11

KONTROLA CZY KULTURA KONTROLA CZY KULTURA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA

w szkole wyższejw szkole wyższej

„„Proces Boloński – co warto o nim wiedzieć”Proces Boloński – co warto o nim wiedzieć”Gdańsk, 14 maja 2010Gdańsk, 14 maja 2010Kwidzyń, 15 maja 2010Kwidzyń, 15 maja 2010

Janusz M. PawlikowskiJanusz M. PawlikowskiEkspert BolońskiEkspert Boloński

janusz.m.pawlikowski@pwr.wroc.pl janusz.m.pawlikowski@pwr.wroc.pl

2222

PODSTAWOWY CEL PODSTAWOWY CEL PROCESU BOLOŃSKIEGOPROCESU BOLOŃSKIEGO

Stworzenie Europejskiego Obszaru SzkolnictwaStworzenie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa

Wyższego, EOSW, powiązanego z EuropejskimWyższego, EOSW, powiązanego z Europejskim

Obszarem Badań Naukowych, EOBN, następnie Obszarem Badań Naukowych, EOBN, następnie

zwiększenie atrakcyjności oraz konkurencyjnościzwiększenie atrakcyjności oraz konkurencyjności

EOSW (plus EOBN) w Europie i w całym świecie !EOSW (plus EOBN) w Europie i w całym świecie !

JMP

3333

ZADANIA DO ZREALIZOWANIAZADANIA DO ZREALIZOWANIA

W RAMACH EOSW W RAMACH EOSW

1. Kształcenie, na wysokim poziomie, studentów dla potrzeb1. Kształcenie, na wysokim poziomie, studentów dla potrzeb

europejskiego ! i krajowych/regionalnych rynków pracy.europejskiego ! i krajowych/regionalnych rynków pracy.

2. Przygotowywanie światłych obywateli demokratycznych państw,2. Przygotowywanie światłych obywateli demokratycznych państw,

aktywnie dbających o swój ciągły rozwój (w tym – edukacyjnyaktywnie dbających o swój ciągły rozwój (w tym – edukacyjny).).

3. Promowanie wysokiej mobilności studentów i pracowników oraz3. Promowanie wysokiej mobilności studentów i pracowników oraz wspieranie kształcenia ustawicznego.wspieranie kształcenia ustawicznego.

JMP

4444

ZADANIA ZADANIA DDLA NASLA NAS

A więc musimy :A więc musimy :

→ → stworzyć spójny oraz elastyczny system edukacji o stworzyć spójny oraz elastyczny system edukacji o wysokiej jakościwysokiej jakości,, który jest który jest nakierowany na efekty kształcenia studentanakierowany na efekty kształcenia studenta;;

→ → przejść od „nauczania studentów” do przejść od „nauczania studentów” do „pomocy studentom w uczeniu„pomocy studentom w uczeniu się samodzielnie”się samodzielnie”;;

→ → przestać udawać, że to uczelnie i ministerstwo wiedzą najlepiej, jakie przestać udawać, że to uczelnie i ministerstwo wiedzą najlepiej, jakie efekty kształcenia ma osiągnąć absolwent uczelni – efekty kształcenia ma osiągnąć absolwent uczelni – to wie i o tym to wie i o tym decyduje głównie rynek pracy.decyduje głównie rynek pracy.

CZY MAMY W POLSCE STRATEGIĘ ROZWOJU CZY MAMY W POLSCE STRATEGIĘ ROZWOJU

SZKOLNICTWA WYŻSZEGO ?SZKOLNICTWA WYŻSZEGO ?

JMP

5555

TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU EDUKACJIEDUKACJI

PierwszyPierwszy : Dlaczego kształcimy (MISJA) i kogo (STRATEGIA); : Dlaczego kształcimy (MISJA) i kogo (STRATEGIA);

w jakim celu uczymy w jakim celu uczymy (SYLWETKA ABSOLWENTA (SYLWETKA ABSOLWENTA → →

EFEKTY KSZTAŁCENIA)EFEKTY KSZTAŁCENIA) i czego uczymy i czego uczymy

(PLANY STUDIÓW I PROGRAMY KSZTAŁCENIA).(PLANY STUDIÓW I PROGRAMY KSZTAŁCENIA).

JMP

6666

TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU EDUKACJIEDUKACJI c.d.c.d.

Drugi Drugi : Jak kształcimy (ORGANIZACJA STUDIÓW, METODY : Jak kształcimy (ORGANIZACJA STUDIÓW, METODY

NAUCZANIA) i w jakich warunkach (BAZA MATERIALNA,NAUCZANIA) i w jakich warunkach (BAZA MATERIALNA,

WYMIAR SOCJALNY); oraz kto kształci WYMIAR SOCJALNY); oraz kto kształci (JAKA KADRA).(JAKA KADRA).

JMP

7777

TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU EDUKACJIEDUKACJI c.d.c.d.

Trzeci Trzeci : Jak egzekwujemy osiągnięcie zakładanych : Jak egzekwujemy osiągnięcie zakładanych efektówefektów

kształceniakształcenia dla przedmiotu, … , całych studiów dla przedmiotu, … , całych studiów

(EGZAMINY, ZALICZENIA); oraz co robimy, aby (EGZAMINY, ZALICZENIA); oraz co robimy, aby

kształcićkształcić dobrze i coraz lepiej dobrze i coraz lepiej (ZAPEWNIANIE(ZAPEWNIANIE

ODPOWIEDNIEJ JAKOŚCIODPOWIEDNIEJ JAKOŚCI KSZTAŁCENIA – JAK ?).KSZTAŁCENIA – JAK ?).

JMP

8888

POLSKIE UCZELNIEPOLSKIE UCZELNIEWOBEC AKTUALNYCH WYZWAŃWOBEC AKTUALNYCH WYZWAŃ

TRZY PODSTAWOWE ŹRÓDŁA NOWYCH WYZWAŃTRZY PODSTAWOWE ŹRÓDŁA NOWYCH WYZWAŃ

1.1. Dynamiczne przemiany otoczenia uczelni.Dynamiczne przemiany otoczenia uczelni.

2.2. Konieczność nKonieczność nowowejej strategi strategiii – „odnalezienia się” w krajobrazie EOSW – 2020. – „odnalezienia się” w krajobrazie EOSW – 2020.

3.3. Istota i rozwój „procesu bolońskiego”.Istota i rozwój „procesu bolońskiego”.

KONIECZNA JEST GRUNTOWNA REFORMA SYSTEMU SZKOLNICTWA WYŻSZEGO W KONIECZNA JEST GRUNTOWNA REFORMA SYSTEMU SZKOLNICTWA WYŻSZEGO W

POLSCEPOLSCE

JMP

9999

JAKOŚĆ KSZTAŁCENIAJAKOŚĆ KSZTAŁCENIA

JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA OCENIANA MOŻE BYĆ JEDYNIE MIARĄ WZGLĘDNĄ ! JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA OCENIANA MOŻE BYĆ JEDYNIE MIARĄ WZGLĘDNĄ !

Procedury ewaluacji jakości kształcenia :Procedury ewaluacji jakości kształcenia :

PrzeglądPrzegląd ( (review, quality auditreview, quality audit);); OcenaOcena ( (assesmentassesment);); AkredytacjaAkredytacja ( (accreditationaccreditation).).

Ta ostatnia kontestowana często ze względu na skutki !Ta ostatnia kontestowana często ze względu na skutki !

JMP

10101010

JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA c. d.c. d.

1. 1. PrzeglądPrzegląd: systematyczne sprawdzanie, czy działania na : systematyczne sprawdzanie, czy działania na rzecz jakości kształcenia oraz uzyskane rezultaty są rzecz jakości kształcenia oraz uzyskane rezultaty są zgodne z planowanymi, a także czy rezultaty te są zgodne z planowanymi, a także czy rezultaty te są wykorzystywane efektywnie i odpowiednio do przyjętych wykorzystywane efektywnie i odpowiednio do przyjętych założeń.założeń.

2.2. Ocena Ocena : skoncentrowane na konkretnej działalności (tutaj – : skoncentrowane na konkretnej działalności (tutaj – kształceniu) orzekanie o jakości tej działalności w kształceniu) orzekanie o jakości tej działalności w odniesieniu do postawionych przed nią celów.odniesieniu do postawionych przed nią celów.

3. 3. AkredytacjaAkredytacja : proces, w którym uczelnia zdobywa prawo : proces, w którym uczelnia zdobywa prawo nadawania tytułów zawodowych i stopni naukowych lub nadawania tytułów zawodowych i stopni naukowych lub otrzymuje uznanie swych kwalifikacji do prowadzenia otrzymuje uznanie swych kwalifikacji do prowadzenia studiów wyższych od kompetentnej władzy zwierzchniej.studiów wyższych od kompetentnej władzy zwierzchniej.

JMP

11111111

JAKOŚĆ KSZTAŁCENIAJAKOŚĆ KSZTAŁCENIA c. d.c. d.

ocena warunków i sposobów kształcenia;ocena warunków i sposobów kształcenia; = sprawdzenie i wydanie opinii o istniejących w danej uczelni = sprawdzenie i wydanie opinii o istniejących w danej uczelni

warunkach i sposobach realizacji procesu kształcenia, takich jak … warunkach i sposobach realizacji procesu kształcenia, takich jak … Należy ją przeprowadzać systematycznie, w ramach wewnętrznego Należy ją przeprowadzać systematycznie, w ramach wewnętrznego systemu QA w każdej uczelni systemu QA w każdej uczelni → → PRZEGLĄDPRZEGLĄD..

ocena osiągniętych efektów kształcenia !ocena osiągniętych efektów kształcenia ! = sprawdzenie i wydanie opinii o osiągnięciu przez absolwenta= sprawdzenie i wydanie opinii o osiągnięciu przez absolwenta zakładanej WIEDZY, UMIEJĘTNOŚCI DZIAŁANIA, oraz POSTAWzakładanej WIEDZY, UMIEJĘTNOŚCI DZIAŁANIA, oraz POSTAW osobistych i zawodowych.osobistych i zawodowych. Należy ją przeprowadzać systematycznie wewnątrz uczelni przez Należy ją przeprowadzać systematycznie wewnątrz uczelni przez

wyodrębniony zespół wyodrębniony zespół → → OCENAOCENA, , oraz okazjonalnie przez agencje oraz okazjonalnie przez agencje zewnętrzne zewnętrzne → → OCENA OCENA , , AKREDYTACJAAKREDYTACJA..

JMP

12121212

JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA c. d.c. d.

ocena warunków i sposobów kształceniaocena warunków i sposobów kształcenia;;

[powinna być przeprowadzana regularnie w uczelni w ramach jej [powinna być przeprowadzana regularnie w uczelni w ramach jej

wewnętrznego systemu zapewniania jakości, przez specjalnie wewnętrznego systemu zapewniania jakości, przez specjalnie

powołany zespół, zgodnie z opracowanym harmonogramem]. powołany zespół, zgodnie z opracowanym harmonogramem].

Aktualnie ta ocena jestAktualnie ta ocena jest w Polsce praktycznie jedynym przedmiotem w Polsce praktycznie jedynym przedmiotem

zainteresowania.zainteresowania.

ocena osiągniętych efektów kształceniaocena osiągniętych efektów kształcenia ! !

[powinna być przeprowadzana przez UCZELNIE, ale tak naprawdę [powinna być przeprowadzana przez UCZELNIE, ale tak naprawdę

dokonuje jej rynek pracy i to „na bieżąco”] jest ona jedynie dokonuje jej rynek pracy i to „na bieżąco”] jest ona jedynie

naprawdę ważną oraz niezależną od uczelni i ministerstwa ! naprawdę ważną oraz niezależną od uczelni i ministerstwa ! → →

ZATRUDNIALNOŚĆ !ZATRUDNIALNOŚĆ !

JMP

13131313

ZEWNĘTRZNY SYSTEM QAZEWNĘTRZNY SYSTEM QA

podstawowe celepodstawowe cele : :

wspieranie uczelniwspieranie uczelni w działaniach dla poprawy QA;w działaniach dla poprawy QA;

kontrola uczelnikontrola uczelni pod kątem poziomu jakości pod kątem poziomu jakości kształcenia, zgodnie ze standardami dla EOSW.kształcenia, zgodnie ze standardami dla EOSW.

Dominacja jednego lub drugiego celu zależy głównie od Dominacja jednego lub drugiego celu zależy głównie od polityki danego państwa bądź też polityki całej Unii polityki danego państwa bądź też polityki całej Unii Europejskiej.Europejskiej.

JMP

14141414

STANDARDY I WSKAZÓWKISTANDARDY I WSKAZÓWKI

BergenBergen (maj 2005) : (maj 2005) : [http://www.vtu.dk][http://www.vtu.dk]

„„Standardy i wskazówki dotyczące zapewnienia jakości kształcenia w Standardy i wskazówki dotyczące zapewnienia jakości kształcenia w

EOSW”EOSW”

„„Europejskie standardy zewnętrznego zapewniania jakości szkolnictwa Europejskie standardy zewnętrznego zapewniania jakości szkolnictwa

wyższego”wyższego”

„„Europejskie standardy dotyczące agencji zewnętrznego zapewnienia Europejskie standardy dotyczące agencji zewnętrznego zapewnienia

jakości”jakości”

[omówienie zgodnie z raportem i propozycjami ENQA][omówienie zgodnie z raportem i propozycjami ENQA]

JMP

15151515

OCENA JAKOŚCI KSZTAŁCENIAOCENA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA

Kiedy dokonywana jest ocena jakości kształcenia, to :Kiedy dokonywana jest ocena jakości kształcenia, to :

PAŃSTWO zawsze preferuje zgodność ze standardami przez siebie PAŃSTWO zawsze preferuje zgodność ze standardami przez siebie

ustanowionymi, czyli : formalną ustanowionymi, czyli : formalną ocenę warunków studiowania;ocenę warunków studiowania;

SPOŁECZNOŚĆ AKADEMICKA odwołuje się przede wszystkim do SPOŁECZNOŚĆ AKADEMICKA odwołuje się przede wszystkim do

ocen środowiskowych, co jest bliskie ocen środowiskowych, co jest bliskie ocenie sposobów kształceniaocenie sposobów kształcenia;;

RYNEK reaguje głównie na sygnały od pracodawców, a oni sami RYNEK reaguje głównie na sygnały od pracodawców, a oni sami

posługują się posługują się oceną jakości wykształceniaoceną jakości wykształcenia ( (efektami kształceniaefektami kształcenia). ).

JMP

16161616

RAMOWA STRUKTURA KWALIFIKACJI RAMOWA STRUKTURA KWALIFIKACJI A JAKOŚĆ KSZTAŁCENIAA JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA

Tworzenie EOSW wymaga wzajemnego zaufania uczelni.Tworzenie EOSW wymaga wzajemnego zaufania uczelni.

Struktury kwalifikacji faktycznie istniały zawsze wewnątrz danego Struktury kwalifikacji faktycznie istniały zawsze wewnątrz danego systemu szkolnictwa (kraju) ale opisywały zdobywane kwalifikacje systemu szkolnictwa (kraju) ale opisywały zdobywane kwalifikacje raczej od strony „wejścia” a nie uzyskiwanych raczej od strony „wejścia” a nie uzyskiwanych efektów kształcenia. efektów kształcenia.

Nowe struktury kwalifikacji koncentrują się na studencie, a nie na Nowe struktury kwalifikacji koncentrują się na studencie, a nie na instytucji; czyli na instytucji; czyli na efektach kształceniaefektach kształcenia a nie na stosowanych a nie na stosowanych procedurach.procedurach.

Kwalifikacje muszą być opisane w miarę całościowo, to jest Kwalifikacje muszą być opisane w miarę całościowo, to jest uwzględniać wszystkie założone cele kształcenia (wiedza, uwzględniać wszystkie założone cele kształcenia (wiedza, umiejętności, postawy).umiejętności, postawy).

JMP

17171717

DBAŁOŚĆDBAŁOŚĆO JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA, QA O JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA, QA

dzisiaj wymuszana, a jutro ? dzisiaj wymuszana, a jutro ?

<pięć podstawowych obszarów dla QA><pięć podstawowych obszarów dla QA>

1.1. System studiów System studiów [B+M+D, punkty ECTS, ścieżki przechodzenia];[B+M+D, punkty ECTS, ścieżki przechodzenia];

2.2. Plany studiów i programy nauczania Plany studiów i programy nauczania [zdefiniowanie Efektów Kształcenia i [zdefiniowanie Efektów Kształcenia i

nakładu pracy, dobranie programów do EK, plan studiów];nakładu pracy, dobranie programów do EK, plan studiów];

3.3. Realizacja procesu kształcenia Realizacja procesu kształcenia [nie minima i liczba godzin, ale EK [nie minima i liczba godzin, ale EK

gwarantujące porównywalne kwalifikacje];gwarantujące porównywalne kwalifikacje];

4.4. Nauczyciele Nauczyciele [każdy pracownik dba o QA, zmiana ścieżki awansu];[każdy pracownik dba o QA, zmiana ścieżki awansu];

5.5. Studenci Studenci [nie „klienci” a „partnerzy”, udział w ECTS i w ocenach].[nie „klienci” a „partnerzy”, udział w ECTS i w ocenach].

JMP

18181818

EFEKTY KSZTAŁCENIAEFEKTY KSZTAŁCENIAA JAKOŚĆ KSZTAŁCENIAA JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA

Tradycyjna konstrukcjaTradycyjna konstrukcja planu studiów i programów nauczania: planu studiów i programów nauczania:

{{minima programowe ministerstwaminima programowe ministerstwa plus lokalne aspiracje nauczycieli} plus lokalne aspiracje nauczycieli} → → → {plany studiów i programy kształcenia} = DEFINIOWANIE → {plany studiów i programy kształcenia} = DEFINIOWANIE WEJŚCIA!WEJŚCIA!

Współczesny system konstruowaniaWspółczesny system konstruowania planu studiów: planu studiów:

{misja uczelni i sylwetka absolwenta} {misja uczelni i sylwetka absolwenta} → {→ {efekty kształceniaefekty kształcenia} → {rodzaj i } → {rodzaj i

nakład pracy studenta niezbędny dla osiągnięcia zakładanych efektów nakład pracy studenta niezbędny dla osiągnięcia zakładanych efektów

kształcenia} → {plany studiów oraz programy kształcenia} = kształcenia} → {plany studiów oraz programy kształcenia} =

DEFINIOWANIE WYJŚCIA !DEFINIOWANIE WYJŚCIA !

JMP

1919

QA versus QC Większość funkcjonujących w polskich uczelniach systemów QA

działa raczej wirtualnie. Powód – mniej lub bardziej świadomy opór przeciwko „systemowi wymuszanemu zewnętrznie”, przy braku motywujących czynników wewnątrzuczelnianych:

KTO W POLSKIEJ UCZELNI ROBI FORMALNĄ KARIERĘ – DOBRY NAUKOWIEC CZY DOBRY DYDAKTYK ?

Należy przejść do fazy „wyższej” : Kultury Jakości Kształcenia (QC). Jest to de facto przekształcenie systemu kontroli pracowników w system ich zbiorowej odpowiedzialności za efekty kształcenia !

System QC jest wielokrotnie (USA, Japonia) wyraźnie skuteczniejszy od kontroli i wymuszania jakości kształcenia !

CZY NAS NA TO STAĆ ???

20202020

TradycjaTradycja akademicka, związana zakademicka, związana z „elitarnym uniwersytetem”„elitarnym uniwersytetem” łączyła jakość wykształcenia ze słowem „doskonałość” i łączyła jakość wykształcenia ze słowem „doskonałość” i

umiejscawiała ją w relacji „mistrz – uczeń” . umiejscawiała ją w relacji „mistrz – uczeń” .

Doskonałość była więc standardem akademickim !Doskonałość była więc standardem akademickim !

Co dzisiaj oznacza słowo standard kształcenia ? Zbiór Co dzisiaj oznacza słowo standard kształcenia ? Zbiór minimalnych wymagańminimalnych wymagań dla danego kierunku studiów, dla danego kierunku studiów, zawarty w odnośnym rozporządzeniu Ministra !zawarty w odnośnym rozporządzeniu Ministra !

Nie można więc uznać uczelni, która realizuje jedynie tak Nie można więc uznać uczelni, która realizuje jedynie tak zwane „standardy kształcenia” za uczelnię o wysokiej zwane „standardy kształcenia” za uczelnię o wysokiej jakości kształcenia.jakości kształcenia.

JMP

21212121

DWIE UWAGIDWIE UWAGI

• Edukacja nie jest i ze swej istoty nie może stać się Edukacja nie jest i ze swej istoty nie może stać się

działalnością działalnością strictestricte komercyjną, w której decydującymi komercyjną, w której decydującymi

parametrami gry rynkowej są tylko koszty i zyski. parametrami gry rynkowej są tylko koszty i zyski. Nie Nie

powinno więc być nigdy zgody na „byle jaki dyplom za powinno więc być nigdy zgody na „byle jaki dyplom za

pieniądze” pieniądze” JAKOŚĆ WYKSZTAŁCENIA !!! JAKOŚĆ WYKSZTAŁCENIA !!!

• Nacisk w edukacji musi być położony na Nacisk w edukacji musi być położony na „parametry„parametry

wyjścia” czyli efekty kształcenia i jakość absolwenta, a nie wyjścia” czyli efekty kształcenia i jakość absolwenta, a nie

na „parametry wejścia” czyli warunki i sposoby kształceniana „parametry wejścia” czyli warunki i sposoby kształcenia. .

Jest mniej istotne w jaki sposób student osiągnął Jest mniej istotne w jaki sposób student osiągnął

zaplanowane efekty kształcenia, a znacznie ważniejsze jest, zaplanowane efekty kształcenia, a znacznie ważniejsze jest,

czy je osiągnął.czy je osiągnął.

JMP