ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ VE ÖĞRETMENLİK … Omer DEMIR.pdf · 2015-04-24 · 123 ÖZEL...

121

Özİlahiyat Fakülteleri DKAB öğretmenliği programında öğretmenlik mesleğine hazırlayıcı te-

orik dersler yanında uygulamaya yönelik Özel Öğretim Yöntemleri ve Öğretmenlik Uygulaması dersleri de vardır. Öğretmen adayları diğer formasyon dersleri ile kazanmış oldukları teorik bilgileri bu derslerde uygulama fırsatı bulurlar. Ancak pedagojik formasyon derslerinin farklı dönemlerde okutulması, eğitim-öğretim konularının geniş çerçevede işlenmesi ve bir kısım bilgi-lerin zamanla unutulması gibi nedenlerle, öğrenciler, mesleki birikimlerini tek bir derse hazırlık ve sunum konusunda bir araya getirip kullanmakta zorluk yaşamaktadırlar. Bu durumda aday öğretmenler, işleyeceği konuya nasıl hazırlanacağı, öğretim tasarımında nelere dikkat etmesi gerektiği ve dersi nasıl işleyeceği konularında ciddi bir rehberliğe ihtiyaç duymaktadırlar. İşte bu çalışma öğretmen adaylarının uygulama derslerinde üstlendikleri ilk görevlerini daha iyi yerine getirmeleri için öğretim tasarımı konusunda katkı sağlamayı amaçlamıştır. Araştırmada analiz, tasarım, geliştirme, uygulama ve değerlendirme aşamalarından oluşan ve genel öğretim tasarımı olarak bilinen ADDIE öğretim tasarım modelinden yararlanılmıştır

Anahtar Kelimeler: İlahiyat Fakültesi, Öğretmenlik, Özel Öğretim Yöntemleri, Okul Dene-yimi, ADDIE Model, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi

Instructional Design of Religious Culture and Moral Knowledge Lesson in Special Teaching Methods and Teaching Applications Classes

AbstractDKAB (Religious Culture and Moral Knowledge) teaching program of Faculty of Theology

has Special Teaching Methods and Teaching Application lessons as well as theoretical lessons preparing to teaching profession. Teacher candidates have opportunity to practice the theoretical information they acquired by other formation lessons, in these lessons. However, students have difficulty in collect and use their professional experiences in preparation and presentation for one lesson as pedagogical formation lessons are instructed in different periods, education-training subjects are taught in large scope and certain knowledge are forgotten in time. In this case, candidate teachers need a serious guidance on how they prepare the lesson he/she will teach, what he/she should pay attention in instructional design and how he/she teaches the lesson. Here this study has purposed to make a contribution to instructional design so that teacher candidates can carry out their first duties better which they undertake in practice lessons. In the research, it has been taken advantage of ADDIE instructional design model that consists of design, developing, practice and evaluation steps and is known as general instructional design.

Keywords: Faculty of Theology, Teaching, Special Teaching Methods, School Experience, ADDIE model, Religious Culture and Moral Knowledge

ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ VEÖĞRETMENLİK UYGULAMALARI DERSLERİNDE

DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİNİNÖĞRETİM TASARIMI

*) Yrd.Doç.Dr.,BayburtÜniversitesiİlahiyatFakültesi(e-posta:[email protected])

Ömer DEMİR (*)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 19 Sayı: 62 (Bahar 2015)

122 / Yrd. Doç. Dr. Ömer DEMİR EKEV AKADEMİ DERGİSİ

GirişÖğretmenyetiştirenkurumlardaöğretmenlikmesleğiileilgiliteorikdersleryanında

uygulamalı dersler de okutulmaktadır. Söz konusu kurumlardamesleki hazırlık çalış-malarıfakülteiçinde“ÖzelÖğretimYöntemleriDersi”fakültedışındaiseMilliEğitimBakanlığı’nabağlıilk,ortaveliselerde“OkulDeneyimi”ve“ÖğretmenlikUygulaması”dersleriilegerçekleştirilir.Buçalışmalardateorikbilgileryanındaöğretmenlikmesleğiileilgiliuygulamayayönelikmeslekiçalışmalarayerverilmektedir.Okullardagerçekleş-tirilenöğretmenlikuygulamalarıfaaliyetlerindeüniversitelerileMilliEğitimBakanlığıeşitsorumluluküstlenmiştir(Alkan'danaktaran:Sevim&Ayas,2014).Okuldeneyimidersiuygulamalarındakibaşarı,fakülteveokulişbirliğininsağlıklıbirşekildeyürütülme-sine,fakülteveokulidareleri,fakülteveokuluygulamakoordinatörleri,uygulamaöğ-retimelemanlarıveuygulamaöğretmenlerininişbirliğiyapmasınavebirbirleriileuyumiçerisindeçalışmasınabağlıdır(Kaya,2003,s.95).

Uygulamasüreci,öğretmenadaylarınınkuramileuygulamaarasındakiilişkiyianla-masına,meslekiyeterliliklerinigeliştirmelerine,mesleğingerektirdiğikuramsalbilgilerieğitim ortamlarında uygulayabilme becerisini kazanmalarına, öğretmenlikmesleği ileilgiliolumlu tutumoluşturmalarınayardımcıolur. (Alkan'danaktaran:Sevim&Ayas,2014). Öğretmen adaylarının mesleki becerilerinin geliştirilmesinde kendilerine karşıolumlu inançbeslemelerindeveözgüvenlerininartmasındamerkezibir roloynar. Buuygulamalar sayesinde aday öğretmenler kendilerininmesleğe ne kadar yatkın ve ha-zırolduklarınıtestetmişolurlar. (Kaya,2003,s.95)Öyleki;öğrencilerinilkmeslekiuygulamalarımesleğekarşıtutumlarındakalıcıdeğişikliklerebilenedenolabilmektedir(Şimşek,2003,s.254).Sözkonusuuygulamalardaöğrencilerinbaşarılıolabilmeleriveöğretmenlikmesleğinesevgiduymasıiçinöğrencilerinilkmeslekideneyimlerineiyiha-zırlanmaları,uygulamagörevlerinibilinçli,planlıvekendilerindenbeklenilendüzeydeyapmalarıgerekir.

Uygulamaderslerindebaşarılıolmanınvebuderslerdenetkinbirşekildeyararlanma-nınenönemlişartıplanlılıktır.(Aktepe&Yalçınkaya,2014,s.25)Bununiçinöğretmenadaylarınındersiplanlarkenfarklıdönemlerdealdıklarıpedagojikformasyonderslerin-dekiteorikbilgilerihatırlamalarıvekonularınahazırlanırkengözönündebulundurmalarıgerekenbirtakımtemelyaklaşımlaraihtiyaçlarıvardır.İştebuaraştırma,öğretmenaday-larınınÖzelÖğretimYöntemleriveÖğretmenlikUygulamasıderslerindeyapacaklarıör-nekdersişlemeçalışmalarındakiilkuygulamalardaüstlendiklerigörevleridahaiyiyerinegetirmelerinekatkısağlamayıamaçlamıştır.

Öğretmenadaylarınınyapacağıöncelikliişöğretimkonusunutasarlamaktır.Öğretimtasarımıyapmakiçingeliştirilençeşitliöğretimtasarımmodellerivardır.Öğretimtasarımmodelleriöğretimprogramıgeliştirmedekullanılabileceğigibiçeşitlialanlardagerçek-leştirileceköğretimkonularınıntasarımındadakullanılabilir.Öğretimtasarımmodellerifarklıöğretimalanlarındaalanın ihtiyaçlarıdoğrultusundaçeşitlideğişiklerleuygulan-maktadır(Ocak&Deveci,2011,s.38).BuaraştırmadaiseADDIEolarakbilinenöğretimtasarımmodelindenyararlanılmıştır.

123ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ VE ÖĞRETMENLİK UYGULAMALARI DERSLERİNDE DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİNİN ÖĞRETİM TASARIMI

1. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Tasarımında ADDIE Modeli ADDIEÖğretimtasarımıgenelöğretimtasarımıolaraktabilinenveenfazlarağbet

görenöğretimtasarımıdır.ADDIEöğretimtasarımıöğrencilerinözelliklerinden,öğren-meihtiyaçlarındanbaşlayarak,öğrencilerinihtiyaçlarıolanbilgiyiöğrenipöğrenmediğinoktasıarasındageçentümsüreçlerikapsayanoldukçakullanışlıbirmodeldir(Karadu-man,2014).ADDIEöğretimmodeli,ismini(Analiz–Tasarım–Geliştirme–Uygulama–Değerlendirme)aşamalarınınİngilizcekarşılığıolankavramlarınbaşharflerindenalır.Tasarımmodelindeyeralansözkonusuaşamalarbirbirlerinibellibirsıraile izlesedebirbirlerindentamamenbağımsızdeğildir.AraştırmadabumodeldenyararlanırkenDinKültürüveAhlakBilgisiDersiözelalanınınihtiyaçlarıdikkatealınmıştır.

1.1. Analiz Analizçözümlemeişidir.Çözümleme;herhangibirkonunun,birnesnenindüşüncede

veyagerçekliktekurucuparçalarınaayırarakbunlararasındakiişlevselilişkileriincele-me,yapısını,işleyişinivegelişimyasalarınıortayakoyma,bütününbölümleriüzerindeayrıayrıdurarakaraştırmaveparçalararasındakiilişkilerdençeşitlisonuçlarçıkarmaiş-lemidir.(Aydın,2013,s.36)(TDKKolektif,1945).Eğitimanaliziiseöğretimtasarımınınbütünaşamalarıhakkındabirarayışvesorgulamadır.Analizaşamasındaiçerikveilgilidiğerbütünkonulargözdengeçirilir.Ulaşmak istenilenhedefenasılulaşılacağıne türhazırlıklarınyapılacağıbelirlenir.Eğitimanalizindeşubaşlıklarayerverilebilir.

Hedef analizi: Eğitimbirkişiyadainsantopluluğundabirşeylerideğiştirmeyönün-debirgirişimdir.Bunedenlehemenhemenbütüneğitimtanımlarındabireysel,sosyalkültürelve ahlakibir amaç saklıdır (Cevizci, 2011, s. 241).Herdersingenel, özelvekonu-birimbağlamındabirbirinitamamlayanhedeflerivardır.Dersplanınahedeflerilebaşlanır.Hedeflernereyeulaşmak istediğimizigösterir.Faaliyetveetkinlikler,yöntemveteknikler,varılmakistenilenhedeflerenasılulaşacağımızıgösterir. Konununöğretme-öğrenmeamaçlarınelerdir?Öğrenenlerbukonuyuöğrendiklerindenebiliyorolacaktır?Konununbilişsel,duyuşsalveyapsikomotorkazanımlarınelerdir?Hedefleröğrencilerinöğretim-öğrenmesürecisonucundaneleriyapabileceklerinibelirtenöğretimaşamaları-nınbütününerehberlikedenifadelerdir(Fer,2011,s.22).Hedefleraçık,netveölçülebilirolmalıdır. Hedeflerde öğrencilerden yapmaları umulan bilgi, beceri, anlayış, kavrayışaçıkçaortayakonulmalıdır.(Ertürk,1991,s.25).

İhtiyaç analizi: Hangi faaliyetolursaolsunsözkonusu faaliyetingerçekleştirilme-si bir takım ihtiyaçları gündeme getirir. İhtiyacımız bir öğretme işi olduğuna göre buişiçindebirtakımihtiyaçlarvardır.İhtiyaçlarıntespitedilmesineihtiyaçanalizidenir.Öğretimfaaliyeti içingerekliolan,bilgi,materyal,kaynak,dokümanihtiyaçlaraörnekverilebilir.Analiz aşaması öğretimin ihtiyaç duyduğuher şeyi düşünmek, her yönüylehazırlıkyapmakdemektir.

İçerik analizi: İçerikkonuileilgiliöğrenilecekkonuilesınırlandırılmışbilgidir.Öğ-renilecekkonununyapısının,konudageçen,kavramların,ilkelerinveörneklerinbilinme-


sivehedefdavranışlarlailişkisienönemliöğretimkoşuludur.(Fer,2011,s.18)İçerikanaliziaşamasındaöncelikleDinKültürüveAhlakBilgisiDersKitabı”ve“ÖğretmenKılavuzKitabı”gözdengeçirilmelidir.1Adayöğretmenlerkonularınahazırlanırken“derskitabı”ve“öğretmenkılavuzkitabı”ileyetinmemelidir.İşlenecekderskonusuileilgiliKur’anayetleritoplubirşekildegözönündebulundurmalı,ulaşabildiğikadarıiledekonuile ilgilihadislerdenseçimyapmalıdır.Konu ile ilgiliayetvehadisleriderlemekkonubütünlüğünügörmeyeyardımcıolabilir.KonuileilgiliayetlerinKuran’dabulunmasıiçin“el-Mu'cemü'l-müfehres li-elfazi'l-Kur'ani'l-Kerim” gibi eserlerden yararlanabileceğigibi“qurancorpus.com”gibiinternetkaynaklarındandayararlanılabilir.

Kavramlar,konununanahatlarınıortayakoyan temel taşları,kilitnoktaları,dersiniskeletiniayaktatutacakdireklerdir.Konudahangitemelkavramlarıngeçtiği,kavramlararasıilişkilerleilgiliolarakhangidüşüncelereulaşılabileceği,üstvealtkavramlarınnelerolduğu,kavramsalilişkilerdenortayaçıkananatemanınneolduğu,kavramsalilişkilerlehangiilkevedeğerlereulaşılabileceği,kavramlarlailgilitanımlarınanlaşılırolupolma-dığıvekavramlarınkazanımlarlailgisiaraştırılmalıdır.Görüldüğügibikavramlararasıilişkiler,keşfedilecekanlamlıyorumvebağlantılariyiorganizeedildiğindedersiniske-letiortayakonulmuşolur.Ayrıcakarşıtkavramlarkonunundahaiyianlaşılmasınakatkısağlayabilir.

Öğrenen analizi: Öğrenenanalizi,öğrencimerkezli eğitim içinmutlakayapılmasıgerekenbirçalışmadır.Öğrencilerinpsikolojik,fiziksel,duyuşsalvebilişselgelişimözel-likleri,konuyahazırbulunuşluklarıbilinmelidir.Öğrencilereaitgenelbilgilerdenbaşkahiçbirsınıftaöğrencilerinhomojenbirgrupoluşturmadıklarıgözönündetutulmalı,öğre-timtasarımı,bireyselfarklılıklaravebireyselöğrenmelereaçıkolmalıdır.

Benlik analizi: Öğretmenadayızayıfvegüçlüyönlerinibilmelidir.Fırsatveengellerçoğuzamankişininiçdünyasındandışadoğrugelişir.Öğretmenadayı,yapabilecekleriveyapamayacaklarıkonusundadoğruvegüçlügerçekleredayanmalıdır.Kendibenliğikonusundaönyargılardanuzakdurmalı,kendisi,tanıştığıinsanlarveöğrencilerhakkındaolumludüşüncelere sahipolmalıdır.Kendisinegüvenmeli,yapabileceğine inanmalıdır.İlkdenemedemükemmelolmayızihnindenatmalı,öğrenciolduğunuunutmamalı,ken-disindendehiçkimseninmükemmelbirbaşarıbeklemediğinibilmelidir.Eksikyönleri-nigereklihazırlıklarlatamamlamayaçalışmalıdır.Öğretmenadayınınkendisi,yapacağıgörevveöğrenciler hakkında iyimserlikduygusuveolumlubeklentiler içindeolmalı,kendisinizihinselveduygusalyöndenmotiveetmelidir.

Yöntem analizi: Öğretmenler,kullanacaklarıyöntemiaçıkçatanıyabilmeli,neoldu-ğunu,temelilkelerivekuralları,zayıfveüstünyönlerinibilmelidir.Konuya,öğrencilere,çevreimkânlarınaenuygunyöntemvetekniklerinnelerolabileceğianalizedilmelidir.ÇokyönlüdersolanDKABderslerindeherkonuyauyguntekbiryöntemyoktur.Hattatekbirkonuyauygundüşecekyöntemçeşitliliğidüşünülmelidir(Bilgin&Selçuk,1991,s.107).1) HerikikitabınPDFformatıDinÖğretimiGenelMüdürlüğüsayfasındanindirilebilir.


Araç-gereç ve materyal analizi: Konune tür araç-gereçlerevehangimateryallereihtiyaçduymaktadır?Okul,sınıfveçevreninbilimsel-teknolojikşartlarınasıldır?Hazırmateryallerdennelerkullanabilir?

Çevresel analiz: Öğrencilerinyaşadığıkültürel,ekonomikvesosyalçevreanalizedil-melidir.Eğitimveöğretimçevrenin,sosyal,kültürel,ekonomikvb.özelliklerigözardıedilerekgerçekleştirilemez.Çevre,eğitimveöğretimaçısındankimizamanbirzenginlik,hareket noktası vedikkat çekmemalzemesi olurkenkimi zamandabir engel olabilir.Öğrencilereaitçevreselyaşantılardanhareketedilmesi,eğitimikolaylaştırır(Yalçınkaya&Aktepe,2014,s.293).

1.2.TasarımTasarım,bellibirkonudayapılmasıgerekenetkinlikleribellibirplançerçevesinde

planlamak, organize etmek ve etkili olarak uygulamak, var olan sistemi ya da yapıyıihtiyaçların ya da çevrenin şartlarına göre değiştirmektir. (İşman&Baytekin , 2008)Tasarım,insanındeğiştirebileceğibütünalanlardaöncükuvvetolarakişgörür.Mevcutolanıdeğiştirme,sınırlarınıaşma,varlığıevirmeçevirme,eşyayıkullanımahazırduru-magetirmeheptasarımilegerçekleşir.İnsaneliyleneüretilmişvedoğayabırakılmışsatümürünlerdetasarımıngücü,güzelliğiveyansımalarıgörülür.İnsantasarladığınıyaşar;bütüngücüveimkânlarıilekendisinisınırlayanşartlarınüstesindengelmeyekendisinigerçekleştirmeye,özgürlükalanınıgenişletmeyeözgüntasarımıileulaşır.İnsannetasa-rımdabulunursaonuyaşar.Tasarıminsanınpratikvederindüşünmesini,hayaldünyasınıhareketegeçirmesini,yaratıcılığınıişlevseldurumdatutmasını,hangialandaçalışırsaça-lışsındiğeralanlaraaçıkolmasını,alanlararasındatransfermantığıilebakmasını,düşün-celervekavramlararasındasürekliyansıtmayapmasınıgerektirir.Tasarımvarlığıkendiamaçlarımıziçinoluşturmavedenetlemedir.

Öğretmenadaylarıkendiözgüçleriolan tasarımdanyararlanmalıdır.Yapılabilecekherşeygözdengeçirilmeli,farklılığınpeşindeolmalıdır.Tasarımhayaletme,yaratıcılık,seçme,birleştirme,seçicilik,etkinliklerdeçeşitlilikoluşturma,diğeralanlardantransferyapma,düşünceyansıtma,ilginçsorularoluşturma,ilişkilerikeşfetmeüzerindeolabilir.Öğrenmeortamınınöğrenenmerkezli,öğrencilerinilgiveyetenekalanlarınahitapede-bilenfarklıöğrenmeyollarınınkullanılması,ilgiçekicizenginleştirilmişyöntem-teknik-ler,yenilikçiveözgünmateryaller,öğrencileriçinsosyalrahatlıksağlayan,onlarımutluedecekzevkliveheyecanvericiortamlarolmasıiyibiröğretimtasarımınınözellikleridir.Öğretimtasarımıbirtemelilkelerdenyararlanmaveorijinaleserlerkoymabakımındanmühendislikvemimarlıkişigibidir(Fer,2011,s.25).

Öğretimtasarımıçeşitlişekillerdetanımlanmıştır.Öğrenmeveöğretimprensiplerininsistemliveyansıtıcıbirbiçimdeöğretimmateryallerine,etkinliklere,bilgikaynaklarınavedeğerlendirmeyedönüştürülmesi,öğrenmeyetemeloluşturacakveonudestekleyecekbütünetkenlerisistemlibirşekildebirarayagetirilmesi, (Karaduman,2014,s.1) öğ-retimbiliminin kuramlar yolu ile ortaya koyduğu ilkelerdenyola çıkaraköğrencilerin


öğrenmelerine rehberlikedeceköğretimortamlarının işekoşulması,hedeflerdoğrultu-sundaöğretimyollarınıntespitedilmesiveyapılacakişlerinplanlanmasıdır(Fer,2011,s.26).Öğrenmekoşullarınınanalizedilmesi,öğretimproblemlerininçözülmesi,etkinlik-lerinbelirlenmesi,gereklimateryallerinhazırlanması,değerlendirmeölçütlerininoluş-turulmasıöğretimtasarımınıntemeliskeletinioluşturur.Kısacaöğretimtasarımı“Nasılöğretelim?” sorusuna eğitimbilimsel bir cevap arayıştır.Dolayısı ile öğretim tasarımıöğretmeninkalitesini,niteliğiniveetkisini artırmayıamaçlar (Fer,2011, s.14).Öğre-timtasarımıalanbilgisi,programbilgisi,pedagojikformasyonvegenelkültürbilgisinibirliktekullanmayıgerektirir.Tasarımmotivasyonaçısındandikkatçekmeveilginçlik;materyalaçısındanverimlilikvekolaylaştırma;sınıfyönetimiaçısındanorganizasyon;bilimselanlamdaisebuluş’tur.

Öğretmenin bir ders ortamında değiştirebileceği her şey tasarımın kapsamındadır.Öğrencilerinöğrenmesiiçinhangiyollarınvearaçlarınkullanılacağını,öğrenmeiçinenuygunçevreninnasıldüzenleneceğini,sınıfiçindeyapılacakbütünişleringenelçerçeve-sini,dersinhangimantıkzincirinegöreişleneceğini,bilgilerinaktarılmasırasını,öğret-menveöğrencilerinderstehangi faaliyetleriyapacağını,dersinhedeflerinegörehangiyöntemvetekniklerinkullanılacağınıöğretmenbelirler(Şişman,2014,s.13-14).Dersinorganizasyonutamamenöğretmeninelindedir.Öğretmenbilginininşaedilmesürecindeöğrencileregerekliöğrenmeortamınıvearaçlarıhazırlar,öğrenciye,uygulama,denemevekeşfetmefırsatlarıoluşturur(Yelken,2012,s.86).

Öğretimtasarımınınüçboyutuvardır.Birinciboyut,eğitimdünyasındaöğretimta-sarımıiçinkullanılabilecekbilgi,kuram,yöntem,teknikvearaçlardanhaberdarolmak,ikinciboyut;işlenecekders,konu,öğrenciözelineuygungerekliuygulamamalzemesininbuteorikhavuzdanseçilmesi,üçüncüboyutisetasarımaöğretmeninkendiözgünlüğünü,hayalgücünü,düşüncelerinikatmasıdır.Heröğretimtasarımındaeğitimbilimininveri-leriyanındabütünöğrencilerinözelolması,hersınıfınözgünolmasıveheröğretmeninkendineözgüöğretimortamınabireyselkatkılarısözkonusudur.Biröğretimtasarımındaöğretmenindeğiştirilebileceğiherkonuyeralabilir.

Plan tasarımı:Plan,birişin,bireseringerçekleştirilmesiiçinuyulmasıtasarlanandü-zendir(TDKBüyükSözlük,1945).Plan,birhedefeulaşmakveyabirsorunuçözmekiçinatılacakadımları,yapılacakçalışmaları,kavramlar,olaylarveyakişilerarasındaoluştu-rulacakorganizevekoordinefaaliyetlerinintespitedilmesidir.Gerçekleştirilmekistenenamaçlaraplanlıfaaliyetlerleulaşılabilir.Planlama,bilinçliyaşamınveprofesyonelolarakdüzenlenmişgünlükhayattarzınınvazgeçilmezunsurlarındanbiridir.Planlamailekararvermearasındaçoksıkıbirilişkivardır.Dolayısıylageneltanımolarakplan,bugünden,gelecektenereyeulaşılmakistendiğinin,neleringerçekleştirilmekistendiğininkararlaştı-rılmasıolaraktarifedilebilir.(Demir&Yılmaz,2010,s.171)

Öğretmeve öğrenme sürecin kalitesi de öncelikle iyi bir planlamadangeçer.Dersplanı,öğretmeninöncedenbelirlenmişeğitimselhedeflereulaşmayolundakiçabalarını,mantıklı, tutarlı, bir şekilde düzenlemesi, öğrencilerin eğitiminde stratejik bir hazırlık


yapmasıdır.Plan,herdersiçin,öğretimyapılacakokulvesınıfdüzeyinde,hedefvedav-ranışlarınbelirlendiği,budavranışlarınbelirtilensüreiçindeöğrencilerenasılkazandırı-lacağınınsaptandığıveöğrencilerinistenilendavranışlarıkazanıpkazanmadığınınyok-landığı bir süreçtir. (Sönmez, 1991, s. 114) Planlama, konu, hedefler, içerik adımları,teknikveyöntemler ile eğitim sürecindenoluşur.Planlama sonradanyapılacakbir işikurgulama, tasarlama ve hazırlık yapma, dersin hedeflerine ulaşmanın ayrıntılı göste-rimidir.Derskonularınınplanlamasıveöğrenmeveöğretmefaaliyetlerinikolaylaştırır.İyihazırlanmışbirdersplanıöğretmeniolumlubirşekildeyönlendirir.Planlamaileöğ-retmenneredehangietkinliğiyapacağını,konuiçinhangimateryallerikullanacağınıvehangisorularısoracağınıbilir.

Dersinplanlanmasıadım-adımuygulanabilecekbiryolharitasıniteliğindeaçıkseçikolmalıdır.Planlamadayeralanmalzemeleriöncedendüzenleyerekbellibirsırayakoyma-lı,konudakiakışvebağlantılarınbirbirindenkopukolmamasınadikkatedilmelidir.Birsonrakiadımıbilinmelidir.Zaman,öğretiminfaaliyetleriaçısındanönemleplanlanmasıgerekensınırlıkaynaktır.Konuiçinbelirlenenheraşamanınveetkinliğinnekadarsüre-ceğininzamanlamasıyapılmalıdır.Derslerdekullanılanzamanplanlamasındayaklaşım,konununkarmaşıklığıvebasitliğiileorantılıolmalıdır.

Yöntem ve teknik tasarımı:Öğrenmekavramındaözneöğrencidir.Öğrenmeöğren-cinin kendi isteği ve yaşantısı ile herhangi bir konudaki bilgi, görgü ve becerisini veyeteneğinigeliştirmeetkinliğidir.Öğretme iseöğrenme işiniplanlanma,kolaylaştırmaveetkilibirşekildedüzenlemedir.Öğretmeiçinbirstrateji,yaklaşımbiçimi,yöntemveteknikgerekir.Öğretimstratejisi iseyöntemveteknikleri içindebarındırandahagenelyaklaşımdır.Yöntemkavramıiseöğrenmeyaşantılarınındesteklenmesi,uygulanmasıvedeğerlendirilmesiaşamalarıiçinenverimli,enkestirmesistematikyollardır.Teknikisedahayöntemindahaspesifik,karakteristikuygulamalarıdır.Öğretimtekniğiisedersinbirbölümündekazanımlarıneldeedilmesinearacılıkyapacakyardımcıetkinliklerdir (Do-ğan&Tosun,2003,s.81).Örneğintartışmabiryöntem;beyinfırtınası,vızıltıgrupları,münazaraveforumgibiuygulamalarisetekniktir.Öğretimyöntemi,farklıöğretimkoşul-larındaöğretimamaçlarınıgerçekleştirmekiçinöğretimdurumunauygunolaraköğren-meyiyönlendirmekvedesteklemekiçinseçilenveizlenenyollardır.Öğretimdurumlarıise öğretimyöntemve tekniklerinin seçimini etkileyengenel durumdur (Fer,ÖğretimTasarımı,2011,s.17).

Yöntemseçilirkendersianlatacaköğretmeninözelliklerineuygunluğu,zamanveöğ-retimortamınınözellikleri,öğrencigrubununsayısı,konuözelliğivekazanımlardikkatealınmalıdır.(Küçükahmet,2000,s.69)Ayrıcayöntemvetekniklerinseçimindeöğrenci-leringörüşlerinebaşvurulması,öğrencilerindersvekonuyusahiplenilmeleriaçısındanönemlidir.(MEB,2010,s.20).

Bütünderslervekonulariçinbelirlenmişstandartöğrenmeveöğretmeteknikleriyok-tur.Butamamenöğretmenadaylarınınyeteneklerine,buluşlarınaveözgürseçimlerinebırakılmıştır.Öğretmeveöğrenmeetkinliklerininhedeflerdoğrultusundaanalizedilmesi


gerekir.Çokyönlüdüşünceüretilebilecekproblemveyakonularda“beyinfırtınası”,birkonuyudurumuaçıklamakiçindramatekniği,düşüncelerifarklıyönlerdenirdelenmesiiçin“altı şapkalıdüşünme”,birkavramı ipuçlarıvererekbuldurma“nesivar” tekniği,başkalarınınduygularınıanlamakiçin“roloynama”,örnekbirsorunluolayınüzerindedüşünce ve görüş geliştirerek çözmek için “örnek olay”, kavramlar arasındaki ilişkiyigöstermekiçin”kavramharitası”,herhangibirproblemlidurumuimkânveverilerışığın-daçözmekiçin“problemçözme”,herhangibirproblemveyakonudaortakbiramaçveyagöreviyerinegetirmekiçinoluşturulanküçükgrupçalışmasıiçin“işbirlikçiöğrenme”tekniğikullanılabilir.

Yöntemvetekniklergerektiğidurumlardabellibirçeşitliliktekullanılmasıdersimo-notonluktankurtarır.Örneğinanlatım yöntemi, sosyalderslerin işlenişindesıkkullanı-lanyöntemlerdenbiridir.Fakatbütündersianlatımyöntemiileişlemekeğitimselaçıdanolumsuz sonuçları doğurur.Tartışma yöntemini öğrencileri düşünmeye yöneltmek, iyianlaşılmayannoktaları açıklamak,bilgileripekiştirmek,karşılıklı görüşlerortayakoy-mak,karşılaşılanbirproblemiçinçözümyollarıaramakvedeğerlendirmeçalışmalarındakullanılabilir.Örnek olayyöntemiiledebirolayıinceleyerekolayüzerindenyorumlargeliştirme,çözümlerüretme,ilgilikonuyutartışmaveseçeneklerdenhareketlebirsonucabağlamayöntemidir.Problem çözme yöntemi iseherhangibirkonuyaşamileilişkilendi-rilerekbirsoruveyasorunolarakortayakonur.Probleminçözümüneilişkingörüşleralı-narakenuygunçözümlergerekçeleriilesunulur.Gösteripyapmaözellikleuygulamayayönelikkonulardaöğreticininöğretimkonusunukendisiningöstererekyapması,sonradayapılışıgösterilenöğretimkonusununöğrencitarafındanyapılmasıtemelinedayanır.Dineğitimindeibadetlerinbirkısmı,Kuranvesureöğretimikonularındabuyöntemdenya-rarlanılabilir(Şişman,2014,s.15-16).

Beden dili tasarımı:Özelliklebedendili sözkonusuolduğundaöğretmenliğinke-sinliklebirsanatolduğusöylenebilir.Öğretmenlerbirkonuyuyalnızcasözcüklerilean-latmaz.Öğretimdesessiziletişimdesözlüiletişimkadarönemlidir.Sözlüiletişimegöresözsüziletişimingeribildirimianlıkvedahagüçlüdür.Sözlüiletişimdeduygularifadeedilmişolsadasözsüziletişimkadarduygularaçığaçıkmaz.Sözsüziletişiminyanındakelimeleringücüsınırlıkalır.Duygusalanlamdasözsüzsinyallerdahagüçlüdür.Olumsuzmesajtaşımasıdurumundasözlüiletişimideçokolumsuzbirşekildeetkiler.Sözsüzileti-şimkesintisizdevameder.Sözelvesözsüzmesajlarınbirbirleriiletutarlıolmasıgerekir.

Gözlervebakışlarsözsüziletişiminenetkinunsurlarındandır.Gözteması,bakışlar,söz, sesvebedenuyumu, iletişimdebütünlükoluşturur.Yüz ifadesi, jest-mimiklervesesöğretmen-öğrenciarasındasıcaklıkveyakınlıkoluşturabilir.Özellikleolumlu,sıcak,içtenlikli,güvengibianlamlar içerenyüz ifadelerieğitimöğretimfaaliyetlerinibirçokaçıdanolumluyöndeetkiler.Sempatik,sıcakvekendileri ilekarşılaşılmaktanduyulanmutlulukduygularıyansıtangülümsemeöğrencilerdeiyiduygularvesamimiyetuyan-dırır.Konununvedersinbelliyerlerindesusmakdamesajverebilir.Ses,hareket,jestvemimikler sınıfta coşkuyuvemotivasyonu etkiler.Ellerinkullanımı, bedenhareketleri,


duruşşekliöğrencilerindikkatlerinitoplayabilir(Yelken,ÖğretimTeknolojileriveMa-teryalTasarımı,2012,s.65).

Bedendilindebütünolarakvücudunduruşu,ellerinkullanılmasıdadiğerbirsözsüziletişim araçlarının unsurları arasında yer alır.Ayrıca öğretmenin sınıfta öğrenciler ileiletişimikesmeyecekşekildehareketetmesivebunagöresınıfınneresindeduracağınaayarlaması gerekir. Mekân olarak tüm sınıfın kullanılması, iletişimin sürekli durumagetirilmesiiçin,psiko-sosyalmesafeleriortadankaldırmalıdır.Öğretmenyavaşhareketetmeli,sinirli,kaygılı, telaşlıbiralgıoluşturulmamalıdır.Rahat,güvenvehuzurverenbiryürümeveharekettarzıoluşturmalıdır.Sarkmaduruş,güveneksikliğialgısıoluştura-cağındanvücutveomuzlardiktutmayaçalışılmalıdır.Öğrencilerbirsoruyucevaplarkensöylediklerinezihnenveduygusalolarakonaodaklanmalıdır.Onavekonuşmalarınade-ğerverildiğibedendiliilebelliedilmelidir.Jestvemimiklerilekonuşmayıvedüşünce-lerintakipedildiğimesajıverilmelidir.Anlamakdinlemektensonragelenbiretkinliktir.Konuşanöğrenciyebedendilimizle “seni dinliyorum, anlıyorumvedeğerveriyorum”mesajıiletmelidir.

Kullanılandilöğrenciseviyesineuygunakıcı,yalın,düzgünbirTürkçekullanmalıdır.Öğrencilerinanlamayacağı,kelimevekavramlarınanlamlarıaçıklanmalıdır.Kısa,basitcümleler,anlaşılırkelimelerkullanmalı,doğal,abartısız,anlaşılırvebelirginbirkonuşmastiliseçmelidir.Cümlelerarasındakısacadurmalı,çokhızlıkonuşulmamalıdır.Önemlidüşüncelervurgulanmalıgerekirsetekraredilmelidir.Uygunbirsesseviyesindekonuş-malı,tempoyuiyiayarlamalıdır.Sesinsınıfagöreuygunluğu,sesincoşkusu,vurgusuvetonlamasıönemlidir.

Materyal tasarımı:Öğretimmateryalikonununhedeflerinigerçekleştirmeyeyarayanaraçlardır.Materyalhazırlarkenbasit, sadeveanlaşılırolmasına,dersinkazanımlarınauygun olmasına dikkat edilmelidir.Materyaller konunun önemli yönlerini özetlemeli,öğrencininpedagojiközelliklerineuygunolmalı,mümkünolduğuorandagerçekhayatıyansıtmalı, öğrencilerindeyararlanacağı şekildekullanışlı olmalı,mümkünseyenidenkullanılabilmeli,geliştirilebilirolmalı,gerekiyorsamateryaliçinkullanımkılavuzuoluş-turmalıdır(Yelken,2012,s.169-172).Öğretimmateryalleri,dersindahaiyianlaşılması-na,dahaverimliolmasına,öğrencilerinilgivemotivasyonlarınınartmasına,dersineğlen-celivezevkliişlenmesinearacılıkederler.Materyalolarakdoğalvesanalbirçoknesneveolayöğretimortamındakullanılabilir.Örneğinbiröğrencimizahiretveyenidendirilmekonusunuişlerken“kurumuşağaçyapraklarını”materyalolarakkullanmışveçoketkilibirderssunmuştu.

Etkinlik tasarımı: Öğretmesürecindeöğrencileriçinçeşitlifarklıaktiviteler,uygu-lamalarvetekniklerdüşünülmelidir. Etkinlikhazırlanırkenhangikazanımlarayönelikolduğuna ve içeriğine dikkat edilmelidir.Ayrıca çevresel özelliklerle, öğrencilerin ilgive ihtiyaçları dagözönündebulundurulmalıdır.(MEB,2010, s. 20)Öğretmenkılavuzkitabındakiörneketkinliklerincelenerekuygunolanlariçinhazırlıkyapılabilir.Buet-kinliklerdışındadakonuileilgilifarklıetkinliklertasarlanabilir.Sınıfortamındanekadar


planlamavetasarımyapılsadabirçokgelişmedoğaçlamaolarakgerçekleşir.Öğretmenadayıfırsatlarıgözetmelivefarklıetkinlikleriçindeğerlendirmelidir.Akılyenioyunlarameraksarar.Etkinliklerdeyenivefarklıseçenekleröğrencileriderseçekeceğiunutulma-malıdır.

Soru tasarımı: Adayöğretmenlerhazırlandığıkonu ile ilgili sorular tasarlamalıdır.Dersegiriş,deriaçmavegenişletme,dersitoparlamavedeğerlendirmegibidersinakışınısağlayanaşamalarasorularrehberlikeder.Bunedenleöğretmenadayıkonuileilgilibolmiktardasoruüretmelidir.Dersinkazanımları ile ilgiliüretilmişsorularçokönemlidir.Sorular,düşünmeye,sorgulamayavehayatıkeşfeaçılankapılardır.Akılsorularlanefesalırvecanlıkalır.Üretilensorulardersboyuncatekrar,özetvedeğerlendirmearacıola-rakkullanılabilir.Öğrencileri tanımanınenkestirmeyolusorulardır.Öğrencilerinbilgiseviyeleri,düşünceleri,bireyselfarklılıkları,tartışmayeteneklerisorularlaaçığaçıkar.

Sorularlaöğrenmederinleştirilir.Doğru,iyihazırlanmış,seviyeyeuygunsorularöğ-rencilerindersekatılımınısağlar.Öğrencilerinilerisürülenalternatifdüşüncelerüzerindedüşünmelerinisağlamakiçinaçıkuçlu,düşünmeyesevkeden,hayalgüçlerinizorlayan,anlamlıvederinliğiolansorularsormak,ilgileriniçekeceksorunlarortayaatmakgerekir.Sorutasarımındakullanılabilecekbirçoksorutürüvardır.Dikkatçekme,konunundahaiyianlaşılmasıvealgılanması,konununöneminifarkettirme,örneklendirmeyapma,kar-şılaştırmalaryapma,karşıtlığıbulma,olabilecekleritahminetme,sebep-sonuçilişkisior-tayakoyma,sıralamayapma,amaçbelirtme,eleştiriyapma,tanımlama,hatırlatma,özetçıkarma,gözlemyapma,farkvebenzerlikleriortayakoyma,sınıflamayapmavedeğer,ilkevesonuçlarçıkarmagibizihinselfaaliyetleriçinsorularkullanılabilir(Hesapçıoğlu,1994,s.180-181).

Yönetim tasarımı: Sınıfyönetimindeöğrencilerdenbeklentilerimizivederstenasıldavranmalarıgerektiğiileilgilisöylenebilecekveyapılabileceklertasarlanmalıdır.Öğ-rencilerden öğrenme ortamının kurallarına uygun davranmaları beklenir.Ancak adayöğretmenlerinhenüzbunuöğrenememişöğrencileriçinstratejikolarakkendilerinihazır-lamalarıgerekir.Örneğindersidinlemeyenvearkadaşlarınındadinlemelerineengelolanöğrencilerenasılbirtutumsergileyeceğivenelersöyleyipnasıliknaedeceğikonusundahazırlıklıolmalıdır.

İstenilmeyenöğrenci davranışlarındaöncelikle görmezdengelme ilk tepki olabilir.Devamederseozamangöztemasıveyüzifadesiiledeğilsekonuşmaaşamasınageçilebi-lir.Yapılanolumsuzdavranışlarınolasısonuçlarıhakkındasakinveyumuşakbirüsluplaöğrencilerilekonuşmalıdır.Öğrencilerinbirbirleriilekonuşmaları,dersdışıuğraşlarınaanındagüzelbirtavırlamüdahaleedilmelidir.Öğrenmeortamınınhavasınınbozulmasınavedağılmasınaizinverilmemelidir.İstenmeyenöğrencidavranışlarıkapsamındaortayaçıkacaksorunlarınçözümünderasyonel iknaendoğruveyararlıyoldur.Okulvesınıfortamındaortayaçıkanöğrenmevedisiplinsorunlarınınönemlibirbölümününkaynağıgüdülenmeileilgiliolduğubelirtilmektedir(Uçar,2010,s.226).


1.2.1.Tasarımda Dikkat Edilecek Konular Bütünöğretim tasarımkonularındadikkatedilmesivegözönündebulundurulması

gerekenilkelersözkonusudur.Sosyal rahatlık:Öğretmen adayı öğretim tasarımı yaparken sınıfta sosyal rahatlık

ortamınınoluşmasınıamaçlamalıdır.Birçokyeteneksosyalrahatlıkvesosyaluyumor-tamındaortayaçıkar.Kalıcıöğrenmelerkorkuvebaskıolmayangönüldenkatılımlarilegerçekleşir. Sosyal yönden çatışmacı ve rekabetçi bir öğretim ortamı yetenekleri yokederekkorkuveöğrenmegüçlüğüoluşturur.Günümüzdebireyolaraköğrenciyi ezen,sağlıklıkişilikoluşturmasınıengelleyenkorkukültürünedayalıeğitimanlayışlarıeleşti-rilmektedir(Taşdelen,Yayla,&Karaca,2011,s.86).

Öğrencilerinbenliktasarımı,kişilikalgılarıveözgüvenseviyeleriyüksektutulmalı-dır.Bilgiöğrenciyeverilendeğerüstüneinşaedilebilir.Bunedenleöğrencilerinkişilikgelişimleridedikkatealınmalıdır.Öğretim,öğrencikişilikleriyaralanmadan,hakaretvekötüsözebaşvurmadangerçekleştirilmelidir.Neöğretirseköğretelimöğrenilenherbilgikişilikileilişkilendirilereköğrenilir.Eğitimdeortayaçıkanaksaklıkların,olumsuzöğren-cidavranışlarınveistenmeyendurumların“iyi”yada“kötü”olmasınıöğrenciileenineboyunakonuşmak,birliktebazıkararlaralmakkalıcıçözümiçintekyololduğuunutul-mamalıdır(Binbaşıoğlu,2003,s.68).

Çeşitlilik:Birbirinden farklı vebol çeşitli uyaranlarınbulunduğubiröğretim tasa-rımındaöğrencilerledahaiyietkileşimveiletişimsağlanır.Derstümöğrencilerehitapedecekveihtiyaçlarınıveilgilerinikarşılayacakçeşitliliktevezenginliktesunulmalıdır.Dikkatveilgileriyenilemek,canlıtutmakvesürdürmekiçindersinsunumundaçeşitlilikverenklilikgereklidir.Çeşitlilikeğitimbileşenlerintamamındayapılabilir.Buçeşitlilikverenklilik,farklıyöntemvetekniklerinbirliktekullanılması,materyalçeşitliliği,üslupçeşitliliği,sestonu,jestmimiksözlüvesözsüziletişiminbütünögelerindevekonununişlenişiiçinhazırlanmışmateryallerileilgiliolabilir.Öğretmeetkinliklerindekiçeşitliliköğrencilerimonotonluğunuverutinderssisteminideğiştirerekilgiçeker.Bireyselfarlı-lıklarındikkatealınması,çokluöğrenmestillerineuygundersplanıhazırlanmasıiçinçokyönlülükveçeşitlilikönemlidir.İlginçokumaparçaları,resim,fotoğraf,animasyon,şiirokumaveyorumlamadersirenklendirir.

Çeşitlilikilkesiniplandayaşamageçirirkençokluzekâkuramındanyararlanılabilir.Dersetkinliklerindeölçmevedeğerlendirmesorularında,farklızekâgruplarınahitapet-medeçeşitlilikolumlusonuçlarverir.Herdersinkendisineözgüöğretmen tipi, işleniştarzı,dahaçokhitapettiğizekâalanıvardır.Fakatdineğitimindehemenhemenbütünzekâçeşitlerine rahatlıklahitapedilebilir.Çokluzekâkuramınınbakışaçısı ilemater-yal,teknikveyöntemlerebakmakdersinhavasınıdeğiştirebilir.Bunedenleöğrencilerdebulunanzekâtürlerininhepsinehitapedilmeyeçalışılmalı,zekâtürlerinhepsinidikkatealmalıdır. Sözel-dilbilimsel, mantıksal-matematiksel, görsel-uzamsal, müziksel-ritmik,bedensel-duyu-devinimsel, sosyal-bireylerarası, öze dönük-bireysel, doğa zekâsı içinayrıayrınasılbirtasarımyapılacağıdüşünülmelidir.Çokluzekâkuramığrencilerin“ne


yapabildiği”yanında“neyapabileceği”içindeöğrenmeveöğretmekapısınınsürekliaçıkdurumdatutulmasınıöngörür.(Doğan&Tosun,2003,s.109)Çokluzekâkuramıfarklıyeteneklereaçıköğretimtasarımınıngeliştirilmesine,derslerinzevkleişlenmesineimkântanır.

Adayöğretmenlerinsınırsızsayılabilecekzihinsel tasarımpotansiyellerinihareketegeçirmeleribeklenir.Mantıkyürütme,kavramlararasındailişkikurabilme,okuma,yaz-ma,konuşma,dinlemeetkinlikleri,bilgisayardesteklietkinlikler,drama,eğitseloyunlar,resimler,çeşitliokumaparçalarıvemüziklietkinlikleröğrencininbaşarısınıetkiler.Öğ-retmenadayıtekdüzealışkanlıklarilekonuyusıkıştırmamalıçeşitliorijinaletkinliklerledersirahatlatmalıveaçmalıdır.Fakatderstekiçeşitlilikvekapsamzenginliğidedağınık-lığavekarmaşayanedenolmamalıdır(Fer,ÖğretimTasarımı,2011,s.25).

Yaratıcılık:Yaratıcılık,taklitçiliğinvekalıpçılığınzıddıolarak,düşüncedeesneklik,özgün düşünüş ve orijinalliktir. (Binbaşıoğlu, 2003, s. 183-185)Yaratıcılık ile yenilikiçinheröğretmenadayıişinkolayınavehazırcılığaalışmamalı,zihinselolarakkendisiniöğretimtasarımındayenibirşeylerüretmeyezorlamalıdır.Adayöğretmenlerpedagojiktekniklerkonusundabuluşvedeğişiklikyapmakiçinsürekliarayışiçindeolmalıdır.Yeniöğretme-teknikveuygulamalarileöğretmeveöğrenmeortamındayenifırsatlaroluştur-mayaçalışılmalıdır.Öncedenkullanılanyöntemvetekniklerveyenikeşfedileceketkinlikfaaliyetleriileöğretimigüçlendirmeliveyenilenmelidir.Yaratıcıdüşünceyi;dahaöncearalarında ilişki kurulmamışkavramlar vedüşünceler arasında ilişki kurmak, öncedenoluşmuşdüşüncelerdeesnekolmak,genişdüşünmek,disiplinlerarasıdüşünmek,parçadayoğunlaşıpyenidenbütünedönmek,yenidüşüncekıvılcımlarıveesiniçinkitap,dergi,makaleokumak,doğa ile iç içeolmakveçevredeki insanlarasorularsormakhareketegeçirebilir(Doğan&Tosun,2003,s.129).

Öğretmen adayı internetten ve diğer kaynaklardanyararlandığı bütündokümanlarıkendisine,öğretmenlikanlayışına,dersvereceğisınıfagöredüzenleyereközelleştirme-lidir.Yararlandığıdokümanlarıgeliştirmeli,kendidüşüncelerini,duygularınıvebuluş-larınıeklemelidir.Ancakbuşekildeoeseryararlıolurveheyecankatar. Dinkültürüdersleri öğretmen ve öğrencisi ile kendi başına düşünebilen, kendi kafasına güvenen,imkânlarıölçüsündeyaratıcıolmaktanzevkduyan,buyaratıcılıklarıdesteklenenveteş-vikgörenderslerolmalıdır.(İnam,1999,s.188)Günümüzdekabuledilenbilgianlayışıyorumsaldır.Buanlayışbütünbireylerinbilgiyeözgünbirşekildekatılmalarınayaratıcıdüşüncelerinikullanmayabir fırsatoluşturur.Öğrencilerinortaklaşakullanabilecekleriortakinternetsitesioluşturma,eğitimamacınauygunbirşekildesosyalağlardanvemo-bililetişimimkânlarındanyararlanabilme,eğitimdeyenilikveyaratıcılıkfırsatlarıolaraksayılabilir.

Öğretim İlkelerine Uygunluk:Öğretimtasarımıhedefe,öğrencidüzeyiveöğrenciözelliklerineuygunlukyanında,bilinendenbilinmeyene,verilenörneklerinhayatıniçin-denolmasına,yakındanuzağa,somuttansoyuta,açıklık(ayanilik),ekonomiklik,güncel-lik,uygulanabilirlik,tümdengelimilkesi,transferedilme,basittenzorvekarmaşıkolana,


bütünlükilkeleridikkatealınmalıdır.Öncelikle,başkabirbeceriyigerçekleştirmekiçingereklibeceriyiöğretmeli,enaşinaolunanbilgidenbaşlanmalı,dahazorolanıöğretme-denöncekolayolanı,önceençok ilgiuyandıranbölümdenbaşlanmalıdır (Karadeniz,2014).Soyutkonulardakavramharitaları,olayolguvedüşünceyiresimleme,akışşemasıçizme,zamançizgisi,görselvedilselsembollerkullanmavegrafiklerkonularınsomut-laştırılmasındayardımcıolanunsurlardır.Yazıtahtası,ayetlerihadisleriresimleme,bazıdüşünceveduygularıçizgilerveşekillerleanlatmavedahabirçoketkinlikiçinmutlakakullanılmalıdır.

Motivasyon: Motivasyonbirişibaşarmakiçiniçtengelenheves,duygularveoişiba-şarmaçabasıdır.(Yelken,2012,s.55)Eğitimeylemlerinibelirleyenenönemlişey,eğitim-degözetilenamaçlarolmakdurumundadır(Cevizci,2011,s.261).Eğitiminamaçlarınıniyibilinmesiöğretmenveöğrencininmotivasyonunuolumluyöndeetkiler.Öğrencininöğreneceğikonukonusundaihtiyaçduymasımotivasyonunözünüoluşturur.Biröğrenmeortamındayalnızcadersevekonuyuhazırlamaolmadığıbilinmelidir.Motivasyonusağ-lamak,ilgiyivedikkaticanlıtutmakiçindeöğretmenadayınınbazıhazırlıklarıyapmasıgerekir.Öğretimtasarımındaöğrencilerimotivasyonedecekhazırlıklaradayerverilmeli-dir.Dikkatçekmeveilgiyiartırmakiçinilginç,orijinalveözgünmateryallergeliştirmeyegayretgöstermeli,ilgiçekenvecoşkuyaratanyöntemvetekniklerseçilmelidir.Çünküöğretimyalnızcaöğretmeninistemesiilegerçekleşecekbiretkinlikdeğildir.Öğrencilerinmotiveedilmesigerekir.Dışmotivasyoniçmotivasyonaetkietmeyisürdürmelidir.Moti-vasyondaasılolaniçmotivasyondur.Motivasyon,ilgiveaktifsınıfortamınıoluşturmadafelsefitutumöğretmenadaylarınınişineyarayabilir.Öğrencideisteğinöğrenmeisteğininortayaçıkmamasıöğretmenisorumluolmaktankurtarmaz.Öğretmenyalnızcaöğretmekonusundadeğilisteklendirme,cesaretlendirmeveteşviketmekonusundadarehberliketmelidir.Derse isteksiz öğrencilerfiziksel, psikolojik ve sosyal açıdan çok iyi analizedilmeli,öğrenmeisteğineengelolandurumaçığaçıkarılmayaçalışılmalıdır.Nedenibi-linenbirproblemdaha rahat çözülür.Ayrıcaöğrenmeortamında ilgiyi azaltacakveyadağıtacak durumlar varsa bunları ortadan kaldırmalıdır.Örneğin yazı tahtasında konuileilgiliolmayanyazılarsilinmelidir.Sınıfabirkâğıtveyadokümandağıtılacaksaöğret-meninkendisidağıtmalıdır.(Yelken,2012,s.68)Öğrencilerinyaşlarıküçüldükçedikkatsüresinindüşeceğibilgisinegörededersplanlanmalı,beklentionagöreyapılmalıdır.

Sıradışıdüşünceler,cevabıolmayanveyaçözümüzorolandüşündürücüilginçsoru-lar,zihinselvemantıksalçelişkiiçerenfarklıyaklaşımlaröğrencilerdemerakuyandıra-bilir?Örneğinkaçakadarsayabilirsin?Kabe’ninüstündenetarafanamazkılınır?Gibisorularörnekverilebilir?Gerçekyaşanmışhayathikâyeleri,rolmodelolacakdavranışvetutumlar,örnekinsanilişkileri,dersçıkarılmayauyguntarihiolaylarvesahabehayatın-dankesitlerdeöğrencilerdemerakuyandırabilir.Küçükbüyükdemedenödülçeşitlerinintamamımotivasyonuartırmagücüyüksekpozitifpekiştireçlerdir.

İletişim ve etkileşim:Eğitimveöğretimsürecininönemlikavramlarındanbirideileti-şimdir.Materyaltasarımkaynaklarındailetişimkonusunaözelbirvurguyapılır.Sınıftaki


başarılıöğretimetkiliiletişimebağlıdır.Doğaldavranmakiletişimirahatlatır.Dersesna-sındasorusoranyadasorularacevapverenöğrencilereyüzüdönükolarakkonuşmalıdır.(Işıkdoğan,2014,s.12)Öğrencilerlediyalogdahercevabınpedagojikveiletişimselbirdeğerivardır.Çünkücevapöğrencinincesaretini,aktifkatılımını,ilgisinivederseverdiğideğeriifadeeder.İletişimiçinsözlüvesözsüzifadeleryanındasevgi,saygı,empati,hoş-görügibideğerlerdeçokönemlidir.Etkilikonuşmakkadaretkilidinlemedeeğitimselbirilkedir.Öğretmen,yüzifadesini,sestonunuvesesvurgusuiletişimibaşlatacakvesür-dürecekşekildekullanmalıdır.Bedendiliileöğrenciyeyakınolunduğu,kendisinedeğerverildiği,etkinbirşekildedinlenildiğifarkettirilmelidir(Yelken,2012,s.98).

Etkileşiminsanlarınbirbirlerinikarşılıklıolaraketkilemesürecidir.Etkileşimolumluveyaolumsuzyöndeolabilir.Öğretmeninöğrencilerileolumluetkileşimisağlamakiçin;dikkatiuyarma,kazanmavesürdürme,öğrenmehedeflerihakkındaöğrencileribilgilen-dirme,bilgiyitemsiletme,sorusormavesorularıyanıtlamaveperformanshakkındadö-nütsağlamakonularındaetkiliolmasıgerekir.Derslerdekibaşarıyıveöğretimhizmetininniteliğiniarttıranenönemliögelerdenbiriolanetkileşimiçinözeltasarımgereklidir.Et-kileşimiolumluyöndeoluşturmakiçinetkileşimdeönemliolanipucu,pekiştireç,dönüt,düzeltmeveöğrencikatılımınıteşvikedeceköğretimtasarımındabulunmaunutulmama-lıdır.(Kaya,2006,s.18)Dineğitimininamaçlarındanbirinindesosyalbecerileringelişti-rilmesidir.Sosyalbecerilerbaşkalarınasaygıduyma,bağımsızçalışma,zamanyönetimi,işbirliği ileçalışma,paylaşma,kaynaklarıetkilikullanmaveseçimyapmabecerileriniiçermektedir(Başbay,2008,s.18).

Sosyalöğrenmeteorilerivebilişselsüreçteorilerisosyalöğrenmeninöneminedikkatçekmektedirler.Sınıfiçiolumluetkileşimiçinhazırlanacakbirçoketkinlikteöğrencilerinbirbirleri iledahakolayetkileşimiçindeolacaklarıçalışmagruplarıoluşturulabilir.Buişbirliği çalışmaları sosyalöğrenmeyi sağlar. İçeriközelliğinegörebireyselveyagrupçalışmayöntemleriDKABderslerindeyararlanılacakyöntemlerdir.Öğretmenadayıiş-birliğisağlayacaköğretimtekniklerikullanmalı,konuileilgiliöğrencilerinişbirliğiveetkileşimhalindeyapabileceklerietkinliklertasarlamalıdır.

Öğretmenadayıöğrencilereyakındurmalı,sevgivehoşgörüileyaklaşmalıdır.Ancakbuyakınlığınöğrencilertarafındankorunamayacağıdurumlarıdahesabakatmalıgereklisınırları da korumasını bilmelidir. Etkileşimöğrencilerin birbirlerinin düşüncelerindenöğrenmeyi sağlayan yansıtıcı düşünme ile desteklenmelidir.Öğrencilerin birbirleri ileolanetkileşimleriolumlubirşekildeyönetilmeli,sorusormavesözalmadüzenindedersakışınıdüzenleyicikurallardaistikrarlıolmalıdır.

Aktiflik:Öğretim tasarımı öğrencininderse aktif bir şekilde katılmasını sağlamalı,derstekullanılanöğretimtekniklerisınıftakiöğrencilerindersekatılımınıteşvikedicini-telikteolmalıdır.Aktiföğrencikatılımınısağlamakiçin;öğrencitepkilerinintakipedil-mesi, tartışmagörüşbildirmevegörüşgeliştirmeyi sağlayacaksorularınhazırlanması,kısabulmacalar,eğitimboyuncaeldeedilecekdönütlerveöğrencitekrarlarıişeyaraya-bilir(Yelken,2012,s.68).Sınıfta,bellikurallarvedüzeniçindeöğrencihareketliliğini


sağlayacak,dersekatılımı teşvikedecekdinamikbirhavaoluşturmalıdır.Öğrencilerinsorusormalarınaizinverilmeli,ilgileriniçekmeyeçalışılmalı,cevaplardayanlışyapmasıdurumundabileonlarıncesaretlerinikırmamalıdır.Sorularaverdiğicevaplardaöğrenci-ninolumlubiryanınıbulmaveonlarıövme,zordurumlarındayanlarındaolduğuduygu-sunuvermelidir.Olumsuzdavranıştabulunanöğrencileriyaptığıdavranışınyolaçacağısonuçlarınayoğunlaştırmaöğrencilerindersekatılımınıartırır.(Uçar,2010,s.290)

Esneklik: Nekadargüzelöğretimtasarımıyapılırsayapılsınhersınıfbirbirindenayrıözellikleresahipcanlıbirortamdır.Bunedenletasarımesnekolmalıdır.Öğretmeninta-mamendersplanınaodaklanarakders işlemesi istenmeyensonuçlardoğurabilir.Onuniçinsınıfiçindesenaryoveroldeğişiminehazırolunmalıdır.Sınıftahemöğretmenhemdeöğrencileriçintasarımdayeralmayanöğrenmefırsatlarıveengelleriçıkabilir.Öğren-cilerinihtiyacınıhissettiğibilgilerkonudışıhedefleroluşturabilir.Bunedenleesneklik,eğitim-öğretiminplanlanmasındadikkatealınmasıgerekenönemlihusustur.

Plandaaklagelebilecekherşeydüşünülmeliveyapılacaklaridealizeedilmelidir.Enazındanmümkünbeklentilertahminedilmelisüreçonagöretasarlanmalıdır.Ancakesnekolmayan,donuk,değişimeizinvermeyenkatıplanlar,dersinakışınıbozabilir,öğretmenadaylarınıneliniayağınıbirbirinedolayabilir.Dersiçindeanigelişenolaylarvedurumsalyaşantılar,olayveolgularyenistratejilerigerektirebilir.Öngörülemeyenihtiyaçlarınbe-lirmesiplansızvehazırlıksızöğretmenleridahazordurumlarasokabilir.

Değişkenlerioldukçafazlaolanbeşeriçevredışındayapılanhazırlıklarınveetkinlik-lerindemümkünarızalarveengellerdikkatealınarakyapılmasıgerekir.Örneğinhazır-ladığınızslaytaçılmayabilir,elektrikkesintisiolabilir.Buaksaklıklarnedeniilesürecinişleyişibozulabilir.Butürdurumlarınyolaçabileceğibelirsizsonuçlarlakarşılaşmamakiçinbazıekhazırlıklaryapılmalıdır.

Hertasarımtemsilibiröngörüdür.Ancakalışılmışındışındasınıfatmosferlerivebi-reyselfarklılıklardankaynaklananöğrencitipleriilekarşılaşılabilir.Bunedenleesneklikdisiplin konusunda da önemlidir.Öğretimortamlarındaki çeşitlilik katı disiplin yerineesnekbirtutumsergilemeyigerektirir.

Felsefi Tutum: Yaşantıveyaeğitimyoluiledavranışlarındeğiştirilmesiöğrenmedir(Binbaşıoğlu,2003,s.87).Dineğitimindegerçekleştirilenöğrenmelerinönemlibirkısmızihinselyaşantılarüzerinetemellendirilir.Sözkonusuöğrenmelereisefelsefitutumileulaşılır.Felsefitutumherkonuüzerindesüreklidüşünmeyi,soruüretmeyi,sorgulamayı,farklıaçılardanbakmayıöngörür.Olayveolgulararasındayeni ilişkilervebağıntılarkurmayıgerektirir.

Dindeezberyerineanlayaraköğrenmeyeyerverilebilmesiiçinfelsefibakışaçısınaihtiyaçvardır.Dineğitimininyetiştirmekistediğiinsanedindiğidinibilgiiledoğadüze-ninevevarlığahayrankalan,insanlığıkardeşbilen,olayaveolgularaahlakigözlemya-pabilen,olayveolgulararasındaahlakiilişkilerkurabilenvebunlardansonuççıkarabilenbirinsantipidir.Dineğitimindeinançlaraklısusturmakiçindeğilaksineüreticiveakılcıtercihleriçinufukaçıcıbirerpencereişlevigörür(Doğan&Tosun,2003,s.56).


Dineğitimiilegeliştirilmesidüşünülenüstdüzeyzihinselbeceriler,eleştireldüşün-me,yaratıcıdüşünme,yansıtıcıdüşünmeveahlakidüşünmegibidüşünmeçeşitlerininhemenhepsikullanılmasıilesağlanabilir.Eleştireldüşünmebecerileri;irdeleme,karşı-laştırmayapma,sınıflama,aşamalandırma,önceliklendirme,sonuçlarıtasarlama,nedenvesonuçlarıbelirleme,yanlılığıanalizetme,sayıltılarıanalizetme,benzerlikleriçözme,değerlendirme, karar verme, olarak sıralanmaktadır. Yaratıcı düşünmebecerileri ise;beyinfırtınası,hayaletme,kişiselleştirme,buluşyapma,birleştirme,çıkarımdabulunma,genellemeyapma,tahmindebulunma,denenceleştirme,benzeşimkurma,belirsizlikveparadokslabaşaçıkma,problemçözme,olaraksıralanmaktadır.(Başbay,2008,s.18).

Öğrencilerinsorunçözmegüçlerinigeliştirmelerivebilişselkapasitelerinikullanabil-meleribirsorunveengelilekarşılaşmalarındansonrabaşlar.Herhangibirproblemdu-rumuyoksazihinselfaaliyetdedurur.(Binbaşıoğlu,2003,s.80)Felsefitutumsorunlarıfarkedenveçözümarayanbirtutumdur.Öğretmenfelsefitutumugeliştirmekiçinkonu-nunanatemalarınıuygunsorularileproblemedönüştürüpöğrencilerilebirlikteproblemçözmeyeçalışılabilir.Önemlinoktalarıvurgulamak,anafikrigüçlendirmek içinçeşitlidüşünmeortamlarıoluşturabilir.Öğrencileritartışmaya,görüşbildirmeyevedüşünmeyeteşviketmekiçinçeşitlihipotezlergeliştirilebilir.Spekülasyonamüsaadeedendüşünce-lerpaylaşılaraköğrencilerinobjektifdüşünmebecerileriningelişmesineöncülükedebilir.Diniveahlakialandaöğrencilerinkendiinançvedüşüncelerininfarkındaolmaları,ortakdin dili ile diğer insanları anlamaları, dini ve ahlaki konularda karar verme ve görüşgeliştirmebecerilerifelsefitutumlarınıngüçlenmesiilegerçekleşecektir.Dineğitimitü-mevarım,tümdengelim,analoji,analiz,sentez,değerlendirme,sonuççıkarmagibibütündüşünmetürlerineaçıkolarakişlenebilir.Öğrencilerin,ahlakivedinideğerlerdenuzakkalındığındainsanyaşamındaolabilecekolumsuzyaşantılarıtahminedebilme,davranış-lardaneden-sonuçilişkisinianlamavehipotetikdüşünebilmeyetilerigeliştirilmelidir.

Dineğitimindeherders tasarımıöğrencilerindüşünmebecerilerinigeliştirmekiçinbirfırsattır. Eğitimtasarımlarınınheraşamasında,sorgulayıcı,keşfediciyaklaşımlarlafelsefidüşünmeyeyerverilmelidir.Öğretmenöğrencilerinözerkliğinivezihinselgiri-şimciliğinidesteklemeli,onlarınmerakve ilgisiniartırıcı sorularyöneltmeli, sorusor-malarınıcesaretlendirmelidir(Yelken,2012,s.86).Özgürdüşünceyedayalıöğrenmedineğitiminin temelini oluşturur.Bağımsız düşünme potansiyelinin gelişmesi ile değerleriçselleştirilebilir.Felsefitutumugelişmişöğrencilerkendisindenfarklıdüşünendiğerin-sanlarıngörüşlerinesaygılıolabilir,toleransvehoşgörügösterebilirler.Bunedenlealter-natifdüşüncelerdikkatealınmalıvedesteklenmelidir.Öğrencilerancakdüşünmekabili-yetleriilekendiyanlışlarınıgörüpdüzeltebilir,olumludavranışlarınınayırdınavarabilir,kendileriniiyi,güzelvedoğruyagüdüleyebilir,hayatıniçindenolaylaradüşünceleriileyorumgetirebilirler.Öğretmen,öğrencilerindüşünmesinisağlamakiçin“ortam”hazırla-malı,farklıdüşüncelerarasındabağıntılaroluşturmalarınayardımcıolmalıdır.(Açıkalın,2014).Dininvedineğitiminindiğerinsanlarazararvermeyecekdüşüncelereaçıkolduğu,derslerdebireyseltercihlerileyaşanandinözgürlüğününbiruygulamasıveörneğiöğren-cilereyaşatılabilir.


Estetik:Diğerbiraçıdanöğretimtasarımıheryönüilebirsanatfaaliyetiolduğuunu-tulmamalıdır.Çünküöğretimtasarımıbütünsanatdallarınaaçıkbiralanolupöğreticininyaratıcılığınıveyeteneğinidoğrudanyansıtır.Öğretimyapılacakbütünuygulamalardaestetikbirboyutvardır.Hertasarımınestetikilebirilişkisisözkonusudur.Yapılanişleringüzelyapılması, söylenilensözleringüzel söylenmesi,öğretim tasarımınınestetikaçı-dandadeğerlendirilmesigerekir.Öğretmenbütünfaaliyetlerindeyapmacıktutumlardankaçınmalı,samimidavranmalı,öğrenci ile ilişkileri, konuşmavedavranışlarıgüzellikiçermelidir.Dersiyükolmaktançıkarıpzevkhalinedönüştürecekolandersinestetikzen-ginliğidir.

1.3. GeliştirmeGeliştirmeaşaması,analizvetasarımıyapılanbütünçalışmalarbirbütünolarakde-

ğerlendirildiğiuygulamaöncesigerçekleştirilensonaşamadır.Tasarımıyapılanmater-yallerbuaşamadaüretilir.Seçilenetkinliklere izleneceköğretimyöntemve tekniklereuygulamaaşamalarınınsonhallerinebuaşamadakararverilir.

Geliştirme aşaması analiz ve tasarım aşamasında gerçekleştirilen çalışmaların testedildiği, sınandığı bir aşama olarak da görülebilir.Örneğinmikro öğretim çalışmalarıyararlıolabilir.Mikroöğretimçalışması;öğrencininküçükbirgrupkarşısındahazırlığınısunmasıvegeridönütlerileeksikliklerinigidermesineimkânverenbiruygulamamode-lidir.Yakınarkadaşgrubuveailebireyleriileprovayapılmasıvebuprovalardaeksikleringörülmesivedüzeltilmesiiçinvideoçekimininyapılmasıyararlıolabilir.Mikroeğitimdeeleştirilerinyapıcıolmasıveöğretmenadaylarınınbirbirlerinesaygılıolmasısondereceönemlidir(Demirel,2000,s.123).

Geliştirmeaşamasındaeldeedilenyeniverilertasarımaeklenirvegereklidüzeltmeleryapılır.Materyallerinveuygulanmasıdüşünülenteknikleriniçeriğeolanuygunluğukon-troledilmişveonaylanmışolur.Tasarımdakibütünlüğügörmekadınagelişimaşamasıönemlidir.

1.4. UygulamaUygulama,tümhazırlıklarınbittiği,deyimyerindeisemutfaktapişirilenlerinsofraya

getirildiğibiraşamadır.Belirlenenzamanveplangereğiteorininuygulamayakonulmasıileöğretimtasarımınınbaşarısınıntestedildiğibiraşamadır.Materyallerinveetkinlik-lerinsıralanıpgerçekleştirilmesi,görevdağılımınınyapılması,varsarollerinpaylaştırıl-masıvezamanlamabuaşamadauygulamayakonulur.Uygulamaiçingeneltasarımdanayrıözelbiruygulamaakışplanıgerekir.Buakışplanınınbölümlerigiriş,dikkatçekme,güdülemevedersegeçişvedersisonlandırmaolarakyapılabilir.

Herşeydenönceşunubelirtmeliyizkidersbaşlangıcındaheyecanlanmagayetdoğalbirtepkidir.Heyecandankaynaklananağızkuruluğunugidermekiçinsubulundurulabilir.Gerginliğiyenmekiçinderinnefesalmak,gülümsemek,düşünceyiyapılacakişeodakla-makvehazırlıkhareketleriyapmakyararlıolabilir.Öğretmenveöğrenciarasındakieği-


timselilişkiningeleceğivesürdürülmesiaçısındanilkizleninbelirleyicibirrolesahiptir.Derseiyibirgirişöğrencilerinilgivemotivasyonuüzerindeçoketkilidir.

Öncelikleayrıntıyagirmedenadayöğretmenkendisinitanıtmalıdır.Öğrencilerilezi-hinselveduygusalyakınlıkoluşturmakiçinbirkaçcümleileortakyaşantılardanbahsedi-lebilir.Dersebaşlamadanöncedersevekonuyauygunveyakonudışıilginçbirsoru,ko-nuyauygundikkatçekicibiristatistik,kişiselbiranekdot,çarpıcıbirşiir,birhikâyegibiilginçbirdokümanilebaşlamakdikkatçekmekveiletişimibaşlatmakiçinetkiliolabilir.

Konuyagiriş,konununtanıtımıileyapılırvedahasonrahedeflerler/kazanımlarpay-laşılır.Konubaşlığıtahtayayazılabilir.Öğrencilerinkonuhakkındanelerbildiğiçeşitlisorularlaanlaşılmayaçalışılır,önbilgileryoklanır.(Ocak&Deveci,2011,s.230)Dersegeçiş yapıldıktan sonra konuda geçen temel kavramların tahtaya yazılması dersin bü-tünolarakgörülmesine,tekrarveözetyapılmasıaçısındansonderceelverişlibiryoldur.Konununanatemasıortayakonulduktansonrakavramlararasıilişkiler,yenibilgilervebellibirmantıkkurgusuilekonuaçılır.Dersplanlandığışekildeişlenir,yerivezamanıgeldikçeetkinlikleryapılır,materyallerkullanılır.

Sorulargelişmebölümününencanalıcıaraçlarıdır.Sorular,treninyolunudeğiştirenmakasgörevigörürler.Öğretmenkonuaşamalarıarasındasorularlakonuaşamalarıara-sındageçişsağlar.Gerektiğidurumlardapratikdüşünmeetkinlikleriiçintartışmakonu-larıaçar.Cevaplandırılamayansorulardaipuçlarıverir.Eksikcevaplarıtamamlar.Yanlışcevaplarıdüzeltir.Konularhızlıanlatılıpgeçiştirilmez,konununiyianlaşılmasıiçinbolörnekverilir.

Gelişmeaşamasındakonuyakındanuzağa,aile, sokakokulve toplum ilişkilerivegüncel sorunlarla ilişkilendirilir. Bu ilişkilendirmeler bütüncül öğrenmeyi ve hayatıniçindeolmasıgerekendurumlariçindeğertransferisağlar.Sözkonusuilişkilendirmeleröğrencilerinöğrenilenbilgilerinneredevenasılkullanacaklarıkonusundaakılyürütme-lerineveanlamlıöğrenmelerineyardımcıolur.Bireyveçevreninihtiyaçduyduğubilgi,becerivedavranışlarınsözkonusuilişkilendirmelerlekazandırılmasıumulur.Şimdikısa-cakonuileilişkilendirilebilecekbaşlıklaradeğinelim.

Hayatla ilişkilendirme: Dineğitimininenönemliamacı,öğrencilerinbireyselvetop-lumsalhayattakendilerindenbeklenendavranışlarıyerinegetirmelerinerehberliketmek-tir.BudurumDKABderslerindeişlenenkonununteorikbilgisiyanındagünlükhayatileilişkilendirilmesinizorunluhalegetirir.Çünkühayatıniçindengerçekproblemlerinçözü-münedayalıöğrenmetürüdahakalıcıdır.Öğrenilenbilgilerinbirkısmıgelecektekullanı-lacaksabubilgilerigelecekyaşantılarlailişkilendirilmelidir.Konubazındaüretilenbütündeğerlerdersinsonundayaşananhayat ile ilişkilendirilmelidir.Öğrenmeyaşantılarınınhayatileilişkilendirilmesiiçinöğrenciyepozitiftransferyapmaimkânısağlanmalıdır.Buamaçlaöğrenciönyaşantıbirikimlerindenyararlanabileceğiproblemdurumu ilekarşıkarşıyagetirilmeliyaparak,yaşayaraköğrenmesi,öğrendikleriniyenidurumlaragenelle-mesiiçingüdülenmelidir.(Doğan&Tosun,2003,s.84)Dinöğretimialanındaöğretilenbütünbilgileröğrencininbilinciningelişmesinisağlayacakşartlarıoluşturmakveöğren-


ciye,hayatınagirmişbireysel,toplumsal,kültürelveevrenselproblemleriniçözebilme-sindeyardımcıolacakyollarıgöstermekolmalıdır.(MEB,2010,s.6)Okulöğrencilerinhayatınarehberlikettiğisüreceişlevseldir.Dineğitimi,öğrencilerdesağlambirkarakteroluşturmakiçin;içdisiplinin,özyönetimin,ahlakikararlılığın,içtenhareketegeçenso-rumluluk duygusunun ve iyi bir iş yapma isteğinin gelişmesine yardımcı olunmalıdır.(Ocak&Deveci, 2011, s. 382)Din eğitimibu anlamdakonuvebilgileri ile çocuğundünyasıileilişkilendirmeliyaşadığıhayataışıktutmalıdır.Bilgiverilerianlama,yorum-lamaveiçselleştirmeilehayatıniçindedeğeredönüşmelidir.Öğrenileceklerinöğrendiğibilgilerinyaşamboyuncaneişeyarayacağınıvurgulamalıdır.Dinöğretimihayataakmalı,hayatıanlatmalı,şimdigeçmişvegelecekhayatayorumkatabilmelidir.(Selçuk,2000,s.355)Öğrencilerinöğrendiğikonularınşimdikizamanlailgilisonuçlarabağlanmamalıgelecekteki sonuçları ilede ilişkilendirmelidir (Bilgin&Selçuk,1991, s.108).Örnekolaylar konunundaha çok akılda kalmasına aracılık yapar.Hayatın içinden gerçek vegerçeğeyakınyaşanmışhikâyelerhayatilebilgiarasındakigeçişlerdekullanılmalıdır.

Diğer disiplinlerle ilişkilendirme: Öğrencilerdinveahlakıhemkendi içindehemdebaşkaalanlarlailişkilendirmelidir.(MEB,2010,s.10)Bütüncüldineğitimiöğrenciyebireyselanlamdabeden,zihin,ruhveduygubütünlüğündehitapettiğigibifizikiçevrevesosyalalanlarileilişkilerindedeyardımcıolur.Konularfarklıdisiplinalanlarıileilişki-lendirildiğindedineğitimininvarlıkvebilgidünyasındakiyeriöğrencilertarafındandahaiyikeşfedilmişolur.

Değerlerle ilişkilendirme: Dineğitimindekonuneolursaolsundeğerlerileilişkilen-dirilmelidir.Herdersinsonundaöğrencilerinbilgivedeğerlerdebirsentezeulaşmalarısağlanmalıdır.Dineğitimindebilginin,öğrenmeninnihaiamacıdeğerlerinyaşanılırduru-magetirilmesidir.Bilgivedeğerlerinsınıflandırılmasıkadarbirleştirilipbütünleştirilmesideönemlidir.Öğretmeortamındabütünkonular;insana,düşünceye,hürriyete,ahlakiola-navekültürelmirasasaygılıolmaamacıileilişkilendirilmelidir.Bilgininanlamlıdurumagelmesiiçindeğerlerileilişkisininortayakonulmasıgerekir.

Dineğitimideğermerkezlibireğitimdir.Dinöğretimindesınıfortamınataşınanherkonunundiniveahlakibirdeğerüretmeçabasıolduğugözardıedilmemelidir.Dineği-timindeöğrenmeler,huzurverici,mutlulukaşılayan,sosyaluyumuvebarışıcanlıtutan,aklıiknavekalbitatminedenbirbütünlükteolmalıdır.Budersteöğrenilenbilgilerkuruiddialardanvedüşüncekalıplarındançıkarakkalptenkalbekardeşlik,sevgi,saygı,sami-miyetgibideğerlerveduygularadönüşebilmelidir.

Salih amel ile ilişkilendirme: Öğretimkonusuyapılanherkonunun salih amel ileilişkisikurulmalıdır. Derindüşünmebirkonununyalnızcaözüneilişkinbilgiyeulaşmaanlamınagelmez,aynızamandaulaşılanbilgiyeuygundavranmayıdagerektirir.(Urhan,2005,s.251)Dineğitimitemeldeinsanıveonundavranışlarınıhedefalır.Dinöğretimin-dekiherkonununsalihamelileilişkisivardır.İslam,kitaplardavebeyinlerdekalanbilgiiledeğil,ancakbilgiilebütünleşmişsalihamellerilebirdinolarakyaşanır.Allah,insanvevarlıkilişkilerindeyetkinlikancaksalihamellerilekazanılır.(DemirÖ.,2013,s.274)


Eğitim,öğrencilerinyalnızdüşünüşdeğilaynızamandahareketedişbiçimlerindedefiiliolarakdeğişiklikmeydanagetirmeyiamaçlar(Hesapçıoğlu,1994,s.77).

İmani konularla ilişkilendirme: Din eğitimi açısındanörnek alınacakKuran ilke-lerindenbiridekonuneolursaolsun,konuyuAllah’ınsıfatlarıveahiretinancıilebir-leştirmek, iman konularını canlı ve hayatla ilişkili duruma getirmektir.Hayatta bütünfaaliyetlerinAllah’aibadetveO’nahizmetolduğuvurgulanmalı,tutumvedavranışlarındünyahayatıilebirlikteahirettekikayıpvekazancınadavurguyapılmalıdır.Bütüncülbirdin,zaman,varlıkvehayatanlayışıbunugerektirir.

Önceki bilgiler ile ilişkilendirme: Öğrenmealanlarınınbütünlüğüherkonudayenidengenişleyerekanlamlıbirdurumagetirilmelidir.Diğerbilgilerilebağkurma,öğrencininheryeniöğrenmelerindeduygusalvezihinselolarakyenidentepkidebulunmasıdemek-tir.Bunedenleöğrencininbilgileribilişselolarakyapılandırmasınayardımcıolunmalıdır.Konuvekavramlarsüreklibütünlükoluşturacaktarzdaanlamlıhalegetirilmelidir.İlişki-lendirilerekanlamlıdurumagetirilmişbilgiöğrenilmişbilgidir.

1.5. Değerlendirme ve Dersi SonlandırmaDeğerlendirmeaslındaöğretimtasarımınınbütünaşamalardageçerliolanbiretkinlik-

tir.Ancaksonaşamadabütünçalışmalarınortakbaşarısınıngörülmesiyapılacakdeğer-lendirmeilemümkündür.Eğitimseletkinliklerdebaşarınınölçülmesiyapılantümfaali-yetlerinölçülmesianlamınagelir.Buradançıkacakolumluveyaolumsuzsonuçlarsiste-miyenidenrevizeedecektir.Değerlendirmeaşamasındaeldeedileceksonuçlarsonradanyapılacakeğitimfaaliyetinerehberlikedecektir.İyibirgözlemdoğruyapılmışölçmevedeğerlendirmegelecektekibaşarıseviyesininyükseltilmesinearacılıkedebilir.

Hedefleringerçekleştirilipgerçekleşmediğinidersinsonundayapılmasıgerekende-ğerlendirmelerdenbaşkaöğrencilersürekligözlenmelikonununuygunaşamalarındaaradeğerlendirmeleryapılmalıdır.Öğrencilerinyaptığıortakhatalarvurgulanmalıdır.Değer-lendirme ileöğrencilerinöğrenmedurumlarıortayaçıkar. Konuanlatılırkenaşamalararasındadeğerlendirmeyapılmasıileöğrencilerinöğrenmedüzeylerikontroledilmiş,öğ-renmedebirproblemveyazorluğunyaşanıpyaşanmadığıtestedilmişolur.Herhangibiröğrenmeproblemitespitedilirserevizyonagidilmelidir(Yelken,2012,s.68).

Öğretmenadaylarınınmeslekieğitimaşamasındakiöğrenmesürecindehatalaryap-masıdoğaldır.Dahaiyibireğitimarayışınısürdürmek,yapılanlarıeksiklerüzerinedü-şünmekeğitimhedeflerimizivebaşarılarımızıartırmamamıziçingereklidir.Öğrencileriizleyenuzman-görevliöğretmenlerin,onuizleyenarkadaşlarınınolumlueleştirivekatkı-larıvekendigözlemleriuygulamadakieksiklerininfarkınavarmasıaçısındanönemlidir.Yapıcıolmakşartıilebudeğerlendirmeleröğrenciyeişbirliğikapsamındarehberlikyapa-bilir.Öğretmenadaylarıbueleştirileredeğervermelidir.

Kalansorularıcevaplamakveönemlinoktalarıözetlemekiçindersinsonundabirkaçdakikaayırmalıdır.Dersinsonundadersinkazanımlarıkonusundaönemlibilgilertekraredilmelidir.Dersziliçalarçalmazdadersibitirmelidir.Konunun işlenişidersziliçal-


madanbitebilir.Budurumahazırlıklıolmalı,konuileilgiliçalışmayapraklarıveyedeketkinliklerdevreyesokulmalıdır.

Öğrencilerinyeniöğrendikleribilgilerinpekiştirilmesi,kendileriniölçmelerini,okuldışısorumlulukvegörevanlayışıgeliştirmeleriiçinyeteneklerivegelişimseviyelerin,çevrekoşullarınauygunevödeviverilmelidir.Evödevleriöğreticiniteliğiyanındaöğ-rencininsosyalleşmesinideamaçlamalıdır.Annevebabaları,komşuları,akrabavearka-daşlarıilebirlikteyapacaklarıödevlertercihedilmelidir.Evödevlerihemaileyehemdeçocuğabirlikteişeyaramalı,yaşayaraköğrenmeye,araştırmayateşviketmelidir.

Sonolarakgörevliöğretmenleremeslekiyardımları,öğrencilere isedinlediklerivedersekatılımsağladıklarıiçinteşekküredilebilir.

SonuçİlahiyatFakülteleriDKABöğretmenliğiprogramındayeralanÖzelÖğretimYöntem-

leriveÖğretmenlikUygulamalarıderslerininuygulamalarındaöğretmenadaylarınakatkısağlamakiçinyapılanbuçalışmadaişlenecekdersinaşamalarıADDIEöğretimmodeliçerçevesindeanaliz,tasarım,geliştirme,uygulamavedeğerlendirmebaşlıklarıaltındaelealındı.

Eğitimanalizi,ihtiyaçlarınbelirlendiği,eğitimimkânlarıaçısındanvarlığınveyoklu-ğunfarkınavarıldığıöğretimtasarımınınüzerineyükseltildiğiilkaşamadır.

İkinciveenönemliaşamaisetasarımaşamasıdır.Eğitimplanınıbütünözellikleriileetkilibirşekildeyapabilmekiyibiröğretimtasarımıoluşturmaktangeçer.Eğitimin,ya-ratıcıetkinliklereveözgürleştiriciadımlaraaçıkolması,dinamik,canlıvekendineözgübirsüreçolarakyaşanmasıtasarımaşamasıilegerçekleşir.Tasarımaşamasıöğretmenveöğrencileri kendilerini kuşatan gerçekliğin ötesine çıkmalarına, öğretim tasarımı içinehayallerini,buluşlarınıfarklıdüşünceleri,ilginçfaaliyetlerikatmafırsatıverir.Öğretimöznelerininöğretimtasarımınasunacağıçokyönlükatkıiledersinişlenişinimonotonluk-tanvetekdüzeliktençıkarır,dersidahaçekici,dahazevklidurumagetirir.Öğretimta-sarımınaverilecekyenilikçi,yaratıcızihinselemeklervefelsefitutumsayesindeiletişimveetkileşimiyükseköğrenmeortamlarıoluşturabilir.Düşünmevebuluşlartasarımınenönemliikieylemidir.Çağdaşöğretmeveöğrenmekuramlarındaöğrenmeortamlarındaöğrencilerindeinisiyatifkullanmalarıbeklenir.Mümkünsebununiçinöğrencileredeta-sarımseçeneklerisunulmalı,onlarındagörüşlerialınarakeğitimfaaliyetleridüzenlenme-lidir.Tasarımöğretmenvedersmerkezlideğil,öğrencimerkezliplanlanmalıdır.Eğitimdünyasındadeğiştirilebilecekherşeytasarlanabilir.Bunedenleöğretmenadaylarıtasa-rımözgürlüklerinisonunakadarkullanabilmelidir.

Gelişmeaşaması isekurgunun,hayalin, tasarının, taslağınsomutlaştırıldığıbiraşa-madır.Uygulamaaşamasıisetümhazırlıklarıngünışığınaçıktığı,sınıfıncanlıortamındasahnelendiğiaşamadır.Değerlendirmeisebaşarınınölçüldüğü,dahaiyiderslerveöğren-meyaşantılarıiçineksiklikleringörüldüğübiraşamadır.

Buçalışmadanhareketlederstasarımıkonusundaaşağıdakisorularadayöğretmenle-reyolgösterebilir.


1-Öğretimtasarımıiçinihtiyaç,içerik,hedef,görev,öğrenen,benlik,çevre,kavram,yöntem,materyal,öğrenmeortamı,çevrekonularındaanalizyapıldımı?

2-Plan,yöntem,soru,materyal,etkinlik,bedendili,öğretimilkelerineuygunluk,mo-tivasyonvediğerkonulardatasarımyapıldımı?

3-Tasarımda iletişim, etkileşim, yaratıcılık, estetik, felsefi tutum, çeşitlilik, aktiflikbeklentilerigözönünealındımı?

4-Konuileilgilikavramlarvekazanımlartespitedildimi?5-Konu,hayatla,diğerdisiplinlerle,öncedenöğrenilmişbilgilersalihamelveimani

konularlailişkilendirildimi?6-Konuileilgilitemeldeğerlendirmesorularıhazırlandımı?

KaynakçaAçıkalın,A. (2014).Yansıtıcı düşünce. Kasım 25, 2014 tarihinde http://aytacacikalin.

com/yansitici-dusunce/adresindenalındıAktepe,V.,&Yalçınkaya,E.(2014).Kuram ve uygulamada okul deneyimi ve öğretmenlik

uygulaması.Ankara:PegemAYayıncılık.Alkan'danaktaran:Sevim,S.,&Ayas,A.(2014).Okul deneyimi-I etkinliklerinin yeniden

düzenlenmesİ ve etkililiği. Ocak 22, 2014 tarihinde http://infobank.fedu.odtu.edu.tr/ufbmek-5/b_kitabi/PDF/OgretmenYetistirme/Bildiri/t304.pdf adresindenalındı

Aydın,M.Z.(2013).Din eğitiminde yöntemler.Ankara:Nobel.Bilgin,B.,&Selçuk,M. (1991).Din öğretimi özel öğretim yöntemleri.Ankara:Akid

Yayıncılık.Binbaşıoğlu,C.(2003).Eğitim üzerine düşünceler.Ankara:NobelYayıncılık.Cevizci,A.(2011).Eğitim felsefesi.İstanbul:SayYayınları.Demir,C.,&Yılmaz,M.(2010).Stratejikplanlamasüreciveörgütleraçısındanönemi.

Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,69-88.Demir,Ö.(2013).Kuran kavramları bağlamında yaşam boyu salih amel .Ankara:Araş-

tırmaYayınları.Demirel,Ö.(2000).Planlamadan uygulamaya öğretme sanatı.Ankara:PegemAYayın-

cılık.Doğan,R.,&Tosun,C.(2003).İlköğretim 6., 7.8. sınıflar için Din Kültürü ve Ahlak Bil-

gisi öğretimi, Özel Öğretim Yöntemleri.Ankara:PegemAkademi.Ertürk,S.(1991).Eğitimde program geliştirme.Ankara:MeteksanYayınları.Fer,S.(2011).Öğretim tasarımı.Ankara:AnıYayıncılık.


Hesapçıoğlu,M.(1994).Öğretim ilke ve yöntemleri eğitim programları ve eğitim.İstan-bul:BetaBasımYayım.

İnam,A.(1999).Bilimin binbir yüzü.Ankara:VadiYayınları.Işıkdoğan,D.(2014).Eğitimvedineğitimikaynaklarındaöğretmennitelikleri(Tarihsel

Süreç).e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi,1-17.İşman,A.,&Baytekin,Ç.(2008).Uzaktanöğretimdeinternetdesteklieğitimtasarımı.

uzaktan öğretimde internet destekli eğitim tasarımı (s.3).Sakarya:SakaryaÜni-versitesi.

Karadeniz,Ş.(2014).Öğretim tasarımı.Ekim22,2014tarihindehttp://www.sirinkarade-niz.com/dersler/Ogretim_Tasarimi.pdfadresindenalındı

Karaduman,G.(2014,Ocak01).Öğretim tasarımı ve ADDIE model.http://guraykara-duman.blogspot.com.tr/2013/03/ogretim-tasarm-ve-addie.htmladresindenalın-mıştır

Kaya, M. (2003). OndokuzMayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi son sınıf öğretmenadaylarınınöğretmenlikuygulamasıileöğretmenlikmesleğineyöneliktutumla-rıarasındakiilişkininincelenmesi,.Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi,,89-115.

Küçükahmet,L. (2000).Öğretimde planlama ve değerlendirme.Ankara:NobelYayınDağıtım.

MEBKomisyon. (tarihyok).Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi öğretim programı ve kılavuzu.Ocak22,2015tarihindeMEBİDKABÖğretimProgramı:http://ttkb.meb.gov.tr/program2.aspxadresindenalındı

Ocak,M.A.,&Deveci,A.(2011).Öğretim tasrımı kuramlar modeller ve uygulamalar. Ankara:AnıYayıncılık.

Sönmez,V.(1991).Program geliştirmede el kitabı.Ankara:AnıYayınları.Şimşek,E.(2003).Öğretmenlikuygulamasınındeğerlendirilmesi(AtatürkÜniversitesi

İlahiyatFakültesiÖrneği).Tabula Rasa,253-267.Taşdelen,V.,Yayla,A.,&Karaca,A.(2011).Eğitimden felsefeye: Necmettin Tozlu arma-

ğanı.Ankara:HangerMatbacılık.Uçar,R.(2010).DKABöğretmenlerininöğrencilerinimotiveetmedurumlarınailişkin

öğretmenveöğrencialgıları.İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,225-248.

Urhan,V.(2005).Toplumsal değişme sürecinde entelektüelin işlevi insan yetiştirme düze-nimiz.Ankara:GaziKitabevi.

Yalçınkaya,V.,&Aktepe,E.(2014).Kuram ve uygulamada okul deneyimi ve öğretmenlik uygulamasi.Ankara:PegemAkademiYayınları.

Yelken,T.Y.(2012).Öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı.Ankara:AnıYayıncılık.


Ek:1 DinÖğretimindeKullanılabilecekBazıTekniklerveÖğretimAraçları

Görsel Araçlardan YararlanmaHarita/kroki/kullanmaKarikatürReklam/poster/afişhazırlamaKavram/zihinharitasıoluşturmaFotoğraf/resimyorumlama

MakethazırlamaZamanşeridi/tarihçizelgesiGrafikhazırlamaGazetekupürleriBelgeselRolmodelolmaDekorvekostümhazırlama

AnimasyonPanooluşturmaTVprogramıVideoyorumlamaResimçizmeBalıkkılçığı

İşitsel Araçlar Şiirokuma-dinlemeKonuileilgilibestevegüfteyapmaHikâyeanlatma/dinleme

Hadisokuma-dinlemeÖrnekolaydinlemeİlahidinleme

KaraokeRadyoprogramı/hazırlama/dinlemeKurandinleme

Gezi ve Gözlem AraçlarıAlangezileri;umre,cami,tarihimekânlarhayvanatbahçesiDoğagezileriGörüşmeyapma

RöportajyapmaHasta,yaşlıveÇocukEsirgemeKurumuziyaretiSergiziyaretiKütüphanegezisi

Görüştarama/anketyapmaGözlemyapmaHabertoplamaKitapfuarıgezisi

Yazılı Araçlar ÇalışmayaprağıveÖnemlibilgilerinfotokopiyapılmasıBaşlıkbulmaCümletamamlamaKompozisyonyazmaHikâyeyazmavetamamlamaKitapçıkarma

ŞiiryazmaSenaryoyazmaFıkraanlatma/okumaDuayazma/ezberlemeKitapayıracıhazırlama(hadisveayetlerden)SözlüktenbulmaOkumaparçası/araştırma/okuma

Konu,güzelsöz,ayet,hadisdosyasıoluşturmaSınıfkitaplığıoluşturmaAkrostiştekniğiMektupyazmaGünlükyazmaDergiçıkarmaGazeteçıkarma

Oyun ve gösteri araçlarıGörüşGeliştirmeTekniğiKelimeoyunuEşleştirmekartlarıYapbozhazırlamaTabuoyunu

BulmacaDramatizasyon-rolyapmaÖykücanlandırmaKuklakullanma

BilmeceoluşturmaPandomimTiyatroYaparakgösterme


Ek:1’in devamı

Bilişim TeknolojileriVideooluşturma/kısafilmçekmeÇizgifilmyapma

Ortaktwitter,facebooksayfasıkullanmaSanaldergioluşturma

SlaythazırlamaBlog/sitehazırlamaMobililetişimaraçlarındanyararlanma

Yorumlama ve Değerlendirme HayalkurmaGünlükyaşamlailişkilendirmeSoruüretmeDeğerlendirmeetkinliğihazırlamaAyet,hadisvehikâyededeğerbulmaHz.PeygamberinhayatındanörnekvermeSonuççıkarmaAnalizSentezKanıtlamaFormülleştirmeEmpatiyapma

SloganüretmeÖnemsırasınakoymaBaşlıkbulmaSınıflamaOrantıkurmaÖrnekvermeKendinideğerlendirme/özeleştiriyapmaYorum/yordamayapmaTavsiyelerdebulunmaEleştireldüşünmeKarşılaştırmalardabulunmaProblemçözmePerformansveevödeviFarklılıkbulmaRaporyazma

BildikleriilebağkurmaÖncekidüşünceleriilekarşılaştırmaYaşantılarınıpaylaşmaÖrnekyaşantılaraktarmaÖğrendiklerinilistelemeKarşıtkavramlarbulmaÜründosyasıoluşturmaAltışapkalıdüşünmeAltıayakkabıtekniğiMünazara/tartışmatekniğiBenzetimyapmaİlişkikurmaGeriplandakidüşünceleribulmaHipotezoluşturmavesınama

Sosyal Öğrenme AraçlarıBeyinfırtınasıNesivarGrupçalışmasıTartışmagrupları

BilgiyarışmalarıKartoputekniğiKonuşmahalkasıOyuncaklar

Dolaş-buluş-konuştekniği5N1KİstasyontekniğiVızıltıgrupları

Diğer AraçlarYazıtahtasıTebrikkartlarıOyuncaklar

Renklikâğıtlar,kartonlar,kalemler,hamurlar,balonlar…

Yapıştırmaharfler,çıkartmalarÇiçekler,güller

Kaynak kişiler ve konu uzmanlarının öğretim ortamına davet edilmesi

ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ VE ÖĞRETMENLİK … Omer DEMIR.pdf · 2015-04-24 · 123 ÖZEL...

Documents

Transcript of ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ VE ÖĞRETMENLİK … Omer DEMIR.pdf · 2015-04-24 · 123 ÖZEL...