52

บทท 4 การเสดจประพาสตน

งานวจยในบทนตองการอธบายเกยวกบประวตความเปนมาของการเสดจประพาสตนของพระมหากษตรยไทย ซงมหลกฐานปรากฏเดนชดในสมยรตนโกสนทร และอธบายสาเหตของการเสดจประพาสตนวาเกดขนไดอยางไร ในแผนดนพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช วาเกดจากปจจยภายใน หรอปญหาจากภายนอกอยางไร เนอหาประกอบดวยหวขอดงตอไปน ประวตการเสดจประพาสตน สาเหตของการเสดจประพาสตน

1. สถานภาพและบทบาทของพระเจาแผนดน 2. ความผาสกของประชาชน 3. ปญหาความไมมนคงในภาคเหนอ และประเทศไทย

3.1 ปญหาดานพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย 3.2 ปญหาดานเศรษฐกจ 3.3 ปญหาดานการคมนาคม 3.4 ปญหาการท าลายทรพยากรธรรมชาตและการปลกฝน

4. การชวยเหลอชาวนา (กลมชาตพนธ) ประวตการเสดจประพาสตน การเสดจประพาสตน หรอภมหลงการเสดจประพาสสวนพระองคโดยไมมหมายก าหนดการลวงหนา วตถประสงคหลกกเพอทรงตรวจเยยมราษฎรสวนพระองค การเสดจประพาสสวนพระองคของพระมหากษตรยทรงมมาตงแตสมยสโขทย และกรงศรอยธยา แตค าวา การเสดจประพาสตนเกดขนในสมยรตนโกสนทร การเสดจประพาสตน คอการเสดจประพาสไมมหมายสวนพระองคของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (พ.ศ. 2396-2453) ก าหนดการลวงหนา ไมมกระบวนรบเสดจเปนทางราชการ ค าวา ประพาสตน เรยกตามชอเรอตนททรงซอไวใชในกระบวนเสดจประพาส (ขนษฐา วงคพานช, 2552) เกยวกบเรองเรอตน ซงเปนทมาของค าวา “ประพาสตน” สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ทรงเลาวา “บางทานแปลวาเรอเครองตน บางทานแปลวา เรอทรง อยางในกาพยแหเรอวา “ทรงเรอตนงามเฉดฉาย” ดงน แตบางทานทแปลตน ๆ วา หลวงนายศกดเปนคนคมเครองมหาดเลกตามเสดจ หลวงนายศกด ชออน รบสงเรยกวา ตาอน ตาอนเสมอ ค าวา เรอตนนกจะแปลวาเรอตาอนนนเอง แปลชอเรอตนเปนหลายอยางดงน อยางไรจะถกฉนกไมทราบแน ” (สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพ, 2012) การเสดจประพาสตน หรอการประพาสตน ของพระเจาแผนดน คงมมาตงแตสมยกรงศรอยธยา หรอตงแตสมยสโขทย แตไมมหลกฐานการเรยกขานอยางเดนชด เพยงแตปรากฏพระราช

53

กรณยกจในการปลอมพระองคเพอทรงดแลทกข สข ของชาวบาน แตในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดมการเรยกขาน “ประพาสตน” อยางเดนชด สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพ ไดทรงอธบายความหมายของการเสดจประพาสตน ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว นบไดมจ านวน 3 ครง (สมเดจกรมพระยาด ารง ราชานภาพ, 2560) การเสดจประพาสครงทสอง พ.ศ. 2449 เสดจประพาสนครสวรรค การเสดจประพาสครงทสาม พ.ศ. 2451 เสดจโดยทางรถไฟ ถงนครสวรรค แลวทรงเรอพระทนงลองน าลงมาเขาปากน ามะขามเฒา ประพาสทางน าเมองสพรรณบร การเสดจประพาสตน ท าใหพระมหากษตรยไดทอดพระเนตรทกสงทกอยางดวยพระองคเอง ไดทราบสข ทกข ความเดอดรอนของราษฎร บางครงทรงปลอมแปลงพระองคเปนสามญชนเขาไปปะปนกบราษฎร เพอไดพบความจรงจากปญหา และจะไดแกไขไดอยางถกตอง การเสดจประพาสตน ในสมยพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช (พ.ศ. 2470-2559) พระบาทสมเดจพระเจาอยหว มพระราชด ารส ณ พระต าหนกจตรลดารโหฐาน เกยวกบการก าเนดโครงการหลวงวา “โครงการหลวง เกดขนเพราะไปเทยว ค าวา ไปเทยว นาจะวา ประพาสตน มากกวา เพราะนอกจากจะเปนราชาศพททถกตอง แตออกจะไมใชกนแลว ยงท าใหเราเหนภาพ พระพทธเจาหลวงเวลาเสดจไปเทยวบานชาวบาน โดยทเขาไมทราบวาทานเปนใคร จงไมประหมามาก คยคลองถงการกนอย ท าใหทานสามารถพระราชทานความชวยเหลอไดตามพระราชอธยาศย ” (คณะกรรมการอ านวยการจดงานฉลองสรราชสมบต ครบ 50 ป, 2539 : 24) พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ไดมการเสดจประพาสตนเยยมเยยนราษฎรสวนพระองคโดยไมแจงหมายก าหนดการลวงหนา ไมมหนวยงานใดรวบรวมเผยแพรจ านวนครง แตพอยกตวอยางไดหลายเหตการณ เชน กรณของนายสอน ดวงปากด วย 67 ป (พ.ศ. 2559) ชาวบานดงนอย ต าบลดงมะไฟ อ าเภอเมอง จงหวดสกลนคร เลาวา วนจนทรท 12 พฤศจกายน พ.ศ. 2527 ลงสอนนงผาขาวมานงอยหนาบาน เหนผชายหอบแผนท กลองถายภาพ เดนตรงเขามาหา เมอเขามาใกลจงทราบวาเปนพระเจาแผนดน พระองคทานทรงถามถงแหลงน า เพอตรวจสอบกบแผนทในการกอสรางอางเกบน าหวยเรอ (สอน ดวงปากด, 2559) กรณทสอง เมอเสดจพระราชด าเนนแปรพระราชฐานไปประทบ ณ พระราชวงไกลกงวล พระองคทรงขบรถยนตพระทนงไปยงทองถนทหางไกล ในเขตจงหวดเพชรบร และประจวบครขนธ เปนการเสดจสวนพระองค พรอมผตดตามจ านวนนอยโดยไมไดแจงใหราษฎรทราบลวงหนา ขณะทรถยนตพระทนงผานหมบานหวยมงคล อ าเภอหวหน ราษฎรก าลงตกแตงซมรบเสดจ และไมยอมใหรถยนตพระทนงผานซมเพราะ “...ตองใหในหลวงเสดจฯ กอน แลวพรงนถงจะลอดผานซมได วนนหามลอดผานซมน ” พระองคจงทรงขบรถพระทนงเบยงออกขางทางไมลอดซมดงกลาว (ภานมาศ ทกษณา, 2553 : 44) มเหตการณอกหลายครง ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว โปรดการเสดจสวนพระองค ยกตวอยางในเยนวนหนงเสดจกลบจากพระราชวงไกลกงวล แตถกทหารรกษาการณไมใหเขา

54

พระราชวง เพราะเปนบคคลธรรมดา ไมมบตรผาน อนญาตใหเขาไมได พระองคทรงตรสวา “ขอโทษทฉนไมมบตร แตเอาเปนวาตอนนเธอมธนบตรไหม...นนแหละ บตรของฉน” (ภานมาศ ทกษณา, 2553 : 45) อกครงหนงทเสดจตลาดสดทรงแวะไปเสวยกวยเตยว แมคากราบบงคมทลถามวา “ท าไมหนาเหมอนในหลวงจง” (ภาณมาศ ทกษณา, 2553 : 49) การเสดจประพาสสวนพระองค หรอการเสดจประพาสตน ยงมเรองเลา และเรองบนทกอกหลายอยาง การเสดจประพาสตนของพระเจาแผนดนในสมยกรงศรอยธยา สมยสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และสมยพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดยเดช ทรงมเปาหมายเหมอนกน คอ เสดจตรวจตรา เพอศกษาทกข สข ของราษฎร เพอแกไขปญหาไดอยางถกตอง แตวธการอาจเปลยนแปลงไปบางตามบรบทของสงคม และสงแวดลอม สาเหตของการเสดจประพาสตน

1. สถานภาพและบทบาทของของพระเจาแผนดน สถานภาพของกษตรย ทรงเปนธรรมราชา ประมขของแผนดน ซงตองยดหลกและม

บทบาทตามหลกทศพธราชธรรม ตามจารตราชประเพณ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงขนครองราชยเปนรชกาลท 9 แหงราชวงจกร เมอวนท 9 มถนายน พ.ศ. 2489 ตอมาทรงประกอบพระราชพธบรมราชาภเษกเมอวนท 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2493 ในมหามงคลวโรกาสน พระองคไดทรงประกาศพระปฐมบรมราชโองการเปนพระราชสตยาธษฐานวา

“เราจะครองแผนดน โดยธรรม เ พอประโยชนส ขแห งมหาชนชาวสยาม ” (ชสทธ ชชาต, 2554 : 9)

ค าวา “ครองแผนดนโดยธรรม” พระธรรมโกมาจารย ประยร รมมจตโต (2553 : 239) อธบายวา หมายถง “ครองแผนดนโดยทศพธราชธรรม” เรอง ทศพธราชธรรมมาจากนทานชาดกเรอง มหาหงสชาดก กลาวถงเรองของ พญาหงส ซงเปนพระโพธสตว ไดสนทนาธรรมกบพระเจากรงพาราณสเกยวกบธรรมของพระราชา 10 ประการ ซงพระเจาพาราณสตรสใหพญาหงษฟงวา “เราพจารณาเหนธรรม 10 ประการทมอยในตวเราเหลานคอ (1) ทาน (2) ศล (3) บรจาค (4) อาชชวะ (5) มททวะ (6) ตบะ (7) อกโกธะ (8) อวหงสา (9) ขนต (10) อวโรธนะ เมอนนเปนปต และโสมนสใชนอยยอมเกดแกเรา”

ทศพธราชธรรม ซงพระมหากษตรยของไทยยดมนเปนมาตงแตโบราณราชประเพณจนถงปจจบน ในสถานภาพของพระเจาแผนดนอธบายไดดงน

1. ทาน คอ การให การใหแบงเปน 2 อยาง ไดแก อามสทาน การใหสงของ และธรรมทาน คอการใหธรรมเปนทาน หรอวทยาทาน

2. ศล คอ ความประพฤตเรยบรอยดงาม การส ารวมรกษาพฤตกรรมทางกาย วาจา ใหถกตองเรยบรอยดงาม มภาพแหงความซอสตยสจรต เปนแบบอยางแกผอน รกษาระเบยบ กตกา ปฏบตตามกฎหมาย

3. บรจาค คอ เสยสละความสขสบายสวนตว เพอประโยชนสขสวนรวม 4. อาชชวะ คอ ความซอตรง ซอสตยสจรต ไมฉอฉลหลอกลวง ไมทจรตคอรรปชน

55

5. มททวะ คอ ความออนโยน ปฏบตตอคนอนดวยความออนโยน สภาพ เรยบรอย ไมเยอหยง หลงตวเอง

6. ตบะ คอ ความเพยรเผากเลส ไมหลงระเรงไปกบค าสรรเสรญเยนยอ และการส าเรงส าราญทมาพรอมกบอ านาจ วาสนา พอใจกบความเรยบงาย ไมใชจายฟมเฟอย สรยสราย

7. อกโกธะ คอ ความไมโกรธ มความเมตตาตอคนทวไป ไมใชอ านาจบาตรใหญ มความสขทไดพบปะประชาชนอยางใกลชด

8. อวหงสา คอ ความไมเบยดเบยน กรณาตอคนทวไป ไมหาเรองกดขขมเหง สงสารหวนใจเมอเหนความทกขของประชาชน และหาทางทจะดบทกขเขญของพวกเขา

9. ขนต คอ ความอดทน อดทนตอสงทไมนาปรารถนา ไมนาพงพอใจ สามารถควบคมกรยาอาการใหสงบนงอยได เปนนายเหนอสถานการณ ไมแสดงอาการหงดหงด ทรนทราย หรอแสดงความไมพอใจนอกหนา ความอดทน แบงออกเปน 3 อยางคอ ทนล าบาก ทานตรากตร า และทนเจบใจ

10. อวโรธนะ คอ ความไมคลาดจากธรรม ยดมนในหลกการปกครอง หลกนตธรรม และขนบธรรมเนยมประเพณ ไมมความล าเอยง เพราะชอบ ล าเอยงเพราะชง ล าเอยงเพราะรก ล าเพยงเพราะหลง และล าเอยงเพราะกลว ทศพธราชธรรม ทง 10 ประการ คอ ไตรสกขา ไดแก ศล สมาธ และปญญา (พระธรรมโกศาจารย, ประยร ธมมจตโต, 2553 : 239-257) จากสถานภาพของธรรมราชา ผเปนประมขของประเทศชาต จงท าใหพระองคตองมบทบาท ตามหลกทศพธราชธรรม ตามหลกของราชประเพณ ในการบ าบดทกข บ ารงสขของราษฎร ตามสถานภาพและบทบาทภายใตการปกครองในระบอบประชาธปไตย การมพระราชกรณยกจ ตามสถานภาพและบทบาท แมกระทงทรงพระประชวรทเชยงใหม จงท าใหหลวงปแหวนสจณโณ ไดทลถวายตอในหลวงตอนหนงวา “พระองคนนมวแตหวงคนอน ไมหวงพระองคเลย” (พระครสงฆรกษณฐวฒ วรเมโฆ, 2561 : 83)

2. ความผาสกของประชาชน สาเหตส าคญในการเสดจประพาสตน อกอยางหนง คอ ความผาสกของประชาชน ตองการชวยเหลอประชาชนใหหลดพนจากความทกขยาก แนวพระราชด ารนปรากฏเดนชด นบตงแตทรงขนครองราชยในพ.ศ. 2489 ดงปรากฏในพระราชนพนธบนทกประจ าวน “เมอขาพเจาจากสยามสสวตเซอรแลนด” ความวา ในวนท 19 สงหาคม พ.ศ. 2489 ขณะทรถยนตพระทนงก าลงแลนผานวดเบญจมาบพตรสดอนเมอง ตามทางทผานมาไดยนเสยงใครคนหนง รองขนมาดง ๆ วา “อยาละทงประชาชน” “อยากรองบอกเขาไปวา ถ าประชาชนไมท งขาพเจา แลวขาพเจาจะละทงอยางไรได ” (ชมรมคนรกในหลวง, 2017) พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพบชายทรองตะโกนในอดต ขณะทเปนพลทหาร ชายผนนกราบบงคมทลวา “ทานคงจ าผมไมได ผมเปนคนรองไมใหทานทงประชาชน” พระบาทสมเดจ

56

พระเจาอยหวรบสงถามวา “เรานะรทรอง” ชายผนนตอบวา “ใชครบ ตอนนนเหนหนาทานเศรามาก กลวไมกลบมา จงรองไปเหมอนคนบา” พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงตอบ “นนแหละ ท าใหเรานกถงหนาท จงตองกลบมา” (กองบรรณาธการส านกพมพศรปญญา, 2558 : 362-363) ในเรองความรก ความหวงใยประชาชน และประชาชนรกพระเจาอยหว สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ พระราชทานสมภาษณแกกลมนกขาวหญง เมอพ.ศ. 2523 เกยวกบการเสดจประพาสตนทจงหวดนราธวาส “ทางนราธวาส ชาวไทยอสลามนาสงสาร บางครง ฉนไปโดยเขาไมรตว เขาเลาเรองตาง ๆ ใหฟง เหนไดวา เขารกพระเจาอยหวจรง เพราะธรรมดาแลวเขาจะไมเขาวดไทยเลย แตวนนนทเราไปฝนตก พายมา ฉนไมรวาเขาไมเขาวดไทยแมแตจะหลบฝน เหนเปนทบ (วณโรค) เปนอสลาม ฉนประคองเขามา เขากเขามาด ทนคนไทยพทธเขามาบอกอยางนดมากแลว ยงอตสาหเขาวด ไมเชนนนจะไมยอมเขาวดเลย ไมเขามาแมแตจะเหยยบ ฉนถามวาท าไม เขาตอบวาไมร เขาวาบาปเวลาทเขาวดไทย หนไปถามลามวา เขาวดไทยนจะบาปไหมจะ เขาบอกวา พระบอกวา รายอ (พระเจาแผนดน) อยทไหน กอยทนนได ไมเปนไร ไมบาป เขารกพระเจาอยหวจรง ๆ คนแกตาบอดเขามาจบ อนนสะดดใจฉน เพราะวาเขามาจบหนาแขงพระเจาอยหว แลวบอกวาดเหลอ เกน เขาเปนอสลาม เราฟงไมร ลามแปลใหฟง ดเหลอเกน ท าไมดอยางน ดกระทงแมกบคนอสลาม พระเจาอยหวรบสงวา “ท าไมเขาตองแบงตววา เรานดแมกระทงคนอสลาม ทกคนเปนคนไทยเหมอนกนหมด” การเสดจเยยมเยยนราษฎรจากกลางวน จนถงเวลาพลบค า ประชาชนกเกดอ าการกระสบกระสาย เพราะอาจเกดความไมปลอดภย ตอองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหว “พอค าแลว ลามเรมไมยอมอย กระสบกระสายกนเปนแถว ฉนสงสยวา เอะ เขากลวอะไรฉนกไมกลบ กวาจะกลบนกมดสนทแลว เหนตามถนนน เหนไฟ เขามายนจดตะเกยงกน เปนแถว ลงหยดทก พอหยดน เขากลบตาเหลอก รบบอกใหเราขนรถกลบไปเสย กลบ ๆ ไปเสย ถามเขาวาเปนอยางไร เขาบอกตดบทเฉย ๆ ประไหมสหร (พระราชน) กลบไปเถอะ เลยเดาเอาเองวาทพระทานออกมายนเพราะวากลวเราจะถกท าราย พอเหนทาน เรากลงมาพดดวย ทานกลบบอกใหรบ ๆ กลบ อยางนแลวจะไมใหเรารกเขาไดอยางไร เขาหวงดมาก” เหตการณอกครงหนงทแสดงใหเหนน าพระทยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทกลาหาญ เดดเดยว ทรงรก หวงใยประชาชน และประชาชนกจงรกภกดตอพระองคทาน คอ เหตการณลอบวางระเบด 2 ลก ณ บรเวณประร าพธใกลลาดพระบาทสมเดจพระเจาอยหว สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ และพระเจาลกเธอจะเสดจผาน เมอวนท 22 กนยายน พ.ศ. 2520 เวลา 15.15 นาฬกา (เหตระเบดทยะลา 22 กนยายน พ.ศ. 2520, 2560) สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงประธานสมภาษณแกนกขาวหญง ดงน “แลวทจบใจในความรกของประชาชน บอกกบฝรงวาจบใจในความรกของประชาชนไมมวนลมไดเลย คอ เรองระเบดทยะลา หลายปมาแลว พอเสยงระเบดดงบง บง ๆ นชาวบานวงหน หกลมคลกคลาน เหนเลยวาวงหน เปนแถว ๆ ออกไป กลบบาน เหลอคนอยนอย ทแรกคนแนน พอสกประเดยวส หอบแฮก ๆ วงกลบมาเปนแถวอก วงกลบมากนรองไหกนหมด เขาบอก ดเถอะ ดใจตวเองเถอะ กลบไปถงบาน มนตกใจนะ มานกไดวา โถทงทานอยล า พง นะน ฉนกเลยวง

57

กลบมาอก เปนหวง ทแรกกกลวตาย คราวนขอบอกวาตายเปนตายดวยกน แลวเดกนกเรยนสาว ๆ คงเปนไทยพทธ เหนพดไทยได รองไหใหญเลย รองแบบไมมสต บอกทาน ๆ คะ ทานไมท าอะไรชวราย ทานไมไดท าอะไรใหใคร เขาจะฆาทานท าไม ท าไมเขาตองการจะฆาทาน ชาวบานทวงกลบมารองไหน าตาไหลเปนทาง บอกฉนกลบไปถงบานแลว พดทงทหอบ แตวานกไดวาตายแลว พระเจาอยกบกบราชนยงอย จงคดวาตายกมาตายดวยกน เลยวงกลบมาเปนเพอน แหมความรสกตรงกบเพลงทวา หากใครแกลงเธอฉนนจะยอมตายแทน พทโธอตสาหวงกลบกนมากนหมดเลย และท าทรองไห วงเขามาก าบงคมกนระวงพระเจาอยหว เหนแลวจบใจ แลวต ารวจราชส านกบอกใหกลบพระต าหนก อยาเสดจฯ โรงพยาบาล อนตราย เพราะทางทจะกลบ ถาค าแลวยงอนตรายใหญ เขาอาจจะยงดวยจรวดกได ใหรบกลบเสยแตวน ๆ เถอะ

พระเจาอยหวบอกไมได เขามาน เจบเพราะเรามา เขามาหาเรา เราตองไปเยยม มรายงานบอกวาไมเจบกนมากพระเจาขา ขาพเจารบรอง ไดขาววาขดขวนเทานนใสยาแดงแลวกกลบบานได

ฉนคดวาการทพระมหากษตรยของบางประเทศลม เพราะเหตอยางน คอเพราะเชอค าบอก พระเจาอยหวรบสงวา ขดขวนกจะไปด เขาไมยอม สงรถพระทนงใหกลบพระต าหนก รถพระทนงวงกลบ พระเจาอยหวสงใหเลยวกลบเดยวน ฉนจะไปโรงพยาบาล คนขบรถกลว เลยวไปอกทางทไปโรงพยาบาล พอไปถง เราตกตะลง เพราะเลอดสาดเตม แลวมเดกผหญงสาวอายสก 17 -18 ก าลงหอบ ปอดยบไปขาง ถาเราไมไปกตายแลว เดกอกคนตากจะบอดคอคนนอนกนเตม เหนแตเลอด ๆ ทงนน พอเขาไปเดกสาวนนเหนเรา เขากรองไห บอกทานคะ หนเจบเหลอเกน หนหายใจไมออก หนเจบ พอแมกไมไดมา ทานชวยหนดวย

ฉนยนมอใหจบ หมอบอกวาออกซเจนเขาไมได ตองเจบปวด เพราะลมมนดนทหนาอก ตบมนเสยไปขาง ปวดมาก เขาใหออกซเจนอยแลว แกตกใจ ยดมอแนน หมอบอกฉดยาใหหลบกไมหลบ เพราะตกใจ ไมยอมหลบ

ถาม หนจะตายไหมคะทาน หนจะตายไหม ฉนบอก หนไมตาย แตขออยาพดนะจะ หมอเขาบอกวาอยาพด ตองเกบก าลงไว

เขาก าลงเตรยมหองผาตด บอกหนหลบซะ แกกวา หนไมกลาหลบ เดยวตาย บอก หลบซะ ไมตาย ฉนยนตรงน จบมอไว ฉนยนอยดวย จนกวาพอแมหนจะมา

ฉนยนตรงนไมไปไหน รบรอง แลวคณหมอ ดนยฯ กจดการใหออกซเจนเขาปาก แกถงผลอยหลบไปได

สวนเดกผชายอสลาม หมอไมรบรองความปลอดภย สะเกดระเบดเขาตาและเลอดไหลออกมามาก พอแมยนเฝาทงน าตา เราเหนแลวใจหายหมด เหนแลวนกวาดนะทเราไมเชอใคร พอเขาเหนเราเขากใจชนใจสบาย รบสงใหหมอโรงพยาบาลพระมงกฎทอตสาหอาสาตามเสดจฯ ไปชวยหมอยะลาท าการผาตดตรงอกเพราะเศษระเบดมนฝงขางในแลวปอดมนทะล (อารยา สนธจรวตร บนนาค, 2553 : 88-90)

58

ในตนเดอนตลาคม พ.ศ. 2554 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระประชวร แตภาคกลางของประเทศไทยก าลงประสบมหาอทกภย สมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟาจฬาภรณวลยลกษณ อครราชกมาร มพระด ารสถงน าพระราชหฤทยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว วา “ในหลวงทรงหวงใยประชาชนมาก เมอหนงอาทตยมาแลว ในหลวงทอดพระเนตรขาวน าทวมเปนเวลา 5 ชวโมงเตม ท าใหเหนวาทรงหวงประชาชนจนเครยด และทรงถายออกมาเปนเลอดจ านวนมาก ความดนพระโลหตตก ตองพาเขาหองฉกเฉน แตตอนนกลบสพระอาการปกตแลว ขาพเจาเหนแลวใจไมด ไมอยากพดในฐานะลก แตอยากพดในฐานะของคนทดแลทานมาตลอด ทรงรกประชาชน ทรงหวงทกขสขของประชาชน จงท าใหออกมาในพระอาการปวยดงกลาว หมอยงหาแผลไมไดวาตรงไหนเลอดออก ตอนนยงเฝาดพระอาการอย แตอยากใหรวาใจทานอยกบประชาชนเสมอ การทขาพเจามพอแมแบบน สอนใหขาพเจารจกรบใชประชาชน ทกอยางมนอยในสายเลอดขาพเจา ทตองรจกรบใชประชาชน ถาถามวาเหนอยไหม ไมเลย คนเราถาเลนละครเปนฉาก ๆ จะเหนอยมาก แตถาท าดวยใจ ไมเหนอยเลย” (กองบรรณาธการโพสตทเดย, 2559) นายสวสด วฒนายากร อดตองคมนตร ไดเลาเหตการณทเกดขนเมอวนท 25 พฤศจกายน พ.ศ. 2535 ทพระองคทานทรงบกปา ฝาลวดนาม เพอเสดจพระราชด าเนนไปทรงหาแหลงน าใหแกราษฎร ในโครงการพฒนาลมน าล าพะยง ตอนบน อ าเภอเยาวง จงหวดกาฬสนธ ดงน “พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ทรงพระด าเนนทามกลามความมดไปในทงนาตะปมตะปา โดยมไฟฉายสองทางและมมคคเทศกผาขาวมาเดนน า ทกคนตองเดนอยางระมดระวง ถาพลาดเทาอาจแพลงไดทนท สกครมาถงสระบวของราษฎร มรวลวดหนามกนอย เสนทางตองผานทน ทรงหามไมไดตดลวดหนาม โดยทรงใหเจาหนาทถางลวดหนาม แลวทรงพระด าเนนมดรวลวดหนามเขาไป ความรสกของผมขณะนนบอกไมถกนกร าพงในใจวา จะมพระเจาแผนดนหรอพระประมขของประเทศไหนหนอในโลกนทจะทรงตรากตร าพระวรกายจนถงทรงมดรวลวดหนาม เพอจะเสดจไปทรงหาแหลงน าใหราษฎร ยงกวานน พระองคทานยงทรงหนกลบมามพระราชด ารสเตอนวา อธบด อยาลมซอมรวใหเขานะ” (ในหลวงทรงงาน, 2017) หมอมราชวงศคกฤทธ ปราโมช ไดกลาวยกยองเทดทนพระบาทสมเดจพระเจ าอยหว ไวดงน “...ผมเคยอยมาแลวหลายแผนดน แตกไมเคยเหนวาพระเจาอยหวแผนดนใดทคนทงเมองเขาเปนเจาเขาเจาของ ใหความเคารพบชาอยางสนทสนมอยางทกวนน . . พระบาทสมเดจ พระเจาอยหวรชกาลกอน ๆ ทรงครองแผนดน แตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลนทรงครองใจคน..” ครงหนง เมอหมอมราชวงศคกฤทธ ปราโมช กราบบงคมทลถามพระบาทสมเดจพระเจาอยหววา “เคยทรงเหนอย ทรงทอบางหรอไม” ครงนนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวมพระราชกระแสตอบวา “ความจรงมนนาทอถอยหรอก บางเรองมนนาทอถอย แตวาฉนทอไมได เพราะเดมพนของเรานนสงเหลอเกน เดมพนของเรานนคอบานคอเมอง คอความสขของคนไทยทวประเทศ” (“ครองใจคน” หลากหลายเหตผลทคนไทย “รกในหลวง”, 2553)

59

จากตวอยางพระราชด ารส พระราชกรณยกจ และค าพดของไพรฟาประชาชน แสดงผลประจกษแลววา พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงรก เปนหวง ตองการใหประชาชนปลอดภย อยดกนด มความสข ดงนน ความผาสกของประชาชนจงเปนเหตผลส าคญอยางหนงทท าใหเกดการเสดจประพาสตน หรอการเสดจสวนพระองค เ พอเปนการตอกย าเหตผลดงกลาว พระราชด ารสพระบาทสมเดจพระเจาอยหว พระราชทานพระราชด ารใหจดตง “มลนธชยพฒนา” ดงน “ชยชนะของประเทศน โดยงานของมลนธชยพฒนานนกคอ ความสงบ..เปนเมองไทยทมความเจรญกาวหนา จนเปนชยชนะของการพฒนาตามทไดตงชอ มลนธชยพฒนา ชยของการพฒนานมจดประสงค คอ ความสงบ ความเจรญ ความอยดกนด” (พระราชด ารสพระบาทสมเดจพระเจาอยหว วนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2537, ม.ป.ป)

3. ปญหาความไมมนคงในภาคเหนอ และประเทศไทย ในระหวางพ.ศ. 2489 – พ.ศ. 2525 ประเทศไทย มปญหาความเสยงตอความไมมนคง ทงในดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลม ตวอยางปรากฏการณของปญหาบางประการทเกยวของกบภาคเหนอ ซงเปนบอเกดส าคญของการเสดจประพาสตนบนยอดดอย คอ ปญหาพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย ปญหาดานการปลกฝน และท าลายทรพยากรธรรมชาต ปญหาดงกลาวแลวมาจากสาเหตหนงมาจากการขาดการพฒนาเศรษฐกจ ขาดการพฒนาปจจยพนฐานทางการผลต ขาดการศกษา และการพฒนาการสอสาร จงท าใหเกดปญหา “ปากทอง” คอ ความแรนแคน อดอยาก ยากจน จงตองแกปญหาดวยการเปลยนแปลงระบบการเมอง การปกครอง โดยการเขารวมขบวนการกบพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย หรอไม กบกรกปา ท าลายทรพยากรธรรมชาต ปลกฝน เพราะเปนผลผลตทปลกงาย ขายคลอง ถงแมราคาถก แตกไดเงนพอยงชพ การกระท าดงกลาวแลวมผลเสยตอตนเองและสงคม ประเทศชาตมากมาย

3.1 ปญหาดานพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย กระบวนการจดตงพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยอยางลบ ๆ ตงแตพ.ศ. 2485 ไดด าเนนการอยางตอเนองและเพมมากยงขน เมอประเทศสาธารณรฐประชาชนจนไดเปลยนแปลงเขาสระบบการปกครองและเศรษฐกจภายใตการน าของพรรคคอมมวนสตแหงประเทศจนแตเพยงพรรคการเมองเดยวใน พ.ศ. 2492 จนกระทงพ.ศ. 2508 ไดเกดการปะทะกนครงแรกระหวางเจาหนาทฝายรฐบาลไทยกบพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยทจงหวดนครพนม การตอสดวยกองก าลงตดอาวธไดลกลามไปสภมภาคอน ๆ ของประเทศไทยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคเหนอ ภาคใต และภาคกลาง ในเขตชนบท หรอพนทปาเขาล าเนาไพรหางไกลความเจรญ ทรกนดาร กระบวนการปราบปรามและตอส ระหวางรฐบาลไทยและพรรคคอมมวนสตไทย ไดด าเนนการอยางเขมขนในระหวางพ.ศ. 2510-2523 และคอย ๆ สลายตวลงอยางชา ๆ และตอเนอง ระหวางพ.ศ. 2524-2530 เพราะสาเหตปจจยภายนอก คอ การลมสลายของสหภาพโซเวยตรสเซย (พ.ศ. 2543) และการเปลยนแปลงนโยบายทางการเมอง และเศรษฐกจของสาธารรฐประชาชนจน ประกอบกบปจจยภายใน คอ รฐบาลไดประกาศนโยบาย 65/25 ใหสมาชกพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยเขามอบตวกบทางราชการ

60

ในระยะแรก (พ.ศ. 2512 – พ.ศ. 2525) ของการกอตงโครงการหลวง และการเสดจประพาสตน พนทในเขตโครงการหลวงหลายพนท เชน เขตพนทอ าเภอแมวาง อ าเภอแมแจม อ าเภอพราว อ าเภอเชยงดาว อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม อ าเภอเวยงแกน อ าเภอเชยงแสน อ าเภอเชยงของ จงหวดเชยงราย อ าเภอแมลานอย จงหวดแมฮองสอน พนทเหลานอยในเขตอทธพลของผกอการรายคอมมวนสต มการปะทะดวยกองก าลงตดอาวธระหวางเจาหนาทบานเมอง กบผกอการรายจากพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย หลงจากเหตการณวนท 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 ประชาชนฝายตอตานคอมมวนสต ซงไดรบการสนบสนนจากกองก าลงของรฐบาล ไดปราบปรามประชาชน ซงถกกลาวหาวาเปนกลมสนบสนนพรรคคอมมวนสต ทสนามหลวง และมหาวทยาลยธรรมศาสตร จงเกดการบาดเจบ ลมตาย ท าใหประชาชนและนกศกษาหลบหนเขาปา รวมตวกบกองก าลงพรรคคอมมวนสตมากยงขน ทวภมภาคของประเทศไทย รวมทงในจงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน ล าพน ล าปาง พะเยา แพร และจงหวดนาน ในระหวางพ.ศ. 2519- พ.ศ. 2524 ซงเปนระยะเวลาทพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยเขมแขง เพราะไดก าลงสนบสนนจากนกศกษา และประชาชนทหลบหนการปราบปรามเขามาสมทบกบกองก าลงพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย แต “การเสดจประพาสตนบนดอย” กด าเนนไปอยางกาวหนา มการขยายพนทโครงการหลวง ในจ านวนโครงการหลวงทงหมด 39 โครงการ (พ.ศ. 2561) ก าเนดโครงการหลวงกอน พ.ศ. 2519 จ านวน 2 โครงการ แตเกดระหวางภยพบตทางการเมองของประเทศ เพราะตองการแกปญหาความยากจนใหชาวบาน แลวชาวบานจะไดไมสมครเขาเปนสมาชกพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย จ านวนถง 22 โครงการ ทเหลออก 14 โครงการ สรางขนพ.ศ. 2526 – พ.ศ. 2550 (ชสทธ ชชาต, 2553 : 15-16) ส าหรบศนยพฒนาโครงการหลวงเลอดอ ต าบลแมตน อ าเภอแมระมาด จงหวดตาก ตงขนในพ.ศ. 2559

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไดพระราชทานพระราชด ารสใหสมภาษณนกขาวชาวตางชาต เมอทลถามพระองควา โครงการของพระองคทานจะชนะในการตอสกบพวกทกระดางกระเดองและฝกใฝลทธคอมมวนสต” พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงมพระราชด ารสตอบวา “เราไมไดตอสกบประชาชน เราตอสกบความอดอยากหวโหยของประชาชน เราปรารถนาใหประชาชนมชวตทดขน ถาประชาชนเหลานมชวตทดขน พวกประชาชนอกฝายหนงททานเรยกวา กระดางกระเดอง พวกคอมมวนสต กจะมชวตทดขนดวยเชนกน ทก ๆ คน ไมวาฝายใดตางกจะมความสขทงหมด” (คลปพระสระเสยงในหลวง, 2559) สาเหตทประชาชนระดบชาวบานเขารวมขบวนการพรรคคอมมวนสต เกดจากการไมไดรบความยตธรรม การถกกดขขมเหง การถกชกจง แตปญหารากเหงาของชาวบานทส าคญทสดคอ ความยากจน ถาหมดสนซงความยากจนแลว ปญหาเรองคอมมวนสตกหมดสน ดงนนพระองคทานจงแกปญหาทสาเหต เพอมใหเกดผลทตามมา และมความเปนกลาง ดงพระองคพระราชทานสมภาษณแกผสอขาวสถานวทยโทรทศน ความวา

61

“เราพยายามวางตวใหเปนกลาง และรวมมอโดยสนตวธกบทกฝาย เพราะเชอวาความเปนกลางนจ าเปนส าหรบเรา” (กองบรรณาธการส านกพมพศรปญญา, 2558 : 377) ความเปนกลางของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว พระองคทรงยดแนวทางนโดยตลอด รวมทงความขดแยงทางดานการเมอง ในบางยค บางสมยกบฝายรฐบาล (กองบรรณาธการส านกพมพศรปญญา, 2558 : 363-377)

3.2 ปญหาดานเศรษฐกจ กอนพ.ศ. 2515 ระบบการผลตในชนบทภาคเหนอซงหางไกลจากตวเมอง เพราะขาดการคมนาคม และระบบการสอสาร ยงเปนระบบการผลตเพอยงชพ หรอการผลตเพอบรโภคเปนหลก มผลผลตบางอยางซงเหลอจากบรโภคกสงขายหรอแลกเปลยน การด าเนนชวตยงยดตดอยกบทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณในดานปจจย 4 สภาพเหลานปรากฏใหเหนชดเจนจากการสมภาษณผเฒา ผแก ในเขตระบบนเวศปาในพนทหางไกลจากการคมนาคมในภาคเหนอของประเทศไทยรวมทงพนท 6 จงหวดในเขตโครงการหลวง จากแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 4 (พ.ศ. 2520-2524) ไดเนนการฟนฟเศรษฐกจและการกระจายรายได แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5 (พ.ศ. 2525-2529) เนนความเสมอภาคทางเศรษฐกจและการแกปญหาความยากจน ทงนเพอลดชองวางระหวาคนจนกบคนรวย เมองกบชนบทไดมากยงขน ตอมาในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 6 (พ.ศ. 2530-2534) ยงคงเนนการกระจายรายได การกระจายความเจรญไปสชนบทการน าวทยาศาสตรและเทคโนโลยมาใชในการพฒนาประเทศ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 7 (พ.ศ. 2535-2539) ยงคงเนนการขยายตวทางเศรษฐกจอยางตอเนองควบคกบการกระจายรายไดและการกระจายการพฒนาสภมภาคและชนบท แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบนปรบปรงคณภาพชวต สงแวดลอม และทรพยากรธรรมชาตทเสอมโทรม จดจบของการพฒนาประเทศอยางตอเนองเพอหวงเปนประเทศอตสาหกรรมใหมของเอเชย หรอ “เสอตวท 5” กจบลงโดยการพงทลายของระบบเศรษฐกจไทยหรอ “ฟองสบแตก” ในปพ.ศ. 2539 และ พ.ศ. 2540 และแลวประเทศไทยกเรมน าหลกเศรษฐกจพอเพยงมาใชในการพฒนาประเทศควบคกบการพฒนาเศรษฐกจกระแสหลกเพอตอสแขงขนกบตางประเทศในยค โลกาภวตน ตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 (พ.ศ. 2540-2544) ตดตอมาจนถงปจจบน แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 12 (พ.ศ. 2560-2564) การแกไขปญหาเศรษฐกจภาพรวมดขนกวาเดม เศรษฐกจของเกษตรในพนทโครงการหลวง โครงการอนเนองมาจากพระราชด าร ประสบผลส าเรจมากกวาพนทนอกโครงการ และขาดระบบการชลประทาน

3.3 ปญหาดานการคมนาคม รฐบาลไดสรางทางรถไฟหลวงจากกรงเทพฯ ถงสถานเดนชยจงหวดแพร ในปพ.ศ. 2457 ถงสถานนครล าปาง พ.ศ. 2459 และถงสถานนครเชยงใหม พ.ศ. 2464 นบตงแตพ.ศ. 2457 ไดสรางทางเกวยน (ตอมาขยายเปนทางรถยนต) เชอมระหวางเมอง (จงหวด) ล าปาง พะเยา และเชยงราย นอกจากนรฐบาลไดมนโยบายใหหวเมองตาง ๆ จดสรางถนน 3 ประเภท คอ ทางตาง หมายถง ทางววตาง มาตาง สรางในเขตภเขา

62

ทางเกวยน สรางในเขตทราบ ถนน สรางในเขตเมอง ตอมารฐบาลไดตราพระราชบญญตกอสรางทางหลวงแผนดน พ.ศ. 2495 จ านวน 88 สายทวประเทศ (ชสทธ ชชาต, 2546 : 70-71) ถนนในภาคเหนอทเกยวของกบพนท 5 จงหวดในเขตพนทโครงการหลวง คอ ถนนตาก-เถน ถนนเถน-ล-ล าพน ถนนฝาง-เชยงราย ถนนล าพน-ล าปาง ถนนแมแจม-แมฮองสอน นอกจากนยงมการซอมแซมและขยายถนนเชยงใหม-ฮอด ถนนเชยงใหม-สนก าแพง ถนนเชยงใหม-สนทราย ถนนเชยงใหม-เชยงดาว-ฝาง และถนนเชยงใหม-ล าพน ถนนเหลาน เชอมระหวางตวอ าเภอกบจงหวด หรอจงหวดกบจงหวดเทานน ส าหรบเสนทางระหวางหมบานกบอ าเภอยงขาดแคลนตองใชทางเกวยน ทางตาง และทางเดนเทา ถนนเชยงใหม-ล าปาง (11) ถนนฮอด-แมสะเรยง-แมฮองสอน (108) ไดกอสรางในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 2 (พ.ศ. 2510-2514) ถนนเชยงใหม-เชยงราย (118) ไดเรมสรางในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 4 ได และเรมสรางถนน 1095 เชยงใหม-ปาย-ปางมะผา-แมฮองสอน จนแลวเสรจในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5 (พ.ศ. 2525-2529) ในระหวางพ.ศ. 2521-2530 ไดปรบปรงหรอกอสรางถนนเชอมระหวางจงหวดกบอ าเภอรอบนอกในเขตภเขา เชน ระหวางเชยงใหมกบอมกอย แมวาง สะเมง พราว เปนตน ถนนดนลกรงเรมสรางเขาสหมบานในเขตภเขาภาคเหนอมากทสดในพ.ศ. 2517-2518 ตาม “นโยบายเงนผนสชนบท” อยางไรกตามหมบานในชนบทในเขตภเขากยงคงใชววตาง มาตาง หรอการเดน จนกระทงพ.ศ. 2535 ถนนดนลกรงไดขยายเขาสหมบานชนบทกนดารในเขตภเขามากยงขน ถนนดนลกรงใชไดเฉพาะฤดแลง ฤดฝนถนนช ารดเดนทางดวยความยากล าบากยง การเสดจประพาสตนในระยะแรก ระหวางพ.ศ. 2509-พ.ศ. 2520 กคอนขางยากล าบาก เพราะบางหมบานยงขาดถนน หรอมแตถนนดนลกรง ใชไดเฉพาะฤดแลง จงตองเสดจพระราชด าเนนดวยพระบาท หรอประทบมาตาง เปนระยะทางตงแต 5 กโลเมตร

3.4 ปญหาการท าลายทรพยากรธรรมชาตและการปลกฝน การท าลายทรพยากรธรรมชาต ในเรองปาไมและสตวน า เกดขนจากนโยบายของรฐบาลเกยวกบการคาไมสกตงแตกอนตงกรมปาไม (พ.ศ. 2439) ประมาณ 50 ป หรอตงแตพ.ศ. 2398 เมอไดท าสญญาการคาอยางเสรกบองกฤษ การคาไมสก การคาฝน การคาขาว กไดเกดขนในดนแดนสยามอยางถกตองตามกฎหมาย การคาไมสกด าเนนตดตอกนมาประมาณ 100 ป แลวเกดการคาไมประเภทอน ๆ รฐบาลไทยสงปดปาทวประเทศเมอ พ.ศ. 2532 การคาไมซงโดยถกตองตามกฎหมายจงยตเหลอเพยงแตการลกลอบตดไมยงด าเนนการตอไป วฒนธรรมของกล มชาต พนธ (ชาว เขา) ในเขตพนท ส ง กอนพ.ศ. 2525 (โดยประมาณ) ใชระบบการผลตแบบยงชพ มการท าไรหมนเวยน ไรเลอนลอย ท านาตามหบเขา (เฉพาะกะเหรยง และลวะ) เลยงสตว และเกบหาของปา ทอผาใชเอง ในไรขาวหรอไรหมนเวยน มการปลกขาว ขาวโพด แตงกวา พรก ฝาย ฟกทอง พชผกอน ๆ และฝนซงปลกไวเพอสบ จ าหนาย และเปนยารกษาโรค นอกจากนยงมการปลกทอพนธพนเมองเพอขาย

63

ฝนเปนยาเสพตดชนดแรกทระบในกฎหมายลกษณะโจร พ.ศ. 1903 ในรชสมยสมเดจพระรามาธบดท 1 (พระเจาอทอง) แหงอาณาจกรกรงศรอยธยา (พ.ศ. 1893-2410) ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (พ.ศ. 2394-2411) ไดทรงจดตง “กรมฝนหลวง” เพอควบคมการคาฝน และฝนสามารถเสพไดภายใตการควบคมของกฎหมายเปนเวลาประมาณ 100 ป ตอมาในปพ.ศ. 2501 ประเทศไทยไดออกกฎหมายใหยกเลกการคาฝนและการเสพฝนอยางเดดขาด การยกเลกการเสพฝน ยตไดเฉพาะในสงคมเมอง แตในเขตภเขาสงภาคเหนอของประเทศไทยยงมการปลกฝน การสบฝน และการคาฝนกบพอคาในเมองโดยเฉพาะอยางยงในกลมชาตพนธ “ชาวเขา” ฝนปลกกนทวไปในเขตเทอกเขาถนนธงชย เทอกเขาแดนลาว เทอกเขาผปนน า และเทอกเขาหลวงพระบาง ในระหวางพ.ศ. 2501-พ.ศ. 2525 หรอหลงจากใชกฎหมายยกเลกการปลกฝนและการเสพฝน กยงคงมการปลกฝนในพนทดงกลาวแลวเหมอนเดม การปลกฝน การเสพฝน นอกจากกอใหเกดปญหาทางดานสขภาพแลว ยงกอใหเกดปญหาการท าลายทรพยากรธรรมชาต สภาพเศรษฐกจการเมองไทยในระหวางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 2 (พ.ศ. 2510-2514) ถงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 4 (พ.ศ. 2520-2524) ถงแมวาภาคสงคมเมอง ไดรบผลจาการพฒนาอยางเตมทแตในภาคสงคมชนบทหางไกล ในเขตระบบนเวศปาและภเขา ประชาชนยงประสบกบปญหาการเมอง คอ ปญหาผกอการรายคอมมวนสต ปญหาเศรษฐกจในระบบการผลตเพอยงชพ ปญหาความยากจน ปญหาการคมนาคม ปญหายาเสพตด ปญหาการท าลายทรพยากรธรรมชาต พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ไดเสดจพระราชด าเนนไปทรงเยยมราษฎรทอาศยอยในเขตภเขาหางไกลการคมนาคมยอมทรงทราบถงปญหาดงกลาวแลวเปนอยางด จงไดทรงพระราชทานทรพยสวนพระองคจดตง “โครงการหลวง” ขน เพอชวยประสานงานกบหนวยราชการตาง ๆ ในการเรงรดด าเนนการแกไขปญหาใหแกราษฎรในเขตพนทสงอยางเรงดวน เพอแกปญหาภยทางการเมอง ภยจากความยากจน ภยจากการปลกฝน และภยจากการท าลายทรพยากรธรรมชาต ซงก าลงลกลามจากยอดดอยสทราบในสงคมเมอง

4. การชวยชาวเขา (กลมชาตพนธ) กลมชาตพนธ ในเขตพนทการเสดจประพาสตนในภาคเหนอ 6 จงหวดในเขตโครงการหลวง คอ เชยงใหม เชยงราย ล าพน แมฮองสอน พะเยา และตาก ประกอบดวยกะเหรยง มง ลาห อาขา ลซอ เยา ปะหลอง ลวะ คะฉน จนฮอ ขม นอกจากกลมชาตพนธหรอชาวเขาแลว ยงมชาวไทย และชาตพนธไทย เชน ไทยใหญ ไทยลอ ไทยเขน ไทยแซม ตงถนฐานอยในเขตพนทสง จากระดบน าทะเลปานกลางมากกวา 600 เมตร กลมคนพนทสงดงกลาวแลว บางกลมชาตพนธ เชน ลวะ กะเหรยง อาศยในดนแดนภาคเหนอ มหลกฐานปรากฏตงแตกอนพ.ศ. 1800 หรอมจารก ต านาน มาตงแตกอนพ.ศ. 1200 ส าหรบกลมชาตพนธอน ๆ อพยพเขามาเมอประมาณพ.ศ. 2400 และหลงจากนน การปลกฝน การท าไรหมนเวยน สงผลกระทบในดานลบตอการท าลายทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม การโคนปา ท าลายปา แหลงตนน าล าธาร กอใหเกดปญหาภยลง อทกภย การกดเซาะ การสญเสยทรพยากรทางชวภาพ อยางไรกตาม การด ารงชพในระบบการผลตแบบยงชพ

64

คอ ผลตเพอกน เหลอขาย ภายใตการพงพงธรรมชาต และใชเครองมอการผลตโดยอาศยแรงคนและสตว ผลผลตทไดบางปกพอกน พอขาย หรอพอกน แตไมพอขาย ถาเกดภยธรรมชาต กไมพอกน ความอดอยาก แรนแคน ยากจน ถงจะแกไขโดยการปลกฝนขาย แตกไมสามารถหลกหนปญหาดงกลาวได ยงท าใหเกดปญหายาเสพตดและการกระท าทผดกฎหมาย จากการสมภาษณชาวบานหลายคน หลายพนท ไดอธบายการปลกฝนระหวางพ.ศ. 2510-2520 ในพนทระบบนเวศปาใกลหมบาน เปนบางตวอยางเชน นานจอน โอโดเชา ราษฎรบานหนองเตา ต าบลแมวน อ าเภอแมวาง จงหวดเชยงใหม กลาววา “พนททเราบวชปา 50 ลานตน เคยเปนไรฝนมากอน ตอมาเราเลกปลกฝน เลกท าไรหมนเวยน เพอสรางปาอนรกษ ตนไมจงเตบโตขนเปนปาอกครงหนง” (จอน โอโดเชา สมภาษณ, 26 กรกฎาคม 2560) ในท านองเดยวกน นายปล บญลอ ขาวบานหวยตอง ต าบลแมวน อ าเภอแมวาง จงหวดเชยงใหม กอธบายในลกษณะเดยวกน “ปาแถวน มแตไรฝน พวกเราปลกฝนไวขาย สวนหนงกประกอบท ายารกษาโรค” (ปล บญลอ สมภาษณ, 10 กนยายน 2560) “บรเวณหบเขา และเชงเขา เขตล าหวยโปงสม เคยเปนไรฝน และไรหมนเวยนมากอน เราปลกฝนเพอขาย และเรากตดฝนดวย พวกเราตดฝนกนเกอบทงหมบาน (ทอด ปากอวาท สมภาษณ, 29 ตลาคม 2555) “กะเหรยง เขตลมแมน าวาง กอนพ.ศ. 2510 ปลกฝนทกหมบาน ตงแตยอดดอยโปงสม ถงบานแมสะปอกทางตอนใตของลมน าวาง (จอน โอโดเชา. สมภาษณ, 26 กรกฎาคม 2560) การประพาสตนบนดอย ท าใหพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงพบเหน และทรงทราบ จงเกดการแกปญหาการปลกฝน และการท าไรหมนเวยนขน โดยการจดสราง “โครงการหลวง” (พ.ศ. 2512) และตอมากเกดโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร (พ.ศ. 2525) แตโครงการชวยเหลอราษฎรสวนพระองคเกดขนครงแรกในพ.ศ. 2494 เกยวกบเรอง การเพาะพนธปลาหมอเทศในสระน าพระทนงอมพรสถาน และพระราชทานพนธปลาหมอเทศแกก านน ผใหญบานทวประเทศในพ.ศ. 2496 (“กษตรยนกพฒนา” พระราชทานพนธปลาหนงเดยวในโลก, 2559) พระราชกรณยกจชวงแรกเรมตนตงแต พ.ศ. 2493-2505 เปนโครงการชวยเหลอบรรเทาปญหาเฉพาะหนา โดยไมมลกษณะเปนโครงการเตมรปแบบ เรมตนจากดานสาธารณสข และโครงการพระราชด าร ดานโครงการพฒนาชนบท โครงการชลประทาน โครงการชวยเหลอราษฎร เพอการอยดกนด และภยพบต รวมทงโครงการดานอน ๆ การชวยเหลอราษฎรในรปแบบโครงการพระราชด าร ด าเนนตดตอกนมาอยางตอเนองจนถงพ.ศ. 2524 รฐบาลจงไดด าเนนการออก “ระเบยบส านกนายกรฐมนตรวาดวยโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร พ.ศ. 2524” และมผลบงคบใชเมอวนท 9 กนยายน พ.ศ. 2525 (ส านกงานกปร., ม.ป.ป.) นบตงแตพ.ศ. 2525 เปนตนมา โครงการพระราชด ารจงเรยกวา โครงการอนเนองมาจากพระราชด าร ส าหรบโครงการหลวงจดเปนโครงการสวนพระองค ส าหรบโครงการหลวง หรอ โครงการชาวเขา เพอชวยเหลอชาวเขาไดมกระแสพระราชด ารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทพระราชทานแกผเฝาทลละอองธลพระบาท ณ คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม เมอวนท

65

10 มกราคม พ.ศ. 2517 ถงเหตผลในการชวยเหลอชาวเขา และท าไมตองจดตง “โครงการชาวเขา ไวดงน “เรองทจะชวยชาวเขา และโครงการชาวเขานน มประโยชนโดยตรงกบชาวเขา เพอสงเสรมและสนบสนนใหชาวเขามความเปนอยทดขน สามารถเพาะปลกสงทเปนประโยชนและเปนรายไดใหกบเขาเอง จดประสงคอยางหนงคอมนษยธรรม หมายถง ใหผทอยในถนทรกนดาร สามารถมความรพยงตว มความเจรญได อกอยางหนงเปนเรองชวยในทางททกคนเหนวา ควรจะชวย เพราะเปนปญหาใหญคอปญหาเรองยาเสพตด ถาชวยชาวเขาปลกพชทเปนประโยชนบางเขาจะเลกปลกยาเสพตด คอ ฝน ท าใหนโยบายการระงบ การปราบปรามปลกฝนและคาฝนไดผลด อนนเปนผลอยางหนง อกอยางหนงคอชาวเขาตามทรเปนผท าการเพาะปลกโดยวธทจะท าใหบานเมองของเราสหายนะไดทถางปาและปลกโดยวธไมถกตอง ถาพวกเราทกคนไปชวยเขา กเทากบชวยบานเมองใหมความด อยด กนด และปลอดภยไดอกทวประเทศ ถาสามารถท าโครงการนส าเรจ ใหชาวเขาอยเปนหลกแหลง และสนบสนนนโยบายจะรกษาปาไม รกษาดนใหเปนประโยชนตอไปเปนยงยนมาก” (พระราชด ารสพระราชทานแกผเขาเฝาทลละอองธลพระบาท เมอวนท 10 มกราคม 2512 ถงเหตผลทวาท าไมตองชวยชาวเขา ทคณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม) ม.จ.ภศเดช รชน ประธานมลนธโครงการหลวง และทรงเปนผรบสนองพระราชด ารมาตงแตเรมตน (พ.ศ. 2512) ไดทรงตรสแกเหลาเจาหนาทโครงการหลวงวา “พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รบสงกบผเขาเฝาฯ ณ พระต าหนกจตรลดารโหฐานวา โครงการหลวงเกดขนเพราะทานไปเทยว ค าวา “ไปเทยว” น เราทานนาจะวา “ประพาสตน” มากกวา เพราะนอกจากจะเปนราชาศพททถกตอง แตออกจะไมใชกนแลวยงท าใหเราเหนภาพ พระพทธเจาหลวง เวลาเสดจฯ ไปเทยวบานชาวบาน โดยทเขาไมทราบวาทานเปนใคร จงไมประหมามาก คยคลองถงการกนอย ท าใหทานสามารถพระราชทานความชวยเหลอไดตามพระราชอธยาศย สวนพระราชนดดา คอ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9 ของพวกเราน เมอทรงแปรพระราชฐานไปเชยงใหม เพอตากอากาศจะเสดจฯ ไปหนาหนาว จงเรยกวา พกรอน อยางทใคร ๆ เขามกจะเรยกกนไมได นอกจากนพระองคทานไมไดทรงพก แตมกจะเสดจ ดนดนไปทอดพระเนตรชวตของคนบนดอย ซงส าหรบคนอน ๆ แลว ยงกบวาอยคนละโลกกบเรา (ชสทธ ชชาต, 2553 : 68) นอกจากนยงมพระราชกระแสรบสงให โครงการหลวง “ตองหาพชเมองหนาวมาปลกบนดอยทดแทนฝน” จดเรมตนเกดจากการเสดจประพาสตนบนดอย เพอแกปญหาชาวเขาในการปลกฝน และท าไรหมนเวยน ซงกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมตอประชาชนในเขตพนราบ แลระบบชวาลย แตเขตพนทสง ยงมคนไทยประกอบอาชพท าสวนเมยง ท าไรหมนเวยน เชนเดยวกบชาวเขา ดงนนการเสดจประพาสตน จงตองทรงพระราชกรณยกจทงชาวเขา และชาวไทย หรอทงกลมชาตพนธ และคนไทยบนพนทสง สาเหตของการเสดจประพาสตน จนท าใหเกดโครงการหลวง ในพนท 39 ศนยพฒนาโครงการหลวง ใน 6 จงหวด คอเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน ล าพน พะเยา และตาก อกทงเกดโครงการอนเนองมาจากพระราชด ารทวทงประเทศไทยรวม 4,741 โครงการ เกดจากสาเหตหลกทส าคญ คอ สถานภาพและบทบาทของพระเจาแผนดนททรงเปนธรรมราชา ตองยดหลกทศพธราชธรรม ตามจารตประเพณ ดงพระราชสตยาธษฐานวา

66

“เราจะครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม” ความผาสกของประชาชน ตองการชวยเหลอประชาชนใหรอดพนจากความทกขยาก จงเปนเหตผลส าคญอยางหนงในการเสดจประพาสตน ส าหรบปจจยภายนอก คอปญหาความไมมนคงยงยนของภาคเหนอและประเทศไทย ในดานการเมองเรองพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย ปญหาเรองเศรษฐกจและความยากจนของประชาชน ปญหาดานการขาดแคลนการคมนาคม ปญหาการท าลายทรพยากรธรรมชาตดวยการท าไรหมนเวยน การปลกฝน และการชวยเหลอชาวนาหรอกลมชาตพนธ ตลอดจนคนไทยบนพนทสง ทประสบปญหานานาชนด ดงจะไดกลาวในบทตอไป