โครงการวิจัยผู้ฟังวิทย ุชุมชน...

50 วารสารวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฎเชยงรายปท 7 ฉบบท 2 (กรกฎาคม - ธนวาคม 2555)

* บทความนเปนสวนหนงของงานวจยเรอง “โครงการวจยผฟงวทยชมชน (ภาคประชาชน)” ไดรบงบประมาณ

อดหนนการวจยจากส�านกงานคณะกรรมการกจการโทรคมนาคมแหงชาต (กทช.) ในป พ.ศ. 2554

** นเทศศาสตรดษฎบณฑต (สาขานเทศศาสตร) จฬาลงกรณมหาวทยาลย (2550) ปจจบนเปนอาจารยประจ�า

โปรแกรมวชานเทศศาสตร คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย

โครงการวจยผฟงวทยชมชน (ภาคประชาชน) ในเขตภาคเหนอ*

A Study of Community Radio Audiences (Public Sector)

in Northern Region

เสรมศร นลด�า**

บทคดยอ

งานวจยนมงศกษาผฟงของวทยชมชน (ภาคประชาชน) ในเขตภาคเหนอ ซง

หมายถง สถานวทยกระจายเสยงของทองถนทเกดขนตามเจตนารมณของรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย ฉบบป พ.ศ. 2540 ทมงเนนใหคนในชมชนเขามามสวนรวมในขนตอน

ตางๆ เนนการเสนอเนอหาเกยวกบชมชนเพอประโยชนตอชมชนนนๆ โดยมวตถประสงค

การวจย 4 ขอไดแก (1) ส�ารวจลกษณะประชากร รปแบบการเปดรบและความพงพอใจ

ในการเปดรบเนอหาจากสถานวทยชมชนของผฟงในเขตภาคเหนอ (2) ศกษาความร

ความเขาใจของผฟงในเขตภาคเหนอทมตอบทบาทหนาท ปรชญาและหลกการด�าเนนงาน

และการด�ารงอยของสถานวทยชมชน (3) ศกษาความตระหนกของผฟงในเขตภาคเหนอ

ทมตอผลกระทบของวทยชมชนในดานวถชวต วฒนธรรม การด�าเนนชวต ฯลฯ และ

(4) ศกษาการมสวนรวมตอกจการวทยชมชนของผฟงในเขตภาคเหนอ ไดแก การกอตง

การด�าเนนงาน การประเมนตรวจสอบเนอหาและประเดนทางจรยธรรมตอสถานวทย

ชมชนในพนท โดยศกษาในดานระดบและลกษณะการมสวนรวมกบสถานวทยชมชน

ในพนท งานวจยใชระเบยบวธวจยเชงปรมาณรวมกบเชงคณภาพ ไดแก การส�ารวจ

การสนทนากลม การสมภาษณเจาะลก และการสงเกตการณแบบไมมสวนรวม

ผลการวจยในดานลกษณะประชากร รปแบบการเปดรบและความพงพอใจใน

การเปดรบเนอหาจากสถานวทยชมชนในเขตภาคเหนอ พบวา ผฟงวทยชมชนภาค

51Journal of Management Science Chiangrai Rajabhat UniversityVol.7 No. 2 (July - December 2012)

ประชาชนสวนใหญจะเปนกลมวยกลางคนและผสงอาย โดยมปรมาณการรบฟงรายการ

จากสถานวทยชมชนวนละประมาณ 1 – 3 ชวโมง และรบฟงประมาณ 1 - 3 วนตอสปดาห

สวนใหญจะเปดรบฟงรายการวทยชมชน ในชวงเวลาตอนเชากอนเทยงและชวงกอนค�าใน

ขณะท�ากจกรรมตางๆ มลกษณะการเปดรบคอ เปนการฟงแบบเปนกลมหรอฟงกนทง

ครอบครว รบฟงสถานใดสถานหนงเพยงสถานเดยว ปญหาส�าคญในการเปดรบคอ การ

รบฟงไมชดเจนและมคลนแทรกหรอคลนทบกน

ดานเนอรายการทเปดรบ พบวา สวนใหญชอบฟงรายการแบบสาระบนเทง ชอบ

ลลาการด�าเนนรายการแบบพนบานหรอใชภาษาทองถน ชอบรบฟงเพลงลกทงหรอเพลง

พนบาน นยมรบฟงขาวสารทใกลตวและมความสมพนธกบวถชวตของผฟง โดยมความ

พงพอใจทไดรบประโยชนดานความเพลดเพลนและผอนคลายความตงเครยดมากทสด

ผลการศกษาความรความเขาใจของผฟงทมตอบทบาทหนาท ปรชญาและหลกการด�าเนนงาน

และการด�ารงอยของสถานวทยชมชน พบวา ผฟงมความรความเขาใจเกยวกบหลกการ

พนฐานของวทยชมชนในระดบมาก โดยเฉพาะดานหนาทและในฐานะเปนเครองมอ

สอสารเชอมโยงความสมพนธของคนในทองถน รวมทงเปนพนทในการเผยแพรผลงาน

ของศลปนพนบานและอนรกษสบทอดวฒนธรรมของชมชน ส�าหรบความรความเขาใจ

ในหลกการด�าเนนงานของวทยชมชนอยในระดบปานกลาง โดยเฉพาะดานหลกการ

โฆษณาทางวทยชมชน สวนความรความเขาใจของผฟงเกยวกบบทบาทของวทยชมชนอย

ในระดบมาก โดยเฉพาะหนาทในการใหทงสาระและความบนเทง การรบแจงเรองราว

รองทกข ปญหาเกยวกบคณภาพชวตของชมชน เปนเครองมอสอสารท�าใหเกดเครอขาย

ของชาวบาน สรางแนวรวมในการท�ากจกรรมของชมชน

ดานความตระหนกของประชาชนตอผลกระทบของวทยชมชนดานวถชวต

วฒนธรรม การด�าเนนชวต ฯลฯ ผลการศกษาพบวา ผฟงมความตระหนกถงผลกระทบของ

วทยชมชนอยในระดบมาก โดยเฉพาะความตระหนกวาวทยชมชนท�าใหสมาชกในชมชน

สอสารกนมากขน ชวยผอนคลาย เปนสอทพงพาได ชวยสรางสามคค สงเสรมจตส�านก

สาธารณะ และเปนสอทางเลอกเพอการพฒนาตนเองและพฒนาชมชน

ผลการศกษาการมสวนรวมของประชาชนตอกจการวทยชมชนในดานการมสวน

รวมกอตง วางแผน และก�าหนดนโยบายพบวา ผฟงสวนใหญไมมสวนรวม ขณะทผฟง

สวนนอยทมสวนรวมจะชวยในดานการประชาสมพนธ และจดหาเงนระดมทน โดยเหตผล

ทเขามามรวมในการกอตงเพราะตองการแสดงบทบาทตนเองใหโดดเดนในชมชน และ

ตองการรองเรยนเสนอปญหาในชมชน


การมสวนรวมในการด�าเนนงานของสถานวทยชมชนพบวา สวนใหญไมเคย

รบรในการเชญชวนใหมสวนรวมกจกรรมของสถานวทยชมชน ส�าหรบผฟงทเคยรบร

ในการเชญชวนฯ จะพบการเชญชวนใหรวมเสนอแนะขอคดเหน/ตชม ผานทางจดหมาย

โทรศพท รวมทงการขอเพลง ฯ และเชญชวนใหรวมชวยกนบรจาคเงนเพอกจกรรมตางๆ

ดานการมสวนรวมของประชาชนในการประเมน ตรวจสอบเนอหา และประเดน

ทางจรยธรรมพบวา ผฟงสวนใหญเคยมสวนรวมดานการเปนผเฝาฟงความเหมาะสมและ

ความถกตองของเนอหามากทสด รองลงมาคอ เปนผเฝาฟงความโปรงใส ความเปนกลาง

ความเปนธรรมของเนอหา สวนผฟงทไมเคยมสวนรวมฯ ใหเหตผลวาเปนเพราะไมม

ความรความเขาใจในหลกการด�าเนนงานและบทบาทหนาทของวทยชมชน ไมมความร

ความเขาใจในดานการตรวจสอบและการประเมน รวมทงการทคลนสญญาณวทยไมชดเจน

ท�าใหการรบฟงลดนอยลง จนไมทราบขาวสารการเชญใหมสวนรวม ตลอดจนคนในชมชน

ไมมสวนรวมในการกอตงสถานมาตงแตยคแรก จงท�าใหขาดความผกพนกบสถาน

ค�าส�าคญ : วทยชมชน / วทยชมชนในเขตภาคเหนอ / ผฟงวทยชมชน

Abstract

This research aimed to study on community radio audiences (public sector) in

northern region. Local radio station, founded accordance to the intention of the

Constitution of the Kingdom of Thailand Act of 2540. Oriented people in the community

to participate in various stages and activities by focused on community’s content

to benefit the community. There are 4 objectives of this research: (1) To explore

audiences’ demographic characteristic, pattern of exposure and satisfaction of content

exposure from community radio in northern region. (2) To study the understanding of

audiences in northern region toward roles, philosophy, principle and the

existence of community radio stations. (3) To study the awareness of audiences in northern

region toward the impact of community radio on the way of life, culture, lifestyle, etc.

(4) To study the participation of audiences in northern region with the community radio

station such as foundation, operation, monitoring and evaluation of ethical issues against

community radio stations in the area. The research methodology combined


with qualitative and quantitative methods, including survey, focus group discussions,

depth interviews, and non-participant observation.

It was found from the study that most of community radio audiences in northern

region are middle-aged and elderly groups. Audiences listen to the radio program from

community radio approximately 1-3 hours per day, 1-3 day per week. They mainly listen

to community radio program in the morning before noon and during the early evening

while doing other activities. In term of audiences’ exposure, they mostly listen to the

community radio with their folks or families, for only one station. An unclear listening,

interference and overlap of radio signal are considered as major problems of audiences’

exposure.

Considering of an exposure to content, founded that audiences generally listen

to entertainment program. They largely like radio program with homegrown style or the

use of local language. Country music and folk music are the most popular Music genre.

Audiences also like to listen to news that close and related with their lifestyle. Wherewith

their most satisfied benefits are entertainment and stress relaxation.

Result of the study concerning audiences’ understanding toward roles,

philosophy, principle and the existence of community radio stations found that the

audiences’ understanding toward basic principle of community radio is in a “high” level.

Particularly, accept community radio as a role of communication tools that link local

people together and also recognize as a place to publish their local artist’s performance

and to preserve community culture. The audiences’ understanding toward the operation

of community radio is in a “medium” level, particularly about principle of advertising

for community radio. Moreover, the audiences’ understanding toward the role of

community radio is in a “high” level, especially as a content and entertainment provider,

as a complaint unit for problems the quality of life in their community, as a communication

tool that build villagers’ network and community activities’ alliance.

Result of the study concerning audiences’ awareness of the impact of community

radio on the way of life, culture, lifestyle, etc. found that audiences’ awareness of the

impact of community is in a “high” level. Particularly, the awareness of community

radio brings more connection to community members. This study also found that


community radio is recognized as a media that help relaxation, reliable, create unity and

public consciousness, and also as an alternative media for self and community

development.

Result of the study concerning the participation of audiences with the community

radio station in foundation, planning and policy setting found that majority audiences

have no participation with the community radio station. While minority audiences

participate with communication radio station on public relation and financial funding

issues. Some audiences participate in community radio foundation to stand out themselves

to the community and also to report their community problem.

Result of the study concerning the participation of audiences with the operation

of community radio station found that mainly audiences never been invited to join in

community radio station activities. For those audiences who used to be invited to

participate in such activities will also be invited to suggest/comment their activities by

letter and telephone. In addition, community radio stations also persuade their audiences

to make their music request and to donate their money in various activities.

Result of the study concerning the participation of audiences with the

monitoring and evaluation of ethical issues against community radio stations in the area

found that largely audiences used to participate with community radio stations as an

auditor for their appropriate and accuracy content. Therewith, some audiences used to

participate with community radio station as an auditor for their transparent, unbiased,

and justified content. The reason of those audiences who never been participated with

community radio is that because they don’t understand the role and principle, the

monitoring and evaluation of communication radio. Moreover, the unclear signal has

reduced number of audiences since they don’t get an invitation to participate with

communication radio activities. This research also found that people in the community

who did not participate with community radio from beginning will have no bound to such

community radio.

Keywords : Community Radio / Community Radio in Northern Region / Community

Radio Audiences


บทน�า ปจจบน “วทยชมชน” ถอเปนสอทมอทธพลมากในสงคมไทยและกลายเปน

ชองทางหรอเครองมอในการเผยแพรขอมลตางๆสชมชนทมประสทธภาพ มเจตนารมณ

ในการก�าเนดขนตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ฉบบป พ.ศ. 2540 ตามขอความ

ในมาตรา 40 ทระบเอาไววา “คลนความถทใชในการสงวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน

และวทยโทรคมนาคม เปนทรพยากรสอสารของชาตเพอประโยชนสาธารณะ” เปนไป

ตามพระราชบญญตองคกรจดสรรคลนความถและก�ากบดแลกจการวทยกระจายเสยง วทย

โทรทศน และกจการโทรคมนาคม พ.ศ. 2543 มาตรา 26 ซงระบใหภาคประชาชนเขาถง

และเขาไปใชคลนความถวทยโทรทศนไดไมต�ากวารอยละ 20 โดยการด�าเนนการดงกลาว

ของภาคประชาชนตองมวตถประสงคเพอประโยชนสาธารณะและไมเปนไปเพอการ

แสวงหาก�าไรในทางธรกจ และหากภาคประชาชนยงไมพรอม องคกรอสระตองใหการ

สนบสนน จากการรบรองของกฎหมายดงกลาวน�าไปสการจดตงสถานวทยชมชนอยาง

แพรหลายในทกภมภาคดงเชนทกวนน

วทยชมชนจงเปนสอทางเลอกใหมของสงคมทเปดโอกาสใหภาคประชาชนได

เขามามสวนในการใชคลนวทยเพอการสรางสรรคประโยชนแกชมชนโดยอาศยสทธการ

สอสารผานคลนของ “ผประกอบการภาคประชาชน” ส�าหรบในประเทศไทย แนวคดวทย

ชมชนในเชงหลกการทเปนทยอมรบกนอยางกวางขวาง คอ “วทยชมชนเปนของชมชน

โดยชมชน เพอชมชน” กลาวคอ ประชาชนตองเขามาด�าเนนงานวทยชมชน (โดยชมชน)

รวมทงเกดความรสกเปนเจาของ (ของชมชน) และเนอหารายการของวทยชมชนเปนไป

เพอผลประโยชนของชมชน (เพอชมชน) (พรงรอง รามสต รณะนนทน, 2547) จากแนวคด

วทยชมชนดงกลาวสะทอนใหเหนวาวทยชมชนเปนสอทถกออกแบบเพอกระตนใหเกด

การมสวนรวมของคนทกกลมทอยในชมชนไมวาจะอย ในระดบสงคมเศรษฐกจใด

องคกรใด และคนกลมวฒนธรรมยอยใดในชมชน

หลกการขางตนสอดคลองตามแนวคดขององคการยเนสโก (UNESCO) ทได

ก�าหนดหลกการส�าคญของวทยชมชนวาตองประกอบดวยปจจย 3 ประการ คอ (1) การเขา

ถงสอ (access) ซงหมายถงการเขาถงตงแตการฟง การแสดงความคดเหน ความตองการตอ

รายการ การเขาถงทางดานการจดการ การจดรายการ การผลตรายการ ไปจนถงการม

สวนรวมในการจดท�าสงทเปนประโยชนเกยวกบตนเอง (2) การมสวนรวม (participation)

คอ ประชาชนในชมชนตองมสวนรวมในทกขนตอน ตงแตการคด ผลต และการจดการ และ

(3) การจดการดวยตนเอง (self-management) ชมชนมอ�านาจในการตดสนใจ ตงแตเรมคด


วางแผน ไปจนกระทงก�าหนดนโยบายการบรหาร และการลงมอผลตสอดวยตนเอง (จมพล

รอดค�าด, 2547) ซงหลกการทง 3 ประการดงกลาวจะด�าเนนไปไดอยางแทจรงนนยอมเปน

ผลมาจากกฎหมายและการบรหารจดการของภาครฐทสงเสรมกจการวทยชมชน ผประกอบ

กจการวทยชมชนทมเจตนารมณในการด�าเนนกจการตามหลกการดงกลาว ขณะเดยวกน

ตองเปนผลมาจากภาคประชาชนทมความรความเขาใจ ตระหนกในความส�าคญ และมความ

ตองการเปนสวนหนงของกจการวทยชมชนในทองถนอยางแทจรง

อยางไรกตาม นบตงแตการกอเกดของสถานวทยชมชนในทางปฏบตของสงคม

ไทยตงแตป พ.ศ. 2544 เปนตนมากลบพบวา การด�าเนนกจการของวทยชมชนประสบ

ปญหานานปการ ไมวาจะเปนการควบคมและแทรกแซงจากภาครฐ ความสบสนและไร

ทศทางทชดเจนของนโยบายสบเนองจากการขาดองคกรก�ากบดแล อทธพลของทนธรกจ

ภาวะคลนแทรกและทบซอน การขาดการสนบสนนทางการเงน และการขาดการสงเสรม

ทกษะและความเปนมออาชพใหแกผประกอบการ ปญหาภาพลกษณทางการเมองของวทย

ชมชนในการรบรของสาธารณะทามกลางกระแสการแบงขวทางการเมองของสงคมไทย

(พรงรอง รามสต, 2554) ปญหาของผฟงในการแยกแยะความแตกตางระหวางสถานวทย

ชมชนภาคประชาชน กบสถานวทยชมชนเชงพาณชย และสถานวทยธรกจทองถน ฯลฯ

ปญหาทกลาวมาขางตนไมเพยงแตกอใหเกดความสบสนแกสงคมไทยทงความไมเขาใจ

ตอหลกการและการด�ารงอยทแทจรงของวทยชมชนภาคประชาชน รวมถงสงผลกระทบ

ตอการตระหนกในความส�าคญและการเขาไปมสวนรวมกบกจการวทยชมชนดงตาม

เจตนารมณทแทจรงแหงรฐธรรมนญ

จากปญหาทกลาวมาขางตน ความรความเขาใจของประชาชนตอหลกการ บทบาท

หนาท ปรชญาและหลกในการด�าเนนงานของวทยชมชนจงเปนตวแปรส�าคญทสงผลตอ

การเขาไปมสวนรวมของประชาชนในกจการวทยชมชน กลาวคอ การเขาไปมสวนรวม

กบกจการวทยชมชนจะมอตราสงเพยงใดและมประสทธภาพเพยงใดขนอยกบวาประชาชน

มความรความเขาใจทถกตองตอการด�ารงอยของสอภาคประชาชนมากนอยเพยงใด ดงผล

จากการศกษาสภาวะปญหาของวทยชมชนของ กาญจนา แกวเทพ (2549) พบวา ประชาชน

เกดความสบสน ความไมชดเจนในสถานภาพทางกฎหมายของวทยชมชน เชน ประชาชน

มสทธขอคลนจดตงวทยชมชนไดหรอยง วทยชมชนทจดตงขนเปนวทยชมชนเถอนหรอ

ไม หากยดตามกฎหมายบางมาตราอาจจะเถอน ความไมชดเจนดงกลาวนท�าใหประชาชน

ไมมนใจทจะเขามาชวยงานวทยชมชน เนองจากเกรงกลววาจะผดกฎหมาย เหลานสงผล

ใหการพฒนาวทยชมชนในทกดานไมบงเกดผลเมอขาดภาคประชาชนเขามสวนเกยวของ

ในกระบวนการพฒนา


ดวยความส�าคญของภาคประชาชนดงกลาว จงจ�าเปนตองการมการส�ารวจขอมล

เกยวกบผ ฟงสถานวทยชมชนภาคประชาชนทไมมโฆษณาในภมภาคตางๆ ของ

ประเทศไทย ทงในดานลกษณะประชากร รปแบบการเปดรบและความพงพอใจในการ

เปดรบเนอหาจากสถานวทยชมชนของผฟง ทงนจากการส�ารวจงานวจยทผานมายงไมพบ

วาฐานขอมลเกยวกบพฤตกรรมการรบฟงวทยชมชนภาคประชาชนในระดบครอบคลมใน

ระดบภมภาคของประเทศ โดยเฉพาะวทยชมชนในเขตจงหวดภาคเหนอทมจ�านวนของ

วทยชมชน (ภาคประชาชน) วทยชมชนเชงพาณชย วทยทองถนธรกจ ฯลฯ จ�านวนหลาย

พนสถาน ผลการศกษานจงจะเปนประโยชนอยางยงตอการน�าไปเปนแนวทางพฒนา

รปแบบและเนอหาของกจการวทยชมชนใหสอดคลองกบรปแบบการเปดรบและความ

พงพอใจของประชาชนในแตละทองถนไดอยางแทจรง รวมทงผลการศกษาจะสามารถน�า

ไปเปนแนวทางในการพฒนาความสมพนธระหวางสอวทยชมชนกบภาคประชาสงคม รวม

ทงสามารถน�าไปใชเปนฐานขอมลในการก�าหนดทศทางเชงกลยทธของนโยบายการสอสาร

ระดบชาตดานวทยกระจายเสยงเพอชมชนตอไป

วตถประสงคการศกษา 1. เพอส�ารวจลกษณะประชากร รปแบบการเปดรบและความพงพอใจในการเปด

รบเนอหาจากสถานวทยชมชนของผฟงในเขตภาคเหนอ

2. เพอศกษาความรความเขาใจของผฟงในเขตภาคเหนอทมตอบทบาทหนาท

ปรชญาและหลกการด�าเนนงาน และการด�ารงอยของสถานวทยชมชน

3. เพอศกษาความตระหนกของผฟงในเขตภาคเหนอทมตอผลกระทบของวทย

ชมชนในดานวถชวต วฒนธรรม การด�าเนนชวต ฯลฯ

4. เพอศกษาการมสวนรวมตอกจการวทยชมชนของผฟงในเขตภาคเหนอ ไดแก

การกอตง การด�าเนนงาน การประเมนตรวจสอบเนอหาและประเดนทางจรยธรรมตอสถาน

วทยชมชนในพนท โดยศกษาในดานระดบและลกษณะการมสวนรวมกบสถานวทยชมชน

ในพนท

เอกสารงานวจยทเกยวของ งานวจยเรองนจงจะไดทบทวนแนวคดทเกยวของกบวทยชมชนและตวแปรท

เกยวของดงรายละเอยดของเนอหาดงตอไปน


แนวคดทเกยวของกบวทยชมชน วทยชมชนของประเทศไทยนนกลายเปนประเดนทไดรบความสนใจ เมอปรากฏ

ขอความส�าคญในมาตรา 40 ของรฐธรรมนญ พ.ศ.2540 ทไดประกาศให “...คลนความถท

ใชในการสงวทยกระจายเสยง วทยโทรทศนและโทรคมนาคม เปนทรพยากรสอสารของ

ชาตเพอประโยชนสาธารณะ ” โดยเฉพาะมาตรา 26 วรรค 4 ทไดบญญตไววา “การจดท�า

แผนแมบทกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศน และการอนญาตใหประกอบกจการ

ดงกลาว ตองค�านงถงสดสวนทเหมาะสมระหวางผประกอบการภาครฐ ภาคเอกชน และ

ภาคประชาชน โดยจะตองจดใหภาคประชาชนไดใชคลนความถไมนอยกวารอยละยสบ”

การก�าหนดใหคลนความถเปนทรพยากรการสอสารของชาต และใหภาคประชาชนไดม

สวนรวมใชดวยในจ�านวนพนท 20 เปอรเซนตนน ไดกอใหเกดการพดถง “วทยชมชน”

และสทธในการเขาถงสอของภาคประชาชนในสงคมไทยอยางกวางขวาง

นยามของวทยชมชน

Chris Atton (2002) ผเขยนหนงสอเรอง “alternative media” ไดพยายามคนหา

ค�านยามวาดวยความเปนสอทางเลอกจากนกวชาการดานการสอสารหลากหลายกลม

ตวอยางเชน นยามวาดวยความเปนสอวทยชมชนในความคดของ Enzenberger ทเนนให

วทยชมชน คอ สอทตองใชกระบวนการสอสารแบบมสวนรวมหรอการมปฏสมพนธ

ระหวางผฟงกบผสรางสรรคผลงาน (audiences and creators) และจะตองมการผลตงาน

รวมกน

เชนเดยวกบ Dennis McQuail ทไดนยามความเปนสอชมชนเอาไวจากแบบจ�าลอง

การสอสารแบบประชาธปไตย-แบบมสวนรวมจนกระทงไดค �าส�าคญ 3 ค�าทก�าหนดความ

เปนสอของชมชนเอาไวไดแกเรองของการมสวนรวมการมปฏสมพนธและการสอสาร

แบบแนวนอน

ในขณะทนยามของ O’ Sullivan ชใหเหนวาความแตกตางทส�าคญระหวางสอ

วทยชมชนและสอเสยงกระแสหลกคอเรองของการปฏบตทจะตองอาศยการผลตแบบม

สวนรวม

จากนยามดงกลาวจดรวมทเราสามารถเหนไดอยางชดเจนจากนยามของ

นกวชาการเหลานกคอการใหความส�าคญตอเรอง “การมสวนรวม” และถอเปนหวใจหลก

ทมอาจจะขาดไดโดยเฉพาะการมสวนรวมดวยกระบวนการผลตเนอหารวมกนระหวาง

ผฟงกบผสรางสรรคผลงาน (audiences and creators) และนเองทเปรยบไดดงตวชวด

ในการแยกความแตกตางอยางเดนชดระหวางสอวทยชมชนออกจากสอวทยกระจายเสยง

กระแสหลกทเหนไดอยางชดเจน


หลกการส�าคญของวทยชมชน

จมพล รอดค�าด (อางถงใน วทยชมชนไมใชวทยเพอชมชน, 2547) ไดเสนอหลก

การส�าคญของวทยชมชนตามแนวทางขององคการยเนสโก (UNESCO) วามอย 3 ประการ

คอ

1. การเขาถงสอ (access) ซงหมายถงการเขาถงตงแตการฟง การแสดงความคด

เหน ความตองการตอรายการ การเขาถงทางดานการจดการ การจดรายการ การผลตรายการ

ไปจนถงการมสวนรวมในการจดท�าสงทเปนประโยชนเกยวกบตนเอง

2. การมสวนรวม (participation) คอ ประชาชนในชมชนตองมสวนรวมในทก

ขนตอน ตงแตการคด ผลต และการจดการ

3.การจดการดวยตนเอง (self-management) ชมชนมอ�านาจในการตดสนใจ ตงแต

เรมคด วางแผน ไปจนกระทงก�าหนดนโยบายการบรหาร และการลงมอผลตสอดวยตนเอง

หลกการด�าเนนงานของวทยชมชน

โดยภาคประชาชนผด �าเนนงานวทยชมชนนน ไดมขอเสนอรวมกนถงการ

ด�าเนนงานของวทยชมชนวา จะตองอยภายใตหลกการส�าคญ 8 ขอ คอ (วทยชมชน:

กาวเลกๆทชดเจนบนเสนทางเสรสอ, 2548)

1. จดยนวทยชมชน ตองยดหลกเจตนารมณตามรฐธรรมนญ พ.ศ. 2540 มาตรา

40 และพระราชบญญตองคกรจดสรรคลนความถและก�ากบกจการวทยกระจายเสยงวทย

โทรทศนและกจการโทรคมนาคม พ.ศ. 2543 ซงภาครฐควรจะสนบสนนและสงเสรมกลม

วทยชมชนทด�าเนนการโดยองคกรภาคประชาชน

2. วทยชมชนตองมทมา โดยคนในชมชนรวมกนจดตงและเปนเจาของคลน

3. วทยชมชนตองด�าเนนการโดยใหประชาสงคม มบทบาทเปนทงผผลตเนอหา

และเปนผ รบขอมลขาวสารดวย

4. การจดตงและด�าเนนการวทยชมชน ตองด�าเนนการภายใตเงอนไข กฎ กตกา

ทแตละชมชนก�าหนดขนเอง

5. วทยชมชนไมไดมวตถประสงคเพอการแสวงหาก�าไรแตด�าเนนการเพอ

ประโยชนของสวนรวม

6. ในการด�าเนนงาน ชมชนควรมกลไกตรวจสอบการมสวนรวมของชมชน เพอ

ปองกนการแทรกแซงของภาคธรกจและการเมอง


7. ตลอดกระบวนการของการท�าวทยชมชน ตงแตการจดตง การด�าเนนงาน และ

การผลตเนอหารายการ ตองปราศจากอทธพลและผลประโยชนทเกยวของกบการเมอง

8. วทยชมชนในแตละพนท อาจมชดความคดหรอองคความรทแตกตางกน ซง

ภาครฐตองยอมรบในความแตกตางและเคารพในกระบวนการเรยนรของภาคประชาชน

โดยเปดโอกาสและเปดพนทใหเกดกระบวนการเรยนรภาคประชาสงคม เพอน�าไปส

นโยบายสาธารณะ

หลงจากการเคลอนไหวของภาคประชาชน ส�านกงานกองทนเพอการลงทนทาง

สงคม (Social Fund Office) ธนาคารออมสน ไดสนบสนนงบประมาณเพอการกอตงจด

ปฏบตการเรยนรวทยชมชน ในป พ.ศ 2544 โดยเปนวทยชมชนด�าเนนน สมาชกในชมชน

จะเปนเจาของสถาน เปนอสระจากสถานวทยของรฐ และสงเสรมใหประชาชนไดมโอกาส

เขาถงสอ มสวนรวม และจดการดวยตนเองอยางแทจรง

ทฤษฎการใชสอและความพงพอใจ ความเปนมาของการศกษาเรองใชการใชสอและความพงพอใจ

ยบล เบญจรงคกจ(2542) ไดกลาวไววา ทฤษฎการใชสอและความพงพอใจ (uses

and gratifications approach) อยภายใตกรอบทฤษฎทนกสอสารมวลชนเรยกกนวา ทฤษฎ

เชงหนาท (functional perspective) โดยตงอยบนความเชอทวา พฤตกรรมและปรากฏการณ

ในสงคมมนษยตางกเกยวของในเชงหนาทตอกน ทฤษฎการใชสอและความพงพอใจจง

เนนทการอธบายเชงเหตผลตอเนองซงความตองการ และทมาของความตองการ แรงจงใจ

พฤตกรรม และความพงพอใจทตดตามมา

Katz และคณะ สรปแบบแผนของการศกษาตามทฤษฎดงกลาวไดดงน

“การศกษาการใชสอและการรบความพงพอใจ คอ การศกษาเกยวกบ (1) สภาวะ

ของสงคม และจตใจทมผลตอ (2) ความตองการของบคคล ซงน�าไปส (3) การคาดคะเน

เกยวกบ (4) สอและแหลงทมาของสาร การคาดคะเนนน�าไปส (5) ความแตกตางกนในการ

ใชสอ และพฤตกรรมอนๆของแตละบคคล ยงผลใหเกด (6) ความพอใจทไดรบจากสอ และ

(7) ผลอนๆ ทบางครงมไดคาดหมายมากอน”

อธบายไดวา สภาวะของสงคมและจตใจทแตกตางกน กอใหมนษยมความ

ตองการแตกตางกนไป ความตองการทแตกตางกนน ท�าใหแตละคนคาดคะเนวาสอแตละ

ประเภทจะสนองความพอใจไดตางกนออกไปดวย ดงนน ลกษณะของการใชสอของบคคล

ทมความตองการไมเหมอนกนจะแตกตางกนไป ขนสดทายคอความพอใจทไดรบจากการ

ใชสอจะตางกนออกไปดวย


ความพงพอใจจากการใชสอสามารถแบงออกไดเปน 4 กลม ดวยกน (Wenner

อางถงใน ดนชา สลวงศ, 2549) ไดแก

1. Orieantational gratifications หมายถง การใชขาวสารเพอประโยชนทางดาน

ขอมล เพอการอางอง และเพอเปนแรงเสรมย �าในความสมพนธระหวางปจเจกบคคลกบ

สงคม รปแบบของความตองการทแสดงออกมา ไดแก การตดตามขาวสาร การไดมาซง

ขอมลเพอชวยในการตดสนใจ เปนตน

2. Social gratifications หมายถงการใชขาวสารเพอเชอมโยงระหวางขอมล

เกยวกบสงคมซงรบรจากขาวสารเขากบเครอขายสวนบคคลของปจเจกชน เชน การน�า

ขอมลไปใชในการสนทนากบผอนเพอแลกเปลยนความคดเหน หรอใชเปนขอมลเพอการ

ชกจงใจ เปนตน

3. Para-orieantational gratifications หมายถงกระบวนการใชขาวสารเพอ

ประโยชนในการลดหรอผอนคลายความตงเครยดทางอารมณ หรอเพอปกปองตนเอง เชน

การใชเวลาใหหมดไปเพอความเพลดเพลน สนกสนาน หรอเพอหลกหนจากสงท

ไมพงพอใจอยางอน

4. Para-social gratifications หมายถงกระบวนการใชประโยชนจากขาวสารเพอ

ด�ารงเอกลกษณของบคคล หรอเพอการอางองผานตวบคคลทเกยวของกบสอหรอปรากฏ

ในเนอหาของสอ เชน การยดถอผทเราชนชมเปนแบบอยางในทางพฤตกรรม

การใชประโยชนและความคาดหวงตอวทยชมชน ธรรมชาตของวทยชมชนในขางตน ท�าใหสามารถประมวลประโยชนของวทย

ชมชนจากทศนะของคนในชมชนไดดงน (กาญจนา แกวเทพ, มปป) เชน

1. วทยชมชนใหโอกาสประชาชนไดมสทธแสดงความคดเหนผานทสาธารณะ

ไดพดในสงทอยากพด

2. ชวยใหประชาชนไดรบทราบขาวทตองการทราบ

3. ชวยใหประชาชนไดมโอกาสแลกเปลยนกบรฐบาล (จากแตเดมทรบฟงรฐบาล

อยฝายเดยว) โดยเฉพาะเรองการแลกเปลยนการแกปญหาชมชน เพราะชาวบานจะรเรอง

ของชมชนดกวารฐบาล

4. ชาวบานสามารถใชวทยชมชนตดตามและตรวจสอบการท�างานสาธารณะได

5. ชาวบานสามารถใชวทยชมชนเปนชองทางในการยกระดบคณภาพชวตไดใน

ทก ๆ ดาน ไมวาจะเปนการท�ามาหากน สขภาพอนามย วฒนธรรมศลธรรม การปกครอง

สงแวดลม ฯลฯ


6. เนองจากวทยชมชนไดน�าเอาเรองราวทเปนความภาคภมใจ เปนภมปญญาของ

ชาวบานไปเลาสกนฟง ท�าใหชมชนเหนคณคาของตวเอง และมความมนใจในตนเอง

7. วทยชมชนเปนชองทางใหชาวบานไดแสดงความตองการใหโลกภายนอกได

รบรเปนตน

ดงนน การศกษาเรองของการใชสอและความพงพอใจในวทยชมชนของ

ผรบสารหรอประชาชนผฟง นอกเหนอจากจะท�าใหไดเหนทงบทบาทของวทยชมชนวา

สอไดท�าอะไรใหเกดขนกบผรบสารหรอชมชนแลว ในทางกลบกนนน ยงจะท�าใหไดเหน

อกดวย ผฟงรายการวทยชมชนท�าอะไรกบสอหรอใชสออยางไรบาง

งานวจยทเกยวของ ส�าหรบการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบงานวจยดานวทยชมชนนน

สามารถแบงออกไดเปน 4 กลมใหญๆ ดวยกน คอ การศกษาวจยดานความตองการ ความ

พงพอใจ และการใชประโยชนจากวทยชมชน การศกษาวจยดานการมสวนรวม การบรหาร

จดการงานวทยชมชน และอนๆ โดยมรายละเอยดดงน

1.งานวจยดานความตองการ ความพงพอใจ และการใชประโยชนจากวทยชมชน

ผลการศกษาสวนใหญพบวา ผฟงมความตองการรบฟงรายการวทยชมชนทมเนอหา

เกยวกบทองถนและผจดรายการเปนคนในทองถน อาท งานวจยของ อนตรา พรวด (2544)

ศกษาความตองการรายการวทยชมชนของผฟงในเขตปรมณฑลของกรงเทพมหานครใน

ดานตางๆ รวมทงศกษาถงความตองการคณสมบตของผด �าเนนรายการวทยชมชนของผฟง

ในเขตปรมณฑลของกรงเทพฯ ผลการวจยดานความตองการวทยชมชน พบวา กลมตวอยาง

สวนใหญตองการเนอหารายการเกยวกบธรกจคาขายและงานบรการ โดยสดสวนการน�า

เสนอเนอหาสวนใหญตองการเนอหาทมาจากทองถน สวนประเภทของเนอหารายการสวน

ใหญตองการเนอหาประเภทขาวและสถานการณทเกดขนและไมตองการใหมโฆษณาใน

รายการวทยชมชน ดานรปแบบรายการนนสวนใหญตองการใหรายการวทยชมชนม

รปแบบนตยสารทางอากาศ มความยาว 1 ชวโมง โดยใหออกอากาศในชวงค�า (18.00 น.

เปนตนไป) ของทกวน สวนความตองการคณสมบตของผด �าเนนรายการวทยชมชน กลม

ตองการสวนใหญตองการผด �าเนนรายการทมมนษยสมพนธดกบคนในชมชนตลอดจน

เพอนรวมงาน และควรเปนผทมความร ความเชยวชาญในดานตางๆ อกทงควรมน�าเสยง

เปนกนเองกบคนฟง ไมวาจะเปนการอาน เลาเรองหรอพดคย เพอใหสงทสอออกไปสอ

ความหมายไดและนาสนใจ


ส�าหรบงานวจยดานความพงพอใจสถานวทยชมชน ผลการศกษาสวนใหญ

พบวา ผฟงมความพงพอใจดานเนอหาทใหประโยชนในการรบรขอมลขาวสารทรวดเรว

ใกลชดทองถน และน�าไปใชประโยชนได ตวอยางเชน งานวจยของ ปฐยา เรองเรงกลฤทธ

(2546) ศกษาพฤตกรรมการรบฟงรายการวทยชมชนของคนโคราช สถานวทยกระจายเสยง

แหงประเทศไทยจงหวดนครราชสมา โดยมกลมตวอยาง คอ ผฟงรายการวทยชมชนของ

คนโคราช จ�านวน 400 คน ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญไดใชประโยชนจาก

การรบฟงรายการวทยชมชนของคนโคราช และใชประโยชนจากเนอหารายการ การ

ประกอบอาชพทางการเกษตร การท�ามาหากน มากทสด และกลมตวอยางสวนใหญมความ

พงพอใจจากการรบฟงรายการในประเดนทท�าใหรอบรขนในเหตการณทวไปและความ

เคลอนไหวของชมชนมากทสด

ดนชา สลวงศ (2549) ศกษาความคาดหวงและความพงพอใจของผฟงรายการ

วทยชมชนมลนธบญญาภรณ (F.M. 90.75 MHz.) วดโสภณาราม อ�าเภอแมรม จงหวด

เชยงใหม โดยใชแบบสอบถาม (Questionnaire) ในการเกบรวบรวมขอมล กลมตวอยางท

ศกษาคอ ประชาชนในเขตอ�าเภอแมรม จงหวดเชยงใหม ทฟงรายการวทยชมชนมลนธ

บญญาภรณ วดโสภณาราม จ�านวน 400 คน ผลการศกษา พบวา กลมตวอยางมความพงพอใจ

จากการรบฟงรายการในประเดนทน�าเสนอเนอหารายการททนเหตการณ น�าเสนอเนอหา

รายการทมสาระ ความรสามารถน�าไปประยกตใชในชวตประจ�าวนได และมความพงพอใจ

จากการรบฟงรายการทสามารถสรางความเพลดเพลนผอนคลายอารมณ และท�าใหรอบร

ในเรองเหตการณขาวสารตางๆ ทเกดขนทงในและนอกชมชน ซงสอดคลองกบงานวจย

ของ พชญา รตนพล (อางถงใน วรพงษ พลนกรกจ และนภากร ก�าจรเมนกล, 2547) ทท�าการ

ศกษาวจยเรองพฤตกรรมการสอสาร ความคาดหวงผลประโยชน และความนาเชอถอของ

รายการวทยเพอสงคม และชมชน: ศกษากรณสถานวทยชมชน ทพบวากลมตวอยางมระดบ

ความคาดหวงตอตนเองจากวทยชมชน คอ ขาวสารจากรายการของสถานวทยชมชนจะม

ประโยชนและเสรมสรางความรได รายการของสถานวทยชมชนสามารถชวยเหลอเมอ

ประสบปญหาหรออบตเหต รายการของสถานวทยชมชนจะชวยเหลอเมอประสบปญหา

ในการตดตอกบหนวยงานราชการ เมอท�าสงของสญหายและเมอประสบอบตเหตภายใน

ทพกอาศย สวนความคาดหวงผลประโยชนทมตอสงคม ไดแก สถานวทยชมชนสามารถ

กระตนใหเกดจตส�านกดานการชวยเหลอซงกนและกนของประชาชนมากทสด รองลงมา

คอคาดหวงวาสถานวทยชมชนเปนสอกลางระหวางประชาชนกบหนวยงานภาครฐในการ

ด�าเนนงานประสานกรณมการรองเรยน


บวผน โตทรพย (2550) ศกษาเรองการใชประโยชนและความพงพอใจของผทม

ตอรายการวทยชมชนชมรมเครดตยเนยนภาคใต (เครอขายจงหวดสราษฎรธาน) เกบขอมล

โดยแจกแบบสอบถามใหผรบฟงรายการในอ�าเภอพนพน อ�าเภอบานนาเดม และอ�าเภอ

เมองสราษฎรธาน ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางมความพงพอใจตอรายการสขภาพเพอ

ประชาชน (อสม.) มากทสด โดยภาพรวมกลมตวอยางมระดบความพงพอใจตอประเภท

รายการ เนอหารายการ การด�าเนนรายการของผด �าเนนรายการ วนเวลาและความยาวของ

รายการในระดบมาก ยกเวนความพงพอใจในการมสวนรวม พบวา กลมตวอยางม

ความพงพอใจตอการมสวนรวมในฐานะเปนผรบฟงอยางเดยวในระดบมาก สวนการ

โทรศพทขอฟงเพลงอยในระดบปานกลาง และการมสวนรวมในฐานะอนๆ ม

ความพงพอใจอยในระดบนอยทงสน

ลดดา แคนบญจนทร (2553) ศกษาพฤตกรรมการรบฟงรายการขาวสารความร

การใชประโยชนและความพงพอใจจากสถานวทยกระจายเสยงแหงประเทศไทยระบบเอฟ.

เอม. 101.75 MHz. ของประชาชนในจงหวดบรรมย ผลการศกษาพบวา กลมตวอยาง

พงพอใจจากการรบฟงดานด�าเนนรายการมากทสด คอ มลลาการน�าเสนอทนาฟง เปน

กนเองกบผฟงดานรปแบบรายการมการน�าเสนอรายการแบบเปดสายโทรศพทให

ประชาชนมสวนรวมในการแสดงความคดเหนเขามาในรายการและดานรายการทรบฟง

คอ รายการขาวทองถน

จากผลการวจยทงหมดไดแสดงใหเหนวาสวนใหญแลวผฟงรายการวทยชมชน

นนจะรบฟงเฉลยอยางนอยวนละไมต�ากวาครงชวโมง โดยชวงเวลาของการฟงจะเปนชวง

เชากอนออกไปท�างานและชวงบาย ในขณะทเนอหาทตองการนน พบวา เปนเนอหาของ

ทองถน มความหลากหลาย น�าเสนอในลกษณะของรายการขาวและสถานการณปจจบน

ไมควรมการโฆษณา ในขณะทรปแบบของการด�าเนนรายการ ผจดควรใชภาษาทองถน

และเปดโอกาสใหผฟงไดมสวนรวมในรายการ ในสวนของการใชประโยชนจากเนอหา

รายการนน สวนใหญแลวจะเปนการน�ามาประยกตใชในการด�าเนนชวตหรอการประกอบ

อาชพของตนเอง รองลงไปคอเพอการสนทนาและแลกเปลยนความคดเหนกบคนอนๆ

และเพอเพมพนความรของตนเอง

2. งานวจยดานการมสวนรวมในการด�าเนนงานของวทยชมชน

ผลการศกษาสวนใหญพบวา ผฟงในชมชนและกลม-องคกรตางๆ ในพนท

สามารถมสวนรวมไดกบการด�าเนนงานของวทยชมชน ทงในดานการกอตง การด�าเนนงาน

และการตรวจสอบ แตมสวนรวมไดในรปแบบและระดบทแตกตางกน อาท งานวจยของ


ภรตพร สขโกศล (2547) ศกษาเรองกระบวนการสอสารเพอสรางการมสวนรวมในการ

ด�าเนนงานของวทยชมชน อ�าเภอแจหม จงหวดล�าปาง ผลการศกษาพบวา วทยชมชนได

สรางลกษณะการสอสารแบบสองทาง คอ การสอสารทสามารถโตตอบกนไดระหวาง

ผสงสารและผรบสาร นอกจากนผผลตรายการและผรบสารยงเปนคนภายในชมชนเดยวกน

จงท�าใหเกดการแลกเปลยนประเดนในการพดคยตามสถานทตางๆ ภายในชมชน เชน

สภากาแฟ รานขายของ ตลาด อกดวย

ลลาวด วชโรบล (2548) ศกษาเรอง การมสวนรวมของประชาชนในวทยชมชน

: กรณศกษาวทยชมชนคนเมองปทม ต�าบลคลองสาม อ�าเภอคลองหลวง จงหวดปทมธาน

โดยใชการสมภาษณเชงลกและการวจยแบบมสวนรวมในการท�างาน ผลการศกษาวจย พบ

วาสถานวทยชมชนคนเมองปทม เกดขนจากความตองการของประชาชนทตองการมสอ

เปนของตนเอง เพอเปนแหลงการเรยนร และเปนไปตามอดมการณของวตถประสงคการ

ตงวทยชมชน ทตองการใหเปนของประชาชน โดยประชาชน เพอประชาชน วทยชมชน

แหงน เปนวทยชมชนตามหลกการสากลของวทยชมชน คอเกดจากกลมองคกรทมบทบาท

ในชมชน ไดจดตงคณะกรรมการบรหารวทยชมชน เพอด�าเนนการใหเปนสอการเรยนร

ของชมชน โดยใชระบบอาสาสมครในการด�าเนนการ ไมมงหวงก�าไรทางธรกจทงทางตรง

และ ทางออม เปนอสระปราศจากการครอบง�า และ แทรกแซงจากกลมการเมอง กลมธรกจ

ถอเปนชองทางการสอสารสาธารณะ ทสมาชกในชมชนมบทบาทเปนไดทงผรบสาร และ

ผสงสาร

จากงานวจยทเกยวของกบเรองของการมสวนรวมทไดทบทวนมานน มขอสงเกต

วา การสอสารเพอสรางการมสวนรวมของผรบสารจะเนนการมสวนรวมใน 4 องคประกอบ

ดวยกน ไดแก องคประกอบดานผสงสาร เนอหาสาร ชองทางการสอสาร และผรบสาร

โดยทผสงสารหรออาสาสมครนกจดรายการและผฟงหรอผรบสารจะมสวนรวมผาน

กจกรรมในระหวางการจดรายการ เชน การใหขอมลทางโทรศพทหรอการสมภาษณ

เปนตน

ส�าหรบปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวม พบวา เกยวของกบความรสกวาวทย

ชมชนเปนของคนในชมชน ตลอดจนความตองการใหสถานวทยชมชนและชมชนของ

ตนเองเปนทรจกมากยงขน อยางไรกตาม การเขามามสวนรวมนนยงเปนไปดวยความยาก

ล�าบาก ดวยขอจ�ากดเรองความไมพรอมหรอความไมแนใจของคนในชมชนเอง เรอง

งบประมาณ รวมถงปญหาทางเทคโนโลย และการแขงขนทางผลประโยชนระหวาง

วทยชมชนเนอแทและวทยชมชนเพอธรกจ


3. งานวจยดานบทบาทของวทยชมชน

ในขณะทการทบทวนงานวจยทเกยวของกบวทยชมชน ยงไดพบหวขออนๆท

นาสนใจทเกยวของกบบทบาทของสอวทยชมชน อาท ศวพร ศรสมย (2550) ศกษาเรอง

การเชอมโยงสอเพอลดชองวางทางดจตล : การเชอมโยงสารสนเทศจากสออนเทอรเนตส

วทยชมชน ผลการศกษาสภาพและบรบทการด�าเนนการวทยชมชนพบวา จากชวงเรมกอ

ตงวทยชมชน ปจจบนมการปรบเปลยนรปแบบรายการโดยลดความหลากหลาย เหลอเพยง

รายการเพลงประกอบสาระเปนรปแบบรายการหลก สถานกลมตวอยางแหงหนงเกดความ

ขดแยงดานแนวคดและรบโฆษณา ทกสถานประสบปญหาอปกรณในหองสงเสอมสภาพ

ขาดการระดมทนจากชมชน ผฟงมสวนรวมในสถานลดลง นอกจากนนยงพบวา วทยชมชน

ถกใชเพอความบนเทงมากกวาถายทอดสารสนเทศ และการอนญาตใหมโฆษณา 6 นาท

ท�าใหเกดการสบสนดานแนวคดเมอมสถานวทยเกดขนใหม โดยหวงผลเชงพาณชยและ

ประโยชนการเมอง และการสงปดสถานวทยชมชนท�าใหสถานวทยชมชนหลกเลยงการน�า

เสนอเนอหาทเกยวของกบการเมอง

วรพงษ พลนกรกจ และนภากร ก�าจรเมนกล (2547) ศกษาแนวทางการพฒนา

วทยชมชนเพอตอบสนองความตองการของชมชนจงหวดนครราชสมา พบวา ความกลม

ตวอยางมความคาดหวงตอวทยชมชนในระดบมาก นนคอ รายการวทยชมชนสามารถชวย

เหลอเมอประสบภยพบตตางๆ รายการวทยชมชนมประโยชนและเสรมสรางความรได

รายการวทยชมชนจะชวยในการประสานงานกบหนวยงานทรบผดชอบไดทนททมการ

รองเรยน รายการวทยชมชนจะเปนสอกลางระหวางประชาชนกบหนวยงานภาครฐ รายการ

วทยชมชนจะสามารถกอใหเกดจตส�านกการชวยเหลอซงกนและกน รายการวทยชมชนจะ

มการบรหารงานทโปรงใส และรายการวทยชมชนจะมความเปนกลางในการน�าเสนอ

พชร กวางคร (2551) ศกษาเรองวทยชมชนกบการเสรมสรางประสทธภาพของ

การสอสารเพอการพฒนาองคกรชมชน กรณศกษา : องคกรชมชนบานจ�ารง หมท 7

ต�าบเนนฆอ อ�าเภอแกลง จงหวดระยอง ผลการศกษาพบวา วทยชมชนบานจ�ารงสามารถ

เสรมสรางประสทธภาพการท�างานของกลมองคกรชมชนทง 24 กลมองคกร ในดาน

การรบรขอมลขาวสารการเผยแพรความร การท�างานของกลมองคกรชมชนทมอยในบาน

จ�ารง ขยายเครอขายการท�างานและน�าไปสการพฒนาทองถน วทยชมชนบานจ�ารงไดเปน

สอกลางในการประสานการท�างานของชมชนรวมกบหนวยงานภายนอกและภายในชมชน


นยามศพทวทยชมชน หมายถง สถานวทยกระจายเสยงของทองถนทเกดขนตาม

เจตนารมณของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

ฉบบป พ.ศ. 2540 ทมงเนนการเปดโอกาสใหประชาชน

หรอคนในชมชนเขามามสวนรวมในขนตอนตางๆ

นอกเหนอจากการเปนผฟง อาท การเปนเจาของ การ

บรหารจดการ การก�าหนดรปแบบเนอหารายการ การ

รวมผลตรายการ ฯลฯ เพอเปนสอทน�าเสนอรายการ

เกยวกบชมชนและเปนประโยชนตอชมชนนนๆตาม

แนวคดทวา “เปนของชมชน โดยชมชน เพอชมชน”

วทยชมชนเชงพาณชย หมายถง สถานวทยกระจายเสยงทใชชอน�าหนาสถานวาเปนวทย

ชมชนอยางไรกตาม แมจะต งอยในชมชน แตม

วตถประสงคเพอการหาผลประโยชนในเชงธรกจและ

การคามการฝาฝนหลกการเบองตนของวทยชมชน เชน

มการโฆษณาเกนจรง ทงอยางเปดเผยและแอบแฝง ใช

เวลาโฆษณามาก ใชเครองมอ อปกรณทมก�าลงสงเกน

ทก�าหนดไว รวมถงไมไดด�าเนนการโดยคนในชมชน

และไมไดมเนอหาทเปนประโยชนตอชมชนอยาง

แทจรง

วทยธรกจทองถน หมายถง สถานวทยกระจายเสยงทด�าเนนการโดยเอกชน มการ

จดทะเบยนกบหนวยงานทรบผดชอบวามเปาหมายใน

การกระจายเสยงเพอท�าธรกจขนาดกลางและขนาด

ยอม (SME) อยางชดเจน

รปแบบการเปดรบ หมายถง ปรมาณ ความถ และลกษณะการเลอกเปดรบเนอหา

ตางๆ จากวทยชมชนของผฟง

ความพงพอใจ หมายถง การตระหนกรและยอมรบของผฟงวาวทยชมชนได

สนองตอบความตองการในแตละดานของตนได

ประกอบดวย ดานผด �าเนนรายการ ดานเนอหา และ

ดานประโยชนทไดรบ


ความรความเขาใจ หมายถง ระดบความรขอเทจจรงเกยวกบวทยชมชนทเกบไวใน

ความทรงจ�าระยะยาว ในทนจะวดความรในหลกการ

พนฐาน ความรในหลกการด�าเนนงาน และบทบาท

หนาทของวทยชมชน

ความตระหนก หมายถง ความรสก ความคดทเกดจากการรบรและส�านกตอการ

มอยของวทยชมชนในพนทอาศยวาสงผลตอวถชวต

วฒนธรรม การด�าเนนชวต ฯลฯ ของตนและคนใน

ชมชนในระดบใดบาง

การมสวนรวม หมายถง ระดบปรมาณและลกษณะของการท�ากจกรรมของผฟง

เกยวกบวทยชมชนในพนทอาศยของตน ทงในดานการ

กอตง การด�าเนนงาน การประเมนตรวจสอบเนอหา

และประเดนทางจรยธรรม ตอสถานวทยชมชนใน

พนท

ผฟง หมายถง ชาวบานในทกระดบทมลกษณะประชากรดานเพศ อาย

อาชพ ระดบการศกษา รายได ภมล�าเนา ฯลฯ แตกตาง

กน อยอาศยในพนททรศมการกระจายเสยงของสถาน

วทยชมชนทเปนกรณศกษา และเคยมประสบการณ

รบฟงรายการจากสถานวทยชมชน

วธด�าเนนการวจย งานวจยนใชระเบยบวธวจยเชงปรมาณรวมกบการวจยเชงคณภาพ โดยม

รายละเอยด ดงน

1. การส�ารวจ (Survey Research)

เปนการศกษาเกยวกบลกษณะประชากร รปแบบการเปดรบและความพงพอใจ

ในการเปดรบเนอหาจากสถานวทยชมชนของประชาชน ระดบความรความเขาใจของ

ประชาชนทมตอบทบาทหนาท ปรชญา และหลกการด�าเนนงานของวทยชมชน และความร

ความเขาใจตอการด�ารงอยของสถานวทยชมชน ระดบความตระหนกของประชาชนตอ

ผลกระทบของวทยชมชนตอวถชวต วฒนธรรม การด�าเนนชวต ฯลฯ ตลอดจนระดบการ

มสวนรวมของประชาชนตอกจการวทยชมชน ไดแก ดานการกอตง การตดตามการด�าเนน


งาน การประเมน/ตรวจสอบเนอหาและประเดนทางจรยธรรม การระงบแกไขปญหาทเกด

ขนตอสถานวทยชมชนในพนท

1.1 ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากรในการศกษาไดแก ผฟงวทยชมชนภาคประชาชนในเขตภาคเหนอ

2 สถาน ทงนรายชอของสถานวทยชมชนภาคประชาชนทจะศกษาน�ามาจากฐานขอมล

สมาชกของสหพนธวทยชมชนแหงชาต (สวชช.)

1.1.2 กลมตวอยาง

ในการสมเลอกสถานวทยชมชนในเขตภาคเหนอทจะเปนกรณศกษาใชวธ

สมตวอยางแบบงาย (Simple Random Sampling) ไดสถานวทยชมชนภาคประชาชนทเปน

กรณศกษาไดแก (1) สถานวทยชมชนสนปาตอง อ.สนปาตอง จ.เชยงใหม และ (2) จด

ปฏบตการเรยนรวทยชมชนดอยหลงถ�า อ.บานโฮง จ.ล�าพน ซงในการเกบขอมลจะรวบรวม

จากผฟงของสถานวทยทง 2 สถานดงกลาว

เมอพจารณาจ�านวนประชากรผฟงวทยชมชนภาคประชาชนในเขตภาคเหนอ

ซงไมมจ�านวนผฟงทชดเจนหรอไมทราบขนาดประชากร ผวจยจงใชสตร W.G. Cochran

(1953) ค�านวณหาขนาดของกลมตวอยางแบบไมทราบจ�านวนประชากร ทระดบความเชอ

มนเทากบรอยละ 95 หรอทระดบนยยะส�าคญ 0.05 ไดขนาดของกลมตวอยางจ�านวน

385 คน เพอเพมความนาเชอถอของผลการศกษา ผวจยจงเพมจ�านวนกลมตวอยางเปน

400 คนแบงเปนสถานวทยชมชนแหงละ 200 คน โดยใชวธการเลอกกลมตวอยางแบบ

บงเอญ (Accidental Sampling) และใชวธสมตวอยางแบบสมครใจ (Volunteer Sampling)

ทกลมตวอยางสมครใจในการตอบแบบสอบถามเอง

1.2 เครองมอทใชในการวจย

เครองมอทใชในการส�ารวจคอ แบบสอบถาม (Questionnaire) โดยมขนตอนการ

สรางมาจากการทบทวนเอกสาร งานวจยและสงพมพตางๆ ทเกยวของ จากนนจงเพม

ขอค�าถามทผวจยเหนวาเปนการวดตวแปรทจะศกษา ในขนตอนการทดสอบความตรงตาม

เนอหา (Content validity) พจารณาตรวจสอบความถกตองและความครอบคลมของเนอหา

ตามวตถประสงคการศกษา รวมถงความชดเจนและความเหมาะสมของภาษา โดยผวจยน�า

แบบสอบถามทสรางขนผานการพจารณาแกไขจากผทรงคณวฒดานสอสารมวลชน

พจารณา รวมทงมการทดสอบความเทยง (Reliability) ดวยการน�าแบบสอบถามไปทดลอง

ใช (Try out) กบกลมตวอยางทคลายคลงกบประชากรทศกษาจ�านวน 30 คนและน�าขอมล

ทไดมาวเคราะหหาความเทยงของแบบสอบถามโดยใชสตรสมประสทธแอลฟาครอนบาค


(Cronbach’s Alpha Coefficient) ไดคาความเทยงของแบบสอบถามแตละสวนเกน 0.80

ทกขอ จงมความเหมาะสมทจะใชเกบขอมลในกลมตวอยางจรง

1.3 การวเคราะหขอมล

หลงจากการเกบรวบรวมขอมลแลว ผวจยจะวเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนา

คอ การวเคราะหคาสถตพนฐาน ไดแก การแจกแจงจ�านวนและคารอยละเพอใหทราบ

คณลกษณะของกลมตวอยาง และลกษณะการแจกแจงของตวแปร โดยการค�านวณหาคา

เฉลยและคาความเบยงเบนมาตรฐานของแตละขอความ รวมทงใชสถตเชงอางอง ไดแก

การทดสอบความแตกตางของคาเฉลยระหวางประชากรโดยใชสถต t-test independent

โดยก�าหนดระดบนยส�าคญท 0.05

2. การสนทนากลม (Focus Group Interview)

2.1 ผใหขอมลหลก (Key Informants)

ไดแก ประชาชนทวไปทเปนผรบฟงรายการวทยชมชนในเขตภาคเหนอจาก

2 สถานทศกษาทมคณลกษณะของกลมผใหขอมลใหสอดคลองกบการส�ารวจ ไดแก ผท

เคยมประสบการณรบฟงรายการจากสถานวทยชมชนภาคประชาชนในพนท

วธการเลอกผใหขอมล

ในการเลอกผใหขอมล ผวจยใชวธการเลอกแบบเจาะจง (Purposive Sampling)

จากคณลกษณะทเหมาะสมในดานพฤตกรรมการรบฟง ความรความเขาใจ การมสวนรวม

ตอกจการวทยชมชนในพนท ฯลฯ นอกจากนน ผวจยยงไดใชวธสอบถามรายชอของผให

ขอมลจากผฟงทไดสมภาษณไปแลว (Snowball technique) รวมจ�านวน 22 คน


ในการจะเกบรวบรวมขอมลโดยใชเครองมอวจยคอ ค�าถามกงมโครงสราง โดย

ค�าถามสนทนากลมสรางขนจากการทบทวนต�ารา เอกสาร และงานวจยทเกยวของ ได

แนวค�าถามทจะใชในการสมภาษณตามวตถประสงคการศกษา ดงน

(1) ประเดนค�าถามเกยวกบการส�ารวจลกษณะประชากร รปแบบการเปดรบและ

ความพงพอใจในการเปดรบเนอหาจากสถานวทยชมชนของผฟง เชน ดานการประเมนผล

การเขาถงและความสนใจในการรบฟงของผฟง ดานการประเมนผลรายการ ความตองการ

ปรบปรงรายการตางๆ ของสถาน ประโยชนทไดรบจากการรบฟงรายการตางๆ ของสถาน

ฯลฯ

(2) ประเดนค�าถามเกยวกบความรความเขาใจของประชาชนทมตอบทบาทหนาท

ปรชญา และหลกการด�าเนนงานของวทยชมชน และความรความเขาใจตอการด�ารงอยของ


สถานวทยชมชน ประกอบดวยค�าถามเกยวกบความจ�าเปนทประเทศไทยตองมวทยชมชน

ลกษณะทส�าคญของวทยชมชนในความเขาใจของผฟง ความรความเขาใจในการกอตง

การด�าเนนงาน และบทบาทหนาทของวทยชมชน

(3) ประเดนค�าถามเกยวกบความตระหนกของประชาชนตอผลกระทบของวทย

ชมชนตอวถชวต วฒนธรรม การด�าเนนชวต ฯลฯ เชน การชวยแกปญหาในชมชน การเปน

สอกลางในการสอสารและเรยกรองสทธ การเปนทพงพาเมอเผชญปญหา ชวยคลคลาย /

ลดปญหาความขดแยงระหวางคนในชมชน การสงเสรมใหเกดความรวมมอระหวาง

ภาครฐและภาคประชาชน

(4) ประเดนค�าถามเกยวกบการมสวนรวมของประชาชนตอกจการวทยชมชน

ไดแก การกอตง การด�าเนนงาน การประเมน/ตรวจสอบเนอหาและประเดนทางจรยธรรม

การบรหารจดการสถาน ประกอบดวยค�าถามเกยวกบ การมประสบการณตรงและ

ประสบการณทางออมในการมสวนรวมกบวทยชมชน

การตรวจสอบเครองมอ

หลงจากทผวจยไดทบทวนแนวคดและทฤษฎตางๆ ทเกยวของเพอสรางขอค�าถาม

แลว ผวจยไดน�าขอค�าถามในแบบสมภาษณไปวเคราะหความตรงตามเนอหา (Content

validity) โดยการใหผทรงคณวฒตรวจสอบความถกตองและความครอบคลมของเนอหา

ความชดเจนและความเหมาะสมของภาษา หลงจากแกไขปรบปรงตามขอเสนอแนะแลว

จะน�าขอค�าถามนนไปสนทนากลมกบกลมผใหขอมลทมคณลกษณะดงทก�าหนดไว ทงน

ภาษาในขอค�าถามทใชในการสมภาษณจะมการปรบเพอความเหมาะสมและความเขาใจ

ตรงกนในการสอสารกบกลมผใหขอมลแตละกลม

ขนตอนในการด�าเนนการสนทนากลม

ผวจยไดเตรยมการสนทนากลมโดยการส�ารวจขอมลเบองตนกบผใหขอมลทม

คณลกษณะตามวตถประสงคการศกษา โดยในแตละพนทจะจ�าแนกกลมผสนทนาเปน

กลมผฟงวทยชมชนภาคประชาชนอยางตอเนอง/เปนประจ�า (รบฟงสปดาหละ 4 วนขนไป)

และผฟงวทยชมชนภาคประชาชนทไมตอเนอง (รบฟง 1-3 วน/สปดาห) ในวนจดการ

สนทนากลม ผวจยไดแนะน�าตวและแจงวตถประสงคของการสนทนากลมอกครง ขอ

อนญาตบนทกค�าสนทนา จากนนจงด�าเนนการสนทนากลมโดยตงค �าถามแลวเปดโอกาส

ใหผเขารวมการสนทนาตอบค�าถามอยางอสระ ผวจยกลาวทบทวนขอมลหรอประเดน

ส�าคญเปนระยะเพอตรวจสอบความเขาใจกบผใหขอมล โดยการสนทนากลมจะใช

สมภาษณเวลาประมาณ 1.30 นาท – 2 ชวโมง


2.3 การวเคราะหขอมล

ในการวเคราะหขอมลจากการสมภาษณ ผวจยจะถอดเทปบนทกการสนทนาแบบ

ค�าตอค�าแลวน�ามาวเคราะหเนอหาโดยการจดกลมเนอหาหลกทมความหมายสอดคลอง

ใกลเคยงกน (Common Theme) ตดขอมลทซ� าซอนออก แลวน�าเสนอผลการศกษาในเชง

บรรยาย

3. การสมภาษณเจาะลก (In-depth Interview)

ผใหขอมลหลก (Key Informants)

เนองจากเจตนารมณของกจการวทยชมชนมงเนนการมสวนรวมของภาคประชาชน

ทงนการมสวนรวมของประชาชนยอมมความสมพนธกบความรความเขาใจและพฤตกรรม

ของผด �าเนนกจการวทยชมชนดวยเชนกน การสมภาษณเจาะลกจงมงเนนการศกษากลมบคคล

ตอไปนคอ เจาของสถาน/เจาของทตงพนท ผจดรายการหลกทเปนเจาหนาทประจ�าสถาน

ผจดรายการอาสาสมคร ผรบเชญรายการ และผฟงรายการทเคยมประสบการณในการสอสาร

แบบมสวนรวมกบทางสถาน โดยศกษาจากผประกอบการ 2 สถาน

วธการเลอกผใหขอมล

ในการเลอกผใหขอมล ผวจยใชวธการเลอกแบบเจาะจง (Purposive Sampling)

ตามคณลกษณะและวตถประสงควจยทตองการศกษา รวมจ�านวน 10 คน


ในการจะเกบรวบรวมขอมลโดยใชเครองมอวจยคอ ค�าถามกงมโครงสราง โดย

ค�าถามสนทนากลมสรางขนจากการทบทวนต�ารา เอกสาร และงานวจยทเกยวของ ไดแนว

ค�าถามทจะใชในการสมภาษณตามวตถประสงคการศกษา อาท (1) ขอมลเบองตนของ

สถาน (2) การบรหารจดการสถานวทยชมชน (3) ผงรายการและการผลตรายการวทย

(4) ความรความเขาใจตอบทบาทหนาท ปรชญา และหลกการด�าเนนงานของวทยชมชน

(5) ความตระหนกในผลกระทบของสถานวทยชมชน (6) การมสวนรวมของประชาชนตอ

สถานวทยชมชน (7) ปญหาอปสรรคและการสนบสนนการด�าเนนงานของวทยชมชน

การตรวจสอบเครองมอ

การตรวจสอบเครองมอในการสมภาษณเชงลกจะใชการวเคราะหความตรงตาม

เนอหา (Content validity) โดยการใหผทรงคณวฒตรวจสอบความถกตองและความ

ครอบคลมของเนอหา ความชดเจนและความเหมาะสมของภาษา หลงจากแกไขปรบปรง

ตามขอเสนอแนะแลวจะน�าขอค�าถามนนไปใชสมภาษณกบกลมผใหขอมลทมคณลกษณะ

ดงทก�าหนดไว


ขนตอนในการด�าเนนการสมภาษณ

ผวจยไดเตรยมการสมภาษณโดยประสานเบองตนกบผใหขอมลซงเปน

ผเกยวของกบการประกอบการสถานวทยชมชนทก�าหนดเปนกรณศกษา โดยมการชแจง

วตถประสงคเบองตนและจดสงหนงสอขอความรวมมอในการวจย ในวนสมภาษณ ผวจย

ไดแนะน�าตวและแจงวตถประสงคของการสมภาษณอกครง ขออนญาตบนทกค�าสนทนา

จากนนจงด�าเนนการสมภาษณโดยตงค �าถามแลวเปดโอกาสใหตอบค�าถามอยางอสระ

ผวจยกลาวทบทวนขอมลหรอประเดนส�าคญเปนระยะเพอตรวจสอบความเขาใจกบผให

ขอมล โดยการสมภาษณแตละทานจะใชสมภาษณเวลาประมาณ 1–2 ชวโมง

4. การสงเกตการณแบบไมมสวนรวม (Non-Participant Observation)

การสงเกตการณแบบไมมสวนรวมจะมงสงเกตการณในการด�าเนนงานและการ

จดรายการของสถานวทยชมชนทเปนกรณศกษาภมภาคละ 2 สถานๆ ละ 3 วนโดยผวจย

จะเขาไปอยรวมในสถานการณจรงทมการจดรายการ เพอศกษาการปฏสมพนธของผด �าเนน

รายการกบการมสวนรวมของภาคประชาชน ทงในดานรปแบบและเนอหาการจดรายการ

ลลาการตอบรบของนกจดรายการตอการมสวนรวมของผฟง เชน การโทรศพทเขามายง

สถาน การเยยมชมสถาน การเขารวมกจกรรมกบสถานวทยชมชนของประชาชนในพนท

ฯลฯ โดยก�าหนดพนทสงเกตการณ 2 จดคอ 1. หองสงกระจายเสยง และ 2.พนทรอบสถาน

การวเคราะหขอมลเชงคณภาพ

ในการวจยเชงคณภาพไดแก การสนทนากลม การสมภาษณเจาะลก และการ

สงเกตการณแบบไมมสวนรวม ในการวเคราะหขอมลผวจยจะถอดเทปบนทกค�าสมภาษณ

แบบค�าตอค�าแลวน�ามาวเคราะหเนอหาโดยการจดกลมเนอหาหลกทมความหมาย

สอดคลองใกลเคยงกน (Common Theme) ตดขอมลทซ� าซอนออก แลวประมวลผลรวม

กบแบบบนทกการสงเกตการณ เพอใหไดผลการศกษาในแตละวตถประสงค

สรปและอภปรายผล 1. ลกษณะประชากร รปแบบการเปดรบและความพงพอใจในการเปดรบเนอหา

จากสถานวทยชมชน (ภาคประชาชน) ในเขตจงหวดภาคเหนอ

กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง (รอยละ 54.0) มอายระหวาง 41 – 50 ปมาก

ทสด (รอยละ 21.7) รองลงมาคอ อายระหวาง 21 – 30 ป (รอยละ 21.0) ดานระดบการศกษา

สวนใหญอยในระดบประถมศกษา (รอยละ 36.7) รองลงมาคอ ระดบมธยมศกษา

ตอนปลาย/ปวช. (รอยละ 22.7) ดานอาชพพบวา สวนใหญประกอบอาชพรบจางทวไป


(รอยละ 28.7) รองลงมาคอ ประกอบอาชพคาขาย/ธรกจสวนตว (รอยละ 23.7) มรายได

เฉลยตอเดอนต�ากวา 5,000 บาท (รอยละ 39.0) รองลงมาคอ มรายไดระหวาง 5,001 - 10,000

บาท (รอยละ33.3)

ดานรปแบบการเปดรบฟงพบวา สวนใหญรบฟงสถานวทยชมชนในชวงเวลา

18.01 น. – 21.00 น. (รอยละ 31.0) รองลงมาคอ 9.01 น. – 12.00 น. (รอยละ 24.7) ใชเวลา

รบฟงวนละประมาณ 1 - 3 ช.ม. (รอยละ 53.0) รองลงมาคอ นอยกวา 1 ช.ม. (รอยละ 28.0)

โดยสวนใหญมความถในการรบฟงสถานวทยชมชน 1 - 3 วน/สปดาห (รอยละ 56.0) ทงน

มกจะรบฟงรายการจากสถานวทยชมชนรวมกบคนในครอบครว (รอยละ 37.2) รองลงมา

คอ ฟงคนเดยว (รอยละ 35.5) สถานทรบฟงสวนใหญคอ ทบาน (รอยละ 54.6) รองลงมา

คอ ทท�างาน (รอยละ 21.7)

ประเภทรายการทกลมตวอยางสวนใหญรบฟงจากสถานวทยชมชนคอ รายการ

ประเภทสาระความรสลบเพลง (รอยละ 31.1) รองลงมาคอ รายการเพลงลวนๆ (รอยละ

24.4) ทงนผฟงสวนใหญชนชอบรายการประเภทสาระความรสลบเพลง (รอยละ 43.3)

รองลงมาคอ รายการเพลงลวนๆ (รอยละ 30.3)

ในการประเมนความพงพอใจตอผด �าเนนรายการสถานวทยชมชนพบวา มความ

พงพอใจโดยรวมอยในระดบมาก (คาเฉลย 3.76) โดยพงพอใจในดานการใชภาษาทองถน

ของผด �าเนนรายการมากทสด (คาเฉลย 3.99) รองลงมาคอ พงพอใจดานน�าเสยงและลลา

การพดของผด �าเนนรายการ (คาเฉลย 3.81) จากการทดสอบความแตกตางระหวางสถาน

กบความพงพอใจผด �าเนนรายการสถานวทยชมชนพบวา กลมตวอยางทงสถานวทย

สนปาตองและสถานวทยวดดอยหลงถ�ามความพงพอใจผด �าเนนรายการสถานวทยชมชน

แตกตางกน โดยคาคะแนนเฉลยของผฟงสถานวทยสนปาตองมความพงพอใจผด �าเนน

รายการสงกวาสถานวทยวดดอยหลงถ�า ผลการศกษาสอดคลองกบ ลดดา แคนบญจนทร

(อางแลว) ทศกษากลมผฟงในจงหวดบรรมยพบวา กลมตวอยางพงพอใจจากการรบฟง

ดานด�าเนนรายการมากทสด คอ มลลาการน�าเสนอทนาฟง เปนกนเองกบผฟงดานรปแบบ

รายการมการน�าเสนอรายการแบบเปดสายโทรศพทใหประชาชนมสวนรวมในการแสดง

ความคดเหนเขามาในรายการและดานรายการทรบฟง คอ รายการขาวทองถน

ดานความพงพอใจดานเนอหาของสถานวทยชมชนพบวา กลมตวอยางมความ

พงพอใจดานเนอหารายการของสถานวทยชมชนโดยรวมอยในระดบมาก (คาเฉลย 3.77)

หากเปนรายการประเภทขาว/เลาขาวหรอวเคราะหขาว กลมตวอยางพงพอใจในระดบมาก

(คาเฉลย 3.72) สวนรายการทวไป เชน สนทนา/พดคย เพลง ถายทอดสด ฯ กลมตวอยาง


พงพอใจในระดบมากเชนกน (คาเฉลย 3.82) ผลการทดสอบความแตกตางระหวางสถาน

กบความพงพอใจดานเนอหาของสถานวทยชมชนพบวา ผฟงสถานวทยสนปาตองและ

สถานวทยวดดอยหลงถ�ามความพงพอใจดานเนอหาของสถานวทยชมชนแตกตางกน โดย

คาคะแนนเฉลยของผฟงสถานวทยสนปาตองมความพงพอใจดานเนอหารายการสงกวา

สถานวทยวดดอยหลงถ�า

ความพงพอใจดานประโยชนทไดรบจากการฟงสถานวทยชมชนพบวา กลม

ตวอยางมความพงพอใจในประโยชนทไดรบจากสถานวทยชมชนโดยรวมอยในระดบมาก

(คาเฉลย 3.69) โดยพงพอใจในดานไดรบความเพลดเพลนและผอนคลายความตงเครยด

มากทสด (คาเฉลย 4.20) รองลงมาคอ พงพอใจเพราะไดตดตามขอมลขาวสารความ

เคลอนไหวของชมชน (คาเฉลย 3.81) เมอทดสอบความแตกตางระหวางสถานกบความ

พงพอใจดานประโยชนทไดรบจากการฟงสถานวทยชมชน ผฟงสถานวทยสนปาตองและ

สถานวทยวดดอยหลงถ�ามความพงพอใจดานประโยชนทไดรบจากการฟงสถานวทยชมชน

แตกตางกน โดยคาคะแนนเฉลยของผฟงสถานวทยสนปาตองมความพงพอใจดาน

ประโยชนทไดรบสงกวาสถานวทยวดดอยหลงถ�า ผลการศกษาแสดงใหเหนวา ผฟงสถาน

วทยชมชน (ภาคประชาชน) ในเขตภาคเหนอเนนการใชประโยชนจากสอเพอสรางความ

พงพอใจในดานการลดหรอผอนคลายความตงเครยดทางอารมณหรอเพอปกปองตนเอง

เปนหลก (Para-orieantational gratifications) (Wenner อางถงใน ดนชา สลวงศ, อางแลว)

2. ความรความเขาใจของผฟงทมตอบทบาทหนาท ปรชญาและหลกการ

ด�าเนนงาน และการด�ารงอยของสถานวทยชมชน

ดานความรและความเขาใจเกยวกบหลกการพนฐานของวทยชมชนในภาพรวม

ผฟงมความรความเขาใจมาก ทงในดานหนาทและในฐานะเปนเครองมอสอสารเชอมโยง

ความสมพนธของคนในทองถน รวมทงเปนพนทในการเผยแพรผลงานของศลปนพนบาน

ศลปนในทองถนและอนรกษสบทอดวฒนธรรมของชมชน

ดานความรและความเขาใจเกยวกบหลกการด�าเนนงานของวทยชมชนในภาพ

รวมของกลมตวอยางสวนใหญอยในระดบทมความรความเขาใจปานกลาง โดยในดาน

หลกการเบองตนเรองการโฆษณาทางวทยชมชน พบวา ประชาชนมความเขาใจใน

หลกการ แตมบางสวนไมเหนดวยเพราะเหตผลดานความอยรอดของวทยชมชน รวมทง

ผฟงมความเขาใจดในหลกการการมสวนรวมหรอหลกการท�างานดวยจตอาสา


ดานความรและความเขาใจเกยวกบบทบาทของวทยชมชนในภาพรวมพบวา ม

ความรความเขาใจมาก โดยเฉพาะหนาทในการใหทงสาระและความบนเทง การรบแจง

เรองราวรองทกข ปญหาเกยวกบคณภาพชวตของชมชน เปนเครองมอสอสารท�าใหเกด

เครอขายของชาวบาน สรางแนวรวมในการท�ากจกรรมของชมชน

3. ความตระหนกของประชาชนตอผลกระทบของวทยชมชนดานวถชวต

วฒนธรรม การด�าเนนชวต ฯลฯ

กลมตวอยางมความตระหนกในผลกระทบของวทยชมชนตอวถชวตและ

วฒนธรรมโดยรวมอยในระดบมาก โดยเฉพาะในดานความตระหนกวาวทยชมชนท�าให

สมาชกในชมชนสอสารกนมากขน ชวยผอนคลาย เปนสอทพงพาได ชวยสรางสามคค

สงเสรมจตส�านกสาธารณะ และเปนสอทางเลอกเพอการพฒนาตนเองและพฒนาชมชน

ผลการศกษาสอดคลองกบวรพงษ พลนกรกจ และนภากร ก�าจรเมนกล (อางแลว) ทพบวา

ชมชนมความเหนวา รายการวทยชมชนสามารถชวยเหลอเมอประสบภยพบตตางๆ รายการ

วทยชมชนมประโยชนและเสรมสรางความรได รายการวทยชมชนจะชวยในการ

ประสานงานกบหนวยงานทรบผดชอบไดทนททมการรองเรยน รายการวทยชมชนจะเปน

สอกลางระหวางประชาชนกบหนวยงานภาครฐ รายการวทยชมชนจะสามารถกอใหเกด

จตส�านกการชวยเหลอซงกนและกน ฯลฯ

4. การมสวนรวมของประชาชนตอกจการวทยชมชน ไดแก การกอตง การ

ด�าเนนงาน การประเมน/ตรวจสอบเนอหาและประเดนทางจรยธรรม

ในดานการมสวนรวมในการกอตง วางแผน และก�าหนดนโยบายพบวา ผฟง

สวนใหญไมมสวนรวม ผฟงสวนนอยทมสวนรวมจะชวยในดานการประชาสมพนธ และ

จดหาเงนระดมทน โดยเหตผลทเขามามสวนรวมในการกอตงเพราะตองการแสดงบทบาท

ตนเองใหโดดเดนในชมชน และตองการรองเรยนเสนอปญหาในชมชน

การมสวนรวมในการด�าเนนงานของสถานวทยชมชนพบวา สวนใหญไมเคย

รบรในการเชญชวนใหมสวนรวมกจกรรมของสถานวทยชมชน ส�าหรบผฟงทเคยรบรใน

การเชญชวนฯ จะพบการเชญชวนใหรวมเสนอแนะขอคดเหน/ตชม ผานทางจดหมาย

โทรศพท รวมทงการขอเพลง ฯ และเชญชวนใหรวมชวยกนบรจาคเงนเพอกจกรรมตางๆ

ทงนผทมสวนรวมกบการด�าเนนงานของสถานสวนใหญเขามามสวนรวมไมเกน 1 – 2 ป

ปละ 1 - 3 ครง โดยมสวนรวมในการขอเพลงมากทสด รองลงมาคอ ฝากขาวประชาสมพนธ


และการมสวนรวมในการบรจาคเงนและแรงกาย ผลการศกษาสอดคลองกบ บวผน

โตทรพย (อางแลว) ผฟงวทยชมชนมความพงพอใจในการมสวนรวมในฐานะเปนผรบฟง

อยางเดยวในระดบมาก สวนการโทรศพทขอฟงเพลงอยในระดบปานกลาง และการม

สวนรวมในฐานะอนๆ มความพงพอใจอยในระดบนอย

ดานการมสวนรวมของประชาชนในการประเมน ตรวจสอบเนอหา และประเดน

ทางจรยธรรมพบวา ผฟงสวนใหญเคยมสวนรวมดานการเปนผเฝาฟงความเหมาะสมและ

ความถกตองของเนอหามากทสด รองลงมาคอ เปนผเฝาฟงความโปรงใส ความเปนกลาง

ความเปนธรรมของเนอหา สวนผฟงทไมเคยมสวนรวมฯ ใหเหตผลวาเปนเพราะไมมความร

ความเขาใจในหลกการด�าเนนงานและบทบาทหนาทของวทยชมชน และไมมความร

ความเขาใจในดานการตรวจสอบและการประเมน รวมทงการทคลนสญญาณวทยไมชดเจน

ท�าใหการรบฟงลดนอยลง จนไมทราบขาวสารการเชญใหมสวนรวม ตลอดจนคนในชมชน

ไมมสวนรวมในการกอตงสถานมาตงแตยคแรก จงท�าใหขาดความผกพนกบสถาน

กรณทสถานวทยไมมการประชาสมพนธใหผฟงเขามามสวนรวมมเหตผลมาจาก

การทคณะกรรมการบรหารสถานคดวาตนเองขาดความรอบรเกยวกบธรรมชาตและหลก

ปรชญาของวทยชมชน และไมมนใจในความสามารถของตนเอง รวมทงการทรายการม

จ�านวนนอยลง บางสถานเหลอเพยงรายการเพลงเปนหลก ท�าใหรปแบบการมสวนรวม

ท�าไดเพยงขอเพลงและการตชมรายการ

ผลการศกษาขางตนสอดคลองกบหลกการส�าคญของวทยชมชนตามแนวทาง

ขององคการยเนสโก (UNESCO) (วทยชมชนไมใชวทยเพอชมชน, 2547) ทกลาววา วทย

ชมชนทแทจรงตองด�าเนนการโดยสงเสรมการเขาถงสอ (access) ของผฟง ตงแตการฟง

การแสดงความคดเหน ความตองการตอรายการ การเขาถงทางดานการจดการ การจด

รายการ การผลตรายการ ไปจนถงการมสวนรวมในการจดท�าสงทเปนประโยชนเกยวกบ

ตนเอง รวมทงสงเสรมใหเกดการมสวนรวม (participation) คอ ชมชนตองมสวนรวมใน

ทกขนตอน ตงแตการคด ผลต และการจดการ อยางไรกตาม ผลการศกษานพบวา ในหลก

การดานการสงเสรมใหชมชนตองสามารถจดการบรหารสถานวทยชมชนไดดวยตนเอง

(self-management) ทงดานอ�านาจในการตดสนใจ ตงแตเรมคด วางแผน ไปจนกระทง

ก�าหนดนโยบายการบรหาร และการลงมอผลตสอดวยตนเอง หลกการในขอนพบวา ไม

อาจด�าเนนการไดครบถวนและตอเนอง ทงนเนองจากการเกดขนของสถานวทยในชมชน

สามารถสรางกระแสความตนตวใหเกดขนในทองถนไดเพยงยคแรกๆ ของการกอตง

เทานน แตไมพบวามกระบวนการด�าเนนการบรหารเพอสรางความยงยนใหแกกจการของ

สถานอยางแทจรง


ขอเสนอแนะทไดจากการวจย และการน�าไปใชประโยชน ขอเสนอแนะจากงานวจยมดงตอไปน

1. ขอเสนอแนะเชงนโยบายโทรคมนาคม

(1) การออกกฎหมายเพอจดระเบยบและควบคมกจการวทยชมชนและการบงคบ

ใชอยางมประสทธภาพเพราะปญหาจากสภาพการณทพระราชบญญตองคกรจดสรรคลน

ความถและก�ากบการประกอบกจการวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และกจการโทรคมนาคม

ยงไมชดเจนและการบงคบใชทไมมการควบคมตรวจสอบนน ท�าใหวทยชมชนด�าเนนกจการ

ผดไปจากเจตนารมณและหลกปรชญาทแทจรง และเกดการใชชอวทยชมชนบงหนาแลว

แสวงหาผลประโยชนกนในรปแบบตางๆ อยางไมเกรงกลววาขดตอระเบยบขอบงคบ สงผล

ใหประชาชนผฟงเกดความสบสนและสงผลตอความรความเขาใจทถกตอง รวมทงไมเกด

การมสวนรวมกบความอยรอดของสถานวทยชมชนในพนทของตน

(2) การสรางเกราะปองกนจากแรงกดดนทางการเมองใหแกสถานวทยชมชน

เนองจากสถานการณทผานมาพบวามการคกคามสถานวทยชมชนภาคประชาชนในทองถน

สงผลใหสถานก�าหนดนโยบายไมเสนอรายการทมเนอหาทางการเมองทกรปแบบ และ

หนไปน�าเสนอรายการบนเทงเปนสวนใหญ เหลานท�าใหสถานวทยชมชนภาคประชาชน

ไมมเนอหาทเปนสาระตอการพฒนาชมชน ผฟงขาดกระบวนการพฒนาทางความคดและ

ความรเทาทนการเมอง ดงนน หนวยงานทเกยวของจงควรก�าหนดนโยบายหรอระเบยบ

เงอนไขวาดวยการผลตและการด�าเนนรายการทถกตองตามหลกการของวทยชมชน เพอ

ปองกนการแทรกแซงการด�าเนนงานของสถาน

(3) ความยดหยนทางดานมาตรฐานทางเทคนคการกระจายเสยง เนองจากการท

มขอก�าหนดลกษณะพงประสงคทางดานเทคนคของวทยชมชนทวๆไปไววา ตองมก�าลง

สงไมเกน 30 วตต (ระบบ เอฟ.เอม.) เสาอากาศสงไมเกน 30 เมตร จากระดบพนดน และ

รศมการสงกระจายเสยงไมเกน 15 กโลเมตร เหลานเปนขอจ�ากดทางเทคนคทกอปญหา

ใหแกสถานวทยชมชนภาคประชาชน เพราะปจจบนมการเกดขนของบรรดาวทยชมชน

จ�านวนมากมายทไรระเบยบ โดยเฉพาะสถานวทยชมชนเชงพาณชยทมการใชเครองมอ

อปกรณทมก�าลงสงสงกวาทกฎหมายก�าหนด ท�าใหเกดการรบกวนหรอคลนทบซอนกบ

คลนวทยชมชนภาคประชาชน จนไมสามารถรบฟงไดและเลกรบฟงในเวลาตอๆ มา ดวย

เหตน การแกปญหาดงกลาว จ�าเปนตองมการแกไขขอก�าหนดใหมาตรฐานทางดานเทคนค

ของวทยชมชน เชน ใหใชก �าลงสงทสงขน และเสาสงขนกวาเดม เพอใหมความสามารถ

ในการแขงขนกบสถานวทยชมชนประเภทอนๆ


(4) การใหการสนบสนนทางการเงนหรองบประมาณ เนองจากสถานวทยชมชน

ภาคประชาชนทมความพยายามยดมนในหลกการของวทยชมชน เชน การไมมโฆษณาใน

รายการโดยเดดขาดนน สวนใหญก�าลงประสบปญหาการขาดเงนทนสนบสนนหรอ

งบประมาณทหาไดจากการบรจาคหรอการสนบสนนของคนในชมชนนนไมเพยงพอ

เพราะนอกจากตองใชจายคาด�าเนนการ เชน คาน�า คาไฟฟาแลว ยงมสาเหตทท�าใหตองม

คาใชจายเพมขนอยางกะทนหน เชน กรณทเครองสงเสยเนองจากฟาผา หรอไฟฟาลดวงจร

อปกรณการออกอากาศ อปกรณการผลตรายการหมดอายการใชงาน ตองซอมหรอซอใหม

ฯลฯ เหลานสงผลใหบางสถานปรบเปลยนความคดจากการไมมโฆษณากยอมใหมการ

โฆษณาเกดขน ดงนน หากหนวยงานทรบผดชอบสามารถจดหางบประมาณสนบสนน

หรอจดหาคาใชจายส�าหรบเปนคาด�าเนนกจการของวทยชมชนไดเปนบางสวนแมจะไม

ทงหมด โดยมกฎเกณฑหรอระเบยบการเบกจาย หรอการใหความชวยเหลอทเปนมาตรฐาน

เดยวกน กจะชวยรกษาสถานวทยชมชนหลายๆแหงทพยายามท�าใหสถานเปนวทยชมชน

ทแทจรง สามารถด�ารงอยตอไปไดอยางไมล�าบากเกนไปจนถงขนตองปดตวลง

(5) การสรางและเผยแพรองคความรเรองวทยชมชนแกผมสวนไดสวนเสย การ

ทผลการศกษาพบวา ผฟงขาดความรความเขาใจในบทบาทหนาท ขาดความตระหนก ขาด

การมสวนรวมกบกจการวทยชมชนในระดบมาก เหลานยอมสงผลกระทบตอการท�าหนาท

ของวทยชมชนจนท�าใหเกดการท�าหนาททผดพลาดขนมาได (Malfunction) เชน การใช

วทยชมชนเพอการโฆษณาอยางทพบเหนไดทวไป สาเหตแหงปญหาประการหนงคอ การ

ละเลยการตดตงความรหรอสรางความรความเขาใจตอวทยชมชนใหกบคนในชมชนไว

ตงแตชวงแรกของการกอก�าเนดวทยชมชนในประเทศไทย ดงนน จงควรส�ารวจและเรง

สรางองคความรนนแกชมชน เพอใหมการใชวทยชมชนใหเปนชองทางการสอสารเพอ

ประโยชนสวนรวมของคนในชมชนอยางแทจรง

ขณะเดยวกนตองใหความรแกผประกอบกจการวทยชมชนภาคประชาชนและ

คณะกรรมการด�าเนนงานในดานความรเรองการหาวธการทจะขยายฐานผฟงใหกวางขน

ความรดานการสรางเครอขาย (Network) คนท�างานวทยชมชนดวยกน เพอชวยเหลอกน

ในการพฒนาและการแกไขปญหารวมกน ความรเพอรองรบเทคโนโลยการสอสารทจะ

เกดขนในอนาคต (เชน จะมการใชระบบดจทลมาแทนระบบอนาลอก) และความรในการ

ประยกตใชเครองมอทมอยใหเกดศกยภาพอยางเตมท

(6) การสงเสรมทกษะขนสงของการเปนนกสอสารและนกจดรายการแบบ

มออาชพ เนองจากผลการศกษาพบวา เหตผลส�าคญประการหนงทผฟงไมสนใจตดตาม


รบฟงรายการจากสถานวทยชมชนเนองจากรปแบบรายการไมมความสรางสรรคแปลกใหม

ขาดความนาสนใจ รวมทงผลจากการศกษาคณะกรรมการบรหารสถานและนกจดรายการ

พบวา ขาดความรในการผลตรปแบบรายการแบบนกจดรายการมออาชพ การไดรบการ

อบรมจากหนวยงานและสถาบนการศกษาตางๆ ทจดอบรมใหในอดตกเปนเพยงการ

จดอบรมทกษะและจรยธรรมขนพนฐาน การใชอปกรณเบองตนในหองออกอากาศ ฯลฯ

เหลานท�าใหสถานวทยชมชนภาคประชาชนขาดศกยภาพในการแขงขนกบสถานวทย

ประเภทอนๆ ดงนน หนวยงานหรอสถาบนการศกษาทจะจดอบรมแกผประกอบการ

วทยชมชนควรมงเนนการอบรมและฝกปฏบตทกษะขนสงของการเปนนกสอสารและ

นกจดรายการแบบมออาชพ ตลอดจนการใชสอและเทคโนโลยสมยใหมในการจดรายการ

สถานวทยชมชน

(7) การแจงขอมลขาวสารความคบหนาเกยวกบกฎหมาย และระเบยบปฏบต

เกยวกบการปรบเปลยนไปใชระบบดจทลใหกบสถานวทยทวไปไดทราบ เพอเปนการ

ใหเวลาและโอกาสทสถานวทยชมชนซงไมคอยจะรเทาทนความเปลยนแปลงเหลาน

ใหไดรทนเหตการณอยเสมอ เพราะวทยชมชนจ�าเปนตองใชเวลาในการหาทน หรอจดหา

บคลากร หรอปรบตวเพอรองรบการเปลยนแปลงดงกลาว มากกวาสถานวทยประเภทอนๆ

(8) การก�ากบดแลเนอหาโดยหนวยงานทมอ�านาจหนาทควบคมดแลโดยตรง ควร

มการควบคมดแลเนอหาทออกอากาศของวทยชมชน เชน ใชวธการสมตรวจ หรอ การให

รายงานการน�าเสนอเนอหาโดยการใหบนทกเสยงไวเพอการตรวจสอบ ทงน การก�ากบ

ดแลเนอหาเปนเรองส�าคญมาก เพราะสถานวทยชมชนหลายแหงทแอบอางชอ มการเสนอ

เนอหาทไมไดเปนประโยชนตอชมชนเลย อาท การโฆษณาแอบแฝง การหลอกลวงโฆษณา

เกนจรง การปลกระดมทางการเมอง การใสรายปายส ชน�าความคดโดยปราศจากความจรง

ฯลฯ หนวยงานทเกยวของจงสมควรตองจดต งกลไกหรอมาตรการก�ากบดแลทม

ประสทธภาพ ทงดานเนอหาทไมเปนประโยชน เนอหาเพอหวงผลทางดานธรกจการคา

และการเมองไมใหออกอากาศ และการก�ากบหรอก�าหนดใหจะตองมรายการทจะตองผลต

และออกอากาศดวย เชน รายการขาวของชมชน รายการสาระส�าหรบเดก รายการดาน

ภมปญญาและวฒนธรรมประเพณของทองถน รายการส�าหรบผสงอายในชมชน รวมถง

ตองมรายการทคนในชมชนเปนผสรางสรรคเองดวย เปนตน เพอเปนการปกปองและ

ประกนใหรายการเหลานไดออกอากาศดวย

2. ขอเสนอแนะส�าหรบสถานวทยชมชนภาคประชาชน

(1) เนองจากผลการศกษาเชงคณภาพพบวา คณะกรรมการบรหารสถานวทย


ชมชนหรอนกจดรายการ ยงมความรความเขาใจและทศนคตทไมถกตองตอเจตนารมณใน

การด�ารงอยของสถานวทยชมชน ตลอดจนขาดการตดตามขาวสารทเกยวของกบความ

เปลยนแปลงของสถานการณดานการสอสารชมชน สงผลใหเกดความผดพลาดในการ

ก�าหนดนโยบายและกจกรรม มรปแบบรายการและเนอหาทไมเหมาะสม ขาดความเชอมน

ในการด�าเนนงาน เกดความขดแยงระหวางคณะกรรมการฯ และยงสงผลใหผฟงมความร

และทศนคตทไมเหมาะสมไปดวย ดงนน คณะกรรมการบรหารสถานและผทเกยวของจง

ควรศกษาขอมลขาวสารและตดตามสถานการณของกฎหมายหรอระเบยบตางๆ ทเกยวของ

กบการประกอบกจการวทยชมชน เพอใหมความแมนย �าถกตองในการก�าหนดระเบยบและ

นโยบายของสถาน ขณะเดยวกนกควรเผยแพรและท�าความเขาใจ รวมทงปรบทศนคตของ

คณะกรรมการบรหารสถาน นกจดรายการ ผฟง ฯลฯ ใหเขาใจถงเงอนไขและเจตนารมณ

ของกจการวทยชมชนภาคประชาชน เพอลดความขดแยงในการบรหารจดการและความ

อยรอดอยางมศกดศรของสถานวทยชมชน

(2) ผลการศกษาพบวา สถานวทยชมชนภาคประชาชนหลายแหงมความพยายาม

ในการระดมทนเพอการซออปกรณและเครองมอสอสารตางๆ เชน คอมพวเตอร การตดตง

ระบบอนเทอรเนต ฯลฯ เนองจากเชอวาจะท�าใหเพมความสามารถในการแขงขนกบ

สถานวทยเชงพาณชยได อยางไรกตาม ผลการศกษากลบพบวา คณะกรรมการบรหาร

สถานฯ และนกจดรายการกลบมการใชอปกรณและเครองมอเหลานนไมคมคาตาม

อรรถประโยชนสงสด เชน ซอคอมพวเตอรและตดตงระบบอนเทอรเนตไวเพอเปดเพลง

หรอไวคนหาขาวเอามาอานออกอากาศเทานน ฯลฯ ดงนน ทางสถานหรอหนวยงานท

เกยวของควรมการจดอบรมการใชเทคโนโลยใหมหรอการใชสอใหม (New Media) ใหร

เทาทนและใชประโยชนไดคมคา เพอประโยชนสงสดในการด�าเนนงานของสถาน

(3) ผลการศกษาพบวา ผฟงรายการวทยชมชนภาคประชาชนสวนใหญเปน

ผสงอาย รองลงมาคอ วยกลางคน แตกลมทส�าคญททางสถานวทยชมชนจ�าเปนตองสราง

นกจดรายการและฐานผฟงในอนาคตคอ กลมเยาวชนและวยรน กลบไมสนใจรบฟงหรอ

มสวนรวมกบกจกรรมของสถานวทยชมชนในทองถนของตนมากนกโดยมเหตผลวา

รายการขาดความนาสนใจ ไมมรายการส�าหรบเยาวชน และมการจดรายการไมตอเนอง

สม�าเสมอ ดงนน ทางสถานควรทบทวนนโยบายและก�าหนดรปแบบเนอหารายการส�าหรบ

ผฟงแตละกลมใหชดเจน เพมรายการส�าหรบกลมเยาวชนและวยรน ปรบปรงรปแบบ

รายการใหมความสรางสรรคและนาสนใจ เพมจ�านวนกจกรรมทสรางการมสวนรวมของ

เยาวชนกบสถาน


นอกจากนน ส�าหรบผประกอบการวทยชมชน ผลการศกษายงพบวา การบรหาร

จดการการเงนของสถานวทยชมชนบางแหงขาดระเบยบและความชดเจนในการบรหาร

จดการ เกดปญหาหนสน เกดความแตกแยกในการบรหาร ฯลฯ เหลานสงผลอยางยงตอ

ภาพลกษณของสถาน และท�าใหชมชนเกรงทจะเขามามสวนรวมกบกจกรรมของสถาน

อกทงผทเปนผสนบสนนทางการเงนใหกบสถาน (เชน ผบรจาคหรอผใหกยม) จะกลาย

เปนบคคลส�าคญในการบรหารสถานหรอเปนนกจดรายการในชวงเวลาออกอากาศส�าคญ

ของสถานทงทบคคลนนอาจมคณสมบตไมเหมาะสม ดงนน หนวยงานทเกยวของยง

สมควรจดใหมการอบรมความเปนมออาชพในการบรหารจดการสถานใหแกผประกอบ

การ เพอไมใหปญหาดานการเงนของสถานสงผลกระทบตอคณภาพของรายการ

(4) คณะท�างานของสถานวทยชมชนในทกทองทควรตองตระหนกวา ในอนาคต

อนใกลน ประเทศไทยจะมการปรบเปลยนระบบวทยจากระบบอนาลอก (Analog) มาเปน

แบบดจทล (Digital) สงทจะเกดตามมาคอ ภาคผสงกระจายเสยงตองปรบเปลยนโครงสราง

รอเครองมออปกรณใหม ผรบฟงกจ �าเปนตองซอหาหรอดดแปลงเครองรบวทยใหม สงน

จะมผลกระทบอยางยงตอลกษณะการด�าเนนงาน การน�าเสนอเนอหา และพฤตกรรมของ

ผฟง ตลอดจนปจจยภายนอก เชน การแขงขนทางธรกจวทยชมชน ฐานผฟงทกวางไกล

กวาเดม ฯลฯ เหลานเปนสงทผประกอบการสถานวทยชมชนตองตระหนกและมแนวทาง

การเตรยมความพรอม

(5) สถานวทยชมชนควรมการกอตงเครอขายการท�างานใหเปนกลมทมแนวรวม

อยางชดเจน เพอสรางพลงในการตอรองและเรยกรองสทธอนพงมตามกฎหมาย และเพอ

ท�าใหการด�าเนนงานเปนไปอยางราบรน โดยเฉพาะแนวคดเรองการสรางเครอขายในการ

จดหาอปกรณหรอซอมบ�ารง ดแลรกษาอปกรณ รวมไปถงการพฒนาความรเรองการใช

อปกรณเครองมอในการออกอากาศ เชน การรวมลงขนกนจางและจดหาชางเทคนคทเปน

กองกลางไวบรการ ทงน หากสถานวทยตางๆ สามารถรวมตวกนไดเปนเครอขายทมพลง

กยอมมโอกาสทจะรองขอจากหนวยงานทเกยวของ หรอ สถาบนการศกษาใหมการจด

อบรมเพอการพฒนาศกยภาพของบคลากร การไดรบความรเรองรปแบบ การด�าเนนงาน

การผลตรายการวทย ฯลฯ เพอท�าใหรายการของสถานวทยชมชนมคณภาพทดขนไปเรอยๆ

(6) สถานวทยชมชนควรมการตงเปนองคกรทางสงคมและสมครเปนสมาชกเพอ

การรางกฎระเบยบทางจรยธรรม ในการดแลและควบคมการท�างานดวยกนเองในระดบ

ภมภาคระดบยอย เชน ในระดบจงหวดหรอครอบคลม 2-3 จงหวด เพอความสะดวกและ

คลองตวในการแจงเรองราวขาวสาร และการรวมกลมกนในฐานะสถานวทยชมชนทแท


จรงน จะมพลงทสามารถเรยกรองหนวยงานรฐ ใหมการตรวจสอบสถานวทยชมชนท

แอบอางหาผลประโยชนซงสงผลเสยตอสถานวทยชมชนทแทจรงได

3. ขอเสนอแนะส�าหรบสถาบนการศกษา

(1) สถาบนการศกษาระดบตางๆ ในทองถนตงแตระดบประถมศกษากระทง

ระดบอดมศกษาควรมการสอดแทรกและปลกฝงความรเรองสอชมชน โดยเฉพาะวทย

ชมชน ซงเปนสอทสามารถเขาถงไดงายในชมชน ทงความรในหลกการเบองตน ความร

ในเรองรปแบบรายการ ความรเรองรปแบบการมสวนรวมกบสถาน ฯลฯ ตลอดจนความร

เทาทนในการแยกแยะประเภทของสอวทยชมชน เพอเปนการสรางพนฐานส�าหรบการ

ใหความสนใจและสรางการมสวนรวมในอนาคต

(2) สถาบนการศกษาดานสอสารมวลชนควรใหความส�าคญกบองคความรท

สอดคลองกบสถานการณของสอมวลชนทองถนในปจจบน เนองจากพบวา องคความร

ดานการสอสารโดยใชสอวทยชมชนนนสวนใหญเปนงานวจยในระดบบณฑตศกษาหรอ

งานวจยขององคกร สวนเอกสารต�าราหรอหนงสอทใหความรเฉพาะสอวทยชมชนม

จ�านวนนอย สถาบนการศกษาดานสอสารมวลชนหรอนเทศศาสตรจงควรพจารณาเพม

รายวชาหรอหลกสตรทเกยวของกบสอทองถนหรอการสอสารในทองถน ใหเพมขนหรอ

ปรบวชาทมอยใหทนยคสมยในปจจบน รวมทงการเพมสถานวทยชมชนในทองถนเปน

กรณศกษาในการเรยนร

(3) สถาบนการศกษาดานสอสารมวลชนซงมองคความรในเรองการผลตและการ

ด�าเนนรายการวทยควรมสวนชวยเกอกลสถานวทยชมชนทอยบรเวณโดยรอบพนทของ

สถาบน ซงเทาทปรากฏการณทมอยในปจจบนนสถานวทยชมชนเหลานน มการเรยกรอง

มากในเรองการแสวงหาความรในการด�าเนนรายการ รปแบบและวธการผลตใหนาสนใจ

เพราะสภาพการณทเปนอยนนสถานวทยชมชนตางกใชวธการด�าเนนรายการแบบครพก

ลกจ�าบาง หรอท�าไปแบบตามมตามเกดบาง ท�าใหขาดความรอยางถกตองตามหลกวชาการ

เนอหาขาดความนาสนใจ เครองมอเสอมสภาพกอนอายการใชงาน ฯลฯ ดงนน หากมการ

สรางกระบวนการเรยนร เชน จดอบรม หรอ จดโครงการเยยมเยยนสถานวทยชมชน เพอ

แลกเปลยนประสบการณอนจะน�าไปสการปรบเปลยนเรยนรรปแบบ วธการด�าเนนรายการ

ใหนาสนใจหรอนาตดตามกวาทเปนอยอาจจะท�าใหสามารถเพมจ�านวนผฟงได

4. ขอเสนอแนะส�าหรบการวจยในอนาคต

(1) จากผลการศกษาเกยวกบพฤตกรรมการรบฟงวทยชมชนภาคประชาชนทพบวา

ผฟงมขอจ�ากดในการรบฟงรายการจากสถานวทยชมชนเนองจากปญหาดานจ�านวนรายการ


ทมนอย รปแบบรายการขาดความนาสนใจ การจดรายการไมตอเนอง การรบกวนสญญาณ

ของคลนวทยเชงพาณชย ฯลฯ เหลานเปนปญหาพนฐานทเกยวของโดยตรงกบการก�ากบ

ดแลของภาครฐ องคกรอสระทเกยวของ และภาคประชาชน ในการศกษาครงตอไปจงควร

ศกษาแนวทางการผนวกการก�ากบดแลสถานวทยชมชนในบรบทสงคมไทยจากผม

สวนไดสวนเสย เพอเปนการแกปญหาดงกลาวไดโดยตรง

(2) ความเปลยนแปลงของสถานการณดานเทคโนโลยการสอสารและ

โทรคมนาคมก�าลงกาวเขามาสสงคมไทยและสงผลตอการปรบเปลยนครงใหญของสถาน

วทยชมชน ดงนน จงควรมการวจยผลกระทบของเทคโนโลยการสอสารและโทรคมนาคม

ทจะสงผลตอกจการวทยชมชนของสงคมไทย ทงในแงของขอก�าหนดเชงเทคนคในการ

ออกอากาศ การก�าหนดนโยบายของสถาน รปแบบเนอหารายการ การวเคราะหกลมผฟง

ฯลฯ เพอใหไดขอคนพบทเปนประโยชนตอการปรบตวของสถานวทยชมชนใหเทาทน

การเปลยนแปลงของเทคโนโลย

(3) ผลการศกษานแสดงใหเหนวากลมผฟงทเปนเยาวชนและวยรนมจ�านวนนอย

มากทรบฟงวทยชมชนภาคประชาชน เนองจากเหนวารปแบบเนอหารายการขาดความ

ทนสมย ไมนาสนใจ ทงนเยาวชนและวยรนเปนกลมผฟงทส�าคญตอความอยรอดใน

ระยะยาวของกจการวทยชมชน การศกษาวจยรปแบบรายการและการมสวนรวมกบสถาน

วทยชมชนของผฟงกลมนจงมความส�าคญอยางยง ทงนการวจยอนๆ ทผานมาแมจะพบวา

มการศกษารปแบบการสรางการมสวนรวมของเยาวชนกบวทยชมชน กเปนลกษณะ

การวจยทมการจดกระท�าหรอการวจยกงทดลอง มการเกบขอมลครงเดยว ซงไมย งยนและ

ไมสอดคลองกบสถานการณจรงของชมชน ดงนน จงควรมการศกษาวจยถงแนวทางและ

รปแบบการเสรมสรางการมสวนรวมของวทยทเปนการวจยในระยะยาว (Longtitudinal

Research) ทมการเกบรวบรวมขอมลหลายครงในมตและชวงเวลาตางๆ กน เพอเปน

การศกษาความยงยนและตอเนองของการมสวนรวมของผฟงกลมนไดอยางแทจรง

(4) เนองจากสงคมไทยปจจบนมการใชสอใหม (New Media) และสอสงคม

(Social Media) อยางแพรหลายและมแนวโนมจะมปรมาณการใชงานเพมขนอยางทวคณ

ทงในสงคมเมองและชมชนทองถน ดงนน จงควรมการศกษาวจยในเรองของการใชสอ

ใหมและสอสงคมในการด�าเนนกจการ การสรางชองทางออกอากาศและรปแบบเนอหาท

แปลกใหม รวมทงการขยายฐานผฟงวทยชมชนผานสอใหมและสอสงคมเหลาน

(5) ผลการศกษาพบวา ตวแปรดานชาตพนธของชมชนมความส�าคญอยางยงตอ

การสงเสรมและมสวนรวมกบกจการวทยชมชนในพนท รวมทงเนอหาทผฟงพงพอใจ


ในการรบฟงจากวทยชมชนกเปนเนอหาดานวฒนธรรมประเพณ อตลกษณของชมชน ดงนน

การวจยตอไปจงควรศกษาวาประเดนดานชาตพนธ วฒนธรรมประเพณ และอตลกษณของ

ชมชนสามารถน�ามาใชในการสรางการเปดรบ สรางความตระหนก และการสรางการ

มสวนรวมกบสถานวทยชมชนภาคประชาชนในพนทไดหรอไมอยางไร

(6) เนองจากการมแนวโนมทชดเจนวา การพฒนาระบบเทคโนโลยการกระจาย

เสยงในอนาคตจ�าเปนตองปรบตวเขาสยคของการใชระบบดจทล จงสมควรจะศกษาวจย

เกยวกบมตความพรอมส�าหรบการรองรบเทคโนโลยการกระจายเสยงในระบบดจทลของ

วทยชมชน และผลกระทบตอการปรบตวของผประกอบการและชมชนในการทจะพฒนา

ตามเทคโนโลยโดยใหคงหลกการและเจตนารมณของความเปนวทยชมชนไดดงเดม

ตลอดจนผลกระทบทจะเกดขนตอกลมผฟงวทยชมชนในทกดาน

รายการอางอง

ภาษาไทย

กาญจนา แกวเทพ. (มปป.). คมอวทยชมชน (FNS). เอกสารอดส�าเนา.

กาญจนา แกวเทพ. (2549). วทยชมชน: คลนหนนการสรางพลงใหทองถน. กรงเทพฯ:

ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).

ดนชา สลวงศ. (2549). การศกษาความคาดหวงและความพงพอใจของผฟงรายการวทย

ชมชนมลนธบญญาภรณ (F.M. 90.75 MHz.) วดโสภณาราม อ�าเภอแมรม จงหวด

เชยงใหม.วทยานพนธ วารสารศาสตรมหาบณฑต (สอสารมวลชน) มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร.

บวผน โตทรพย. (2550). การใชประโยชนและความพงพอใจของผทมตอรายการวทยชมชน

ชมรมเครดตยเนยนภาคใต (เครอขายจงหวดสราษฎรธาน). วทยานพนธวารสาร

ศาสตรมหาบณฑต (สอสารมวลชน) มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ปฐยา เรองเรงกลฤทธ. (2546). พฤตกรรมการรบฟงรายการวทยชมชนของคนโคราช สถาน

วทยกระจายเสยงแหงประเทศไทยจงหวดนครราชสมา. วทยานพนธ วารสาร

ศาสตรมหาบณฑต (การบรหารสอสารมวลชน) มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

พชร กวางคร. (2551). วทยชมชนกบการเสรมสรางประสทธภาพของการสอสารเพอการ

พฒนาองคกรชมชน กรณศกษา : องคกรชมชนบานจ�ารง หมท 7 ต�าบลเนนฆอ

อ�าเภอแกลง จงหวดระยอง. วทยานพนธ พฒนาชมชนมหาบณฑต คณะ

สงคมศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.


พรงรอง รามสต. (2554). คมอจรยธรรมวทยชมชน. กรงเทพฯ : สหพนธวทยชมชน

แหงชาต.

ภรตพร สขโกศล. (2547). กระบวนการสอสารเพอสรางการมสวนรวมในการด�าเนนงาน

ของวทยชมชน อ�าเภอแจหม จงหวดล�าปาง. วทยานพนธ วารสารศาสตร

มหาบณฑต (สอสารมวลชน) มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ยบล เบญจรงคกจ. (2542). การวเคราะหผรบสาร. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ลดดา แคนบญจนทร. (2553). พฤตกรรมการรบฟงรายการขาวสารความร การใชประโยชน

และความพงพอใจจากสถานวทยกระจายเสยงแหงประเทศไทยระบบเอฟ.เอม.

101.75 MHz. ของประชาชนในจงหวดบรรมย. วทยานพนธ วารสารศาสตร มหา

บณฑต (สอสารมวลชน) มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ลลาวด วชโรบล. (2548). การมสวนรวมของประชาชนในวทยชมชน: กรณศกษาวทย

ชมชนคนเมองปทม ต�าบลคลองสาม อ�าเภอคลองหลวง จงหวดปทมธาน.

วทยานพนธนเทศศาสตรมหาบณฑต (พฒนาการ) มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

วทยชมชน: กาวเลกๆทชดเจนบนเสนทางเสรสอ. แหลงทมา: http://www.thaingo.org/

story3/news_radiocommun.htm [30 กนยายน 2548]

วรพงษ พลนกรกจ และนภากร ก�าจรเมนกล. (2547). แนวทางการพฒนาวทยชมชนเพอ

ตอบสนองความตองการของชมชนจงหวดนครราชสมา. วารสารนเทศศาสตร

คณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ปท 22 ฉบบท 3 2547

ศวพร ศรสมย. (2550). การเชอมโยงสอเพอลดชองวางทางดจตล: การเชอมโยงสารสนเทศ

จากสออนเทอรเนตสวทยชมชน. วทยานพนธ นเทศศาสตรดษฎบณฑต

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อนตรา พรวด. (2544). ความตองการรายการวทยชมชนของผฟงในเขตปรมณฑลของ

กรงเทพมหานคร. วทยานพนธ วารสารศาสตรมหาบณฑต (สอสารมวลชน)

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ภาษาองกฤษ

Atton, Chris. (2002). Alternative media. CA: Sage.

Cochran, W. G. (1953). Sampling Techniques, 2nd Ed., New York: John Wiley and

Sons, Inc.

โครงการวิจัยผู้ฟังวิทย ุชุมชน...

Documents

Transcript of โครงการวิจัยผู้ฟังวิทย ุชุมชน...