

ทนนพระญา สงหอลกนอง ทงอ ามาตยอน เสนา ไปจบยบมา หอลกบตตา ทานขนเสนา พากนรบเตา

(สวรรณหอยสงข, 2511: 120 – 121) (ถอดความ: กลาวถงตอนททาวสามลไดสงในเสนาอ ามาตยไปจบมามาใหพระสงข เหลาขนเสนากรบปฏบตตามค าสงของทาวสามลทนท)

1.1.3.การมทรพย

คณลกษณะทส าคญประการหนงของการเปนผปกครองเมองคอ การม

ทรพย ในต านานพนเมองเชยงใหมกลาวถงเจาเมองวาเปนผทมพระราชทรพยสมบตมาก ทรพยสมบต

137

ของเจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหมเหมอนกบทรพยสมบตของเจาเมองในวรรณกรรม

คาวซอ ไดแก ทรพยสมบต บรวาร และสนม

ในต านานพนเมองเชยงใหม ผกท 1 กลาวถงทรพยสมบตของพระญาเจอง

คอปราสาทราชวง ซงพระญาเจองไดสรบกบเมองแกวหรอเมองฮอและเมองฮอยอมรบในความ

เกงกลาสามารถของพระญาเจอง เจาเมองฮอคอเจาลมฟาเพาพมานจงไดใหพระญาทงหลายสราง

ปราสาทใหเปนทประทบของพระญาเจอง มอางสรงน าทท าจากทองค า และสงขส าหรบสรงเกศก

ประดบดวยทองค าดงน

...ทาวพระญาทงหลายมพระญาหรอตนชอ เจาลมฟาเพาภมาน เปนประธาน คมาชมนมยง

พเหด อนมในเขตตแดนเมองแกวคอเมองหรอพระกน พเหดทนนราบเพยงกวางขวางได 1200

วา ทาวพระญาทงหลายคหอแปลงต าหนกตบผามเตมพเหดทงมวล แลวกตงปราสาทท ากลาง

ภเหดสง 135 วา กวาง 95 วา มเสตฉตต 770 ดวง อางฅ าใสน าอบน าหอมสง 3 สอก กวาง 6

สอก หนกลาน 4 แสนค า เปนอางอาบเจาพระญาเจอง แลวคสรงเกศดวยสงขเกยวดวยฅ า

770 ลก...


ทรพยสมบตของเจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหม นอกจากจะมปราสาท

ราชวงแลว เจาเมองยงมทรพยสมบตทเปนอาวธ และเครองประดบเงนทองอกดวย ทรพยสมบตของ

เจาเมองทเปนอาวธคอ ดาบสรกญไชย หรอพระขรรคชยศร ซงดาบสรกญไชยในต านานพนเมอง

เชยงใหมไมไดมลกษณะเปนของวเศษเหมอนกบในวรรณกรรมคาวซอ กลาวคอ ดาบสรกญไชยของ

เจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหมเปนเครองราชปโภคทแสดงถงสถานะความเปนเจาเมอง เปนดาบ

ทเจาเมองไดสบทอดมาจากเจาเมององคกอน ๆ ซงการอางถงความเปนเจาของดาบสรกญไชย ซงเปน

เครองราชปโภคอนศกดสทธในสมยราชวงศมงราย เพอแสดงถงบทบาทในฐานะกษตรยทสบตอมา

(สรสวด อองสกล,2555: 484) นอกจากนในต านานพนเมองเชยงใหมยงไดกลาวถงวาเจาเมองใชดาบ

สรกญไชยตอสกบขาศก ดงจะเหนไดจากพระญาธรรมลงกาใชดาบสรกญไชยปราบขาศก ดงในต านาน

พนเมองเชยงใหมวา

138

...เมอนน พระเปนเจามหาอปปราชาตนประจญแพยงขาเสกสตร คเสดจขนสคชชหตถราชยาน

ตวประเสฐ มพระหตถถอสวณณขคคาดาบสรกญชยด าแกวกวดแกวงเหนอหลงชางมงคละ...


ในวรรณกรรมคาวซอกวกไดกลาวถงวาเจาเมองเปนผครอบครองดาบ

สรกญไชยเหมอนกบเจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหม ดงปรากฏในคาวซอเรองบวระวงศ

หงสอ ามาตย กลาวถงเจาบวระวงศวามดาบสรกญไชยเปนอาวธคกาย ดงคาวซอวา


(บวระวงศหงสอ ามาตย, 2511: 74) (ถอดความ: เจาบวระวงศลงจะหลงชางพรอมกบถอดาบสรกญไชยและลกแกววเศษแลวไดถามหายกษทมารงควานชาวเมอง)

อยางไรกตามดาบสรกญไชยในวรรณกรรมคาวซอนอกจากจะปรากฏเปน

อาวธของเจาเมองเชนเดยวในต านานพนเมองเชยงใหมแลว ดาบสรกญไชยยงมลกษณะเปนของวเศษ

เหมอนกบเจาเมองในนทานดวย (ดาบสรกญไชยจะอธบายรายละเอยดตอไปในหวขอการผสมผสาน

ลกษณะของเจาเมองในนทาน)

นอกจากนทรพยสมบตของเจาเมองยงมภษาอาภรณ เครองประดบของ

พระราชา หรอ เครองทาวราชาทเปนเครองสงวนไวเฉพาะแกเจาเมองเทานน ดงในต านานพนเมอง

เชยงใหมกลาวถงพระเจาตโลกราช ไดราชาภเษกเปนเจาเมองเชยงใหม ซงจะตองทรงเครองทาวราชา

ไดแก เสอผา มงกฎ เครองประดบอาภรณตาง ๆ ทท าดวยทองค าและเพชรพลอย ดงในต านาน


...ในปลรวายเสด สกราชได 828 ตว เดอนวสาขาเพง เถรพกามมงหลงหลวางกบสงเมองขน

บานนายเมองทงหลาย พรอมกนอภเษกเจาพระญาตโลกราชะหอมเตชานภาวะจกหอปราบ

ทปเปนดงพระญา อโสกธมมกราชะ หนแล แลวจงหอเจาพระญาตโลกราชะขนทรงสวกายฅ า

ลกชอปราบไตรจกร แลทรงเครองทาวราชา สบสอดมกฏเภณดวงชอพรหมเทส ทรงเครอง

139

ประหนมอาภอรณงามลวนถวนชประการ ขนสมนเทยรในบานสรภมเหมอนดงอนทาธปตราชะ

ขนสเวไชยยนตปราสาทวนนนแล...


สวนในวรรณกรรมคาวซอกไดกลาวถงทรพยสมบตของเจาเมองทเปนภษา

อาภรณ หรอเครองประดบ อนเปนเครองแสดงถงความเปนกษตรยหรอเครองทาวราชาเชนเดยวกบ

เจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหม ดงในคาวซอเรองสทธนทกลาวถงเจาสทธนเมอครงทไดขน

ครองราชยเปนเจาเมองพาราณสสบตอจากพระราชบดา กวไดพรรณนาถงรายละเอยดเครองภษตา

ภรณของเจาสทธนวาประกอบดวยเสอผา มงกฎ และเครองประดบทท ามาจากทองค าและเพชรพลอย

ตาง ๆ ดงปรากฏในคาวซอวา

ยามพร านน สทธนส เจาจรล เสดจออกหนา มอถอศร กบขรรคเกงกลา สอดแอวรา ประทบ ทรงผนภษา ราคาอานนบ หลายโกฏตอ เงนค า พระมงกฎเพชร ลวนเมดหนาหน า สวมองคค า เกศาแหงเจา สายสะพาย ลวนค าหลอเบา เปนเงางาม สวางวะ พระบาทตน สองเบองบาทะ ประดบแตงอน พลอยด พระหตถแหงทาว ธ ามรงคส สบองคล นวมอแหงเจา เหมอนพระอนทรองค ลอยหลงมาเขา สงสารชมพ พภพ

(สทธน, 2511: 13) (ถอดความ: เมอพระญาพรหมทต เจาเมองพาราณสสวรรคต ขนนางไดทลเชญใหเจาสทธนขนเปนเจาเมองสบตอจากพระราชบดา เมอนนสทธนไดเสดจออกมหาประชาคม สทธนไดทรงเครองทรงทงดงาม ในมอถอธน มพระขรรคคาดเอว ทรงภษาทมคาหลายมากหากนบเปนเงนทองไดถงสบลาน สวมมงกฎเพชรเมดใหญ มสายสงวาลทอง ทพระบาททงสองขางมพลอยประดบ นวมอสวมแหวนพลอยสสวยงาม)

พระราชทรพยของเจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหมนอกจากจะมทรพย

สมบตมากมายแลว เจาเมองยงมพระราชทรพยทเปนบรวาร คอ จตรงคเสนา หรอ เสนา 4 เหลา

ไดแก เสนาชาง เสนามา เสนารถ และเสนาเทยวตน เพอดแลรกษาความปลอดภยใหแกเจาเมองและ

รวมกบเจาเมองสรบกบขาศกศตรปองกนบานเมองของตน ดงในต านานพนเมองเชยงใหมวา

140

...ดวยเตชะพระผานแผวทง 3 พระองคจงปลาวจตรงคเสนาโยธา 4 จ าพวกเปนตนวาเสนา

ชาง เสนามลา เสนารถ เสนาเทยวตอแผนแลนตามดน แลวลอมออมเปนปรวาร พระเปน

เจาองคเปนมหาอสสราธบด ทาวคเสดจขนสหตถราชยานตวประเสฐดวลาสองอาจ...


พระราชทรพยทเปนบรวารของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะท

คลายคลงกบเจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหม ดงคาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค ากลาวถง

บรวารของเจาเมอง คอ เหลาเสนาตาง ๆ ไดแก เสนาเทยวตน เสนาชาง และเสนามา ดงในคาวซอวา

สามสพนอง กออกเจยรจร ขชางงางอน พรอมกบไพรฝา เสนาเทยวตน เทยวดนเปนทา ชางมานน ทวทอง หลางพองตอยต เภรพาทยคอง ตะลมกอง น าพล เสนาชางมา สอดเสยวสะสน ออกจากต าบล เวยงอนทแหงหน

(สวรรณเมฆะหมาขนค า, 2511: 96) (ถอดความ: เจาสวรรณพรอมกบชายาอกสองคนไดออกเดนทางโดยขนขบนหลงชางงายาว มไพรพลเสนา

เดนเทา เสนาชาง เสนามา ดรยดนตรบรรเลงน าพลไปสเมองพาราณส)

บรวารของเจาเมองนอกจากจะเปนมนษยแลว เจาเมองยงมบรวารทเปน

สตวซงท าหนาทเปนพระราชพาหนะใหแกเจาเมอง ในต านานพนเมองเชยงใหมจะกลาวถงบรวารท

เปนพระราชพาหนะของเจาเมอง คอ ชางมงคล หรอ ชางแกว ซง เปนชางมงคลทเจาเมองใชเปน

พาหนะ เจาเมองจะขชางในการท าศกสงครามและเสดจไปยงทตาง ๆ ดงในต านานพนเมองเชยงใหม

ผก 1 กลาวถงพระญาเจองขชางแกวในการตอสกบขาศก

...พระญาเจองหนรพลแกวแมนมากนก ขนเจองบเคยหนขาเสกจงขชางแกวตวหานอยถา

ชนเสก...


ในวรรณกรรมคาวซอกไดกลาวถงวาเจาเมองมสตวบรวารทเจาเมองใชเปนพาหนะ

เชนเดยวกนกบในต านานพนเมองเชยงใหม สตวบรวารของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ไดแก ชาง

มา วว ควาย รวมไปถงหงสดวย แตลกษณะสตวบรวารของเจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหมและใน

141

วรรณกรรมซอมลกษณะทแตกตางกน ในต านานพนเมองเชยงใหมจะกลาววาเจาเมองมสตวบรวารท

เจาเมองใชเปนพาหนะคอ ชางแกว ซงการมชางแกวเปนสตวบรวารของเจาเมองนนเปนคตของ

จกรพรรดราชในศาสนาพทธทจะตองมรตนะเปนสมบต 7 ประการส าหรบพระเจาแผนดนผยงใหญ

หรอมหาจกรพรรดราช ไดแก จกรแกว ดวงแกว นางแกว ขนคลงแกว ลกแกว มาแกว และชางแกว

(ปทมา ฑฆประเสรฐกล, 2547: 119) แตสตวบรวารของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอท าหนาทเปน

พาหนะของเจาเมอง เปนสตวใชงานทวไปของเจาเมอง และยงมลกษณะเปนสตววเศษตามแบบของ

นทานมหศจรรยดวย (ดงไดอธบายไวแลวในหวขอสตวบรวาร และสตววเศษของเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอ)

1.1.4.การสงสอนผอยใตอ านาจ

การสงสอนผอยใตอ านาจเปนหนาทส าคญอยางหนงของผปกครองเมอง

เจาเมองจะตองสงสอนผอยใตอ านาจใหประพฤตปฏบตดตอบานเมอง เมอผอยใตอ านาจประพฤต

ปฏบตดตอบานเมองแลว จะท าใหบานเมองเกดความสขความเจรญ ซงสถาบนกษตรยลานนาไดรบ

การพฒนาอยางคอยเปนคอยไป โดยหลอหลอมจากทองถนจนเกดเปนจารตประเพณยดถอปฏบต

สบทอดกนมา ลกษณะเดนคอ เนนค าสอนใหนายและไพรรจกสถานะของตน และปฏบตตนให

เหมาะสมกบสถานะ โดยกษตรยและเจานายไดรบการสอนไมใหใชอ านาจมากเกนไป ดงพบค าสอนใน

คลองเมอง 14 ประการ ประเพณเมอง 5 ประการ จารตเมอง 11 ประการ เปนตน อยางไรกตาม

ภายหลงพระพทธศาสนานกายลงกาเจรญรงเรอง นบตงแตงสมยพญากอนาเปนตนมาจงรบคต

พระพทธศาสนาดวย ดงเชนคตบญบารมถอวากษตรยคอผสงสมบญบารมสงสดในอาณาจกรและเปน

ผครอบครองพระพทธรปส าคญ (สรสวด อองสกล, 2555: 187) ในต านานพนเมองเชยงใหมกลาวถง

เจาเมอง คอ พระเจากาวละ ไดสงสอนผอยใตอ านาจ ซงประกอบดวย พระอนชา พระขนษฐา

ลกหลาน เสนาอ ามาตย ใหพงค านงถงบานเมองเมอเปนเมองขนของพมา แตดวยพระมหากรณาธคณ

ของพระมหากษตรยไทยทชวยขบไลพมาออกจากลานนา ท าใหลานนาอยรมเยนเปนสขมาจนถง

ทกวนน พระเจากาวละไดสอนใหทกคนมความจงรกภกดตอพระมหากษตรยไทย ใหพนองรกและ

ชวยเหลอซงกนและกน เพอปกปกรกษาบานเมองใหด ารงคงอยสบตอไปชวลกชวหลาน แตหากผใด

ไมจงรกภกดตอพระมหากษตรยไทยกขอใหท าการสงใดไมประสบความส าเรจ ไมเจรญรงเรองสบไป

ดงในต านานพนเมองเชยงใหมวา

142

...คนแลวแกมหากสลการกะท าบญหอทานแลว สมเดจเสฏฐปรมบอพตรกระสตตราธราชะเจา

องคเปน พระวรราชเชฏฐา ชมนมมายงเจาพระวรราชกนฏฐาทง 6 พระองค มเจาตนเปน

อสสราธปตในเมองลคอรเปนเคลา สมเดจพระเปนเจาจงมราชธมมค าสอนวา ลวงแลวพายหลง

แตเชนพระราชเอยยกาแลพระราชปตตาแหงเราคไดเปนขามาน เปนเมองขนกบมาน มานขม

เหงคระเนงรายหาหวางสขขาวยาวบานบได มาเถงเชนทงหลายเปนลกเปนเตาน พระองคเรา

เปนเจาเปนพ ยนเบอยนคายมาน จงฟนมานแลวพาเอานองนงทงมวลลงไพเปนขาพระมหา

กระสตรเจา ณ กรงสรอยทธยา เราทงหลายแลขาเจาไพรไทจงไดอยเอยนเปนสขยทางไดอย

กนอยทาน พระมหากระสตรเจาคชบเลยงเราทงหลายหอเปนเจาเจยกเงนขนฅ าหอเถงฐานนน

ตระอนเปนกระสตรเมองไท เปนใหยในลานนา 57 เมอง ตงแตเชนเราทงหลายนไพพายหนา

สบเชนลกเชนหลาน เหลน หลด หล ตราบเสยงสดมดมวยราชกระกลแหงทงหลาย แมนลก

หลาน เหลน หลด หล ปคคละผใดยงมใจใครขบถ ฟนกบดวยพระมหากระสตรเจากรงสรอย

ทธยา แลจกเอาตวแลบานเมองไพเพงเปนขามาน ขาหรอ ขาคลวากาส แกวญวน ดงอนคด

ปคคละผนน คดบานอยาหอเปลองคดเมองอยาหอหมา หอวนาสฉบหายตายวาย พลนฉบ

เหมอนกอกลวย พลนมวยเหมอนกอเลากอฅา คนตายคขอหอไพตกนรกแสนมหากป อยาหอ

ไดเกดไดงอก ดงเจาทงหลายนองนงทงมวล คหอไดรกแพงดวยกน หอเปนฉนทวาทน า 1

เกลยวเดยวกบดวยกน อยาคถกมงถาง ลมปกตกเกบกบดวยกน อยาดรายดดกน พรปอง นอง

รกลาว เสกตกหวเมองชวยกน ขาเสกตกหลาเมองชวยกนฟน อยามใจคดเลยวจากพระมหา

กระสตรเจาอยเกลาอยหวแหงเรา ปคคละผใดยงอยตามโอวาทค าสอนแหงพระองคเราเปนเจา

เปนพคหออยวฑฒจ าเรญ คดบานเปลอง คดเมองหมา หอมเตชรทธอานภาพปราบแพขาเสก

สตร มทฆาอายหมนยนยาว คนบขบตามโอวาทค าสอนพระองคเราเปนพ คหอวนาสฉบหาย

สมเดจพระเปนเจาพระวรราชเชฏฐาหอยงโอวาทอาชญาราชธมมค าสอนแกพระวรราชกนฏฐา

ทง 6 พระองค แลขตตยะลกหลานเสนาอามาจจทง 3 เมอง ตอหนาพระมหาชนธาตเจา

ลมพาง ในสกราช 1168 ตว ปลรวายย เดอนยเพง เมงวน 3 วนนนแล...

(ต านานพนเมองเชยงใหม ฉบบเชยงใหม 700 ป ผก 8, 2538: 146 – 147)

การสงสอนผอยใตอ านาจของเจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหมพบวา

เจาเมองจะสงสอนผอยใตอ านาจ ไดแก พ นอง ลก หลาน ขนนาง เสนา ทหาร เจาเมองตาง ๆ และ

ประชาชนใหมความจงรกภกดตอพระมหากษตรยไทย และรกใครกนในหมพนอง คลายกบเจาเมองใน

143

วรรณกรรมคาวซอทสงสอนผอยใตอ านาจใหยดมนในคณธรรมตามหลกธรรมในพระพทธศาสนา อาท

การคบมตร การใหทาน และการรกษาศล 5 ดงในคาวซอเรองอายรอยขอดทกลาวถงตอนทายรอย

ขอดไดเปนเจาเมองปกครองเมองอนทะแลวไดสงสอนผอยใตอ านาจใหมความรกตอคนในบานเมอง

และชวยกนปกครองดแลบานเมอง รวมทงใหตงมนอยในหลกธรรมทางพระพทธศาสนาเปนตนวา

การใหทาน และการรกษาศล ดงในคาวซอวา

ทานกเหลยวจา วาทาตอบทา สงสอนไพรฝา ปชชง

ขนนางแกทาว หอรกแพงกน ชวยกนระวง บานเมองไพรฝา

หอรกแพงกน ทงเจาและขา อยามโกธา ขนช า

แมนวาคนใด ผดไปลวงล า อยานบวาอน คงฮา

คอยอดคอยเยอน ดบดตกา หออดวาทา โมโหเคยดไหม

เกดเปนคน มนษยลมใต อยามพระทย หยาบชา

เราไดเกดมา บนดนลมฟา กนบวาอน มบญ

มลกขณะ พรอมถวนอดหนน นบวามบญ ชาตแลวไดสราง

ตอนไปแถม หอตกแตงสราง หมนกนหมนทาน อยาละ

...

ขอทานทงหลาย ทกคนมนษย จ าใสไส ดวงทย

ญงชายใหญนอย อยาไดหนไกล คองตามวนย ศลแปดศลหา

อนนและนาย จกไดน าหนา พนจากมคคา ททกข

(อายรอยขอด, 2511: 163 – 164)

(ถอดความ: อายรอยขอดไดปกครองเมองอนทะ ไดสงสอนไพรฟาประชาชนในเมอง รวมทงทาวขนมลนายให

อยรวมกนดวยความรก ชวยกนปกปองดแลบานเมอง ใหเจานายและขารบใชรกและเมตตาตอกน อยาไดม

ความโกรธตอกน หากฝายใดกระท าผดกอยาไดขนเสยงมงก คอยอดทนและระงบวาจาทโมโหเหลานนเสย

คนเราเกดมาบนโลกนกนบวามบญจากอดตชาตหนนน าให ตอไปนขอใหหมนท าบญใหทาน ขอใหทกคนใน

บานเมองอยาไดหนไกลจากศลแปดศลหาเพราะหลกธรรมนจะน าใหเราพนจากความทกขได)

1.1.5.การตดสนคดความ

การเปนผปกครองเมองจะตองมหนาทในการพจารณาตดสนคดความท

ส าคญในบานเมองอยางเทยงธรรม ในต านานพนเมองเชยงใหมกลาวถง เจาเมองวาเปนผท าหนาท

144

ตดสนคดความ ดวยอ านาจเดดขาดและเทยงธรรมของเจาเมองจงท าใหเจาเมองท าหนาทตดสนคด

ความทส าคญ เชน ในต านานพนเมองเชยงใหมกลาวถงพระญามงรายทท าหนาทตดสนคดความ

พระญารวง เจาเมองสโขทยทเปนชกบนางอวเชยงแสน มเหสของพระญาง าเมอง เจาเมองพะเยา

ซงพระญามงรายกไดตดสนคดความอยางละเอยดออนและเทยงธรรม เพราะทงพระญารวงและ

พระญาง าเมองตางกเปนสหายของพระญามงราย พระญามงรายจงตดสนใหพระญารวงเสยเบยปรบ

และด าเนนวธใหพระญาง าเมองและพระญารวงปรองดองกนได ดงในต านานพนเมองเชยงใหม

...เมอนน พระญามงรายตนมอฬารชฌาสยะร าเพงวา โปราณธมมแตกอน เจาฅวามยอมมาช

ผรไตค าพจจรณาดาย บดนสองสหายทงสองเปนค ากบกน หาคไปพจจรณาฅ าแหงขาทง 2 ฉน

น เมอคบไพ ขาทงสองคจกเปนเวรแกกนมากนกชะแล...


การตดสนคดความของเจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหมมลกษณะตางกบ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอในแงของเหตการณทท าใหเจาเมองตดสนคดความ เจาเมองเปนผทม

อ านาจสงสดในการปกครองบานเมอง เมอบานเมองมปญหาเกดขนอ านาจการตดสนใจจงขนอยกบ

เจาเมอง เชนเดยวกบการตดสนคดความ หากเกดคดความในบานเมองทไมสามารถยตปญหาไดดวย

กฎหมายในบานเมอง เจาเมองจงตองใชพระราชอ านาจทถกตองเทยงธรรมในการตดสนคดความ

เพอใหคดความนนสนสด และเพอใหเกดความยตธรรมแกทกฝาย การตดสนคดความของเจาเมองใน

ต านานพนเมองเชยงใหมกลาวถงเหตการณขดแยงระหวางเจาเมองกบเจาเมอง คอ พระญารวง

เจาเมองสโขทย กบพระญาง าเมอง เจาเมองพะเยา เหตการณดงกลาวไมสามารถตดสนไดวาฝายไหน

ผด พระญามงราย เจาเมองเชยงใหม จงท าหนาทตดสนคดความอยางเทยงธรรมตอเจาเมองทงสอง

สวนในวรรณกรรมคาวซอจะกลาวถงการตดสนคดความของเจาเมองวา เจาเมองเปนผพจารณาคด

ความในบานเมองของตน เมอผอยใตอ านาจของเจาเมองกระท าผดและไมสามารถตกลงกนได

เจาเมองจะตองพจารณาและตดสนคดความดวยความยตธรรม ดงคาวซอเรองหงสหนกลาวถงพระญา

พาราณส เจาเมองพาราณสไดตดสนคดความของชายาทง 6 คน ซงกระท าความผดรายแรง และ

สมควรไดรบโทษประหารชวต ดงในคาวซอวา

145

สวนจอมพระองค กทรงเปงปอย ตามแนวรอย หนอพระ

กสงเสนา หอรบช าระ หกลกเตา เมยแพง

ขาบาทเปนเคา กรบจดแจง คนหนลายแซง พรธขอตน

กจบใสกวน บหอลวงปน เอากฎหมายมา สอดทก

กถกมาตรา วาจลายลก หอเพนได ว าวาย

คนพรธแลว กโทษถงตาย ประกอบตามราย แลวกราบทลไหว

พระญาพารา กใจเดอดไหม บญชาไป บอกซด

คนวามจรง กหอเรงรด เพชฌฆาตเสยง เมอมรณ

เอาไปช าระ หอเปนซากหนอน นอกพระนคร หอหมดพรอมเสยง

(หงสหน, 2511: 88) (ถอดความ: เจาเมองพาราณสครนเมอไดพบนางวมาลาและลกแลวกดใจ จากนนไดสงใหเสนาช าระความสนมทงหกและราชบตรอกหกคน หากเหนวามขอพรธกใหช าระความตามกฎหมาย เสนาไดช าระความแลวพบวาเหลาสนมและราชบตรในฐานโกหกหลอกลวงท าใหผอนถงแกความตายมโทษถงประหารชวต เสนาไดกราบทลใหเจาเมองทรงทราบ เมอเจาเมองทราบความจรงกโมโหและมบญชาโทษตามขอเทจจรงโดยใหเพชฌฆาตรบน าตวเหลาสนมและราชบตรไปประหารชวตใหเปนซากหนอนนอกพระนคร)

เจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหมและในวรรณกรรมคาวซอแมวาจะท า

หนาทตดสนคดความเหมอนกน แตลกษณะของคดความทตดสนนนตางกน เจาเมองในต านาน

พนเมองเชยงใหมท าหนาทตดสนคดความในฐานะกษตรยแหงอาณาจกรทตดสนคดความบานเมอง

แตเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอไมใชกษตรยแหงอาณาจกร คดความทเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

ตดสนเปนเรองทเกดขนภายใน เชน ความขดแยงของนางสนมทงหลาย

1.1.6.ใหรางวลแกผท าคณประโยชน

ในการท าราชกจตาง ๆ ของเจาเมองจะส าเรจลลวงไดนน เจาเมองตอง

อาศยก าลงความชวยเหลอจากบคคลทอยใตอ านาจหลายฝาย ดงนนเพอเปนการตอบแทนคณความด

ของบคคลทชวยเหลอเจาเมองยามเมอเจาเมองตองการความชวยเหลอ เจาเมองจงตองพระราชทาน

รางวลตอบแทนเพอเปนขวญและก าลงใจแกผทท าคณประโยชน ซงรางวลทเจาเมองพระราชทาน

ใหแกบคคลทท าคณประโยชนประกอบไปดวย เครองดม อาหาร เสอผา ไปจนถง เงนทอง ของมคา

ตางๆ เชน ในต านานพนเมองเชยงใหม ผก 1 กลาวถงพระญาเจองทประทานรางวลเลยงเหลา และ

146

อาหารแกเสนาอ ามาตยรวมทงรพลของตนทไดชวยกนตอสกบเมองแกว ดงในต านานพนเมอง

เชยงใหมวา

...เจาพระญาเจองคประทานรางวลเลยงดทาวพระญาเสนาอามาจจรพลทงหลาย หออมดวย

เหลาชนปลาอาหารมากนก...


นอกจากนต านานพนเมองเชยงใหม ผก 8 กลาวถง เจามหาอปราชไดน า

เจาเมองยองและลกหลานของเจาเมองยองเขาเฝาพระมหากษตรยไทย และพระมหากษตรยไทยได

พระราชทานรางวลเปนขาวของ เงนทอง และเสอผาแกเจามหาอปราช ดงในต านานพนเมองเชยงใหม

...พระเปนเจามหาอปปราชา พาเอาเจาสรยวงสเมองยอง พระญากาย พระญาเขอน เมองยอง

แลครอบครวลงมารอดบานเมองแลว อยบนานเทาใด คพาเอายงเจานายลกหลานแล

เจาสรยวงส พระญาเขอนเมองยาง พระญากาย ลองลงไพเฝาสมเดจเอกราชะพระมหา

กระสตรเจาเมองใตแจงขอราชการ พระมหากระสตรเจาคทอชอบแมนสบเสย ประทานรางวล

ขาวของเงนฅ า ผาผอนเลยงดมากนก แลวทลลาขนมาเถงบานเมอง...


การใหรางวลแกผท าคณประโยชนของเจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหม

กบเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะทเหมอนกน กลาวคอ เจาเมองจะพระราชทานรางวลแก

ผอยใตอ านาจซงไดกระท าคณประโยชนตอเจาเมอง เพอเปนขวญก าลงใจแกผท าคณประโยชน

เจาเมองไดพระราชทานสงของ เงนทอง เสอผา และเครองโภชนาการตาง ๆ เปนรางวลใหแกผท า

คณประโยชน ด งในคาวซอเรองจนตะฆา กลาวถงท าวพรหมจกร เจาเมองอนทปฏฐนคร

ไดพระราชทานรางวลเปนทองค า และเงน แกเจาจนทฆาตทไดชวยเหลอราชธดาใหหายจากโรคภย

อกทงทาวพรหมจกรยงไดพระราชทานเงนใหแกนายส าเภาทพาเจาจนทฆาตมารกษาราชธดา ดงใน


ทาวพรหมจกร ตนมเดชฤทธ ยกยนไหว วนทา

ชมชนล า ใครหวแกมจา ยกเอาค ามา เตมหกหมนตง

เงนแถมหนงแสน หอเปนคาจาง ไดคาดเคยนค า เรยบรอย

147

หอนายสะเพา ไปแถมบนอย ยกยนหอ เพงพอ

เพราะทานคณนก ไดไปหาหมอ ชอบใจชอบคอ จาจาไหไห

(จนตะฆา, 2511: 51) (ถอดความ: ทาวพรหมจกร เจาเมองอนทปฏฐนคร กราบไหวขอบคณเจาจนทฆาตทไดชวยเหลอราชธดาคอ นางเทวธสงกาฟนขนมา ทาวพรหมจกรตางชนชมพรอมทงไดยกเอาทองค าหกหมน และเงนอกหนงแสนเปนคาจางเจาจนทฆาต สวนนายส าเภาทพาเจาจนทฆาตมากไดรบของประทานจากเจาเมอง เจาเมองกพดไปรองไหไปดวยความดใจทไดธดากลบคนมา)

1.1.7.อปถมภพระพทธศาสนา

ผปกครองเมองเปนองคเอกอครศาสนปถมภกพระพทธศาสนา บทบาทของ

เจาเมองในดานท านบ ารงพระพทธศาสนา ซงเปนการสนบสนนสทธธรรมในการเปนกษตรยทองถนให

มากยงขน เจาเมองจะสรางและซอมแซมวด สรางพระพทธรปทส าคญของบานเมอง ตลอดจนท าบญ

ใหทานในลกษณะทเปนองคอปถมภพระพทธศาสนา การท าบญแตละครงจงเปนงานใหญโตทดเทยม

เจาเมองมได (สรสวด อองสกล, 2555: 487) ในต านานพนเมองเชยงใหมกลาวถงเจาเมองวาเปน

ผอปถมภบ ารงพระพทธศาสนา คอ การสรางศาสนสถานและศาสนวตถ เพอใหเปนทกราบไหวบชาแก

ประชาชนในบานเมองของตน

การสรางศาสนสถานและศาสนวตถ เจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหม

เปนผทเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนา เจาเมองเปนผอปถมภพทธศาสนาโดยการสรางสถานทและ

สรางวตถตาง ๆ เพอเปนสญลกษณของพระพทธเจา และเพอเปนทกระท าบญ เชน วด วหาร เจดย

กฎ และพระพทธรป ดงในต านานพนเมองเชยงใหม ผกท 3 กลาวถงพระญากอนา วาเปนผเลอมใสใน

พระพทธศาสนา พระญากอนาไดสรางวดวาอาราม เจดย กฎ และวหาร เพอเปนการฉลองศรทธาและ

ค าชพระพทธศาสนาสบไป ดงในต านานพนเมองเชยงใหมวา

...เจาพระญากอนาเสวยราชสมปตตประกอบชอบธมม มปสาทสทธาเหลอมใสในวรพทธสาสนา สางวดวาอาราม สางเจตยะกฎวหารทฐปนากานกงรงเรองมากนก...


นอกจากนในต านานพนเมองเชยงใหม ผก 5 กยงไดกลาวถงพระญาแกว

ทไดสรางวดพระสงหวรมหาวหาร และวดเจดยหลวงแลว พระญาแกวไดกระท าบญใหทาน เพอเปน

กศลบญตามหลกธรรมค าสอนของพระพทธศาสนา ดงในต านานทกลาวไววา

148

...ถดนน เจาหอสางวดพระสงหรามเจา แลวดมหาเจตยะหลวงคแลวบวรมวณ กะท าบญหอ

ทาน พ าเพงกสลบญบขาดหนแล...


สวนในวรรณกรรมคาวซอกไดกลาวถงเจาเมองวาไดสรางศาสนสถานหรอวด

ไวเปนทพงทางจตใจของประชาชนเชนเดยวกบเจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหม แตลกษณะการ

สรางศาสนสถานของเจาเมองในต านานพนเมองเชยงใหมจะมการระบรายละเอยดของชอวดและปท

สรางเอาไวชดเจนเพอบงบอกวาเจาเมองพระองคใดไดสรางขนถวาย แตในวรรณกรรมคาวซอจะกลาว

ไวอยางกวาง ๆ เพยงบอกวาเจาเมองไดสรางศาสนสถานเอาไว โดยไมระบรายละเอยดชอวดหรอ

ศกราชทสรางเอาไว ดงในคาวซอวา

จนตะฆาทาว เทยงตงหนมใจ แลวยกเรอนไป ปลกแปงแตงตง

เศกมาทางใด ไปอยทหน ทกนดารทง หมทพ

แลวซ าแตงแปง อารามทวด ไหวเปนทไหว ปชา

หลางพองนน กเขามาหา มาเพงสายา กบทานทหน

(จนตะฆา, 2511: 139)

(ถอดความ: กลาวถงเมองอนมตนครทก าลงเผชญกบภาวะศกสงคราม เจาจนทฆาตผมจตใจมนคงไดพา

ประชาชนชาวเมองสรางบานไปสรางบานนอกเมองพรอมกบสรางวดใหประชาชนไดกราบไหว ท าให ม

ชาวบานเขามาพงพาเจาจนทฆาต)

1.2.การผสมผสานลกษณะของเจาเมองในนทาน

ลกษณะเดนของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอนอกจากจะผสมผสานและแสดง

รายละเอยดของเจาเมองใหเหมอนกบเจาเมองในมตทางประวตศาสตรลานนาตามต านานพนเมอง

เชยงใหมแลว เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอยงมการผสมผสานลกษณะของเจาเมองในแบบนทาน

อกดวย เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอไมไดสะทอนลกษณะของเจาเมองตามประวตศาสตรเพยงอยาง

เดยวเทานน แตเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอเปนเจาเมองทมคณลกษณะเหมอนกบเจาเมองในนทาน

ซงนทานในทนผวจยไดน าวรรณกรรมประเภทโคลงนทานลานนามาศกษาเพอใหเหนลกษณะรวมของ

เจาเมองในนทานของวรรณกรรมทงสองประเภท

149

การผสมผสานลกษณะของเจาเมองในนทานทสะทอนผานตวละครเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอ ไดแก การเปนผมของวเศษและอ านาจวเศษ และการเปนผมรปงาม

1.2.1.การเปนผมของวเศษและอ านาจวเศษ

การเปนผมของวเศษและอ านาจวเศษเปนคณลกษณะของเจาเมองทปรากฏ

ในวรรณกรรมค าโคลงนทานลานนา เจาเมองในโคลงนทานลานนาจะเปนผครอบครองของวเศษ

ซงของวเศษของเจาเมองในโคลงนทานลานนาประกอบไปดวย อาวธวเศษ ของวเศษ และสตววเศษ

เพอปราบศตร และคอยชวยเหลอเจาเมองในยามทประสบปญหาตาง ๆ ดงในโคลงนทานเรอง

หงสผาค า กลาวถงพระโพธสตวหงสผาค าวามอาวธวเศษ คอ ดาบสรกญไชย ทพระอนทรไดมอบให

ซงดาบสรกญไชยในโคลงนทานท าหนาทตางกบดาบสรกญไชยในเอกสารต านานและประวตศาสตร

ลานนา กลาวคอ ดาบสรกญไชยในประวตศาสตรพบการอางถงการครอบครองวาเปนสงศกดสทธ

เฉพาะในชวงแรกทกลมเจาเจดตนมอ านาจเทานน เพราะตองการอางในฐานะผสบทอดอ านาจตาม

จารตเดมลานนาและเพอการยอมรบของประชาชน ตอมาระยะหลงจะอางถงความเปนเจาของ

สงศกดสทธอนเกดจากการพระราชทานเครองยศประจ าต าแหนง ซงถอเปนของพระราชทานเฉพาะ

บคคล (สรสวด อองสกล, 2555: 485) สวนดาบสรกญไชยในโคลงนทานเปนอาวธวเศษและมพลง

วเศษของเจาเมอง เปนดาบทเจาเมองไดรบมอบจากพระอนทร มฤทธานภาพในการปราบศตรทเปน

มนษยและอมนษย ตามหนาทของของวเศษในนทาน ดงปรากฏในโคลงนทานวา

ยามนนตนเลศหลา เมองไทย จงถอดเอาสรกญไชย เถยนกลา ดาบทพยพระแสงใส เตชยง ไฟเยอ มนหากเปนของพระอนทรแตฟา จกออกเสอเรวพลน

(ทว สวางปญญางกร, 2529: 25)

(ถอดความ: เมอนนพระโพธสตวหงสผาค าองคเลศหลาไดถอดดาบสรกญไชยออกจากเสออยางรวดเรว ซงดาบสรกญไชยเปนดาบวเศษทมฤทธานภาพ เปนดาบของพระอนทรทมอบให)

นอกจากเจาเมองในวรรณกรรมค าโคลงนทานลานนาจะมอาวธวเศษแลว

เจาเมองยงมของวเศษและสตววเศษ ซงสตววเศษของเจาเมองค าโคลงนทานลานนา คอ หงส ในโคลง

นทานเรองหงสผาค ากลาวถงพระอนทรไดมอบเครองทพยหรอของวเศษ ซงไมไดระบชดเจนวาเครอง

150

ทพยนนประกอบดวยอะไรบาง และพระอนทรได เสกลกนลใหกลายเปนหงสใหพาหนะแก

พระโพธสตวหงสผาค า ซงหงสทพระอนทรเสกใหนนเปนสตววเศษ สามารถบนเหาะไปในอากาศได

ดงในโคลงนทานเรองหงสผาค าวา

อนทราทานเอาเครองทพยปนหอหนอเหนา องคนาย จงอมเอาไปสศลาลาย แผนแกว วานลจงกลบกลาย แปรเพศ พลนเทอะ เกดเปนหงสผายแผว น าเอาลกแกวเรารา


(ถอดความ: พระอนทรไดมอบเครองวเศษแกพระโพธสตวหงสผาค า และไดเสกหนใหกลายเปนหงสใหแกพระโพธสตว)

นอกจากเจาเมองจะมของวเศษแลว เจาเมองยงเปนผมอ านาจวเศษดวย

กลาวคอ เจาเมองเปนผทมพลงอ านาจเหนอกวาบคคลทวไปทจะกระท าได เชน อ านาจในการตอสกบ

ยกษ เจาเมองเปนผทสามารถตอสกบศตรทเปนอมนษยไดอยางเดดเดยว เนองจากพลงอ านาจวเศษ

ทมาจากของวเศษท าใหเจาเมองสามารถปราบศตรไดอยางงายดาย ดงในโคลงนทานเรองหงสผาค า

กลาวถงพระโพธสตวหงสผาค าทใชดาบสรกญไชยตอสกบยกษจนท าใหยกษสนชวตลงได ดงในโคลง

นทานวา

ตงตงเยนยายกษเถา หยบผน องควาดขคคาฟน พ าอน เตชดาบฉกรรจ สลอด ฟนเอย จบใสคอยายกษ ขาดขว าหกลง


(ถอดความ: เสยงยายกษเถาเดนไปมา เจาหงสผาค าวาดดาบสรกญไชยฟนถกตรงทคอของยายกษขาดลงทนท)

คณลกษณะการเปนผมของวเศษและอ านาจวเศษของเจาเมองในโคลง

นทานลานนามลกษณะทคลายคลงกนกบเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ และของวเศษของเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอกมหลายหลายชนด เชน อาวธวเศษของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ไดแก

ดาบสรกญไชย และธนวเศษ สตววเศษ ไดแก มา และหงส ของวเศษ ไดแก แกววเศษ รวมทงอาภรณ

151

วเศษ ไดแก เสอทพย และรองเทาทพย ซงของวเศษดงกลาวหลากหลายกวาของวเศษของเจาเมองใน

โคลงนทานลานนา ดงเชนในคาวซอเรองเจาสวตร กลาวถง พระฤาษไดมอบอาวธวเศษใหแกเจาสวตร

คอ ธนสงห และดาบสรกญไชย เพอใหเจาสวตรใชปองกนตว และตอสกบศตรในเวลาทออกตามหา

นางบวค า ดงในคาวซอวา

พระปาไม สองรในใจ ทานจกปลอยไป กสอนสงเจา หอสปปคณ และน ามนสองเตา ... กบธนสงห ยงหนกเขา เปนธนด เลศล า สรรพยาด ปลงปนหอซ า ทงดาบแกว กญไชย ของวเศษพรอม เจาไดเตมใจ จงอ าลาไป นบนอมกมเกลา ไหวพระรษ ตนเปนพอเจา เจยรจากคลา ยางยาย

(เจาสวตร, 2511: 43) (ถอดความ: เมอพระฤาษชบชวตเจาสวตรแลว พระฤาษไดสอนคาถามนตน ามนใหแกเจาสวตร พรอมกบมอบธนสงหซงสามารถยงทะลกอนหนได ไดมอบยารกษา และดาบสรกญไชย เมอเจาสวตรไดรบของวเศษแลวไดกมกราบอ าลาพระฤาษเพอออกตามหานางบวค าตอไป)

นอกจากนในวรรณกรรมคาวซอยงกลาวถงของวเศษของเจาเมองคอลกแกววเศษ เปนแกว

สารพดนก อานภาพของแกววเศษนเมอเจาเมองปรารถนาสงใดกสามารถอธษฐานกจะไดสงนนสมใจ

ดงใน คาวซอเรอง บวระวงศหงสอ ามาตย กลาวถงตอนทเจาบวระวงศไดอธษฐานแกววเศษใหเกด

เปนไฟเผาไหมพวกยกษ ดงในคาวซอวา

เจาบวระวงศ กลงคอชาง แลวก าดาบกลา กญไชย ถอแกวลกทพย วเศษงามใส จงถามค าไป มไหนยกษเถา ... แลวอธษฐาน ดวยบญจนจน หลอนกยง ปราบทศ ขอหอสแสง มณลกทพย เปนไฟวไหม ผบไป มณโชตชอย หยาดยวาแสงใส เกดกลายเปนไฟ อคควตอง

(บวระวงศหงสอ ามาตย, 2511: 74) (ถอดความ: เจาบวระวงศลงจากคอชาง ในมอถอดาบสรกญไชยและลกแกวมณโชต พรอมกบถามพวกเสนาวายกษอยทใด เมอเจาบวระวงศพบกบยกษแลว เจาบวระวงศกอธษฐานดวยบญบารมขอใหลกแกวทพยมแสงกลายเปนไฟ เมออธษฐานเสรจแกวมณโชตกเปลงรงสเกดเปนไฟขนทนท)

152

นอกจากของวเศษทเปนวตถและสงมชวตทคอยใหความชวยเหลอเจาเมองแลว เจาเมอง

ยงเปนผทใชพลงจากของวเศษในการตอสกบศตรท าใหเจาเมองไดรบชยชนะเหนอศตรทกครงไป

ดงคาวซอเรองชวหาลนค าทกลาวถงเจาชวหาลนค าใชพลงวเศษจากดาบสรกญไชยตอสกบพวกยกษ

ท าใหพวกยกษลมตายเปนจ านวนมาก ดงปรากฏในคาวซอวา

สวนวาชวหา โพธสตวเจา เอากญไชยฟน ขาดมด เจาฟนและท บจาอานคด จาอานได หลายพน ยงเหลอนอกนน มาเตอมแถมหน า เหาะทวยทน โพธสตวเจา เจาฟนผะผาย เลอดยางยอยเบา ตกลงดน ฝนมก

(ชวหาลนค า, 2511: 124) (ถอดความ: เจาชวหาลนค าตอสกบพวกยกษทเมองพาราณส โดยใชดาบสรกญไชยฟนพวกยกษแตละตนลมตามมากมายหลายพน และมยกษเหาะมาตอสกบเจาชวหาลนค าเพม เจาชวหาลนค าไดใชดาบสรกญไชยฟนพวกยกษพวกนนจนเลอดออกและรวงหลนลงมาสพนดน)

1.2.2.การเปนผมรปงาม

ผมรปงามเปนอกคณลกษณะหนงของเจาเมองทปรากฏในโคลงนทาน

ลานนา กวไดน าเสนอภาพลกษณของเจาเมองวาเปนผมรปงามโดยพรรณนาใหเหนความงามของ

เจาเมองใหภาพรวมวางามโดดเดนกวาคนทวไป ความงามในรปรางของเจาเมองนนท าใหหญงสาวทได

เหนตางหลงใหลหมายปองอยากไดเปนคครอง ดงในค าโคลงนทานเรองสรวงส กลาวถงเจาสรวงสเมอ

อายได 20 ป รปรางของเจาสรวงสนนมความงดงามกวาชายใด ท าใหหญงสาวตางเสนหาอยากไดเจา

สรวงสเปนคครอง ดงในค าโคลงนทานวา

สรวงสธราชทาว งามเงา ปจงพอซาวเลา เลศหลา ปราเกยนรอดจอมเขา ไกรลาส โพนเอย ลอรอดนางนกหนา นาฏนองพอสงวน

(ไพฑรย พรหมวจตร, 2556: 39 – 40)

(ถอดความ: เจาสรวงสมรปงาม เมออายได 20 ป รปรางทงดงามดงมหาเทพกลอเลองเปนทหมายปองของหญงสาว)

นอกจากนการมรปงามของเจาเมองในวรรณกรรมค าโคลงนทานลานนา กวยงไดเปรยบเทยบ

ความงามของเจาเมองวางามเหมอนกบพระอนทร ดงค าโคลงนทานเรองสรวงส กลาวถงตอนท

153

เจาสรวงสเสดจลงจากหงสยนต แลวเสดจลงมาทปราสาทของเจาเมองคนธาเพออภเษกกบนาง

กญญาณราชธดาของเจาเมองคนธา ซงในตอนนกวไดพรรณนาความงามของเจ าสรวงสในขณะเสดจ

มายงปราสาทวามรปงามเหมอนพระอนทรเสดจลงมาจากฟา ดงพรรณนาไวในค าโคลงนทานวา

หงสาธเบศรเจา สรวงส รบราชนมนตจง จอดแลว ผงคะผาสาทเสดจลง ลลาศ งามเอย ปานเอกอนทรฟาแผว ยาบเยองเวไชย

(ไพฑรย พรหมวจตร, 2556: 91)

(ถอดความ: เสนาอ ามาตยเมองคนธาไดทลเชญเจาสรวงสใหลงมาจากหงสยนตเพออภเษกกบราชธด า เจาเมองคนธา ครนเจาสรวงสเสดจลงมาถงปราสาท เจาสรวงสนนมรปงามดงองคอนทรผานฟาเสดจลงปราสาทเวชยนต)

การเปนผมรปงามของเจาเมองในวรรณกรรมค าโคลงนทานลานนามลกษณะทคลายคลงกบ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอในแงของการพรรณนาใหเหนถงความงดงามของรปรางโดยรวมของ

เจาเมอง และการเปรยบเทยบความงามของเจาเมองวางามเหมอนกบอนทรเทพ เหมอนดงในคาวซอ

เรองบวระวงศหงสอ ามาตยทกลาวถงเจาบวระวงศวามรปงามดงพระอนทรทอยบนสรวงสวรรค

ดงคาวซอทวา

ฝงหมนายยาม พากนผอคอย หนองคหนอหนอย ส าคญ มรปรางลวน เพดอนทรสวรรค เนอตวเลางาม เหมอนค าหลอเบา

(บวระวงศหงสอ ามาตย, 2511: 105) (ถอดความ: กลาวถงเหลาทหารยามไดเหนรปรางทงดงามของเจาบวระวงศทงามราวกบพระอนทร มกายงามเหมอนกบน าทองค ามาหลอรวมไว)

การผสมผสานลกษณะของเจาเมองตามประวตศาสตรและเจาเมองแบบนทานเปนลกษณะ

เดนประการหนงของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ซงกวไดสรางสรรคตวละครเจาเมองใหมลกษณะท

ใกลเคยงกบเจาเมองในประวตศาสตรและเจาเมองในนทาน การสรางผสมผสานลกษณะดงกลาว

นอกจากจะสะทอนใหเหนความสามารถของกวทเปนผมความรอบรแลว ยงท าใหผอานหรอผฟงคาว

ซอเกดจนตนาการเกยวกบตวละครเจาเมอง แมวาวรรณกรรมคาวซอจะเปนเรองทมาจากนทาน

จกร ๆ วงศ ๆ ท าใหเหนลกษณะของเจาเมองตามแบบนทานทชดเจน แตตวละครเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอยงไดผสมผสานลกษณะทางประวตศาสตรทกลาวถงเจาเมองในสงคมลานนาเอาไว

154

ดวย ท าใหผฟงนกภาพของเจาเมองตามบรบทสงคมลานนาในยคสมยนนไดดวย ตวละครเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอจงไดรบการหลอมรวมจากมตทางประวตศาสตรและนทานเขาไวดวยกนและท าให

เปนลกษณะเดนของเจาเมองในวรรณกรรมประเภทน

2.ลกษณะเดนของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอทแตกตางกบวรรณกรรมลานนาประเภทอน

นอกจากการผสมผสานลกษณะเจาเมองแบบประวตศาสตรกบเจาเมองแบบนทานเขาไวใน

ตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอแลว เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอยงมลกษณะทโดดเดน

แตกตางกบเจาเมองในวรรณกรรมต านานและโคลงนทาน กลาวคอ ลกษณะทโดดเดนของเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอเปนลกษณะทกวไดสรางสรรคขนมาเพอใหเหนลกษณะเฉพาะของเจาเมองทไม

ปรากฏในวรรณกรรมลานนาประเภทอน

ลกษณะทโดดเดนของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอทแตกตางกบวรรณกรรมลานนาประเภท

อน ปรากฏลกษณะทโดดเดน 3 ลกษณะ ไดแก การรวมลงแรงท าเกษตรกรรม การเปนพระโพธสตว

การสงสอนหลกธรรม และการท าบญกฐน

2.1.การรวมลงแรงท าเกษตรกรรม

การท าเกษตรกรรมเปนลกษณะเดนของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอทแตกตางกบ

วรรณกรรมลานนาประเภทอน ในวรรณกรรมคาวซอจะกลาวถงหนาทของเจาเมองทตองปฏบตในการ

ปกครองบานเมองคอ การท าเกษตรกรรม

ในประวตศาสตรลานนาเจาเมองถอวาเปนผครอบครองทดนมากทสด กษตรยเปน

เจาของทดนทงหมดในอาณาจกร ซงเปนการอางสทธเพอเรยกรองผลประโยชนจากผนแผนดนทมอย

มากมายในอาณาจกรนน ในทางปฏบตกษตรยไมอาจใชทดนทงหมดดวยพระองคเอง จงจดสรรทดน

ใหแกสถาบนสงฆโดยการกลปนาทดนใหแกวด สวนขนนางกไดรบสวนแบงผลประโยชนจากการ

ท าราชการ และกษตรยกจดสรรทดนส าหรบพระองคดวย จารตนไดปฏบตสบมาถงสมยราชวงศ

เจาเจดตน เจาหลวงม “นาเจาหลวง” เปนทนาทบรบรณและมจ านวนกวางขวาง ไพรจะถกเกณฑ

แรงงานมาท านาใหเจา (สรสวด อองสกล , 2555: 211 – 212) เจาเมองมหนาทในการควบคม

การท านาในทของตน เพอใหไดผลตทเตมท ดงเชน เจาเมองล าปางไปควบคมการเกยวขาว ในต านาน

พนเมองเชยงใหมไดกลาวถงพระเจากาวละไววา เมอพระองคไดสรางเวยงปาซางแลว พระองคไดม

155

พระราชอาชญาใหเจาเมอง ขนนาง และไพรท าไรท านา และควบคมการท านาของผคนในเมองเพอให

ไดผลผลตทดท าใหบานเมองอดมสมบรณพนสขดวยขาวน าและปจจยอน ๆ ดงปรากฏในต านาน


...พระเปนเจาคปลงอาชญาแกทาวพระญาขนไพรไทกะท าไรใสนาหอบวรมวณดวยเขาน า

ประจย สางวดวาอารามหอเปนทสถตส าราญแกชาวเจาภกขสงฆะมพระพทธรปเจาเปน

เคลาเปนประธาน กะท าบญหอทานทกเมอ คมแล...


นอกจากนยงมเอกสารบนทกของชาวตางชาตทเขามาในดนแดนลานนากลาวถง

หนาทของเจาเมองทตองควบคมการท านาของไพรทท านาในทดนของเจาเมอง ดงบนทกของ

คารล บอค (Carl Bock) ไดบรรยายถงหนาทของเจาเมองวามหนาทควบคมการท านาเอาไววา

...ขาพเจาจงตองไปหาเจาหลวง (เจาผครองนครล าปาง) ในระหวางเดนทางขาพเจา

ผานเรอนไมสกเกา ๆ รปรางแปลก ซงขาพเจาคดวาคงจะเปนศาลาอกแหงหนงทลาน

กลางเมอง เมอถามขาราชการบางคนทอยใกล ๆ วาเจาหลวงอยทไหน เขากบอก

หวน ๆ วาเจาหลวงไปคมการเกยวขาวอย และไมมใครอยทคมเลย...

(เสถยร พนธรงส และอมพร จลานนท, 2505: 199)

การเกษตรกรรมของเจาเมองในต านานและประวตศาสตรลานนาแตกตางกบ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ เนองจากเจาเมองในประวตศาสตรไมไดระบวาเจาเมองจะตองลงมอ

ท านาดวยพระองคเอง แตมหนาทเปนผควบคมการท านาของไพรทท านาในทดนของเจาเมองเทานน

แตเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจะเปนผทลงมอท านา เมอถงฤดท านาเจาเมองกจะท านารวมกบ

ประชาชนในเมองเพอใหบานเมองบรบรณดวยพชพรรณธญญาหาร ดงในคาวซอเรองอายรอยขอด

ในตอนทกลาวถงพระญาสรมตไดแบงทนาใหนางพมพาและอายรอยขอดท านา และอายรอยขอดกได

ท านาเหมอนกบประชาชนทวไปในเมอง ดงในคาวซอวา

พมพาคซอน นางบอกตามการ วาพระภบาล อาชญาพอเจา

วาหอเชษฐา กบทงขาเจา อดทนเอา แทและ

นาปนทสาม เคาขามรมแพะ นนและเพนหอ เราแทน

156

อดสาไปเยยะ เบกเผยวไปแถม เขาเชอสามแคง บดายและเจา

หลอนไดเขาลาย สวนพระพอเจา บเอากบเรา สกเมด


(ถอดความ: นางรตนพมพาไดเขาไปปรกษากบพระญาสรมตผเปนพอเกยวกบการท านา เมอนางกลบมาจงได

บอกกบอายรอยขอดวาพระญาสรมตไดแบงทนาสวนทสามอยบรเวณตนมะขามรมปา (แหงแลง) ใหเราท า

เราคอยอดทนท านารวมกน หากวาเราท านาไดขาวเยอะ พระญาสรมตกจะไมขอแบงขาวจากเราสกเมด)

เฝอแอกพรอม หาบคอนกบไถ รบเดนไป หานาแหงเจา

คนไปรอดเถง เยยะตามแบบเบา ดงคนเรา มนษย

รอยขอดกมาร หนอองคพระพทธ เจาบแกวนดวย ท านา


(ถอดความ: อายรอยขอดรบเดนไปยงทนาของตนพรอมเฝอ แอก และไถ เมอไปถงกท านาเหมอนกบคน

ทวไป แตการท านาของอายรอยขอดยงไมช านาญนก)

การท าเกษตรกรรมเปนหนาทของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ การทเจาเมอง

ลงมาท านาเชนเดยวกบประชาชนกเพอแสดงใหเหนวาวถชวตของเจาเมองและประชาชนไมได

แตกตาง ทงเจาเมองและประชาชนตางท าเกษตรกรรมเพอหลอเลยงครอบครวของแตละคน

นอกจากนการท าเกษตรกรรมของเจาเมองยงแสดงใหเหนวากวตองการสรางตวละครเจาเมองใหม

ความใกลชดกบผฟงโดยการท าใหเจาเมองมวถชวตทเหมอนกบสามญชนทวไปดวย

2.2.การเปนพระโพธสตว

การเปนพระโพธสตวของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะเดนแตกตางกบ

วรรณกรรมลานนาประเภทอน กลาวคอ ในวรรณกรรมลานนาประเภทอนแมวามการระบวาเจาเมอง

เปนพระโพธสตวจตลงมาเกดบนโลกมนษยเพอปราบทกขเขญและปกครองบานเมองใหเกดความ

รมเยนเปนสข แตในวรรณกรรมลานนาประเภทอนมการระบลกษณะการเปนพระโพธสตวของเจา

เมองดวยค าเรยกเจาเมองวาเปนพระโพธสตวเทานน เชนค าวา พทธงกร และโพธสตว ดงในโคลง

นทานเรองหงสผาค าทไดกลาวถงพระโพธสตว และพทธงกร ลงมาจตเปนเจาเมองปกครองบานเมอง

ใหเกดสนตสข ดงโคลงนทานวา

157

โพธสตวทานไดรแลวยงแมแกว มาดา จงจกขอเซงตนอนทรา แจวแจว บดนแลขาใครไปหา พระแม ค าแล ขอพอเปนทตม หอบอมเอาไป

(ทว สวางปญญางกร, 2529: 7) (ถอดความ: เมอพระโพธสตวหงสผาค าไดทราบวาตนนนมแมรออยบนโลกมนษยจงไดบอกพระอนทรวา ตนอยากไปหาแม และขอพระอนทรผชวยชบเลยงตนมาไดชวยพาไปหาแม)

พทธงกรไดเพงปราบพนปราบ พารา ดชมเปนไปในรฐา ชดาน สตตแหงราชา มนเทยง ดเอย จกจายทานชมอ ชอนคนวน

(ทว สวางปญญางกร, 2529: 170) (ถอดความ: เมอพระโพธสตวหงสผาค าไดเปนเจาเมองกาส ปกครองบานเมองใหเกดสนตสข และไดท าบญสนทานทกวน)

การกลาวถงลกษณะของเจาเมองวาเปนพระโพธสตวในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะ

ทโดดเดนแตกตางกบเจาเมองในโคลงนทาน เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอนอกจากจะมการระบวา

เจาเมองเปนพระโพธสตวดวยค าเรยกแลว ในวรรณกรรมคาวซอยงไดกลาวถงรายละเอยดการเปน

พระโพธสตวของเจาเมองในตงแตการถอก าเนด และลกษณะของพระโพธสตว ซงการถอก าเนดแบบ

พระโพธสตวตามกฎธรรมดาของพระโพธสตว 16 ประการ ตามพระสตตนตปฎก ซงหนงในกฎของ

พระโพธสตว คอ เวลาทพระโพธสตวเสดจลงสพระครรภของพระมารดา พระมารดามปกตทรงศล คอ

เวนจากการฆาสตว เวนจากการถอเอาสงของทเจาของเขาไมไดให เวนจากการประพฤตผดในกาม

เวนจากการพดเทจ เวนจากการเสพของมนเมา คอ สราและเมรยอนเปนเหตแหงความประมาท

(มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม 10, 2539: 12) ในคาวซอเรองเจาสวตร กวไดใหรายละเอยด

เกยวกบการถอก าเนดของพระโพธสตวไววาจะตองใหผมศลทลของบตร และรอนถงพระอนทร ท าให

พระอนทรตองทลเชญพระโพธสตวซงสถตส าราญในปราสาทบนสรวงสวรรคชนดสตใหลงมาจตเปน

เจาเมอง เพอปกครองบานเมองและชวยเหลอมนษยโลก ดงในคาวซอเรองเจาสวตรทวา

ดวยเดชะศล แหงเทวเจา อนพ าเพงเพยร บละ

มาสมคะนง แมเมองราชะ อนผลเผอสราง ศลธรรม

ขนขะลาบรอน หนบณฑกม แทนอนทรองค เจาตนเอกอาง

158

ศลาหน ทานแขงกระดาง อณหาก าลง เยอกรอน

หตทะองคอนทร หวนไหวสะทอน บงเกดดวย สนเท

วาเหตใดเด แผนหนกระดาง ตาทพยสอง ลงมา

ทาวจงร ยงความธษฐา ผาถะนา เทวหนอเหนา

ใครไดบตตา และเดลกเตา ไวสายสบแทน ราชะ

ตนมฤทธ อานภาวะ ควรสบสราง พารา

ทาวรแลว จงเขาไปหา ขอราธนา หนอพระอยเกลา

วากาละควร ลงไปเปนเจา แกโลกชมพ ลมฟา

พ าเพงสมพาร ไปแถมบชา หอรบเรวได สพพญญ

(เจาสวตร, 2511: 4 – 5)

(ถอดความ: ดวยเดชะแหงการบ าเพญเพยรรกษาศลของนางจนทเทวท าใหบณฑกมพลศลาอาสนอนเปนท

สถตของพระอนทรรอนขน พระอนทรจงไดใชทพยจกษสองลงมายงโลกมนษยจงทราบวานางจนทเทวปรารถ

นาขอบตรเพอสบราชสมบตตอจากพระญาอาทตย เจาเมองพาราณส พระอนทรจงไดเขาไปอาราธนา

พระโพธสตววาถงเวลาทตองลงไปจตบนโลกมนษยเพอบ าเพญบารมเปนพระพทธเจาในกาลตอไป)

นอกจากนลกษณะของพระโพธสตวจะตองมลกษณะของมหาบรษ ในพระไตรปฎก

กลาวถงมหาบรษไววา ถาอยครองเรอนจะไดเปนพระจกรพรรดผทรงธรรม ถาเปนบรรพชตจะไดเปน

พระอรหนตสมมาสมพทธเจา ลกษณะส าคญของมหาบรษกคอการมพนฝาพระบาทมเปนรปกงจกร

ดงในคาวซอเรองหงสหน เมอเจาหงสหนแอบเขาไปหาธดาของอนมายกษ เมออนมาเหนพนฝาเทา

เจาหงสหนเปนรปกงจกรกทราบวาเปนผมบญจงกมลงกราบขอขมาเจาหงสหน ดงปรากฏในคาวซอวา

หนจกจรง เหมอนทานกลาวไว เลงผอเบอง ปาทา

หนลายลกษณ ยงกงจกรกา ในพนปาทา แหงพระบาทเจา

รวาเปน องคบญหนอเหนา ใชคนเบา ถอยชา

กยอหตถา กราบองคหนอฟา วาขอโทษเสยง ขมา

(หงสหน, 2511: 52)

(ถอดความ: เมอเจาหงสหนไปถงบานเมองของอนมายกษและไดแอบเขาไปในปราสาทของธดายกษคอ

นางสรจนทา เมออนมายกษเหนเจาหงสหนกเลงดเบองบาทเหนเปนลายรปกงจกร อนมายกษกรวาเปน

ผมบญ ไมใชคนธรรมดาทวไป อนมายกษจงไดยกมอขนกราบขอขมาเจาหงสหน)

159

การใหรายละเอยดเกยวกบลกษณะพระโพธสตวของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

แสดงใหเหนความแตกตางกบเจาเมองในวรรณกรรมลานนาประเภทอนทไมมการระบรายละเอยดของ

พระโพธสตววามก าเนดหรอลกษณะทพเศษตางกบบคคลสามญอยางไร มเพยงค าเรยกวาเจาเมองวา

เปนพระโพธสตวเทานน ซงการใหรายละเอยดการเปนพระโพธสตวของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

เกดขนจากประสบการณทางวรรณศลปของกวทไดอานและฟงเรองราวจากพระไตรปฎกมากอนจง

สามารถใหรายละเอยดการเปนพระโพธสตวของเจาเมองไดอยางละเอยดและถกตอง ท าใหเจาเมอง

ในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะการเปนพระโพธสตวโดดเดนไปจากวรรณกรรมลานนาประเภทอน

2.3.การสงสอนหลกธรรม

การเปนเจาเมองหรอผปกครองบานเมองจะตองท าหนาทสงสอนผอยใตอ านาจให

ประพฤตปฏบตตนอยในกรอบจรยธรรมและค าสอนของเจาเมองเพอใหบานเมองเกดความสงบ

เรยบรอย หลกในการสงสอนผอยใตอ านาจของเจาเมองทส าคญคอ หลกธรรมทางพทธศาสนา

ซงหลกธรรมทางพทธศาสนาเปนเครองชวยยนยนสทธธรรมการปกครองของกษตรย ธรรมใน

ความหมายทางพทธศาสนาหมายถง การปฏบตตนตงอยในความดงาม ใหการอปถมภบ ารงและ

เผยแพรพทธศาสนาไปสดนแดนอน ๆ ธรรมทถอวาเปนของกษตรย คอ ทศพธราชธรรม ท าใหกษตรย

เปน ธรรมราชา หนาทส าคญ คอ อปถมภศาสนธรรม อปถมภศาสนบคคล และอปถมภศาสนวตถ

ธรรมถกใชเปนเครองรบรองสทธธรรมในการขนครองราชยของกษตรยดวยเชนกน (รตนาพร

เศรษฐกล, 2552: 177)

การสงสอนหลกธรรมใหแกผอยใตอ านาจของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอม

ลกษณะทโดดเดนแตกตางกบเจาเมองในวรรณกรรมลานนาประเภทอน กลาวคอ เจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอจะสงสอนหลกธรรมทางพทธศาสนาใหแกผอยใตอ านาจโดยแจกแจงละเอยดของ

หลกธรรมไวอยางชดเจน ตวอยางเชน เมอเจาเมองสอนหลกศล 5 กวกจะพรรณนารายละเอยดของศล

แตละขอวาหมายถงอะไร และผไดรบการสงสอนควรประพฤตปฏบตอยางไรเพอใหถกตองตามหลก

ของศล ในดงคาวซอเรองนกกระจาบ กลาวถงตอนเจาสรรพสทธขนครองราชยและไดสงสอนผอยใต

อ านาจใหรกษาศล 5 โดยอธบายถงรายละเอยดของศลแตละขอใหผฟงเขาใจและน าไปปฏบตไดอยาง

ถกตอง ดงปรากฏในคาวซอทวา

160

หอไดระวง รกษาศลหา ตงแตปาณา เทยงทด

อยาฆาสตว เฆยนตผกมด จนขาดขว า ชวง

อทนนานน บวาของสง อนเจาเพนยง หวงแหนใฝหอย

เตมบเอาหลาย ลกแตสกหนอย กขาดศลไป บคาง

ดวงวากาเม อยาเตรดมาง มผวรวมขาง เทยมแยง

อยาไดเหลนช ชอบสเฝอแฝง ศลเสนนแรง บาปนกบหนอย

ญงมผวหลาย เทยมคงรวมหอย บมในธรรม กอนนน

มแตคนชาย ใฝเออเฟอฟน เอาเมยรวมขาง หลายนาง

ธรรมพระกลาวไว บไดขดขวาง หากเปนชองทาง สบมาดงอ

มสาวาทา อยาสบปะหล เปนกมมบด บาปราย

สราเมรย จงไดหลกยาย หอเวนจากเหลา เมาวน

(นกกระจาบ, 2511: 88 – 89)

(ถอดความ: เมอเจาสรรพสทธไดครองราชสมบตกไดสงสอนประชาชนใหรกษาศลหาเรมตงแตศลขอทหนง

คอเวนจากการฆาสตวตดชวต ศลขอสองเวนจากการลกทรพย ไมวาของอะไรกตามทเจาของไมอนญาต หาก

ลกขโมยมาเพยงเลกนอยกถอวาขาดศลขอนไป ศลขอทสามชอวากาเม อยาไดยยงใหครกแตกแยกกน อยาได

มช เพราะศลขอนมบาปทรนแรง ผหญงทมสามหลายคนไมปรากฏอยในค าสอนทางพระพทธศาสนา แตชาย

เทานนทสามารถมผหญงหลายคนได ขอนเปนพระธรรมทไมไดขดขวาง แตหากเปนชองทางทปฏบตสบ

กนมา ศลขอทสมสาวาทา อยาไดพดโกหกหลอกลวงเพราะจะเปนบาปกรรม และศลขอทหาคอสราเมรย

ใหหลกเวนจากการดมเหลาซงท าใหมวเมาและขาดสต)

นอกจากนในคาวซอเรองชวหาลนค ายงไดกลาวถงการสอนหลกธรรมของเจาเมอง

ซงเจาเมองไดสอนหลกมงคลสตรหรอมงคลธรรมใหกบประชาชนชาวเมองใหรจกเลอกคบมตร โดยได

ยกกถาธบายตามบทภาษาบาลแลวแจงรายละเอยดของหลกธรรมดงกลาวเพอใหประชาชนไดเขาใจ

ชดเจน หลกมงคลธรรมตามบทกถาบาลทเจาเมองยกมาสอนนนคอ “อเสวนาจพลาน ปญฑตานญจ

เสวนา” หมายถง ใหเวนจากการเสวนากบคนพาล และควรเสวนากบบณฑต ดงปรากฏในคาวซอวา



161



(ชวหาลนค า, 2511: 143)

(ถอดความ: กลาวถงชวหาลนค าเมอไดเปนเจาเมองโสทราชคหะแลว ไดสงสอนไพรฟาประชาชนใหรจกคบ

คนโดยอยาไดคบคนพาล เหมอนไดอธบายมาแลว สวนบณฑตหรอนกปราชญนนเปนเสมอนดวงไฟทเราควร

คบหา สงนคอมงคลทจะน าเราใหเขาสนพพานคอหลดพนจากความทกข)

การสงสอนหลกธรรมโดยการใหรายละเอยดของหลกธรรมเปนลกษณะเดนของ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ เนองจากวรรณกรรมลานนาประเภทต านานและโคลงนทานไมปรากฏ

ลกษณะการสงสอนหลกธรรมของเจาเมองโดยการแจกแจงรายละเอยดของหลกธรรม วรรณกรรม

ต านานและนทานจะกลาวถงเพยงวาเจาเมองไดสงสอนหลกธรรม เชน หลกของศล ดงในโคลงนทาน

เรองหงสผาค า กลาวถง พระโพธสตวหงสผาค าเมอไดเปนเจาเมองกาสแลว ไดสงสอนไพรฟาของตน

ใหกระท าแตความด เวนจากการกระท าชว ใหรกษาศล และใหทานอยเปนนจ เพอจะไดเปนกศล

กรรมน าไปสสวรรคทงหกชน และขามผานวฏสงสารสพระนพพานเมอสนอายขย ดงโคลงนทานวา

คลองดหอควรร าพจ คระนงเถง หอหมนจ าศลทานเลง ชผ บญนนเทยงชเถง เมองเทพ นพพานเอย หกสวรรคชนฟา เทยงไดไปเถง

(ทว สวางปญญางกร, 2529: 170) (ถอดความ: เมอพระโพธสตวหงสผาค าไดเปนเจาเมองกาส พระองคไดท าบญสนทาน และสงสอนไพรฟา

ประชาชนใหกระท าแตความดโดยการรกษาศลและใหทาน เพราะกศลกรรมนนจะท าใหไปถงยงพระนพพาน และน าไปสสวรรคทงหกชน)

การใหรายละเอยดของหลกธรรมทเจาเมองสงสอนผอยใตอ านาจเปนลกษณะเดน

ทแสดงถงความรอบรและแตกฉานในหลกธรรมพทธศาสนา เจาเมองสามารถอธบายรายละเอยดของ

หลกธรรมเพอใหผอยใตอ านาจไดเขาใจและปฏบตตามคลองธรรมแตละหลกไดถกตอง เมอผ อยใต

อ านาจปฏบตถกตองตามหลกธรรมกจะเกดความสงบเรยบรอยในบานเมอง และเปนกศลกรรม

หนนน าใหหลดพนจากความทกข

162

2.4.การท ากฐน

ลกษณะเดนของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซออกประการหนงคอ การท า

กฐน ค าวา กฐน เปนค าภาษาบาล แปลวาไมสะดง คอไมแบบส าหรบขงจวรทพระภกษในสมย

พทธกาลใชส าหรบกะตดเยบและยอมจวร (สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคกลาง เลม 1, 2542: 15)

การท ากฐนหรอประเพณทอดกฐนนนกระท าในชวงปลายฤดฝนคอ ตงแตแรม 1 ค า ถงวนเพญเดอน

12 เปนท าเนยมปฏบตของพระสงฆทจะรบไตรจวรใหมเพอเปลยนของเดม (สารานกรมวฒนธรรมไทย

ภาคเหนอ เลม 1, 2542: 8)

ประเพณทอดกฐนเปนประเพณทส าคญทางพทธศาสนาอยางหนงของ

ชาวไทยทปฏบตสบทอดกนมาตงแตสมยโบราณ เทาทมหลกฐานทราบไดวามมาตงแตครงกรงสโขทย

เปนราชธาน ดงมปรากฏในศลาจารกหลกท 1 ของพอขนรามค าแหงมหาราชทกลาวถงการท าบญกฐน

ไววา “เมอออกพรรษากรานกฐนเดอนณงจงแลว เมอกรานกฐนมพนมเบย มพนมหมาก มพนมดอกไม

มหมอนนง หมอนโนน บรพารกฐนโอยทานแลปแลญบลานไปสดญตกฐนเถงอรญญกพน” (สารานกรม

วฒนธรรมไทย ภาคกลาง เลม 1, 2542: 15 – 16)

การท ากฐนเปนลกษณะเดนของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ในต านาน

พนเมองเชยงใหมและโคลงนทานลานนาไมไดระบวาการท ากฐนเปนหนาทของเจาเมอง แตใน

วรรณกรรมคาวซอจะกลาววาเจาเมองเปนองคอปถมภพระพทธศาสนาโดยการปฏบตศาสนพธและ

รวมกบประชาชนชาวเมองสบสานพทธประเพณคอ ประเพณทอดกฐน ดงปรากฏในคาวซอเรอง

อายรอยขอดทกลาวถงพระญาสรมตทรงมพระราชบญชาใหเสนาไดปาวประกาศเชญชาวเมองท าบญ

ทอดกฐนรวมกบเจาเมอง ดงในคาวซอวา

สวนจอมภม กษตรยทานทาว วาการดวนหาว เรวพลน

เราจงเรยกรอง หอรทวกน เราจกท าทาน กฐนใหญกวาง

แลวหอฝงส ชวยกนแตงสราง ดาครอบครวทาน พร าพรอม

แลวหอเสนา คนหนงเอาฆอง ตไปปาวหอง ประชา

หอไดรพรอม อฐทศา หอเขาเขามา ประชมพรอมเสยง

(อายรอยขอด, 2511: 46 – 47)

163

(ถอดความ: พระญาสรมตทรงมพระราชบญชาใหจดงานกฐน โดยใหเสนาชวยกนตระเตรยมเครองครว

ส าหรบทานใหพรอม และใหเสนาคนหนงตฆองเพอปาวประกาศใหประชาชนทวทงแปดทศไดรบรในงานกฐน

ครงนดวย)

ลกษณะเดนของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอสะทอนใหเหนภมปญญาของกว

ในการผสมผสานลกษณะของเจาเมองในประวตศาสตรและเจาเมองในนทานไดอยางกลมกลน ทงน

เนองจากผแตงหรอผขบคาวซอและผอานหรอฟงคาวซอมประสบการณรวมกน กลาวคอ กวทตองการ

สรางสรรคลกษณะเจาเมองใหใกลเคยงกบเจาเมองในบรบทสงคมลานนา เพอใหตวละครเจาเมองเปน

ตวละครทผอานหรอผฟงรบรหรอเกดจนตภาพไดชดเจนวามลกษณะเหมอนจรงกบเจาเมองในสงคม

ลานนา แตถงกระนนกวกไมไดละเลยขนบของนทานเพอใหผอานหรอผฟงรสกสนกสนานและเกด

จนตนาการกบสงเหนอธรรมชาตตาง ๆ ไมวาจะเปนตวละครทมรปงาม ตวละครอปลกษณ ยกษ ผดบ

สรรพสตวทพดหรอเหาะได และของวเศษตาง ๆ รวมไปถงการเหาะเหนเดนอากาศ ดงนนกวจงได

ผสมผสานลกษณะของตวละครเจาเมองในนทานเขาไวในวรรณกรรมคาวซอ โดยใหตวละครเจาเมอง

ในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะของการเปนผมของวเศษและอ านาจวเศษ และใหเจาเมองนนเปน

ตวละครเอกทมรปรางงดงามดวย การผสมผสานทงลกษณะเจาเมองในประวตศาสตรและเจาเมองใน

นทานท าใหตวละครเจาเมองเปนตวละครทมความใกลชดผอานหรอผฟง เมอผอานหรอผฟงไดอาน

หรอฟงแลวเกดความรสกวามความสมจรงของตวละครเจาเมอง แตเจาเมองกเปนเจาเมองทไมมจรง

เพราะเบาหลอมของนทานทเปนเครองก าหนดเอาไว

นอกจากนลกษณะเดนทท าใหตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอแตกตางกบ

เจาเมองในวรรณกรรมลานนาประเภทอนคอการรวมลงแรงท าเกษตรกรรม การเปนพระโพธสตว

การสงสอนหลกธรรม และการท ากฐนของเจาเมอง ซงในวรรณกรรมคาวซอจะกลาววาเจาเมอง

ท าเกษตรกรรมคอ การลงแรงท านารวมกบประชาชนชาวเมอง ลกษณะเดนนแสดงใหเหนถงความ

ใกลชดระหวางวาเจาเมองกบประชาชนซงมวถชวตใกลเคยงกน ลกษณะเดนประการตอมาคอการเปน

พระโพธสตว ในวรรณกรรมคาวซอกวจะใหรายละเอยดของลกษณะพระโพธสตว ไดแก การถอก าเนด

แบบพระโพธสตว และการมลกษณะของมหาบรษ ซงการใหรายละเอยดของพระโพธสตวดงกลาวไม

ปรากฏในวรรณกรรมลานนาประเภทอน สวนการสงสอนหลกธรรมของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

กมลกษณะทแตกตางกบเจาเมองในวรรณกรรมลานนาประเภทอน ในวรรณกรรมคาวซอจะมการ ให

164

รายละเอยดเกยวกบหลกธรรมทเจาเมองสงสอนใหแกผอยใตอ านาจ เพอใหผอยใตอ านาจไดเขาใจใน

หลกธรรมและปฏบตตามหลกธรรมนน ๆ ไดอยางถกตอง และนอกจากนการท ากฐนของเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอยงสะทอนใหเหนวถชวตของชาวบานทมความเชอเรองบญตามคตพทธศาสนา

การท ากฐนเปนการท าบญของชาวบาน การระบวาเจาเมองท ากฐนรวมกบชาวบานเปนเสมอน

การบนทกวถชวตของคนในสงคมดวย

ลกษณะเดนของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอทแตกตางกบวรรณกรรมลานนา

ประเภทอนสะทอนใหเหนวาวรรณกรรมคาวซอเปนวรรณกรรมพนบาน กวไดสรางสรรคลกษณะของ

ตวละครเจาเมองทนอกจากจะมลกษณะทพเศษกวาสามญชนทวไปแลว แตกยงมบางลกษณะของ

เจาเมองทมวถชวตทคลายกบประชาชนทวไป ทงนเพอใหผอานและผฟงซงเปนชาวบานไดเกด

จนตภาพถงเจาเมองวามความใกลชดกบประชาชน นอกจากนยงไดสะทอนใหเหนวาวรรณกรรมคาว

ซอเปนเรองราวทมาจากชาดกในพทธศาสนา โดยการใหรายละเอยดของพระโพธสตวเพอบงบอกวา

เจาเมองเปนผทสบเชอสายมาจากพระพทธเจาและจะไดตรสรเปนพระพทธเจาในอนาคต ซงม

ลกษณะทพเศษมาตงแตก าเนด รวมทงมลกษณะของมหาบรษแตกตางกบมนษยทวไป อกทงเจาเมอง

ยงเปนผสงสอนหลกธรรมตาง ๆ ใหแกผอยใตอ านาจโดยการแจกแจงรายละเอยดของหลกธรรม

ซงการใหรายละเอยดของหลกธรรมแสดงใหเหนวาวรรณกรรมคาวซอนนเปนวรรณกรรมทไดรบ

อทธพลมาคาวธรรมซงเปนชาดกทพระสงฆใชเทศนาในวดเพอสงสอนหลกธรรมใหแกชาวบาน

การสงสอนหลกธรรมของพระสงฆจงตองแจกแจงรายละเอยดเพอใหชาวบานเขาใจหลกธรรม

สวนวรรณกรรมคาวซอเปนวรรณกรรมพนบานทรบอทธพลมาจากคาวธรรม คาวซอใชอานและเลาให

ชาวบานทวไปฟง กวจงไดใหตวละครเจาเมองท าหนาทเปนผสงสอนหลกธรรมแทนพระสงฆ และเปน

ผน าในการสงสอนธรรมะใหกบประชาชน

เมอพจารณาภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอพบวา ตวละครเจาเมอง

ในวรรณกรรมคาวซอสวนใหญมลกษณะใกลเคยงกบเจาเมองในนทานชาดก เนองจากวาคาวซอม

ทมาจากคาวธรรม ซงคาวธรรมเปนเรองราวของพระโพธสตวหรอชาดกนอกนบาตในพทธศาสนา

การสรางสรรคตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอกวจงเนนใหมลกษณะตามแบบเจาเมองในชาดก

เชน การเปนผมบญ การเปนพระโพธสตว การเปนผมรปงาม การมสตปญญาและความร รวมทง

การเปนผมจรยธรรม แตอยางไรกตาม แมวาภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจะเนนใหม

ลกษณะตามแบบเจาเมองในชาดก แตกวกไดสรางสรรคใหตวละครเจาเมองมลกษณะทเพมเตมไปจาก

165

เจาเมองในชาดก โดยมสงคมลานนา และนทานพนบานเปนปจจยในการสรางสรรคภาพลกษณของ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ จงท าใหภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอโดดเดนและ

นาสนใจแตกตางกบวรรณกรรมประเภทอน

166

บทท 4 ปจจยทมผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

วรรณกรรมคาวซอเปนวรรณกรรมลานนาทสนนษฐานวาเกดขนในสมยตนรตนโกสนทร

ซงตรงกบสมยราชวงศเจาเจดตนเปนผครองเมองเชยงใหม เนอหาในวรรณกรรมคาวซอเปนเรองราว

ของพระโพธสตวคลายกบเรองราวของนทานชาดกทปรากฏในคาวธรรม ตวละครเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอมภาพลกษณทหลากหลายสามารถจ าแนกได 9 ภาพลกษณ ไดแก ภาพลกษณ

การเปนผปกครองเมอง ภาพลกษณพระโพธสตว ภาพลกษณเจาเมองลานนา ภาพลกษณผมบญ

ภาพลกษณผมของวเศษและอ านาจวเศษ ภาพลกษณผสตปญญาและความร ภาพลกษณผมจรยธรรม

ภาพลกษณผมทรพย และภาพลกษณผมรปงาม ทงนภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอนน

กวไดสรางสรรคขนใหมความแตกตางไปจากเจาเมองทวไป

ภาพลกษณตาง ๆ ของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอไดรบการสรางสรรคขนมาจาก

กรอบความคดทหลากหลาย ปจจยส าคญทสงผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรม

คาวซอเกดขนจากปจจย 3 ประการ ไดแก ปจจยทมาจากแนวคดของนทานชาดก ปจจยทมาจาก

แนวคดของนทานมหศจรรย และปจจยทมาจากแนวคดของสงคมลานนา

1. ปจจยทมาจากแนวคดของวรรณกรรมชาดก ชาดก หมายถง เรองพระพทธเจาทมมาในชาตกอน ๆ (ราชบณฑตยสถาน, 2554: 375)

ชาดก เปนสวนหนงของพระสตตนตปฎก ขททกนกาย ในล าดบท 10 และเปนสวนหนงของ

นวงคสตถศาสน ไดแก สตร เคยยะ ไวยากรณ คาถา อทาน อตวตตกะ ชาดก อพภตธรรม และ

เวทลละ ซงเปนค าสอนของพระพทธเจามองค 9 (นยะดา เหลาสนทร, 2538: 17) เรองชาดกเปน

นทานซงรวบรวมมาจากทตาง ๆ ไมใชเรองทเกดขนทใดทหนงโดยเฉพาะ ฉะนนจะเหมาเอาวาเปน

พทธวจนะลวน ๆ ทพระพทธเจาทรงบรรยายไวดวยพระองคเองกไมอาจจะกลาวไดเชนนน ถาจะ

เรยกวาเปนชมนมนทานโบราณทน ามาใชเพอบรรยายหลกธรรมในแงตาง ๆ ประกอบดวยการบ าเพญ

บารม 10 ประการกได (ศกดศร แยมนดดา , 2543: 30) ทงน เพอใหผ ฟงพระธรรมเทศนาจาก

พระพทธองคเขาใจไดงายขน นอกจากนโดยมากสาวกหรอพทธบรษททลถามปญหาขอสงสย แทนท

167

พระพทธเจาจะทรงตอบปญหานนโดยตรง กทรงเลานทานเปรยบเทยบเพอแกปญหาเหลานน

(รนฤทย สจจพนธ, 2548: 28)

นยะดา เหลาสนทร (2538: 18 – 19) ไดกลาวถงทมาของชาดกวา สวนใหญไดมาจาก

นทานชาวบาน ซงเปนเรองมขปาฐะท เลาสกนฟงมาชานานกอนสมยพทธกาล นทานเหลาน

เปรยบเสมอนขมทรพยทล าคาททกคนจะแสวงหาผลประโยชนไดโดยไมจ ากดและหมดสน และได

แพรกระจายไปยงดนแดนตาง ๆ เชน กรก เปอรเซย ซงผลท าใหนทานเหลานมไดจ ากดวาตองเปน

มรดกทางวฒนธรรมของชาวอนเดยเทานน ดงจะเหนไดจากนทานอสปเรองหมาจงจอกกบนกกระสา

ซงคลายกบ กนทคลกชาดก เรองหานทไขเปนทอง คลายกบสวณณหงสชาดก นทานอาหรบราตร

เรองนกแกวทซอสตย คลายกบราธชาดก นทานกรมม เรองโตะวเศษทเนรมตอาหารได คลายกบ

ทธวาหนชาดก การดดดดแปลงนทานชาวบานเหลาน ใหกลายเปนชาดกอาศยกรรมวธท ไม

สลบซบซอนนก เพยงแตแทรกทรรศนคตเรองพระโพธสตว และการเวยนวายตายเกดแหงสงสารวฏ

อนสบเนองมาจากกรรม นอกจากนชาดกบางเรองยงมทมาจากเรองในพระสตรและพระวนย

โดยดดแปลงพระสตรและพระวนยใหเปนไปในท านองเดยวกบนทานชาวบาน คอ การระบวาเปน

เรองราวของพระพทธเจาในอดต

ชาดกในพระไตรปฎกมจ านวนทงหมด 547 เรอง เปนคาถาลวน ๆ และแบงเปน 22

นบาต การจดหมวดหมหรอนบาตนนก าหนดตามจ านวนคาถาในเรองเปนส าคญ เชน ชาดกทมคาถา

1 คาถา กจดอยใน เอกนบาต ทม 2 คาถากรวมอยใน ทกนบาต (นยะดา เหลาสนทร , 2538: 21)

ถามคาถาเกน 80 คาถา เรยกวา มหานบาต การทนบาตชาดก หรอชาดกในพระไตรปฎกมแตตวคาถา

ลวน ๆ ไมมเนอหารายละเอยด แสดงวาเรองคงจะหายไป ท าใหในเวลาตอมาพระพทธโฆสะหรอ

พระพทธโฆษาจารยไดแตงเรองราวและเพมเตมรายละเอยดใหสมบรณ โดยการเพมเตมการปรารภ

เรอง รายละเอยดของนทาน และการกลบชาต เรองราวนเรยกวา อรรถกถาชาดก หรอ ชาตกฎฐกถา

(รนฤทย สจจพนธ, 2548: 29)

อรรถกถาชาดก นอกจากจะเปนวรรณคดทางศาสนาทมบทบาทส าคญในการสงสอน

ศลธรรมแกพทธศาสนกชน และเปนเครองบนดาลใจใหศลปนไดผลตผลงานดานพทธศลปซงเปน

มรดกทางวฒนธรรมมาทกยคทกสมยแลว ความส าคญอกประการหนงกคอเปนตนแบบใหพระภกษใน

168

ดนแดนทางเหนอของประเทศไทยไดรจนาชาดกอกประเภทหนงในท านองทคลายกน มชอวา ปญญาส

ชาดก ซงเปนชาดกนอกนบาต (นยะดา เหลาสนทร, 2538: 24 – 25)

1.1.ลกษณะของชาดกในลานนา ความสมพนธของชาดกกบลานนาเกดขนจากอทธพลของพระพทธศาสนาฝาย

หนยานไดเผยแผเขามายงดนดนลานนาครงแรกในสมยของพระนางจามเทว ประมาณป พ.ศ. 1204

ดงปรากฏในชนกาลมาลปกรณ (2517: 90) กลาวถงพระนางจามเทวไดเดนทางมาจากเมองละโว

พรอมกบน าพระมหาเถระทรงไตรปฎก 500 องค มาอยในเมองหรภญชย และพระนางจามเทวทรง

เปนองคอครศาสนปถมภพระพทธศาสนาในเมองหรภญชย ตอมาเมอพญามงรายยดเมองหรภญชยได

ในป พ.ศ. 1839 กทรงอปถมภพระพทธศาสนาเรอยมา ในรชสมยพระญากอนาปรากฏในชนกาล

มาลปกรณ กลาววาพระญากอนาทรงเลอมใสในพระพทธศาสนา ทรงมพระประสงคจะใหพระภกษ

อรญวาสมาอยในเมองเชยงใหม ทรงมพระประสงคพระภกษผสามารถท าสงฆกรรมไดทงหมดในเมอง

เชยงใหม จงสงอ ามาตยไปอาราธนาพระสมนเถระทอยในเมองสโขทยใหมาเผยแผพระพทธศาสนาใน

เมองเชยงใหม พระสมนเถระไดเดนทางมาเผยแผพระพทธศาสนานกายรามญวงศหรอลงกาวงศเกา

พรอมกบน าพระบรมสารรกธาตมาประดษฐานในเมองเชยงใหม ประมาณป พ .ศ. 1913

(ชนกาลมาลปกรณ, 2517: 105 – 107) ตอมาในรชสมยพระญาสามฝงแกน ประมาณป พ.ศ. 1974

พระมหาธรรมคมภรเถระไดน าพระพทธศาสนาฝายลงกาวงศใหมจากลงกามาเผยแผในเมองเชยงใหม

(นกายปาแดง) พทธศาสนาในลานนาเจรญรงเรองอยางยง กระทงในสมยพระเจาตโลกราช ป พ.ศ.

2020 ไดมการสงคายนาพระไตรปฎก ครงท 8 ของโลกขน ณ วดมหาโพธาราม (เจดยอด) ท าให

พระสงฆลานนามความรความช านาญในพระไตรปฎกและภาษาบาลจนสามารถรจนาวรรณกรรม

พทธศาสนาทส าคญหลายเรอง นบตงแตรชสมยพระญาสามฝงแกนเรอยมาจนถงรชสมยพระเมองแกว

ลานนามพระสงฆทเปนปราชญส าคญหลายรป อาท พระโพธรงส ผแตงสหงคนทาน และจามเทววงศ

พระรตนปญญาเถระ ผแตงชนกาลมาลปกรณ พระสรมงคลาจารย ผแตง จกรวาลทปน มงคลตทปน

เวสสนตรทปน พระญาณวลาสเถระ แตงเรอง สงขยาปกาสก เปนตน โดยเฉพาะอยางยงในรชสม ย

พระเมองแกว ประมาณป พ.ศ. 2039 – 2069 ถอเปนยคทองของวรรณกรรมพระพทธศาสนา

ในลานนา

169

วรรณกรรมชาดกเปนสวนหนงของวรรณกรรมพทธศาสนาในลานนา เนองจาก

วรรณกรรมพทธศาสนาทปรากฏในลานนาสามารถจ าแนกออกเปน 2 ประเภท คอ วรรณกรรมบาล

และวรรณกรรมชาดก วรรณกรรมบาลเปนวรรณกรรมทนกปราชญลานนาเรยบเรยงขนเปนภาษาบาล

ซงภาษาบาลในวรรณกรรมเหลานนเปนภาษาบาลทมพนฐานมาจากลงกา ซงอาจมบางสวนทตางไป

จากภาษาบาลตามมาตรฐานของไทยในปจจบน แตกเปนภาษาทไพเราะและแสดงถงภมความรของผ

รจนาเหลาน น (อดม รงเรองศร , 2546: 187) วรรณกรรมบาลในลานนา เชน จามเทววงศ

สหงคนทาน สารตถสงคหะ รตนพมพวงศ วสทธมคคทปน ชนกาลมาลปกรณ และจกกวาลทปน

สวนวรรณกรรมชาดกเปนวรรณกรรมทผแตงแตงขนเพอถวายในพระพทธศาสนา ซงมอานสงส

อยางยงส าหรบผสรางคมภรจงท าใหมผสรางและเขยนคมภรตาง ๆ ไวเปนจ านวนมาก (อดม

รงเรองศร , 2546: 195 – 196) ตวอยางวรรณกรรมชาดก เชน มหาชาตชาดก ทศชาตชาดก

และชาดกทวไป

วรรณกรรมชาดกทแพรหลายในลานนาคอ วรรณกรรมชาดกนอกนบาต ซงเปนเรอง

ทนกปราชญโบราณแตงขน เรองทน ามาเปนตนเคานนอาจมาจากนทานพนบานหรอนทานทไดรบฟง

สบ ๆ กนมา หรออาจเปนเรองทผรจนาไดคดขนมาเอง ทงนอดม รงเรองศร (2546: 220 – 221)

ไดศกษาชาดกนอกนบาตของลานนาพบวามวธการแตง 4 แบบ คอ

1.แตงดวยภาษาบาล ชาดกมไมมากนก ดงพบในชดปญญาสชาดกจ านวนหนง

2.แตงแบบนสสย หรอ การแปลยกศพท คอการแตงแบบยกศพทภาษาบาลมาตงค า

หนงแลวแปลเปนภาษาลานนาสลบกนไปจนจบใจความ ดงพบในปญญาสชาดก ฉบบวดสงเมน

อ.สงเมน จ.แพร

3.แตงแบบส านวนเทศน ใชฉนทลกษณประเภทรายยาว การแตงแบบนจะเรมดวย

การยกคาถา หรอ จณณยบทภาษาบาลมาตงแลวใชภาษาลานนาด าเนนความตอไป โดยแบงเปนวรรค

ละ 7 – 13 ค า ค าสดทายของวรรคจะสงสมผสไปยงค าท 3 – 7 ของวรรคถดไป ในตอนทายของความ

แตละชวงจะจบดวยค าลงทาย เชน แล แลนา พบวาชาดกทแตงแบบนจะมการใชโวหารพรรณนา

คอนขางยาว เชน ในเวสสนตรชาดก

170

4.แตงแบบรอยแกว การแตงชาดกแบบนจะคลายกบการแตงแบบส านวนเทศน

เพยงแตภาษาลานนาทบรรยายในการด าเนนเรองไมจ าเปนตองสงสมผสเทานน ชาดกนอกนบาตใน

ลานนาสวนใหญมกแตงในลกษณะน

การแตงชาดกนอกนบาตแบบรอยแกวสงผลตอการแตงคาวธรรม กลาวคอ การแตง

คาวธรรมเหมอนกบการแตงชาดกนอกนบาต คอ มการตงบทคาถาบาลแลวขยายความเนอเรองดวย

ลลาเทศนแบบรอยแกว บางครงเนอความในเรองกมค าคลองจองสมผสกนเหมอนกบรายยาวดวย

ดงตวอยางคาวธรรมเรองวณณพราหมณ ผกท 1 วา

นโม ตสสตถ หาหา ตาตาปย โหนต อท สาวตถย เชตวณเณ วหรนโต วราชสาลา ภกขน อารภ พ กเถส สาธโว ฟงดราโสชนสปปรสสทงหลาย จงจกตงโสตาประสาทฟงยงรสธรรมเทศนาอนน ดงจกเทศนาไปภายหนานเทอะ สตถา อนวาสพพญญพระพทธเจาแหงเราเมอยงทรมานไปสรเดจเขาสนพพานเทอ ยงสถตส าราญในปาเชตวนอาราม วนนนพระกปรารภเซงนางปฏาจาราหอเปนเหตแกธรรมเทศนาญาณแหงตนแกวแลว พระตนแกวจงเทศนาเปนบาทตนนนวา หาหา ตาตปย โหนต อต ดงน เอกสมงกร สมเย ภข ชยาสต ปตส ธมมสภ ภาย กถ สมพทเธส อาวโส ปฏาจารา ภกขณ อาธปปโยคโสกปโป มาตาปตา สามกา กรมตถ ภควนต สนตเก อาคนตวา ภควโต ธมม สตสา โสนทธ ธมมนเสส ปณาต เอกสม สมเย ยงมในกาลคาบหนงวนนนเจาภกษทงหลายกมาพรอมกนในโรงธรรมสภาศาลา แลวกบงเกดยงกถา ค าจาถอยค าเซงกนไปมาวา อาวโส โกราเจาทงหลาย สา สวนนางภกขณตนชอปฏาจารานมความโศกทกขมากนกหนาดวยปยวปโยค อนไดพลดพรากจากพอแมแลลกผวแหงตนดวยอนวนาศฉบหายเสย เปนทกขถนดใจ ยงนกอนปราศจากสต หาเครองบรโภคตดตนบไดฉนนน กเขาไปสส านกแหงพระพทธเจาแลวสดบรบฟงธรรมเทศนาแหงพระพทธเจาแลวกบรรเทาเสยยงวปโยคโศกทกขอนนนกไดถงธรรมวเศษ ไดพนถงกเลสธรรมทงมวลแลวกอยดวยสขสวสดบมความโศกทกขสกอนแล...

(พรพรรณ ธาดากตตสาร, 2531: 197)

คาวธรรมเปนส านวนเทศนทพระใชเทศนใหชาวบานฟงในวด เนอเรองในคาวธรรม

จงเปนเรองราวทมาจากชาดกนอกนบาต คอ เปนเรองราวทน าเสนอการบ าเพญบารมของ

พระพทธเจาเมองเมอครงเสวยพระชาตเปนพระโพธสตว ชาดกนอกนบาตทมบทบาทส าคญในลานนา

และเปนตนเคาของคาวธรรม คอ ปญญาสชาดก สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ทรงอธบายถง

เรองปญญาสชาดกวา

…เปนประชมนทานเกาแกทเลากนในเมองไทยแตโบราณ 50 เรอง พระสงฆชาวเชยงใหมรวบรวมแตงเปนชาดกไวในภาษามคธ เมอพระพทธศกราชประมาณราว

171

ในระหวาง 2000 จน 2200 ป อนเปนสมยเมอพระสงฆชาวประเทศนพากนไปเลาเรยนมาแตลงกาทวป มการรภาษามคธแตกฉาน เอาแบบอยางของพระภกษสงฆในลงกาทวป มาแตงหนงสอเปนภาษามคธขนในบานเมองของตน...

(ปญญาสชาดก, 2554: ค าอธบาย)

นยะดา เหลาสนทร (2538: 37 – 40) ไดเสนอหลกฐานเกยวกบสมยทแตงปญญาส

ชาดกวา นาจะแตงกอนป พ.ศ. 1808 โดยอาศยหลกฐานในศลาจารกหลกหนงของพมาทกลาวถง

พระเจาสภมตต ใน สภมตตชาดก และไมนาจะเปนไปตามทรรศะเดมทวาผแตงเป น (ภกษ )

ชาวเชยงใหม เพราะป พ.ศ. 1808 เมองเชยงใหมยงไมไดสราง ศนยกลางความรงเรองของ

พระพทธศาสนานาจะอยทหรภญชย จงสนนษฐานวาผแตงปญญาสชาดกอาจจะเปนชาวหรภญชย

แมวายงไมสามารถระบถงอายปทแตงและผแตงปญญาสชาดกทแนชดได แตอยางไรกตามความนยม

ปญญาสชาดกยงคงแพรหลายในลานนา โดยเฉพาะใน รชสมยพระเจาพลกปนดดาธราช

(พระเมองแกว) ประมาณป พ.ศ. 2039 – 2069 ลานนาถอเปนยคทองของวรรณกรรมพทธศาสนา

พระเมองแกวทรงสงเสรมใหพระสงฆศกษาภาษาบาลและพระไตรปฎก ท าใหพระสงฆมความรความ

เชยวชาญในภาษาบาลและพระไตรปฎกจนสามารถเขยนวรรณกรรมพทธศาสนาทส าคญหลายเรอง

และผลงานวรรณกรรมพทธศาสนาของพระสงฆลานนามชอเสยงแพรหลายไปสอาณาจกรใกลเคยง

เชน ลานชาง พมา (สรสวด อองสกล , 2557: 75) และวรรณกรรมชาดกทไดรบความนยมในลานนา

สมยนนกค อปญญาสชาดก ซ งพระรตนปญญาเถระ ผแต งชนกาลมาลปกรณ ไดปรวรรต

สมททโฆสชาดกเปนภาษาลานนา นอกจากนปญญาสชาดกยงเปนตนเคาของวรรณกรรมลานนา

อกหลายเรอง และคาวธรรมกเปนวรรณกรรมลานนาประเภทหนงทมตนเคามาจากปญญาสชาดก

จากการศกษาเนอหาในวรรณกรรมคาวซอพบวา วรรณกรรมคาวซอเปนเรองราว

ของพระโพธสตว หรอมทมาจากชาดกนอกนบาต เนอเรองในคาวซอเปนเรองทน ามาจากคาวธรรม

ดงในเอกสารทผวจยใชศกษานนคาวซอบางเรองจะบอกไวทปกหนงสอคาวซอวาเปน “เรองธรรม”

หรอ “คาวซอเรองธรรม” นอกจากนโครงสรางเนอหาของวรรณกรรมคาวซอในสวนตอนเปดเรองและ

ตอนปดเรองกมลกษณะทสมพนธกบวรรณกรรมชาดก ดงน

172

ตอนเปดเรอง

กวจะบอกในตอนตนเรองไววาเปนเรองราวของพระโพธสตว ดงปรากฏใน

วรรณกรรมคาวซอวา

มละกลอนก คดเรองเคา คาวธรรมพระเจา โพธสตตา เมอยงหนมนอย หนมหนอยเดกขา สรางสมภารมา ปางหลงกอนตน อตกนโต ลวงล าขามปน เมอสมภารยง หนมนอย

(อายรอยขอด, 2511: 1) (ถอดความ: จกกลาวถงตนเรองราวของพระโพธสตว เมอครงทเกดเปนเดกนอยสบเนองมาจากผลกรรมในชาตปางกอน ซงในอดตผานมาพระองคไดเสวยพระชาตเปนเดกนอยเพอบ าเพญบญบารม)

จกขอขยาย นยายพระพทธ เมอเทยวโลกหอง วฏสงสาร

สมภารทานไท ยงบกลาหาญ หากไดนมนาน ไกลยาวใชสน

ทานเทศนา ในคราหนงหน เมอปางองคค า อยพก

ปาเชตะวน อรญส านก ทานชกบาทตน วาทา

(ชางโพงนางผมหอม, 2511: 1) (ถอดความ: จกขอขยายถงประวตของพระพทธองคเมอครงยงอยในวฏสงสารเพอบ าเพญบารมในโลกมนษย ยงมครงหนงพระองคไดประทบอยในปาเชตะวนไดเทศนาเทาความถงเรองราวในอดตชาตของพระองค)

เชญทานทงหลาย จงไดร าพจ แปงจตเจตตง ชมเชย

หลอนไดยนแลว อยาเยยะท าเฉย สชนาเลย หญงชายแกเฒา

จงตงใจฟง คาวธรรมพระเจา หอจ าจอจ า เทอะนอง

อยาไดเดอดนน ฟอปากพอง จกเปนบาปตอง ตวนาย

(นกกระจาบ, 2511: 3) (ถอดความ: ขอเชญทานทงหลายไดตงจตพจารณารบฟงเรองธรรม เมอไดรบฟงแลวอยาไดนงเฉย ขอใหหญงชายผประพฤตดตงใจฟงคาวธรรมเรองราวของพระพทธองคแลวไดจดจ าไวดวย อยาไดพดคยกนเสยงดงขณะฟงเพราะจะเปนบาปตดตวได)

การเปดเรองของคาวซอทระบวาเปนคาวธรรมแสดงถงความสมพนธกบ

วรรณกรรมชาดกแบบลานนา เพราะคาวธรรมเปนวรรณกรรมทมตนเคามาจากชาดกลานนา การเปด

เรองเชนนท าใหคาวซอซงเปนวรรณกรรมขบขานของชาวบานเชอมโยงกบตวบทของพทธศาสนา

ทางหนง

173

การปดเรอง

นอกจากคาวซอแตละเรองจะบอกไววาเปนเรองทมาจากในธรรมหรอชาดก

นอกนบาตแลว คาวซอบางเรองยงมการปดเรองทคลายการประชมชาดกเชนเดยวกบวรรณกรรม

ชาดกดวย การปดเรองของคาวซอม 2 สวน คอ พระพทธเจากลาวประชมชาดก และกวกลาวประชม

ชาดก

การปดเรองของคาวซอลกษณะแรกคลายคลงกบนทานชาดกทสมเดจ

พระสมมาสมพทธเจาจะตองกลาวประชมชาดกไวเสมอ ดงในปญญาสชาดกเรองสรรพสทธทกลาว

ประชมชาดกไวในตอนทายเรองเอาไววา

...สตถา อม ธมมเทสน อาหรตวา สมเดจพระบรมศาสดาจารยเมอพระองคทรงน าพระธรรมเทศนานมาโปรดประทานฉะนแลว จงทรงสบอนสนธประชมชาดกวา พระเจาอสภราชในกาลครงนน ไดมาเปนพระเจาสปปพทธในครงน พระราชเทวผทรงพระนามวากสมพในกาลครงนน ไดมาเปนพระอครมเหสของพระเจาสปปพทธในครงน พระเจาวชยราชในกาล ครงนน ไดมาเปนสมเดนพระพทธบดา ทรงพระนามวาสทโธทนมหาราชในครงน พระอบลเทวซงเปนพระอครมเหสของพระเจาวชยราชในกาลครงนน ไดมาเปนสมเดจพระพทธมารดา ทรงพระนามวามหามายาในกาลครงน พระสวรรณโสภาราชเทวซงเปนพระอครมเหสของ พระโพธสตวในกาลครงนน ไดมาเปนพระนางพมพายโสธราซงเปนพระมารดาของพระราหลในครงน ฝายสรรพสทธโพธสตวในกาลครงนน ไดมาเปนเราผตถาคตสมมาสมพทธเจาผเปน ทพงแกสตวโลกทงปวง...

(ปญญาสชาดก, 2554: 452 – 453)

ลกษณะการปดเรองอกลกษณะหนงคอ กวเปนผเลาเรองและกลาวประชม

ชาดกปดเรองดวยตนเอง ในขณะทในวรรณกรรมชาดกผกลาวชมนมชาดกคอพระพทธเจา ทงนเพราะ

คาวซอนนเปนวรรณกรรมของชาวบานทเลาสกนฟงทวไป ไมจ าเปนตองฟงเฉพาะในวดเทานน

กวผเลาเรองจงกลาวประชมชาดกปดเรองได คาวซอจงเปนจงเปนวรรณกรรมทชาวบานแทรก

หลกธรรมค าสอนของพทธศาสนาเพอสอนใจชาวบานดวยกนเอง ดงเชนคาวซอเรองนกกระจาบ กวผ

เลาเรองกลาวปดเรองโดยบอกวาตวละครแตละคนนนเกดเปนใครในสมยพทธกาล ดงในคาวซอวา

กศลสวนบญ บผดแผกวาง ทานไดกอสราง ท ามา

เกดในชนฟา ตาวตงสา แลวชมนมมา ไขชาตแตเหงา

พเลยงนนนา ใจด าก าเสา คอหากได เทวทต

174

เกดเทยมองค บทมทอดซด ทกชาตได ทวยมา

เจาพรหมทต กษตรา คอไดพญา อนทาดงอ

อนปฏบต พระองคยงหน ทกเวลา ค าเชา

นางโกสมา เปนเทวเคา อยแฝงเฝา รมรา

บดเดยวเดยวน คอมลกา ภกขณนา ทรงบญแกกลา

โกธญเสตถ บใชตางหนา พทธบดา แหงพระ

คอไดสะหล สทโธทนะ สวนนางหนอเหนา เขมา

อนเปนแมแท ของพระสตถา มหามายา ชอชนวาอน

เจาสรรพสทธ ดวงจตเทยงหมน คอหากไดองค พระพทธ

สวนนางไกสร ยอดญงมนษย อนเปนลกเจา ราชา

กาลบดน หนาบญนกหนา คอนางปมปา บผดแผกได

นมสการ ขอสานกราบไหว ปรปณณ ดงน

(นกกระจาบ, 2511: 89 - 90) (ถอดความ: ดวยกศลผลบญอนยตธรรมของพระโพธสตวสรรพสทธทไดสรางมาท าใหไดเกดในสวรรคชน

ดาวดงส และจะไดกลาวชมนมชาตก าเนดของแตละคน พเลยงใจด า เกดเปนเทวทต พระเจาพรหมทต

เกดเปนพระอนทร นางโกสมา เกดเปนมลกาภกษณ โกธญเสตถ เกดเปนพระเจาศรสทโธทนะ นางเขมา

เกดเปนพระนางสรมหามายาเทว เจาสรรพสทธ เกดเปนพระพทธเจา และนางไกสร เกดเปนนางยโสธรา

พมพา ขอนมสการและจบเรองราวไวเพยงเทาน)

นอกจากโครงสรางเน อหาของคาวซอจะคล ายกบวรรณกรรมชาดกแ ล ว

เมอพจารณาจากเนอหาในคาวซอกจะพบวามเรองราวคลายกบชาดกนอกนบาต โดยเฉพาะ

“ปญญาสชาดก” ตวอยางคาวซอทมโครงเรองคลายกบเรองชาดกนอกนบาตในปญญาสชาดก เชน

คาวซอเรองนกกระจาบคลายคลงกบสรรพสทธชาดก คาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตยคลายคลง

กบวรวงสชาดก คาวซอเรองจนตะฆาคลายคลงกบจนทธคาธชาดก คาวซอสวรรณหอยสงขคลายคลง

กบสวรรณสงขชาดก และคาวซอเรองสทธนคลายคลงกบสธนชาดก ซงแนวคดส าคญของชาดกคอการ

มงเสนอเรองราวของการบ าเพญบารมของพระโพธสตว สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช

สกลมหาสงฆปรณายก (เจรญ สวฑฒโน) ไดอธบายถงความสมพนธของบารมกบชาดกเอาไววา

...เมอแสดงถงเรองบารมกยงตองทราบถงเรองทสมพธกนอยอก คอเรองชาดก อนกลาวไดวา เปนเรองทแสดงถงจรยาของพระโพธสตว คอพระพทธเจาเมอกอน

175

จะตรสรไดทรงปรารถนาพทธภม และกไดทรงบ าเพญบารมมาในชาตนน ๆ ทมเลาไวในพระไตรปฎกดวย ในอรรถกถาแหงพระไตรปฎกดวย...

(อางถงใน ณฐกาญจน นาคนวล, 2559: 126)

“บารม” หรอ “พทธการกธรรม” คอธรรมะซงเปนผท าใหเปนพระพทธเจา เปนวถ

ปฏบตของพระโพธสตวทจะตองสงสม เปนเครองมอในการขามฝงโลกยะสโลกตตระน าส “นพพาน”

ตวละครพระโพธสตวในวรรณคดชาดกเนนเรองการกระท าความดและสงสมบญใหม “บารมทเตม

บรบรณ” เพอจะบรรลโพธญาณเปนพระพทธเจา การบ าเพญบารมของพระโพธสตวเปนการฝกฝนจต

และมงดบกเลส เพอการบรรลโพธญาณเปนพระพทธเจา (ณฐกาญจน นาคนวล , 2559: 127)

ในวรรณกรรมคาวซอจงมแนวคดของการบ าเพญสมภารบารมของพระโพธสตวเพอบรรลเปน

พระพทธเจาในอนาคตกาล กวไดแตงคาวซอและบอกไววาเปนเรองราวทเกยวของกบการบ าเพญ

สมภารบารมของพระโพธสตวดงในคาวซอเรองนกกระจาบทกลาวไววา

อยาไดพลาดพลง ซะหลงไหลหลง จงฟงท านง เรองยาวสาวกวาง

โพธสตวโต ตนบญเอกอาง สรางสมภารมา กอนนน

(นกกระจาบ, 2511: 3 – 4) (ถอดความ: อยาไดพลาดพลงหรอหลงมวเมาสงใด จงฟงยงท านองเรองราวของพระโพธสตวตนบญทไดบ าเพญสมภารบารมมากอนนน)

ดงนนจะเหนวาคาวซอเปนวรรณกรรมทสมพนธกบวรรณกรรมชาดก อทธพลของ

วรรณกรรมชาดกไมไดปรากฏเพยงโครงสรางและเนอหาของเรองเทานน แตกวไดยงสรางสรรคตว

ละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอใหมภาพลกษณคลายกบเจาเมองในปญญาสชาดก ท าใหปญญาส

ชาดกมอทธพลทมผลตอการสรางภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอดวย ซงจะขออธบาย

ในหวขอตอไป

1.2.อทธพลของนทานชาดกทสงผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ นทานชาดกไดสงอทธพลตอการสรางภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

กวไดสรางสรรคตวละครเจาเมองใหมลกษณะทเหมอนกบเจาเมองในนทานชาดก ซงมลกษณะท

ส าคญตาง ๆ ไดแก การเปนพระโพธสตว การเปนผมบญ การเปนผมสตปญญาและความร การเปนผ

มรปงาม การเปนผมจรยธรรม และการเปนผปกครองเมอง

176

ในปญญาสชาดกกลาวถงเจาเมองวาเปนพระโพธสตวกลบชาตลงมาเกดเพอบ าเพญ

บญบารมเพอทจะไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาในกาลตอไป การกลาวถงเจาเมองในปญญาส

ชาดกวาเปนพระโพธสตวลงมาจตนน จะกลาวถงลกษณะการถอก าเนดของพระโพธสตว และลกษณะ

ของการมนางสนมจ านวน 16,000 คน เปนบรวารคอยรบใชพระโพธสตว ซงลกษณะการถอก าเนด

ของพระโพธสตวในปญญาสชาดกนนจะกลาววา พระโพธสตวสถตอยในสรวงสวรรคชนดสต เมอถง

เวลาทสมควรกจะลงมาเกดในโลกมนษย กอนทจะโพธสตวจะจตเกดเปนมนษยพระอนทรจะเปนผ

อาราธนาพระโพธสตวเสดจออกจากสวรรคชนดสตเพอจตเปนมนษยและบ าเพญบารมในมนษยโลก

ซงพระโพธสตวจะตองถอก าเนดในครรภของผมศล เมอถงก าหนดครบ 10 เดอนในครรภแลว ผเปน

มารดากจะใหก าเนดพระโพธสตวในรางของมนษย และในเวลาตอมาพระโพธสตวกจะไดเปนเจาเมอง

ปกครองบานเมองและประชาชนในเมองใหบงเกดความสข ดงในปญญาสชาดกเรองสรวบลกตตชาดก

กลาวถงพระเจายศกตตราช เจาเมองจมปากนคร ปรารถนาบตรเพอสบราชสมบต พระองคจงไดตรส

แกพระนางสรมดและสนมทงหลายถงความตงใจของตน พระนางสรมดไดสมาทานอโบสถศลเพอขอ

บตร เมอพระอนทรทราบถงความตองการของพระนางสรมดจงไดอาราธนาพระโพธสตวใหลงไปจต

เปนราชกมารและบ าเพญบารมในโลกมนษย ดงในปญญาสชาดกเรองสรวบลชาดกวา

...พระเจายศกตตราชจงตรสกบราชเทววา แนะพระนางสรมด จงตงใจปรารถนาหาบตรสกคนหนงเถด พระราชเทวสรมดรบพระราชด ารสวา ขาแตเทวบพตร ดแลวหมอมฉนจะตงใจปรารถนา แตนนมาพระราชเทวจงสมาทานอโบสถศลตงพระหฤทยปรารถนาซงบตร พระนางเธอพจารณาดศลของพระองคแลวทรงท าความสจวา ถาศลของขาพเจาไมขาดไซร ขอใหขาพเจาไดบตรสมปรารถนา ณ กาลบดน ดวยอ านาจศลของพระราชเทว พภพของทาวโกสยกแสดงอาการอนรอนขนทนท ทาวโกสยใครครวญดกรเหตวา พระนางสรมดปรารถนาหาบตร เราจกใหบตรแกพระนางสรมด จงทรงพจารณาดบตรทจะคควรแกพระราชเทว กไดเหน พระโพธสตวจวนจะสนอาย แตตองการจะเกดในเทวโลกชนบนตอไป ทาวสหสนยนจงเสดจไปยงส านกพระโพธสตว ตรสวา มารส แนะทานผนรทกข บดนควรทานจะไปเกดในมนษยโลกฯ ขาแตทาวสกกเทวราช เมอขาพเจาไปเกดในมนษยโลกแลว จะมคณอานสงสเปนอยางไรบางฯ แนะทานผนรทกข เมอทานไปเกดในมนษยโลกแลว บารมของทานจกบรบรณยง ๆ ขนไป แลความสขเจรญ จกมแกมหาชนฯ ถาเชนนนขาพเจาจกรบนมนตใหส าเรจดงประสงคฯ พระโพธสตวเจารบ นมนตทาวสกกะแลวจงจตจากเทวโลก มาถอปฏสนธในพระครรภของ พระสรมดราชเทว...

(ปญญาสชาดก เลม 1, 2554: 100)

177

นอกจากนชาดกบางเรองในปญญาสชาดกยงไดกลาวถงลกษณะการถอก าเนด

ของพระโพธสตววามลกษณะทอศจรรยตางกบมนษยทวไป ดงในเรองสมททโฆสชาดก กลาวถง

พระโพธสตวเมอจตจากสวรรคชนดสตมาอยในครรภของพระมารดาแลว เมอถงเวลาประสตกมเสยง

ดงลนไปทวโลกซงเปนเหตอศจรรยทเกดขน และเปนสาเหตทท าใหโอรสนนมพระนามวา สมททโฆส

ดงปรากฏในเรองวา

…อตเต ภกขเว กาสกรฎเจ ชนปเท พรหมปร นาม อโหส ฯลฯ ในกาลปางหลง ครงพระเจา วนททตเสวยราชสมบตในพรหมบรนคร มพระอรรคมเหสทรงพระนามวา พระนางเทพธดา ครงนนพระโพธสตวจตจากดสตพภพลงสพระครรภพระนางเทพธดา เมอเวลาประสตเกดอศจรรยมเสยงลนทงโลก เพราะฉะนนจงไดถวายนามพระโพธสตววา สมททโฆสราชกมาร...


เจาเมองในปญญาสชาดกมลกษณะของการเปนพระโพธสตวโดยก าเนด นอกจากน

ในปญญาสชาดกยงปรากฏคณลกษณะทส าคญของเจาเมองคอ การมสนมบรวารจ านวน 16,000 คน

คอยปรนนบตรบใช และใหความส าราญแกเจาเมอง ดงในเรองสธนชาดก กลาวถงพระเจาพรหมทต

เจาเมองพาราณส พระองคมพระนางเกศนเปนอครมเหส และมนางสนมนารทมากถงหมนหกพนนาง

ดงปรากฏในเรองสทธนชาดกวา

...อตเต ภกขเว พาราณสย พรหมทตโต นาม ราชา รชช กาเรส ฯลฯ ดกรภกษทงหลาย ในกาลเปนอดตลวงแลวนาน มพระราชาองคหนงทรงนามวาพรหมทต ครองราชสมบตอย ณ เมองพาราณส พระองคมพระนางเกศนเปนคราชาภเษก เปนเอกอรรคมเหส เปนใหญกวา พระสนมนารหมนหกพนนาง แตพระองคมไดมพระราชบตรแลพระราชธดา...


ในปญญาสชาดกเรองจาคทานชาดกยงไดกลาวถงลกษณะของเจาเมองวามนางสนม

ทงหลายจ านวน 16,000 คน ดงเชนพระเจาอชตมหาราช เจาเมองอชตบรนคร ทรงมพระนางกาญจน

เทวเปนมเหสและมนางสนมบรวารรบใชรวมทงสน 16,000 คน ดงปรากฏในจาคทานชาดกวา

...ครงนนเปนสมยทพระภกษทงหลายอยจ าพรรษาเสรจแลว เวไนยชนทงหลายอย ในประเทศใด สมเดจพระบรมศาสดาจารยกพาพระเถระเจาสามพระองคคอ พระโมคคลลานะ พระโกณฑญญะ พระอานนท ไปในทนน ไดเสดจไปจนถงอชตบรนคร ในพระนครนนม บรมกษตรยครอบครองสรรชสมบตทรงพระนามวา พระเจาอชตมหาราช อครมเหสของ

178

พระเจาอชตมหาราชนน ทรงพระนามนางกาญจนเทว พระเจาอชตมหาราชโปรดให พระนางกาญจนเทวเปนใหญกวานางทงหลายถงหมนหกพนนาง ในครงนนพระเจาอชตมหาราชทรงพระราชทานผาผนหนง มราคาถงแสนต าลงแกพระราชเทวแลว พระราชทานผากสมพสตรมราคาผนละพนนกขะ ถงหมนหกพนผนแกนางสนมทงหลายหมนหกพนนาง นางละผน ๆ แลวตรสวา เราใหผาเหลานแกทานทงหลาย ทานทงหลายจงรบผาทเราใหเหลานไวเถด...


อทธพลการเปนพระโพธสตวของเจาเมองในปญญาสชาดกสงผลตอการสรางสรรค

ภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมภาพลกษณของ

พระโพธสตวเหมอนกบเจาเมองในปญญาสชาดกไมวาจะเปนการถอก าเนดแบบพระโพธสตว หรอ

การมนางสนมบรวาร 16,000 คน ดงคาวซอเรองก ากาด า ทกลาวถงลกษณะการถอก าเนดของ

พระโพธสตวของเจาเมองเหมอนกบในปญญาสชาดก ซงกลาวถงนางจนทาเทวไดอธษฐานขอราชบตร

เมอพระอนทรไดยนค าขอของนางจนทาเทวจงไดเสดจไปยงปราสาทของพระโพธสตวบนสวรรค

ชนดสต เพออาราธนาพระโพธสตวเสดจไปจตในครรภของนางจนทาเทวตอไป ดงในคาวซอวา

สวนพระอนทร ยนวานนางช รทราบแจง จนดา

จงเสดจยาย ลลาสไปหา ไปสฐานา ปราสาทแหงเจา

โพธสตว พระองคจอมเหงา ไขนทาน กลาวช

ไขอาการ บบงลบล กบทานเจา โพธง

หอเสดจ พรากจากสวรรค ไปสในครรภ จนทานองเหนา

(ก ากาด า, 2511: 5 – 6)

(ถอดความ : กลาวถงพระอนทรเมอไดยนค าขอบตรของนางจนทาเทวจงได เสดจไปทปราสาทของ

พระโพธสตวเพอชแจงถงเรองราว และขอใหพระโพธสตวเสดจจากสวรรคเพอไปจตในโลกมนษยเปนบตร

ของนางจนทาเทวกบพระญาอจตตราช เจาเมองพรหมทต)

สวนการมนางสนมบรวาร 16,000 คน ซงเปนลกษณะส าคญประการหนงของ

เจาเมองในปญญาสชาดก ซงในวรรณกรรมคาวซอกปรากฏลกษณะของเจาเมองวาเปนผทม

นางสนมมากถง 16,000 คน ดงในวรรณกรรมคาวซอเรองเจาสวตร กลาวถงพระญาอาทตย เจาเมอง

พาราณส ทรงมนางจนทเทวเปนอครมเหส และมนางสนมบรวารรายลอมอก 16,000 คน ดงทปรากฏ

ในคาวซอวา

179

นามกลอน พระญาอาทตย เปนเขอนขาว บร มนางหนอทาว อครมเหส จนทเทว หาเปนเคาเหงา มนาฏสนม รงรามหนมเถา หมนหกพนนาง แวดลอม เปนปรวาร บ าเรอออนนอม แฝงใฝเฝา ราชา

(เจาสวตร, 2511: 1 – 2)

ภาพลกษณพระโพธสตวของเจาเมองในปญญาสชาดกเปนตนเคาของภาพลกษณ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ กวแตงคาวซอขนมาและใหตวละครเจาเมองมลกษณะเหมอนกบ

เจาเมองในปญญาสชาดก แสดงใหเหนวาปญญาสชาดกเปนปจจยหนงทมผลตอการสรางภาพลกษณ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ทงนเพอย าใหเหนวาคาวซอนนเปนเรองราวของพระโพธสตวทมาจาก

ชาดกนอกนบาตคอปญญาสชาดกนงเอง

เจาเมองในปญญาสชาดกนอกจากจะมภาพลกษณพระโพธสตว และการมสนม

บรวาร 16,000 นาง เจาเมองยงมภาพลกษณของการเปนผมบญดวย กลาวคอ เจาเมองใน

ปญญาสชาดกจะตองมลกษณะของผมบญญาธการ เจาเมองจะตองเปนผเพยบพรอมดวยบญลกษณะ

เปนผมบญทยงใหญเหนอกวาบคคลทวไป ดงในเรองวรวงสชาดกทกลาวถงเจาวรวงศกมาร เมอประสต

ออกจากพระครรภมารดาแลวกมลกษณะทสมบรณดวยบญลกษณะ ดงปรากฏในวรวงสชาดกวา

...ภายหลงพระโพธสตวเจาของเราทงหลาย ไดมาปฏสนธในพระครรภรวมพระมารดาเดยวกน ครนประสตจากพระครรภม พระฉววรรณประดจสทอง สมบรณไปดวยบญลกษณะอนประเสรฐดจกน พระประยรญาต ทงหลายเหลานนจงถวายพระนามวาวรวงศราชกมาร...


ในปญญาสชาดกเรองวรนชชาดก และสธนชาดกยงไดกลาวถงเจาเมองวาเปนผมบญ

ใหญ หรอมบญหนกศกดใหญ เชน พระเจาเจตราช เจาเมองเจตราฐ ในเรองวรนชชาดก กวได

พรรณนาถงพระองควาเปนพระราชาผมบญใหญ สวนในเรองสธนชาดก กลาวถงเจาสธนกมาร

เมอประสตออกมาแลว พระราชบดาไดทอดพระเนตรและตรสขนวาราชบตรของตนเปนผมบญหนก

ศกดใหญเสมอนดงพระอนทรผเปนใหญในสรวงสวรรค ดงปรากฏในปญญาสชาดกวา

...กแลคราวนน ทเมองวเทหแควนเจตราฐ มพระราชาผมบญใหญองคหนงพระนามวา เจตราช ครองราชสมบตไดเปนใหญยงกวากษตรยรอยเอด พระมเหสของพระราชาเจตราชนน พระนามวาเขมาเทว ไดเปนใหญยงกวาสนมนารหมนหกพน แลเปนทโปรดปราน ของพระเจา

180

เจตราช พระเจาเจตราชทรงทศพธราชธรรม แลสมาทานเบญจศลด ารงอยใน สจรตธรรม ทรงพระเมตตามหาชนทกถวนหนา...

(ปญญาสชาดก เลม 2, 2554: 444) ...เวลาเมอประสตวนนนขมทอง สขม เกดขน ณ มมปราสาทท งสทศ พระราชบดาทอดพระเนตรแลวตรสวา โอรสของเราม บญหนกศกดใหญมอานภาพดจทาวสหสนยน ไดทรงท ามหนตสกการ จงใหพระนามวา สธนกมารดงน...

(ปญญาสชาดก 1, 2554: 16 – 17)

นอกจากนในปญญาสชาดกเรองสโสรชาดกยงไดกลาวถงคณลกษณะของเจาเมองวา

เปนผทมบญญาธการดงพระมหาจกรพรรด ดวยบญญาธการของเจาเมองแผไปขยายไปทวสารทศ

ท าใหเมองอน ๆ ตางเกรงกลวในอ านาจบญญาธการของเจาเมอง ดงพระเจาสโสรราช เจาเมอง

อนนตนคร ในเรองสโสรชาดกซงเปนผมบญญาธการยงใหญในชมพทวป พระราชาทงหลายใน

ชมพทวปตางกลวในอ านาจบญญาธการของพระเจาสโสรราช และน าเครองราชบรรณาการมาถวาย

แดพระเจาสโสรราช ดงปรากฏในปญญาสชาดกวา

...พระเจาสโสรราชโพธสตวนน พระองคทรงบรบรณไปดวยจตรงคเสนาโยธาหาร แลมฤทธเดชบญญาธการแผไปในชมพทวปทงสน ประดจดงวาบรมจกรพรรดผทรงมหทธศกดานภาพอนไพศาล ในกาลนนพระราชาทงหลายในชมพทวปทงสน ตางกลวอ านาจบญญาธการ พระเจาสโสรราช ไมสามารถจะด ารงตนอยโดยปรกตได ตางถอพวงดอกไมเงนพวงดอกไมทองไปเฝาถวายพระโพธสตวสโสรราชนน โดยเบยดเสยดเยยดยดกนจะนบจะประมาณมได...

(ปญญาสชาดก เลม 1, 2554: 497 – 498)

การเปนผมบญของเจาเมองในปญญาสชาดกเปนภาพลกษณทเหมอนกบเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอ ซงกวไดใหตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมภาพลกษณของผมบญ

เหมอนกบเจาเมองในปญญาสชาดก การเปนผมบญของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจะกลาวถง

เจาเมองในลกษณะทเหมอนกบเจาเมองในปญญาสชาดก คอ เจาเมองจะตองมลกษณะของผม

บญญาธการทยงใหญ ดงในในคาวซอเรองอายรอยขอดทกลาวถงอายรอยขอดวาเปนผทมบญญาธการ

ยงใหญ และเมอพระญาจ าปา เจาเมองจ าปา ไดพบกบอายรอยขอดและพจารณดอายรอยขอดกทราบ

วาอายรอยขอดนนมลกษณะของผมบญบารม ดงคาวซอทกลาวไววา

สวนเจาขอดรอย ยอดสรอยบญหน า ยกมอขนท า เกษาเกษเกลา ไหวฝาละออง องคทองทานเจา เหมอนดงคนเรา มนษย

181

ไหวนบคบย า พระธรรมพระพทธ สามหลบสามตง วางลง กษตรยทานทาว ปราบดาวแขวงโขง จบใจนยม กมารหนมหนอย ทานทรงพระสรวล หวนดถถอย จกขแลคอย เรยบรอย นกในใจ บใชไพรนอย คงเปนยอดสรอย ตนบญ ผอหนอะเละ บต าบสง เชอชาตตนบญ โพธายอดสรอย

(อายรอยขอด, 2511: 121) (ถอดความ: กลาวถงอายรอยขอดผมบญมากไดยกมอขนเหนอเกลาเพอไหวพระญาจ าปา เจาเมองจ าปา

โดยแสดงการเคารพตามแบบชาวบานทวไปคอกราบลงสามหนเหมอนกบไหวพระ พระญาจ าปากยมและ

ชนชอบในตวอายรอยขอด เมอพระญาจ าปาพจารณาดรปราง กรยาทาทางของอายรอยขอดกนกในใจวา

อายรอยขอดเปนเชอชาตของผมบญคอพระพทธเจามาถอก าเนดในปจจบนชาต)

นอกจากนในวรรณกรรมคาวซอเรองวรรณพราหมณยงไดกลาวถงเจาเมอง คอ พระญาพรหมทต เจาเมองปญจาลนครวาเปนผมยศถาบรรดาศกดและทส าคญคอมบญบารมทสงสงกวาบคคลทวไปในเมอง ดงปรากฏในคาวซอวา

ทานพรหมทต ยศศกดบญสง หลอนแมนหนาบญ ของหลงถกหลาง ทานกจกปน เวรวางสสราง ทานหลางอนด มอนนอย

(วรรณพราหมณ, 2511: 8) (ถอดความ: กลาวถงวรรณพราหมณทไดหลงรกนางพมพาธดาของพระญาพรหมทต เจาเมองปญจาลนคร

ไดขอรองใหบดาของตนไปขอนางพมพามาใหตน โดยอางวาพระญาพรหมทตผมยศและมบญทยงใหญทาน

คงจะนกถงชะรอยบญของตนกบนางพมพาและคงจะเมตตายกนางพมพาใหตน)

นอกจากเจาเมองในปญญาสชาดกจะเปนพระโพธสตว และเปนผมบญญาธการแลว

เจาเมองยงเปนผมสตปญญาทเฉลยวฉลาด มความมมานะแสวงหาความรจนมความสามารถเชยวชาญ

ในศาสตรเฉพาะ และศลปศาสตรตาง ๆ เหนอกวามนษยทวไป ซงการเปนผมสตปญญาทเฉลยวฉลาด

ของเจาเมองในปญญาสชาดกมจดมงหมายจะแสดงปญญาบารมของพระโพธสตวทสามารถขจดขอ

สงสยของมหาชนใหลลวงไปได ดงนนความส าคญของเรองจงอยทปรศนาและการวสชนาหวขอธรรม

เปนส าคญ การด าเนนเนอเรองเพยงแตกระท าใหสอดคลองกบปรศนาธรรมเทานน (นยะดา

เหลาสนทร, 2538: 104) ดงในปญญาสชาดกเรองสมททโฆสชาดก กลาวถงพระโพธสตวสมททโฆส

วาเปนผมวชาปญญา และศกษาศลปศาสตรจนมความเชยวชาญท าใหกตตศพทของการเปนผมวชา

ปญญาเลองลอไปทวโลก ดงในเรองสมททโฆสชาดกวา

182

...ครงนนพระโพธสตวจตจากดสตพภพลงสพระครรภพระนางเทพธดา เมอเวลาประสตเกดอศจรรยมเสยงลนทงโลก เพราะฉะนนจงไดถวายนามพระโพธสตววา สมททโฆสราชกมาร เมอพระโพธสตวพระชนษาได 16 ป มพระกายงามโสภาแลไดทรง ศกษาศลปะศาสตรร ช านช านาญมกตตศพทแผซานลอไปทวโลก...


นอกจากนในปญญาสชาดกเรองสวรรณกมารชาดก และสธนชาดกยงไดกลาวถง

เจาเมองวาเปนผมก าลงปญญา รอบรในสรรพวทยา และเชยวชาญในศาสตรเฉพาะคอ วชายงธน

ซงไมมผใดมความสามารถเทยบเทากบเจาเมองได ดงปรากฏในปญญาสชาดกวา

...ครนพระโพธสตวมวยวฒนากาลได 16 ป กทรงพระก าลงอนวองไว พรอมทงก าลงกาย แลก าลงปญญาทรงรอบรในสรรพวทยา แลช านาญในศลปศาสตรธน 18 ประการ...


...เมอพระสธนกมารมพรรษายกาลเจรญขนโดยล าดบ ทรงรปสรวลาสโสภา เปนทพงใจของมหาชนทวไป ลวงเสยซงวสยแหงมนษยสามญ พระสธนกมารนนไดทรงศกษาศลปศาสตรธนเชยวชาญหาผอนจะเปรยบปานมได...

(ปญญาสชาดก เลม 1, 2554: 16 – 17)

การเปนผมสตปญญาและความรของเจาเมองในปญญาสชาดกเปนปจจยทส าคญท

สงผลตอการสรางสรรคตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ซงเจาเมองจะตองเปนผมสตปญญา

และความร ดงในคาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตย กวกลาวถงเจาเมองวาเปนผ มสตปญญาฉลาด

หลกแหลมตางกบคนธรรมดาทวไป เนองจากเจาบวระวงศเปนเชอสายของกษตรย จงท าให

เจาบวระวงศมความรเชยวชาญกวาคนทวไป ดงในคาวซอวา

นองหลวกแหลม บใชคนใบ เชอสายนายเมอง พชชะ (บวระวงศหงสอ ามาตย, 2511: 31)

(ถอดความ: เจาบวระวงศเปนผทฉลาดหลกแหลม หาใชคนธรรมดาทวไป แตมเชอสายมาจากกษตรย ท าใหบวระวงศมความรอบรเปนนกปราชญ)

ลกษณะทส าคญอกประการหนงของเจาเมองในปญญาสชาดกกคอ การเปนผมรปงาม

ซงลกษณะการเปนผมรปงามของเจาเมองในปญญาสชาดกนน กวมกจะพรรณนาใหเหนรปรางของ

เจาเมองในภาพรวมวามรปรางท งดงาม มวรรณะทบรสทธผ ดผองเสมอนด งทองธรรมชาต

การพรรณนาใหลกษณะดงกลาวนปรากฏในปญญาสชาดกหลายเรอง เจาเมองจะตองมผวพรรณท

183

งดงามเหมอนกบทองค า ทงนเพอให เหนวาความงามของเจาเมองนนเปนความงามทมรศมสทอง

ผดผองท าให โดดเดนกวาบรษทวไป ดงปรากฏในปญญาสชาดกเรองตาง ๆ เชน สธนชาดก

สวรรณกมารชาดก และวรวงสชาดก ดงน

...ฝายวาพระนางเกศราชเทวนน ทรงพระครรภถวนทศมาสแลวกประสต พระโพธสตว ราชกมาร มพระฉววรรณอนบรสทธผองใส ประดจดงทองค าธรรมชาต กแลขณะเมอ พระราชกมารโพธสตวประสตนน กษตรยทงหลายในชมพทวปทงสนน าเอาแกว 7 ประการ แลเครองราชบรรณาการตาง ๆ เปนอนมากมาถวาย ดวยอ านาจบญญานภาพของพระราชกมารโพธสตว...


...สวนพระนางจนทาเทวอรรคมเหสนน ทรงพระครรภครบก าหนดทศมาส 10 เดอน กประสตพระราชโอรสในวนอนประกอบดวยนกขตฤกษ พระราชกมารโพธสตวนน มผวพรรณดจสทองธรรมชาต แลมรปทรงสณฐานดงพระพทธปฏมากร ทนายชางทองผฉลาดหลอแลว เชญ มาประดษฐานไว เพราะเหตน น พระชนกนาถราชชนนแล พระประยรญาต กบทงมหาอ ามาตยพราหมณพฤฒาจารย จงพรอมกนขนานนามพระโพธสตวใหชอวา สวรรณกมาร...


...อตเต กาเล ภสานคเร ว สาธราชา นาม รชช กาเรส ในอดตกาลลวงแลว มบรมกษตรยทรงพระนามพระเจาวงศาธราช เสวยราชสมบตอยในภสานคร ทรงตงพระนางวงศสรยาราชเทวไวในทเปนอครมเหส ใหเปนใหญกวาพระสนมสบหกหมน พระอครมเหสนนเปนทรกใคร พอพระทยของทาวเธอเปนอนมาก ในกาลนนพระเมตไตรยบรมโพธสตวเจาจตจากเทวโลกมาปฏสนธในพระครรภของพระมเหส ครนถวนทศมาสแลว พระนางเจากประสตพระราชกมารมพระฉววรรณประดจสทอง สมบรณไปดวยบญลกษณะอนประเสรฐ มพระรปโฉมเปนท นาทศนาน ามาซงความเลอมใส...


นอกจากนในปญญาสชาดกเรองจนทเสนชาดกยงกลาวถงเจาเมองวาเปนผมรปงามยง

กวาบรษ ซงเรองจนทเสนชาดกกลาวถงพระเจาพรหมทต เจาเมองพาราณส วาพระโอรสของพระเจา

พรหมทต คอ เจาจนทเสน เมอเจาจนทเสนมพระชนมาย 16 ปกมลกษณราศทพรอมมล มรปงาม

บรสทธหาบรษใดจะเสมอเหมอนมได พระเจาพรหมทตจงรกพระโอรสมากและปรารถนาให

เจาจนทเสนสบราชสมบตแทนตน ดงในปญญาสชาดกเรองจนทเสนวา

184

...ครนพระโพธสตวเจรญวยวฒนาการมพระชนมได 16 ป ทรงพระลกษณราศพรอมมลประกอบดวยรปสรอนงามบรบรณหาบรษผใดจะเสมอมได พระเจาพาราณส ทอดพระเนตรเหนรปสมบตของพระโพธสตวปโยรส ปรารถนาจะท าการอภเษกใหครองสรราชสมบตแทนพระองค จงสงพระราชสาสนไปยงพระยารอยเอดวา พระยาทงรอยเอดพระนครจงประดบตกแตงธดาของตนๆ สงมาเมองพาราณสใหโอรสของเราเลอกคในการพธราชาภเษก ใหเปนเอกอครมหษครองราชสมบต...


ภาพลกษณผมรปงามของเจาเมองในปญญาสชาดกเปนอกแนวคดหนงทสงผลตอการ

สรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ กวไดแตงคาวซอโดยพรรณนาถงความงามของ

เจาเมองวามรปรางลกษณะรศมทงดงามเหมอนกบในปญญาสชาดก กวจะพรรณนาถงเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอวามรปงามโดดเดนเหมอนดงทองค า ดงในคาวซอเรองสวรรณหอยสงข กลาวถง

ตอนรจนาทเหนรปรางทงดงามของพระสงขซงมผวพรรณงดงามดงทอง นางจงโยนพวงมาลยใหกบ

พระสงข ดงในคาวซอวา

รจนานอย แมสรอยบญขวาง หนสาระพางค รางกายแหงเจา เปนสวรรณา เนอค าน าเกา ดสวยงามเลา ใชชา ลวนแตเนอค า ใสงามวาดวา เอาเงาะหอหม กายา

(สวรรณหอยสงข, 2511: 29 – 30) (ถอดความ: นางรจนาผมบญ ครนเมอเหนรปรางพระสงขทเปนทองเนอเกา ดงดงามตางจากคนทวไป ทกสวนของรางกายลวนเปนทองอราม เพยงแตภายเอารปเงาะปดบงกายทแทจรงเทานน)

นอกจากนในคาวซอเรองชวหาลนค ากวยงไดพรรณนาความงามของชวหาลนค าวาม

รปรางทขาวสดใสสงางามกวาบรษใด ทงนเพราะชวหาลนค าเกดในวงศกษตรยจงท าใหมรปราง

ทงดงามและโดดเดนตางกบสามญชนทวไป ครนเมอใครไดพบเหนตางทราบไดวารปรางความงามท

โดดเดนเชนนยอมไมใชบคคลธรรมดาจะตองเปนเชอสายของเจาเมองแนนอน ดงในคาวซอทกลาวถง

พระฤาษเมอเหนชวหาลนค าทมรปรางสงางามกรวาตองเปนเชอสายของเจาเมอง ดงคาวซอวา

สวนสมณะ ทานมาเลงหน ยงหนอโพธญ ผวงามอาจอาง รปรางขาวใส วไลชถาน มกายางาม ออนเนอ ทานนรอยเปน วงศใยชาตเชอ กษตรยใหญกวาง พารา

(ชวหาลนค า, 2511: 30) (ถอดความ: พระฤาษไดพบกบชวหาลนค าทมรปรางขาวใสงดงามกรวาชวหาลนค าเปนวงศของกษตรย)

185

คณลกษณะประการตอมาของเจาเมองในปญญาสชาดก คอ การเปนผมจรยธรรม

เรองในชาดกเปนเรองราวการบ าเพญบารมในอดตชาตของพระพทธเจา ปญญาสชาดกมบทบาท

ส าคญในการสงสอนจรยธรรมใหแกพทธศาสนกชน ผแตงปญญาสชาดกจงมงเนนใหเหนภาพลกษณ

ของเจาเมองหรอพระโพธสตววาเปนผน าในเรองการมจรยธรรม ซงจรยธรรม ค อ ธรรมทเปนขอ

ประพฤตปฏบตหรอกฎศลธรรม ในปญญาสชาดกจะกลาวถงเจาเมองวาเปนผประพฤตปฏบตตนอยใน

ครรลองของจรยธรรม เมอเจาเมองเปนแบบอยางของผมจรยธรรมแลวท าใหประชาชนชาวเมองได

ประพฤตปฏบตตนตามกรอบของจรยธรรม และเมอประชาชนในเมองมจรยธรรมกท าใหบานเมองเกด

ความสงบสข ด งนนการไดรบ ฟงหรออานชาดกจงท าให ผ อ านหรอผ ฟ งชาดกเรองตาง ๆ

เหนความส าคญของการมจรยธรรมและปฏบตตนใหอยในกรอบของจรยธรรมนนดวย

จรยธรรมของเจาเมองในปญญาสชาดกมสองประการ ไดแก การปฏบตตามหลกบญ

กรยาวตถ 3 และสงคหวตถ 4 ซงหลกบญกรยาวตถ 3 คอ หลกแหงการท าด 3 ประการ ไดแก

ทานมย หมายถง การท าบญดวยการใหทาน ศลมย หมายถง การท าบญดวยการรกษาศลอนเปนขอ

ละเวนจากการท าชว และภาวนามย หมายถง การท าบญดวยการเจรญภาวนาเพอใหจตใจสงบ

บรสทธ ท าใหเกดปญญา ซงเจาเมองในปญญาสชาดกเปนผมจรยธรรมในการตงมนอยในหลกของบญ

กรยาวตถ 3 ดงในปญญาสชาดกเรองจนทคาธชาดก กลาวถงพระเจาพนธมวด เจาเมองจมปากนครวา

เปนผด ารงอยในจรยธรรม ทรงบ าเพญทาน รกษาศล และเจรญภาวนาตามหลกบญกรยาวตถ 3

อยเปนนตย ท าใหเทพเจาและเจาทในเมองรกษาคมครองเมอง และประชาชนชาวเมองตางพรอมใจ

กนปฏบตตามพระเจาพนธมวดดวยการประพฤตปฏบตตนตามหลกบญกรยาวตถ 3 ท าใหบานเมอง

เกดความผาสกสบไป ดงในจนทคาธชาดกวา

...ดกรภกษทงหลาย ในอดตกาล มพระราชาพระองค 1 ทรงพระนามวา พนธมวด เสวยราชสมบตอย ในจมปากนคร ทาวเธอทรงด ารงอย ในธรรม ทรงบ าเพญทาน รกษาศล เจรญภาวนาอยเปนนตย ทรงอทศสวนพระราชกศลแกปวงชนเสมอมไดขาด เพราะฉะนนเทพเจาทงหลาย มเทพเจาทรกษาพระนครเปนตน ฝายชาวพระนครกพรอมกนท าตามอยางทาวเธอ ตงหนาใหทานรกษาศลเจรญภาวนาโดยความผาสกเสมอมา...


ในปญญาสชาดกเรองรโสรชาดกยงไดย าใหเหนวาเจาเมองเปนผมจรยธรรม เจาเมอง

เปนผปฏบตตามหลกของศล และทาน ซงเปนหลกธรรมพนฐานของพทธศาสนกชน ดงกลาวถง

186

พระเจาสโสรราช เจาเมองอนนตนครวาเปนผบ าเพญบญบารมดวยการบรจาคทาน รกษาศล 5 และ

ศล 8 ในวนพระมไดขาด ดงปรากฏในเรองสโสรชาดกวา

...อนงพระเจาสโสรราชนน พระองคเสวยราชสมบตโดยทศพธราชธรรมประเพณ แลทรงบ าเพญบญนฤธบรจาคทาน ทงทรงรกษาศลหาเปนนจกาลมไดขาด แลทรงรกษาอฐมอโบสถแลปณรสอโบสถโดยปกขคณนาวธ เปนอาจณปฏปทาสมมาปฏบต...

(ปญญาสชาดก เลม 1, 2554: 497 – 498)

นอกจากหลกบญกรยาวตถ 3 แลว เจาเมองในปญญาสชาดกยงเปนผมจรยธรรมโดย

การปฏบตตนตามหลกสงคหวตถ 4 ซงเปนหลกธรรมอนเปนเครองยดเหนยวจตใจของผอน หรอหลก

สงเคราะหกนและกน 4 ประการ ไดแก ทาน คอ การเสยสละ ปยวาจา คอ การกลาวค าทสภาพ

อตถจรยา คอ การชวยเหลอกจกรรมตาง ๆ และสมานตตา คอ การปฏบตตนเสมอตนเสมอปลาย

ทงนหลกธรรมสงคหวตถ 4 ประการทเจาเมองยดถอปฏบตนนยงสมพนธกบหลกธรรม “ราชสงคห

วตถ 4” ซงเปนสงคหวตถของพระราชา เปนธรรมทเปนเครองยดเหนยวจตใจประชาชน ราชสงคห

วตถม 4 ประการ ไดแก สสสเมธะ คอ ความฉลาดในการบ ารงพชพนธธญญาหาร สงเสรมการเกษตร

ปรสเมธะ คอ ความฉลาดในการบ ารงขาราชการ สงเสรมคนดมความสามารถ สมมาปาสะ การรจก

ผกผสานรวมใจประชาชนดวยการสงเสรมอาชพ และวาจาเปยยะ คอ การรจกพดเพอใหเกดความ

เขาใจอนด (พระพรหมคณาภรณ, 2550: 142 – 144) ดงในปญญาสชาดกเรองสรพภชาดก กลาวถง

พระเจาโชตราช เจาเมองพหลธานวาเปนผด ารงอยในทศพธราชธรรม และทรงมความกรณา

สงเคราะหประชาชนชาวเมองดวยหลกสงคหวตถ 4 ท าใหพระเกยรตคณของพระองคเปนทเลองลอ

และเจาเมองนอยใหญตางมาสวามภกดถวายราชบรรณาการตอพระเจาโชตราช ท าใหเมองพหลธาน

มประชาชนมากมาย และประชาชนในเมองกตางมความสข ดงในเรองสรพภชาดกวา

...พ ระเจ าโชต ราชท าวเธอทรงอนสาสนอย างน แล ว ส วนพระองคก ไดด ารงอย ในทศพธราชธรรม ทรงพระกรณาสงเคราะหชาวประชาดวยสงคหวตถสประการ พระเกยรตคณของพระเจาโชตราชนนกลอชาปรากฏทวไปในนานาประเทศ ทาวพระยาในสากลทวปทงปวงทรงสดบกตตศพทกตตคณแลวจงจดแจงแตงเครองราชบรรณาการสงไปถวายพระเจาโชตราชมไดขาด ตอแตนนมาพระนครพหลราชธานกคบคงไปดวยมหาชนเหลอประมาณทง ภกษาหารกหางายแลปราศจากอนตรายเกษมสขยงนกหนา...


187

ลกษณะการเปนผมจรยธรรมของเจาเมองในปญญาสชาดกมอทธพลตอการสราง

ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ คาวซอมงน าเสนอหลกจรยธรรมเพอใหผฟงและผอานได

ซมซบคตธรรมพทธศาสนาผานเรองสนกสนานของพระโพธสตว ซงเปนกศโลบายเดยวกนกบการสอน

จรยธรรมผานนทานชาดกในพทธศาสนา การสรางตวละครเจาเมองใหมภาพลกษณผมจรยธรรมก

เพอใหเหนผมจรยธรรมยอมเปนผทประเสรฐ เปนฝายมชยชนะเหนอฝายอธรรม และท าใหบานเมอง

สงบสข เมอผอานและผฟงคาวซอตระหนกถงความส าคญของการเปนผมจรยธรรมแลว จรยธรรมหรอ

คณธรรมกจะชวยกลอมเกลาจตใจมนษยใหด ารงอยในสงคมไดอยางมความสข ดงนนเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอจงมภาพลกษณของผมจรยธรรมเหมอนกบเจาเมองในปญญาสชาดก ดงในคาวซอ

เรองสวรรณเมฆะหมาขนค า กลาวถงเจาสวรรณ เจาเมองพาราณสวาเปนผ ตงมนอยในจรยธรรม

หมนท าบญสนทาน รวมทงประพฤตปฏบตตนตามหลกศล 5 และศล 8 อยางเครงครด ท าให

บานเมองสงบสขประชาชนสขสบาย ดงปรากฏในคาวซอวา

เจาสวรรณะ จงสงลาหน มาสบร พาราแหงเจา

อยสขสบาย กบนางหนอเหนา สองเทว พนอง

ดตางกนทาน จาหวานปากพอง ศลแปดหา ถอเอา


(ถอดความ: เจาสวรรณกลบมาถงเมองพาราณส และเปนเจาเมองปกครองบานเมอง อยสขส าราญพรอมกบ

ราชเทวทงสองคอนางคนธมาลา และนางจนทเกส ปกครองบานเมองโดยธรรม ท าบญสนทานและยดถอใน

หลกศล 5 และศล 8)

นอกจากนในคาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตยยงไดกลาวถงเจาเมองวาเปนผม

จรยธรรม ซงในคาวซอไดกลาวถงเจาบวระวงศ เจาเมองจ าปา และประชาชนชาวเมองจ าปาวาเปนผ

ตงมนอยในศล และหลกพรหมวหาร 4 หรอหลกทประพฤตอนบรสทธ ไดแก เมตตา คอ ความรก

ความปรารถนาดใหผอนมความสข กรณา คอ ความสงสารใหผอนพนจากทกข มทตา คอ ความยนด

ในความสขของผอน และอเบกขา คอ การวางใจใหเปนกลาง ดงในคาวซอวา




188




(ถอดความ: เจาบวระวงศไดปกครองเมองจ าปา ท าใหบานเมองสขเกษม เพราะเจาเมองตงอยในทศธรรม

และศลธรรม ทงเจาและไพรตงมนอยในศล ท าใหไมเกดความเดอนรอน อกทงเจาเมองยงมพรหมวหารส

รแจงในธรรมทกประการ)

นอกจากนเจาเมองในปญญาสชาดกมลกษณะของการเปนผปกครองเมอง กลาวคอ ใน

ปญญาสชาดกจะกลาวถงคณลกษณะของเจาเมองวาเปนผปกครองเมองทด ซงมคณลกษณะและ

หนาททส าคญหลายประการทเจาเมองจะตองกระท าเพอแสดงถงลกษณะทพเศษของเจาเมอง และ

เพอน าพาบานเมอง รวมทงประชาชนชาวเมองใหเกดความเจรญรงเรอง คณลกษณะและหนาทของ

ผปกครองทปรากฏในปญญาสชาดก ไดแก การสงสอนผอยใตอ านาจ การอปถมภพระพทธศาสนา

และการปกครองบานเมองโดยธรรม

เจาเมองในปญญาสชาดกมหนาทในการสงสอนผอยใตอ านาจ เจาเมองจะมหนาทผสง

สอนผอยใตอ านาจของตน ตงแตเสนาอ ามาตย ขาราชการ และประชาชนในเมอง ใหประพฤตปฏบต

ตนตามกรอบจรยธรรมหรอหลกธรรมทางพทธศาสนา เจาเมองจะสงสอนใหผอยใตอ านาจกระท าแต

กศลกรรม รจกใหทาน รกษาศล เคารพผใหญ และอปถมภบดามารดา เพอเปนกศลกรรมตอผปฏบต

ตามทงในปจจบนชาตและอนาคตชาต นอกจากนการสงสอนผอยใตอ านาจใหอยในครรลองของ

จรยธรรมยงชวยใหบานเมองไมเดอดรอน ประชาชนชาวเมอง อยในเมองอยางมความสข ดงใน

ปญญาสชาดกเรองสวรรณสงขชาดก กลาวถงพระสงขเมอไดราชาภเษกเปนเจาเมองแลวกไดสงสอนผ

อยใตอ านาจใหเลอมใสศรทธาในพทธศาสนา ปฏบตตามหลกธรรมของพระพทธศาสนา เชน การให

ทาน การรกษาศล และการอปถมภบพการ ดงในเรองสวรรณสงขชาดกวา

...พระโพธสตวมากดวยความกรณา ใหโอวาทสงสอนแดมหาชนมพระราชาแลอ ามาตย เปนตนซงประชมกนอยทนนวา แนะทานทงหลายผเจรญ ทานทงหลายจงท าจตใหเลอมใสในกศลธรรมมทานแลศลเปนตน จงเปนผเคารพนบถอผใหญในตระกลทควรเคารพ มมารดาบดาเปนอาท บญกศลยอมใหส าเรจผลในโลกนแลโลกเบองหนา อนงนรชนเหลาใดสมาทานศล 5 มน นรชนเหลานนยอมมสวรรคเปนเบองหนา มหาชนมพระราชาแลเสนาบด

189

เปนตน สดบธรรมของพระโพธสตวมจตโสมนสเลอมใสยกมอไหวใหสาธการชมเชยโดย อเนกนย...

(ปญญาสชาดก เลม 2, 2554: 204 – 205)

ในปญญาสชาดกเรองมหาสรเสนชาดกยงไดย าถงหนาทของเจาเมองทจะตองสงสอนผ

อยใตอ านาจใหตงมนอยในจรยธรรม ดงในเรองทกลาวถงพระเจามหาสรเสน พระองคทรงมพระบรม

ราโชวาทสงสอนเสนาอ ามาตยและประชาชนใหท าบญรกษาศลและบ าเพญทานเพอเปนกศลผลบญ

ใหกบตนเอง เมอผอยใตอ านาจรกษาศลและบ าเพญทานตามค าสอนของเจาเมองแลว บานเมองกจะ

ไมเดอดรอน ดงปรากฏในเรองมหาสรเสนชาดกวา

...ดกรภกษทงหลาย ครนอดตกาลพระนครพาราณส พระเจามหาสรเสนไดเสดจด ารงราชสมบต พระองคมพระอรรคมเหสพระนามวาวชลตาเทว ไดมพระบรมราโชวาทกบมหาชนซงมอ ามาตยเปนประมขทงเวลาเชาเวลาเยนส าเนาความวา พวกทานจงอยาประมาท จงพากนท าบญรกษาศลบ าเพญทาน...


การสงสอนผอยใตอ านาจเปนหนาทของผปกครองเมอง ซงเจาเมองในวรรณกรรม

คาวซอมลกษณะเหมอนกบเจาเมองในปญญาสชาดก กลาวคอ กวน าเสนอใหเหนภาพลกษณ

การผปกครองเมองของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอวามหนาทในการสงสอนผอยใตอ านาจ เจาเมอง

จะสงสอนผอยใตอ านาจ อาท ขาราชบรพาร ทหาร รวมไปถงประชาชนในเมองใหประพฤตปฏบตตน

ตงมนอยในครรลองคลองธรรมตามคตธรรมทางพระพทธศาสนา เพอใหประชาชนในเมองมความสข

และเพอใหบานเมองสงบสข การสงสอนผอยใตอ านาจของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอพองกบ

เจาเมองในปญญาสชาดกทมงแสดงใหเหนวาเจาเมองจะสงสอนผอยใตอ านาจใหตงมนอยในกรอบ

จรยธรรมตามหลกพทธศาสนา เพอใหผอยใตอ านาจเปนคนด มคณธรรม เมอผอยใตอ านาจม

คณธรรมแลวบานเมองกจะไมเกดปญหา ประชาชนชาวเมองกจะมความสข ดงในคาวซอเรองชวหา

ลนค า กลาวถงเจาชวหาลนค า เจาเมองโสทราชคหะ ไดสงสอนผอยใตอ านาจ ไดแก เจาเมองประเทศ

ราช ขาราชบรพาร รวมทงประชาชนชาวเมอง ใหตงอยในทศพธราชธรรม รกษาศล รวมไปถง

เรองการคบมตรทด ดงในคาวซอวา

190

เจากสงสอน ปชชาไพรฝา ทงรอยเอดเมอง หมทาว

เจากสงสอน ชกน าแตเคา ฝงนกปราชญเจา ควรฟง

การคบเพอนมตร มหลายประการ ยงมนทาน โวหารเปรยบแจง

การคบมตรฝง จงคดหอแหง ชางหมพาวาย ต าชา

คนพาโล โมโหสวกงา จาปากกลา ค างาน

ขาวสกแลว ชางเปนขาวสาร เหมอนบตตะมาร กบเราดงอน

ชางหอว าวาย ฉบหายดวนสน ตายเพอโลโภ ตวนน

โลภมากลาภหาย เหมอนกนวานน กจาเปรยบอน หงสทอง

มหนงแลว อยากไดแถมสอง ปองควเท ผามางจนได

ค าปากจาหวาน บหนปมไส จกแผอยางใด บร

นกเลงพนน การเลนเจาช พดเทจดมเหลา สรา

อทนนา กาเม มสา ผดมสรา สบฝนกนเหลา

จกไปคบเขา จกพาหอเขา เปลวไฟแดง เถารอน

ในปจจบน มนชางสอฟอง หอตกคอกกวาง ทนดา

คนจ าพวกนน ดเมอตอตา ลบหลงนนทา จาขวญเลาตาน

ย ายบญคณ ทานนนหลายถาน มนจาค าบาง ถอยชา

ขมเพอนยอตว เหมอนหวคงฟา หอเพอนอวดอาง มนด

คนเชอนนและ ผดดวยวจ คนฝงด อยาไดเสพสราง

คนสขทกขกน ยอมมแถมถาน ตามบวราณม วาไว

เมอเราทกขผลาญ อยากกนทกขไร มนยอมโปรดให ปราน

เมอเราพลาดพลง ผดดวยวจ มนแปงใจด ตกเตอนบอกให

ยามเมอตวเรา ไดตกต าใต เถงแกภยยา โทษราย

มนยอมปองกน รกษาเราไว บหอเสอมสน เสยไป

คนอยางนและ เปนมตรเทยมใจ บหอตกไป แกมดนฝนหญา

เวลาบญคน ใครใดตางหนา มาจานนทา วาราย

ขมเหงเตงเรา ดวยความผางราย ตกเตอนบอกหอ ตามธรรม

เกดเปนมนษย ไมตองตกน ไผไมเชอฟง ค าจาแหงเจา

เราเกดมาเปน คนชายกนขาว อยาฟงค าเบา ถอยชา

191

จาเปรยบเทยมเหมอน ใบคาหอรา ปกบกม เหมนไป

คนจ าพวกน เชญเจาทงหลาย ควรอธบาย บอกกนเจตแจง

คนปญญาม ร าเพงหอแหง จกคบมตรแพง เสยวรก

คบคนพาโล เปรยบคอไอยกษ มนยอมหอ พาวาย

คบหอชางคบ มตรแกวสหาย หอผอเหลยมลาย ตรสตรองสวางไส





ในปจจบน ไดหนอยแลว ยงกมมบาปกลา อธรรม

ทศราชะ ทงสบประการ จ าศลกนทาน ไปแทไจไจ

อยาโลภตณหา ตาหนใครได จกรายดใด ร าพจ

ตดสนความ อยาท าอามจ คอรกฝายเบอง ตแคม

หอชอบแมนทด บอกกลาวชแจง กนถานไฟแดง เพราะเพอความใบ

ผแพพอยเสย ผคานพอยได บตามวนย บญญต

เจากสงสอน ตกเตอนชชก ฝงไพรฝา ปชชา

แถมรอยเอดทาว ตางดาวสาขา กตงโสดา รบฟงถถอย

(ชวหาลนค า, 2511: 142 – 144)

(ถอดความ: กลาวถงชวหาลนค าเมอไดเปนเจาเมองโสทราชคหะแลว ไดสงสอนไพรฟาประชาชน เจาเมอง

ประเทศราช และขาราชบรพาร ในเรองการคบมตรวามหลายประการ ดงในนทานทจะเปรยบใหฟงดงน

การคบมตรตองคดใหรอบคอบอยาคบคนพาลขโมโหเหมอนกบบตตะมาร ไมควรคบคนโลภเปรยบเหมอน

หงสทองทไมรจกพอ ใหคบคนทใจอยาคบคนทค าพดไพเราะและภายในจตใจไมด ใหคบคนทมศล 5 ขอ

ใหคบคนทชวยเหลอเราเมอเราล าบากยากไร อยาคบคนทชอบนนทาใสรายเรา ใหคบคนทมปญญา เพราะ

คนทมปญญาเปรยบเสมอนดวงไฟสองน าทางใหแกเรา หากคบมตรทดกพาเราใหพบเจอแตสงดๆ นอกจากน

จะตองยดมนในหลกทศพธราชธรรม ท าบญใหทาน ไมโลภ และตดสนคดความอยางเทยงตรง เหลาไพรฟา

ประชาชน เจาเมองประเทศราช และขาราชบรพารตางตงใจฟงค าสอนของเจาชวหาลนค า)

หนาททส าคญอกประการหนงของผปกครองเมองคอ การอปถมภพระพทธศาสนา

เจาเมองในปญญาสชาดกนอกจากจะเปนผมจรยธรรม ประพฤตปฏบตตนตามคตธรรมของ

192

พระพทธศาสนาแลว เจาเมองยงเปนองค อครศาสนปถมภกพระพทธศาสนาดวยการอปถมภ

พระพทธศาสนาของเจาเมองในปญญาสชาดก คอ การปฏบตตามหลกธรรมพระพทธศาสนา เจาเมอง

จะเสดจไปยงพระวหารเพอสดบพระธรรมเทศนาอยเปนประจ า นอกจากนเจาเมองยงไดบ าเพญบญ

โดยการใหทานสงเคราะหประชาชน เพอใหเปนบญบารมไปในภายภาคหนา ซงการปฏบตตาม

หลกธรรมของพระพทธศาสนาของเจาเมองเปนการชวยอ ปถมภพระพทธศาสนา ท าให

พระพทธศาสนาในบานเมองด ารงอยมนคงและรงเรอง ดงในปญญาสชาดกเรองวฏฏงคลราชชาดก

กลาวถงพระเจาปสเสนทโกศลราช เจาเมองสาวตถวาพระองค เปนองค อครศาสนปถมภก

พระพทธศาสนาโดยปฏบตตามหลกพระธรรม พระเจาปสเสนทโกศลจะเสดจไปยงเชตวนวหาร พรอม

กบน าเครองสกการบชา ไดแก ดอกไมและของหอม เพอบชาพระ และทรงสดบพระธรรมเทศนาเปน

ประจ า นอกจากนพระองคยงบ าเพญบญใหทานแกประชาชนตามหลกธรรมสงคหวตถ 4 ประการ

เพอใหเปนกศลกรรมสบตอไป ดงในเรองวฏฏงคลราชชาดกวา

...ในกาลน น พระเจ าปส เสนท โกศลราชเสด จ เถล งถวลยรชใน เมองสาวตถน น โดยทศพธราชธรรมประเพณ ทรงปกครองไพรฟาประชาราษฎรดวยการงดเวนราชทณฑแล ศสตราเครองประหาร หามมใหลงอาชญามทรมานแลฆาต เปนตน แลทรงสงเคราะหประชาชนชาวพระนครดวยสงคหวตถ 4 ประการ พระเจาปสเสนทโกศลราชนน ครนเวลาเยนกใหราชบรษเชญเครองสกการบชามมาลาแลของหอมเปนตน เสดจไปสพระวหารเชตวนเพอจะทรงฟงพระธรรมเทศนา ทรงประพฤตดงนเปนนตยกาลโดยล าดบมามไดขาด...


การอปถมภพระพทธศาสนาของเจาเมองในปญญาสชาดกเปนปจจยทมผลตอหนาท

ของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ กลาวคอ เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอเปนองคอครศาสนปถมภก

พระพทธศาสนาเชนเดยวกบเจาเมองในปญญาสชาดก กวไดน าเสนอใหเหนวาเจาเมองในวรรณกรรม

คาวซอ มหนาทเปนองคอปถมภพระพทธศาสนาโดยเปนผปฏบตตามหลกธรรมพระพทธศาสนา

หมนกระท าบญใหทาน เพอใหเปนกศลกรรมตอไปภายภาคหนา ดงในคาวซอเรองอายรอยขอดท

กลาวถงพระญาสรมต เจาเมองอนทะ ทไดบ าเพญบญบารม ใหทานแกประชาชนทอยากไรอยเปนนจ

รวมทงเจาเมองยงไดเสดจไปกระท าบญทวดอยเปนประจ า ดงคาวซอเรองอายรอยขอดวา

193

สวนพระเหนอหว สมเดจนงเหลา ตนองคเลา ทานทาว

กะตงบญญง ท าบญแทเลา บละขาดได วนทอน

โภคาทรพย ยอทานถมถอง นกเอาพระพร กศลภายหนา


(ถอดความ: พระญาสรมต เจาเมองอนทะผสงางาม ทานไดสรางกศลผลบญ ท าบญอยไมขาดทงตอนเชาตอน

กลางวน และไดถวายทรพยเปนทาน เพอจะไดเปนกศลในภายภาคหนา)





...

ชวนขนแกทาว อ ามาตยตางตา รพลโยธา ถวายส ารบเจา

เครองปรขาร อาหารน าขาว ถวายทานองค ทานพระ

มหาเถโร องคเณรเถรพระ กนงนจหอง บลลงก


(ถอดความ: พระญาสรมต เจาเมองอนทะไดเสดจไปยงวดพรอมกบชายา ไพรพลโยธา เมองไปถงวดเจาเมอง

กกราบพระรตนตรย และกราบพระสงฆสามเณรทกรป แลวนงทส าหรบเจาเมอง จากนนเจาเมอไดชวนทาว

ขนมลนาย และอ ามาตยตางตา รพลโยธาถวายส ารบแดพระสงฆ พระสงฆสามเณรกนงรบและใหพรตอไป)

นอกจากน ในการปกครองบานเมองนนผปกครองเมองจะตองปกครองบานเมอง

โดยธรรมเพอใหความสขแกประชาชนชาวเมอง ซงการปกครองบานเมองโดยธรรมเจาเมองจะตอง ม

หลกปฏบตเพอเปนแนวทางในการปกครองบานเมอง และหลกธรรมทเจาเมองยดถอเปนแนวทางใน

การปกครองบานเมองทส าคญคอ “ทศพธราชธรรม” หรอ ธรรมส าหรบผปกครองเมอง ในปญญาส

ชาดกมกจะกลาวถงเจาเมองวาจะตองยดมนในหลกทศพธราชธรรมเพอใชเปนแนวทางในการปกครอง

บานเมอง หลกทศพธราชธรรมเปนหลกธรรมในพระพทธศาสนา การทตวละครเจาเมองในปญญาส

ชาดกเปนผยดมนในหลกทศพธราชธรรมนน กเพอใหสมพนธกบหลกค าสอนของพทธศาสนาท

ผปกครองเมองจะตองเปนผตงมนอยในธรรมทส าคญ 10 ประการ ไดแก ทาน คอ การชวยเหลอ

ประชาชน ศล คอ ความประพฤตดงามให เปนท เคารพของประชาชนชาวเมอง บรจาค คอ

194

การเสยสละ เพอประโยชนสขของประชาชน อาชชวะ คอ ความซอสตยตอประชาชนชาวเมอง

มททวะ คอ ความออนโยนตอประชาชนชาวเมอง ตบะ คอ การมงมนบ าเพญพระราชกรณยกจให

บรบรณ อกโกธะ คอ ความไมโกรธ อวหงสา คอ ความไมเบยดเบยนประชาชนชาวเมอง ขนต คอ

ความอดทนตองาน และอวโรธนะ คอ ความหนกแนนในธรรม เมอเจาเมองยดถอหลกทศพธราชธรรม

เปนแนวทางปกครองบานเมองแลวกจะท าใหประชาชนเกดความสข บานเมองเจรญรงเรอง ดงใน

ปญญาสชาดกเรองวรนชชาดก กลาวถงพระเจาเจตราช เจาเมองเจตราฐทรงตงมนอยในหลก

ทศพธราชธรรม ปกครองบานเมองโดยธรรมจงท าใหบานเมองสงบสข และในปญญาสชาดกเรองเทวน

ชาดกกยงไดกลาวย าใหเหนการปกครองบานเมองโดยธรรมของเจาเมองโดยใชหลกทศพธราชธรรม

เปนแนวทางในการปกครองดวยเชนกน ดงปรากฏในเรองวรนชชาดก และเทวนชาดกวา

...ทเมองวเทหแควนเจตราฐ มพระราชาผมบญใหญองคหนงพระนาม วาเจตราช ครองราชสมบตไดเปนใหญยงกวากษตรยรอยเอด พระมเหสของพระราชา เจตราชนน พระนามวาเขมาเทว ไดเปนใหญยงกวาสนมนารหมนหกพน แลเปนทโปรดปรานของพระเจาเจตราช พระเจาเจตราชทรงทศพธราชธรรม แลสมาทานเบญจศลด ารงอยใน สจรตธรรม ทรงพระเมตตามหาชนทกถวนหนา...


...ภตปพพ ภกขเว ดกรภกษทงหลาย เรองราวไดเคยมมาแลวอยางน มพระราชากาสก องคหนงด ารงราชสมบต ณ พระนครพาราณสโดยทศพธราชธรรม...


การปกครองบานเมองโดยธรรมเปนหนาททส าคญของเจาเมอง ซงนอกจากจะปรากฏ

หนาทการปกครองบานเมองโดยธรรมของเจาเมองในปญญาสชาดกแลว อทธพลการปกครอง

บานเมองโดยธรรมของเจาเมองในปญญาสชาดกยงสงผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอดวย กวไดสรางสรรคตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอใหมหนาทการปกครอง

บานเมองโดยธรรมเหมอนกบเจาเมองในปญญาสชาดก เพอใหเหนวาผทเปนเจาเมองหรอผน านน

จะตองเปนผปกครองบานเมองโดยยดมนในหลกทศพธราชธรรมเปนแนวทางในการปกครอง

เมอผปกครองเมองมธรรมกจะท าใหไดรบความภกดจากประชาชน บานเมองและประชาชนกจะเกด

ความสข ดงในคาวซอเรองเจาสวตร กลาวถงเจาสวตรเมอไดเปนเจาเมองแลว เจาสวตรไดตงมนอยใน

195

หลกทศพธราชธรรม ท าใหประชาชนในเมองและผคนตางเมองศรทธาและภกดตอเจาสวตร ดงปรากฏ

ในคาวซอวา

ทสสะธรรม บหอแผกพด สถตอยดวย ศลา

อยตางทาว รอยเอดภาษา มาถวายบรรณา ฝงทาวชหนา

(เจาสวตร, 2511: 139)

(ถอดความ: เจาสวตรไดปกครองบานเมอง ท าใหบานเมองเจรญรงเรอง ประชาชนตางมความสข เพราะเจา

สวตรปกครองบานเมองดวยหลกทศธรรมและรกษาศล แมแตเจาเมองอนรอยเอดหวเมองตางมาถวายเครอง

บรรณาการแกเจาสวตร)

ในคาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตยกยงไดกลาวถงเจาเมองวาจะตองเปนผปกครอง

ตามหลกทศพธราชธรรม ซงกวไดกลาวถงเจาบวระวงศ เจาเมองจ าปาวาเปนผปกครองทมธรรม

โดยเฉพาะการยดมนตามทศพธราชธรรมอยางเครงครด เพอใหบานเมองและปวงชนเกดความสข

เกษม ดงในคาวซอวา




(ถอดความ: เจาบวระวงศไดปกครองเมองจ าปา ท าใหบานเมองสขเกษม เพราะเจาเมองตงอยใน หลก

ทศพธราชธรรมอยางเครงครด และบ าเพญบญเปนประจ า)

อทธพลของนทานชาดกสงผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

ตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอไดสรางสรรคขนโดยใชแนวคดจากชาดกทส าคญและไดรบ

ความนยมในสงคมลานนาคอ ปญญาสชาดก ภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะ

คลายคลงกบภาพลกษณของเจาเมองในปญญาสชาดก ไดแก ภาพลกษณของพระโพธสตว

ภาพลกษณผมบญ ภาพลกษณผมวชาปญญา ภาพลกษณผมรปงาม ภาพลกษณผมจรยธรรม และ

ภาพลกษณผปกครองเมอง แสดงใหเหนวาปญญาสชาดกเปนแนวคดทส าคญประการหนงทสงผลตอ

การสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ความส าคญของตวละครเจาเมองในวรรณกรรม

คาวซอจงเปนตวละครทมรปแบบตามแบบตามขนบของเจาเมองในชาดกนอกนบาตคอ ปญญาสชาดก

เจาเมองจงเปนเสมอนสญลกษณของพระพทธศาสนา คณลกษณะทดงามตาง ๆ ทปรากฏผาน

196

ตวละครเจาเมองเปนแบบอยางตามหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทมงสอนใหมนษยกระท าแต

คณงามความด และแสดงใหเหนวาผมธรรมยอมชนะฝายอธรรม เจาเมองจงเปนตวอยางของผมธรรม

สงสงทมนษยควรนอมน าเปนแบบอยางของการท าความด

2. ปจจยทมาจากแนวคดของนทานพนบานไทย ประเภทนทานมหศจรรย นทาน หมายถง เรองทเลากนมา เชน นทานชาดก นทานอสป (ราชบณฑตยสถาน ,

2554: 634) ในทางคตชนวทยา นทาน หมายถง เรองเลาทสบทอดตอ ๆ กนมา จนถอเปนมรดกทาง

วฒนธรรมอยางหนง นทานเหลานเรยกวา นทานพนบานบาง นทานพนเมองบาง และนทานชาวบาน

บาง มความหมายเฉพาะเจาะจงถงเรองเลาประเภทหนงโดยเฉพาะ ลกษณะส าคญทสดของนทาน

พนบานตองเปนเรองเลาทเลาสบทอดกนมา และไมทราบวาใครเปนผแตง สวนใหญถายทอดดวยปาก

แตอาจถายทอดดวยการเขยนกได เชน นทานเรองศรธนญชย ซงเปนเรองตลกขบขนทเปนทรจกกนด

เรองหนงในประเทศไทย ไมมใครบอกไดวาใครเปนคนแตงเรองนขนมา และเลาใหใครฟงเปนครงแรก

ทราบแตวาเปนเรองเลาสบตอกนมา แมวาจะมวรรณคดทแตงดวยค าประพนธชนดกาพยชอ

ศรธนญชยค ากาพย วรรณคดเรองนกแตงขนโดยอาศยเคาเรองทมเลากนอยกอนแลว จงถอวาเปน

นทานพนบาน (ประคอง นมมานเหมนท, 2545: 6 – 7)

วรรณกรรมคาวซอเปนวรรณกรรมลานนาทสรางสรรคขนมาจากเคาโครงของนทาน

พนบานในกลมชนชาตไท – ไทย คาวซอบางเรองมโครงเรองคลายคลงกบนทานพนบานทไดรบความ

นยมในทองถนตาง ๆ ไดแก คาวซอเรองก ากาก า คลายคลงกบนทานพนบานของชาวไทลอเรองก าเก

กาด า และนทานของชาวไทพวนเรองทาวก ากาด า คาวซอเรองเจาสวตรคลายคลงกบนทานของภาค

กลางเรองโสวต คาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตยคลายคลงกบนทานไทลอเรองบรวงศ และนทาน

ของลานนาเรองบรวงศหงสอ ามาตย คาวซอเรองสวรรณหอยสงขคลายคลงกบนทานของไทใหญ

เรองอะลองหอยขาว นทานไทขนเรองสวรรณหอยแดง รวมทงบทพระราชนพนธละครนอกเรองสงข

ทองในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย คาวซอเรองวงศสวรรคคลายคลงกบนทานไทลอเรอง

เจาวงศสวรรค คาวซอเรองนกกระจาบคลายคลงกบนทานลานนาเรองเจาศภสทธ คาวซอเรอง

วรรณพราหมณคลายคลงกบนทานไทลอเรองเจาวรรณพราหมณ คาวซอเรองชางโพงนางผมหอม

คลายคลงกบนทานลานนาเรองนางลกชาง และเรองนางผมหอม คาวซอเรองอายรอยขอดคลายคลง

197

กบนทานลานนาเรองไอรอยขอด และคาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค าคลายคลงกบนทานลานนา

เรองหมาขนค า

2.1.ลกษณะของนทานพนบาน ประเภทนทานมหศจรรย ลกษณะของนทานพนบานสวนใหญมความมหศจรรยเปนองคประกอบเดนของเรอง

และความมหศจรรยนเปนสากล เรารจกนทานเหลานในชอวา นทานมหศจรรย (fairy tale) ซงใน

กลมของนทานมหศจรรยน การมพลงพเศษหรอมอปกรณพเศษเปนองคประกอบทมความส าคญอยาง

ยงในการด าเนนเรอง ซงรปแบบการมอปกรณพเศษหรอของวเศษทพบเจอทวไปในนทานมหศจรรย

จะประกอบดวย การไดครอบครองของวเศษมาไดดวยวธท พเศษ การใชของวเศษโดยตวเอก

การสญเสยของวเศษ (สวนมากเปนการขโมย) และสดทายคอไดของวเศษกลบมาครอบครองอกครง

สวนรปแบบการมพลงพเศษทปรากฏในนทานมหศจรรยประกอบดวยการมเวทยมนตรคาถา และการ

มทกษะพเศษของตวเอก เชน การพดและเขาใจภาษาสตว การมพละก าลงทแขงแกรง (Stith

Thompson, 1977: 67 – 85)

ประคอง นมมานเหมนท (2543: 8 – 10) ไดอธบายวา นทานมหศจรรย หมายถง

นทานพนบานทแตเดมเรยกกนวาเทพนยาย ซงเปนค าแปลจากภาษาองกฤษวา แฟรเทล (fairy tale)

เมอใชตามรปศพทท าใหเขาใจวา เปนนทานเกยวกบเทวดานางฟา ซงทจรงแลวนทานหลายเรองท

จดวาเปนแฟรเทล ไมมเทวดานางฟา แตนาสงเกตวานทานพนบานประเภทนทกเรองมเรองราวของ

อทธปาฏหารยและความมหศจรรยเหนอธรรมชาต จนกลาวไดวาเปนลกษณะส าคญของนทาน

ประเภทน ซงนทานประเภทนภาษาฝรงเศสเรยกวา conte populaire บางทกรจกกนตามค าศพท

ภาษาเยอรมนวา มารเชน (Mächen) เคนเนธและแมร คลาก ไดใหขอสงเกตเกยวกบลกษณะ

ของนทานแบบ marchen ของยโรปไวคอนขางละเอยดดงน

1.ไมมการบงสถานทและเวลาชดเจน

2.มกเกยวของกบราชส านก เชน เจาหญง พระราชา ปราสาทราชวง มหาดเลก

รบใช

3.นางเอกมกเปนลกคนสดทอง

4.เกยวของกบเวทยมนตร การแปลงราง

198

5.มการสญญาใหรางวลเมอปฏบตภารกจเสรจสน ภารกจนนอาจเปนการท างาน

หรอเฉลยปรศนา

6.มแมมด ยกษหรอมงกร แมมดมกเปนผสาปเจาชาย

7.ประกอบดวยสงตาง ๆ จ านวน 3 เชนเจาหญงเปนลกคนสดทองในบรรดาพ

นอง 3 คน

8.อาจมเพลงหรอบทประพนธสน ๆ หรอถอยค าทไมมความหมายแตมลกษณะ

เปนคาถาหรอค าปรศนา

9.ตวละครทดเปนฝายชนะ

นทานของไทยทใกลเคยงกบนทานมหศจรรย (fairytale) มากทสดคอนทานประเภท

จกร ๆ วงศ ๆ เพราะเปนเรองของเจาชายทเดนทางออกหาค ตองผจญภย ฆายกษ ไดนาง เจาชายมก

มของวเศษ มอทธฤทธ และดจะเปนเรองของจนตนาการและมหศจรรย เชนเดยวกบเทพนยายฝรง

(ศราพร ฐตะฐาน ณ ถลาง, 2537: 16)

ทงนเมอพจารณาลกษณะนทานมหศจรรยของไทย ประคอง นมมานเหมนท (2543:

112 – 118) ไดอธบายไววาลกษณะของนทานมหศจรรยของไทยวามลกษณะโครงสรางโดยทวไป

คลายคลงกบนทานมหศจรรยของยโรป คอเปนนทานขนาดยาว ประกอบดวยหลายอนภาค

หลายตอนจบ มความเกยวของกบความมหศจรรย เชน มของวเศษ ความสามารถพเศษ มอมนษย

อยางไรกตามเม อพจารณารายละเอยดปลกยอยแลว จ ะพบวานทานมหศจรรยของไทย

มลกษณะเฉพาะบางประการทท าใหแตกตางไปจากนทานมหศจรรยของยโรปคอ การจดประเภท

การระบสถานท ตวละคร แกนของเรอง ความมหศจรรย และอนภาคทพบบอย

1.การจดประเภท

นทานมหศจรรยของไทยบางเรองอาจจดเปนนทานประเภทอนดวย กลาวคอ นทาน

มหศจรรยไทยบางเรองผเลาอาจเลาสกนฟงเพอความเพลดเพลน แตบางเรองผเลานอกจากจะมงให

ผฟงเกดความสนกเพลดเพลนแลว เนองจากผเลาเปนพระหรอผเลอมใสในศาสนามากจงเลานทาน

โดยมวตถประสงคจะใหขอคดทางศาสนา จงมกแทรกคตค าสงสอนทางศาสนาลงไปดวย นทาน

มหศจรรยของไทยบางเรองจงมลกษณะเปนนทานคตดวย

199

นอกจากนนทานมหศจรรยบางเรองจะน ามาวาเปนเรองราวของพระพทธเจาครงยง

เปนพระโพธสตว เชน เรองหงสหน และอายรอยขอดของภาคเหนอ นทานมหศจรรยดงกลาวจงม

ลกษณะเปนนทานศาสนาดวย นทานทอยในปญญาสชาดก เชน เรองทาวปาจตตนางอรพม พระสธน

สงขทอง สวรรณกจฉปะ ศภมตร และสมทรโฆษ อาจกลาวไดวาโดยทวไปไมมรปแบบเปนนทาน

มหศจรรย และโดยทแทรกค าสงสอนทางศาสนาตลอดจนอธบายวาเปนเรองของพระโพธสตว นทาน

เรองตาง ๆ ดงกลาวจงมลกษณะเปนนทานศาสนาดวย

2.การระบสถานท

ปกตนทานมหศจรรยของยโรปจะไมระบเวลาและสถานทวาเรองเกดขนทไหน

เมอไหร นทานมหศจรรยของยโรปมกเรมดวยขอความวา คร งหนงนานมาแลว หรอในกาลครงหนง

ยงมเมองเมองหนง ซงจะไมบอกวาเมองนนชอวาเมองอะไร นทานมหศจรรยของไทยบางเรองไมระบ

ชอเมองเชนกน แตหลายเรองมกเลาวาเปนเรองเกดขนทเมองพาราณสบาง เมองปญจาลบาง เมอง

รตนาบาง ฯลฯ พระราชาในเรองชอพระเจาพรหมทตบาง พระเจากาสบาง พระเจาอาทตยบาง แสดง

ใหเหนวานทานมหศจรรยของไทยไดรบอทธพลแนวคดนมาจากอรรถคาถาชาดกและปญญาสชาดก

3.ตวละคร

ตวละครทส าคญในนทานมหศจรรยของไทยมลกษณะคลายคลงและแตกตางกบตว

ละครในนทานมหศจรรยของยโรปดงน

พระเอก อาจเปนบคคลชนสงคอเปนลกกษตรยหรอเปนคนสามญเชนเดยวกบ

พระเอกในนทานมหศจรรยของยโรป แตพระเอกในนทานมหศจรรยของไทยบางเรองมลกษณะ

นาสนใจคอ เกดมาพรอมกบของวเศษหรอสตวซงเปนซงเปนผชวยทดในเวลาตอมา พระเอกบางเรอง

สามารถเหาะเหนเดนอากาศได ถาเปนลกกษตรยมกเปนลกมเหสคนท 1 หรอคนท 7 ในบางเรอง

พระเอกกเปนลกก าพรา บางเรองพระเอกมภรรยาหลายคน และนทานมหศจรรยของภาคอสานและ

ภาคเหนอบางเรองมค าอธบายวาพระเอกเปนพระโพธสตว

นางเอก อาจเปนลกกษตรยหรอลกคนสามญ หรอไมมก าเนดแนนอน แตอยใน

ดอกบวแลวฤาษน าไปเลยงด ในบางเรองนางเอกมก าเนดจากสตวเชนเรองนางผมหอม นทาน

ภาคเหนอ นางเอกมพอเปนชาง เพราะแมดมน าปสสาวะชาง เรองก าพราบวตองของภาคเหนอ

200

นางเอกมแมเปนสนข นางเอกอาจเปนลกคนเดยวของพอแม แตในเรองทพอแมมลกหลายคนนางเอก

มกเปนลกคนสดทอง

ผชวย ในนทานมหศจรรยของยโรปผชวยเหลอพระเอกนางเอกมกเปนนางฟาใจด

ในนทานมหศจรรยของไทย พระอนทรและฤาษมกเปนผอปถมภใหความชวยเหลอ เชน พระอนทร

อาจเปนผน าพระเอกไปเลยงดเมอถกทอดทง อาจเปนผสรางปราสาทใหนางเอกอย ใหอาวธหรอของ

ใชวเศษแกพระเอกคอยชวยเหลอเมอพระเอกนางเอกตกระก าล าบาก ถาพระเอกนางเอกตายกอนกาล

อนสมควร กจะชวยชบชวตให

ฤาษ มกมบทบาทน านางเอกทพบในดอกบวไปเลยง ในบางเรองเมอนางเอกตกระก า

ล าบากกไปอาศยอยกบฤาษ ฤาษจะเปนผถายทอดวชาความรใหพระเอก บางทกมอบของวเศษให

พระเอก เมอพระเอกนางเอกตกระก าล าบากกจะตามไปชวยเหลอ ในนทานบางเรองเชน นทานเรอง

ปลาบทอง ผชวยนางเอกคอฤาษและแมซงตายไปแลว

ศตร มบทบาทใหเหนความเกงกลาสามารถของพระเอก ในนทานมหศจรรยของ

ยโรปมกไดแกมงกร ในนทานของไทย ศตรทพระเอกตองปราบมกเปนยกษ บางเรองเปนปศาจ และ

บางเรองเปนนกยกษ นอกจากนแมเลยงและลกของแมเลยงกมกมบทบาทคอยกลนแกลงพระเอก

นางเอกใหตกระก าล าบาก ซงกจะถกจบไดและถกลงโทษในทสด ในนทานมหศจรรยของไทย ศตร

นอกจากจะมบทบาทใหเหนความเกงกลาสามารถของพระเอกแลว ยงแสดงใหเหนวาพระเอกนางเอก

เปนผมบญบารมดวย

4.แกนของเรอง

แกนเรองของนทานมหศจรรยของไทยมหลายแบบ ทพบบอยไดแก

ความกตญญ เชนเรองก าพราบวตองของภาคเหนอ นางเอกเปนลกสนข มความ

กตญญตอแม แมวาไดเปนมเหสของกษตรยกไมละอายทมแมเปนสนขท าใหประสบความสข

ความมงคงสมบรณในทสด

ทาด ไดด – ทาช วไดช ว เชนเรองปลาบทองของภาคกลาง เตานอยอองค า

ของภาคเหนอ และเตาทองของภาคอสาน นางเอกเปนคนดแตถกแมเลยงและลกแมเลยงกลนแกลง

ตองตกระก าล าบากและพลดพรากจากสาม แตกไดรบความชวยเหลอไดพบสามซงเปนกษตรยและม

ความสขในทสด ในขณะทลกของแมเลยงถกฆา

201

ความฉลาดมไหวพรบ มกเปนแกนเรองในนทานทมการทายปญหาหรอปรศนาเชน

เรองสรรพสทธ

ความพลดพราก เปนแกนเรองทพบบอย พระเอกตองพลดพรากจากพอแมเพราะถก

กลนแกลง หรอตองไปตามหาญาตทถกยกษลกพาตวไป พระเอกกบนางเอกพลดพรากจากกนเพราะ

ถกกลนแกลง หรอเกดอบต เหต นทานมหศจรรยทม แกนเรองท านองน ไดแก เรองพระสธน

ทาวปาจตตนางอรพม สงขทอง และสงขศลปไชย เปนตน

5.ความมหศจรรย

ความมหศจรรยเปนองคประกอบส าคญของนทานมหศจรรย ความประหลาดผด

ธรรมดาสามญทพบเหนในนทานมหศจรรยของไทย ไดแก

การเหาะเหนเดนอากาศ

การแปลงกาย

การใชเวทมนตรเรยกสงทตองการ

การสาป

การชบชวต

ของวเศษ เชน ธน ดาบ แหวน นว ฯลฯ

การเนรมตของพระอนทรหรอพระวษณกรรม

การเลยงเดกโดยใหดดนวมอของฤาษ

6.อนภาคทพบบอย

อนภาคทพบบอยในนทานมหศจรรยของไทยไดแก

พระเอกเปนลกของมเหสคนท 1 หรอคนท 7

พระเอกเปนลกชายคนสดทาย

พระเอกเกดมาพรอมกบของวเศษหรอสตวซงเปนผชวย

นางเอกเปนลกคนท 7

นางเอกมก าเนดลกลบ เชน อยในดอกบวหรอเปนลกสตว

พระอนทรน าพระเอกซงถกทอดทงไปเลยง

แมเลยงใจราย

202

นกยกษกนคนทงเมอง

นางเอกซอนอยในกลอง

มาเปนพเลยงหรอเปนผชวยทด

คนตายไปเกดเปนตนไมหรอสตว เชน นก

ตวอยางนทานมหศจรรยของไทย ไดแก เรองปลาบทอง สงขทอง พระสธน

ลกษณวงศ จนทโครบ นางสบสอง โสนนอยเรอนงาม นางผมหอม การะเกด หงสหนหรอหงสผาค า

ของภาคเหนอ เรองจ าปาสตน เรองโสวตหรอเจาสวตรของภาคอสานและภาคเหนอ เปนตน

เมอพจารณาลกษณะทส าคญของนทานมหศจรรยยโรป และนทานมหศจรรยของ

ไทยตามทประคอง นมมานเหมนทไดศกษาไวขางตนทกลาวมาแลวนน จะเหนไดวาคาวซอมลกษณะ

คลายคลงกบลกษณะนทานมหศจรรยของยโรปและนทานมหศจรรยของไทย กลาวคอ วรรณกรรม

คาวซอมโครงสรางทวไปคลายคลงกบนทานมหศจรรยของยโรป คอ เปนนทานขนาดยาว มหลาย

อนภาคและมหลายบทจบ รวมทงเปนเรองราวทเกยวของกบความมหศจรรย เชน การมของวเศษและ

อ านาจวเศษ และมตวละครทเปนอมนษย

วรรณกรรมคาวซอมลกษณะทเหมอนนทานพนบาน ประเภทนทานมหศจรรย

กลาวคอ วรรณกรรมคาวซอเปนเรองราวขนาดยาว มหลายตอนจบคลายคลงกบโครงสรางของนทาน

มหศจรรยทวไป ในวรรณกรรมคาวซอเรองหนงจะประกอบดวยหลายตอนหรอหลายบทจบ เชนใน

วรรณกรรมคาวซอเรองชางโพงนางผมหอมมสตอน โดยเรมจากบทปฐม ตอดวยทตยะบท ตตยะบท

และบทสดทายคอจตรบท กอนทจะเขาสเรองราวของแตละบทกวมกจะบอกไวในตอนตนเสมอวาบท

ทเขยนหรออานนเปนบททเทาไหร เชน ในทตยะบทหรอบททสองของคาวซอเรองชางโพงนางผมหอม

กวจะเกรนบอกไววา

ปะถะมะบท อานหมดเสยงซ า จกไดตอตง ยงบทถวนสอง

นบมาแตงไว ตามใจใฝปอง บถกท านอง ของทานแตงขน

เพราะมผญา ปญญาอนตน นบแปงแตงท า เทานน

(ชางโพงนางผมหอม, 2511: 12)

(ถอดความ: บททหนงไดอานจบลงไปแลว ตอไปเปนบททสองซงไดแตงไวตามใจตนเอง อาจจะแตกตางไป

จากเรองเดมทกวทานอนแตงไวบาง เพราะปญญาทตนเขนจงไดแตงขนมาเทานน)

203

นอกจากนวรรณกรรมคาวซอยงเปนเรองราวท เกยวของกบความมหศจรรย

คลายคลงกบลกษณะของนทานมหศจรรยยโรป เชน มตวละครทเปนอมนษย ไดแก เทวดา พญานาค

ยกษ ผโพง เปนตน และวรรณกรรมคาวซอยงเปนเรองราวทเกยวของกบของวเศษและอ านาจวเศษ

เชน การมดาบวเศษ ธนวเศษ แกววเศษ รองเทาวเศษ สตววเศษ การเหาะ และการชบชวต

นอกจากวรรณกรรมคาวซอจะมลกษณะโครงสรางทคลายคลงกบนทานมหศจรรย

ของยโรปแลว คาวซอยงมลกษณะเฉพาะของการเปนนทานมหศจรรยของไทยตามทประคอง

นมมานเหมนทไดอธบายลกษณะโครงสรางของนทานมหศจรรยของไทยไว กลาวคอวรรณกรรม

คาวซอจะมแกนเรอง ตวละคร และความมหศจรรย ซงเปนลกษณะโครงสรางทส าคญในนทาน

มหศจรรยของไทย ดงน

แกนเรอง แกนเรองในวรรณกรรมคาวซอสวนใหญคลายคลงกบนทานมหศจรรยของ

ไทย คอ แกนเรองการท าดไดด ท าชวไดชว เชนคาวซอเรองหงสหนทกลาวถงการท าความดของ

พระโพธสตวหงสหนและไดเปนเจาเมอง สวนราชบตรหกคนทกระท าความชวถกประหารชวต

แกนเรองการมวชาปญญา ปรากฏในคาวซอเรองนกกระจาบซงมการทดสอบปญหาหรอปรศนาให

เจาสรรพสทธแกไขดวยปญญาจนประสบความส าเรจ นอกจากนยงมแกนเรองการพลดพราก เชน

คาวซอเรองสวรรณหอยสงขทพระสงขตองพลดพรากจากพอและแมเพราะถกกลนแกลง

ตวละคร ตวละครทส าคญในวรรณกรรมคาวซอทมลกษณะคลายกบนทานพนบาน

ของไทยประเภทนทานมหศจรรย ไดแก พระเอก นางเอก ผชวย และศตร พระเอก ในวรรณกรรมคาวซอเปนพระโพธสตว มชาตก าเนดทสงสงหรอ

ยากไรกได เชน ในคาวซอเรองเจาสวตร พระเอกคอเจาสวตรเปนราชบตรของเจาเมอง สวนคาวซอ

เรองอายรอยขอด พระเอกคออายรอยขอดถอก าเนดในครอบครวยากไร พระเอกในวรรณกรรมคาว

ซอยงเปนผทครอบครองของวเศษและมอ านาจวเศษ เชน คาวซอเรองหงสหน กลาวถงพระโพธสตว

หงสหนวาเปนผมดาบสรกญไชยและหงสวเศษ นอกจากนพระเอกในวรรณกรรมคาวซอยงสามารถม

ภรรยาไดหลายคน เชน เจาหงสหนมชายา 3 คน คอ นางมขวด ธดาของพญายกษวสสวโร

นางจฬคนธา ธดาพญากมภณฑ และนางสรจนทา ธดาพญายกษอนมา

204

นางเอก ในวรรณกรรมคาวซอนางเอกมกเปนลกกษตรยหรอเปนสามญชน

ทวไปหรอลกของอมนษย นางเอกในวรรณกรรมคาวซอยงถอก าเนดแบบพเศษ เชน นางบวค าในเรอง

เจาสวตรทถอก าเนดจากดอกบว หรอนางผมหอมทถอก าเนดจากชาง นอกจากนในคาวซอเรองหนง

อาจมนางเอกไดหลายคนเชน เรองหงสหนทมนางเอกมากถง 3 คน

ผชวย ในวรรณกรรมคาวซอผชวยพระเอกทมบทบาทส าคญคอ พระอนทร

และฤาษ พระอนทรมกจะใหความชวยเหลอพระเอก เชน คาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค า

พระอนทรไดชวยเหลอเจาสวรรณเมฆะเมอครงทเจาสวรรณเมฆะถกน าไปโยนทงลงเหว นอกจากน

พระอนทรยงเปนผมอบของวเศษใหกบพระเอก เชนในคาวซอเรองหงสหนทพระอนทรเสกหนใหเปน

หงสใหพระโพธสตวหงสหน สวนพระฤาษเปนผชวยอกคนหนงทมบทบาทส าคญในการชวยเหลอ

พระเอก เชน สอนคาถาอาคมใหพระเอก ชบชวตพระเอกเมอพระเอกถกฆา ดงในคาวซอเรอง

เจาสวตรทกลาวถงพระฤาษวาเปนผชบชวตเจาสวตรขนมาใหม เพราะเจาสวตรถกนายพรานฆา และ

ในคาวซอเรองชวหาลนค า กลาวถงเจาชวหาลนค าทไปร าเรยนวชาอาคมกบพระฤาษ

ศตร ในวรรณกรรมคาวซอศตรเปนตวละครทมาทดสอบความสามารถของ

พระเอก ศตรในวรรณกรรมคาวซอมทงศตรทเปนมนษยและอมนษย เชน ยกษ ผโพง ผดบ ดงในคาว

ซอเรองหงสหนทกลาวถงผดบมาลกพาตวแมของเจาเมองพาราณสไปไวในเมองผดบ ดงในคาวซอวา

ยกษผดบ อยดงปาไม มาลกแมเจา มารดา

เอาไปซอนไว ทไพรพฤกษา อาตมา หายเสยกวาจอย

(หงสหน, 2511: 1)

(ถอดความ: ยกษผดบไดลกพาตวแมของเจาเมองพาราณสไปซอนไวในปาเขตเมองผดบ ไมรวาจะไปตามหา

ไดทใด)

ความมหศจรรย เปนองคประกอบทส าคญของวรรณกรรมคาวซอทมความ

คลายคลงกบนทานมหศจรรย ลกษณะของความมหศจรรยนนเปนความพเศษแตกตางกบมนษยทวไป

เชน ในคาวซอเรองเจาสวตรพระฤาษชบชวตใหเจาสวตร การใชเวทมนตรแปลงกายในคาวซอเรอง

ชวหาลนค า การเหาะเหนเดนอากาศในคาวซอเรองสวรรณหอยสงข และการมของวเศษในคาวซอ

เรองหงสหน เรองวงศสวรรค เรองอายรอยขอด และเรองสทธน

205

2.2.อทธพลของนทานพนบาน ประเภทนทานมหศจรรยทสงผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

วรรณกรรมคาวซอเปนเรองราวทเหมอนกบนทานจกร ๆ วงศ ๆ ซงนทานจกร ๆ

วงศ ๆ เปนนทานพนบานของไทย มแนวเรองเขาสตร “เรยนวชา ฆายกษ ลกนาง” ตวละครพระเอก

มกเกดในทามกลางความอจฉารษยา และแกงแยงชงดกนระหวางมเหสเอกและมเหสรองของบดา

สงผลใหพระเอกถกขบไลออกจากเมอง เมอโตขนกมกจะออกผจญภย รบกบยกษ และไดลกสาวยกษ

เปนชายา บางเรองมกแอบลกลอบไดลกสาวพระราชา บางเรองพระเอกฆาพระราชา แลวลกลกสาว

พระราชาไป แตบางเรองพระเอกจะถกฆา ภายหลงฤาษชบชวตพระเอก พระเอกในนทานจกร ๆ

วงศ ๆ มกมผหญงหลายคน ซงน าไปสความอจฉารษาหงหวงกนในตอนทายเรอง (ศราพร ฐตะฐาน

ณ ถลาง, 2537: 16 – 17)

เมอพจารณาองคประกอบของวรรณกรรมคาวซอซ งนอกจากโครงเรองทม

องคประกอบเหมอนนทานมหศจรรยแลว ตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอกมภาพลกษณทกว

ไดสรางสรรคขนจากอทธพลของเจาเมองในนทานมหศจรรยดวย กลาวคอ ตวละครเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอสวนใหญเปนตวละครเอกหรอพระเอกของเรองดวย ซงการเปนตวละครเอกจะตอง

เปนผทมคณลกษณทพเศษกวาสามญชน เหมอนกบตวละครพระเอกในนทานมหศจรรยของไทยดวย

เชน การเปนผปกครองเมอง การเปนผมครอบครองของวเศษและอ านาจวเศษ และการเปนผม

สตปญญาและความร

ในนทานมหศจรรยของไทยมลกษณะเฉพาะแตกตางกบนทานมหศจรรยของยโรป

ลกษณะหนงกคอ ตวละครพระเอก กลาวคอ ตวละครพระเอกในนทานมหศจรรยของไทยมก าเนดท

หลากหลาย พระเอกอาจก าเนดจากครอบครวยากจน หรออาจเกดมาในชนชนกษตรยกได อยางไร

กตามแมวาพระเอกจะมชาตก าเนดมาจากชนชนใดกตามทายทสดแลวตวละครพระเอกจะตองไดรบ

การแตงตงใหเปนเจาเมองเพอปกครองบานเมองใหเกดความเจรญรงเรอง เมอตวละครพระเอกไดรบ

การแตงตงเปนเจาเมองปกครองบานเมองแลว เจาเมองจงตองเปนผปกครองเมองทมคณลกษณะท

ส าคญ คอ การสบเชอสายมาจากกษตรย

การสบเชอสายมาจากกษตรยเปนคณลกษณะประการหนงของเจาเมองในนทาน

มหศจรรยของไทย ตวละครพระเอกในนทานมหศจรรยของไทยบางเรองจะตองมชาตก าเนดเปนลก

ของเจาเมอง หรอไดรบการสบเชอสายมาจากกษตรยผปกครองเมอง เมอเจาเมองมพระราชโอรสแลว

206

พระราชโอรสของเจาเมองจะเปนผสบราชบลลงกตอจากพระราชบดา ดงในหนงสอนทานชาวเมอง

เหนอซงเวาน เพลงเออ ไดรวบรวมไว เรองเจาศภสทธซงมโครงเรองเหมอนกบคาวซอเรอง นก

กระจาบ กลาวถงเจาศภสทธราชบตรของเจาเมองทไดปกครองบานเมองสบตอจากพระราชบดา

...เจาศภสทธเปนลกเจาเมอง ๆ หนง และพอเขากยกเมองใหครอง เจาศภสทธนมคนทเกดมาเปนคบญคนหนงโตมาดวยกนไปไหนกไปดวยกน วนหนงเจาศภสทธเดนทางไปศกษาทเมอง ตกศลา...

(เวาน เพลงเออ, 2519: 410)

การสบเชอสายมาจากกษตรยเปนภาพลกษณของผปกครองเมองในนทานมหศจรรย

ของไทยทสงผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ กวไดสรางสรรคใหตวละครเจา

เมองในวรรณกรรมคาวซอใหมคณลกษณะของการสบเชอสายมาจากกษตรยเหมอนกบเจาเมองใน

นทานมหศจรรยของไทย ซงวรรณกรรมคาวซอหลายเรองแตงขนตามเคาโครงของนทานพนบานทเลา

สกนฟงในแตละทองถน และตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจงมภาพลกษณของผปกครอง

เมองทสบเชอสายมาจากกษตรยดวยเชนกน การสบเชอสายมาจากกษตรยของเจาเมองปรากฏใน

วรรณกรรมคาวซอหลายเรอง ดงเชนคาวซอเรองชางโพงนางผมหอม กลาวถงการสบราชบลลงกของ

เจาสทธกมารซงเปนราชบตรของพระญาหลาน า เมอสทธกมารเจรญวยและมพระราชบดาเหนวา

สามารถปกครองบานเมองสบตอจากตนไดแลว พระญาหลาน าจงไดยกราชสมบตใหเจาสทธกมารเปน

เจาเมองปกครองบานเมองสบเชอสายจากตน เพอปกครองดแลบานเมองและประชาชาวเมองใหเกด

ความสขส าราญ ดงในคาวซอวา

เราจกคดยก ยงราชบตตา หอเปนพระญา ราชาเอกอาง ปกครองรกษา ปจจาสบสราง หอสขส าราญ ทกชน

(ชางโพงนางผมหอม, 2511: 12) (ถอดความ: กลาวถงพระญาหลาน าไดแตงตงใหราชบตรคอสทธกมารเปนเจาเมอง ปกครองดแลบานเมองและประชาชนทกหมใหมความสข)

ลกษณะตอมาคอ การเปนผมของวเศษและอ านาจวเศษ เปนลกษณะทส าคญของ

นทานมหศจรรยทวโลก ของวเศษ ในทนหมายถง สงของทจบตองไดแตมพลงมหศจรรยตางกบสงของ

ทวไป เชน กระจกวเศษ ซงสามารถพดภาษามนษยได ดาบวเศษ ธนวเศษ ใชตอสกบยกษหรอปศาจ

แกววเศษ ใชบนดาลสงตาง ๆ ใหแกผครอบครอง รองเทาวเศษ เมอสวมใสแลวสามารถเหาะเหน

207

เดนอากาศได นอกจากนของวเศษยงรวมถงสตวทมความพเศษเหนอกวาสตวทวไปดวย เชน มาวเศษ

สามารถพดภาษามนษยได และบนขนไปในอากาศได หรอหงส ทพระอนทรเสกขนเพอชวยเหลอ

พระเอก นอกจากของวเศษแลว ในนทานมหศจรรยยงมลกษณะของอ านาจหรอพลงวเศษทตวละคร

เอกไดมาตงแตเกด หรอร าเรยนมา เชน การอยในเปลอกหอย และคาถาเวทมนตรเพอใชถอดจต

แปลงกาย รวมทงชบชวตดวย

ภาพลกษณผมของวเศษและอ านาจวเศษเปนภาพลกษณทปรากฏในตวละครเจาเมอง

ในนทานมหศจรรยของไทย กลาวคอ ในนทานมหศจรรยของไทยจะกลาวถงเจาวาเปนผครอบครอง

ของวเศษและมอ านาจวเศษเหนอกวาคนทวไป เจาเมองจะใชของวเศษและอ านาจวเศษในการผจญ

ภยรปแบบตาง ๆ ในนทาน ตลอดจนใชปกปองคมครองบานเมองใหรอดพนจากอนตรายท าให

บานเมองสงบสข ยกตวอยางเชน ในนทานเรองสวรรณเมฆะ (หมาขนค า) ของลานนา กลาวถง

ตวละครเจาสวรรณเมฆะวามของวเศษ คอไมเทาวเศษ เจาสวรรณเมฆะไดเอาไมเทาวเศษชไปทกอง

กระดกมนษยทถกยกษจบกน ดวยพลงวเศษของไมเทาวเศษท าใหกองกระดกมนษยกลบมาเปนมนษย

ปกตอกครง ดงปรากฏในนทานเรองเจาสวรรณเมฆะ (หมาขนค า) ดงน

…เจาเมอง ๆ หนงมเมยนอยและมลกสาวคนหนง สวนเมยหลวงกมลกชายคนหนงเหมอนกน ชอเจาสวรรณเมฆะ และเจานมหมาคบญชอ หมาขนค า ตอมาเจาสวรรณเมฆะและลกสาวเมยนอยเกดรกใครชอบพอกน นางเมยนอยกกลววาลกเมยหลวงจะไดครองเมอง จงเอาเจาสวรรณเมฆะไปทงหนาผาแตไมตาย และหมาขนค าชวยกลบมาได แมเลยงกเอาไปปลอยปา เจาสวรรณเมฆะกบหมาขนค ากไปอยกบพระฤาษ ๆ กสอนวชาตาง ๆ ให ลกสาวนางเมยนอยนนกสงสารทเจาสวรรณเมฆะตองไปอยปานางจงฝากแหวนใหไปตอมาทเมองนนมยกษกนคน เจดวนกนคนหนง จนจะหมดบานหมดเมอง เหลอแตลกสาวทเปนคนรกของเจาสวรรณเมฆะ วนหนงนางนงคยกบบรรดาสาวใชวาพวกแกอยากไดผวกคน บางคนกบอกวาคนเดยวพอ สวนนางเอกบอกวาอยากม 3 คน คนหนงชอ หรโอต (คนทสองจ าชอไมได) คนทสามคอสวรรณเมฆะ ตอมานางถกจบขงไวในท ๆ ยกษจะลงมากน เจาสวรรณเมฆะรเขาจงมาชวย นางเหนเจาสวรรณเมฆะเดนมานางกบอกวาจะกนกมากนเสยชาอยท าไม เขากบอกวาไมใชยกษ พดอยางไรนางกไมยอมเชอ เขาจงเอาแหวนทนางฝากใหออกมาดนางจงยอมเชอ ทงสองโผเขากอดกนและนงคยกนอยทนน พอดยกษเหาะมาจงเกดรบกน หมาขนค ากชวยดวย ในทสดยกษแพ จากนนเจาสวรรณเมฆะกเอาไมเทาวเศษ ตนชตายปลายชเปนชไปทกองกระดกคนทถกยกษกน คนกฟนคนชวตมา เมอปราบยกษแลวเจาสวรรณเมฆะกกลบไปยง

208

เมองทพอแมเคยอย พอและแมเลยงเหนกคดวาเปนยกษจงหนไป และเจาสวรรณเมฆะะกไดครองเมองแทนพอตอไป…

(เวาน เพลงเออ, 2519: 377 – 378)

นอกจากนในนทานไทลอเรองบรวงศทมเคาโครงเรองเหมอนกบคาวซอเรองบวระวงศ

หงสอ ามาตยไดกลาวถงเจาเมองคอ เจาบรวงศ วาเปนผครอบครองของวเศษและมพลงวเศษ กลาวคอ

เจาบรวงศในนทานไทลอเปนผมแกววเศษ และดาบสรกญไชย ซงเจาบรวงศไดแกววเศษมาจากผเปน

แม เปนแกวทเมออธษฐานกจะไดสงทปรารถนา ในเรองเจวบรวงศไดอธฐานใหแกววเศษเกดแสงสวาง

สวนดาบสรกญไชยเปนอาวธวเศษคกายของเจาบรวงศ ในนทานไทลอไมไดบอกวาเจาบรวงศไดมา

จากทใด แตเปนอาวธวเศษทเจาบรวงศใชปราบยกษซงเปนความวเศษมหศจรรยเหนอมนษยทวไป

ดงในนทานไทลอเรองบรวงศวา

…แรกบรวงศกบพจะหนออกจากเมองไปเพราะแพแมนา (แมเลยง) เมอเดนทางไปถงเมอง ตกศลาพากนไปนอนทศาลาบาตร และมคนขโมยเอาพไปไวในหอปราสาทเสยนอยกไปเซาะหา (ตามหา) พชายหาทไหนกไมพบ จงไปขอนอนทบานยาจาสวน (คนเฝาสวนของเจาเมอง) แตยาจาสวนไมยอมใหนอนใหไปนอนใตป น (พน) บาน (ใตถนบาน) และขอใชเตาไฟเพอท าอาหาร แตยาจาสวนไมใหใชเพราะกลวไฟไหมบาน เขากไปคนในถง (ถง) เอาอาหารออกมากนกไปพบเอาแกวทแมใหมาจากบานจากเมง (เมอง) มา เมอเขาดงไฟ (จดไฟ) ยาจาสวนกคดวาไฟไหมเฮน (เฮอน-บาน) กวงออกมา มาพบแกวของบรวงศ รงเชากไปบอกเศรษฐๆ กมาล (แยง) เอาแกวนนไปเอาไปไวทบานของตน ตอมาเขากสงใหคนใชหางส าเปา (สรางเรอส าเภา) จะเอาแกวนนไปขายทเมองจมปานคร สวนบรวงศนนกถกจบขงอย และลกเศรษฐนนกชวยใหเขาออกมาได สวนเรอส าเภานนกไมยอมเคลอนท ทสดจงไปดหมอโหรา (หมอด) กบอกวาตองไปเอาเจามนออกมาจงจะไปได จงไปเอาเจาบรวงศมาและไปคาขายดวยกน เมอไปถงอกเมองหนงกจะเอาแกวแสดงใหเจาเมองด เจาเมองกถามวาแกวนไดจากไหนมา เจาเมองจงขวาจะเอาไปใหยกษกน เศรษฐจงไปเอาเจาบรวงศมา เจาบรวงศกบอกวาแกวนไมไดไปลกมา แตแมเอาใหจากบานจากเมองมา และลกเศรษฐนแยงมา เจาเมองจงคนใหเจาบรวงศเสย เมองนมยกษมากนคนเมองน 7 วนคนหนง บรวงศจงอาสาฆายกษ ยกษนนอยในถ ามตวใหญมาก บรวงศจงน าทพและคนเมองนนทงหมดไปรบยกษ แตไมมใครกลารบกบยกษ มแตบรวงศรบกบยกษคนเดยวมดาบอนหนง บรวงคเอาแกวของตนนนออย (หวาน) เขาไปถงทยกษอยยกษกออกมา เมอมาเหนคนมากมายยกษกพดวา วนนมอาหารมาใหกนมากมาย บรวงคกเอาดาบสลกญจย (ดาบสรขรรคชย) นนตดคอยกษตาย ชาวเมองเมอเหนยกษตาย

209

กวงมาทบมาตศพยกษนนวนวะวนวาย (วนวาย) สดทาย เขากจดขบวนแหเจานเขาไปในเวง (เวยง – เมอง)…

(เวาน เพลงเออ, 2519: 103 – 104)

ลกษณะเจาเมองทมของวเศษและอ านาจวเศษเปนลกษณะส าคญของนทานมหศจรรย

ของไทยทวทกภมภาค ลกษณะการมของวเศษและอ านาจวเศษในนทานมหศจรรยยงมอทธพลตอการ

สรางสรรควรรณกรรมประเภทอน ๆ ทมโครงเรองมาจากนทานพนบานอกดวย ดงในวรรณกรรม

ทองถนของภาคกลางเรองโสวตกลอนสวดกมการกลาวถงความมหศจรรยของเจาเมองหรอตวละคร

พระเอกวาเปนผครอบครองของวเศษ คอ ธนศลป และพระขรรค ซงพระอนทรไดมอบใหเพอให

ตวละครพระเอกใชตอสกบขาศกศตร ดงปรากฏในโสวตกลอนสวดวา

ดาบสจงจบมงคลมา ลงน าบชา

กอวยพรพระภม

สองเจาอยดกนด โพยภยอยางม

แตในวนนโดยพลน

จงใหธนศลปพระขรรค อนเรองฤทธนน

จงศตรวนาศทงโลกา

พระอนทรใหพรทงสองรา ทวทงพรหมา

ใหพรราชามากมาย


ในวรรณกรรมคาวซอซงเปนวรรณกรรมทมเคาโครงเรองมาจากนทานพนบานประเภท

นทานมหศจรรย กวไดสรางสรรคตวละครเจาเมองใหมภาพลกษณเหมอนกบนทานมหศจรรยของไทย

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจะเปนผครอบครองของวเศษไดแก ศสตราวธวเศษ เชน ดาบวเศษ ธน

วเศษ สตววเศษ เชน มา หงส แกววเศษ และอาภรณวเศษ เชน เสอวเศษ รองเทาวเศษ นอกจากน

เจาเมองยงเปนผมอ านาจวเศษกลาวคอ เจาเมองเปนผมคาถาเวทมนตรคงกะพนชาตร เจาเมองไดใช

อ านาจวเศษในการตอสกบศตรปและไดรบชยชนะอยางไมยากเยน

การครอบครองของวเศษของเจาเมองมลกษณะเหมอนกบนทานมหศจรรย ในคาวซอ

เรองสวรรณเมฆะหมาขนค าไดกลาวถงเจาเมองวาเปนผครอบครองศสตราวธวเศษ คอ ดาบสรกญไชย

210

และธนทพย ทไดรบมอบจากพระอนทรเพอใชตอสกบศตรบนโลก ท าใหเจาเมองมชยชนะเหนอเหลา

ศตรทงปวง ดงปรากฏในคาวซอวา

สวนพระอนทา ซดตกเรงรบ ยงดาบทพยแกว กญไชย กบธนทพย หอสวางสงสย ปนทพยใสใน ซดตกสองหนา เปนธนแสง ปนแรงเหลมกลา จกปราบพารา มนษย ปราบแพโลกา นาคานาคครฑ เยนยกษกลา กมภณฑ

(สวรรณเมฆะหมาขนค า, 2511: 64) (ถอดความ: เจาสวรรณาไดอภเษกกบนางคนธมาลา พระอนทรไดเลงเหนเจาสวรรณาแลวประทานดาบ สรกญไชยกบธนทพยใหตกลงมาเบองหนาเจาสวรรณา ซงธนและดาบทพยนนมฤทธานภาพปราบเมอง ตาง ๆ ทงเมองมนษย เมองนาค เมองครฑ และเมองยกษกมภณฑ)

นอกจากนในวรรณกรรมคาวซอยงไดกลาวถงเจาเมองวาเปนผครอบครองสตววเศษ

สองชนดคอ มา และหงส สตววเศษทงสองชนดมลกษณะมหศจรรยคอเปนพาหนะใหกบเจาเมองใน

การเหาะเหนไปในอากาศอยางรวดเรวกวาสตวธรรมชาตชนดเดยวกน มาวเศษของเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอนอกจากจะบนไดแลวยงสามารถพดภาษามนษยตอบโตกนไดดวย สวนความวเศษ

ของหงสนอกจากจะบนไปในอากาศแลว หงสของเจาเมองจะตองเปนหงสทไดรบการเนรมตขนมาก

จากพระอนทรดวย สตววเศษทงสองชนดนปรากฏรวมกบเจาเมอง ตวอยางเชน ในวรรณกรรมคาวซอ

เรองเจาสวตร เจาเมองคอเจาสวตรจะมมาวเศษ ชอมากณฐก หรอมามณกาก ซงเปนสตวพาหนะของ

เจาเมองทมฤทธานภาพ สามารถพดโตตอบกบเจาเมองได และน าพาเจาเมองบนขนในอากาศเพอไป

ยงสถานทตาง ๆ ไดอยางรวดเรว ดงในคาวซอเรองเจาสวตรวา

หนอพระเมอง สวตรเชองเจา เสดจองค ขมา

ชกสายขนน เหาะเหนหวายฟา อากาศผาย ภายบน

ประทกษณ แวดเวยนสามหน เหมอนชกรปยนต ขนบนเมฆฝา

มากณฐก มณแกลวกลา ก าลงแรง ใชชา

จาทางไว แทกเทยมสายฟา เจยรจากหอง ธาน

(เจาสวตร, 2511: 24)

211

(ถอดความ: เมอเจาสวตรเสดจขนขบนหลงมาแลวชกเชอกมาท าใหมาเหาะขนไปบนอากาศ แลวเหาะบนวน

สามรอบ มากณฐกเปนมาทมฤทธมากและวองไวปานสายฟา มากณฐกไดน าเจาสวตรเหาะไปในอากาศออก

จากเมองไป)

สตววเศษของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซออกชนดหนงคอ หงส เจาเมองจะใชหงส

วเศษเปนพาหนะในการเดนทางไปยงทตาง ๆ และหงสวเศษนนมความมหศจรรยตางกบหงสทวไปคอ

เปนหงสทพระอนทรเสกขนมาเพอมอบใหเปนสตวพาหนะวเศษแกเจาเมอง ดงในคาวซอเรองหงสหน

ทกลาวถงหงสวเศษของเจาเมองวาเปนสตวทพระอนทรเสกขนมาจากกอนหนเพอใหพระโพธสตวหงส

หนใชขบนไปในทตาง ๆ ทงทางบก ทางน า และทางอากาศ พรอมกบมอบอาวธวเศษคอ ดาบ

สรกญไชย เพอใหเจาเมองใชตอสกบศตร ดงปรากฏในคาวซอเรองหงสหนวา

แลวเรยกเอาหน มาสวาดมนตตอง หอเปนหงสทอง ขใช ตามประสงค ดานดงปาไม ชกขขาม สาคร บกและน า ครเขาขร หลอนจกไป ทางไกลและใกล คนขยนตหงส ทเรามอบให กบกญไชยด ดาบทพย เถงจกขญา ไกลตาละลบ กเหมอนนงใกล รมมอ

(หงสหน, 2511: 9) (ถอดความ: พระอนทรไดน าหนมาเสกมนตรท าใหหนกลายเปนหงสทอง เพอใหพระโพธสตวหงสหนใชขไป

ในทตาง ๆ ตามประสงค ฝาพงไพรปาไม ขามแมน ามหาสมทร ทงทางบกทางน า ภเขา หรอจะเดนทางไปใน

ทใกลหรอไกลกรวดเรว เมอขหงสทพระอนทรมอบใหพรอมกบดาบสรกญไชย ถงอยหางไกลตาพระอนทรก

เสมอนมพระอนทรคอยคมครองอยใกล)

ของวเศษของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอนอกจากจะเปนศสตราวธแลว ของวเศษ

ของเจาเมองยงประกอบดวยแกววเศษ และอาภรณวเศษ คอ รองเทาวเศษ และเสอวเศษ แกววเศษ

ของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมความมหศจรรยคอ สามารถบนดาลสงตาง ๆ ตามทเจาเมอง

ปรารถนา ดงในคาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตยกลาวถงความมหศจรรยของแกววเศษไวในตอนท

เจาบวระวงศน าแกววเศษออกมาและอธษฐานใหแกววเศษกลายเปนไฟสวางไปทวทศ ดงปรากฏใน



212

... แลวอธษฐาน ดวยบญจนจน หลอนกยง ปราบทศ ขอหอสแสง มณลกทพย เปนไฟวไหม ผบไป มณโชตชอย หยาดยวาแสงใส เกดกลายเปนไฟ อคควตอง

(บวระวงศหงสอ ามาตย, 2511: 74) (ถอดความ: เจาบวระวงศลงจากคอชาง ในมอถอดาบสรกญไชยและลกแกวมณโชต พรอมกบถามพวกเสนา

วายกษอยทใด เมอเจาบวระวงศพบกบยกษแลว เจาบวระวงศกอธษฐานดวยบญบารมขอใหลกแกวทพยม

แสงกลายเปนไฟ เมออธษฐานเสรจแกวมณโชตกเปลงรงสเกดเปนไฟขนทนท)

ในวรรณกรรมซอเรองจนตะฆาไดกลาวถงเจาเมองวาเปนผครอบครองรองเทาวเศษ

เมอเจาเมองสวมรองเทาวเศษแลว ความมหศจรรยของรองเทาวเศษจะท าใหเจาเมองเหาะเหนไปใน

อากาศได ดงในตอนทเจาจนทฆาตไดรบมอบรองเทาวเศษจากทพยาธร เมอเจาจนทฆาตไดสวม

รองเทาวเศษ ดวยพลงวเศษของรองเทาวเศษท าใหเจาจนทฆาตเหาะขนไปในอากาศได ดงคาวซอเรอง

จนตะฆาวา

เกบตนทพย ของสบตนกาย แมนจกซานไป ชนฟาหองกวาง ชกสยองตน ไปไหนเถงหน เหลอเวทมนตรย า คเชอ เกรงระวง หามอยาฟกเฟอ กบสาวหนมหนา ญงนาง มนจกออนคอย ดวยมาตกาม จางเสยก าลง เกบทพยดาบกลา

(จนตะฆา, 2511: 69 – 70) (ถอดความ: ทพยาธรมอบรองเทาทพยใหแกเจาจนทฆาต รองเทาทพยมฤาทธานภาพยงกวามนตรใด ๆ

สามารถเหาะไปยงทตาง ๆ แตตองระมดระวงไมควรยงเกยวกบกามตณหาจากผหญงเพราะจะท าใหฤทธของ

รองเทาทพยออนก าลงลงได)

นอกจากเจาเมองจะเปนผครอบครองของวเศษตาง ๆ แลว เจาเมองยงเปนผใชอ านาจ

วเศษจากของวเศษในการแกไขปญหาทตองประสบ ในบางครงเจาเมองจะตองเผชญหนาตอสกบศตร

ทเปนยกษ เจาเมองจะใชพลงอ านาจวเศษจากของวเศษตอสกบพวกยกษอยางกลาหาญ และดวย

อ านาจวเศษจากของวเศษจงท าใหเจาเมองไดรบชยชนะเหนอเหลาศตรเสมอ ดงในคาวซอเรองชวหา

ลนค าในตอนทเจาชวหาลนค าใชพลงวเศษจากของวเศษตอสกบพวกยกษ ท าใหพวกยกษลมตายเปน

จ านวนมาก ดงคาวซอวา

213

พวกหมยกษราย วงขนสะสน คนรอดเถงบน ทรมหนอเหนา

สวนวาชวหา โพธสตวเจา เอากญไชยฟน ขาดมด

เจาฟนและท บจาอานคด จาอานได หลายพน

ยงเหลอนอกนน มาเตอมแถมหน า เหาะทวยทน โพธสตวเจา

เจาฟนผะผาย เลอดยางยอยเบา ตกลงดน ฝนมก

(ชวหาลนค า, 2511: 124)

(ถอดความ: กลาวถงเจาชวหาลนค าไดตอสกบพวกยกษของบตตะมาร เมอพวกยกษวงขนไปหาเจาชวหา

ลนค า เจาชวหาลนค าไดเอาดาบสรกญไชยฟนพวกยกษ ท าใหพวกยกษตายหลายพน สวนพวกยกษทเหาะ

ตามเจาชวหาลนค านน เจาชวหากใชดาบฟนตายรวงหลนลงดน)

ในนทานมหศจรรยของไทยมกกลาวถงตวละครเจาเมองวามลกษณะทส าคญ

อกประการหนงคอ การเปนผมสตปญญาและความร เจาเมองในนทานมหศจรรยของไทยจะเปนผม

ปญญาทเฉลยวฉลาดพเศษกวาคนทวไป และเจาเมองจะเปนผแสวงหาความรท าใหรอบรในคาถา

เวทมนตรตาง ๆ อกดวย

การเปนผมปญญาทเฉลยวฉลาดของเจาเมองในนทานมหศจรรยของไทย จะกลาวถง

เจาเมองวาเปนผทสามารถแกไขปญหาหรอปรศนาตาง ๆ ไดดวยปญญาทฉลาด ดงในนทานไทเขน

เรองก ากาด าทกลาวถงก ากาด าวาเปนผทสามารถตอบปญหาธรรมของนางสมลพมพาราชธดาของ

เจาเมองพาราณสได เจาเมองพาราณสจงใหชอใหมวา บณฑตราชา และตอมาเจาบณฑตราชากได

เปนเจาเมองปกครองเมองพาราณสสบตอไป ดงในนทานเรองก ากาด าวา

…เจาเมองพาราณสมธดาเจดนาง ตอมาพระอนทรไดน าหญงสาวมาไวในผลนน เจาเมองจงน าไปเลยงเปนธดาองคทแปดและใหชอวานางสมลพา แลวใหอยกบนางกญญาธดาองคทเจด ตอมาก ากาด าถอดเสอด าออกแลวเหาะไปตอบปญหาธรรมของนางสมลพมพา นางทงสองรกใครก ากาด าแตไมรวาเปนใคร ยาปกขกาน าดอกไมทรอยเปนปรศนาไปถวายนางทงสอง นางใหคนใชไปสบดและรวามชายผวด ามาอยกบยาปกขกา ทาวพาราณสใหชายหนมมาแขงตอบปญหาธรรมของนางสมลพมพา ก ากาด าไดนามใหมวาบณฑตราชา เทวดาไดแหแหนบณฑตราชาและพานางจนทามาหาบณฑตราชา พระอนทรเชญบญฑตราชาเหาะไปตอบปญหากลางอากาศ บณฑตราชาไดถอดเสอด า นางกญญาและนางสมลพมพาจงเผาเสอด า ตอมาบณฑต

214

ราชาไปสงมารดาทเมองพรหมทต นางสงคถกธรณสบ พระยาจตคราชาได ขอขมาและเชญนางจนทากลบมาอยเมองพรหมทต ฝายบณฑตราชาไดกลบไปครองราชยทเมองพาราณส…

(วชราภรณ ดษฐปาน, 2549: 261 – 262)

นอกจากเจาเมองในนทานมหศจรรยของไทยจะเปนผมปญญาทเฉลยวฉลาดแลว

เจาเมองยงเปนผทรจกแสวงหาความรเพอร าเรยนวชาในดานเวทมนตรคาถาดวย ในนทานมหศจรรย

มกจะกลาวถงเจาเมองวาจะตองเดนทางออกจากบานเมองเพอไปร าเรยนวชากบฤาษ ซงวชาท

เจาเมองร าเรยนนนกคอ วชาดานเวทมนตรคาถา ฤาษจะสอนเวทมนตรคาถาใหแกเจาเมองท าให

เจาเมองมพลงทวเศษเหนอกวาบคคลทวไป ดงในนทานเรองเจาศภสทธ กลาวถงเจาศภสทธไดออก

เดนทางไปร าเรยนวชากบฤาษทเมองตกศลา ฤาษไดสอนวชาส าหรบถอดดจตใหแกเจาศภสทธ ซงวชา

ถอดจตนเปนคาถาทพญานาคไดเขยนฝากเอาไวให เมอเจาศภสทธร าเรยนวชาส าเรจแลวกสามารถ

ถอดจตของตนได ดงปรากฏในนทานเรองเจาศภสทธวา

…เจาศภสทธเปนลกเจาเมอง ๆ หนง และพอเขากยกเมองใหครอง เจาศภสทธนมคนทเกดมาเปนคบญคนหนงโตมาดวยกนไปไหนกไปดวยกน วนหนงเจาศภสทธเดนทางไปศกษาทเมอง ตกศลา เดนทางไปกลางปาไปพบฤาษตนหนง ฤาษนมญาณพเศษรวาทเจาศภสทธเดนทางมาน เปนการมาโดยน าศตรมาดวย เรองทจะไปเรยนทเมองตกศลานนฤาษกหามไมใหไป เจาศภสทธกไมคอยฟงจะไปใหได ฤาษจงยกตวอยางวาธรรมดาหงสกใหอยกบหงสพวกหนงไปคบกบกาซงเปนสตวจญไร หงสกไปถกกบดกของพรานเพราะกา พระยาหงสบนมาพบหงสบรว ารของตนถกกบดกอยกบกา จงรอนลงมากระซบใหหงสบรวารวาเวลานายพรานมาเปดกบดกใหท าเปนตาย เมอนายพรานมาเหนวาหงสตายกเอาออกมากองไว สวนกานนกดนรนอย นายพรานเอาไมทบหวตายเสย สวนหงสเมอหลดจากกบดกกพากนบนหน ฉนใดฉนนน พระฤาษบอกเชนกบเจาจะไปเรยนวชาทเมองตกศลา แตเจากไมเชอจะไปใหได พระฤาษจงบอกวาเอาอยางนกแลวกนเขาไปดหองน าของขากแลวกน ทหองน านนมเรองวาไดมครฑไปจบเอาพระยานาคมาจากทะเลบนผานมาทางนนและหางของพระยานาคไปฟาดเอาหองอาบน าของฤาษพงไป พระยานาคจงชดใชใหโดยเขยนคาถาไวขางฝากระดานหองน า คาถานเปนคาถาส าหรบถอดจตไปใสอยางอนได ฤาษใหเจาศภสทธเรยนจนไดหมดสวน...

(เวาน เพลงเออ, 2519: 410 – 412)

การเปนผมวชาปญญาของเจาเมองในนทานมหศจรรยเปนปจจยหนงทสงผลตอการ

สรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ลกษณะการเปนผมวชาปญญาของเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอมลกษณะทเหมอนกบเจาเมองในนทานมหศจรรยของไทย กลาวคอ เจาเมองใน

215

วรรณกรรมคาวซอจะเปนผทมปญญาเฉลยวฉลาดเหนอกวาบคคลทวไป เชน อายรอยขอด กวได

กลาวถงอายรอยขอดวาเปนผทฉลาดหลกแหลม มสตปญญาทกวางไกล ดงในคาวซอวา

ชางปากชางจา รย ารคด เฉลยวเจยวดวย วนวย ฉลาดรพรอม ปญญาเผยผาย จอมองคชาย เดนเทยวเทยวเหลน

(อายรอยขอด, 2511: 19) (ถอดความ: วนเวลาลวงผานจนอายรอยขนมอายไดสองขวบ อายรอยขอดผมบญมาก ไดเทยววงกระโดด ไปมา เปนผทชางพดชางสนทนา มความคดฉลาด มปญญาทกวางไกล)

นอกจากนเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอยงเปนผทแสวงหาความร และมความรใน

ดานคาถาเวทมนตรเชนเดยวกบเจาเมองในนทานมหศจรรย ซงวชาเวทมนตรคาถาถอเปนลกษณะ

หนงของความมหศจรรยทปรากฏในนทานมหศจรรยและสงผลสบตอมาในวรรณกรรมคาวซอ ดงท

คาวซอเรองนกกระจาบ กลาวถงตอนทเจาสรรพสทธร าเรยนวชาจากฤาษ ท าใหเจาสรรพสทธรอบรใน

ดานเวทมนตรคาถา ท าใหคงกระพนชาตรและสามารถถอดจตได ดงในคาวซอวา

เจาสรรพสทธ ดวงจตบหยาน กร าเรยนไป บพก คาถาเวทมนตร ยงมมากนก ครสอนสงหอ ทงวน สองคนพเลยง ความรเพยงกน ขามทงแทงฟน ลกปนบใกล ทงผาหวอก จกจตออกได คาถาเวทมนตร พร าพรอม

(นกกระจาบ, 2511: 20) (ถอดความ: เจาสรรพสทธผมจตใจเขมแขง ไมเกรงกลวตอสงใด ไดไปร าเรยนคาถาเวทมนตรทอาจารยสงสอนใหทกวน เจาสรรพสทธและพเลยงร าเรยนคาถาเวทมนตรตาง ๆ อยางเชยวชาญ ท าใหคงกระพนชาตรแมแตมดหรอดาบกแทงไมเขา หรอลกปนกไมสามารถท ารายได นอกจากนยงไดเรยนคาถาเวทมนตรทสามารถถอดจตไดดวย)

จากการศกษาภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจะเหนไดวา ลกษณะสากล

ของนทานมหศจรรยมอทธพลตอการสรางภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ คอ การม

พลงวเศษและการครอบครองของวเศษ เปนคณลกษณะทส าคญของเจาเมองทปรากฏในวรรณกรรม

คาวซอทกเรอง นอกจากนในนทานพนบานของไทยยงมลกษณะของความมหศจรรยทแตกตางกบ

นทานมหศจรรยของยโรปอย กลาวคอ นทานมหศจรรยของไทยบางเรองจะมลกษณะเปนนทาน

ศาสนาดวย ตวละครเจาเมองจะมภาพลกษณของผปกครองเมอง คอ เจาเมองมกมการสบเชอสายมา

จากกษตรย แตอยางไรกตามเจาเมองในนทานมหศจรรยของไทยจะตองมความเกยวของกบพลงวเศษ

216

และของวเศษปรากฏอยเสมอ เชน เจาเมองเปนผครอบครองของวเศษ ไดแก ดาบสรกญไชย ธนวเศษ

แกววเศษ รองเทาวเศษ รวมไปถงสตววเศษ ซงของวเศษแตละชนดลวนมพลงมหศจรรยแตกตางกน

ไป เชน ดาบสรกญไชยใชตอสกบยกษ รองเทาวเศษเมอสวมแลวสามารถเหาะขนไปในอากาศ หรอ

มาวเศษสามารถพดภาษามนษยได เจาเมองเปนผมพลงอ านาจวเศษเหนอกวาคนทวไปซงเกดจากการ

เรยนรของเจาเมอง เชน เจาเมองมวชาถอดจต และคงกระพนชาตร นอกจากนเจาเมองยงเปนผทม

รปงามอนเกดจากพลงวเศษคอการถอดรปอยางมหศจรรยอกดวย ลกษณะความมหศจรรยดงกลาว

เปนลกษณะทปรากฏในนทานมหศจรรยของไทยทสงผลตอการสรางภาพลกษณ เจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอ ทงนเพอใหผอานและผฟงเกดความบนเทง และเพอชวนใหผอานหรอผตดตาม

เรองราวของตวละครในวรรณกรรมคาวซอวาจะมบทสรปอยางไร รวมทงไดรบขอคดจากเรองราวใน

วรรณกรรมคาวซอเรองตาง ๆ ดวย

3.ปจจยทมาจากแนวคดของสงคมลานนา ลานนา หมายถงดนแดนทมนาจ านวนมาก ในคมภรใบลานหลายฉบบใหชออาณาจกรน

เปนภาษาบาลวา ทสลกขเขตตนคร แปลวา นครทมนาจ านวนสบแสน (อดม รงเรองศร , 2549: 1)

อาณาจกรลานนาเปนอาณาจกรเกาแกทมอารยธรรมสบเนองมาตงแตโบราณ

ดนแดนลานนาไดพฒนาจากรฐขนาดเลก (City State) เปนรฐขนาดใหญ หรอ

อาณาจกร (The Early Kingdom) ขนในสมยราชวงศมงราย (สรสวด อองสกล , 2557: 7) ลานนา

เปนอาณาจกรทเปนเอกราช มกษตรยหรอเจาเมองเปนผมอ านาจสงสดในการปกครองบานเมอง

ตอมาในป พ.ศ. 1839 พระญามงรายไดกอตงเมองเชยงใหมขนเพอเปนศนยกลางของอาณาจกร

ลานนา พระญามงรายเปนกษตรยปกครองเชยงใหมพระองคแรกในราชวงศมงราย เมอพระญามงราย

สวรรคตกใหผทมเชอสายมาจากราชวงศมงรายเปนกษตรยปกครองบานเมองสบตอไป เพอพฒนา

บานเมองใหเกดความเจรญรงเรองในดานตาง ๆ ทงดานพทธศาสนา ประเพณวฒนธรรม สงคมและ

เศรษฐกจ

อาณาจกรลานนาเปนอาณาจกรทมความเจรญรงเรองในดานพทธศาสนา พทธศาสนาม

ความส าคญตอดนแดนลานนามาตงแตกอนราชวงศมงราย กลาวคอ พทธศาสนาไดเขามาสดนลานนา

217

ตงแตสมยของพระนางจามเทวเปนตนมา (อาณาจกรหรภญไชย) ความเชอทางพทธศาสนาจงอยเหนอ

ความเชอเรองผซงเปนความเชอดงเดม ท าให แนวคดพทธศาสนามสวนส าคญในการก ากบการ

ประพฤตปฏบตของผปกครองและประชาชน กษตรยตองยดมนในประเพณหลกหกประการ ไดแก

พทธประเพณ ศาสนประเพณ โบราณประเพณ ราชประเพณ โลกประเพณ และประเทศราชประเพณ

ซงเปนทมาของกฎหมายขอบงคบตาง ๆ ทจะท าใหบานเมองสงบสข และผปฏบตกยงจะไดรบผลบญ

ทไดเสวยสขไปภายหนา หากไมปฏบตกจะเกดฉบหายและไดทกขทงโลกนและโลกหนา (รตนาพร

เศรษฐกล, 2552: 175) กษตรยเปนองคอปถมภพระพทธศาสนา ไมวาจะเปนการสรางศาสนสถาน

ศาสนวตถ การรจนาวรรณกรรมชาดก รวมทงการท าสงคายนาพระไตรปฎก แสดงใหเหนถงความ

เจรญรงเรองของพทธศาสนาในดนแดนลานนา ความรงเรองของพทธศาสนาเปนเครองแสดงใหเหนวา

กษตรยเปนผมบญบารมทยงใหญ นอกจากนพทธศาสนายงเปนสงทหลอมรวมความศรทธาของชาว

ลานนาทกชนชนเขาไวดวยกน

นอกจากความรงเรองในดานพทธศาสนาแลว ดนแดนลานนายงมความเจรญรงเรองใน

ดานสงคมและเศรษฐกจ กลาวคอสงคมลานนาเปนสงคมเกษตรกรรมมาตงแตกอนสมยราชวงศมงราย

ราวพทธศตวรรษท 10 กอนเจาสงหนวตกมารสรางเมองโยนกนาคพนธนครขนมา เพราะปรากฏวา

กอนหนานนมการใชเครองมอทเปนโลหะ ดงจะเหนไดวาปเจากบค า เปนผทมหมวกทท าดวยทอง

และปเจาลาวจกคอผทมจอบจ านวนมากส าหรบแจกจายใหบรวารไปท าไรไถนา นนคอมการพฒนาอย

ในขนสงคมกสกรรมแลว (อานนท กาญจนพนธ: 2560: 53) ในสมยราชวงศมงรายอาณาจกรลานนา

มพนฐานอยทการเกษตร พนทสวนใหญเปนภเขาและหบเขา พนทราบมจ านวนนอย คอเพยงหนง

สวนสของพนททงหมด พนทราบเปนสวนทส าคญตอการท าเกษตร เพราะเหมาะกบการท านาทดน า

ซงใหผลผลตสง สวนพนทสงมการปลกไรขาวไร ผลผลตขาวในลานนาไดผลดเฉพาะในเขตทมน าอดม

สมบรณ เขตทการปลกขาวใหผลดคอแองทราบเชยงใหม – ล าพน บรเวณนเปนแหลงผลตส าคญของ

อาณาจกร ขาวเปนสนคาของอาณาจกรลานนา สงเกตไดจากหลกฐาน การมทาขาวเปลอกอยในเขต

เชยงแสน และการสงสวยขาวใหแกจนจ านวน 9,000 คาน (สรสวด อองสกล, 2555: 208)

ลานนาเปนอาณาจกรทมความเจรญรงเรองในดานตาง ๆ การทจะพฒนาอาณาจกรใหม

ความเจรญรงเรองไดนน นอกจากจะมปจจยมาจากสภาพภมศาสตรทอดมสมบรณ และประชากรทม

218

ความเขมแขงแลว ผปกครองเมองหรอกษตรยถอเปนสงส าคญในการขบเคลอนปจจยตาง ๆ เพอให

บานเมองและประชาชนชาวเมองเจรญรงเรองดวย

3.1.ลกษณะเจาเมองในสงคมลานนา กษตรย หรอเจาเมองในสงคมลานนา เปนผทมอ านาจสงสดในการปกครอง

บานเมอง ประวตศาสตรลานนานบตงแตราชวงศมงรายไดพฒนาจากรฐพนถนแบบไท (Tai) คอ

พฒนาจากชมชนขนาดเลก กษตรยและประชาชนมความผกพนใกลชดกน ตอมาพฒนามาเปนการ

สรางรฐ “อาณาจกรพทธศาสนา” (The Buddhist State) มลกษณะสากล เจาเมองเปนองคอปถมภ

พระพทธศาสนาแบบลงกาวงศ และหลอหลอมความเชอของประชาชนดวยพทธศาสนา กระทงมาถง

กษตรยราชวงศเจาเจดตน ครองเมองเชยงใหมในฐานะเจาเมองประเทศราชโดยเปนเมองขนของสยาม

กษตรยลานนาเชยงใหมในราชวงศนเปนเสมอนกษตรยทองถน และถกดงอ านาจเขาสสยามอยาง

คอยเปนคอยไป เจาหลวงอ านาจลดลงตามล าดบ และสนสดลงใน พ.ศ. 2482 (สรสวด อองสกล,

2557: ก – ข)

ในชวงทลานนามระบอบการปกครองทมเจาเมองหรอกษตรยเปนศนยกลางของ

สงคม เจาเมองลานนามลกษณะและหนาทการปกครองทนาสนใจแตกตางกบเจาเมองทวไป กลาวคอ

ลกษณะของเจาเมองในสงคมลานนาทงในสมยราชวงศมงรายและราชวงศเจาเจดตนมลกษณะของ

การเปนขนธรรม หรอธรรมราชา แนวความคดธรรมราชาคอแนวคดทเนนความเปนกษตรยผทรง

ธรรม ตามคตพระพทธศาสนา กษตรยควรปฏบตตนอยในความดงามในกรอบพระพทธศาสนา

กษตรยสงเสรมพระพทธศาสนาโดยถอวาพระองคคอองคอปถมภทยงใหญทสดในอาณาจกรซงไมม

ใครเทาเทยมได กษตรยท าหนาทท านบ ารงและสงเสรมพระพทธศาสนาใหแพรหลาย เปนการสราง

บญและสะทอนบารมและอ านาจทางการเมองดวย แนวคดนปฏบตสบมาจนถงสมยราชวงศเจาเจดตน

เชอกนวาความเจรญหรอความเสอมของบานเมองขนอยกบความตงอยในทศพธราชธรรมของกษตรย

(สรสวด อองสกล, 2555: 187) บญบารมเปนอทธพลของพทธศาสนาทครอบง าความเชอในสงคม

ลานนามาโดยตลอด เพราะเชอกนวาผทไดขนเปนกษตรยคอผมบญบารมทสงสมไวแตชาตปางกอน

เปนผมบญมากกวาคนอน ๆ (รตนาพร เศรษฐกล , 2552: 177) นอกจากนยงมวรรณกรรมค าสอน

ลานนาทมงสอนใหเจาเมองปฏบตตามกรอบของศลธรรม เชน โคลงพระลอสอนโลก และโคลง

219

วฑรสอนหลาน เพอใหเจาเมองเปนผปกครองททรงธรรม และไดรบการยอมรบนบถอจากคนในสงคม

วาเปนขนธรรม

ในดานความเปนอยของเจาเมองหรอกษตรยในสงคมลานนามลกษณะแตกตางกบ

เจาเมองทวไป กลาวคอ กษตรยในสงคมลานนาทงในสมยราชวงศมงรายและสมยเจาเจดตนจะม คม

ไม เปนทประทบ ไมไดสรางเปนตกใหญโต ดวยคตลานนาถอวา การกออฐถอปนนนใชกบอาคารใน

พระพทธศาสนาและกษตรยไมมฐานะเปนเทพเจาหรอเทวราชาจงไมมการใชค าราชาศพทส าหรบ

กษตรย (สรสวด อองสกล , 2555: 185 – 186) คม ของเจาเมอง หรอบานของชาวนากสรางแบบ

เดยวกนทงหมด จะตางกนกแตขนาดของบาน คณภาพของวตถทใชสรางและฝมอเทานน การ

แกะสลกลวดลายไวทหนาจว สรางดวยไมสกทงหลงเทานนเองทท าใหบานของพวกเจานายดตางกบ

บานของคนทวไป (เสถยร พนธรงส และอมพร จลานนท, 2505: 413) ทงนการมคมไมเปนทประทบ

ของเจาเมองในลานนาแสดงใหเหนถงรปแบบของการเปนกษตรยทองถนทมความเปนอยทเรยบงาย

ในดานการปกครองเจาเมองเปนเจาของทดนทงหมดในอาณาจกร ซงเปนการอางสทธ

เพอเรยกรองผลประโยชนจากแผนดนในอาณาจกร ในทางปฏบตกษตรยไมอาจใชทดนทงหมดดวย

พระองคเอง จงจดสรรใหแกสถาบนสงฆ และขนนางใหไดสวนแบงผลประโยชนจากการท าราชการ

(สรสวด อองสกล, 2555: 211) ในสมยเจาเจดตนเชอพระวงศองคส าคญ ๆ และเจานายใหญมกจะได

กนนา คอไดรบกรรมสทธในทดนและประชาชนทท ามาหากนอยในทดนนน (รตนาพร เศรษฐกล ,

2552: 183) ในการปกครองบานเมองเจาเมองจะมขนนางและไพรท าหนาทชวยเหลอราชกจตาง ๆ

ซงต าแหนงขนนางในลานนาสมยราชวงศมงรายแบงออกเปน 2 กลมคอ ขนนางเปนเจานายญาตวงศ

และขนนางทไมใชเจา ขนนางทเปนเจานายญาตวงศกษตรยจะแตงตงตามความดความชอบ และสงไป

ครองเมองขน สวนขนนางทไมใชเจาจะท าหนาทส าคญในเมอง เชน ต าแหนงสงเมอง ประกอบดวย

ขนนางระดบสง 4 ต าแหนง ไดแก พญาแสนพงคเมองไชย (พญาแสนหลวง) พญาสามลาน

พญาจาบาน และพญาเดกชาย นอกจากนยงมขนนางต าแหนงตาง ๆ ชวยราชการ เชน ดานการคลง

ยตธรรม การคา และการทต (สรสวด อองสกล , 2555: 189) ในสมยราชวงศเจาเจดตนกไดแบง

มลนายออกเปน 2 กลมคอ มลนายโดยก าเนด และมลนายโดยต าแหนง ซงมลนายโดยก าเนดจะเปน

เจานายทเปนญาตวงศ สวนมลนายโดยต าแหนงจะมอ านาจส าคญในบานเมอง เชน ต าแหนงเจาขนธ

ทง 5 พระยาเคาสนาม พระยาในคม แควน และแกบาน (สรสวด อองสกล , 2555: 480 – 481)

220

นอกจากต าแหนงขนนางหรอมลนายแลว เจาเมองลานนายงเปนผทมไพร และทาส ซงเปนชนชนลาง

มหนาทท าตามค าสงของเจาเมอง เจาเมองในสมยราชวงศเจาเจดตนมหนาทในการตรวจบญชไพร

เพอใหทราบจ านวนไพรในสงกดของตนดวย

นอกจากลกษณะเจาเมองในสงคมลานนานจะสะทอนผานเอกสารประวตศาสตร

ตาง ๆ เชน ต านาน พงศาวดาร จารก และจดหมายเหต แลว วรรณกรรมคาวซอถอเปนขอมลหนงท

สะทอนลกษณะของเจาเมองในสงคมลานนาไดอยางนาสนใจ แมวาเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจะ

ไมใชเจาเมองทมตวตนอยจรงตามประวตศาสตร แตดวยประสบการณทางวรรณศลปของกวจงได

สะทอนลกษณะของเจาเมองในสงคมลานนาผานตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอไดอยาง

ละเมยด เพอใหผอานหรอผฟงคอชาวลานนาไดเกดจนตภาพของเจาเมองทสรางสรรคขนจากสภาพ

สงคมของลานนาในยคสมยนนดวยเชนกน

3.2.อทธพลของสงคมลานนาทสงผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ วรรณกรรมคาวซอเปนวรรณกรรมทสนนษฐานวาเกดขนในสมยตนรตนโกสนทร (พ.ศ.

2300 – 2470) ซงตรงกบรชสมยของพระเจากาวละเจาเมองเชยงใหมพระองคแรกของราชวงศ

เจาเจดตน นบตงแตยคสมยราชวงศเจาเจดตนสงคมและเศรษฐกจลานนาในยคนเปนชวงรอยตอแหง

ยคสมยจากยคจารตเปนยคใหม เงอนไขส าคญของความเปลยนแปลงคอ รฐสมบรณาญาสทธราชยได

จดการรวมอ านาจเขาสศนยกลาง โดยสถาปนาระบบราชการแบบใหม พรอมกบการยกเลกชนชน

มลนายหรอเจานายทองถน ยกเลกไพรและทาสซงเปนโครงสรางเดมของรฐจารต ในขณะนนไดเกด

ความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ การเมอง และสงคมเปนเหตใหเกดชนชนกลาง ซงเปนชนชนใหมใน

สงคมลานนา สวนเจาหลวงและเจานายทองถนยงมฐานะเปนชนชนสง โดยปรบเปลยนเขามาเปนสวน

หนงของประชาคมเมองแบบใหม และในชวงเปลยนผานไปส ยคใหมไดเกดการกอรป “เมอง”

สมยใหมแทนท “เมอง” แบบเกาทมมาแตโบราณ เมองสมยใหมเปนศนยกลางความเจรญและความ

ทนสมยในทกดาน ยคนเมองขยายโดยกระจายตวออกจากศนยกลางเดมมาสพนททสะดวกตอการ

คมนาคม (สรสวด อองสกล , 2555: 479) เมอพจารณาจากเอกสารทางประวตศาสตรทกลาวถง

เจาเมองในลานนาสมยราชวงศเจาเจดตน หรอสมยทลานนาหลอมรวมเขากบสยามแลวนน นบเปน

ชวงเดยวกบทวรรณกรรมคาวซอเรมเกดขนและไดรบความนยมในสงคมลานนา วรรณกรรมคาวซอจง

เปรยบเสมอนกระจกทสะทอนใหเหนถงภาพลกษณเจาเมองลานนาในยคสมยดงกลาว ซงภาพลกษณ

221

ของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอสมพนธกบเจาเมองในประวตศาสตรสมยนนไดเปนอยางด

เมอศกษาวรรณกรรมคาวซอพบวาภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ กวไดสรางสรรค

ขนมาจากกรอบความคดของเจาเมองในสงคมลานนา บทบาทของเจาเมองในลานนาด ารงอยไดเพราะ

ไดรบการรบรองสทธธรรมจากพระมหากษตรยทกรงเทพฯ และไดรบการสนบสนนจากกลมวงศญาต

ในราชวงศเจาเจดตน นอกจากจะไดรบสทธธรรมดงกลาวแลว ยงตองสถานปนาและรกษาอ านาจของ

ตนโดยอาศยพธกรรมทกระท าตามประเพณโบราณของทองถนเชนเดยวกบราชวงศมงราย ดงนน

ฐานะของเจาเมองประเทศราชลานนาจงเสมอนกษตรยของทองถนทท าหนาทสบตอราชวงศมงราย

และเจาเจดตนมความคดจะฟนฟบานเมองลานนาใหเจรญรงเรองเหมอนสมยพระญามงรายปกครอง

(สรสวด อองสกล , 2555: 482) เจาเมองในสงคมลานนาสงอทธพลตอการสรางภาพลกษณของ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอใหเปนผมคณลกษณะและหนาททส าคญหลายประการ ไดแก การม

ทรพย การอปถมภพระพทธศาสนา การตรวจบญชไพร และการท าเกษตรกรรม

ลกษณะเจาเมองในสงคมลานนาประการแรกคอ การมทรพย พระราชทรพยของ

เจาเมองไดมาโดยต าแหนง เชน การมคมหรอหอค า การมทรพยสนเงนทอง การมบรวารรบใช รวมทง

สตวบรวาร ซงการมพระราชทรพยของเจาเมองในสงคมลานนาไดสะทอนผานตวละครเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอ กวไดจ าลองใหเหนภาพลกษณของผปกครองเมองในสงคมลานนาวาเปนผทม

ทรพยผานวรรณกรรมคาวซอ เชน การมหอค าหรอคม และการมบรวาร

การมหอค าหรอคมเปนลกษณะของเจาเมองในลานนา ตามประวตศาสตรลานนา

กลาวถงชวตความเปนอยของเจาเมองซงแสดงถงฐานะทเหนอผคนอน ๆ ในบานเมองและเปนการ

จ าลองชวตราชส านกจากกรงเทพฯ เจาเมองและเจานายตาง ๆ ในลานนามทอยทเรยกวา “คม” หรอ

หอค า (หอค ามสถานะสงกวาคม) คมมฐานะเปนศนยกลางของความเจรญดานตาง ๆ และตงอย

บรเวณกลางเวยง อนเปนพนทส าคญสงสดของเมอง ในสมยพระเจากาวละคมหลวงอยบรเวณเวยง

แกว ซงเคยเปนถนทอยของกษตรยราชวงศมงรายมาแตเดม สวนสมยพระเจาอนทวชยานนทครอง

เมองเชยงใหมคมหลวงอยบรเวณทตงโรงเรยนยพราชวทยาลยในปจจบน ส าหรบสภาพภายในคม

หลวงกลางเวยงในสมยพระเจากาวโลรสสรยวงศ (พ.ศ. 2399 – 2413) นน ศาสนาจารยเดเนยล

แมคกลวาร ด.ด. มโอกาสไดเขาเฝาพระเจากาวโลรส แมคกลวารไดบรรยายถงทองพระโรงในคมหลวง

วาใหญโต ดงในเอกสารทกลาววา

222

…เมอไปถงทองพระโรงแลว พวกเราพบกบขบวนแหอยางใหญโตอยางทพวกเราไมเคยพบเหนมากอนในหมคนลาว เจาชายและเจาหญงทกคน ตลอดจนเจาหนาทตางยนอยกนพรอมหนา กลาวไดวาทองพระโรงของเชยงใหมสมยนน พยายามจ าลองชวตราชส านกจากกรงเทพฯ ทยอสวนใหเหมาะสมกบฐานะ นบวาเปนชวตทเตมไปดวยอ านาจและความมงคงทสดของเมอง…

(อางถงใน สรสวด อองสกล, 2555: 485 – 487)

นอกจากน ในบนท กของบาทหลวงกรองฌอง (Jean Baptiste Grandjean)

มชชนนารคณะมสซงตางประเทศแหงกรงปารส (M.E.P.) ไดบนทกรายละเอยดของหอค าหรอทอง

พระโรงของเจาหลวงเชยงใหม คอ เจาหลวงพทธวงศ เจาผครองนครเชยงใหมองคท 4 (พ.ศ. 2367 –

2389) ดงปรากฏในบนทกวา

...เมอถงเวลาไปเขาเฝา ขนนางฝายใน (ขาราชส านก)จะพาพวกเราเขาไปในทองพระโรงทดทมทบและนากลว ททองพระโรงนนมขนนางนงสงบนงอยกบพนรอคอยพวกเราอยกอนแลวราว 8 – 10 คน แตละคนคอนขางสงวยและดนาเกรงขามมาก ชางนาแปลกททองพระโรงนนไมมแมกระทงมานงและเกาอ ดงนนพวกเราจงถกบงคบใหนงบนทนงเกา ๆ ขางใตเปดโลง...

(กรมศลปากร, 2561: 195 – 196)

ความเปนอยของเจาเมองในสงคมลานนาทมคมหลวงเปนทประทบเปนพระราช

ทรพยอยางหนงทแสดงถงความฐานะทเหนอกวาสามญชนทวไป ลกษณะของการมคมหลวงเปนท

ประทบของเจาเมองยงปรากฏในภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ซงกวไดกลาวถงพระราช

ทรพยของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอวาเปนผทมคมหลวงหรอหอค าเปนทประทบเชนเดยวกบเจา

เมองในสงคมลานนาสมยนนดวย ดงจะเหนไดจากคาวซอเรองบวระวงศหงสอ ามาตยค าทกลาวถงวา

เจาเมองคอเจาบวระวงศไดเสดจมาถงคมและเสนาอ ามาตยกไดอญเชญใหประทบบนราชบลลงก


คนมาเถงคม สนกสขเสน แลวขออญเชญ พวกพลเปนเจา หนอบวระวงศ บญทรงหนอเหนา ขนอยบลลงก นงนจ นางปทมมา นงแอมเซยมซด ถดอยใกล เทยมทน

(บวระวงศหงสอ ามาตย, 2511: 78) (ถอดความ: เมอเจาบวระวงศมาถงคม พวกพลเสนากอญเชญขนนงบลลงก โดยมนางปทมมานงชดใกล)

223

นอกจากเจาเมองจะมคมเปนทประทบแลว เจาเมองยงเปนผทมบรวารรบใช เชน ขา

ราชบรพาร ทหารเสนา ไพรพลตาง ๆ รวมไปถงสตวบรวารดวย การมขาราชบรพารและเสนาตาง ๆ

ของเจาเมองตามเอกสารลานนาพบวามการแบงเสนาออกเปนประเภทตาง ๆ ไดแก 1.เสนาเคา คอ

เสนาผใหญ ประธานคณะเสนา 2.เสนาชาง คอทหารทใชชางเปนพาหนะ 3.เสนาดาบ คอทหารทใช

ดาบเปนอาวธ 4.เสนาไตค า คอพนกงานสอบสวน 5.เสนาเทยวตน คอทหารเดนเทา 6.เสนามา คอ

ทหารทใชมาเปนพาหนะ 7.เสนารถ คอทหารทใชรถศกเปนพาหนะ 8.เสนาหอก คอทหารทใชหอก

เปนอาวธ 9.เสนาหาน คอทหาร นกรบผกลาหาญ 10.เสนาผตางตา คอเสนาตางพระเนตรพระกรรณ

และ11.เสนาอามาตย คอเสนาอ ามาตยซงเปนขาราชบรพาร (สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ

เลม 14, 2542: 7178 – 7180) เมอพจารณาตามเอกสารลานนาทกลาวถงเจาเมองวาเปนผทมบรวาร

ทเปนขาราชบรพาร และเสนาตาง ๆ แลว เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอกมลกษณะการมมบรวาร

คลายกบเจาเมองในสงคมลานนาดวยเชนกน กลาวคอ กวไดสรางสรรคตวละครเจาเมองใหม

ภาพลกษณผปกครองทมบรวารมากมาย บรวารของเจาเมองไดแก ขาราชบรพาร และเสนาตาง ๆ ดง

คาวซอเรองสวรรณเมฆะหมาขนค าทกลาวถงบรวารของเจาสวรรณ คอ เสนาประเภทตาง ๆ ไดแก

เสนาเทยวตน เสนาชาง เสนามา รวมไปถงไพรพลมากมาย ดงในคาวซอ

สามสพนอง กออกเจยรจร ขชางงางอน พรอมกบไพรฝา เสนาเทยวตน เทยวดนเปนทา ชางมานน ทวทอง หลางพองตอยต เภรพาทยคอง ตะลมกอง น าพล เสนาชางมา สอดเสยวสะสน ออกจากต าบล เวยงอนทแหงหน

(สวรรณเมฆะหมาขนค า, 2511: 96) (ถอดความ: เจาสวรรณพรอมกบชายาอกสองคนไดออกเดนทางโดยขนขบนหลงชางงายาว มไพรพลเสนาเดนเทา เสนาชาง เสนามา ดรยดนตรบรรเลงน าพลไปสเมองพาราณส)

ในวรรณกรรมคาวซอเรองเจาสวตรไดกลาวถงต าแหนงของขนนางของลานนาคอ

ต าแหนงพญาเดกชาย เดกชายเปนชอต าแหนงขนนางหรอขาราชการระดบสงมมาตงแตสมยทพระญา

สามฝงแกนเปนกษตรยเชยงใหม (พ.ศ. 1954 – 1984) ในครงทพระญาไสลอแหงกรงสโขทยยกก าลง

ไปลอมเชยงใหมเพอบบใหรบทาวยกมกามเปนกษตรยเชยงใหมนน มชายหนมชอเพกยสคมคนตงแต

อาย 16 – 30 ป ไดประมาณ 300 คน ซมอยตามดอยสเทพเพอไลทหารสโขทยทปลกพวก ไดหวของ

ทหารสโขทยไปถวายพระญาสามฝงแกนทกวน ท าใหพระองคประหลาดใจวาเปนเดก แตท าไมจง

224

กลาหาญนก จงเรยกคนเหลานนวา “เดกชาย” ตอมาพบวามการเพมเตมชอของต าแหนงขน ตามท

ปรากฏในศลาจารกภาคเหนอ มต าแหนง เดกชาย จาเดกชาย พนเดกชาย ลามเดกชาย หาญเดกชาย

ภายหลงต าแหนงต าแหนงเดกชายจดเปนระดบ “พระญา” ในกลมของสงเมอง ซงประกอบดวย

พระญาแสนหลวง พระญาสามลาน พระญาจาบาน และพระญาเดกชาย อนเปนต าแหนงของขนนาง

สบตระกลกนมาโดยไมมเชอเจา (สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 5, 2542: 2274 – 2275)


สวนเจาสวตร ลกพระจอมเหงา เปนหนอทาวพอ ชายเดยว

บมคคบ ใฝฟนกมเกลยว เดนทองเทยว กบเพอนปองเหลน

คนตาวนเยน ขมาเปนเสน ตามคองเวยง ละไล

มทาระกา เดกชายแลนใช วงแวดเจา ชวน

คนค ามาแลว เรยกรองหากน เสยงสาวสนน ลงไปทากวาง

มหาดเลก เดกชายแวดขาง ลงอาบน าวง ลอยไป

(เจาสวตร, 2511: 21)

(ถอดความ: เจาสวตรราชบตรพระองคเดยวของพระญาอาทตย เจาเมองพาราณส ในเยนวนหนงเจาสวตรก

ไดเลนขมากบเพอน ๆ มมหาดเลกเดกชายอารกขาความปลอดภยให เมอถงตอนค าเจาสวตรพรอมกบ

มหาดเลกกพากนลงเลนน าดวยกนอยางสนกสนาน)

ในดานหนาทของเจาเมองในสงคมลานนาสงอทธพลตอการสรางภาพลกษณ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ หนาทของเจาเมองในลานนาทส าคญประการหนงคอ การอปถมภ

พระพทธศาสนา นบตงแตสมยราชวงศมงรายมาจนถงสมยเจาเจาเจดตนเจาเมองเปนผปฏบตหนาท

ในการสงเสรมพระพทธศาสนาโดยถอวาพระองคคอองคอปถมภทยงใหญทสดในอาณาจกรซงไมมใคร

เทาเทยมได เจาเมองท าหนาทท านบ ารง และสงเสรมพระพทธศาสนาใหแพรหลายจงมการสรางวดขน

มากมาย เจาเมองหลายพระองคไดผนวชในพระพทธศาสนา มการสถาปนาพทธศาสนาลงกาวงศ

ระลอกใหม รวมทงการท าสงคายนาพระไตรปฎกเกดขนในดนแดนลานนา (สรสวด อองสกล , 2557:

17 – 18) ความเจรญรงเรองของพระพทธศาสนาในลานนาเกดขนเพราะเจาเมองเปนองคอคร

ศาสนปถมภพระพทธศาสนา กระทงมาจนถงรชสมยของพระเจากาวละ เจาเมององคแรกของราชวงศ

เจาเจดตน พระเจากาวละไดฟนฟเมองเชยงใหมหลงจากถกพมาปกครองนานกวา 200 ป และการ

ฟนฟบานเมองในรชสมยของพระองคทส าคญประการหนงคอ การอปถมภฟนฟพระพทธศาสนาใน

225

ลานนาใหกลบมาเจรญรงเรองเหมอนดงสมยราชวงศมงรายอกครง การอปถมภพระพทธศาสนาใน

สมยของพระเจากาวละพระองคไดบรณะวดส าคญ เชน วดพระสงห พระองคไดสงเสรมการศกษา

พระพทธศาสนา ฟนฟการเชยนต านาน การคดลอกคมภรใบลาน และแตงตงสมณศกดในต าแหนง

สงฆราชา สวาม สมเดจ มหาเถร และราชคร (สรสวด อองสกล , 2557: 31) นอกจากนเจาเมอง

เช ยงใหมท กพระองคย งได อปถมภท าน บ าร งพระพทธศาสนาเร อยมา ม การสรางและ

บรณะปฏสงขรณศาสนสถาน ศาสนวตถในเมองเชยงใหมมากมาย สงเสรมการศกษาพทธศาสนา

รวมทงปฏบตตามหลกธรรมทางพระพทธศาสนาดวย

หนาทอปภมภพระพทธศาสนาของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอเปนหนาททไดรบ

อทธพลของสงคมลานนา โดยเฉพาะการปฏบตศาสนพธหรอสงเสรมพธทางศาสนาคอ การท าบญกฐน

ซงการท าบญกฐนเปนหนาทของเจาเมองทกระท ารวมกบประชาชน กฐนเปนประเพณทส าคญทาง

พทธศาสนา บญกฐนจะจดขนไดตองอาศยความรวมแรงรวมใจจากประชาชนทกภาคสวน การท าบญ

กฐนจะตองกระท าในระยะทก าหนดคอ ตงแตแรม 1 ค า เดอน 11 ถงกลางเดอน 12 บญกฐนส าหรบ

พทธบรษทถอกนวา การทอดกฐนมบญอานสงสมากยากทชาวบานจะถวายได เนองจากในสมย

โบราณผาจวรและบรขารหายาก พระสงฆจะท าจวรแตละผน ตองใชเวลาหาผาแตละชนมารวมกนไว

แลวใชไมกฐนคอ สะดงชวยเยบใหมรองผาตะเขบตรงกน การถวายผาครบชดของประชาชนจงท าได

ยาก (มณ พยอมยงค, 2529: 224) การท าบญกฐนของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอสะทอนใหเหน

ความใกลชดระหวางเจาเมองและประชาชนชาวเมอง เจาเมองเปนผน าในการท าบญกฐนซงเปนการ

ท าบญทยงใหญ และชาวเมองตางรวมกนตระเตรยมสงของตาง ๆ ทใชส าหรบท าบญกฐน พรอมกบได

ท าบญกฐนรวมกบเจาเมองดวย ดงในคาวซอเรองอายรอยขอดทกลาวถงพระญาสรมตไดมพระราช

บญชาสงใหเสนาปาวประกาศใหประชาชนในเมองวาจะจดงานท าบญกฐน เมอประชาชนทราบวา

เจาเมองจะจดงานกฐนจงไดพรอมใจกนมาทหนาพระลานในวงของเจาเมองเพอรวมกนเตรยมขาวของ

เครองไทยทานตาง ๆ ส าหรบงานกฐน ขาวของเครองไทยทานทประชาชนรวมกนจดเตรยม เช น

ตระกราส าหรบเปนภาชนะใสขาวของ ผก ผลไม หมาก พล ดอกไมธปเทยน และขนมชนดตาง ๆ

เพอท าบญกฐนรวมกบเจาเมองในครงน ดงในคาวซอวา

สวนปถสา ชายหญงหนมเฒา ทราบความเอา ถซน

กพากนมา จด ๆ จง ๆ เตมแหงหอง พระลาน

226

คนมาพรอมแลว กรบจดการ แตงดาครวทาน เตมวงคมเจา

พองกสานกวย พองกต าขาว พองกเซาะเอา เครองใช

หมากปนพลยา มาลาดอกไม เขาตกแตงได ท าดา

ผกผลลกไม มสสะชนปลา มะพราวถวงา อ าพาหวานสม

ขาวแคบแตนจน หนมจอกขาวตม ขาวหนมวงงอ ซอคด

...



(อายรอยขอด, 2511: 46 – 47)

(ถอดความ: เมอประชาชนชาวเมองทราบวาเจาเมองจะจดงานกฐน จงไดพรอมใจกนมาทพระลานในวงของ

เจาเมอง ท าใหพระลานเตมไปดวยประชาชนชาวเมอง เมอประชาชนมาถงพรอมกนแลวกไดตระเตรยม

เครองไทยทาน บางคนสานตระกรา บางคนต าขาว บางคนกไปหาของใชตาง ๆ ไดแก หมาก พล ดอกไม ผก

ผลไม เนอสตว มะพราว ถว งา รวมทงขนมชนดตาง ๆ เชน ขาวแคบ ขาวแตน ขนมเทยน ขาวตมมด และ

ขนมวง เมอถงงานกฐน เจาเมองและประชาชนในเมองตางนอมน ามาลยดอกไม ธปเทยน ใสขนเพอท าบญ

กฐนในครงน)

นอกจากนหนาทของเจาเมองในสงคมลานนายงมอทธพลตอการสรางภาพลกษณ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ หนาททส าคญอกประการหนงของเจาเมองในสงคมลานนาคอ

การตรวจบญชไพรดวย เมอพจารณาในประวตศาสตรลานนาแลวจะเหนวา สงคมลานนาเปนสงคมท

แบงแยกตามระบบชนชน ซงประกอบดวยชนชนมลนาย และชนชนทไมใชมลนาย เจาเมองเปนชนชน

มลนาย มบรวารทมาจากชนชนมลนายและไมไดมาจากชนชนมลนาย บรวารของเจาเมองทมาจาก

ชนชนมลนาย ไดแก เจานายราชวงศ ขาราชบรพาร อ ามาตย เสนา ทหาร สวนบรวารของเจาเมองท

ไมไดมาจากชนชนมลนาย ไดแก ไพรและทาส ในวรรณกรรมคาวซอกลาวถงเจาเมองวามหนาทในการ

ตรวจบญชไพร ซงไพร ในสงคมลานนาหมายถง สามญชนทวไปทมไดเปนมลนายและมไดเปนทาส

และตองขนสงกดมลนายคนใดคนหนงมหนาทมาเขาเวรรบราชการตามระยะเวลาทกฎหมายก าหนด

ทกป ซงเรยกวา “ไพรเอาการเมอง” หากไพรไมเขาเวรรบราชการกจะตองสงเงนหรอสงของตอบแทน

การถกเกณฑแรงงานไพร ในสงคมลานนามความหมายรวมทงผหญงและผชาย ซงมลกษณะ

เหมอนกบไพรในสวนกลาง หลกฐานซงแสดงการใชแรงงานไพรหญงลานนามปรากฏใหเหนอยบาง

ดงเชนการตดตามรบใชมลนาย (หญง) ชนสงลงมากรงเทพฯ เนองจากมลนายจะเขาเฝาฯ ถวายเครอง

227

ราชบรรณาการ และพบวาในสมยพระเจาอนทวชยานนท ไดเกณฑแรงงานไพรท าถนนรอบคดานใน

เวยง (พ.ศ. 2416) ครงนนมการเกณฑแรงงานไพรหญงรวมท างานปะปนกบไพรชาย ไพรถงเปนก าลง

ส าคญของบานเมองมาก จดไดวาเปนสวนประกอบทส าคญของเมอง ดงทมงรายศาสตรระบวา “ทาว

พระยาครองเมองไดกดวยไพร” จากความส าคญของก าลงคน (ไพร) ท าใหแตละเมองตางตองการ

เพมพนก าลงคนใหมากขน โดยวธการตงเมองใหมและการท าสงคราม “เทครว” ซงวธหลงนสามารถ

เพมพนก าลงคนไดในเวลาอนรวดเรว สงครามทเกดขนในภมภาคแถบนจงมเปาหมายส าคญคอกวาด

ตอนผคนจากบานเมองอนมาไวในบานเมองของตน ปรากฏหลกฐานเสมอวา เมองทพ ายแพสงคราม

บางครงถกกวาดตอนผคนไปจนหมดสนกลายเปนเมองรางไป ส าหรบเชยงใหมเคยตกในสภาพเมอง

รางอยประมาณ 20 ป (พ.ศ. 2319 – 2339) และในชวงกอนหนานนชาวเชยงใหมถกกวาดตอนไป

พมาหลายครงและครงส าคญคอ พ.ศ. 2306 ซงต านานพนเมองเชยงใหมกลาววา ชาวเชยงใหมถก

กวาดไปจนหมด (สรสวด อองสกล, 2555: 488– 489)

ไพร ถอเปนชนชนทอยภายใตการปกครองของเจานาย ไพรแตละคนทอยภายใต

อ านาจของเจานายขนนางจะตองคอยรบใชปรนนบตงานของเจานายทกอยาง แรงงานไดเปลาของ

ไพรเหลานท าใหเจานายประหยดคาใชจายไดมาก เมอเจานายตองการสรางบานกเพยงแตสงใหไพรใน

สงกดของตนน าไม ไมไผ หญาคา หรออปกรณทจ าเปนตาง ๆ มากอสรางให แมแตการขนขาวจากนา

ของเจากมชาวบานหาบไปสง หรอน าสตวไปบรรทกสงใหถงยงฉางของเจานาย ไพรไดรบการปฏบต

อยางอะลมอลวย อาจจะเปนเพราะจารตประเพณดงเดมทก าหนดใหกษตรยตองปฏบตตอไพรอยางด

ปฏบตตามกฎหมายทใหความส าคญของไพรวา “โบราณเมองทานเยยะเมองเปนเพอไพรดาย หาไพร

ยากนก บควรหอไพรฉบหาย คนไพรฉบหายเจาเมองกฉบหายดาย” (รตนาพร เศรษฐกล, 2552: 190

– 191) เจาเมองในลานนาเปนผทมไพรในสงกดมากทสด ไพรถอเปนก าลงส าคญในบานเมอง

เจาเมองจงมหนาทตรวจบญชไพร เพอใหทราบจ านวนคนอนเปนก าลงส าคญของบานเมอง เปนไปได

วาเมอเจาเมองเรมครองเมอง กตองส ารวจบญชไพรแลวบอกไปยงรฐบาลกลาง ตวอยางเชน หลงจาก

เจาราชวงศไดเปนเจาเมองแพร ไดท าบญชหางวาวจ านวนคนเมองแพร ซงมทงสน 2,500 คน (พ.ศ.

2391) และในป พ.ศ. 2399 หลงจากพระเจากาวโลรสขนครองเมองกไดท าบญชจ านวนคนเชยงใหม

(สรสวด อองสกล, 2555: 497) หนาทการตรวจบญชไพรของเจาเมองในสงคมลานนาสงอทธพลตอ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ กวไดกลาวถงหนาทตรวจบญชไพรวาเปนหนาทของเจาเมอง ดงในคาว

228

ซอเรองหงสหน กลาวถงเจาเมองพาราณสททอดพระเนตรไพรพรอมทงตรวจบญชไพรในสงกดของตน

ดงคาวซอวา

ทอดพระเนตรซด แลวบรรหาร ใหรบเกณฑคาน วนนหอได สามพนคน ทงไกลและใกล หอรบไป ตรวจช แลวเอาบญช มาแจงเดยวน อยาหอขาดเสน สกคน

(หงสหน, 2511: 32) (ถอดความ: เจาเมองไดทอดพระเนตรไพร แลวเกณฑไพรจ านวนสามพนคนทมาจากเมองตาง ๆ ลงในบญช ไมใหขาดแมแตคนเดยว)

ลกษณะของเจาเมองในสงคมลานนาทมอทธพลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซออกประการหนงคอ การท าเกษตรกรรม ในการปกครองของลานนานอกจาก

เจาเมองจะมไพรมากทสดแลว เจาเมองยงเปนผถอครองทดนมากทสดดวย ทดนของเจาเมองลานนา

สวนใหญใชในการท านา ในสมยโบราณทดนทกตารางนวอยในความครอบครอบของพระเจาแผนดน

ผทท านาตองเชาและเสยภาษใหหลวงเพอน าเงนทไดไปบรหารประเทศตอไป นาทไมไดรบเงนภาษ

เขารฐมอย 2 ประเภท คอ 1.นาทพระเจาแผนดนหรอมหาเทวไดอทศถวายเปนทกลปนาใหกบวด

เรยกวา “นาวด นาพระ” และ2.นาทยกใหเปนนาประจ าต าแหนงของขาราชการตามศกดนา

ในลานนาเรยกนาประเภทนวา “นาขม นาขาง” ผทท านาประเภทนจะตองเสยภาษใหกบผทเปน

เจาของนา (ศรเลา เกษพรหม, 2541: 13 – 14) การทเจาเมองในสงคมลานนาเปนผทถอครองทดน

มากทสดและพนทสวนใหญของเจาเมองจะใชในการท านา เจาเมองจะใชไพรในสงกด ท านาในทนา

ของเจาเมองจงเปนไปไดวาทเจาเมองคอผทมนามากทสดดวย ดงนนหนาทหนงของเจาเมองจงตอง

ท าหนาทควบคมการท านาในทของตนดวย ทงนเพอใหไดผลผลตเตมท ดงเชน เจาหลวงล าปางไป

ควบคมการเกยวขาว เจาหลวงเชยงใหมออกไปดนาขาว (สรสวด อองสกล , 2555: 499) การท

เจาเมองใชแรงงานไพรชวยท านาสะทอนใหเหนถงวถชวตของชาวลานนาทท าเกษตรกรรมโดยการ

ปลกขาวเปนหลก

การควบคมการท านาเปนหนาทของเจาเมองในสงคม สวนเจาเมองในวรรณกรรม

คาวซอมลกษณะทแตกตางกบเจาเมองในสงคมลานนา กลาวคอ เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอไมได

ท าหนาทในการควบคมการท านาของไพรเทานน แตเจาเมองยงเปนผทลงแรงท านารวมกบประชาชน

ชาวเมองดวย ซงหนาทดงกลาวไดสะทอนใหเหนถงวถชวตของเจาเมองในทองถน การรวมลงแรง

229

ท านาของเจาเมองท าใหไดผลผลตเตมท และเปนการควบคมการท านาของไพรไปดวย นอกจากนยง

แสดงถงความใกลชดระหวางเจาเมองกบประชาชน ดงปรากฏในคาวซอเรองอายรอยขอดทกลาวถง

พระญาสรมต เจาเมองอนทะไววา เมอถงฤดท านาทงเจาเมองและไพร รวมถงคนในเมองทกหมเหลา

กจะลงแรงรวมกนท านา ดงในคาวซอเรองอายรอยขอดวา

เดยวนมอนนอย จกขอไขจา เถงระดมา ท านาหวานกลา อตฤด ฝนตกทวหนา แผนพสธา ชมน า หวยบวกหนองบง ล าคลองแมน า เตมชก า นาวา คนเมองมนษย ทกทสาขา พากนท านา หวานพชผลขาว ทกคนตระกล ไพรไทยขาเจา เอากนมวเมา ซะซาว

(อายรอยขอด, 2511: 84) (ถอดความ: เมอถงฤดฝนผนแผนดนชมฉ าดวยน าฝน แมน าล าคลองเตมจนสามารถพายเรอได ผคนทวทกทตางพากนท านาไมเวนแมแตเจาเมองกตองท านา)

แนวคดของสงคมลานนาสงผลตอการภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

แมวากวจะไมไดบอกวาเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมภาพลกษณเหมอนกบของเจาเมองในสงคม

ลานนาพระองคใด แตกวไดสรางสรรคตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอใหมลกษณะและหนาทท

ละมายคลายกบเจาเมองในสงคมลานนาไมวาจะเปนการเปนผมทรพย การท าบญกฐน การตรวจบญช

ไพร และการรวมลงแรงท านา ซงสมพนธกบเจาเมองในสงคมลานนา แสดงใหเหนถงเอกลกษณของ

ตวละเจาเมองทกวไดสรางสรรคขนใหกลมกลนกบบรบทสงคมลานนาในยคสมยนนไดอยางนาสนใจ

จากการศกษาปจจยทสงผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

พบวา ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอไดรบการสรางสรรคขนจากแนวคด 3 ประการคอ

แนวคดของนทานชาดก แนวคดของนทานพนบานไทย ประเภทนทานมหศจรรย และแนวคดของ

สงคมลานนา ซงแนวคดท งสามประการสงผลตอการสรางภาพลกษณตาง ๆ ของเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอ แนวคดทส าคญทสงผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมาก

ทสดคอ แนวคดของนทานชาดก เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจะผทมคณลกษณะตามแนวคดของ

นทานชาดก กลาวคอ เจาเมองจะตองเปนพระโพธสตว มบญญาธการ มวชาปญญา มจรยธรรม และม

รปงาม การทแนวคดของนทานชาดกมอทธพลตอการสรางภาพลกษณของเจาเมองนน แสดงใหเหน

วา วรรณกรรมคาวซอเปนวรรณกรรมทมทมาจากคาวธรรมอนเปนเรองราวในชาดกหรอเปนเรองราว

ของพระโพธสตว การสรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอกวจงพยายามคงความเปน

230

เจาเมองตามรปแบบของชาดกเอาไว เพอแสดงใหเหนความส าคญของชาดกทมงน าเสนอถงหลกธรรม

ทางพทธศาสนาใหกบประชาชนผานตวละครเจาเมองโดยเฉพาะการท าดและสงสมบญใหมาก

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจงมภาพลกษณตามอดมคตของพทธศาสนา

แนวคดส าคญประการตอมาคอ แนวคดของนทานพนบานไทย ประเภทนทาน

มหศจรรย แนวคดนสงผลตอการก าหนดภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอใหม

คณลกษณะของความมหศจรรยคอ การเปนผวเศษ ซงเจาเมองจะตองเปนผทครอบครองของวเศษ

รวมทงแสดงอ านาจและพลงมหศจรรยของของวเศษในการท าราชกจตาง ๆ ของเจาเมองใหส าเรจได

ดวยความเรยบรอย การทเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมภาพลกษณทไดรบอทธพลจากแนวคดของ

นทานพนบานไทย ประเภทนทานมหศจรรย แสดงใหเหนวาตวละครเจาเมองเปนตวละครท

สรางสรรคขนจากจนตนาการของกวโดยมนทานพนบานเปนปจจยส าคญ การสรางสรรคตวละคร

เจาเมองตามรปแบบของนทานกเพอใหผอานหรอผฟงเกดความสนกสนานและเกดจนตนาการถงตว

ละครเจาเมองทมลกษณะพเศษแตกตางไปจากบคคลทวไป

สวนแนวคดของสงคมลานนาเปนแนวคดทสงผลตอการสรางภาพลกษณ เจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอใหเปนไปตามรปแบบของเจาเมองในสงคมลานนา แมวาเจาเมองในวรรณกรรมคาว

ซอจะเปนเจาเมองทไมมตวตนอยจรงในประวตศาสตร แตกวไดสะทอนคณลกษณะและหนาทตาง ๆ

ของเจาเมองในสงคมลานนาผานตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ เพอแสดงใหเหนถง

ความสมพนธระหวางเจาเมองกบคนในสงคมอนเปนลกษณะทโดดเดนของเจาเมองแตกตางกบ

เจาเมองในวรรณกรรมอน ๆ อทธพลของสงคมลานนาส งผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอใหมคณลกษณะและหนาทตาง ๆ ไดแก การเปนผมทรพย การอปถมภพทธศาสนา

โดยการท าบญกฐน การตรวจบญชไพร และการท านาปลกขาวรวมกบประชาชน การสรางสรรคใหตว

ละครเจาเมองมลกษณะและหนาทดงกลาวเพอใหผอานและผฟงคาวซอไดเกดจนตภาพถงเจาเมองใน

บรบทสงคมลานนาตามยคสมยนน และเพอใหตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอซงเปนตวละครท

ไมมตวตนอยจรงตามประวตศาสตรมความสมจรงมากขน

231

บทท 5 สรป อภปรายผลการศกษาและขอเสนอแนะ

การศกษาภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ เปนการศกษาภาพลกษณเจาเมอง

ของเจาเมองทปรากฏในวรรณกรรมคาวซอ และศกษาถงปจจยทมผลตอการสรางภาพลกษณเจาเมอง

ในวรรณกรรมคาวซอ ซงวรรณกรรมคาวซอทน ามาใชในการศกษามจ านวนทงสน 14 เรอง ไดแก

คาวซอเรองก ากาด า เรองจนตะฆา เรองเจาสวตร เรองชางโพงนางผมหอม เรองชวหาลนค า

เรองนกกระจาบ เรองบวระวงศหงสอ ามาตย เรองวงศสวรรค เรองวรรณพราหมณ เรองสทธน

เรองสวรรณเมกฆะหมาขนค า เรองสวรรณหอยสงข เรองหงสหน และเรองอายรอยขอด

5.1.สรปผลการศกษา เมอวเคราะหคณลกษณะและหนาทของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอแลว พบวาคณลกษณะ

และหนาทของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอสงผลท าใหเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมภาพลกษณ

ตามกรอบความคดตาง ๆ ท งหมด 9 ภาพลกษณ ไดแก ภาพลกษณการเปนผปกครองเมอง

ภาพลกษณพระโพธสตว ภาพลกษณเจาเมองลานนา ภาพลกษณผมบญ ภาพลกษณผมของวเศษและ

อ านาจวเศษ ภาพลกษณผมสตปญญาและความร ภาพลกษณผมจรยธรรม ภาพลกษณผมทรพย และ

ภาพลกษณผมรปงาม

ภาพลกษณการเปนผปกครองเมอง เปนภาพลกษณทไดรบการสรางสรรคขนเปนไปตาม

แนวคดของผปกครองเมองในอดมคตทจะตองมคณลกษณะและหนาทในการปกครองบานเมองเพอให

เกดความมนคงและสงบสข ซงคณลกษณะของการเปนผปกครองเมองทปรากฏผานตวละครเจาเมอง

ในวรรณกรรมคาวซอ ไดแก การสบเชอสายมาจากกษตรย การมพระราชอ านาจ และการมทรพย

สวนหนาทหรอพฤตกรรมของผปกครองเมองทน าเสนอผานตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

ไดแก การสงสอนผอยใตอ านาจ การใหรางวลแกผท าคณประโยชน การตดสนคดความ การอปถ มภ

พระพทธศาสนา และการปกครองบานเมองโดยธรรม

ภาพลกษณพระโพธสตว เปนภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอทสรางสรรคขน

ตามคตความเชอเรองพระโพธสตวอนเปนอดมคตของพระพทธศาสนา เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

จะตองมคณลกษณะของการเปนพระโพธสตวจตมายงโลกมนษยเพอปราบทกขเขญใหแกมนษย

232

ซงคณลกษณะของพระโพธสตวทปรากฏผานเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ไดแก การใชค าเรยก

เจาเมองวาเปนพระโพธสตว การถอก าเนดตามแบบของพระโพธสตว และการมบรวารนางสนมทมาก

ถงหนงหมนหกพนนาง

ภาพลกษณเจาเมองลานนา เปนภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอทสมพนธกบ

มตของสงคมตามประวตศาสตรลานนา ภาพลกษณเจาเมองลานนาทน าเสนอผานหนาทของเจาเมอง

ในวรรณกรรมคาวซอ ไดแก การตรวจบญชไพร และการท าเกษตรกรรม ซงหนาทดงกลาวเปนหนาท

ของเจาเมองในประวตศาสตรดวย กลาวคอ เจาเมองจะตองท าการตรวจบญชไพรเพอใหทราบจ านวน

ไพรในสงกดของตน และเจาเมองจะตองท าเกษตรกรรมหรอการท านา เพราะเจาเมองถอครองทนา

มากทสด เมอถงฤดท านาเจาเมองจะตองไปควบคมการท านา และท านารวมกบประชาชนในเมองดวย

ภาพลกษณผมบญ เปนภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอทสรางสรรคตามหลก

ค าสอนพระพทธศาสนา คอ การท าความด การเปนผมบญของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจะตอง

เปนผมบญทพเศษยงใหญเหนอกวาสามญชนทวไป และเปนบญทสงสมมาตงแตอดตชาต กลาวคอ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอจะตองเปนผมบญมาก บญหนา บญหน า บญสง บญเรอง เพอแสดงให

เหนวาผทเปนเจาเมองนนจะตองเปนผมบญญาธการ เพอปกครองบานเมองใหเกดความสงบสขรมเยน

ภาพลกษณผมของวเศษและอ านาจวเศษ เปนภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ

ทสรางสรรคขนเพอใหเจาเมองมความพเศษ โดยการเปนผครอบครองของวเศษตาง ๆ เชน ดาบวเศษ

ธนวเศษ แกววเศษ และสตววเศษ นอกจากนเจาเมองยงมพลงอ านาจวเศษ เชน การเหาะเหน

เดนอากาศ และการแปลงกาย ทงนการมของวเศษและพลงอ านาจวเศษกเพอใหเจาเมองปฏบต

ภารกจตาง ๆ ส าเรจลลวงไปดวยด ไมวาจะเปนการตอสกบศตร การเดนทางไปยงทตางๆ และ

การชวยเหลอมนษย

ภาพลกษณผมสตปญญาและความร เปนภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอท

จะตองมคณลกษณะของการเปนผมสตปญญาทเฉลยวฉลาด เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอเปนผทม

ปญญาฉลาดหลกแหลมกวาบคคลทวไป และเปนผรอบรเชยวชาญในศาสตรตาง ๆ เชน การรบ และ

เวทมนตรคาถา ทงนเพอปองกนตว และปกปองบานเมองในยามทถกขาศกศตรมารกรานบานเมอง

233

ภาพลกษณผมจรยธรรม เปนภาพลกษณทแสดงใหเหนวาเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอเปนผ

มจรยธรรมตามหลกธรรมของพระพทธศาสนา เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอเปนพทธศาสนกชนทยด

มนปฏบตตามหลกธรรมของพระพทธศาสนาอยางเครงครด ไดแก หลกเบญจศล อฏฐศล พรหมวหาร

4 ฆราวาสธรรม 4 และมงคลธรรม 38 ทงนเพอแสดงใหเหนวาเจาเมองเปนผทรงพระคณอนประเสรฐ

และเปนผทมหลกของความดในการด าเนนชวต

ภาพลกษณผมทรพย เปนภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอทแสดงใหเหนถง

ความยงใหญของเจาเมอง ทรพยของเจาเมองนนจะตองเปนผทมทรพยสมบตมากกวาคนทวไป ทรพย

สมบตของเจาเมอง ไดแก ทรพยสมบต และบรวาร ทรพยสมบตของเจาเมองประกอบดวย ปราสาท

ราชวง และทรพยสนตาง ๆ เชน เงน ทอง เพชร พลอย หอก ดาบ เครองประดบ และผนผา สว น

ทรพยทเปนบรวารประกอบดวย มนษยบรวาร และสตวบรวาร มนษยบรวาร เชน ทาวขนมลนาย

เสนาอ ามาตย ทหาร องครกษ และราชฑต สวนสตวบรวาร เชน ชาง มา วว และควาย

ภาพลกษณผมรปงาม เปนภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอทไดรบการ

สรางสรรคใหมรปรางงดงามตามรปแบบของการเปนพระเอกในเรอง เมอเจาเมองมบทบาทเปน

พระเอกของเรองกวจงสรางสรรคพรรณนารปรางของเจาเมองวาเปนผมรปงาม โดยพรรณนาถงความ

งามของเจาเมองวามผวพรรณผดผอง มสงาราศ มใบหนาทงดงาม ความงามของเจาเมองท าใหมความ

โดดเดนกวาคนทวไป และเปนทหลงใหลแกหญงสาวทไดพบเหน

ภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณทโดดเดนแตกตางกบเจาเมองใน

วรรณกรรมลานนาประเภทอน ภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอสรางสรรคขนโดยการ

ผสมผสานลกษณะของเจาเมองในประวตศาสตรกบเจาเมองในนทานเขาไวดวยกน การผสมผสาน

ลกษณะของเจาเมองในประวตศาสตร ผวจยไดศกษาเปรยบเทยบกบเจาเมองในต านานพนเมอง

เชยงใหม พบวาลกษณะของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะทคลายคลงกบเจาเมองในต านาน

พนเมองเชยงใหม ไดแก การสบเชอสายมาจากกษตรย การมอ านาจ การมทรพย การสงสอนผอยใต

อ านาจ การตดสนคดความ การใหรางวลแกผท าคณประโยชน และการอปถมภพระพทธศาสนา สวน

การผสมผสานลกษณะของเจาเมองในนทาน ผวจยไดศกษาเปรยบเทยบกบเจาเมองในวรรณกรรม

โคลงนทานลานนา พบวาเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะคลายคลงกบเจาเมองในโคลงนทาน

234

ไดแก การเปนผมของวเศษและอ านาจวเศษ และการเปนผมรปงาม ทงนการผสมผสานลกษณะของ

เจาเมองในประวตศาสตรกบเจาเมองในนทานแสดงใหเหนถงความสามารถของกวในการสรางสรรค

ตวละครเจาเมองใหมลกษณะสมจรงตามประวตศาสตร และในขณะเดยวกนกไมไดละเลยลกษณะ

ความเปนนทานเพอใหผอานและผฟงเกดไดเกดจนตนาการและความเพลดเพลนไปดวย

นอกจากนเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอยงมลกษณะทโดดเดนแตกตางกบเจาเมองใน

วรรณกรรมลานนาประเภทอน ไดแก การรวมแรงท าเกษตรกรรม การเปนพระโพธสตว การสงสอน

หลกธรรม และการท ากฐน ซงลกษณะของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอดงกลาวเปนลกษณะเฉพาะ

ของเจาเมองทไมปรากฏในวรรณกรรมลานาประเภทอน หรอหากปรากฏกจะปรากฏรายละเอยดท

แตกตางกน ท าใหเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะทโดดเดนเปนพเศษ

เมอพจารณาภาพลกษณตาง ๆ ของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอพบวา ภาพลกษณเจาเมอง

ในวรรณกรรมคาวซอไดรบการสรางสรรคมาจากปจจยของแนวคดทส าคญ 3 ประการ ไดแก แนวคด

ของนทานชาดก แนวคดของนทานพนบานไทย – ไท ประเภทนทานชาดก และแนวคดของสงคม

ลานนา

ปจจยทมาจากแนวคดวรรณกรรมชาดกสงผลตอการสรางสรรคภาพลกษณเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอ วรรณกรรมชาดกซงเปนเรองราวของพระพทธเจาในอดตชาตมความสมพนธกบ

สงคมลานนาตงแตสมยของพระนางจามเทว พ.ศ. 1204 เปนตนมา วรรณกรรมชาดกเปนสวนหนงใน

การสรางสรรควรรณกรรมพทธศาสนาในดนแดนลานนา วรรณกรรมชาดกทไดรบความนยมและ

แพรหลายในลานนาคอ วรรณกรรมชาดกนอกนบาต ซงเปนวรรณกรรมชาดกทนกปราชญแตงขนโดย

มเคามาจากนทานพนบาน ชาดกนอกนบาตทส าคญและมบทบาทในลานนาคอ ปญญาสชาดก

อทธพลของปญญาสชาดกสงผลตอการสรางสรรควรรณกรรมลานนาประเภทตาง ๆ โดยเฉพาะ

อยางยงวรรณกรรมลานนาประเภทคาวซอ วรรณกรรมคาวซอเปนวรรณกรรมทมตนเคามาจาก

คาวธรรม ซงคาวธรรมใชส าหรบเทศนในวด สวนคาวซอใชเลาใหแกคนทวไปฟงตามโอกาสตาง ๆ

ดงนนผแตงคาวซอจงยงคงรปแบบเรองทสรางใหคลายกบชาดกตามคาวธรรม คาวซอซงเปนเรองราว

ของการบ าเพญบารมของพระโพธสตวเชนเดยวกบชาดกนอกนบาต เนอหาในวรรณกรรมคาวซอ

หลายเรองมลกษณะคลายกบเรองในปญญาสชาดก แนวคดของนทานชาดกมอทธพลตอการสราง

235

ภาพลกษณตาง ๆ ของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอใหเหมอนกบเจาเมองในนทานชาดก ไดแก การ

เปนพระโพธสตว การเปนผมบญ การเปนผมสตปญญาและความร การเปนผมรปงาม การเปนผม

จรยธรรม และการเปนผปกครองเมอง

ปจจยทมาจากแนวคดของนทานพนบานไทย – ไท ประเภทนทานมหศจรรย สงผลตอการ

สรางภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ เนองจากวรรณกรรมคาวซอมเคาโครงเรองตาม

รปแบบของนทานพนบานไทย – ไท ประเภทนทานมหศจรรย กลาวคอ นทานมหศจรรยเปนนทานท

เกยวของกบอทธฤทธปาฏหารยและความมหศจรรยเหนอธรรมชาต และนทานมหศจรรยของไทย –

ไท มรายละเอยดขององคประกอบทแตกตางกบนทานมหศจรรยของยโรป เชน การจดประเภทของ

นทานซงนอกจากจะเปนนทานมหศจรรยแลว นทานพนบานไทยยงสามารถเปนนทานศาสนาดวย

การระบสถานทซงมกระบชอเมองเอาไวชดเจน ตวละครในนทานพนบานไทยมตวละครท

นอกเหนอไปจากนทานมหศจรรยของยโรปเชน ฤาษ พระอนทร แกนเรองมกใหแงคดในหลกค าสอน

ทางศาสนาเชน ท าดไดด ท าชวไดชว การมความกตญญ สวนความมหศจรรยมกมของวเศษและ

อ านาจวเศษเขามาเกยวของเสมอ และมอนภาคทพบบอยเชน นางเอกเปนลกคนท 7 พระอนทรน า

พระเอกไปเลยง วรรณกรรมคาวซอมลกษณะของความเปนนทานมหศจรรยของไทย – เขามา

เกยวของกบตวละครเจาเมอง โดยน าเสนอผานภาพลกษณของเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ ไดแก

การเปนผปกครองเมอง การเปนผมของวเศษและอ านาจวเศษ และการเปนผมสตปญญาและความร

ปจจยทมาจากแนวคดของสงคมลานนา เปนปจจยหนงทสงผลตอการสรางภาพลกษณ

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอไดรบการสรางสรรคผานมตของเจาเมอง

ในสงคมลานนา เนองจากวรรณกรรมคาวซอเปนวรรณกรรมทสนนษฐานวานาจะเกดขน ในชวง

ราชวงศเจาเจดตนซงเปนยคของการเปลยนแปลงจากยคจารตเปนยคใหม ตวละครเจาเมองใน

วรรณกรรมคาวซอเปนสงทกวไดสะทอนใหเหนถงลกษณะและหนาทของเจาเมองในสงคมลานนา

ซงเจาเมองในสงคมลานนาเปนผทมทรพย คอมคม และเหลาบร วารต าแหนงตาง ๆ นอกจากน

เจาเมองในสงคมลานนาจะตองมหนาทส าคญคอการอปถมภพระพทธศาสนาโดยการท าบญกฐน

การตรวจบญชไพรในสงกด และการท าเกษตรกรรมรวมกบประชาชนในเมอง

236

การศกษาภาพลกษณเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอแสดงใหเหนถงคณลกษณะและหนาทท

หลากหลายของเจาเมอง แสดงใหเหนถงแนวคดทส าคญอนเปนปจจยทสงผลตอการสรางภาพลกษณ

ท าใหเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมความโดดเดนทไดรบการสรางสรรคขนจากภมปญญา อนล าคา

ของกวลานนาไทย

5.2.อภปรายผลการศกษา คาวซอ เปนวฒนธรรมวรรณศลปลานนาทเกดขนในยคสมยทลานนนาไมไดเปนอาณาจกร

แตเปนประเทศราชของสยาม กวไดตระหนกถงการรกษาความเปนวฒนธรรมลานนาไว แตกมการ

ปรบเปลยนใหเขากบยคสมย กลาวคอ ในวรรณกรรมคาวซอไดสะทอนใหเหนเอกลกษณของสงคม

ลานนาในดานตาง ๆ ไมวาจะเปน พทธศาสนา ความเชอ การแตงกาย อาหารการกน อาคาร

บานเรอน วถชวตของชาวลานนา รวมไปถงรปแบบการปกครอง เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอเปน

ตวละครส าคญทกวไดสรางสรรคใหมภาพลกษณตามแบบเจาเมองในสงคมลานนา เจาเมองเปนผม

อ านาจสงสดในการปกครองบานเมอง และมลกษณะโดดเดนหลายประการทเปนลกษณะเฉพาะใน

สงคมลานนา เชน การมคมไมเปนทประทบ การมเสนาอ ามาตยต าแหนงตาง ๆ การอปถมภ

พระพทธศาสนา การตรวจบญชไพร และการท าเกษตรกรรม จงท าใหคาวซอเปนวฒนธรรม

วรรณศลปลานนาทกวไดสบสานและน าเสนอไวใหผอานและผฟงคาวซอไดรบร

ในขณะเดยวกนคาวซอไดมการปรบเปลยนเพอใหเขากบสงคมในยคสมยนน กลาวคอ คาวซอ

เปนวรรณกรรมทพฒนาขนมาจากคาวธรรม ซงคาวธรรมเปนเรองในชาดกนอกนบาตทพระใชเทศน

สงสอนธรรมะใหชาวบานฟงทวด สวนคาวซอเปนวรรณกรรมชาวบานทใชเลาสกนฟงทวไปในสงคม

ลานนา แมวาเนอหาในคาวซอจะเปนเรองราวการบ าเพญบารมของพระโพธสตวเชนเดยวกบชาดก

นอกนบาต แตการน าเอาเรองจากชาดกมาเลาใหชาวบานฟงจะตองมการปรบเปลยนการน าเสนอ

เพอใหผอานหรอผฟงเขาถงและเขาใจไดงาย การปรบเปลยนการน าเสนอเรองราวจากวรรณกรรม

ชาดกจงตองอาศยการผสมผสานลกษณะของวรรณกรรมชาดก นทานพนบาน ประเภทนทาน

มหศจรรย และลกษณะของสงคมเขาไวรวมกน วรรณกรรมคาวซอจงมไดเปนเรองราวจากชาดกเพยง

อยางเดยว แตมลกษณะเปนเหมอนนทานพนบานทเลาสกนฟงเพอใหผอานหรอผฟงคาวซอเกดความ

เพลดเพลนและตนเตนไปกบความมหศจรรยตาง ๆ ทแทรกไวในเรอง เชน การมของวเศษ สตววเศษ

พลงวเศษ หรอตวละครเหนอจนตนาการอยางเชน พระอนทร พญานาค ครฑ ยกษ ผดบ และผโพง

237

นอกจากนคาวซอยงไดผสมผสานลกษณะทางสงคมลานนาในยคสมยนนเขาไวดวย ซงเปนบรบทสงคม

ลานนาในสมยทเปนประเทศราชของสยาม ดงทไดกลาวไวในขางตน

วรรณกรรมคาวซอเปนวรรณศลปทไดรบความนยมในสงคมลานนาเพยงชวงเวลาหนง กอนท

คาวซอจะไดรบความนยมนอยลง คาวซอสนนษฐานวาเกดในสมยราชวงศเจาเจดตนหรอตน

รตนโกสนทร และไดรบความนยมเรอยมาจนถงป พ.ศ. 2511 รานประเทองวทยาไดจดพพมคาวซอ

เรองตาง ๆ เปนภาษาไทยกลาง หลงจากนนมาความนยมคาวซอกไดลดลงตามล าดบ ผวจยตง

ขอสงเกตวา การทคาวซอไดรบความนยมนอยลงอาจเปนเพราะสงคมลานนาพฒนาเปนสงคม

สมยใหมตามแผนพฒนาเศรษฐกจของรฐบาลท าใหผคนเรมหางเหนวฒนธรรมการอานหรอฟงคาวซอ

นอกจากนเนอหาในคาวซอไดสอดแทรกสงคมวฒนธรรมลานนาเฉพาะยคสมยเอาไวท าใหผอานหรอ

ผฟงรนใหมไมซมซบหรอเกดจนตนาการถงสภาพของสงคมในสมยนนไดจงท าใหผคนสนใจคาวซอ

นอยลงไปดวย อยางไรกตามแมวาคาวซอจะไดรบความนยมนอยลง แตคาวซอนนมบทบาททส าคญ

คอ เพอสรางความบนเทงใจใหกบผอานหรอผฟงคาวซอจะใชขบในโอกาสทมการเตรยมจดงานตาง ๆ

เชน ขนบานใหม งานบวช หรอบานทเพงจดงานศพเสรจสนไปใหม ๆ เจาภาพจะเชญผมความร

ความสามารถใหมาอานคาว ซงผอานคาวจะขบเปนท านองเรยกวา การเลาคาว คาวซอนอกจากจะ

เปนวรรณกรรมบนเทงแลว ในวรรณกรรมคาวซอยงไดแทรกค าสอนศลธรรมเอาไวดวย เนองจากคาว

ซอเปนเรองราวทมาจากชาดกนอกนบาตกลาวถงการบ าเพญบารมธรรมของพระโพธสตว แกนเรองใน

คาวซอจงมงเนนในเรองของการท าคณงามความดทสามารถชนะความชวทงปวงได การไดอานหรอฟง

คาวซอจงเปนการเนนย าใหประชาชนกรอปแตคณความดตามหลกพทธศาสนาดวย นอกจากนคาวซอ

ยงเปนวรรณกรรมทสะทอนสงคมลานนา คาวซอเปนวรรณกรรมพนบานทสอดแทรกเรองราวในสงคม

และวฒนธรรมลานนา เชน การแตงกายของผคนในลานนา ประเพณกนแขกแตงงาน ประเพณปอย

หลวงหรองานฉลองสมโภชตาง ๆ รวมทงการแสดงลานนา ไมวาจะเปนการละเลน ดนตร นาฏศลป

และการขบซอ คาวซอจงมบทบาทและหนาททส าคญในการกลอมเกลาจตใจของประชาชนใหยดมน

ในหลกศลธรรม รกษาในขนบธรรมเนยมประเพณตาง ๆ ของลานนา และเพอใหประชาชนผอานไดรบ

ความเพลดเพลนอนเปนพนฐานของความสขของประชาชนชาวลานนา

เจาเมองถอในวรรณกรรมคาวซอเปนตวละครเอกทส าคญและมบทบาทมากทสดในเรอง

ท าใหผอานและผฟงคาวซอใหความสนใจตวละครเจาเมองมาก ดงนนการสรางสรรคตวละครเจาเมอง

238

จงเปนสงส าคญทกวจะแทรกหลกธรรมค าสอนทางพระพทธศาสนาและสภาพลงคมลานนาผานความ

สนกสนานเพลดเพลนแบบนทานไวในตวละครเจาเมอง ท าใหตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอม

ลกษณะและหนาททหลากหลายสะทอนใหเหนถงภมปญญาทางวรรณศลปของกว

การศกษาภาพลกษณตวละครเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอ นอกจากจะท าให เหน

ภาพลกษณตาง ๆ ของเจาเมอง และปจจยทสงผลตอการสรางภาพลกษณของเจาเมองแลว ตวละคร

เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอยงมลกษณะทโดดเดนและแตกตางไปจากเจาเมองทวไป แมวาคาวซอ

จะเปนเรองจกร ๆ วงศ ๆ แตความเปนเจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมไดเปนเจาเมองแบบในนทาน

จกร ๆ วงศ ๆ เทานน เจาเมองในวรรณกรรมคาวซอมลกษณะของการผสมผสานระหวางเจาเมองใน

นทาน เจาเมองในวรรณกรรมชาดก และเจาเมองในสงคมลานนาเขาไวดวยกนอยางกลมกลนท าให

วรรณศลปประเภทนมลกษณะโดดเดนและนาสนใจ

5.3.ขอเสนอแนะ 5.3.1.การศกษาเปรยบเทยบภาพลกษณ เจาเมองในวรรณกรรมตางทองถนและน ามา

เปรยบเทยบภาพลกษณเจาเมองของแตละทองถนเปนการศกษาทนาสนใจทจะท าใหเหนลกษณะรวม

และลกษณะทแตกตางของภาพลกษณเจาเมองในแตละทองถน

5.3.2.นอกจากการศกษาภาพลกษณเจาเมองแลว การศกษาภาพลกษณของตวละครเอกฝาย

หญงในวรรณกรรมลานนา หรอวรรณกรรมอนกมความนาสนใจ เพราะจะท าใหเขาใจถงภาพลกษณ

ตวละครเอกฝายหญงและปจจยทท าใหเกดภาพลกษณของตวละครดงกลาวดวย

รายการอางอง

รายการอางอง

ภาษาไทย

หนงสอ

กรมศลปากร. (2550). คณธรรม จรยธรรม ตามรอยพระโพธสตว. กรงเทพมหานคร: อมรนทรพรนตง

แอนดพบลชชง.

___________. (2552). ปญญาสชาดก เลม 1 – 2. พมพครงท 3. กรงเทพมหานคร: อาทรการพมพ.

(พมพในงานออกเมรพระราชทานเพลงศพพระธรรมสทธาจารย (หน ถาวโร ป.ธ.5) อดตเจา

อาวาสวดพระสงหวรมหาวหาร อดตทปรกษาเจาคณะจงหวดเชยงใหม).

___________. (2561). ฝรงในลานนา. กรงเทพมหานคร: อรณการพมพ.

กรมสงเสรมวฒนธรรม. (2559). วรรณกรรมพนบาน : มรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของชาต.

กรงเทพมหานคร: ส านกงานกจการโรงพมพ องคการสงเคราะหทหารผานศกในพระบรม

ราชปถมภ.

กญญรตน เวชชศาสตร. (2534). การศกษาเรองหงสจากศลปกรรมในประเทศไทย. กรงเทพมหานคร:

อมรนทรพรนตงกรพ.

จตราภรณ ตนรตนกล , ผแปล. (2544). กงศตวรรษในหมคนไทยและคนลาว. พมพครงท 2.

กรงเทพมหานคร: มตชน.

โชต กลยาณมตร. (2548). พจนานกรมสถาปตยกรรมและศลปเก ยวเน อง. พมพคร งท 2.

กรงเทพมหานคร: เมองโบราณ.

ดวงเดอน ณ เชยงใหม, เจา. (2552). ๘๐ วสสา ดร. เจาดวงเดอน ณ เชยงใหม. เชยงใหม: แสงศลป.

ต านานพนเมองเชยงใหม ฉบบ เชยงใหม ๗๐๐ ป. (2538). เชยงใหม: ศนยวฒนธรรมจงหวดเชยงใหม

สถาบนราชภฏเชยงใหม.

ทรงศกด ปรางควฒนากล. (2557). วรรณกรรมค าสอนของลานนา: ลกษณะเดน ภมปญญา และ

คณคา. เชยงใหม: ศนยลานนาศกษา คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

_____________. (2539). วรรณกรรมทองถน. เชยงใหม: ภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม.

____________, บรรณาธการ. (2527). รายงานการสมมนาทางวชาการ วรรณกรรมลานนา เลม 1 –

240

2. เช ยงใหม : โครงการต ารามหาวทยาล ย ห องจ าหน า ยหน งส อ ส าน กหอสม ด


ทรงศกด ปรางควฒนากล และหทยวรรณ ไชยะกล. (2542). การศกษาวเคราะหวรรณกรรมประเภท

โคลงค าส อน ของล าน า . เช ย งให ม : ภ าคว ช าภ าษ าไท ย คณ ะม น ษ ยศาสตร


ทว สวางปญญางกร. (2529). โคลงหงสผาค า. เชยงใหม: โครงการต ารามหาวทยาลย ส านกหอสมด


นกกระจาบ. (2554). นนทบร: โครงการเลอกสรรหนงสอ ส านกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

นนท นนทชยศกด. (2556). วรรณกรรมลานนา. พมพครงท 3. ล าพน: ณฐพลการพมพ.

นยะดา เหลาสนทร. (2538). ปญญาสชาดก: ประวตและความส าคญทมตอวรรณกรรมรอยกรองไทย.

กรงเทพมหานคร: ชนนยม.

เนอออน ขรวทองเขยว. (2559). เปดแผนยดลานนา. กรงเทพมหานคร: มตชน.

บญเตอน ศรวรพจน, บรรณาธการ. (2548). โสวตกลอนสวด. กรงเทพมหานคร: กรมศลปากร.

ประคอง นมมานเหมนท . (2517). ลกษณะวรรณกรรมภาคเหนอ. กรงเทพมหานคร : สมาคม

สงคมศาสตรแหงประเทศไทย.

______________. (2545). นทานพนบานศกษา. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: โครงการเผยแพร

ผลงานวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

______________. (2551). โคลงพระลอสอนโลก โคลงพระวธรสอนโลก โคลงพระวฑรสอนหลาน.

กรงเทพมหานคร: บรษทคราฟแมนเพรส.

______________. (2554). ไขค าแกวค าแพง พนจวรรณกรรมไทย – ไท. กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ประชากจกรจกร, พระยา. (2557). พงศาวดารโยนก. นนทบร: ศรปญญา.

ปรชา ชางขวญยน. (2542). ธรรมรฐ – ธรรมราชา. กรงเทพมหานคร: โครงการต าราคณะอกษรศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. (2554). พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: ราชบณฑตยสถาน.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). (2550). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท

241

15. กรงเทพมหานคร: จนทรเพญ.

พระสตรและอรรถกถาแปล ขททกนกายชาดก เลมท 3 ภาคท 5. (2527). กรงเทพมหานคร: มหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย.

พทธเลศหลานภาลย, พระบาทสมเดจพระ. (2520). บทละครนอกเรอง คาว สงขศลปชย. พมพครงท

2. กรงเทพมหานคร: องคการคาของครสภา.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. (2539). พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม

10. กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. (2539). พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม

11. กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พรรณเพญ เครอไทย, บรรณาธการ. (2540). วรรณกรรมพทธศาสนาในลานนา. เชยงใหม: สรวงศ

บคเซนเตอร.

พรรณเพญ เครอไทย และไพฑรย ดอกบวแกว. (2545). ลกษณะโคลงลานนา. เชยงใหม: สถาบนวจยสงคม


พษณ จนทรวทน. (2546). ลานนาไทยในแผนดนพระพทธเจาหลวง. พมพครงท 3. กรงเทพมหานคร:

สายธาร.

ไพฑรย พรหมวจตร. (2556). โคลงสรวงส. เชยงใหม: สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม.

มณ พยอมยงค. (2529). ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย. เชยงใหม: ส.ทรพยการพมพ.

____________. (2529) . เป ร ย บ เท ย บ โค ล งป ท ม ส งก า . เช ย ง ให ม : ส ถ าบ น ว จ ย ส งค ม


____________. (2529). การศกษาวเคราะห โคลงปทมสงกา. เชยงใหม : สถาบนวจยส งคม


รตนาพร เศรษฐกล. (2552). ประวตศาสตรเศรษฐกจวฒนธรรมแองเชยงใหม – ล าพน. เชยงใหม:

ซลคเวอรม.

ราชบณฑตยสถาน . (2545). พจนานกรมศพทวรรณกรรม องกฤษ – ไทย. กรงเทพมหานคร :

ราชบณฑตยสถาน.

ราชบณฑตยสถาน . (2549). พจนานกรมศพทวรรณคดไทยสมยอยธยา : มหาชาตค าหลวง.

242

กรงเทพมหานคร: ราชบณฑตยสถาน.

รนฤทย สจจพนธ. (2548). นทานชาดก ฉบบเปรยบเทยบ ในคมภรมหาวสตและอรรถกถาชาดก.

กรงเทพมหานคร: สถาพรบคส.

วงศสกก ณ เชยงใหม, บรรณาธการ. (2539). เจาหลวงเชยงใหม. กรงเทพมหานคร: อมรนทรพรนตง

แอนดพบลชชง.

วรชาต มชบท. (2560). ยอนอดตลานนา ตอน รวมเรองนารจากแผนทเมองนครเชยงใหม. พมพครงท

2. กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วชราภรณ ดษฐปาน. (2549). แบบเรองนทานสงขทอง: การแพรกระจายและความหลากหลาย.

กรงเทพมหานคร : โครงการเผยแพรผลงานวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

วภา กงกะนนทน. (2538). พระเอกในวรรณคดไทย. กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช.

วลกษณ ศรปาซาง. (2545). ตนบญลานนา ประวตครบาฉบบอานมวน. เชยงใหม: นพบรการพมพ.

เวาน เพลงเออ. (2519). ดวยปญญาและความรก : นทานชาวเมองเหนอ. กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพสมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย.

ศรเลา เกษพรหม. (2541). ลวะเยยะไร ไทใสนา. เชยงใหม: มงเมอง.

ศกดศร แยมนดดา. (2543). วรรณคดพทธศาสนาพากยไทย. กรงเทพมหานคร: คณะอกษรศาสตร


ศราพร ฐตะฐาน ณ ถลาง. (2537). ในทองถนมนทานและการละเลน : การศกษาคตชนในบรบท

สงคมไทย. กรงเทพมหานคร: มตชน.

ศราพร ณ ถลาง, บรรณาธการ. (2544). ไวยากรณของนทาน : การศกษานทานเชงโครงสราง.

กรงเทพมหานคร : โครงการเผยแพรผลงานวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

ศราพร ณ ถลาง. (2557). ทฤษฎคตชนวทยา: วธวทยาในการวเคราะหต านาน – นทานพนบาน.

พมพครงท 3. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศวาพร วฒนรตน. (2554). วรรณกรรมนทานค าโคลงของลานนา : ลกษณะเดน ภมปญญา และ

คณคา. เชยงใหม: ธนชพรนตง.

243

สรสวด อองสกล. (2555). ประวตศาสตรลานนา. พมพครงท 9. กรงเทพมหานคร: อมรนทร.

____________. (2557). กษตรยลานนาเชยงใหม. เชยงใหม: ศนยลานนาศกษา คณะมนษยศาสตร


สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคกลาง เลม 1. (2542). กรงเทพมหานคร: มลนธสารานกรมวฒนธรรม

ไทย ธนาคารไทยพาณชย.

สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลม 1. (2542). กรงเทพมหานคร: มลนธสารานกรมวฒนธรรม





















244








สงฆะ วรรณสย. (2519). ปรทศนวรรณคดลานนา. เชยงใหม: ภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร


สกญญา สจฉายา. (2557). วรรณคดนทานไทย. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหง


สพน ฤทธเพญ. (2550). คาวนทาน: ลกษณะเดน คณคา และภมปญญา. กรงเทพมหานคร: ส านกงาน

กองทนสนบสนนการวจย.

สภาพรรณ ณ บางชาง. (2535). ขนบธรรมเนยมประเพณ : ความเชอและแนวทางปฏบตในสมย

สโขทยถงสมยอยธยา. กรงเทพมหานคร: สถาบนไทยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

______________. (2535). พทธธรรมทเปนรากฐานสงคมไทยกอนสมยสโขทยถงกอนเปลยนแปลง

การปกครอง. กรงเทพมหานคร: สถาบนไทยศกษา โครงการเผยแพรผลงานวจย ฝายวจย


เสถยร พนธรงส และอมพร จลานนท, ผแปล. (2505). สมยพระปยมหาราช. กรงเทพมหานคร: แพร

พทยา.

เสนหา บณยรกษ. (2519). วรรณกรรมคาวของภาคเหนอ. กรงเทพมหานคร: หนวยศกษานเทศก

กรมการฝกหดคร.

แสง มนวทร, ผแปล. (2517). ชนกาลมาลปกรณ. พมพครงท 4. กรงเทพมหานคร: กรมศลปากร. (พมพ

ในงานออกเมรพระราชทานเพลงศพ ศาสตราจารย ร.ต.ท.แสง มนวทร).

หทยวรรณ ไชยะกล. (2556). วรรณกรรมลานนารวมสมย (พ.ศ. 2413 - 2550) : การสบทอดภม

ปญญาและการสรางสรรค. เชยงใหม: นพบรการพมพ.

245

______________. (2558). ฉนทลกษณลานนา. เชยงใหม: มงเมอง.

อรณ วงศรตน. (2524). คราวซอนราศเมองกอก. เชยงใหม: ศนยหนงสอเชยงใหม.

อรณรตน วเชยรเขยว และคณะ. (2539). พจนานกรมศพทลานนาเฉพาะค าทปรากฏในใบลาน.

เชยงใหม: ตรสวน.

อานนท กาญจนพนธ. (2527). พฒนาการของชวตและวฒนธรรมลานนา. เชยงใหม: โครงการต ารา

มหาวทยาลย ส านกหอสมดมหาวทยาลยเชยงใหม.

______________. (2560). ประวตศาสตรสงคมลานนา: ความเคลอนไหวของชวตและวฒนธรรม

ทองถน. พษณโลก: หนวยวจยอารยธรรมศกษาโขง – สาละวน กองสงเสรมศลปวฒนธรรม

มหาวทยาลยนเรศวร.

อดม รงเรองศร. (2523). เทวดาพทธ. เชยงใหม: คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

____________. (2528). วรรณกรรมลานนา. พมพครงท 2. เชยงใหม: โครงการต ารามหาวทยาลย

ส านกหอสมดมหาวทยาลยเชยงใหม.

____________. (2529). จารตนยมในการแตงวรรณกรรมคราวซอ. เชยงใหม: คณะมนษยศาสตร


____________. (2529). โคลงอมรา ฉบบอกษรธรรมลานนา. เชยงใหม: ภาควชาภาษาไทย คณะ

มนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

____________. (2534). พจนานกรมลานนา – ไทย ฉบบแมฟาหลวง. ตอนท 1. กรงเทพมหานคร:

อมรนทร พรนตง กรพ.

____________. (2534). พจนานกรมลานนา – ไทย ฉบบแมฟาหลวง. ตอนท 2. กรงเทพมหานคร:

อมรนทรพรนตงกรพ.

____________. (2546). วรรณกรรมลานนา. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: ส านกงานกองทน

สนบสนนการวจย.

____________. (2546). วรรณกรรมลานนา. พมพครงท 5. กรงเทพมหานคร: ส านกงานกองทน

สนบสนนการวจย.

____________. (2547). พจนานกรมลานนา – ไทย ฉบบแมฟาหลวง. เชยงใหม: มงเมอง.

____________. (2549). วรรณกรรมลานนา. เชยงใหม :ภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร

246

มหาวทยาลยเชยงใหม. (เอกสารประกอบค าสอนรายวชา 014381).

เอมอร ชตตะโสภณ. (2539). จารตนยมทางวรรณกรรม: การศกษาวเคราะห. กรงเทพมหานคร: ตน

ออ แกรมม.

อ านวย วรวรรณ, บรรณาธการ. (2555). พระมหากษตรยไทยกบพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร:

อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง.

บทความในวารสาร

ชลดา เรองรกษลขต. (2547). “พระแมเมองกบความสขของคนในครอบครวและคนในบานเมอง.”

วารสารภาษาและวรรณคดไทย, 2(ธนวาคม): 27 – 65.

นพนธ บญเรอง. (2528). “ชวตไพรในหนงสอคาว.” ศลปวฒนธรรม, 6(3): 86 – 89.

ประคอง นมมานเหมนท. (2542). “ภาพพระมหากษตรยไทยจากวรรณคดยอพระเกยรต .” วารสาร

ภาษาและวรรณคดไทย, 16(ธนวาคม): 1 – 25.

ประคอง นมมานเหมนท. (2543). “ความเปนมาของผปกครอง จากต านานไท-ไทยถงไตรภมพระรวง.”

วารสารภาษาและวรรณคดไทย, 17(ธนวาคม): 1 – 25.

มณปน พรหมสทธรกษ . (2554). “พระราชา = THE KING.” วารสารอกษรศาสตร มหาวทยาลย

ศลปากร, 33(2): 11 – 26.

วทยานพนธ

ฉตรยพา สวสดพงษ. (2517). “คาวซอเรองเจาสวตร นางบวค า.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

แผนกวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ณฐกาญจน นาคนวล. (2559). “เรองเลาทศชาตชาดก: การสบทอดในสงคมไทยรวมสมย.” วทยานพนธ

ปรญญาอกษรศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาภาษาไทย ภาควชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย


ประพจน อศววรฬหการ. (2523). “การศกษาเชงวเคราะหเรองพระโพธสตวในคมภรเถรวาทและคมภร

มหายาน.” วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต ภาควชาภาษาตะวนออก บณฑต

วทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

247

ปทมา ฑฆประเสรฐกล. (2547). “ภาพลกษณพระมหากษตรย ไทยในวรรณคดสมยอยธยา .”

วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย ภาควชาภาษาไทย

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

พระมหาศรยนต รตนพรหม. (2538). “การศกษาเชงวเคราะหวรรณกรรมลานนาไทย เรอง บวระวงศ

หงสอามาตย.” วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาจารกภาษาไทย ภาควชา

ภาษาตะวนออก บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

พรพรรณ ธาดากตตสาร. (2531). “การศกษาเชงวเคราะหวรรณกรรมลานนาไทย เรอง วณณ

พราหมณ.” วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาจารกภาษาไทย ภาควชาภาษา

ตะวนออก บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

พชร โชตถาวรรตน. (2528). “แนวคดทางการเมองของลานนาไทยสมยราชวงศมงราย (พ.ศ. 1839 –

2101): วเคราะหจากเอกสารคมภรใบลานภาคเหนอ”. วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตร

มหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใต ภาคประวตศาสตร บณฑต

วทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

วฒนชย หมนยง. (2533). “ภาพลกษณผปกครองในบทละครรามเกยรตสมเดจพระเจากรงธนบร.”

วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย ภาควชาภาษาไทย

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

ศรชย แสงสข. (2535). “พระเอกในวรรณกรรมคาวซอ.” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาภาษาและวรรณกรรมลานนา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

สดศร ดรนอย. (2539). “การศกษาเปรยบเทยบวรรณกรรมเรอง ก ากาด า ฉบบลานนา อสาน และไท

เขน.” วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาและวรรณกรรมลานนา บณฑต

วทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

สายวรณ นอยนมตร. (2542). “อรรถกถาชาดก: การศกษาในฐานะวรรณคดค าสอนของไทยและ

ความสมพนธกบวรรณคดค าสอนเรองอน .” วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรดษฎบณฑต

สาขาวชาภาษาไทย ภาควชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สธญา พนเอยด. (2556). “กลวธการเลาเรองและกลวธทางวรรณศลปเพอน าเสนอภาพพระโพธสตวใน

มหาชาตค าหลวง กณฑท 1 – 7.” วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา

248

ภาษาไทย ภาควชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สภาวรรณ ยบญยนต. (2548). “วเคราะหบทบาทของของวเศษในบทละครนอก.” วทยานพนธปรญญา

ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทร

วโรฒ.

สวคนธ จงตระกล. (2513). “กษตรยในวรรณคดไทย.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต แผนกวชา

ภาษาไทย บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อบล เทศทอง. (2532). “การวเคราะหนทานค ากาพยเรองหงสยนตฉบบจงหวดราชบร.” วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาจารกภาษาไทย ภาควชาภาษาตะวนออก บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยศลปากร.

เออนทพย พระเสถยร. (2529). “การศกษาเชงวเคราะหแบบเรองและอนภาคในปญญาสชาดก .”

วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต ภาควชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย


ภาษาตางประเทศ

Bock, Carl. (1986). Temples and elephants. Oxford: Oxford University Press.

Thompson, Stith. (1977). The Folktale. Berkeley: University of California Press.

ประวตผเขยน

ประวตผเขยน

ชอ-สกล ภคพล ค าหนอย วฒการศกษา ศลปศาสตรบณฑต สาขาวชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม พ.ศ. 2557 ศกษาตออกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร พ.ศ. 2558

ภาพลักษณ์เจ้าเมืองในวรรณกรรมค่าวซอ...

Documents

Transcript of ภาพลักษณ์เจ้าเมืองในวรรณกรรมค่าวซอ...