Yol Haritası - Abdullah Öcalan

8/7/2019 Yol Haritas - Abdullah calan

1/55

TRKYEDE DEMOKRATKLEME SORUNLARI, KRDSTANDA ZMMODELLER

(YOL HARTASI)

NSZ

I. Blm: GRII. Blm: KAVRAMSAL, KURAMSAL ve LKESEL EREVEA- KAVRAMSAL EREVEB- KURAMSAL EREVEC- LKESEL EREVE1- Demokratik Ulus lkesi2- Ortak Vatan (Demokratik Vatan) lkesi3- Demokratik Cumhuriyet lkesi4- Demokratik Anayasa lkesi5- Demokratik zm ilkesi6- Bireysel ve Kolektif Haklar ve zgrlklerin Birliktelii lkesi

7- deolojik Bamszlk ve zgrlk lkesi8- Tarihsellik ve imdilik lkesi9- Ahlk ve Vicdan lkesi10- Demokrasilerin z Savunma lkesiIII. Blm: TRKYEDE DEMOKRAS SORUNU ve DEMOKRATK ANAYASAZMA- TRKYEDE DEMOKRAS SORUNUNUN ORTAYA IKII, GELM veSONULARIB- KRZDEN IKI ve DEMOKRATK ANAYASA ZM1- Demokratik Ulus2- Ortak Vatan (Demokratik Vatan)3- Demokratik Cumhuriyet4- Demokratik zm5- Bireysel ve Kolektif Haklarn Ayrlmazl6- deolojik Bamszlk ve zgrlk7- Tarihsellik ve imdilik8- Ahlk ve Vicdan9- Demokrasilerin z SavunmasIV. Blm: KRT SORUNU ve ZM OLASILIKLARIA- TRK-KRT LKLERNDEK TARHSEL DYALEKTKB- CUMHURYETN KAPTALST MODERNTE PROJESNN TIKANMASI vePKKNN ORTAYA IKIIC- KRT SORUNUNDA ZM OLASILIKLARI1- Kapitalist Modernite Hegemonyaclnn Ulusal mhac zm2- Krt Federalist Ulus-Devleti zm3- Demokratik Ulus zma- Demokratik Ulusb- Ortak Vatan (Demokratik Vatan)c- Demokratik Cumhuriyetd- Demokratik Anayasa


2/55

e- Bireysel ve Kolektif Haklarn Ayrlmazlf- deolojik Bamszlk ve zgrlkg- Tarihsellik ve imdilikh- Ahlk ve Vicdani- Demokrasilerin z Savunmas

4- Demokratik zmn Ad Dzeyinde Somutlatrlmas: KCK5- KCK zmnn Olas Uygulanma Boyutlara- Ekonomik Boyutb- Sosyal Boyutc- Gvenlik Boyutud- Diplomatik BoyutV. Blm: EYLEM PLANI1- Geleneksel nkrc ve mhac zm Plan2- Federalist Milliyeti zm Plan3- Demokratik zm Plana- Birinci Aama

b- kinci Aamac- nc AamaVI. Blm: SONU

NSZ

Bu deerlendirmeyi Trkiyede demokratikleme tartmalarnn younlat ve bu tartmalarntemelinde yer alan Krt sorununun zmnde 2009 ylnn bizzat Cumhurbakan SaynAbdullah Gln deyimiyle Ya zlecek, ya zlecek derecesinde nem arz etmesi vetadm sorumluluk nedeniyle sunmak durumundaym. Ayrca devlet gvenliiyle ilgili btntemel kurumlarn sorunlarn zm aciliyetleri konusunda gsterdikleri aklayc tavrlar,kamuoyunda ahsmla ilgili deerlendirmeler ve arlar nedeniyle sunu daha da nem kazand.Ayn konuda 1990larn banda dnemin Cumhurbakan Sayn Turgut zaln, 1997deBabakan Sayn Necmettin Erbakann szl ve yazl dilekleri, ayn dnemde Ordu Toplumsallikiler Blmnden gelen bilgilendirme notlar, 1999da tutuklanma dneminde on gnlktutuklanmayla ilgili soruturma srasnda ve soruturma srecinden sonra baz yetkililerle yaplangrmeler, yine eitli makamlara yazl olarak sunduum mektuplar ve deerlendirmeyazlarma ilaveten Trkiye Cumhuriyetinin eiliminin biraz daha belirginlik kazanmas busunuta etkili olmutur.

I. Blm: GR

Demokratikleme sorunlar tarihte hep var olagelmitir; oka yanstlmaya alld gibiAvrupa modernitesiyle ortaya kan bir olgu deildir. Toplumlarn doasnda demokratikeilimler her zaman mevcuttur. Demokrasi znde her varlkta gzlemlediimiz kendisine ilikininisiyatif ve ynelim, ynetim olgularyla balantldr. Bunun evrensel bir grnm olduukansndaym.Uygarlk tarihinde zellikle Smerlerde balang dnemlerinde tarm toplumu ve kent halknnszclerinden oluan meclis kurumlarnn nemli rol oynadklar kantlanmaktadr. lkgzlemlenen demokratik kurumlarn Grek-Atinada deil, Smer kentlerinde olutuu inkr


3/55

edilemez bir gerekliktir. Sre iinde ynetimde rahip, politik ynetici ve askeri yetkilininarlnn artmasyla demokratik kurumlar ikinci plana dmler ve ynetimdeki nemleriniyitirmilerdir. Tanr-krallar a olan Nemrutlar ve Firavunlar dneminde tm halk yaratlmkullar olarak anlamlandrldndan, artk demokratik kurumlardan bahsetmek mmkn deildir.Benzer sreler hemen hemen tm uygarlklarda yaanmtr. lkada bunun son rneini Atina

ve Romann demokrasi ve cumhuriyet deneyimlerinde grmekteyiz.Ortaada Hristiyanln ilk dnemlerinde, yani henz Bizans mparatorluunun resmi diniolarak kabul grmedii dnemde ve slamiyetin ilk yllarnda demokratik unsurlar nemkazansa da, gl olan imparatorluk gelenei hzla bu unsurlarn etkilerini tasfiye etmi ve katmerkezi ynetimlerle varln srdrmtr. Avrupa ktasnda 1000li yllarn banda ykselenyeni kent kurulular uzun sre demokratik geleneklerle ynetildiler. Kentler uzun sre feodalotoritelere kar bamsz ve demokratik kurumlarn savunmak zorunda kaldlar. Gelien krallkrejimlerine kar prenslerin ve bamsz ky (krsal) toplumlarnn direnilerinde de demokratikunsurlar nemli rol oynadlar.15. yzyldan itibaren mutlak monarilere dnen krallklar, geleneksel uygarlklar gibidemokratik kurumlar da byk oranda devre d braktlar. Sadece Britanya Adasnda 1216da

kralla kar resmen kabul ettirilen Magna Charta, demokratik bir gelenek olarak varlnkorudu. 1789 Byk Fransz Devrimi, mutlak monariye kar bir halk devrimi olarakbalamasna ramen, sre iinde burjuvazinin diktatrlne dnt. Bu diktatrlkulus-devlet olarak rgtlenip, kendini mutlak monarinin ok daha stnde bir otoriteyle donatt.Britanya mparatorluunun bl-ynet politikasyla oalan kk ulus-devletlerle Avrupada birdenge statkosu ina edildi. Ulus-devlet dahilinde yrrlkteki rejimler, tm liberal ideallerineramen, elitlerle icra edilen oligarik rejimler niteliindeydi. Var olan parlamenter kurumlaroligarik elitlerin egemenliini hibir zaman tasfiye edemediler. phesiz kent ve kr halknnuzun sreli mcadelesine dayanan demokratik kurumlar da hibir zaman tamamen tasfiyeedilemedi. Dolaysyla gnmze kadar Avrupada geerli olan demokrasi, burjuvazininoligarik gdm altnda halk ierii snrl olan bir snf demokrasisidir. 1950lerden sonraAB (Avrupa Birlii) olarak ulus-devleti aan bir demokratik birlik konfederasyonu tekil etmeabasna ramen, ulus-devletlerin oligarik tekeli krlamamaktadr. Deneyim nemlidir, amabaarans kesin deildir.Tm dnyada yaand gibi, Osmanlmparatorluu da endstri devrimi temelinde 19.yzyldan itibaren hegemonyasn kesinletiren Britanya mparatorluu bata olmak zereAvrupal byk glerin etkisine girdi. Eski Ortadou devlet geleneine dayal olarak ina edilenmparatorluk, ulus-devleti akmlarn hzla geliimi karsnda zlmemek iin kendinibrokratik temelde yenileyip daha sk bir merkez Osmanl ulus-devletine dntrmek istedi.Gelien i isyanlar serte bastrlmak istendi. Sonuta Anadolu ve Kuzey Mezopotamyadaarlkl olarak Trk ve Krt milliyetleriyle ok sayda etnik gruptan oluan ve bugnk TrkiyeCumhuriyeti olarak ina edilen varlk mparatorluktan miras olarak kald. Bunda belirleyici rolBritanya mparatorluu oynad. Sre iinde 20. yzyln balarndan itibaren kendini ttihat veTerakki Partisi olarak devlet iinde rgtleyen ve kark milliyetlerden oluan ismen Trkburjuvazisi, ok kat bir milliyetilikle nce kinci Merutiyet dneminde, sonra Cumhuriyetrejiminde diktatrle gitti. Bata Mustafa Kemal Paa olmak zere baz karizmatik liderlereramen, devlet iindeki brokratik oligarik diktatrlk gnmze kadar varln korudu.Sa-sol, laik-dinci ayrm yaplmakszn kurulan devlet odakl legal ve illegal birok siyasi partive cemiyet, oligarik diktann kurumsal ve ideolojik etkisini yaayp yaatmaktan kendilerinialkoyamadlar. Gnmzde yrtlmeye allan Ergenekon yarglamalar, son yzyln devlet


4/55

iindeki bu oligarik dikta geleneiyle ilgili olup, sonular asndan demokrasinin kaderinibelirleyecek denli nemli bir yarglama olarak deerlendirilebilir.Trkiyede demokrasi Merutiyetten, hatta Tanzimattan beri tartlan bir konu olmasnaramen, kuram ve kurum olarak geliemedi; zellikle demokrasinin demosu, halk olan tabanaindirgenemedi. Daha ok tara eraf ile devlet brokrasisine dayanan oligarik iki sekin grup

arasnda oynanan bir oyuna dnt. Gerekten halkn karlaryla ilgili olabilecek her ey ikisekinci oligarik grup tarafndan ortaklaa bastrld, ezildi. Sistem kendini halka karekonomik, ideolojik, politik, askeri ve kltrel olarak ok sk ve kapal bir biimde ina etti vepekitirerek gnmze kadar srdrd. Fakat gelien toplumsal yap ve halk mcadeleleri buyapy kuruluundan beri ve en ok da gnmz koullarnda sarsmaktan geri kalmad.Demokratikleme sorunlar bu gelimelerle balantl olarak geliti. Rejimin ie kapal karakterive kat milliyeti, dinci, cinsiyeti ve pozitivist bilimci dier ideolojiler nedeniyle sorunlartartma alannda bile doru bir tanmlanmaya kavuturulamad. Hukuk, devlet kurallarolmaktan teye gitmedi. Birey ve halkn hukukuna asla frsat tannmad. Verilen izinler degdml olmaktan ve sk sk darbelerle kesilmekten kurtulamad. Ne anlaml bir ifade zgrlne de rgtlenme zgrl tannd. Belli bir toplumsal konsensse dayanmayan ifade ve

rgtlenme zgrl bu nedenle ska tasfiyeye uramaktan kurtulamad. Temel ifade vergtlenme zgrl tannmaynca, bunun iin gereken toplumsal konsenss olumaynca,balca demokratikleme alanlar olan ezilen snflarla dinsel cemaatler ve halklar iin yeterliifade ve rgtlenme zgrl yaama geirilemedi. Bu konuda var olduu idea edilen her hak,atlan her adm ya hi uygulamaya geirilmedi ya da darbeler veya yazlan ve yazlmayan baztuntan yasalarla yaamsal olmaktan alkonuldu.Krtler ve Krdistana ilikin olarak da bu yazlan ve yazlmayan tuntan yasalar en kat tarzdageerli klnd. En kat yasalar Krt ve Krdistan gerekliklerine ilikin olarak acmaszcauyguland. Fiziki cezalandrmalarla birlikte ok derinden ve kapsaml asimilasyonistprogramlarla Krtlk ve Krdistanllkla ilgili ne varsa ya tasfiye edilerek, yasaklanarak ya dabirlikte resmi ideoloji iinde eritilerek yok edilmek istendi. Bu politikalara ve yasalara kar kan birok grup gibi, kendini sol gelenek iinde ve PKK adyla tanmlayan bir grup insann1970lerde balatt direni, eitli aamalar halinde, byk aclar ve kayplar pahasnagnmze, 2009lara gelip dayand. Bu direni yol at gelimelerle demokrasi sorunlarnnaa kmasnda ve zme kavuturulmasnda byk rol oynad.Bu koullar altnda dta ABD ve ABnin de oligarik dayatmalara eskisi gibi bavurmaktan uzakdurmalar ve kendi karlarn da zorlayan gelimeler nedeniyle demokratik zmlere akolmalar, Trkiye politik ortamnda ilk defa demokratik zm ansn arttrmaktadr. Bumeyanda yeni ve toplumsal konsensse dayal bir sivil anayasa ihtiyac zm iin bata gelenart olmaktadr. Bu temelde tm toplumsal kesimlerin konsenssyle garanti altna alnacaktemel bireysel ve toplumsal haklarla ifade zgrl ve demokratik rgtlenme haklarbelirleyici nem kazanmaktadr. Bireysel ve toplumsal zgrlkler ve haklar zerindeykselecek bir anayasa, Cumhuriyetin demokratik, sosyal, laik ve hukuki niteliini gerekanlamda ilerlie ve gvenceye kavuturacaktr.Bu anayasal erevede dier toplumsal sorunlarda olduu gibi Krt sorunu da zm yolunakonulabilecektir. Kat ulus-devlet gmleini esneten bir Cumhuriyet, Krtlerin bireysel vetoplumsal haklarn kazanmas sonucunda, blnmek urada kalsn, tarihte hep kurucu unsurolarak rol oynam temel bir direin daha da salamlatrlmasyla gerek ve kalc birdemokratik btnle kavumu olacaktr. Bu temelde yaad ar travmalardan, sonu gelmezmal ve can kayplarndan, ac ve gzyalarndan kurtulmu olacaktr. Bylelikle lke ve milletin


5/55

gvenlii, kalknmas ve mutluluu kalc klnacaktr.

II. Blm: KAVRAMSAL, KURAMSAL ve LKESEL EREVE

Trkiye somutunda demokratikleme ve Krt sorununa zm iin baz kavramlarn aka

tanmlanmasna, muhtemel zmlere gidilirken temel varsaymlara, kuramsal ereveye vebal kalnmas gereken ilkelere ihtiya vardr. Sorunlar gnlk ve dnemsel olmaktan yapsalolmaya kadar deiik sre kavramlarnn aklanmasn gerektirir. Gnlk ve dnemselzmlerin yapsall iermemesi sorunlarn yeniden nksetmelerine yol aabilir. rnein bazsorunlar ynetmelikler ve yasalarla zmlenebilir, ama yapsal-anayasal sorunlar ynetmeliklerve yasalarla zlemez. Yapsal sorunlar anayasal sistemle ilgilidir ve o erevede zmgerektirir.

A- KAVRAMSAL EREVE

Trkiyede yakn gemite adn koymak dahi bazen yasaklandndan, sorunlar kavramsal

dzeyde bile tkanlabiliyordu. Krt kavram, yine daha nceleri sol literatrn birok kavramyasaklanmtr. Halen Krdistan kavramndan ekinilmekte ve resmi evrelerdekullanlmasndan kanlmaktadr. Krdistan kavramnn bilimsel gelimesine deinmek yerine,bunun blge halknn niteliinden kaynaklandna, yani Seluklu ve Osmanl ynetiminceKrtlerin Diyar anlamnda younca kullanldna ilikin ok sayda kant ortaya koymakmmkndr. Cumhuriyetin kuruluunda Krdistan Mebusu, Krdistan Meclisi, KrdistanVilayeti gibi kavramlar bizzat Mustafa Kemal Paa tarafndan bolca kullanlmtr. nkrc,asimilasyonist dnemde Krt ve Krdistan kavramlarnn yasaklanm olmas geerliliklerini yokedemez. zme gidilirken Krt ve Krdistan adlarnn kullanmna yasak getirilmesi batanzmszle gtrr. Ayrca ad olarak kullanlmas yanl ve kabul edilemez durumlar ortayaktnda, ilgili yargyla birlikte taraflardan kimilerince reddedilir.Aka tanmlanmas gereken kavramlarn banda demokratiklemenin kendisi gelmektedir.Demokratikleme Trkiyede en ok arpklatrlan kavramdr. Benim deerlendirmemdekullandm anlamyla demokratikleme snf kkenli deildir. Tm toplumsal balamlarkapsar. Herhangi bir snf veya tabakann damgasn tamaz. ster aznlk ister ounluk, farkldil, din, etnisite ve ulusallklar ne olursa olsun, tm toplumsal kesimlerin ayn ifade vergtlenme zgrlnn ve bireysel haklarn devlete kar gvenceye alnmasn ifade eder. Nedevletin demokrasi ne de demokrasinin devlet iinde eritilmesi, etkisizletirilmesi dorudur. Herikisinin rol ve ilevi farkldr. Devlet ve demokrasinin birbirini dengelemesi,demokratiklemenin en hayati sorunlarndan birisidir.nem tayan ve zme doru gidilirken aydnlatlmas gereken dier bir kavram ikilisicumhuriyet ve ulus-devlettir. Her cumhuriyet bir ulus-devlet deildir. rnein RomaCumhuriyeti byledir. Kendine cumhuriyetim diyen her ulus-devlet de cumhuriyet olamaz.Cumhuriyet kavram demokrasiyle ilgili olup, halkn da iinde yer ald toplumsal kesimlerinoligarik tekelci elitlere taklmadan temsili ynetimini ifade eder. Ulus-devlet ise ak rneifaist talya, Nazi Almanyas ve Japonyada gzlemlendii gibi devlet = millet zdeliinedayanr. Millet iinde farkl kar gruplarn hak ve zgrlkleriyle birlikte kabul etmez. Devletve millet iindeki gruplarn elikili ve farkl karlara sahip olmalarna imkn tanmaz. zndediktatrlktr. ekli demokratik rtler bu niteliini deitirmez. Dolaysyla Trkiyede zmegidilirken cumhuriyet ve ulus-devlet kavramlarn doru tanmlamak ve kavramak nem tar.


6/55

rnein Krt sorunu Cumhuriyet iinde zmlenebilir, ama Cumhuriyetin inkr anlamnagelen ulus-devlet iinde zmlenemez.Ortak vatan ve millet kavramlarnn aydnlatlmas da zm asndan hayatidir. Farklkltrlerden halklarn ayn corafyay ortak vatan olarak kabul etmeleri gayet mmkndr vetarihte ska karmza kan da budur. rnein eskiden Anadolu ve Mezopotamya denilen ve

bugn genel olarak Trkiye ve Krdistan olarak adlandrlan corafyalar, birok halkn-Trklerin, Krtlerin, Ermenilerin, Asurilerin, Araplarn, Yahudilerin, Hristiyanlarn, Rumlarn,birok Kafkas kkenli grubun- ortak vatandr. Yalnz Trklere ve Krtlere vatan klmak adil vegereki deildir. Trkiye Cumhuriyetinin devlet snrlar olarak buralar kapsamas, bucorafyalarn tek bana Trk etnisitesine aidiyetini dourmaz.Ortak millet kavram iin de benzer bir tanm gelitirilebilir. Millet sadece tek tekvatandalardan olumaz; ayrca ve daha nemlisi, bu vatandalarn mensubu olduklar halklarn,hatta milletlerin milleti olarak da anlalmaldr. Eer ortak vatan kavramnda anlalrsa, ozaman bu kavram dahilinde olan ve ayn devletin snrlarnda yaayan tm halklarn vemilletlerin ortak milleti, o devletin milleti olur. Nasl Trkiye Cumhuriyeti, Trkiye BykMillet Meclisi diyorsak, Trkiye Milleti demek de demokratikleme asndan daha zmleyici

bir kavram olacaktr.Kimlik kavramna aklk getirmek zme katk sunacaktr. Kimlik toplumlarn herhangi birnitelikteki dini, milli, etnik, kltrel, cinsi vb. aidiyetini ifade eder. Fakat bu konuda nemli olan,kimliklere ucu ak ve esnek mi, yoksa ucu kapal ve kat m yaklatmzdr. Ucu aklk veesneklik demokratik zmlere muazzam katk salar. Ucu kapallk ve katlk ise zm okzorlatrr. Kimliklerin birbirleriyle melez ilikiye girmelerine zenginlik olarak yaklamakmmkndr. nemli olan, sentezle bir kimliin dieri iinde erimesinin ok farkl ve elikiliyaklamlar olduunu kavramaktr.Kavramsal sorunlara ilikin olarak en nemli husus, kavramlar fetiletirmemektir; herhangi birtoplumsal olguyu dar bir kavramn abartl, gerekliini aan oven bir deeri halindesunmamaktr. rnein ulus, lke, din, dil vb. gibi deiken ve soyut olan baz kategorileri temeldogmatik deerler olarak dayatmak, demokratik zmlerin ruhuna aykrdr.

B- KURAMSAL EREVE

Demokratiklemeye ilikin baz kuramsal erevelere aklk getirmek zme katkdabulunacaktr. Ulus-devlet kuramyla demokratik ulus kuram arasnda ak seik ayrm yapmakbata gelen en temel husustur. Ulus-devlet tek dilli, tek etnisiteli vatanda homojenliini esasalr. Ayrca bu vatanda ayn resmi inanca balayarak ayn ritelleri gerekletirmeyekoullandrr. Bahsedilen inan vatanseverlik deil, oven milliyetilik ve dinciliktir. Ulus-devletiliki ve elikileri iinde toplumsal farkllklar kabul etmez. Her grubun dierleriyle zdeliiniesas alr. Bunun faist ideolojiye uygun bir ulus kuramna denk dt aktr. Demokratik uluskuram olduka farkldr. ok dilli, dinli, etnisiteli, uluslu, kltrl, karlar farkl gruplar vebireylerden oluan bir ulus tanmna sahiptir. Vatanda ve grup aynln esas almaz. Devlet =ulus tanmn kabul etmez. Her ikisinin farkl oluumlar olduuna inanr. Devlet ve demokrasi,zerinde hassasiyetle durulmas gereken farkl iki alandr. nemli olan, bu iki alann birbirininmeruiyetini tanyarak denge iinde varlk kazanmasn anayasann en temel hkm halinegetirmektir. Demokratik ulus kuram vatanda kadar grup, cemaat ve sivil toplumun da nemliolduunu varsayar ve varlklarn anayasal gvenceye kavuturur. Soyut vatanda kavramnn birliberal lafazanlk olduunu, vatandan ancak grup, cemaat veya sivil toplum mensubiyetiyle


7/55

somut bir anlam kazandn dnr.Dier nemli bir kuramsal sorun anayasaya ilikindir. Anayasa kuramnn temelinde yatanDevlet mi, birey mi esas olmal? sorusu ok tartlm bir husustur. Devleti dzenleyenkurallarn btnl olarak anayasa kuram ile bireyin devlet karsnda hak ve zgrlklerinidzenleyen anayasa kuramlar arasnda byk fark vardr. Ayney kolektif hak ve zgrlkler

iin de geerlidir. Demokratikleme kuramnda esas alnmas gereken anayasa kuram, ak ki,bireysel ve kolektif haklar ve zgrlkleri devlete kar koruma anlayna dayanr. Azamirgtlenmi iktidar olarak devletin korunmaya ihtiyac yoktur. Zaten varl korunmay ifadeeder. leyiini temel kurallara balamak demokratik anayasa kuramna ters dmez.Demokratikleme kuram asndan iyi kavranmas gereken bir husus da toplumsal sorunlarndevleti zmleriyle demokratik zm kuramlar arasndaki ok nemli ayrmdr. Devletikuram toplumsal sorunlarn zmn her eyin devletletirilmesinde grr. rnein din gibimetafizik felsefeyi ve inanc ilgilendiren bir konu bile devletletirilerek, zmden ziyade sorunhaline getirilir. Hemen hemen dier birok ekonomik, sosyal, kltrel, ulusal sorunlardevletletirilerek veya devlet gdmne alnarak zmlendii zehabna kaplnr. Ak ki bukuram sorun zmez, sorunlar arlatrr ve oaltr. Demokratik zm kuram sorunlarn

sahibinin devlet deil toplum olduunu, dolaysyla zmnn de ilgili toplumdan gelmesigerektiini esas alr. lgili toplum birimi kendini ne kadar zgr ifadeye ve rgtlenmeyekavuturursa, bunun kendi zmne de o kadar yol aacan idea eder. Devleti kuram ilgilitopluma hep kural dayatrken, demokratik kuram ilgili toplumun kendi inisiyatifinin nemtadn ve kendisini belirleme ve ina etme hakkna sahip olduunu syler. Devletle ilikininbirbirini ya tamamen reddetmesini veya tersini iermez. liki ve eliki iinde gerginlikleryaasalar da, uzlama ve bar iinde bir arada yaamalarn ngrr. Bu meyanda demokratikzm barla da balantldr. Her bar demokratik zm eksenli olmayabilir, ama herdemokratik zm onurlu bar dediimiz her varln geliim hakikatini salama alr. Onurlubarlar birbiriyle baran glerin birbirlerinin varln ve geliim hukukunu tanmalarylagerekleir.Devleti kuramlarn dier bir sakncas, sorundan etkilenen karsndaki gleri de devletilieyneltmesi, yani tek zm yolu olarak kendi ulus-devletini dayatma riskine sokmasdr. Bir nevidevlete kar devlet zihniyetine gtrr. Demokratik kuramn yksek zmleyicilik ans nedevlet snrlarndan ayrlmay, ne de kar ulus-devlete ynelmeyi gerekli ve zorunlu klmasdr.Devlet olmayan, devleti hedeflemeyen, ret ve inkr da etmeyen esnek bir zm ngrmesidemokratik kuramlarn byk ansdr.Temel kuramsal bir sorun da bireysel ve kolektif haklar kuramna ilikindir. Bu konudamuazzam bir speklasyon vardr veya gelitirilmitir. Liberal bireycilik anlaynn saptrd birkonudur bu. Sosyal bilimin asgari bir kavran bile bireysel olann toplumsal, toplumsal olannda bireysel olduunu, birinin dierini iinde tadn gsterir veya anlamlandrmamz salar.Toplumsallk olmadan bireyselliin asla yaanamayaca, bir insan tek bana bir haftalna biryere braksak hemen anlalr. Ayrca toplumun bireysel abalar ve ilikilerden olutuu da bilgeolmay gerektirmeyen saduyulu bir anlayla rahatlkla kavranabilir. Sorunun arlatrlmasliberalizmin homojen ulus ve vatanda yaratmak iin grup, cemaat ve sivil toplum hukukunureddetmesinden kaynaklanr. Bu kolektivitelerin zgrlkleri ve haklar ne kadar budanrsa,sermaye ve ulus-devlet tekellerinin azami smr ve iktidar anslar o kadar artar. Bireyselhaklardan bahsedip kolektif haklardan bahsetmemek, hatta daha da ileri gidip kolektif haklar reddetmek faist yaklamla ilgilidir. Bireyin mensup olduu kolektiviteye hak ve zgrlktannmadan, bireysel hak ve zgrlk tanmann hibir kymeti yoktur. Ayrca kuramsal olarak


8/55

bu mmkn de deildir. Burada tam bir Ali Cengiz Oyunu oynanmaktadr. Birey olarakslam yaayabilirsin, ama toplumsal olarak yaayamazsn demek hem bir faist demagoji, hemde bir eliyle verip dier eliyle alma kurnazldr. Bireysel ve kolektif haklar ve zgrlkler etletrnak gibi birbirini btnleyen haklar ve zgrlklerdir. Elbette bu konuda bireyi inkr eden hertr ar cemaatilik ve kolektivistilikle toplumu inkr eden her tr ar bireycilii reddetmek,

bireysel ve kolektif haklar ve zgrlkler kuramnn en temel kriterleridir.Demokratikleme sorunlarnn zmnde kuramsal ereveyi gelitirirken, en nemli birsorunun da Avrupa ve zellikle Fransa merkezli pozitivist sosyal bilimcilikten kaynaklandnok iyi kavramak gerekir. Beinci Cumhuriyet deneyimi yaamasna ramen Fransann hemhalen laiklik, yurttalk ve cemaatilik nedeniyle sorunlar yaamasnda, hem de Britanyamparatorluu karsnda dta, tm Avrupada ve dnyada hegemonik ideasn kaybetmesindepozitivist sosyal bilimciliin belirleyici pay vardr. Trkiye Cumhuriyeti ve daha ncekiTanzimat ve her iki Merutiyet deneyimi esas olarak Fransz nc Cumhuriyet deneyiminikendilerine temel aldklarndan, ayrca modernite ideolojisi olarak Fransz pozitivizminibenimsediklerinden, bunun gnmzde yaanan demokratik sorunlardaki payn aratrmak vesonularn netletirmek byk nem tar. Akas eer Cumhuriyet doksan yldr

demokratikleme ynnde kaplumbaa hznda bir yry bile gerekletirememise, Franszpozitivizminin teorik ve cumhuriyeti deneyimlerinin bundaki pratik etkisini aa karmadanbaarl zmler gelitirmek yine de zor olacak, eski sorunsallklar devam edecektir. Franszpozitivizmi ve cumhuriyetilik deneyiminin tm etkilerinin reddinden bahsetmiyorum. Ama1950ler sonrasnn bilimsel devriminden ve demokrasi kuramndaki byk gelimelerdenyararlanp olumsuz etkilerini amazsak, byk bir demokratikleme ve fikir zgrl ansn iyikullanmam olacaz.Teorik ve pratik balamdaki Fransz etkisi gnmz iin de byk nem tamakta vezmlenmeyi gerektirmektedir. Genel olarak Avrupa merkezli sosyal bilimin de gnmzdebyk eletiri ald bilinmektedir. Ortadouya ilikin oryantalizmin maskesi giderekdrlmektedir. zcesi unu demek durumundaym: Ortadounun 15.000 yldan berikantlanm kltrel nclk deerlerini, zellikle son 5.000 yl akn merkezi uygarlklarnbaat olmu kltrel deerlerini, ondaki zm olanaklarn hepten gz ard edip, ou daOrtadou kltrnden arlm Avrupann son be yz yllk kaba maddeci pozitivist yaklamlkltryle sorunlarmza, temel toplumsal sorunlara anlam ykleyebileceimizi ve bu sorunlarzebileceimizi pek zannetmiyoruz. Bu kltr esas alnarak varlacak zmler daha hastalklyaplanmalara yol aabilir. Doru olan, Avrupa merkezli ideolojik hegemonyadan kurtulmak,Ortadou ve dier Dou geleneindeki muazzam insani deerleri ve toplumsal sorunlarn zmyaklamlarn gndemletirmektir. Eer bir Trkiye veya Ortadou modelinden bahsedilecekse,bu modelin ancak bu byk tarihsel ve toplumsal gerekliklerden kaynaklanmas gerektii gayetaktr.Pozitivist felsefenin en nemli sonularndan biri, idea ettiinin aksine dogmatizmin en katbiimine yol aan niteliidir. Bilimsellik ad altnda modernite dogmatizmini merulatrm,dinden daha kat bir inan fanatizmine yol amtr. rnein ulus, lke, devlet, snf, toplum vb.kavramlara yklenen anlam Allah kavramna yklenenden daha kesin niteliktedir. Bu kavramlartanrdan da gl tanrsallklar halinde yceltilmi oluyorlar. Dolaysyla hem bu kavramlargerek ieriklerini yitiriyorlar, hem de genelletirilerek hakikat kapsamn yok ediyorlar.Nesnelletirme znelletirmeden daha tehlikeli bir dogmatizme gtryor. Dnyadaki son beyz yln sava gereinin ve gnmz dnyasnn birok alanda srdrlemezlik snrlarnadayanmas pozitivist materyalizmle yakndan balantldr.


9/55

Nesnel dogmatizmden kurtulalm derken znel dogmatizmi yelemi olmuyoruz. Batnnideolojik hegemonyasndan kurtulmak nceliimiz olmaldr. Ancak o zaman toplumsal sorunlarve bunlardan en nemlisi olan demokratiklemeyi kendi toplumsal doasna uygun olarakgndemletirebiliriz. Kalc demokratikleme tam bir fikirsel zgrlk iinde kendi toplumsaldoasna uygun olarak tartldnda zmn bulabilir. Avrupa merkezli sosyolojik kavram ve

kuramlarla bata slam kltr olmak zere muazzam bir katmanlar blou tekil eden kltrelmiras gncelletirilemez, zmlenemez. Son iki yz yllk oryantalist uygulamalar bu gerekliiyeterince kantlamtr. Tek bana srail-Arap anlamazl bile nasl bir zmszlkyaandn gsterdii gibi, srail ve Arap kavramlarnn (pozitivist ulus kavramlar) kendi banabirer sorun reten mekanizma olduu da bu kantlamann rnekleri olarak sunulabilir. srail veArapla ne kadar gereklik yklersen, sorunu o kadar iinden klmaz hale getirirsin. nkhem Arap, hem srail kavramlar idea edilen gerei tamaz, hakikatini ifade edemez.Benzer bir uygulamay Trk ve Krt kavramlar iin de nerebiliriz. Trke ve Krte ne kadargereklik yklenirse, bu durum bu kavramlar etrafnda oluan sorunlarn o denli arlamasnayol aar. Krt ve Trk kavramlar en ok da son yzyln zayf bir olgusallk kazanm gerekleriiken, zayf olmas gereken ama tersine ok abartlan hakikatleri dzeyine ykseltilince, altndan

klmaz sorunlara yol amlardr. Pozitivist din olarak milliyetilik, toplumsal sorunlargeleneksel dinlerden daha ok arlatrmaktadr. zcesi demokratikleme kuramlar nesnel veznel dogmatizmden kurtulunduu oranda gereki zmlere katk sunar.Kuramsal balamda ele alnmas gereken dier bir konu tarihsellik ve imdilik, gncellikarasndaki ilikidir. Pozitivizmden esinlenmi nesnel dogmatizm etkisini en ok tarih ve imdiarasndaki anlam zerinde gsterir. Ya imdiyi tarihin kat determinist bir nicelik birikimi olarakkabul eder, ya da tarihi imdinin geriye doru uzanm bir nicel birikimi sayar. Aslnda tarih veimdi arasnda bir fark grmemektedir. Dolaysyla tarih reddedilmi olmaktadr. imdi neysetarih odur demek korkun bir hatalar ve yanllklar yuman oluturur. Kald ki, imdininpozitivist inas yzde doksan hakikatin inkr zerinedir. Tarihe yansmas ya muazzam niteliktebir inkra ya da tersine bir abartmaya gtrr.Doru olan, tarihin imdiyi nasl koullandrdn titiz bir aratrmayla belirlemedir. Hibirtoplumsal sorun tarihinden kopuk veya ters olarak ele alnp zmlenemez. Tarihiniyanstmayan bir imdiden bahsedilemez. imdiyi tarihte aramak ne kadar doru bir yntemse,tarihi de biraz imdide aramak o kadar doru bir aray yntemidir. Ama bundan tarih = imdisonucu karlamaz. Aralarnda koullandrma kesindir. Tehlikeli olan, koullandrmay dorulmeden aynlatrmadr. O zaman kadere boyun eilmi olunur ki, ne bir sorunun anlalmagerei kalr ne de zm ans doar. imdiyi bir zgrlk, zm frsat olarak grmek, amakoullarn tarihsel hakikatlerde aramak kaydyla. Aralarndaki sk koullanmay grmek nekadar nemli ve gerekliyse, fark grmek de o kadar doru ve zme katk sunucu niteliktedir.Kuramsal ereveye ilikin son bir katky din ve ahlk eksenli dnce ve pratiklerde aramakgerekir. Demokratiklemeyi sadece bir siyasal kuram erevesinde zmek ne adil ne devicdanidir. Toplum sadece siyasi bir gereklik deildir, ahlki ve dini bir gerekliktir. Din veahlk birlikte binlerce yl mensup olduklar toplumlarn sorunlar zerinde en fazla durmu vezm retmi olan kurumlardr. Bu tarihsel, vazgeilmez kurumlar gz ard ederek, sadeceekonomik ve siyasal gereklerle analiz yapmak ve zm retmek ka nlmaz olarak eksikkalacak, dolaysyla yanllklara ak olacaktr. Bir ynyle sorunlar zlmeye allrken,dier ynlerden daha da arlamalarna yol alm olacaktr.Pozitivizmin toplum zerindeki ykc etkilerinden biri de dini ve ahlki hakikatlerin sorunzmedeki rollerini asgariye indirmesidir. Din ve ahlk yarglar, zellikle Dou ve Ortadou


10/55

kltrlerinde binlerce yllk toplumsal deneyimlerden szlm, sorunlar adalet ve vicdanltlerinde zmleme ve zmenin sonulardr. Bavurulmayart klar. Oryantalizm bugeleneksel zm yollarn etkisiz klmakla toplum zerindeki despotik basklar artrm,demokratik sorunlar arlatrmtr. Adalet ve vicdan olmadan toplumsal yaam srdrlemez.Sadece sermayenin buz gibi souk hesaplarna indirgenmi kat determinist, ekonomist ve

iktidarc yaklamlarla olsa olsa rndan km kaotik bir duruma yol alr ki, yaanangereklik de ounlukla bu durumdadr.Devasa boyutlara trmanm toplumsal sorunlarn demokratik zmnde adalet ve vicdanadn kanlmaz bir deer hkmndedir. rnein Ermeni, Asuri gibi halklarn yaadklartrajedileri amak iin ne ekonomik ne de politik-askeri gleri yeterlidir. Ancak Ortadoukltrnde tarih boyunca yaanmam kapitalist modernitenin tuzana drlm olmannsonucu olarak, bu halklarn yaadklar trajediyi amalarna yardmc olmak, yine blgekltrlerinde her zaman var olmu dinin ve ahlkn vicdani ve adil yarglarna bavurmaklammkndr.

C- LKESEL EREVE

lkesel ereve kuramsal ereveye bal olarak gelitirilmek durumundadr. Gelitirilecekdemokratik zmlerin gncel ve konjonktrel olmann da tesinde yapsal olmalar kalcolmalarn da beraberinde getirir. Sorunlarn zm gn kurtarmaya deil, ya sistemikurtarmaya ya da yoksa yeniden ina etmeye hizmet etmelidir. Fonksiyonel devlet ve toplumunkalc istikrar bu tip zmleri gerekli klar. Demokrasi bir devlet ve toplum sistemi olduunagre, demokratikleme admlar sistemli olmak durumundadr. Daha da gelitirilmeleri mmknolan sralayacamz ilkelerin demokratik sistem iin kalc bir ereve tesis etmenin asgarikoullarn salayc nitelikte olduu kansndaym.

1- Demokratik Ulus lkesi:Btnlk salayc ulusallk devlet-ulus olarak deil, demokratik ulus olarak ina edilmeli veyavar olan ulusallklar demokratik ulus olarak dnm yaamay hedeflemelidir. Ucu ak kimlikve esnek ulus anlay bu hedef iin yeterli bir balang oluturabilir. Burada nemli olan, iindebtnlemenin salanaca ulusun iktidar zoruyla deil, demokratik gnlllk temelinde inaedilmesi veya dnmle gereklemesidir. Demokratik ulusta hem bireysel hem de kolektif hakve zgrlkler bir madalyonun iki yz gibi birbirini tamamlayc niteliktedir. Sadece vatandaiermez; farkl sivil toplum, cemaatler ve halk gruplarn da kolektif birimler olarak bir zenginlikkayna sayar. Vatandalar ne kadar fonksiyonel bir kolektivitenin unsuru olurlarsa o kadargl bir konum tekil ederler.

2- Ortak Vatan (Demokratik Vatan) lkesi:Ortak vatan (demokratik vatan) anlay esas alnmaldr. Yani sadece tek dilli bir etnisiteye vetek dine ait olmayan, ok dilli, ok uluslu ve ok dinli vatandalardan oluan bir vatan anlay engereki olandr. Dolaysyla btnlk ve kardelii daha ok karlar, yaar. Sadece biretnisiteye aidiyet hissi veren vatan anlay, vatandalarn byk bir ksmn tekiletirir.Kutuplamay arttran tekiletirme asl blc rol oynayan anlaytr. Ayn tornadan kmvatanda anlay ak ki faizmden kaynaklanr. Farkllk hem doann hem toplumun yaamzenginliini ifade eder. Vatanseverlik duygusunu ovence ve rk olarak deil, topraa,ekolojiye ve geliime duyulan ballk olarak yaamak en dorusudur.


11/55

3- Demokratik Cumhuriyet lkesi:Devletin ekli olarak cumhuriyeti ulus-devlet olarak yorumlamak, zellikle kat birulus-devletilik biimi tekiletirmenin dier bir etkenidir. Cumhuriyet iin ideal olan devletrejimi ulus-devlet deil, demokratik devlettir. Bir devlet hem ulus-devlet hem demokratik devletolamaz. Bu iki sfat birbiriyle eliir. Demokratik devlet demokratik sisteme ak olan, onunla

uzlaan devlettir. Ulus-devletin byle bir hedefi olmayp, bilakis demokratik toplumu kendiiinde asimile eder. Demokratik zm ilkesi cumhuriyetle uyuur, ama ayn uyuumuulus-devlet biimiyle salayamaz. nemli olan, cumhuriyeti demokratiklemenin at rgtolarak dnmek ve ina etmektir. Devlet biimini veya cumhuriyeti ideolojikletirmemek, biretnisiteye ve dine balamamak demokratik zm iin nemlidir. Cumhuriyet iin tmvatandalarn demokratik at rgt olarak hukuki bir tanm gelitirmek en dorusudur. Yanicumhuriyeti tm vatandalarn demokratik hukuk rgtlenmesi olarak tanmlamak byk nemtar. Bylelikle sosyal ilke ve laiklik ilkesi de en zl ekilde tanma ierilmi olur. Cumhuriyetiancak bylesine aka tanmlanm olarak bir etnisiteye, dine, ideolojiye balamam oluruz.rnein etnisite ve soy ieren Trk ve Krt kavramlaryla din ve dier ideolojik ifadeler olanslamilik, Hristiyanlk ve Snnilik sfatlarn eklemeden ifade edilmesi daha kapsayc ve

btnlk salayc olur.4- Demokratik Anayasa lkesi:Demokratikleme siyasi bir hareket olmasna ramen, toplumsal bir konsenssle oluturulmubir anayasaya dayanmadan kalc ve sistematik bir ynetim rejimi haline gelemez. Demokratikanayasalar demokratik toplumla devletin uzlamasn ifade eder. Bireysel hak ve zgrlklerancak demokratik toplumla anlam kazanabilir. Aksi halde muazzam g younluu olan devletkarsnda bu haklarn korunmas mmkn deildir. Devleti de srekli problem oluturan vearlatran bir kurum olarak deil, uzmanlk ve tecrbe birikim alan olarak zm salayc biretken halinde tutmak iin demokratik anayasa vazgeilmez bir aratr. Demokratik anayasadevleti ilevsel klan, tecrbe ve uzmanlk birikimi halinde tutan niteliiyle toplum ve devleti birarada tutan tutkal durumundadr.

5- Demokratik zm lkesi:Demokratik zm ilkesi daha ok devlet olmay hedeflemeyen, devletin uzants da olmayansivil toplumun demokratiklemesini, yani demokratik toplumu esas alan zm modelidir.Devletin bnyesinde temel biim deiikliklerine ynelmekten ziyade, toplum bnyesindeileyen bir demokratik rejim arayan zmlere ynelir. Devlete ilikin olarak en ok demokratikbir anayasa talep eder. Tabii ki demokratik anayasann oluumu iin teorik ve pratik abalartatminkr olmal, bu anayasa devletten ok toplumsal esenlii esas almaldr. Demokratik zmilkesinin ztt iktidarc-devleti zm zorlamalardr. lke olarak demokratik zm iktidarpaylamyla uramaz, hatta iktidardan uzak durur. nk iktidar ne kadar younlarsa,demokrasiden o kadar uzaklama yaanr. Yalnzca hkmetler veya devletler adna toplumlardzenlenirse, ortaya kan dzen antidemokratik olur. nk toplumsal gler iin iine dahiledilmemitir. ktidar ve hkmet dzenlemeleri olumlu ynde olursa belki demokratiklemeninnn aar, ama demokratiklemenin kendisini oluturmaz. Demokratik zmlerin hedefi deiktidar veya devlet olanaklarn paylamak olamaz. Devlete tutunmak, devletin bir blounu tekiletmek demokratik zmn hedefi olarak grlemez.Demokratik zm ilkesinde temel husus, demokratik kurumlarla devlet kurumlarnn bariinde bir arada yaamalarnn anayasal gvence altna alnmasdr. ki kurumsal varlk arasnda


12/55

yasal bir meruiyet vardr. Varlklarn birbirlerinin inkrna dayandrmazlar. Ne demokrasi adnadevletin tasfiyesi gereklidir, ne de devlet adna demokrasi eritilmelidir. Bat sistemindeki ar iielik ulus-devlet iinde demokrasinin gstermelik bir kuruma dnmesine yol aar.Demokratiklemenin en gncel sorunu bu i ielii aan iki kurumsal varln bir aradayaamasn yeniden dzenlemektir. Demokrasinin devleti snrlamas ne kadar vazgeilmez bir

ilkeyse, devletin de tecrbe ve uzmanlk birikimi olarak demokrasiye at ilevi grmesi o kadarilkeseldir. Tarihi sre iinde galip kacak olan demokratik toplum olacaktr. zcesi devletledemokratik kurumlarn bar iinde ama gergin durular rekabete yol aan bir durumu ifade ederki, bundan geliip glenecek olan demokratik toplumun kendisi olacaktr.

6- Bireysel ve Kolektif Hak ve zgrlklerin Birliktelii lkesi:Demokratikleme sorunlarnn zmnde hayati bir rol oynayan hak ve zgrlkler ilkesininuygulanmasnda bireysel ve kolektif ayrmna gitmenin kendi bana zmden ok sorunlardaha da arlatrdn ve iinden klmaz hale getirdiini dnyadaki saysz deneyimdenrenmek mmkndr. Ayrca bu ayrm toplumlarn doasna da aykrdr. nsan toplumundabirey hibir zaman ve meknda hakl veya haksz, zgrlkl veya zgrlksz olarak

topluluksuz yaamamtr. Zaten insann zellii, en gelimi toplumsal hayvan olmasdr.Dolaysyla bireyin elde ettii veya yaad hibir hak ve zgrlk, aidiyetini yaadtopluluklarla paylalmadka hibir anlam ifade etmez. Toplumdan soyutlanm birey ne kadaranlamszsa, edindii hak ve zgrlkler de o kadar anlamszdr ve uygulanma yeteneindedeildir. Tersi de dorudur: Bir toplulua tannan hak ve zgrlkler mensubu olan bireylereyanstlmadka hibir deer ifade etmez. Hak ve zgrlkler bireysiz yaanmaz. Bireyleri hakve zgrlklerden yoksun brakmak mensup olduu toplumu ayn duruma drmekle mmknolduu gibi, toplumu, kolektiviteyi hak ve zgrlklerden yoksun brakmak da mensubu bulunanbireyleri ayn duruma drmek demektir. zcesi hak ve zgrlkler ne bireysiz ne detoplumsuz birlikte olmadan, paylalmadan yaanacak deerler deildir.

7- deolojik Bamszlk ve zgrlk lkesi:Bu ilkenin temelinde daha ok kapitalist modernitenin dnya apnda egemen kld kabamateryalist nitelik tayan, znde ise idealist olup pozitivist bilimci geinen ideolojikhegemonyaclndan kurtulmadka, demokratiklemenin ve znde var olan zgrlemeninsalanamayacan kavramak yatar. Pozitivist bilimcilik Avrupa hegemonik uygarlnn baatilkesidir. Bu ilkeyi hegemonik klmadan, dier temel unsurlar olan kapitalizmi, endstriyalizmive ulus-devletilii dnya apnda kendine baml olarak ina edip yrtemez. deolojikhegemonya Ortadouda oryantalist bilimle zihinleri fetheder. Bunun ardndan veya bununlabirlikte dier temel unsurlarla fetih, igal ve smrgeciliini ok eitli biimler altndagerekletirir. Eski despotik yerel unsurlarla doas gerei hep ibirlii iinde olan yenismrgecilik, demokratikleme sorunlarn daha da arlatrr. Buna kar gelien her tr direnidemokratik bir yan tar. Bu demokratik yann geliip glenmesi ve kendisini ayakta duracak vesistematize edecek biimlere tayabilmesi iin hegemonik ideolojiden kopmas gerekir.Alternatif ideolojik seeneklerin anlaml olmas iin yerel, kentsel, blgesel oklu ulus ve ortakvatan kategorilerini iermesi gerekir. Aksi halde baka bir ideolojik hegemonya geliimgsterebilir.Geleneksel dinci ve rk grler de en az kapitalist modernite ideolojisi olan pozitivisthegemonyaclk kadar hegemoniktirler. Bahsedilen ana kategorilerde zgrlkle dayananideolojik klar zgrlk ideolojileri olarak deerlendirmek mmkndr. Ancak bu zgrlk


13/55

ideolojileriyle demokratikleme sorunlar ve zm yollar anlalr klnp uygulanabilir.deolojik zgrlk olmadan demokratikleme admlar her an tkezleyebilir, hegemonikideolojilerin kontrolne girebilir. deolojik zgrlk toplumsal doann hakikatiyle balantlolup, demokratik toplumun gerekletirilmesi ve yaanmasyla kendini daimi olarak ifade eder.Toplumsal hakikat demokratik toplum gereklerinin zgrce ifadesidir.

8- Tarihsellik ve imdilik lkesi:Demokratikleme sorunlar ve zm olaslklar tarihsellikle imdilik arasndaki ilikilerindoru kurulmasyla yakndan balantldr. Tarihte ilgili sorunlar ve zm olanaklarn gz ardeden, sansrleyen bir zihniyetin sadece demokratikleme sorunlarn deil, tm toplumsalsorunlar kavramak urada kalsn, daha da arlatrp iinden klmaz bir hale getirmesi, kriz,atma ve savalara dntrmesi kanlmazdr. Tarihte olup bitenler imdiyi belirleyen entemel koullardr. imdi veya gncel olan, tarihin kendini sorun ve zm olanaklaryla sunmahalinden ibarettir. Tek fark udur: Gemie mdahale edemeyiz, ama imdiye, gncelemdahale edebiliriz. Mdahalenin fikri temelleri ve maddi gcyle balantl olarak gncelideitirebiliriz. Deiimi hzlandrabilir, farkl yne evirebilir, zgr klabilir veya daha ok

kleletirebiliriz. Bu tamamen mdahale glerinin konumlaryla balantl bir husustur. nemliolan, Gemi, tarih ana halkasyla imdiye nasl yanstlmal? sorusuna verilecek yanttr.imdiyi tarihin zellikle ilgilendiimiz sorunlaryla ilgili alanlarnn ifadesi olarak zmlemek,toplumsal sorunlarn zm anahtardr. Bu anlamda tarih kavrandka en byk g kaynamzolacaktr. Tarihini doru kavrayamayan ve yazamayanlarn, imdiyi doru kavraypzgrletirmeleri ve demokratikletirmeleri ok zayf bir olaslktr. El yordamyla yaanacakzgrlkler ve demokratiklemeler kalc olamazlar; nasl elde edilmilerse yle eldenkaabilirler.ok iyi bilmek gerekir ki, toplumun kendisi en gelimi tarihtir. Kendisi bir tarih olan toplumubu yzyle, hakikatiyle tanmadka, onu sorunlarndan kurtarmak, demokratik zmlere veyaam tarzna kavuturmak pek olas deildir. Bunun iindir ki, despotlarn ilk yaptklar eylem,toplumsal hafzay yok etmektir. Demokratlarn da yapmalar gereken ilk ey, toplumsal hafzayayani tarihe olanca dorularyla sahip kmaktr. Kapitalist modernitenin en byk tahribatinsanlk hafzasn yok edici darbelere maruz brakmas ve imdiyi sonsuzmu, daha dorusutarihin sonuymu gibi sunmasdr. Ona gre her ey skmimdiden ibarettir. Bireycilikdenilen hastalk bu anlayla balantldr. Kendini yaa, gerisi botur bireycilii tarihseltoplumun inkryla ilikilidir. Bylesi bir zihniyetten toplumsal hakikat ve onun ifadeyekavuaca demokratik toplumculuk beklenemez. Bu adan liberal bireycilik demokrasinininkrdr. Tarihte an, anda tarihi grmek sosyal bilimin doru ilkesidir.

9- Ahlk ve Vicdan lkesi:Bat sosyolojisi vicdan ilkesini tanmaz. Analitik zek olarak iler. Vicdan duygusal zekyagereksinim duyar. Analitik felsefe olarak balayan modern sosyoloji, gnmzde bir ynetimtekniine dnmtr. Hlbuki vicdan toplumsal kuruluu var eden ilkelerin banda gelir.Vicdan toplumun adil yargs olarak ilev grr. Yok sayldnda toplum en tehlikeli canavarmakinesi olarak iler. Vicdan dinin ve ahlkn z de saylabilir. Eer kuru gelenek olarak din veahlk bir tarafa brakrsak, bu iki kurumdan geriye kalann toplumsal vicdan olduugrlecektir. Toplumsal vicdan siyasi, askeri, ekonomik gc olmayann snaca tek alandr.Bu alan tahrip edildiinde toplumda sadece g ilkesi iler ki, o zaman herkes herkesin kurduolur.


14/55

Demokrasi vicdansz ileyecek bir rejim deildir. Tekelci g ve sermaye sistemleri vicdanninkr zerine kuruludur. Demokratikleme znde bu vicdan inkrn geersiz klma vetoplumsal vicdan kazanma hareketi olarak da tanmlanabilir. G ve sermaye tekelinin dndakidevasa toplum ancak vicdan hareketiyle savunulabilir. Gnmzde toplumsal mcadele biranlamda yitirilmi vicdan kazanmaktr. Demokratikleme yitirilmi olan vicdan deerlerini

edinme hareketi olmadka tam anlamna ulaamaz, birey ve aznlklar haklarn vezgrlklerini kazanamaz. Tm bu gerekeler demokratikleme sorunlarnn zmnde dinin veahlkn szlm toplumsal deeri olan vicdan ilkesinin mutlaka devrede olmasn gerektirir.Soykrm gerekleri vicdan devreye sokulmadan zmlenemez. Kapitalist modernitenin tmcinayetleri ve soykrmlar ancak vicdan ilkesi harekete geirildiinde itiraf edilebilir ve adaleteyol aabilir. Modernite tm toplumsal sorunlarda g ilkesini esas alr. Gc olan kazanr veyahalleder, olmayan ise kaybeder ve gereklik olmaktan kar. Modernitenin temelindeki en bykhastalk budur. Toplum bu ilkeyle ancak ta devrini bile aratacak bir cangla dner. Eer kkltoplumsal sorunlara ve bunlarn bata gelenlerinden olan demokratiklemeye kalc, adil yantlarbulmak istiyorsak, g ilkesi yerine mutlaka vicdan ilkesine yer vermeliyiz. Dou kltr builkeye yabanc deildir. Tersine tm sorunlarnda bu ilkeye ba yeri vermitir. Kapitalizmin,

gcn buz gibi hesaplar uruna bu ilkeden vazgeemeyiz. Trkiyenin demokratiklemesorunlarna zmler gelitirirken, dier tm ilkelerin ba kesinde vicdan ilkesine yer vermekve bu ilkeye bavurmak durumundayz.

10- Demokrasilerin z Savunma lkesi:Tek hcreli canldan cansz zannedilen ama yle olmad ve dahas tm canllk ilkesinin temeliolduu anlalan atom-alt paracklarn yaamna kadar z savunmasz varln olmad bilinenbir hakikat olup bilimsel olarak da kantlanmtr. nsan toplumlar gibi son derece zekl veesneklik dzeyi yksek varlklarn z savunmasz olamayacaklar her yaam annda vemeknnda rahatlkla gzlemlenmektedir. Savalar bile uygarlk sistemlerinin arpklatrlm zsavunma anlaylaryla yakndan balantldr. Demokratik toplumlar ve zgr bireyleri snfluygarlklar dneminde kendilerini korumak iin byk savunma sorunlaryla kar karyakalmlardr. Hatta ilkel komnal toplumlar, uzun dnemli yaamlarnda, kendi aralarndayaadklar elikilerin yan sra, doann canl ve cansz oluumlarndan kaynaklanan lmcltehlikelerle de kar karya kalmlar ve z savunmay her ann ve her meknn birincil grevisaymlardr.Kapitalist modernite unsurlarnn (ulus-devlet, kapitalizm ve endstriyalizmin) ekonomik,ekolojik ve demokratik toplumlarla zgr ve eit bireyleri zerinde yrtt tekelci bask vesmrsne kar z savunma sorunlar hayati konularn banda gelmektedir. z savunmaszyaam sadece cret kleliiyle sonulanmamakta, her trl isizlik, hastalk ve yozluklara da yolamaktadr. Daha da kts, ok sayda fiziki ve kltrel soykrmlar da beraberindetamaktadr. Modernite sistem olarak genelde toplumu ve bireyleri, zelde daha iddetli olarakdemokratik toplumlar ve zgr bireyleri zorunlu olarak varlklarn savunmakla kar karyabrakmaktadr. z savunmay baaramamalar halinde, sadece zgrlkleri deil, varlklar dasoykrm tehlikesine uramaktadr. Modernitenin tekelci unsurlar kendini srdrebilir klmakiin toplumun ve bireyin zgrln ve varln tehdit altna almakla yetinmemekte, gednemlerinde yaam iin vazgeilmez olan ekolojik koullar da tketmektedir. Ekolojikkoullarn tketilii, uzun vadeye yaylm ve tm yaam zerinde yrtlen bir nevi soykrmolmaktadr.Demokratik toplum ve zgr birey, devrimci ve evrimci gelimeler kadar, onlarla birlikte z


15/55

savunma sorunlarna da are bulmak zorundadr. Modernitenin yapsal krizinin son dnemi zsavunmay tm sorunlarn bana yerletirmitir. Her topluluk ekonomik, ekolojik ve demokratikbir birim olmak kadar, z savunmal bir birim olarak da yaamak durumundadr. Ayn zamandaher eit ve zgr birey ekonomik, ekolojik ve demokratik bir veya daha ok birimde yaamakkadar, birlikte o denli bir veya ok sayda z savunma biriminde de yaamak durumundadr. Tm

canllar iin geerli olan beslenme, reme ve korunma en ok insan toplumu iin geerlivazgeilmez yaam kouludur.

III. Blm: TRKYEDE DEMOKRAS SORUNU VE DEMOKRATKANAYASA ZM

A- TRKYEDE DEMOKRAS SORUNUNUN ORTAYA IKII, GELM VESONULARI

Evrensel bir olgu olarak demokrasi sorunu, kabile topluluklarnda stteki hiyerarik ynetiminayrmaya gitmesiyle ortaya kar. Kendi iinde doal demokrasi olan kabile toplumunda idari

ayrm doal demokrasinin sonunu getirir. Hiyerariden despotik devlete gei bu sreciderinletirir. Uygarlk sistemleri znde bu sre tarafndan belirlenir. Uygarlk, Avrupadakikapitalizm aamasna kadar toplum zerinde snrl oranda nfuz kurar. Toplum da ahlki vepolitik potansiyel gcn korur. Avrupa uygarl, ulus ve ulus-devlet olgularna kapitalizminve endstriyalizmin gerei olarak- tand ayrcalkla ahlki ve politik toplumu derinliineparalar, topluma derinliine szar. deolojik iktidar ve sermaye tekeli olarak bu szma, tarihte eigrlmemi bir tahakkme yol aar. Modernite, bireyi en zayf konuma drr. Verilenmcadeleler snrl reformlarla dizginlenmeye allr. Avrupa demokrasisi reformlarla birey vetoplumu ayakta tutmaya alr. Birey hak ve zgrlkleri, hukuk devleti bu demokrasinin znve erevesini oluturur. Avrupa Birlii bu temelin sistematik halini ifade eder. Fakat tekelcisistem stten hkimiyetini srdrd iin, ortaya kan demokratik sistem son derecedaraltlm ve kontrol altna alnm bir iktidar sistemi olmaktan teye gidemez. Demokrasisorunu varln srdrr.Kendine has olan Sibirya klanlar, M.. 7000lerden itibaren Gney Sibirya eteklerindebuzullarn zlmesiyle balayan sre iinde, Ortadou kkenli Neolitik Devrimin etkisiyleM.. 4000lerde kendi neolitik devrimlerini yaamaya geerler. M.. 2000lerde hiyeraridenuygarla, devlete gei balar. Bugnk in merkezli ilk uygarlk M.. 1500lerde tarihsahnesine kar. Etrafnda bugnk Japonya, Kore, Vietnam, Moolistan ve Trkistan halklarnnprototipleri olan boylarla srekli bir mcadele iinde olurlar. Bu mcadeleleri in uygarlnakar doal demokrasi olarak deerlendirmek mmkndr. in tarih kaytlarnda ilk defa Hunadyla bugnk Trklerin atalarndan bahsedildii grlr. Hun boylar ilkel demokrasiyiyaadklarndan tr, in uygarlyla srekli atma iinde kalrlar. Kolay kolayuygarlatrlamazlar. Bu boylar zorlannca ynlerini Batya evirirler. Bat Hunlar M.S.400lerde Orta Avrupaya ve Romaya kadar geni bir alanda varlklarn srdrrler. Fakatuygarlk iinde erimekten kurtulamazlar. Douda in, Batda Slav kkenli uygarlklartarafndan hep asimile edilirler. Bu sre nceleri Hindu ve Maniheizm dinleriyle krlmakistenmise de, asl krlma slamiyet ile yaanr. Daha nceleri 550ler ve 740larda kurulmayaallan Gktrk ve Uygur devlet deneyimleri bir konfederasyon olmaktan teye gidemez.Pro-Trklerin asl uygarlamalarslamiyet ile ciddi olarak temasa getikleri ve slamiyeti kabuletmeye baladklar 9. yzylda gelimeye balar. Karahanllar ile balayan ve gnmze kadar


16/55

devam eden Trklk ve demokratikleme sorunlar bu uygarlk sreciyle yakndan balantldr.Ortadou Trk-slam uygarl genellikle Seluk Bey ve Beyliiyle balatlr. Pro-Trklernceleri de Ortadou uygarlklarnda boy gstermeye almlardr. Fakat kitlesel olarak veboylar halinde ilk defa Seluk Bey ve oullaryla Ortadouya yerletikleri iyi bilinmektedir.Seluk Beyin kendisi Ortadouya doru yurt edinmeye alrken iki dinsel akmla kar

karyadr: Musevilik ve Muhammedilik. Drt oluna verdii Musevi adlar balangta HazaraYahudi Trk Devletinden ciddi olarak etkilendiini gstermektedir. Ne kadar Mslmanlatbu nedenle kestirilemez. Trklemeyi Mslmanla balamak mmkndr. nk dahanceleri ok ksa srm Gktrk ad dnda Trk adyla hibir uygarla rastlamyoruz. Bu adnAraplar tarafndan verildii tahmin edilebilir. Fakat ok iyi bilmek gerekir ki, milliyetilik abalamadan nce, toplumlar kimliklerini soyadlaryla deil din adlaryla belirlerdi. O dnemdeya slam olunurdu ya baka dinden. Toplumsal gereklik byle ina edilmiti.Seluklu Beylii 11. yzyldan itibaren kendi kontrolndeki boylar zerinde kat bir egemenlikkurmaya ynelir. Boylar buna kariddetle direnir. Tarihin kaydettiine gre, 1017de ranageen ilk Ouz-Trk boylar, bey egemenliinin katlndan ikyet edenler olmutur. Be bindolayndaki bu ilk kitle, kurtuluu rana kamakta bulmutu. Ak ki Ortadouya geen

boylarda daha balangtan itibaren kentleme-snflama-devletleme olarak geliecek olanuygarla kariddetli bir direni vardr. Trkmen adn alan bu ezilmek ve serfletirilmekistenen kabile boylar bugnk halkn ilk nveleridir. Boy aristokrasileri Trkmeni horgrdkleri gibi, kendilerini de Trk olarak bile adlandrmak istemez. Arap ve Fars, ah veSultanlk unvanlarn tercih ederler. Trkeyi unuturlar. Arapa, Farsa ve hepsinden krma birOsmanlcay kullanrlar. Asl soy Trkl ise Trkmen boylarnda yaanr.Bu ksa tariheyi demokrasi sorunu asndan yorumlarsak unlar syleyebiliriz:Ortadouya geileriyle birlikte Trk boylarnda 11. yzyldan itibaren ciddi bir snf ayrmasyaanmaya balanm olup, bu sreci demokrasi sorununun balangc olarak almak mmkndr.Trkmen boylarnn son Seluklu Sultan olan Sultan Sancar kafese koyup lnceye kadaryanlarnda tamalar, aslnda zgrlklerine ve demokratik yaamlarna ne kadar dknolduklarn gayet iyi aklamaktadr.Trk boylarnn slamiyet ile iki temel gruba blnmeleri demokrasi sorununun zn tekiletmektedir. Aristokrasi, daha dorusu askeri, dini aristokrasi ve toprak sahipleri devlet iindeyounlap iktidar tekelini olutururken, sistemden dlanan yoksul kesimler ya eski gebeboylar gibi yayladan obaya, obadan yaylaya dolap dururlar, ya da kent ve ky yoksullarolarak yaamlarn zanaatlk ve iftilikle srdrrlerdi. Tm Ortadou halklarnda yaanan bublnme ok sayda isyan ve kaknlkla sonulanmtr. Mezhep blnmeleri de bu gereklerlebalantldr. Snnilik hkim tabakann mezhebi olarak resmileirken, muhalif mezhepler iseAlevilik, iilik, rakiyyunluk, Mevlevilik ve Bektailik gibi yar gizlilik iinde yaamlarnsrdrmeye alrlar. Demokrasi mcadelesi ortaada bu mezhepsel grngler biimindeverilmektedir. Dnemin demokratiklemesi bu mezheplerle salanmaya allmaktadr. Ayrcagebe kabile yaamnn kendisi demokratik mcadeledir. Ortaan tm kabile dzenlerindekidirenii z demokratik mcadele olarak yorumlamak en doru ifade biimidir.Resmi slam ideolojik tekel olarak yorumlarsak, yar gizli mezhep ideolojilerini de demokratiksylemler olarak deerlendirmek mmkndr. 19. yzyl balarna kadar yaanan bu demokratikhalk hareketleri, kapitalist modernitenin Ortadouya nfuz etmesiyle yeni bir srece girecektir.Bir yandan eski hegemonik g olan imparatorluk rejimleri ulus-devleti ynelimlerledalrken, dier yandan yerine geen kk ulus-devletler demokrasi sorununu daha daarlatrrlar. Ulus-devletler iki katl bir yabanclamay temsil ederler: Bir yandan eski


17/55

uygarlktan kalma iktidar olarak yabanclama, dier yandan kapitalist modernitenin dayattulus-devlet yabanclamas. Katmerleen iktidar tekeli halk kltr zerinde soykrma varanrejimler uygular. Devlet eliyle kapitalistleme burjuvalama ve faistlemeyle i ieyrmektedir. Trkiye bu sreci 20. yzylla birlikte youn yaayacaktr. ttihat ve TerakkiCemiyeti olarak kendini adlandran hareket bu gerei ifade etmektedir.

Btn gstergeler ttihat ve Terakki Cemiyetinin 1920lerdeki talyan Faist Partisiyle AlmanNasyonal Sosyalist Partisinin prototipi olduuna iaret etmektedir. Ge kapitalistleen biroklkede benzer gelimelerin yaanmas tesadf olmayp, kapitalist modernitenin varlamasylailgilidir. Derinleen modernite krizinden kendini ancak sert snf savalaryla, soykrmlarla glkarabileceini hesaplayan brokratik burjuvazinin bundaki sorumluluu belirleyicidir.Ayn dnemde sistemlemeye alan modernitenin ulus-devlet ve endstriyalizm unsurlarntemel hedef olarak seen reel sosyalist hareketin bundaki pay da kmsenemez. Sadecedemokrasi deil demosun, halkn kendisi, kltrel varlk olarak varlk-yokluk sorunuyla karkarya gelmitir. Her iki Dnya Sava sras ve aras dnemler, kapitalist modernitenin anaunsuruyla (kapitalizm, ulus-devletilik ve endstriyalizm) dnya apnda hegemonyasnkesinletirme lgnl olarak yorumlanabilir. Birok ulus, halk ve kltr iliklerine kadar bu

lgnln tehditlerini yaarken, kurtulu frsatn bulanlar da kendilerini abartmaktan ve hkimsisteme teslim etmekten alkoyamadlar. Modernizmi aamayan III. Enternasyonalin 1930lardagelitirmek istedii emek ve halk cephesi ile antifaist cephe deneyimleri demokrasiye pek birey kazandrmad. kinci Dnya Sava sonrasnn souk sava dneminde yaanan liberaldemokrasi de, reel sosyalist halk demokrasisi de znde demokrasinin inkryd. Hegemonyasavalarn demokrasi cilasyla yrtmek sadece bir taktik meselesiydi. Reel sosyalizmin kaslnda liberalizmin de kyd. 1990lar sonras Dnya, sistemin derinleen yapsal kriziylealkalanrken, demokrasi sorunu kendini btn arlyla gndemletirdi. Demokrasi dnyaapnda ierik ve biim olarak yeniden kendini tanmlamaya, demokratik modernite olaraksistemletirmeye abalad.Trkiye dnyann bu alkantl srecinde bir yandan varlk-yokluk sorunuyla kar karyagelirken, dier yandan Cumhuriyet olarak yeni bir balang yapma ansna kavutu. Bubalangc yaptran tarihi ahsiyet olarak Mustafa Kemal Paa ile Cumhuriyeti zde varlklarolarak yorumlamak mmkndr. Bu iki varl zmlemek gnmzde bile hala neminikorumaktadr. Mustafa Kemalin kendisi cumhuriyet fikrini bir sr gibi saklayarak uygun gndeilan ettiini belirtirken, aslnda bu nemi ortaya koymaktadr. Cumhuriyet neye kar ve naslgerekleti? sorusu kadar, Hangi evrensellerden kaynaklanyordu? sorusu da halen bota vekarlksz durmaktadr. Kelime olarak demokrasi miydi, deil miydi? Deilse neden bu durumagelindi? Bunlar doru yantlanmas gereken temel sorulardr. Gnmzde Trkiyenin tmyaam kilitleyen demokrasi sorununu tam kavrayabilmek, bu sorularn altndaki gereklerizmlemekle mmkndr.Bu konuya aklk getirmek iin yakn dnem Trkiye tarihini incelemek tek bana yeterlideildir. Her dnya lkesinde yaand gibi, Trkiye ve benzerlerinin durumu da ancakykselen Avrupa hegemonik uygarlyla balant iinde kavranabilir. Bu dnemde hegemoniksistem kresellemenin en gl dalgasn yaamaktadr. En cra kedeki gelimelerihegemonik sistemden bamsz incelemek ak ki yetersiz kalacaktr. kinci nemli husus,Trkiyenin yaad dnmn Avrupadaki orijinal klarla olas balantlardr. Burada kilitkavram Jakobenizmdir. En ak biimiyle Fransz Devriminde ortaya kan ama tm modernitedevrimlerinde varln hissettiren Jakobenizmi kavramadan, dnyann dier kelerindeki, buarada Trkiyedeki Jakobenizmi ve sonularn kavrayamayz.


18/55

ncelikle Jakobenizmin modernite evrenseli olarak grnglk kazandn varsaymak gerekir.5.000 yllk merkezi uygarla damgasn vurmu teokratik gelenein almasnda Jakobenizmmerkezi rol oynamtr. Snf itibariyle iktidar olmak isteyen orta kesimi, burjuvaziyi temsil eder.Burjuva ihtilalclnn radikal kesimidir. Hem ideolojik hem eylemsel olarak radikalizmi ifadeeder. Kendisi iin en uygun iktidar koullar, yabanc addedilen bir gcn yol at igal

ortamdr. Ak igal ortam olmadan, Jakoben burjuvann iktidar olma ans yok denecek kadarazdr. Ancak tm toplum iin ak igal bir felaket olarak karlandnda Jakobenizme gndoar. Tarih sahnesine bir iktidar olarak kmak iin ortam artk son derece msaittir. Toplum birkurtarc aramaktadr. Geleneksel iktidar sahipleri olan teokratik monariler, igali nlemekurada kalsn, oktan ibirliki roln benimsemi durumdadrlar. karlarn ancak yabancglerle sk ibirlii iinde koruyabilmektedirler. Bu nedenle toplumda ciddi bir meruiyet kaybyaanmaktadr. Bu durumda ideolojik ve rgtsel konumu en msait olan kesim, ibirliki sttabaka dndaki orta tabakalardr. Bu tabakalar iinde kendini en iyi eiten ve rgtleyen g iseJakoben burjuvazidir. Jakobenlerin prototipini Hollanda ve Britanya Devrimlerinde grmekmmkndr. rnein Crommwell 1640larda, yani Fransz Devriminden ok nce, kendikrallarnn ban uuran Britanyann en byk Jakoben devriminin lideridir. Aslnda en byk

Jakoben devrim 1792de Fransada gerekleen deil, Britanyadaki bu devrimdir. Fransa bumodelin ikinci veya nc versiyonudur.Hollanday deiik biimde de olsa Jakobenizmin mayaland asl devrim lkesi olarakyorumlamak mmkndr. Jakobenizm sadece st geleneksel tabakann ynetemez durumadmesinin deil, en alttaki yoksullar tabakasnn da ynetim iin yeterli ideolojik ve rgtseldonanma sahip olmad durumlarn iktidar hareketidir. Her lkede de benzer koullarolutuunda, Jakobenizm en keskin bamszlk, zgrlk ve eitliki sloganlarla neatlarak, toplumun ezici bir kesimini kendi nderliinde ayaa kaldrr. Kritik an, toplumun eziciounluunun iktidar iin ayaa kalkt bu andr. En byk deiimlerin de ana rahminedt anlardr bu anlar. Her ey iliklerine kadar sarslr. Yeninin douu iin bu sarsntlargereklidir. Fransa iin bu en kritik an, 1792 Nisannda balar. birliki kral, sadece tm Avrupaaristokrasileriyle ibirlii yaparak, 1789da balayan devrime kar bir kardevrim abas iindedeildir, ayn zamanda ka halindedir. Orta snfn lml kesimi Jirondenler, radikal admlaratmaktan ekinmektedirler. En alttaki Babeuf komnistler ok zayf durumdadrlar. OrtamJakobenler iin son derece msaittir. Artk tarihte bilinen en byk terr dnemlerinden birisi bukoullar altnda yaama gemitir. 1794 Temmuzunda Jakoben nder Robespierrein giyotinegnderilmesiyle dnem son bulur. 1792-1794, Birinci Devrimci Cumhuriyet dnemidir aynzamanda. 1794 sonras farkl dnemler halinde gese de, znde aranan yeni dzendir. Bu araygnmze kadar gelen Beinci Cumhuriyet dneminde de devam etmektedir.Jakobenizmi zmlemede baz hususlar kaln izgilerle belirlemek gerekir. Birincisi, biraznlk hareketi deil, kitlesel harekettir. kincisi, her ne kadar eitlik ve zgrlk sloganlar okkullanlsa da, esasta orta snfn radikal iktidar hareketidir. Diktatoryal dnem de denilebilir.ncs, tm lkeye ve topluma ynelik i ve d tehditler ortadan kalktktan sonra maddiortamn kaybeden Jakoben hareket de geer. Yerini genellikle daha sandaki glere, enderde olsa daha solundaki glere brakr. 1870teki Paris Komn ve daha nceki, 1848lerdekibaz lke devrimlerinde ksa sre yaanan baz hareketlerde grld gibi.Jakobenizmle balantl olarak belirtilmesi gereken dier bir nemli husus, ayaa kalkt andakendini yeni ve btn ulus ve (iktidara getiinde) ulus-devlet olarak ilan etmesidir. Bu ulus veulus-devletilik esasta geleneksel toplum formu olan evrenselin, ekmenizmin, mmetiliinyerine geen yeni kutsaln ad ve biimidir. lan edilen yeni ulus ve ulus-devletilik yeni dindir.


19/55

Alglanmas eski dinin yerini alan yeni din olarak gereklemektedir. ktidar olmak iintoplumun yeni bir kutsallk olarak biimsel ilanarttr. Aksi halde eski mmet tarafndan alaaedilecektir. Fransz ulus-devletiliinin ok kat douu, ihtilal koullarnn ar terrizeoluuyla yakndan balantldr. htilaln terrize olmas orta snf radikalizminin bir zelliidir.Bazen iktidar olmak iin ok sert ve acmasz olma gerei duyar. ktidar ans ortadan

kalktnda hzla pasifizme kaymas da ayn nedenledir. ktidar olma umudu ve koullarzayfladnda en hzl snen ve ounlukla sandaki glere teslim olan kesim yine Jakobenlerarasndan kar. Az bir kesimi ise daha da radikalleerek komnistlere katlr veya bizzatkomnist harekete dnr. Avrupann ve daha sonra dnyann tm devrimci srelerinde budngye rastlamak mmkndr. Avrupa somutunda akla kavuturulmas gereken dier oknemli bir husus, faizmle Bolevizmin Jakobenizmle badr.Jakobenizm elbette 1794te bitmedi, varln srdrmeye devam etti. Kendisinden sonraki tmdevrim srelerine deiik biimlerde damgasn vurdu. ki ar snf iktidarcl veulusuluunun da babas rolndedir. Alman ulusuluu ve en ar biimi olarak Nazizm nekadar Jakobenik kkenlere sahipse, Rus ulusuluu ve Bolevizm de o kadar Jakobenikkkenlere sahiptir. talya faizminin de kkenleri ok daha ak bir biimde Jakobenizme

dayanr. Nazizm ve faizm (Buna btn faizmleri eklemek mmkndr) Jakobenlerintekellemi burjuva iktidarnn en terrist biimini, Bolevizm de (Btn benzerleri iin desylenebilir) alt tabaka adna iktidar olmu kesimlerinin terrizmini ifade eder. Her ikisinde deulus ve ulus-devletilik ok ar biimde ifade ve ina edilmitir, ancak farkl snflar adna.Ama ortak bir Jakoben kkenlerinin olduu inkr edilemez. Burada aydnlatlmas gereken ennemli husus, Boleviklerin gerekte ne kadar komnistletii sorunudur. Ben ahsen tmideallerine ramen Boleviklerin Jakoben kkenli olduklar ve tamamylakomnistleemedikleri, komnist dnm geiremedikleri kansndaym. ktidarc ve snfulusu olmalar kendilerini ulus-devlet olarak kurgulamalarna yol aar. Ulus-devlet ise karktklar kapitalizmin temel devlet rejimidir. Endstriyalizme nclk etmeleri radikalmodernistler olarak ortaya kmalarn kanlmaz kldnda, geriye devrimden bir ey kalmaz.Reel sosyalizmin Sovyetler Birlii ve in bata olmak zere yaad deneyimler bu gereidorular.Jakobenizmin liberalizmle ilikisi ok daha aktr. Jakobenizm liberalizmin devrimci terristakm olarak rol oynar. Yani liberalizmin radikal kanaddr. Liberalizmi bir ahtapot olarakdnmek gerekir; tek kolla deil, ok kolla hareket eder. Liberalizmin kapsamna almad ikihareket, Katolik dnya gr ve demokratik komnalist harekettir.Pozitivist ideolojinin deiik znel ve nesnel idealizmini ve materyalizmini kullanan liberalgr, zmlenmesi en g ideolojik hegemonyadr. Anaristler gibi en radikal akmlardan engncel feminist ve ekolojik hareketlere kadar en aykr gibi grnen akmlar ve yaam tarzlarnkendi modernitesinde eritmesi, kapitalizmin gerek g kaynaklarndan birinin liberalizminideolojik hegemonyas olduunu kantlamaktadr.Modern Trkiyenin douunu kapitalizmin kresel ve Jakobenik gereklikleriyle balantsiinde zmlemek gerektii bylelikle daha da aklk kazanmaktadr. 1870lerde emperyalisttekelci aamaya geen kapitalizmin karsnda Osmanlmparatorluu, 1878 BerlinKonferansyla iyice dalma srecine girdi. Ulus-devletilik akmlar iten ve dtan eskigeleneksel imparatorluk kurumlarn sarsyordu. Alnan reform tedbirleri etkili olamyordu.mparatorluu kurtarmak bata gelen hedefti. Jn Trkler Hareketi olarak adlandrlan akm,Avrupada Mazzini nderliindeki akmn imparatorlua yansm koluydu. Jakobenizminulusuluk kolu olarak ekillenmiti.


20/55

Osmanl milliyetilii olarak deerlendirilebilecek olan bu akmlardan ttihat ve Terakkiakmnn kendine zg yanlar dikkat ekicidir. Birinci zellii, toplum iinde deil, devletiinde rgtlenmi bir akm veya hareket olmasdr. kinci nemli zellii, batan itibaren devletulusuluu biiminde rgtlenmesidir. nc zellii, devlet eliyle kapitalizm ve burjuvaziolarak sistem dnmn yaamasdr. Bu zellii, ttihat ve Terakki Jakobenizminin sac

faist karakterini aa vurmaktadr. Alman Nazizmi ve talyan faizminin bile kitle hareketiolarak balamalarna ve sonradan devlet olarak rgtlenmi olmalarna karlk, ttihat veTerakkinin her eyiyle devlet iinde olumas, Jakoben milliyetiliin en gerici, aslnda Jakobenolmaktan km faist karakterini yanstmaktadr. Devlet iinde paralel bir devlet olarakrgtlenmesi eine ender rastlanan bir rgt olduunu gstermektedir. Geleneksel devlete greilerici bir devlet olarak deil, faist bir devlet olarak douu simgelemektedir. Bu haliyle birilktir, rnek bir olgudur. Hitlerin daha sonra onu kendine model almas bouna deildir. Devletiinde devlet olmann ilk modeli olmaktadr.Daha ilgin olan devlet iinde devlet eliyle bir ulusuluk ina etmesidir. rgtn ilk drtkurucusunun Trk kkenli olmadklar halde bir Pro-Trk ulus ina etmeye ynelmeleriarlaacak olan demokrasi sorununun n habercisi niteliindedir. Kurduklar paralel devlet ve

ulus hem geleneksel devlete, hem sosyolojik gereklere batan itibaren terstir. Tamamenkurgusaldr. Faist karakterin belirgin bir nitelii daha kendini bylelikle ortaya koyuyor.Cemiyetin 20. yzyln balarnda komitacla ynelmesi bir nevi i sava anlamnagelmektedir. savan devlet iinde verilmesini 1906 silahl komitaclyla balatmakmmkndr. Devlet iinde i savan yaanmas da ilgin ve eine az rastlanr bir rnektir.Sonrasnda darbecilie model olarak alnacak bu adm, Bat tr demokrasileri bile olanakszklacaktr.Gayri resmi ekirdek olarak resmi devleti kullanmak, demokratiklemenin en ar ihlali anlamnagelmektedir. Daha da vahimi, devletin devlet olmaktan karlmasdr. Devletin en bariz vasf,resmiyeti ve belirgin kurallarla toplumu idare etmesidir. Tm kusurlarna ramen, Osmanlsultanlarnn devleti ynetme gelenekleri ok belirgindi. Belli bir ahlklar ve dini karakterde deolsa kurallar vard. Komplocu bir taktie bavurmak ok ender durumlarda, o da baz kiiseldavranlar sonucu mmknd. ttihat ve Terakkinin hem devleti hem toplumu ynetme tarzbatan sona komplocu ve darbeci nitelikteydi. Devlet olmaktan kma bu gerei ifade eder.Birinci Dnya Savana girite de bu gereklik btn plaklyla devrededir. Derinliinebakldnda, Jakobenizmin en yoz ve faistlemi yntemleriyle aslnda devlet kurtarlmyor,tasfiye ediliyor. Devletin etelemesi, ortadan kalkmas anlamna gelir. Birinci ve kinciMerutiyet, btn iyi niyetlerine ramen, amalarnn tersine gayri merutiyeti, eteci bir devletveya devletsizlik anlayna katkda bulunmutur. Brokratik etecilik yeni devleti eskisini aratrtarza sokmutur.Alman faizminin 1945te yaad bozgunu, Trklk adna ttihat ve Terakki faizmi 1918deyaamtr. Baka trl de olamazd. Devlet, iindeki etelemeyle ok nceleri bozgunhalindeydi. 1918de Anadolu ve Mezopotamyada sadece devlet deil, toplum da ak igallekar karya gelmiti. Devlet ve demokrasi krizi en derin haliyle yaanyordu. Bu duruma kargeriye kalan devlet aygtlar ve toplumsal gler nefsi mdafaa, yani z savunma durumunagemekten baka are bulamamlard. Bu tablo karsnda Mustafa Kemal nderlii ak kiJakoben bir zellii artrmaktadr. Ak igal adm adm gelimektedir. Geleneksel yneticielit oktan yabanc glerle ibirlii iine girmitir. ok clz olan komnist hareketin nderlikkonumu yoktur. Geriye orta tabaka adna en radikal ve rgtl olann toplumun tm adnaharekete geme ans kalmaktadr. Mustafa Kemal hem kiilik olarak yetime tarz gerei, hem


21/55

de z bilin ve irade olarak bu koullarn biilmi kaftan ve kaptan durumundadr. AyrcaFranszcay bilmesi, Jakobenizmin ilkelerini benimsemi nc Cumhuriyet Fransasn iyikavram olmasnda kolaylk salamtr. Jakoben cumhuriyetilii iyi kavramtr. rgtllkasndan da konumu nemlidir. Hem ttihat ve Terakki ynetimine muhalif kalm olmas, hemde bu ynetimin dalmasyla kendi grubuyla btnlemesi Jakobenik nderlik ansna byk

katkda bulunmutur. Geriye kalan, fiili nderlik konumuna geitir.Mustafa Kemalin 1919da fiili nderlie nasl balad bilinmektedir. Burada sorulmasgereken temel soru, ngiliz igal komutanln ve Sultan Vahdettini nasl atndadmlenmektedir. Birok speklasyona konu olan bu sorunun cevab, fiili nderlie geilebirlikte nemini yitirmektedir. 1920de TBMMnin ilanyla balayan sre, aslnda igale karolmann da tesinde toplumsal bir devrimi ifade etmekteydi. Meclisin nitelii ve hedefleri bugerei kantlar. Belirtilmesi gereken en nemli husus, bu devrimde temel rol oynayan glerindalm devlet gleri deil, toplumsal gler olduudur. Eer toplumsal gler destekvermeselerdi, hastalkl ve derinliine bozgunu yaayan devlet aygtlar devrimci hareketiynetemezlerdi. Bu durumu ok iyi kavram gzken Mustafa Kemalin srarla meclisi tekmeruiyet kayna olarak grmesi anlalrdr. Meclis, yeterince derinlikte olmasa da, ihtilal

koullarnn farkndadr. Toplumun arlkl glerini temsil etmektedir. lk meclisin demokratikvasf aktr. Dini, milli ve snfsal yapsyla kendisine esas ald Misak- Milli snrlarkonumuna aklk getirmektedir. Sonuna kadar igale kar kacaktr. Toplumun dinsel niteliimilli niteliinin nndedir. Mslman Trkler ve Krtler esas toplumsal glerdir. Komnizmekar dman deildir. Leninin ahsnda Komnist Enternasyonalle dostluk iindedir. Ortasnfn damgasn tamaktadr. Brokrasi ve erafn nemli bir ksm bu snftan olup, hareketilm kalm sorununa are olarak grmektedir. Daha da somutlatrrsak, TBMMnde ittifaksalanan gler ideolojik olarak orta snf kkenli laik Trk milliyetileri, eraf ve airetlerdenslami mmetiler olarak Trk ve Krt nderler, alt tabakadan Bolevizme sempati duyansosyalistlerdir. ok belirginlemi olmasa da, bu akm ve temsilcileri ak igal koullarndatoplumsal gler olarak harekete gemi bulunmaktadr.Mustafa Kemalin nderlii ura gerektirse de kabul grmtr. Ak igali bu toplumsal gmevzilenmesi nlemitir. 1920-1922 yllariddet ve askeri yan ar basan bir devrim srecidir.Jakobenik bir sre olarak baarl gemitir. Bu dnem demokratikleme asndan nemli birfrsat sunmutur. Cumhuriyetin 1923teki ilanyla bu frsat devam etmitir. Fakat 1924Anayasasyla 1921 Anayasasnn ok gerisine dlmesi, 1923 seimleriyle TBMMndekioksesliliin bastrlmas, 1925 Krt syan bahanesiyle Krtlerin dlanmas bu tarihi frsattersine evirmi, tek partili hegemonik bir sistem tercihine gidilmitir.Bu srece neden ve nasl geildii halen tartmas sren nemli bir gndem konusudur. Fakatsonu itibariyle 1921 Ocaknda TKP nderi Mustafa Suphi ve nder kadrolarnn komploylakatledilmeleri, 1923te slami hareketin iki nemli ahsiyeti olan Said-i Nursi ve Mehmet Akifinyaadklar srgn, 1925teki Krt isyannda yaanan komplo ve provokasyonlar, arkasndakinedenler ve gler kim ve ne olursa olsun, demokratik ittifakn bozulduunu ve hegemoniksrecin esas alndn aka kantlamaktadr. Hegemonik srecin deerlendirilmesinde MustafaKemali sorumlu tutmak, esas nedenleri gz ard etmeye yol aar. Mustafa Kemal tarihsel rolnigalin nlenmesinde ve cumhuriyetin ilannda yeterince oynamtr. Fakat Cumhuriyetindemokratik ittifakn koruyamam, bozulmasnn nne geememitir. Bunda i ve d nedenlerkiilerin rolnn ok stnde etkili olmutur. te Krt syan kkrtmaclar ve saltanatibirlikileri, Krtlerin dlanmasnda nemli rol oynamtr. Hlbuki TBMM 1922de yaplangizli oylamada 63e kar 373 oyla Krtler iin zerklie dayal bir meclis kurulmas kararn


22/55

kabul etmiti. Mustafa Kemal 1924 balarnda bizzat verdii beyanatlarla Krtler iin bir nevidemokratik zerklik anlamna gelebilecek zm projelerinden bahsetmekteydi.Krtlerin dlanmas, Mustafa Kemalin bilinli bir etnik temizlik kararndan ziyade,Britanyann saltanat yanllaryla birlikte Musul-Kerkkn Misak- Milliye ramen hudutlarndnda braklmas iin gelitirdii provokasyonlarla balantldr. Akasu yaplmtr:

Musul-Kerkk karlnda tpk Rumlara ve Ermenilere kar yapld gibi- bir tasfiyeanlamasna gidilmitir. Cumhuriyet neden karsnda bamszlk sava yrtt Britanyamparatorluuna verdii tavizler karlnda Krtleri sistem dna att? Bu, tarihi bir hatadanziyade bir tercihle ilgilidir. Krt ittifakna ihtiya kalmad dnlmektedir. Ayrca ngilizlerinKrt desteinden ekinilmektedir. Varlan uzlama Yunanllar, Ruslar ve Franszlarla yaplanantlamalara benzemektedir. Bu durumda Cumhuriyetin daha ilk kurulu yllarnda attantidemokratik admlarn en nemlilerinden birisi Krtler konusundadr. Sonu, gnmze kadarsren byk aclar, maddi kayplar ve Cumhuriyetin hep antidemokratik ynde bzlmesiolmutur.slami mmetle ittifakn bozulmas ikinci nemli antidemokratik admdr. Her ne kadar laiklikad altnda slami mmete kar srekli bir ideolojik ve pratik kampanya srdrlse ve sorun

ilericilik-gericilik biiminde sunulsa da, gerekleenler sistemin hegemonik tercihidir. Hkimtoplumsal arlk olan slami mmet anlay ve kitlesinin hegemonya altna alnmas, iinegirilen kapitalist modernitenin bilinli antidemokratik hamlesidir. Bunda da Britanyamparatorluu bata olmak zere, Avrupal nde gelen hegemonik glerin rol nemlidir.Tercih onlarn da tasvibi dorultusunda olmutur. Yeni Trkiye Cumhuriyetinin ite ve dtaslam mmetinden koparlmas stratejik bir ama olarak ngrlm ve bu ynde davranlm,tercihte bulunulmutur.Amele kesiminin temsilcileri de daha balangta sistemin dnda tutulmaya alld. SadeceMustafa Suphilerin katliam deil, srekli yasaklanma ve tutuklanmalar sistemin dlamatercihinden ileri gelmekteydi.Kendini Cumhuriyetin koruyucu kanatlar altnda oluturmak isteyen bir burjuva hegemonyassz konusudur. Stratejik mttefiklerini kullanarak, kapitalist moderniteden kendi hegemonyasaltnda iktidar olma iznini koparmtr. zmir ktisat Kongresiyle daha cumhuriyet ilan edilirkenkapitalizm tercihini aka gstermi, medeni devrimlerle modernite tercihini ortaya koymu,mttefiklerini sistem dna iterek seimini aka Bat uygarlndan yana yapm yeni bir devletsz konusudur. Bunda Mustafa Kemalin kiiliinden ziyade, konjonktrel ve yapsal srekavramlar geerlidir. lan edilen Cumhuriyeti yaatmak, Britanya mparatorluuyla dostluktangeiyordu. Her ne kadar Moskovadaki ynetimle bir dostluk antlamas varsa da, esas dostlukBritanya cephesiyle olmak durumundayd.Mustafa Kemalin d politikasna damgasn vuran bu gerekliktir. Mustafa Kemalingerekiliini gz nne getirdiimizde, olan biteni anlamak zor deildir. Akas Cumhuriyetancak Britanya mparatorluuyla uzlaarak yaatlabilecekti ve yle de yaplmtr. Britanyannbu dnemdeki politikasyla tamamen uyuan bir siyasal oluum sz konusudur. Cumhuriyetinbir ulus-devlet olmasna msaade edilmi, karlnda Krtler, slamclar ve Sosyalistlerdlanmtr. Britanya politikasyla bu uzlama olmasayd, Cumhuriyet temel mttefiklerini gzard edemezdi. Ulus-devlet tercihinde dnemin konjonktrel, otoriter ve faist rejimlere dorukaymas da etkili olmutur. zellikle 1930lar sonrasnda bu tercih ok daha belirgindir.Cumhuriyetin uzun sre tercihi aktan Bat uygarlndan yana olmutur. Sovyet tercihi veslami uygarla yeniden dn asla gndeme getirilmemitir.Trkiye Cumhuriyetinde ulus-devletin ar bir milliyetilikle yrtlmeye allmas her trl


23/55

demokratik admdan daha nemli grlmtr. Sanldnn aksine, Mustafa Kemal budeneyimde en nde deildir. 1930daki Serbest Frka deneyimi, Smerler ve Hititlerle ilgiliaratrmalarla derinden ilgilenmesi, demokratik ve rk olmayan, Anadolu kltrel zenginliinedayal bir yurtseverlik araynda olduunu gstermektedir. Ulus-devleti programn tmarlklaryla ve hzla srdrlmesi ttihat gelenein gcyle balantldr. Mustafa Kemal

dnda bu gelenekle mcadele eden yok gibiydi. Tersine, bata smet nn, Fevzi akmak veKzm Karabekir olmak zere nde gelen askeri ve sivil brokrasinin ezici bir kesimi ttihat veTerakki kkenli olup, halen o gelenein sk takipileriydi. Deiiklik sadece Alman yanlsolmaktan ngiliz yanls olmaya doru olmutu. zmir suikast sonras olup bitenler MustafaKemalin tam bir tecrit durumunda kaldn gstermektedir. 1926-1927ler sonrasnn MustafaKemali, brokrasinin arklar arasnda ankayaya kilitlenmi durumdadr. Kiilerin deilkonjonktrn hkm yrrlktedir derken, bu gerein nemli olduu vurgulanmak istenmitir.Britanya mparatorluuna bal Siyonist Hareketin 1947de srail kuruluncaya kadar Yahudilereyeni Trkiyeyi anayurt olarak nermesini de bu srete nemle gz nnde tutmak gerekir.zcesi Mustafa Kemal Atatrkn lmne kadar geen Cumhuriyet dnemi, ttihat geleneinkat ve ar ulus-devleti ideolojisi ve uygulamalaryla antidemokratik ve hegemonik bir

yaplanma iinde olmutur. ncelik tannmasna ramen, devlet kapitalizmi ve endstriyalizmingelimesi snrl kalmtr. ada Bat uygarl denilen kapitalist modernite, hegemonyasnancak tek partili otoriter bir rejim altnda yrtmtr. Demokrasi sorunu alabildiine arlam,kinci Dnya Sava sonrasnda sistemin yeni hegemonik gc olan ABDnin ykseliiylebalantl olarak Demokrat Partinin (DP) 1945-50deki kyla patlama yapmtr. DP ilesisteme eklenen, slamc erafn bir kesimidir. Laiklikte gerileme denilen olay, znde brokratikburjuvazinin devlet rantndaki paynn azalmasdr. Rant mcadelesi laiklik zerindenyrtlmektedir.Bastrlan sol da bu yeni dnemde kprdanmak ister. Krt hareketi ok daha clz bir kiindedir. ttihat faizmin bastrd demokratik hareket srayla canlanmaya alrken, ABDhegemonyas altnda NATOya da giren Trkiye Cumhuriyeti ngiltere korumasndan ABDkorumasna geer. ABD bu korumay Gladio tekilatyla yapar. 1950-2007 yllar arasnda tmaskeri-siyasi yap Gladionun denetiminde alr. 1920-22 Jakobenik dnemin dndaki tmsrecin kapitalist modernitenin kontrol altnda gelitiini kavramak, demokratik sorun asndannem tar. Bamszlk bir kk burjuva topyas olup gerei ifade etmemektedir. Kapitalistmodernitenin dnya hegemonyasn kurduu bir sistemde hibir lke ve devlet bamsz olamaz.Trkiye Cumhuriyeti, Anadolunun zgll nedeniyle sistemin en ok bamllk andatutulan devleti konumundadr.Souk savatan sonra nemi kalmayan Gladio tekilat, PKK nedeniyle 2007 ylna kadarTrkiyede etkili olmaya devam eder. Trkiyede eitli adlar altnda faaliyet yrten NATOGladiosu, burjuva anlamda bile demokrasiye ans tanmaz. Trkiye Cumhuriyeti 1925-1990yllar arasnda, Sovyetlerin dalna kadar anti-Sovyetik bir roldeyken, 1990 sonrasndaslami gelenein modernlemesinde model lke olarak kullanlmak istendi. TrkiyeCumhuriyetinin bu denli kullanlmak istenmesinde devlet iindeki komitac-darbeci yapnnbyk rol vardr. eitli kliklerin birbirine kar kullanlmas bu frsat yaratmaktadr. Devletiindeki ete sava, toplumsal sorunlar sanlann ok tesinde arlatrmaktadr. Olas birdemokratik hareketi kendi sonu gibi deerlendirmekte, en ufak demokratik kprdanlar bileezmektedir.Bat uygarl iin Trkiye Cumhuriyetinin anlam, gvenliine yapt katk ve ekonomisinesunduu pazar ve ucuz igcyle snrldr. Trkiye Cumhuriyetinin PKK ile olan mcadelesi


24/55

sadece sistemin bu politikasn aa karmakla kalmad, PKKnin elikisinin sistemleolduunu da kantlad. Bir Krt-Trk ayrmasnn ama olamayaca anlald. Trkiyedekigerek demokrasi mcadelesi ilk defa hkim sistem gereklerinin bu ynl a a kmasylaradikal bir grnm aldn ortaya koydu. PKK savamnn Cumhuriyetle deil, ona ynelikantidemokratizmle ilgili olduunun anlalmas byk nem tar. Ulus-devletilie kar bir

ulus-devletiliin darboazndan k, tutarl demokratikleme anlamna gelmektedir. Bu da okarlam demokrasi sorununun zm srecine girmesi demektir.Sonu olarak, Ouz boylarnda 11. yzyl balarnda artan sorunlarn slamiyete ynelerekzmlenmeye allmas, bugnk Trkiyenin demokratikleme sorunlarnn balangcnoluturur. Boylarn st hiyerarileri devletleerek sorunlarn zmlemeye alrken, alttakiyoksul kesimler Trkmen ad altnda Ortadouya yaylarak ilkel, doal demokrasi halindekiyaamlarn srdrmeye abaladlar. st tabakann etnik zellikleri Arap ve Fars kltr iindeerirken, Trkmen boylar etnik zelliklerini gnmze kadar tadlar. Boy aristokrasisi devletyneticisi ve askeri komutanlar olarak merkezi uygarlkta yer alrken, Trkmenler, eski gmenyaantlar hala arlkta olmakla birlikte, yar-yerleik yaama da katldlar. ounlukla yerleikhalklarla kaynatlar. Gerek Seluklular ve Atabekler, gerek Osmanllar dnemindeki rejim

feodal aristokrasinin ortak uygarl biiminde geliirken, halklar nezdinde i ielik durumuyaamn doal hali olarak devam etti.Bugnk Trklerin ve Krtlerin atalar, aralarnda baz elikiler yaansa da, stratejik ilikiiinde olmann hayati rol oynadnn farkndaydlar. Daha 11. yzylda Anadolunun kaplarnnOuz boylarna almasnda ve Hal ordularna kar savata her iki halkn ortak bir stratejiiinde hareket ettiini grmekteyiz. Trk ve Krt beyliklerini aan, kavimsel olarak gelien bustratejik balar sadece Bizans mparatorluuna kar olmakla kalmad, Hallara kar olmaklada snrl kalmad, Arap ve Fars sultanlk, ahlk ve emirliklerine kar da geerliliini korudu.Krdistan Eyaletinin ilk defa Seluklular dneminde oluturulmas bu gerei kantlar. EyyubiKrt Hanedanlnda daha da arpc olan bu iliki Artukoullar, Karakoyunlular veAkkoyunlular dneminde de varln srdrr. Osmanlmparatorluunun ran, Arabistan veKafkasyaya doru yaylmasnda karlat sorunlar, dris-i Bitlisinin uzun sren diplomatikuralar sonucu Krt beylikleriyle salanan birlikle alr. mparatorluk iki kat byr. Stratejikittifak bu dnemde daha da aktr. mparatorluun temel ekirdei kavimsel olarak Trkler veKrtler olmutur. ki toplum arasnda doal asimilasyonla benzerlikler olumu ve ortak kltrelzellikler younca yaanmtr. Kkeni Krt olan Trkmenler, kkeni Trkmen olan Krtleroalmtr.19. yzyl balarnda Napolyonla stratejik bir hamleye dnen Avrupa modernitesininOrtadou kltrne szmas, giderek gelien igal ve smrgecilik uygulamalar mevcutdengeleri derinden sarsm ve deiiklie uratmtr. Hristiyan halklarda erken gelienkapitalist modernite yaam ve kltr ulus-devleti eilimleri krklemitir. 19. ve 20. yzylmodernitesi, binlerce yllk bir btnsellii olan Ortadou kltrn ulus-devlet unsuruylaparalayarak, byk bir kargaaya, krize ve atmalara srklenmesine yol amtr. Osmanlmparatorluu Bat modernitesinin bu ulus-devlet projesiyle paralanm ve yklmtr. Devletiinde paralel devlet oluturmak iin komitacla soyunan ttihat ve Terakki Cemiyeti, 1906dasilahl komita aamasna geerek devlet krizini daha da derinletirmitir. Moderniteninulus-devlet eilimini durdurmak adna en gerici, oven ve faist bir ulusuluk inasnaynelmitir. Arln Trk olmayanlarn oluturduu Trklk akm, gerek imparatorluunyklmasnda gerek Cumhuriyet srecinin sancl gemesinde, anti-demokratiklemesinde vetkanmasnda belirleyici neden olmutur. Paralanma ve tkanmaya rakip ulus-devletler kadar


25/55

katkda bulunmutur.Mustafa Kemalin kendine model setii nc Fransa Cumhuriyetinin kavram, kuram vekurumlarn 1919-1922 (bir yandan artan yabanc igallerine, dier yandan saltanatibirlikiliine kar) Jakobenik devrimiyle hayata geirmesi, yaanan devlet krizine snrl daolsa zm olabildi. Trkiye Cumhuriyeti ttihat ve Terakki komitaclnn derinletirdii krizin

paralanma ve ykma gtrd imparatorluun enkaz zerinde kuruldu. Devlet sorunu ksmenzmlenebildi, fakat toplumsal sorunlar daha da derinleti. Cumhuriyet projesi bir moderniteprojesiydi. Batl hegemonik glerin Lozandaki onayyla hayata geirilmeye alld.1920-1922 Jakoben devrimi sadece devlet krizini cumhuriyetle amakla snrl kalmayabilirdi.ttifak halindeki gler olan laik Trk milliyetileri, sosyalistler, slam mmetileri ve Krttoplum temsilcileri, iyz hala tam zmlenemeyen komplo ve provokasyonlarlaCumhuriyetten dlanmasalard, Cumhuriyet rahatlkla demokrasiye doru evrim gsterebilirdi.Ne de olsa zafer, bu glerin ittifak altnda gereklemiti. Komplo ve provokasyonlarlayrtlen dlanmay Mustafa Kemale balamamak, doru bir zmleme iin nem tar.nk Mustafa Kemale kar da ciddi komplo, suikast ve provokasyonlar gelitirilmiti. BundaMustafa Kemali kuatan ttihat kadronun belirleyici pay vardr. CHP ismen deimitir,

znde ise ttihat ve Terakki Partisinin ald yeni biimdir. Mustafa Kemal, Serbest Frka(1930) deneyimiyle CHP tekelini krmay denemi, ama baarl olamamt. 1935ten sonraCHPnin tzk ve programtalyan Faist Partisini aka model olarak benimsemi olup,Atatrkn de ok ak olan tepkisiyle karlamt.unu nemle belirtmek gerekir: 1926dan sonra baskn olan Atatrkn kiisel arl deil,ttihat kadronun adm adm Cumhuriyeti ele geirii, faistleme zihniyetini arulus-devletilik temelinde kurumlatrma deneyimidir. Atatrkn ok net olan orduyu siyasetindnda tutma ve kanun devletini tesis etme, snf ve zmre esaslarn reddetme, da karbamszlk ve zgrlk siyaseti izleme yaklam kendisini kuatan kadro tarafndan komplo veimtiyaz politikalaryla boa karlm ve bu siyaset gnmze kadar darbelerle yrtlmeyeallmtr. Sz konusu olan, saray ii darbelerle ttihat darbe ve komplolarn devleti devletolmaktan karma, ele geirme ve toplum zerinde despotik ynetim geleneini srdrmedenemeleridir. Buna kar devleti gerekten devlet niteliinde srdrr klmak iin verilen oknemli mcadeleler de vardr. Mustafa Kemalin Cumhuriyet inas bu abalarn bata gelenidir.Bat modernitesi srecinde karlkl olarak ekien bu iki anlay devleti srekli kriz iindetuttuu gibi, toplumu da ar sorunlarla kar karya brakm, tutarl bir demokratizmin hayatageiriliini engellemitir. Cumhuriyet darbe, imtiyaz ve oligarik tekellerin rant kaps olmaktankurtulamam, gerekten laik, sosyal ve demokratik bir hukuk devleti haline gelememitir.Bunun temel nedeni de elbette 1920lerin banda kurulan toplumsal demokratik konsenssntasfiye edilmesi ve darbeci, imtiyazc ve oligarik tekellerin hegemonik abasdr. Devlet iindeverilen mcadele hukukla, sosyal, laik ve demokratik devlet kavramlaryla ilgili olmayp, okbyk olan iktidar rantn ele geirmek iindir.Bu sreci Cumhuriyet tarihi boyunca devreye ayrabiliriz. 1926-1950 yllarn kapsayanbirinci dnem, tek partili otoriter brokratik oligariyle karakterize edilebilir. kinci dnem,1950-1980 dnemi, brokratik oligariye ortak olmak isteyen toprak sahipleri, ticaret burjuvazisive ithal ikameci sanayiciler arasnda devlet rantnn yeniden paylam iin giriilen sert ekimeve darbeler srecidir. nc dnem, 1980-2010 dnemi, kresel finans kapitalin direktmdahalesiyle devlet rantna dahil olmasnn belirginlik kazand sretir. Her dnemin ortakzellii, gelien devlet ve zel kapital tekellerinin toplum ve halk kesimleri zerinde kurduklarok sert oligarik ynetimlerle, bunun iin devleti ele geirme odakl parti ve sendika


26/55

kavgalaryla dolu gemesidir. Bu sreci dardan kontrol eden hegemonik g, 1925-1945dneminde esas olarak Britanya mparatorluu ve 1945-2010 dneminde de ABDdir.1950lerden sonra ksmen AB, IMF ve Dnya Bankas da srece ortak olmutur. NATOGladiosu esas yneticidir.Cumhuriyetin kurulu mttefikleri olan gler ise, kendilerine ynelik hegemonyacla kar

doal olarak direni konumunda kalmlardr. Her dnem boyunca birbirlerinden kopuk vedank da olsa, bu glerin direniine veya sistemle btnleme abalarna tank olmaktayz.Kuruluta etkin olan Sovyet Rusya ve ona bal sosyalistler ve komnistler hegemonik gtarafndan ilk darbelenen, bastrlan ve kurban edilen gler konumundadr. Mustafa Suphilerinkatliamyla balayan imha sreci, 1927 Komnist Parti tevkifat, Hikmet Kvlcml ve NazmHikmetin tutuklanmasyla derinletirilmitir. 1950den sonra bask ve tevkifat NATOya girimalzemesi olarak daha da koyulatrlmtr. 1960taki 27 Mays Brokratik Darbesiyle frsatbulan sosyalistler kendini bulmak ve demokratik admlar seslendirmek istemilerse de, 12 Mart1971 darbesiyle tekrar bastrlmlardr. Direnileri 1980lere kadar srdrlmeye allmsada, 1980 darbesiyle belleri iyice krlm ve gnmze kadar bir trl kendilerinegelememilerdir. Halen radikal demokrasi olarak kendilerini birleik, oul bir rgtlenmeye

kavuturamadan dank, sorumsuz ve ok zayfa varlklarn srdrmeye abalamaktadrlar.Potansiyelleriyle orantl bir aktifleme ve demokratikleme admlarn atma grevleri vardr.slami mmetiler benzer darbeler, tevkifat ve srgnlere maruz kalmalarn daha az direnileama iten tepki biriktirerek karlamlardr. 1923-50 yllar arasnda Mehmet Akif, Said-i Nursive Necip Fazln ahsnda yaanan aydn direnmesi, slamiyetin modernleme abasdr. Birnevi Trkiyenin Mslman kardeliine ve yeniden yorumdan geirilmislami direniinenderlik edilmitir. 1950-1980 arasnda hem ite hem dta hakim hegemonik glerdenbazlaryla ilikilerini gelitirip iktidara ve dolaysyla devlet rantna ortak olmular, zelkapitalizm yoluyla sermaye tekeli olma srecine girmilerdir. Erbakan Hareketi dnemin tipikslami hareketidir. Var olan birok akmn iktidar temsiline ynelik zlem ve karlarn ifadeeder. Nurculuk olarak devam eden Said-i Nursi Hareketi daha alttan ve birka kol halinde devameder. Tarihsel arka planda, hepsinin arkasnda 19. yzyl Nakibendilii vardr. Kendileriylesnrl bir demokratik sistem gelitirmekle birlikte, tutarl ve sistematik bir demokratik tutumunsahibi olamamlardr. 1980-2010 dneminde Turgut zal ahsnda bir koruyucu emsiyebulmularsa da, iktidarlama ve sermayeleme srecinde brokratik oligari tarafndan sreklitehdit altnda braklmlardr. zellikle ABD, AB, IMF, Dnya Bankas ve kimi Arap sermayeevreleriyle gelitirdikleri ilikiler onlar sistemin orta klm, Necmettin Erbakann kstlbabakanlndan sonra R. T. Erdoann 2000 sonras nderlii ve babakanl dneminde buortaklk daha kalc bir nitelik kazanmtr.Bu gler ar bir demokratikleme sorunuyla kar karyalar. Brokratik oligari karsndakendilerini srekli tehdit altnda grmektedirler. Bu tehdidi ya tam demokratikleme hamlesiyleaacaklar, ya da bu hamle gereklemezse, solun yaadna benzer bir darbelenme veparalanma operasyonuyla Ki, Ergenekon yarglanmas bu gerei ifade eder- mevcutkonumlarn yitirecekler.Brokratik oligari karsnda konumu en kritik ve trajik olan kesim, Cumhuriyetin kuruluundamttefik g konumundaki Krtlerdir. Cumhuriyetin ve Kurtulu Savann olmazsa olmazniteliinde bir asli unsuru olmasna ramen, Krtlerin iine drldkleri durum haylikaranlktr ve birok komplo, provokasy

Yol Haritası - Abdullah Öcalan

Documents

Transcript of Yol Haritası - Abdullah Öcalan