Coğrafya Eğitiminde Özel Öğretim Yöntemleri

Doç. Dr. Fatih Aydın

Yrd. Doç Dr. Ersin Güngördü

COĞRAFYA EĞİTİMİNDE ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ

ISBN 978-605-318-063-0

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2015, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Şubat 2015, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül EroğluDizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Kutlu

Kapak Tasarımı: Yılmaz YücelBaskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/AYenimahalle/ANKARA

(0312-394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13987

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet:www.pegem.netE-ileti: [email protected]

ÖN SÖZCoğrafya biliminin temel amacı, “öğrencilerin yaşadıkları dünyayı anlamala-

rını” sağlamaktır Ancak toplumun büyük bir kısmı coğrafyayı sadece genel kültür bilgisi veren, istatistikî ve kuru bilgiler yığını bir bilim olarak kabul etmektedir. Ancak coğrafyanın, inceleme sahasındaki bilgileri günlük yaşamla ilişkilendire-rek insanlar için nasıl daha faydalı hâle getirilebileceğini araştıran ve öğrencilerin çevrelerinde gerçekleşen olayları sorgulama becerisi kazandıran bir bilim olarak anlaşılması gerekmektedir. Bu yüzden öğrencilere öğretimin her kademesinde coğrafya konuları en iyi şekilde öğretilmeli ve onlarda yaşadıkları yer ve dünyada gelişen fiziki ve sosyal olaylar hakkında soru sorma ve yorum yapabilme becerile-rinin geliştirilmesi sağlanmalıdır.

Coğrafya dersinin, öğrencilerde istenilen nitelikleri kazandırması, ancak öğrenme ortamlarının ve stratejilerinin doğru planlanması ve öğretim sürecinin buna uygun olarak gerçekleştirilmesiyle mümkündür. Öğrencilerin konulara ha-zır bulunuşluk düzeyi ve öğrenme stilleri, öğretmenin tercih edeceği yöntemler ve derslerde kullanacağı araç-gereçler, ders kitapları, öğretim programları, ölçme ve değerlendirme yaklaşımları gibi faktörler öğretim sürecinde önemli değişkenler-dir. Öğrencinin dersin kazanımlarını davranışa dönüştürmesinde, belirtilen de-ğişkenlerin öğretmen tarafından dikkatle gözden geçirilmesi gereklidir.

Son yıllarda coğrafya öğretimi üzerine birbirinden değerli eserler ortaya kon-muştur. Her bir çalışma coğrafya öğretiminde yaşanan eksikleri gidermek ama-cıyla hazırlanmış ve bu alana önemli katkılar sağlamışlardır. Bu çalışmada coğ-rafyanın amacı ve önemi, coğrafyada öğretim programlarının tarihsel gelişimi, coğrafya öğretiminde kullanılan öğretim ilkeleri ve stratejileri, coğrafya öğretim yöntem ve teknikleri, coğrafya derslerinde kullanılan araç ve gereçler, coğrafya derslerini planlama, coğrafya öğretiminde geleneksel ve alternatif değerlendirme yaklaşımları, coğrafya öğretiminde yaşanan sorunlar ve öğretmenlik uygulama-ları konuları üzerinde durulmuştur. Kitapta yer alan konuların içeriği uygulama örnekleri ile zenginleştirilmiştir.

Kitabın Üçüncü, Dördüncü, Beşinci, Sekizinci ve Onuncu bölümleri Doç. Dr. Fatih AYDIN tarafından hazırlanırken; Birinci, İkinci, Altıncı, Yedinci ve Doku-zuncu bölümler Yrd. Doç. Dr. Ersin GÜNGÖRDÜ tarafından kaleme alınmıştır.

Kitabımızın coğrafya öğretmenliği öğrencilerine, pedagojik formasyon eğiti-mi alan coğrafya bölümü öğrencilerine, coğrafya öğretmenlerine, akademisyenle-re, coğrafya eğitimi çalışan lisansüstü öğrencilerine ve bu konuya merak duyan-lara faydalı olmasını dileriz. Eserin hazırlanma sürecinde bizlere yardımcı olan herkese teşekkür ederiz.

Fatih AYDIN & Ersin GÜNGÖRDÜ

Doç. Dr. Fatih AYDIN1978 yılında Adana’da doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini Adana’da tamamladı.

Lisans eğitimini Süleyman Demirel Üniversitesi Burdur Eğitim Fakültesi Coğrafya Öğretmenliği bölümünde (1997-2001), yüksek lisansını Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Öğretmenliği bilim dalında (2001-2004) ve doktora eğitimini Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Coğrafya Öğretmenliği bi-lim dalında (2005-2009) tamamladı. Yüksek lisans ve doktora çalışmasını coğrafya öğretiminde işbirlikli öğrenme üzerine yaptı. Lisansüstü eğitimi süresince Türki-ye’nin farklı illerinde coğrafya ve sosyal bilgiler öğretmenliği yaptı. 2009 yılında Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümünde yardımcı doçent olarak çalışmaya başladı. 2012 yılında “Coğrafya Eğitimi” alanında doçent oldu ve halen Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümünde görevine devam etmektedir. Yazarın 60’dan fazla uluslar arası ve ulusal dergilerde yayın-lanmış bilimsel makalesi bulunmaktadır. Çalışma alanları arasında coğrafi bilgi sistemleri, coğrafya öğretiminde yöntemler, coğrafya eğitiminde metafor analizi, coğrafya ve çevre eğitimi gibi konular yer almaktadır. Evli ve iki çocuk sahibidir.

Yrd. Doç. Dr. Ersin GÜNGÖRDÜ1945 yılında Bitlis Mutki’de doğdu. Lisans eğitimini A.Ü. Dil ve Tarih –Coğ-

rafya Fakültesi, Coğrafya Bölümü Ülkeler (Türkiye) Coğrafyası kürsüsünde (1965-1969), yüksek lisans eğitimini Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya anabilim dalında (1983-1986) ve doktora eğitimini A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya anabilim dalında (1987-1989) tamamladı. 1969-1975 MEB Hatay Kız İlk Öğretmen Okulu, 1975-1976 Van Öğretmen Lisesi ve Eğitim Enstitüsü, 1976-1977 MEB Öğretmen Okulları Genel Müdürlüğü, Şube Müdür Yardımcısı ve Şube Mü-dürlüğü, 1977-1978 Gazi Eğitim Enstitüsü Müdür Baş Yardımcısı, 1978-1980 Gazi Lisesi Coğrafya Öğretmenliği, 1980-1981 MEB Öğretmen Okulları Genel Müdür-lüğü ve 1983-2013 yılları arasında G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Coğrafya Eğitimi alanında öğretim üyesi olarak çalıştı. 2013 yılından bu yana Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Türkiye Coğrafyası Anabilim dalında meslek hayatına devam etmektedir. Yazarın 10’dan fazla ders kitabı ve 20’den fazla bilimsel makalesi, ulusal ve uluslar arası bildirileri bulunmaktadır.

İÇİNDEKİLERÖn Söz .................................................................................................................................. iii

1. BÖLÜM

COĞRAFİ DÜŞÜNCENİN GELİŞİM VE DEĞİŞİM EVRELERİ

1.Giriş .....................................................................................................................................1

2. Coğrafyanın Tarihçesi ve Gelişimi .................................................................................2

2.1. İlkçağda Coğrafya ...................................................................................................3

2.2. Ortaçağda Coğrafya ................................................................................................4

2.3. Yeniçağda Coğrafya ................................................................................................4

2.4. Yakınçağda Coğrafya ..............................................................................................5

3. Coğrafya’nın Önemi .........................................................................................................7

4. Coğrafya Biliminin Amaçları .........................................................................................9

5. Coğrafi Düşüncenin İlkeleri .........................................................................................14

2. BÖLÜM

COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN BAŞLICA ÖĞRETİM İLKELERİ VE STRATEJİLERİ

1.Giriş ...................................................................................................................................17

2.Coğrafya Öğretiminde Kullanılan Başlıca Öğretim İlkeleri .....................................18

2. 1. Öğrenene (Öğrenciye) Görelik İlkesi ................................................................18

2. 2. Yakından Uzağa İlkesi .........................................................................................18

2. 3. Bilinenden Bilinmeyene İlkesi............................................................................19

2. 4. Somuttan Soyuta İlkesi ........................................................................................19

2. 5. Açıklık İlkesi .........................................................................................................20

2. 6. Aktivite İlkesi ........................................................................................................20

2. 7. Bütünlük İlkesi .....................................................................................................21

2. 8. Güncellik İlkesi .....................................................................................................21

2. 9. Tasarrufl uk İlkesi..................................................................................................22

3.Coğrafya Öğretiminde Kullanılan Stratejiler ..............................................................22

3. 1 Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi .........................................................................23

3. 2. Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi ........................................................................26

3. 3. Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi ...............................................30

3. BÖLÜM

TÜRKİYE’DE COĞRAFYA ÖĞRETİM PROGRAMI GELİŞTİRMEÇALIŞMALARI

1.Giriş ...........................................................................................................................................35

2.Türkiye’de Coğrafya Öğretim Programları ..........................................................................36

2. 1. 1924 Yılı Coğrafya Öğretim Programı ......................................................................36







2. 7. 1. Programın Genel Amaçları ..............................................................................42

2. 7. 2. Programın Vizyonu ve İlkeleri .........................................................................43

2. 7. 3. Programın Temel Öğeleri .................................................................................44

2. 7. 4. Öğrenme Alanları ..............................................................................................47

2. 7. 5. Programda Ölçme ve Değerlendirme Süreci .................................................50

2. 8. Coğrafya Öğretim Programlarında Yenilik OlarakDeğerlendirilen Uygulamalar .............................................................................................51

4. BÖLÜM

YAPILANDIRMACI YAKLAŞIM VE COĞRAFYA ÖĞRETİMİ

1.Giriş ...........................................................................................................................................55

2.Yapılandırmacılığın Türleri ....................................................................................................56

2. 1. Bilişsel Yapılandırmacılık ............................................................................................56

2. 2. Sosyal Yapılandırmacılık .............................................................................................57

2. 3. Radikal Yapılandırmacılık...........................................................................................59

3. Öğrenme-Öğretme Süreci ve Yapılandırmacılık ................................................................59

4. Yapılandırmacı Eğitim Ortamında Öğretmenin Rolü .......................................................61

5. Yapılandırmacı Eğitim Ortamında Öğrencinin Rolü ........................................................65

6. Yapılandırmacı Öğrenmede Sınıf Ortamı ...........................................................................66

7. Yapılandırmacı Öğrenmede Ölçme ve Değerlendirme .....................................................66

8. Yapılandırmacı Yaklaşımın 5E Modeli ................................................................................69

9. Yapılandırmacı Yaklaşımın 7E Modeli ................................................................................74

5. BÖLÜM

COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ

1.Giriş ...........................................................................................................................................81

2. Coğrafya Öğretiminde Kullanılan Öğretim Yöntemleri ...................................................83

2. 1. Anlatım Yöntemi ..........................................................................................................83

2. 2. Soru-Cevap Yöntemi ...................................................................................................84

2. 3. Tartışma Yöntemi .........................................................................................................88

2. 3. 1. Tartışma Teknikleri ...........................................................................................90

2. 3. 1. 1. Büyük Grup Tartışması .............................................................................90

2. 3. 1. 2. Panel ............................................................................................................91

2. 3. 1. 3. Açık Oturum ..............................................................................................91

2. 3. 1. 4. Münazara ....................................................................................................91

2. 3. 1. 5. Forum ..........................................................................................................92

2. 3. 1. 6. Sempozyum ................................................................................................92

2. 3. 1. 7. Seminer ......................................................................................................92

2. 3. 1. 8. Workshop (Çalıştay Yöntemi) ..................................................................93

2. 4. Örnek Olay Yöntemi ....................................................................................................93

2. 5. Gösteri Yöntemi ...........................................................................................................98

2. 6. Gezi-Gözlem Yöntemi ...............................................................................................103

2. 7. Deney Yöntemi ...........................................................................................................111

2. 8. Drama Yöntemi ..........................................................................................................117

2. 9. Probleme Dayalı Öğrenme Yöntemi ........................................................................122

2. 10. Proje Tabanlı Öğrenme Yöntemi ...........................................................................140

2. 11. İşbirlikli Öğrenme Yöntemi ....................................................................................154

2. 11. 1. İşbirlikli Öğrenme Teknikleri ......................................................................163

2. 11. 1. 1. Öğrenci Takımları Başarı Bölümleri (ÖTBB) ....................................164

2. 11. 1. 2. Takım-Oyun-Turnuva (TOT) ..............................................................166

2. 11. 1. 3. Bireyselleştirilmiş İşbirlikli Okuma ve Kompozisyon (BİOK) ........167

2. 11. 1. 4. Takım Destekli Bireyselleştirme (TDB) ..............................................168

2. 11. 1. 5. Grup Araştırması ...................................................................................169

2. 11. 1. 6. Birleştirme I ............................................................................................170

2. 11. 1. 7. Birleştirme II ..........................................................................................171

2. 11. 1. 8. Birlikte Öğrenme ...................................................................................172

2. 11. 1. 9. Birlikte Soralım Birlikte Öğrenelim (BSBÖ) ......................................175

2. 12. 4MAT Öğretim Sistemi .....................................................................................189

2. 13. Çoklu Zeka Kuramı .................................................................................................206

2. 14. Aktif Öğrenme .........................................................................................................229

2. 14. 1. Aktif Öğrenme Teknikleri ............................................................................234

2. 14. 1. 1. Kartopu Tekniği .....................................................................................236

2. 14. 1. 2. İstasyon Tekniği .....................................................................................237

2. 14. 1. 3. Akvaryum Tekniği .................................................................................238

2. 14. 1. 4. Köşelenme Tekniği ................................................................................239

2. 14. 1. 5. “Siz Olsaydınız Ne Yapardınız” Tekniği ..............................................239

2. 14. 1. 6. Beyin Fırtınası Tekniği ........................................................................ .240

2. 14. 1. 7. Altı Şapkalı Düşünme Tekniği .............................................................242

2. 14. 1. 8. Altı Ayakkabılı Düşünme Tekniği .......................................................247

2. 14. 1. 9. Balık Kılçığı Tekniği ..............................................................................248

2. 14. 1. 10. Sokratik Tartışma Tekniği ..................................................................250

2. 14. 1. 11. Akademik Çelişki Tekniği ..................................................................253

2. 14. 1. 12. Konuşma Halkası Tekniği ...................................................................257

2. 14. 1. 13. Kavram Haritaları Tekniği ..................................................................257

2. 14. 1. 14. Zihin Haritalama Tekniği ...................................................................264

2. 15. Bilgisayar Destekli Öğretim ....................................................................................266

2. 15. 1. Bilgisayar Destekli Coğrafya Öğretimi ......................................................268

2. 15. 1. 1. Coğrafya Öğretminde CBS Kullanımı ................................................269

2. 15. 1. 2. Coğrafya Öğretminde Bilgisayar Destekli Animasyon Teknolojosi Kullanımı ..............................................................................................278

2. 15. 1. 3. Coğrafya Öğretiminde Google Earth Kullanımı ...............................284

2. 16. Mikro Öğretim .........................................................................................................285

6. BÖLÜM

COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER

1.Giriş .........................................................................................................................................2872. Araç ve Gereçlerde Aranan Özellikler ...............................................................................2883. Araç ve Gereç Kullanılırken Uyulması Gereken Basamaklar .........................................2894. Araç ve Gereç Kullanımının Yararları ...............................................................................2905. Eğitimde Kullanılan Araç ve Gereçlerin Sınıfl andırılması .............................................2936. Coğrafya Derslerinde Kullanılan Araç ve Gereçler .........................................................293

6. 1. Ders Kitapları .............................................................................................................2936. 2. Haritalar ......................................................................................................................2966. 3. Coğrafya Atlasları ......................................................................................................3006. 4. Küre ..............................................................................................................................3016. 5. Maket ...........................................................................................................................3036. 6. Fotoğrafl ar ...................................................................................................................3036. 7. Grafikler ......................................................................................................................3056. 8. Diyagramlar ................................................................................................................3126. 9. Tablolar ........................................................................................................................3136. 10. Profiller ......................................................................................................................3146. 11. Kesitler .......................................................................................................................3156. 12. Koleksiyonlar ............................................................................................................3156. 13. Bilgisayar ...................................................................................................................3166. 14. Televizyon ve Video .................................................................................................3176. 15. Akıllı Tahtalar ...........................................................................................................3186. 16. Projeksiyon Makinesi ..............................................................................................320

7. BÖLÜM

COĞRAFYA ÖĞRETİMİNİN PLANLANMASI VE UYGULANMASI

1.Giriş .........................................................................................................................................321

2.Öğretimde Plan Yapmanın Yararları ...................................................................................321

3.Plan Yaparken Dikkate Alınacak Temel Öğeler ................................................................322

4.Eğitim ve Öğretimde Hazırlanan Planlar ...........................................................................3244. 1. Ünitelendirilmiş Yıllık Plan ......................................................................................3244. 2. Günlük Ders Planı .....................................................................................................326

8. BÖLÜM

COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

1.Giriş .........................................................................................................................................331

2.Temel Kavramlar ...................................................................................................................3312. 1. Ölçme .........................................................................................................................3312. 2. Değerlendirme ............................................................................................................332

3.Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin Amacı ve Önemi ................................................334

4.Coğrafya Öğretim Programında (2005) Ölçme ve Değerlendirme ................................336

5.Coğrafya Öğretiminde Geleneksel Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri ......................3375. 1. Sözlü Sınavlar .............................................................................................................3385. 2. Yazılı Sınavlar .............................................................................................................3425. 3. Kısa Cevaplı Testler ...................................................................................................3455. 4. Doğru-Yanlış Testleri .................................................................................................3475. 5. Eşleştirmeli Testler .....................................................................................................3485. 6. Çoktan Seçmeli Testler ..............................................................................................349

6. Coğrafya Öğretiminde Alternatif (Tamamlayıcı) Ölçme ve DeğerlendirmeTeknikleri ...................................................................................................................................353

6. 1. Portfolyo (Ürün Dosyası) ..........................................................................................3556. 2. Dereceli Puanlama Anahtarı (Rubrikler) ...............................................................3646. 3. Öz Değerlendirme .....................................................................................................3686. 4. Akran Değerlendirme ...............................................................................................3726. 5. Grup Değerlendirme .................................................................................................3736. 6. Performans Değerlendirme ......................................................................................3786. 7. Proje .............................................................................................................................3836. 8. Tanılayıcı Dallanmış Ağaç ........................................................................................3876. 9. Yapılandırılmış Grid ..................................................................................................3906. 10. Kelime İlişkilendirme Testi .....................................................................................394

9. BÖLÜM

COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE TEMEL SORUNLAR

1.Giriş .........................................................................................................................................397

2. Coğrafya Öğretiminde Temel Sorunlar .............................................................................3972. 1. Program Sorunu .........................................................................................................3972. 2. Ders Kitabı Sorunu ....................................................................................................3992. 3. Öğretim Yöntemi Sorunu ..........................................................................................4022. 4. Araç-Gereç Sorunu ....................................................................................................4032. 5. İş ve İstihdam Sorunu ................................................................................................403

10. BÖLÜM

ÖĞRETMENLİK UYGULAMALARI

1.Giriş .........................................................................................................................................405

2.Türkiye’de Öğretmen Eğitimi ..............................................................................................4062. 1. Öğretmenlik Uygulaması ..........................................................................................4082. 2. Öğretmenlik Uygulamalarında Görevli Kişilerin Sorumlulukları .....................412

Kaynakça .............................................................................................................................. 429

1. GİRİŞ

Kelime anlamı olarak Grekçe (eski yunanca) gê=geo (yer, yeryüzü, dünya) ve graphé=graphien (tasvir, yazma-çizme) kelimelerinin birleşmesinden oluşan coğrafya, yeryüzünün tasviri anlamına gelmektedir. Coğrafya teriminin ilk defa M.Ö. III. Yüzyıl başlarında eski Mısır’ın İskenderiye şehrinde yaşamış olan Eratosthenes (M.Ö. 275-195) tarafından “geographica” veya “geographian” biçiminde kullanıldığı kabul edilir. Coğrafyanın tanımı, kapsamı ve işlevi bütün bilimlerde olduğu gibi zaman içinde değişikliğe uğramıştır. Bu değişimin nedenleri arasında bilimlerdeki gelişmeler ve bilimlerin gelişmesini sağlayan bilim adamlarının görüş ve anlayışları sayılabilir. Coğrafyanın çeşitli tanımları şunlardır: “Bütün çeşitlilikleriyle yeryüzüne bağlı olayları tanıtan, bunları açıklayan bilim” (İzbırak, 1992), “Bir beşeri bilim olan coğrafya, insanın yaşadığı, çalıştığı, bir araya geldiği ve başta kendi yaşama ortamı olmak üzere değiştirmekte olduğu yeryüzünü inceler” (Tümertekin, 1994), “Yeryüzünün tamamı ve bir parçası üzerinde, doğal, beşeri ve ekonomik olayların dağılışını, aralarındaki bağlantıları, sebep ve sonuçları inceleyen bir bilimdir” (Özey, 2002) ve “Coğrafî yeryüzünün doğal, beşerî ve iktisadî çevre etmenlerini; insanla (toplumla) ilgili kurarak inceleyen ilim” (Doğanay, 2011).

Coğrafya ile ilgili olarak yapılan tanımlar bir bütün olarak incelendiğinde, yeryüzü, insan, olay ve etkileşim gibi öğelerin esas olduğu görülmektedir. Coğrafya tanımlarında ön plana çıkan “yeryüzü ifadesi; atmosfer, litosfer ve hidrosferin temas sahası ve diğer bütün canlı varlıklarla birlikte insanların yaşama sahasıdır. Yani yeryüzü (mekân); olayların, durumların cereyan ettiği bir karşılaşma ve buluşma noktasıdır. Bu olaylardan bir kısmı, insanların varlığı ve faaliyeti ile

1. BÖLÜM

COĞRAFİ DÜŞÜNCENİN GELİŞİMVE DEĞİŞİM EVRELERİ

ilgili olmayıp, tabiîdir. İklim, relief şekilleri, akarsular, buzullar, göller, denizler, toprak, doğal bitki örtüsü ve hayvanlar tabîî olaylar sonucu meydana gelmiştir. Tabîî olaylar bir ihtisas alanı olarak daha ziyade Fizikî Coğrafyanın konusudur. Fakat bu tabîî olayların yanında ve onlarla birlikte, yeryüzünde insan toplulukları ve bu toplulukların hayat, faaliyet ve mekânsal organizasyonu (ülkeler, şehirler, endüstri, enerji, politika gibi) ile ilgili bir takım olaylar da vardır. Bu mekânsal konfigürasyon beşerî ve ekonomik olaylar çerçevesinde toplanabilir. Dolayısıyla bu olaylar ve durumlar Beşerî ve Ekonomik Coğrafyanın konusunu teşkil etmektedir.

Coğrafya biliminin sosyal bilimler içerisinde değerlendirilen Beşeri ve Eko-nomik Coğrafya dalı ve doğa bilimleri ya da fen bilimleri içerisinde konumlan-dırılan Fiziki Coğrafya dalı esasen bilim olarak coğrafyaya dual (ikili) bir yapı kazandırmıştır. Gerçekten coğrafya bilimi yüzyıllar boyunca bu ikili yapısından dolayı bir taraftan fen bilimleri içinde, diğer taraftan sosyal bilimler içinde sı-nıfl andırılmaktadır. Bu durum 1950’lerde Amerikan coğrafyacılarının başlattığı postmodern coğrafi akım döneminde daha belirgin biçimde hissedilmiştir. Ameri-kalı coğrafyacıların başını çektiği batı coğrafya ekolü coğrafyayı tasviri-idiografi k bir yapıdan yasa koyan, teori üreten bir bilim haline getirmiştir. Pozitivist akım* olarak nitelendirilen dönem 1970’lerde radikal akım tarafından eleştirilere maruz kalsa da coğrafi düşünce biçiminde derin etkiler yaratmıştır. Günümüz coğrafya bilimi yalnızca yıkımın ve bilginin teknolojik araçlarının gelişimi nedeniyle değil bununla birlikte bilimsel bilginin kaydettiği ilerleme nedeniyle de yeni biçimler ve farklılıklar kazanmaktadır (Lacoste, 2014:56). Bu bağlamda coğrafya bilimi-nin nüvesini oluşturan iki büyük kolu Fiziki Coğrafya ile Beşeri ve Ekonomik Coğrafya zaman içinde bilimsel gelişim çizgisindeki farklı normlara bağlı ola-rak farklı formlar kazanmışlardır. Bu çerçevede araştırma yöntemi ve probleme yaklaşım itibariyle Fiziki Coğrafya ile Beşeri ve Ekonomik Coğrafya neredeyse birbirinden tamamen ayrılmaktadır.

2. COĞRAFYANIN TARİHÇESİ VE GELİŞİMİ

Coğrafya bilimi kelime olarak ilk kullanıldığı yaklaşık 2200 yıl öncesinden günümüze değin bir bilim kimliği kazanmasına kadarki süreçte ve bir bilim olarak ortaya çıkışından bu yana pek çok defa değişimler geçirmiştir (Üçışık ve Demirci, 2002:117). Bu anlamda ilkçağdan günümüze kadarki tarihsel seyir coğrafya bili-minin felsefi anlamda tarihsel arka planını oluşturmaktadır. * İlk kez Auguste Comte tarafından ortaya atılan felsefi düşünce biçimi olan Pozitivizm,

dış dünyanın getirdiği bilim temelli olmayan (metafi zik öğelere dayalı) bilgiyi esas almaz. Bu ilke; gözlemlenebilen, ispatlanabilen bilgiyi (deneysel olanı) esas bilgi kabul eder. Dolayısıyla pozitivizm ‘’Doğru bilgiye olayların incelenmesiyle ulaşılabileceğini ve bu tür bilgileri yalnızca deneysel bilimlerin sağlayabileceğini ileri süren bir felsefe sistemidir’’ (Sönmez, 2010:161).

2 Coğrafya Eğitiminde Özel Öğretim Yöntemleri

2.1. İlk Çağda Coğrafya

Bu çağda basit bazı gözlemler ve bu gözlemlere dayalı olarak yapılan bazı ha-rita çizim denemeleriyle başlamıştır. Bugüne kadar ulaşılmış en eski belge, M.Ö. 2700 yılında yapılan Babillilere ait bir haritadır. Bu çağda daha çok astronomi, matematik ve geometriden yararlanılarak yeryüzünün şekli ve boyutlarının he-saplanmasıyla dar alanlı seyahatlere bağlı tasvirlerin yapılması coğrafya olarak al-gılanmıştır. Th ales, Herodot, Aristo, Poseidonios, Eratosthenes, Strabon, Batlamyus ilkçağa damgasını vuran filozofl ar olup coğrafyaya da ilgi duymuşlardır. Herodotos (M.Ö. 484-426), Tales (M.Ö. 636-546) ve Aristo (M.Ö. 384-322) gibi çağın ünlü düşünür ve gezginleri (seyyah), bugün de ünlerini korumaktadırlar. Çünkü bun-lar, ilk filozofl ar ve aynı zamanda da, ilk tarihçi ve coğrafyacılar olarak kabul edil-mektedirler (Doğanay, 2011:3).

Örneğin;• Th ales, ilk çağın ilk coğrafyacısı olarak bilinir. Th ales’e göre “Dünya, ok-

yanuslar üzerinde yüzen ve diske benzeyen bir yuvarlaklığa sahiptir.”• “Tarihin babası” olarak bilinen Herodotos, Anadolu’dan başlayarak Lib-

ya, İran, Yunanistan, Doğu Avrupa’nın Güney Bölgeleri, Hindistan gibi ülkeleri dolaşmış ve 9 kitaptan oluşan “Herodotos Tarihi” adını verdiği bir eser yazmıştır..

• Ünlü fi lozof Efl atun’un öğrencisi olan Aristo, IV. yüzyıldan beri dünya-nın küre şeklinde olduğunu savunmuştur. Aristo, ay tutulması sırasında, dünyanın ay üzerine düşen gölgesinin yuvarlak olduğundan hareketle, dünyanın yuvarlak olduğunu savunmuştur.

• İskenderiye Coğrafya Ekolünün kurucusu olan Eratosthenes, coğrafyayı terim olarak ilk kez kullanmıştır (Geographica adlı eserde). Dünyadaki yerleşik alanların sınırlarını belirlemiştir. Ayrıca, 1 derecelik meridyen yayını ve dünyanın çevre uzunluğunu hesaplayarak, paraleller ve merid-yenlerden oluşan sistemin gelişmesine önemli katkıda bulunmuştur.

• Roma İmparatorluğu devrinin en önemli gezgini, tarihçi ve coğrafyacısı olarak kabul edilen Strabon uzun süreli seyahatler yapmış ve imparator-luğun hemen bütün bölgelerini gezmiştir. Strabon, 17 ciltlik Geograpica adlı yapıtında matematik coğrafya, fiziki coğrafya, jeopolitik ve ekono-mik coğrafya bilim dallarında önemli bilgiler vermektedir.

• Coğrafya ve haritacılığın gelişmesinde büyük rol oynayan Batlamyus, Mısır’da İskenderiye okulunda öğrenim görmüş olup sekiz ciltlik Ge-ographike Hyphegesis (Coğrafya Kılavuzu) ile Meghale Syntaksis (Büyük Gök Sistematiği) eserlerini yazmıştır. Coğrafi keşifl er dönemindeki ünlü kâşifl erin en çok yararlandığı kişi Batlamyus’tur.

Coğrafi Düşüncenin Gelişim ve Değişim Evreleri 3

2.2. Ortaçağda Coğrafya

Orta çağ başlarında Hristiyan ülkelerde kilisenin tutuculuğu yüzünden coğ-rafya ve haritacılık alanında önemli bir gelişme olmamış; hatta Dünya’nın küre şeklinde olduğu yalanlanmış ve yerin üstü kabarık, altı düz, dört köşe ve etrafı okyanuslarla çevrili olduğu fikri ileri sürülmüştür. Bu manada Hıristiyanlığın ege-menliği ortaçağ kozmolojisini ve kartografyasını büyük ölçüde etkilemişti (Özgüç ve Tümertekin, 2012:49).

Bu çağda coğrafya bilgisinin Ortaçağda coğrafya alanındaki en verimli çalış-malar İslam ülkelerindeki coğrafyacılar tarafından yapılmıştır. Mes’udi, Marvazi, Buhtari, İbniBatuta, İbni Haldun, İdrisi, İbniHavkal bu dönemde coğrafya ilmine büyük katkılar sağlamıştır.

• Arap bilgin İbni Hurdazbih’in 846 yılında yazdığı El-Mesalikve’l-Memalik (Yollar ve Ülkeler) adlı eseri,

• Dokuzuncu yüzyılda Belhi’nin yazdığı Suverü-l Ekalim (İklim türleri),

• 10. Yüzyılda Mesudi’nin yazdığı el-Mürucü’z-Zehep (Altın Çayırlar),

• 14. Yüzyılda İbni Battuta’nın yazdığı İbniBatuta Seyahatnamesi,

• İbniHaldun’nun KitapEl-İbar (İbret verici kitap) adlı eser,

• Kendisine “Arapların Batlamyusu” unvanı verilen El-İdrisi’nin “Yer Ha-ritası” zamanının en doğru harita çizimlerini içeriyordu.

Sonuç olarak Orta Çağ’da Coğrafya, İslam dünyasında daha fazla gelişme göstermiştir. Hristiyan dünyasındaki gelişmelerin engellenmesinin nedeni ise bi-lindiği üzere dönem içinde kilisenin bağnaz tutumudur. Orta Çağ İslam dünyası coğrafyacıları, Eski Çağ filozofl arının fikir ve düşüncelerinden yararlanmış, böy-lece bu filozofl ardan kalma fikir ve görüşlere kendi gezi ve gözlem sonuçlarını da ekleyerek coğrafyanın gelişmesine katkı sağlamışlardır.

2.3. Yeniçağda Coğrafya

Bu dönemde coğrafya, Coğrafi Keşifl er ve Rönesans hareketleri sayesinde önemli gelişmeler kaydetmiştir. Bizans’ın Osmanlı Devleti tarafından yıkılışından sonra pek çok bilgin Batlamyus’un Geographike’sinin de aralarında bulunduğu bir-çok eski Yunan yazmasıyla birlikte İtalya’ya sığındı. Bu büyük eserin Avrupa’ya gelişi, haritaların ve coğrafi çalışmaların daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlayan matbaacılığın gelişmesiyle aynı döneme rastlıyordu. Pusula, haritacılık, matbaa, gemi yapımı ve tasarımı gibi faaliyetler Büyük Coğrafi Keşifl erin yapılmasında başat rol oynamıştır. Bartelmi Diaz (Ümit Burnunun keşfi), Kristof Kolomb


ve AmericoVespucci (Amerikanın keşfi), Vasco da Gama (Hindistan), Macel-lan (dünya turu) coğrafyaya küresel coğrafya açısından çok önemli katkılar sağ-lamışlardır. Böylece yeni yerlerin haritalarıyla birlikte Dünyaya ilişkin bilgilerin çoğalmasıyla coğrafya alanında birçok kitap yazıldı. Abraham Ortelius 1570’de ilk Dünya atlasını yaptı. Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Fatih Sultan Meh-met coğrafyaya önem vermiş bu çerçevede Batlamyus’un yazdıklarından çeviriler yapılmış, İstanbul’un planı çizilmiştir. Piri Reis’in Kitab-ı Bahriyesi (Denizlerin Kitabı), Seyit Ali Reis’in Miratü’l Memalik (Ülkelerin Aynası) ve Muhit. Katip Çelebi’nin Cihannüma (Dünyanın aynası), Evliya Çelebi’nin “Seyahatname” adlı eserleri dönemin önemli eserleridir.

2.4. Yakın Çağda Coğrafya

Coğrafya biliminin akademik bir disiplin olarak bilim kimliği kazanması bu dönemde özellikle Alman üniversitelerinde ilk coğrafya bölümlerinin kurulmasıy-la gerçekleştiği söylenebilir. Bu çağın coğrafya bilimi içerisindeki en önemli özel-liği, daha önceki dönemlerde yapılan gezilerin (tanıma ve tanıtma amaçlı) artık bilimsel amaçlı yapılmasıdır. Ayrıca bu çağda insan-çevre etkileşimi bağlamında coğrafya farklı bir çizgiye gelmiştir. Gerek yöntemsel gerekse ilke ve ifade biçimleri yönünden coğrafyanın bilimsel anlamda gerçek kimliğine kavuşma devresi olarak bu dönem ifade edilir. Fiziki Coğrafyanın kurucusu kabul edilen Alexander von Humboldt (Cosmos-Evren), Beşeri Coğrafyanın kurucusu kabul edilen Karl Rit-ter (Coğrafya İlminde Tarihi Esaslar), Darwin’in düşüncelerinden etkilenerek sıkı bir çevreci determinist olan Frederic Ratze (Antropocoğrafya ve Politik Coğrafya) ve Bölgesel Coğrafyanın kurucusu kabul edilen P. Vidal de la Blache coğrafyanın bir bilim kimliği kazanmasına en önemli katkıları sunmuşlardır.

Bu açıdan genel anlamda değerlendirildiğinde Coğrafya bilimi son yüzyıl-da (pozitivizmin etkisiyle bilimsel bilginin önem kazanmasından dolayı) yeni bir kimlik içerisinde kendini yeniden tanımlamayla karşı karşıya kalmıştır. Çünkü 21. yüzyılın başı ile öncesindeki coğrafi ekol coğrafyayı bilimsel bir niteliğine kavuş-turamamanın yanında tasviri-idiografiyi coğrafyanın odağına oturtmuş ki bu du-rum coğrafyanın özellikle sömürü amaçlı keşifl erde ve savaşlarda envanter sağla-yan bir alan olarak önem kazanması ve sonrasında akademik bir dal olarak ortaya çıkmasından sonrada devam etmiştir. Avrupa ülkelerinde 19. yüzyılın başında ku-rumsallaşmaya başlayan coğrafya, yüzyılın sonunda üniversitelerde akademik bir disiplin olarak ortaya çıkarken toplum hayatında da önemli bir yere sahip olmuş-tur (Arı, 2014:343). 1821 Paris Coğrafya Derneği, 1830 İngiliz Kraliyet Coğrafya Topluluğu, 1892 yılında İtalya Cenova’da toplanan kongrenin amacı kolonizasyona bağlı olarak Amerika hakkında bilgi sahibi olabilmekti (Tümertekin, 1990:67))


Tasviri coğrafya geleneğiyle başlayan süreç zamanla değişime uğramış ve di-ğer dallarda olduğu gibi coğrafya biliminde de kendini değişim boyutunda gös-termiştir. Bu sayede coğrafya bilimi çeşitli felsefi hareketler yaşamıştır. Bir bilim olarak coğrafya değişiminde çeşitli devrimleri bünyesinde hissetmiştir. Örneğin, Bilim Devriminde Newtonculukla (dinsel dogmaları reddeder) ilişkili olarak coğ-rafya, dünya haritasına matematiksel doğruluk getirme kaygıları taşımış ve doğal olayları ampirik olarak inceleye çalışmıştır. Diğer yandan Darwin Devriminde ise biyocoğrafi dağılımlar, organizmalar ve doğal ortam arasındaki ilişkiler ve belir-leyici olan coğrafi farklılık etkenine ilişkin açıklamalar (Ratzel, Huntington gibi coğrafyacıları etkileyerek çevresel determinizmi oluşturmuştur) ana konulardır (Livingstone ve Withers, 2010:10). Bu bağlamda süreç içerisinde değişen coğrafi düşünce formu, her dönemde (1500’ler, 1700’ler, 1900’ler, 1950’ler ve günümüze kadarki dönem gibi) yeni paradigmasını oluştururken, bir bilim kimliği kazanma-ya başlaması sonucunda özellikle Amerika’da çevreci determinizme ısrarla karşı çıkan coğrafyacıların yol açtığı buhranlı tartışmalar yaşamıştır. Çevresel determi-nist görüş, Coğrafyanın 1920’lere kadar etkisi devam eden görüşüdür. Darwin’in görüşlerinden (1859 Türlerin Kökeni kitabı) etkilenen bazı coğrafyacılar (Ratzel, Semple, Huntington gibi) doğanın insan faaliyetleri üzerinde yüzde yüz belirleyici bir role sahip olduğunu öne sürmüşlerdir. Öyle ki Huntington klimatik determi-nizmden öylesine etkilenmişti ki iklimin sağlık, fiziksel ve zihinsel yeterlilik üze-rinde belirleyici rolü olduğunu düşünüyor; medeniyet de nüfusun enerji, yeterlilik, bilgi ve yaratıcılığın bir sonucu olduğuna göre iklimin medeniyetlerin ilerlemesin-de ya da gerilemesinde ana etmen rolü üstlendiği kanaatindeydi (Tümertekin ve Özgüç, 2007:11). Bu görüş 1920’li yıllara kadar (Barrows ve Sauer gibi coğraf-yacıların insanın mekândaki belirleyici rolünün fazlasıyla göz ardı edilmesinden rahatsız olması) devam etti. Borrows ve Sauer Amerikan coğrafyasının insanla ilgili konulara eğilmemesinden rahatsızlık duyuyordu (Arı, 2005:6) Stoddart’a (1966:683) göre Darwin’in coğrafi düşünceyi etkileyen doğal seleksiyonla ilgili gö-rüşleri politik coğrafyaya uygulanmıştır. Bu durum çevresel determinist algının coğrafi düşüncenin seyrinde yarattığı etkiyi gözler önüne sermektedir.

Çevresel determinist görüşe karşı çıkan coğrafyacılar** insanın da mekân üzerinde belirleyici bir role sahip olduğu düşüncesiyle possibilizm (olasılcılık) akımını başlatmışlardır. Bu akımda ise insan; tamamıyla çevrenin etkisinde olan edilgen bir varlık olarak görülmez. Aksine yüzyıllardır kazandığı bilgi ve tecrübe-lerle çevreyi denetimi altına alabilen etken bir varlık olarak görülür. Possibilist akı-mın insana atfettiği önem yeni coğrafi paradigmanın habercisi olurken pozitivist

** Bu görüş, doğal ortamın insan faaliyetlerini belirlediğini savunuyordu ancak benzer iklim özelliklerine sahip bölgelerde benzer uygarlıkların gelişmemesi bu görüşün eleştiri alma-sına sebep olmuştur (Roma, Yunan gibi ileri uygarlıkların benzer iklim özelliklerine sahip Avustralya, Güney Afrika ve Şili’de gelişmemiş olması).


akıma giden süreçte önemli bir yapı taşı olduğu savunulabilir. Çünkü possibilist akım insanı mekânla ilişkilendirirken insanı pasif bir obje değil aktif bir güç ola-rak görülüyordu. Sonrasında etkili olan Probabilist (olabilircilik) akımda ise bir insan-çevre sentezi söz konusu oldu. Bu görüşe göre çevre, insan faaliyetlerinin çoğunda belirleyici bir role sahip olabilir ancak insan da faaliyetine engel unsur-ları kısmen de olsa aşabilir. Bu noktada çevre ve insan karşılıklı etkileşim halin-dedir. Çevresel determinizme tepki olarak doğan diğer coğrafi hareket bölgeselci yaklaşımdır. Vidal de la Blache bölgesel yaklaşımın en güçlü savunucularındandır ve Bölgesel Coğrafyanın kurucusu kabul edilir. Bu yaklaşıma göre her bölge faklı ve özel karaktere sahip olduğundan dolayı tektir/biriciktir. Bu yüzden coğrafya biliminde etkisi çok güçlü hissedilen söz konusu paradigma 1950’li yıllara kadar ABD’de, 1960’lara kadar İngiltere’de, 1970’lere kadar Almanya’da ve 1980’lere ka-dar da Fransa’da hakim paradigmayı oluşturmuştur. (Yavan, 2014:44). Bu tarihler coğrafya bilimi açısından o ülkelerde kırılma yılları olurken coğrafyada pozitivist akımın (kantitatifl eşme, mekânsal organizasyonu tek sebep sonuca bağlayarak yasa koyan) başlangıç yıllarını oluşturmuştur.

Pozitivist akıma yönelik eleştiriler postmodern coğrafi akımı getirmiştir. Bu akım ise insan-mekân ilişkisini pozitivizmde olduğu gibi matematiksel modellere dayandırmaz. Böylesine belirsiz ve kararsız bir sosyal evreni tümel açıklamalarla anlaşılır kıldığını sanan kantitatif-nomotetik (matematiksel modellerle genel yasa koyan) yaklaşımıyla anlamaya ve açıklamaya çalışmak mümkün görünmemek-tedir (Kaygalak, 2011:9). Bu bağlamda değerlendirildiğin coğrafya bilimi köken itibariyle uzak bir geçmişe dayanmaktadır. Ancak bir bilim olarak ortaya çıkışı 19. yüzyıl olması nedeniyle uzak sayılmaz. Bilimsel bir nitelik kazanmasında tasviri yaklaşım coğrafyanın başlangıç çizgisini oluştururken bugün gelinen bilimsel yapı coğrafyayı, Nasıl? Nerede? Niçin? sorularına yanıt arayan ve mekânsal örgütlen-meyi, mekânsal yeniden yapılanmayı, doğal süreçleri pozitivist ve post pozitivist (post modern) paradigmada anlamlandırmaya çalışan bir çizgiye getirmiştir.

3. COĞRAFYA’NIN ÖNEMİ

İnsanoğlunun çevresini fark etmeye başladığı dönemden itibaren başlayan ilk coğrafî algıları, bireyin gelişiminde coğrafya eğitiminin rolünü ve önemini gözler önüne sermesi açısından ayrı bir anlam ifade etmektedir. Coğrafyanın gücü ve gü-zelliği insanlar, yerler ve çevreler arasındaki ilişki ağının görülmesine, anlaşılma-sına ve değerlendirilmesine imkân verir. Günlük yaşamda örneğin; coğrafî bilgiye hâkim olan bir birey, sokak satıcıları ile yaya trafiği ya da marketler ile otomobil trafiğinin lokal dinamiklerini değerlendirebilir. Çift çiler ile emlâkçıların arazi kul-lanım stratejilerine ilişkin yaklaşımlarını değerlendirebilir. Aynı birey daha büyük


bir mekânsal ölçekte, şiddetli fırtınalar ile hasar gören çevre ya da gök gürültüsü ve şimşek arasındaki dinamik ilişkileri değerlendirebilir; yağış yetersizliğini telâfi etmek için sulama sistemlerinin kullanımı ya da sıcaklık terselmesi ile şehirlerde-ki hava kirliliği bölgeleri arasındaki ilişkileri; iş aramak için göçeden mevsimlik işçiler ile güneş ve sıcaklık için seyahate çıkan tatilcileri değerlendirebilir. Bütün insanlar yeryüzünde bulunan yerleri, insan ve yaşadığı çevre arasındaki mekansal ilişkiyi algılama ihtiyacı duyarlar. Yani, bütün insanlar coğrafyayı anlamak ister-ler. Küresel ölçekte coğrafî bilgiye hakim olan bir birey örneğin; Büyük Sahra’daki periyodik kuraklık ile açlık tehlikesi yaşayan insanlar arasında, Çernobil nükleer felâketi ile onun insan sağlığı üzerindeki uzun dönemli etkileri üzerinde, Doğu Avrupa ile Kuzeybatı Avrupa’nın ekonomik aktiviteleri arasında, bir ekonomik ve siyasî ilgi topluluğu oluşturan Pasifik kıyısı ülkeleri hakkında, gittikçe daha fazla bütünleşen Avrupa Birliğinin ticaret örüntüsü ile insan göçlerinin yeniden yapı-lanması konusunda, insan topluluğu üzerinde küresel ısınmanın olası etkileri ya da küresel iklim üzerinde tropikal yağmur ormanlarının tahribi arasındaki ilişki-lerin belirsizliği konularında değerlendirme yapabilir (Bednarz ve diğerleri, 1994; Demirkaya, 2003; Aksoy, 2004).

Coğrafya’nın başlıca iki inceleme alanı bulunmaktadır: Yer şekilleri, iklim, bitki örtüsü, toprak vb. elemanlardan oluşan fiziki çevre ile ilgilenen Fiziki Coğ-rafya, diğeri ise insan ve insanın yeryüzündeki faaliyetleri ile ilgilenen Beşeri Coğrafya’dır. Gerçekte Coğrafya’da fiziki çevre ve insan ayrı ayrı düşünülemez. Coğrafya’nın yeryüzündeki, hem canlı ve hem de cansız olaylarla ilgilenmesi ikili “dual” özelliğini edinmesi, iki tür olayın birbirinden ayrı inceleneceği anlamına gelmeyebilir. Çünkü canlı ve cansız olaylar arasındaki karşılıklı ilişkiler yeryüzün-de yer yer farklı mekânlar oluşturmada başrolü oynamıştır. Mekânların farklılaş-masının, diğer bir ifade ile mekân organizasyonunun nedenlerinin açıklanması coğrafyacının işidir. Birçok coğrafyacının, coğrafyayı “mekanda birbirini etkileyen faktörlerin incelenmesi” olarak tarif etmesi bu nedene dayandırılabilir. Mekanda canlı ve cansız olaylar arasındaki etkileşim ve ilişkiler karşılıklıdır. Çünkü tekno-loji bugün için tabiat şartlarına uymak zorunda kaldığı gibi, onu değişikliğe de uğratır.

Coğrafya’nın asıl amacı; mekandaki farklılık ve benzerliklerin, başka bir ifa-deyle değişik coğrafi görünümlerin analizi, insanların mekânı olan yeryüzünün tanınması ve dolayısıyla daha iyi yararlananlara katkıda bulunmasıdır. Özellikle günümüzde çeşitli ulaşım sektörlerinin yeryüzünün hemen her tarafına yayılma-sı ile adeta küçülen dünyanın çeşitli köşelerinde cereyan eden; gerek birey, gerek ulus olarak bizleri ilgilendiren olayları anlayabilmemiz için coğrafi bilgilere gerek vardır. Hem ülke ve hem de uluslararası, ekonomik ya da siyasal birçok problemle-rin temelleri ve aynı zamanda çözüm yolları geniş çapta coğrafyaya dayanmaktadır.


Örneğin UNESCO’nun hızla çoğalmakta olan dünya nüfusuna gıda maddeleri sağ-lamak için kurak bölgelerde tarım alanlarını çoğaltmak ve tarımsal verimliliği artır-mayı amaçlayan büyük bir proje olan “Kurak Bölgeler” bunlardan biridir. Bu proje-de de coğrafya gerek fiziki ve gerekse beşerî yönleri ile geniş çapta yer almaktadır.

4. COĞRAFYA BİLİMİNİN AMAÇLARI

Coğrafyanın asıl görevi, dünya ile ilgili bilgi ve gerçekleri sunmaktır. Her gün coğrafi bilgimizi günlük yaşamımızda kullanırız ve bu bilgilere dayalı olarak ken-dimize ait kararlar alırız. Coğrafi faktörleri, yaşayacağımız yeri seçmek amacıyla kullanırız. Öğrencileri yerleşim, yer ve yerler arası ilişkiler, göçler ve bölge kav-ramlarıyla tanıştırmak, çevreye karşı olan tutum ve değerleri incelemek ve onla-ra zihinsel pratik beceriler vermek coğrafyanın temel unsurlarındandır (Barth ve Demirtaş, 1997). Coğrafya öğretimi ile coğrafi sorgulama becerisine sahip, coğ-rafi bilginin oluşumunu kavramış bireyler yetiştirmek temel ilkedir. Bu temel ilke çerçevesinde ülkesine ve evrene sahip çıkan, doğal yaşama saygılı iyi bir dünya vatandaşı yetiştirmek amaçlanmaktadır. Coğrafya kazanımlarının temelinde; bi-reyin yalnız kendi etrafındaki mekâna duyarlı olması değil, tüm dünya üzerindeki doğal, siyasi ve toplumsal etkileşimlerde bilinçli olma ve çözüm üretme duyarlılı-ğına erişmiş olması beklenir (Öztürk, 2008). Tam ve sağlıklı bir coğrafya eğitimi, dünyadaki diğer insanlarla olan bağlantımızı, çevreyle olan ilişkimizi, kendimizi anlamamıza yardımcı olan, beceri, bilgi, kavram ve temelleri daha iyi algılamamızı sağlar (Tomal, 2004).

Coğrafya biliminin temel amacı, “öğrencilerin yaşadıkları dünyayı anlama-larını” sağlamaktır. Bunun dışında coğrafya eğitiminin diğer amaçları arasında şunlar sayılabilir:

1. Planlamada (Araziden yararlanma) ve Sürdürülebilir Kalkınmada Coğrafya

Daha iyi refah seviyesine ulaşmayı amaç edinen ülkeler; kalkınma plânlarının esasını coğrafi temeller üzerine oturtmuşlardır. Çünkü “Coğrafya’ ile “planlama” kavramında temel unsur “mekân”dır. Dünyada; yerlerin, mekânların kullanılma-sı başka bir deyimle araziden yararlanma coğrafya’nın belli başlı konusunu teşkil eder. Bugün kamu ve özel sektörde, sağlam ve tutarlı bir coğrafya kültürü bulun-mayan insanların iyi bir yönetici olması güç görünmektedir. Sorumluluk mevki-ine atanan ya da seçilen kişilerin çoğunluğu coğrafyayı tasvirî, basit, yüzeysel bir okul coğrafyası olarak bilmektedirler. Üstelik günlük problemlerinde bile coğraf-yanın hangi imkânları sunacaklarını bile bilemeyebilirler. İnsan ile yer arasındaki ilişkiyi inceleyen bilim dalı olan coğrafya; doğal, beşerî ve ekonomik çevrenin in-


Coğrafya Eğitiminde Özel Öğretim Yöntemleri

Documents

Transcript of Coğrafya Eğitiminde Özel Öğretim Yöntemleri