ผลการศึกษาเชิงคุณภาพmslib.kku.ac.th/elib/multim/books/Tourism2557/WACHIRAYA... ·...

151

บทท 4 ผลการศกษาเชงคณภาพ

จากการศกษาวจยเ รอง การพฒนาค มอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรม ดานหตถกรรมจงหวดอบลราชธาน ผศกษาวจยไดศกษาและเกบรวบรวมขอมลจาก การสมภาษณแบบเชงลกหนวยงานทมสวนเกยวของโดยตรงกบการพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน คอ ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน และส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน การสมภาษณแบบมสวนรวมและการสงเกตแบบมสวนรวมจากปราชญชาวบานและชางฝมอในชมชนพนทการศกษาวจยทง 4 ชมชน ตลอดจนศกษาขอมลทตยภม จากเอกสารและงานวจยทเกยวของ ภายใตแนวคดการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรม ดานหตถกรรม การศกษาวจยครงน ผศกษาวจยไดน าเสนอขอมลทไดจากการสมภาษณ มาวเคราะหและแปรผลแลวน า เสนอเปนรอยแกวอธบายขอมลลกษณะมรดกวฒนธรรมนามธรรม ดานหตถกรรมของชมชนพนทศกษา และอธบายขอมลคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมของชมชนพนทศกษาทง 4 ชมชน ตอการทองเทยวในจงหวดอบลราชธาน

ทงน การน าเสนอขอมลผลการศกษาลกษณะมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ของชมชน ผศกษาวจยไดน าเสนอขอมลการศกษาเชงคณภาพเปนรายชมชน ไดแก

4.1 ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา อ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน 4.2 ชมชนหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาวอ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน 4.3 ชมชนท าฆอง บานทรายมล อ าเภอพบลมงสาหาร จงหวดอบลราชธาน 4.4 ชมชนทอผากาบบวชมชนบานบอน อ าเภอส าโรง จงหวดอบลราชธาน โดยในแตละรายชมชนไดแบงการน าเสนอออกเปน 3 สวน ดงน สวนท 1 ประวตความเปนมาของชมชน และมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม สวนท 2 ลกษณะของมรดกวฒนธรรมดานหตถกรรมของชมชนทสงผลตอการทองเทยว

ในจงหวดอบลราชธาน

สวนท 3 คณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในชมชน

152

ตารางท 4.1 ขนตอนการท าคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธานกบผทเกยวของในการด าเนนการ ขนตอน

หวขอในคมอ ผทเกยวของในการด าเนนการ

1

ศกษาชมชน ถงลกษณะมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม

ประวตความเปนมาของชมชน ชมชน

มรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ชมชน / ส านกงานวฒนธรรมจงหวด

วสดและเครองมอทใชในการผลตงานหตถกรรม ชมชน

ขนตอนกระบวนการผลตงานหตถกรรม ชมชน

2 ศกษาหนวยงาน

ทเกยวของกบการทองเทยวมรดกวฒนธรรม และวเคราะหขอมล ทเกยวของอยางละเอยดดานแผนพฒนา กฎบตร นโยบายทเกยวของกบการบรหารจดการมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม

เพอเปนแนวทางในการพฒนาคมอ และ

สอบถามนกทองเทยว เกยวกบความคดเหนในแนวทางการพฒนาคมอการทองเทยวและความคดเหนดานองคประกอบคมอทจ าเปนส าหรบนกทองเทยว

มรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมกบการทองเทยว

ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวด/

ส านกงานวฒนธรรมจงหวด คณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรม นามธรรมดานหตถกรรม

ชมชน /ส านกงานการทองเทยวและกฬา

จงหวด/ ส านกงานวฒนธรรมจงหวด แผนพฒนา กฎบตร นโยบาย ขอบงคบ ส าคญทเกยวของกบการบรหารจดการมรดกวฒนธรรมนามธรรม

ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวด/

ส านกงานวฒนธรรมจงหวด ค าแนะน าและขอควรปฏบตในการทองเทยว ขอมลสารสนเทศเพอการทองเทยว - ลกษณะทตง - ลกษณะภมอากาศ - เทศกาลส าคญ – ประเพณและ ศลปวฒนธรรมทองถน - แหลงทองเทยวส าคญ - ทพก - บรษทน าเทยว - สถานต ารวจ - โรงพยาบาล

นกทองเทยว

/

ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวด

3

การพฒนาคมอ

คมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน

153

rr

ภาพท 4.1 หนวยงานทมสวนเกยวของโดยตรงกบการน าแผนพฒนาประเทศของไทยใน ระดบตางๆ ภาพรวมทเกยวของกบการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรม นามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559) แนวคดและทศทางการพฒนาประเทศ

แผนพฒนาการทองเทยว พ.ศ. 2555-2559 ยทธศาสตรท 2 การพฒนาและฟนฟ แหลงทองเทยวใหเกดความยงยน ยทธศาสตรท 5 การสงเสรมกระบวนการมสวนรวมของภาครฐ ภาคประชาชน และองคกรปกครองสวนทองถนในการบรหารจดการทรพยากรการทองเทยว

แผนแมบทวฒนธรรมแหงชาต 2550-2559 พนธกจท 1 ยทธศาสตรท 2 พนธกจท 5 ยทธศาสตรท 6

ยทธศาสตรวจยของชาตฉบบท 8 (พ.ศ. 2555-2559) แผนการสนบสนนทนวจย สาขาการบรหารจดการการทองเทยว พ.ศ. 2557

แผนพฒนา 3 ปจงหวดอบลราชธาน (พ.ศ. 2556-2558) ยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจ ประเทศ ป 2556 : กลยทธท 5 และ 6

ส านกงานการทองเทยวและกฬา จงหวดอบลราชธาน

ส านกงานวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 หมวด 3 สทธและเสรภาพของชนชาวไทย สวนท 12 สทธชมชน มาตรา 66 : การพฒนาการทองเทยว : ขอ 1.4 , 1.5 และ 1.7 การบรการ: ขอ 2.1 และ 2.2

การพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน

154

4.1 ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา อ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน สวนท 1 ประวตความเปนมาของชมชน และมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม

1) ประวตความเปนมาของชมชน ชมชนวดบรพาตงอยบรเวณทศตะวนออกของเขตเทศบาล ลกษณะทวไป

โดยรอบชมชนวดบรพาตงอยบรเวณทศตะวนออกของเขตเทศบาล มประชากรทงหมด 3,050 คน 432หลงคาเรอน (โครงการการจดท าแผนพฒนาทอยอาศยและแผนปองกน แกไขปญหาชมชนแออด กลมจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนลาง กลม 2, 2553) แบงออกไดเปน 3 ชมชนยอย ประกอบดวย ชมชนวดบรพา 1, ชมชนวดบรพา 2 และ ชมชนวดบรพา 3 โดยชมชนวดบรพา 1 และ 2 มพนทตดกบแมน ามล มถนนบรพาเปนถนนสายหลก ในชมชนมวดเปนศนยกลางวดบรพา แตเดมเปนปาโปรง เหมาะแกการปฏบตธรรม ตอมา หลวงป มน ภรทตโตจงเดนทางไปจ าพรรษา ทวดแหงน ซงตอมากรมหลวงสรรพสทธประสงคไดบรจาคทรพยและทดนใหสรางวดบรพา

ภาพท 4.2 แผนทตงชมชนวดบรพา ในระดบประเทศ ระดบจงหวด และในระดบอ าเภอ ทมา: ปรบปรงจาก http://www.panteethai.com (2009)

155

2) มรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ประเพณการแหเทยนพรรษา จงหวดอบลราชธาน เปนอกประเพณหนง

ในประเทศไทยทสบทอดเรองราวมาอยางชานานต งแตสมยอดตจนถงปจจบน เปนประเพณ วนเขาพรรษาของชาวพทธทไดท าตอเนองกนมาแตพทธกาลโดยมวตถประสงคเพอถวายเปนพทธบชา ธรรมบชา และสงฆบชา ส าหรบจดในพระอโบสถตงแตวนเขาพรรษาจนถงวนออกพรรษา จงมขนาดทใหญและยาวกวาเทยนชนดอนหลายเทา เทยนพรรษาจงหวดอบลราชธาน ซงปจจบนม 3 ประเภท คอ (สมคด สอนอาจ, 2557: สมภาษณ)

(1) ประเภทมดเทยนรวมกนแลวตดลายแบบโบราณ (2) ประเภทตดพมพ (3) ประเภทแกะสลก วธการจดท าตนเทยนพรรษาประเภทตดพมพเรมเมอป พ.ศ. 2480 โดยพมพ

ลายดอกผง (ลายเทยน) เปนลายตางๆ จากแมพมพทท าขน เดมทแมพมพจะแกะสลกจากตนกลวยและผลไมบางชนด เชน มะละกอ ฟกเขยว เมอท าแมพมพเสรจแลวจะน าไปจมลงในน าผงทตม จนละลายเปนน าผ งเหลว แลวน าแมพมพไปจมลงในน าเยนอกครง ขผ งจะหลดออกมาไดลาย ดอกผงแลวน าไปตดกบตนเทยนทหลอไวใหมลวดลายตามรปแบบทไดวางแผนไว ตนเทยนพรรษาประเภทตดพมพน เปนตนเทยนทมลายละเอยดออนมขนตอนการท าหลายขนตอนและตองใชคนเปนจ านวนมากและตองใชขผงแทเปนสวนใหญในการท าดอกผงแตในปจจบนตอมาใชแมพมพทหลากหลายขน โดยใชเปนหนออน (หนใชลบมดโกน) ไมเนอแขง ปนซเมนต ปนปลาสเตอร

การแหเทยนแตเดมไมไดจดใหญโตเชนปจจบน เพยงแตชาวบานรวมกนบรจาคเทยนแลวน าเทยนมาตดกบล าไมไผทเตรยมไวตามรอยตอ หากระดาษจงโก (กระดาษสเงน สทอง) ตดเปนลายฟนปลาปดรอยตอ เสรจแลวน าตนเทยนไปมดตดกบปปน ามนกาด ฐานของ ตนเทยน ใชไมตเปนแผนเรยบหรอท าสงขนเปนชนๆ ตดกระดาษ เสรจแลวมการแหน าไปถวายวด (www.newviewtour.com, 2011)

ววฒนาการของการแหเทยนพรรษาของจงหวดอบลราชธาน ไดเปลยนตาม ยคสมยเรอยมา การท าตนเทยนไดพฒนาขนมาจนถงการหลอออกจากเบาพมพทเปนลายตางๆ เชน กระจง ตาออย บวคว า บวหงาย กามป ฯลฯ แลวน าไปตดทล าตนเทยน เพอความสวยงามและสรางสสนใหตนเทยนมเอกลกษณนาสนใจมากขน ประเพณแหเทยนพรรษาทเรมมการประกวดประชนตนเทยน เกดขนในสมยรชกาลท 5 เมอครงพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงสรรพสทธประสงค ไดเปนขาหลวงใหญมาปกครองมณฑลลาวกาว ซงมทตงมณฑลอยทเมองอบลฯ โดยจะแบงการท าเทยนรวมกนของชาวบานแตละคม โดยแตละหมบานจะมชาวบานอยหลายคม ซงทกคมจะทมเท

156

สามคคและพถพถนในการท าตนเทยนรวมกนเปนอยางมาก ในการท าตนเทยนพรรษาจะใชการ น าขผง ทมอยของแตละคมมารวมกน ตมใหขผงละลายแลวน ามาใสเบาหลอม จากนนน ามาตกแตงใหสวยงามตามทแตละคมไดคดเอาไว เสรจแลวน าไปใสคานหามหรอใสรถบรรทกเกวยนแหไปรวมกนทศาลากลางมณฑล พระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงสรรพสทธประสงคกจะเลอกประทานรางวลใหกบคมทท าตนเทยนไดสวยทสดถกใจทสด ขนตอนสดทายคอ การแบงวาแตละคม จะไดไปถวายเทยนทวดใด และชาวบานในแตละคมกรวมกนแหเทยนไปวดนนๆ ไดจตใจทเปยมบญนบเปนจดเรมตนประเพณแหเทยนพรรษา จงหวดอบลราชธาน ตงแตนนเปนตนมา

งานประเพณแหเทยนพรรษาจงหวดอบลราชธาน นอกจากจะเปนงาน ทแสดงออกถงการยดมนสบสานงานบญทางศาสนาอยางเครงครดของชาวเมองอบลฯแลว ยงเปนงานทแสดงออกถงววฒนาการดานศลปะของสกลชางเมองอบลฯ ในดานการสบสานจารตประเพณพนเมองในการตกแตงตนเทยนพรรษาของคมวดตางๆ ซงถอเปนจดเรมตนของการสบทอดศลปะการแกะสลกเทยนใหคงอยไปอยางยาวนาน โดยมความโดดเดนอยทความสวยงาม ประณต วจตรของตนเทยน โดยเนนเรองราวเกยวกบพทธชาดก หลกค าสอนทางพระพทธศาสนาทถกถายทอดเรยงรอยผานงานศลปออกมาในขบวนตนเทยน (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน, ม.ป.ป.)

การออกแบบตนเทยนจะมการรางแบบลงบนกระดาษ แลวจงน าดอกผ งตดตามโครงสรางของตนเทยนทไดจดท าขนตามแบบ ทงนนนชางเทยนจะเปนผก าหนดวาดอกผงลายใดจะใชกบสวนใดของตนเทยนการหลอตนเทยนทใชส าหรบการตดพมพมหลากหลายรปแบบตามความคดและจนตนาการของชางขนอยกบวาตองการทจะน าเสนอเรองราวในดานใด แตยงเปนเรองราวทเกยวของกบพทธประวต ของพระพทธศาสนา (สมคด สอนอาจ, 2557: สมภาษณ)

3) วสดและเครองมอทใชในการผลตตนเทยนพรรษา 3.1) วสดและอปกรณในการหลอตนเทยน

(1) ขผงถวย (ขผงน ามน) ทงนแลวแตขนาดของตนเทยนทตองการ

ภาพท 4.3 ขผงถวย (23 เมษายน 2557)

157

(2) เตาองโล

ภาพท 4.4 เตาองโลไวส าหรบตมขผงใหละลาย (23 เมษายน 2557)

(3) ชามอางขนาดใหญขนาดกลางและขนาดเลก (4) ปบ

ภาพท 4.5 อางขนาดใหญไวส าหรบแชพมพขผง และปบใสขผงหลอมเหลว (23 เมษายน 2557)

(5) โองมงกรหรอถงน ามนใหญขนาด 200 ลตร

ภาพท 4.6 ถงน ามนใหญขนาด 200 ลตร (23 เมษายน 2557)

158

(6) ภาชนะทใชตกเทยนเชนขนโลหะททนความรอน

ภาพท 4.7 ภาชนะททนความรอนใชตกขผงทหลอมละลาย (23 เมษายน 2557)

(7) สงกะสชนดเรยบแบบหนาตามความตองการหลอตนเทยน (8) ผาขรวทสะอาด 4-5 ผน (9) ทอนไม (เสาไม) ส าหรบท าแกนตนเทยน

ภาพท 4.8 สงกะสชนดเรยบแบบหนาทใชในการผลตตนเทยนพรรษา (23 เมษายน 2557)

4) การหลอตนเทยน การหลอตนเทยนประเภทตดพมพ มขนตอนดงน การเตรยมไมท าแกนล าตน น าทอนไม (เสาชนดกลม) ขนาดเสนผาน

ศนยกลาง 3 นว ยาว 2.50 เมตร มาแตงปลายดานหนงใหเปนรปสเหลยมยาว 50 เซนตเมตร กวางดานละ 10 เซนตเมตร เปนเดอยเสา หรบสวมใสกบสวนฐานของตนเทยน ในปจจบนใชแกนเปนเหลกกกลวง ขนาดเสนผาศนยกลาง 10 เซนตเมตร แลวพนโอบดวยเชอกมะนลาอกครง หรอใชไมอดหนา 10 เซนตเมตร มาท าเปนตน แลวทาสน าพลาสตก สสมหรอแดงรองพน

2

159

4.1) วธการเทขผงเพอหลอตนเทยน การเทขผงหลอตนเทยน มขนตอน ดงน 1) เตรยมอปกรณทใชในการหลอใหพรอม 2) มผชวยชาง 3-4 คน 3) น าขผงถวย (ขผงน ามน) ใสลงในปบทจะตม แลวน าไปตมบนเตาไฟ

ตมจนขผ งละลายหมด แลวเทขผ งลงในถงน ามนใหญขนาด 200 ลตร หรอโองมงกร จนไดขผ ง ทหลอมละลายดแลว มปรมาณเพยงพอทจะใชในการหลอ

4) ปลอยทงไวใหอณหภมความรอนลดลง ตรวจสอบไดโดยเอานวจม ลงไปในขผง ถาขผงตดนวมาบาง ๆ แสดงวาใชหลอได

5) น าภาชนะทใชตกขผง คอ กระบวย หรอ ขนททนความรอน ตกขผง เทลงไปในแบบพมพจนเตม (การเทตองเทตดตอกน)

6) เมอเสรจสนการหลอแลว ปลอยขผ งใหเยนจนแขงตวเตมทใชเวลาประมาณ 7 วน จงจะถอดแบบพมพได (ดงแสดงในภาพท 4.9)

ภาพท 4.9 วธการเทขผงเพอหลอตนเทยน ทมา: http://www. guideubon.com. (2555)

5) การท าดอกผงตดพมพ (ลายตนเทยน) ตนเทยนประเภทตดพมพสวนทประดบตกแตงทท าใหตนเทยนสวยงาม คอ

ดอกผงหรอลายเทยน ซงขนตอนในการท าดอกผงหรอลายเทยนนเปนงานทละเอยดออนและจะท าไดยากกวางานสวนอนๆ ตองอาศยฝมอของชางทช านาญโดยเฉพาะ ลายทน ามาตดทตนเทยนพรรษาประเภทตดพมพจะมลกษณะทแตกตางกนในขบวนตนเทยนหนงขบวนจะมลายหลายแบบและมขนาดทแตกตางกน ทงนขนอยกบพนทและรปแบบของตนเทยน ถาเปนตนเหลยมกจะ

160

แกะสลกลายใหมขนาดเทากบเหลยมของตนเทยน แตถาเปนตนกลมกจะแกะสลกใหลงตว เมอตดโดยรอบแลวจะลงตวพอด ลายตนเทยนพรรษาประเภทตดพมพจะม 3 ลกษณะ คอ (ส านกวทยบรการ มหาวทยาลยอบลราชธาน, 2555)

1) ลายเอก หมายถง ลายเดนของตนเทยนทเปนหลกสวนมากจะเปนลายกานขดลกษณะตาง ๆ เชน กานขดหางไหล กานขดกนกหางโต กานขดหนาสงห กานขดเทพนม เปนตน

2) ลายโท (ลายประกอบ) หมายถง ลายทสรางขนขนเพอรองรบกบลายเอกมลกษณะเดนรองลงมาจากลายเอก หรอเมอน าไปตดบางสวนของขบวนตนเทยนกจะกลายเปนลายเอกได เชน ลายกนกเกลยว ใบเทศเกลยว พมหางกนก ลายกระจง ลายปกผเสอ ลายประจ ายามกามป ลายกระจงหลกรอย ลายประจ ายาม ลายพวงมาลยยอย เปนตน

3) ลายเกบงาน เปนลายทสรางขนเพอใชเกบงานหรอสงลายเอกใหเดนขน เชน ลายกระจงฟนปลา ลายตาออยซอน (ลายกระดกง) ลายตาตม ลายมะลซอน ลายประกอบเกบงานจะเปนลายเสนยาวใชในการเกบรายละเอยดของลายใหวจตรสวยงามยงขน

ซงชอของดอกผ งหรอลวดลายเทยนแบบตดพมพทปรากฏอยบนตนเทยนพรรษาวดบรพานน ประกอบดวย ลายเทยนดงน (ไกดอบลฯ, 2555)

161

ภาพท 4.10 ดอกผงหรอลวดลายเทยนแบบตดพมพ ทมา: http://www. guideubon.com. (2555)

ลกประค า

162

5.1) วสดและอปกรณในการผลตดอกผง 1) ขผง 2) เตาองโล 3) ชามอางขนาดใหญ 1 ใบ และขนาดเลก 2-3 ใบ 4) ผากรอง (ผามง) 5) ภาชนะทใชตกขผง 6) ทพพ, ชอน 7) กระจกใส 8) เขมตดลายดอกผ งโดยใชวสดเหลอทงเชน ซลวดรถจกยาน หรอ

จกยานยนต น ามาตดแบงเปน 2 ทอน ทบปลายดานหนงใหแบนแลวลบตกแตงใหมความคมทง 2 ดาน โดยใหสวยปลายเรยวแหลม

9) ถาดสงกะสเคลอบใสลายทพมพแลว 10) ขวดแกวเปลาชนดกลม 11) ผงซกฟอก หรอสบ

5.2) ขนตอนกระบวนการผลตดอกผง (ลายตนเทยน) เปนขนตอนแรกของการตดพมพเทยนพรรษา ชางเทยนตองท าตอเนอง

จากการตมขผงเพอใหไดลายดอกผงทสวยงาม 1) วธการพมพลายดอกผง

- การเตรยมอปกรณในการพมพลายดอกผง ไดแก แมพมพลวดลายตาง ๆ ใสน าลงในถาด ใสผงซกฟอกหรอสบ เตรยมขวดแกวทรงกลม และแผนไมขนาดยาวไมเกนเสนผานศนยกลางของถาด

- น าแมพมพแชน าใหอมตว

ภาพท 4.11 ขนตอนการน าแมพมพแชน าใหอมตว (23 เมษายน 2557)

163

- วางแบบพมพทตองการพมพดอกผงลงบนแผนไมแลวใชชอนขดผวหนาขผงในถาดทละนอย ขดใหไดขนาดตามตองการ นวดเขาเปนเนอเดยวกน

- วกน าทละลายผงซกฟอกหรอน าสบลงไปในแบบพมพ

ภาพท 4.12 ขนตอนการขดและตดขผงไดขนาดตามตองการกอนนวดเขาเปนเนอเดยวกน (23 เมษายน 2557)

- วางขผงทนวดแลวกดลงในแมพมพแลวใชขวดแกวเปลาชนดกลมคลงไปมาจนทวแมพมพ จนแนใจวาเนอขผงแทรกเขาไปในทกเสนลายของแบบพมพจากนนจงแกะลายออกวางใสถาดทเตรยมไว โดยใชถาด 1 ใบ ส าหรบใสดอกผง 1 ลาย เพอปองกนไมใหลายดอกผงปะปนกน

ภาพท 4.13 ขนตอนการวางขผงทนวดแลวกดลงในแมพมพแลวใชขวดแกวกลมคลง (23 เมษายน 2557)

164

- ตดลายดอกผงสวนเกนหรอสวนทไมตองการออกเพอใหไดลายดอกผงทสวยงามตามแบบพมพ โดยการน าไปวางบนกระจกใสใชเขมตดลาย ตดตามตองการ

ภาพท 4.14 ขนตอนการตดลายดอกผงสวนเกนออกเพอใหไดลายดอกผงทสวยงาม (23 เมษายน 2557)

- น าเศษของขผงทตดออกแลวไปตมหลอมละลายใหมเพอพมพลายและตดจนเพยงพอกบความตองการในการซอมแซมตอไป และขนตอนตอไปสดทาย คอ การตดลายการตดดอกผง (ลายตนเทยน) บนตนเทยนพรรษาและสวนประกอบอนๆ ของตนเทยน (ดงแสดง ในภาพท 4.15)

ภาพท 4.15 ขนตอนของการตดลายการตดดอกผง (ลายตนเทยน) บนตนเทยนพรรษา (23 เมษายน 2557)

165

สวนท 2 ลกษณะของมรดกวฒนธรรมดานหตถกรรมของชมชน ทสงผลตอการทองเทยวในจงหวดอบลราชธาน

มรดกวฒนธรรมการท าเทยนพรรษาแบบตดพมพ ของชมชนวดบรพา สงผลตอการทองเทยวในจงหวดอบลราชธานเปนอยางมาก สงเกตไดจากการประกวดแขงขนตนเทยนพรรษาในงานแหเทยนพรรษาจงหวดอบลราชธานในแตละปนน เทยนพรรษาแบบตดพมพ ของชมชนวดบรพานน จะไดรบรางวลตนเทยนพรรษารางวลชนะเลศ ขนาดใหญเปนประจ า เกอบทกป คอ (พนม สมเพราะ, 2557: สมภาษณ)

1. ป พ.ศ. 2556 ไดรางวลรองชนะเลศอนดบ 1 ประเภทตดพมพ ขนาดใหญ 2. ป พ.ศ. 2555 ไดรางวลชมเชยประเภทตดพมพ ขนาดใหญ 3. ป พ.ศ. 2554ไดรางวลชมเชยประเภทตดพมพ ขนาดใหญ 4. ป พ.ศ. 2553 ไดรางวลรองชนะเลศอนดบ 2 ประเภทตดพมพ ขนาดใหญ 5. ป พ.ศ. 2552 ไดรางวลชนะเลศตนเทยนพรรษา จงหวดอบลราชธาน

ประเภทตดพมพ ขนาดใหญ 6. ป พ.ศ. 2549 ไดรางวลชนะเลศตนเทยนพรรษา จงหวดอบลราชธาน

ประเภทตดพมพ ขนาดใหญ ประเพณแหเทยนพรรษา ถอวา เปนงานบญยงใหญแหงปของชาวจงหวด

อบลราชธานทไดรบความสนใจเปนอยางดยงแกนกทองเทยวทวไปโดยกวาง เพราะงานเทศกาลเขาพรรษาเปนประเพณทไมเฉพาะชาวอสานเทานน หากแตเกยวของกบพทธศาสนกชนชาวพธทวไป นบเปนประเพณทส าคญยงในการสบทอดศาสนาใหอย (สมคด สอนอาจ, 2557: สมภาษณ)

ปจจบนงานประเพณแหเทยนพรรษา จงหวดอบลราชธาน ไดรบการเผยแพรใหเปนทรจกอยางกวางขวางแพรหลายทงในและตางประเทศ ท าใหงานประเพณแหเทยนพรรษา ของจงหวดอบลราชธานกลายเปนเทศกาลทยงใหญมโหฬาร การลงทนลงแรง เวลา ก าลงความคด ก าลงทรพย เพมมากขน โดยตงแต พ.ศ. 2520 การท าตนเทยนพรรษาพรอมบรวารเรมจดท าใหญโตเรอยมา ชาวคมวดทกวดตางกมสวนรวมในการจดท าตนเทยน ไมวาจะเปนเดก ผใหญ คนแกคนเฒา ถอเปนความรบผดชอบและหวงแหนพรอมๆ กบการทมเทพลงความคดในการศกษาคนหาเทคนควธการใหมๆ เพอพฒนาเทยนพรรษาอบลราชธานใหววฒนาการยง ๆ ขนไปการโชวขบวนแห กจดใหมตลอดทงวนทงชวงเชาจนถงชวงกลางคน โดยจะตงโชวใหนกทองเทยวเขามาชนชม ความงามของตนเทยนพรรษาทบรเวณในทงศรเมองสวนสาธารณะประจ าจงหวดอบลราชธาน โดยจะตงแสดงอยเปนระยะเวลา 1 สปดาห (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

166

สวนท 3 คณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในชมชน ปจจบนการเทยนพรรษาในจงหวดอบลราชธานนน ไดรบความสนใจจาก หลาย ๆ

สวน ทงนกเรยน นกศกษา และนกทองเทยว ทตองการศกษาถงขนตอนกรรมวธการท าตนเทยน มผสนใจไมนอยทมาพกแรมทเมองอบลฯ ในชวงเดอนกอนเทศกาลเขาพรรษาเพอมาเรยนรถงขนตอนการท าเทยนพรรษาแบบตดพมพ เพราะงานฝมอทเรยกวาลายดอกผง หรอลายเทยนทอย บนลวดลายตนเทยนนน ตองอาศยความช านาญในการแกะลายตางๆ ทมอยอยางมากมาย และตองอาศยประสบการณของชางผท าซงมใชจะท าเลยนแบบไดงายนก หากไมใชชางทอาศยอยในชมชนทท าเทยนพรรษามาแตสมยอดตเพราะชางแกะลายเหลานจะไดรบความรจากบรรพบรษทท ามา แตเดม และลายตนเทยนพรรษา กมกจะปรากฏเปนเรองราวเกยวของกบศาสนา และหลกธรรม ค าสอน จงตองอาศยวดและพระสงฆชวยในการสอสารใหผ ท เขาชมไดรบค าสงสอนของพระพทธเจา (พนม สมเพราะ, 2557: สมภาษณ) โดยลกษณะเฉพาะของงานหตถกรรมทเปนเอกลกษณทสามารถดงดดความสนใจนกทองเทยวคอ ลวดลายการท าเทยนพรรษาแบบตดพมพ ทยงคงเอกลกษณของการท าตนเทยนพรรษาทขนอยกบการออกแบบการน าลวดลายตางๆทมอยอยางมากมายตดลงบนตนเทยนตามจนตนาการอยางสรางสรรค เพอใหเกดความสวยงามและสามารถบอกเลาเรองราวทมเนอหาทเกยวของกบพระพทธศาสนา (พนม สมเพราะ, 2557: สมภาษณ) การท าเทยนพรรษาในปจจบนจงมลกษณะ ตนเทยนทใหญขน เนองจากการมองคประกอบในการเลาเรองราวทเพมมากขน ทงนกเพอทพยายามจะใชลวดลายเทยน และรปแบบตนเทยนในการสอสารถงหลกธรรมค าสอนของพระพทธเจาใหชาวพทธใหไดเขาใจในหลกธรรมททจะสอ คอหลกธรรม 3 อยาง ประกอบดวย 1) ท าดไดดท าชวไดชว 2) ท าความดละเวนความชว และ 3) ท าจตใจใหสะอาดบรสทธ ซงถอเปนหวใจหลกทตองการจะสบทอดใหพทธศาสนกชนรบร ถอเปนความยากและทาทายในการท าเทยนพรรษาในแตละครง (สมคด สอนอาจ, 2557: สมภาษณ)

167

4.2 ชมชนหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาว อ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน

ภาพท 4.16 แผนทตงชมชนบานปะอาวในระดบประเทศ ระดบจงหวด และในระดบอ าเภอ ทมา: ปรบปรงจาก http://www.panteethai.com (2009)

สวนท 1 ประวตความเปนมาของชมชน และมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม

1) ประวตความเปนมาของชมชน เปนต าบลทตงอยในอ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน มจ านวน 8 หมบาน

มประชากรทงสน จ านวน 5,219คน โดยแยกเปนชาย จ านวน 2,634 คน แยกเปนหญง จ านวน 2,585 คน (ขอมลจากองคการบรหารสวนต าบลปะอาว, 2555)

168

อาณาเขตตดตอ ทศเหนอ ตดกบต าบลหนองหลา, ต าบลโพนแพง ต าบลหนองไขนอก

อ าเภอมวงสามสบ ทศใต ตดกบ ต าบลหวดอน อ าเภอเของใน ทศตะวนออก ตดกบต าบลหนองไขนอก อ าเภอมวงสามสบ และ

ต าบลหนองขอน อ าเภอเมอง ทศตะวนตก ตดกบ ต าบลหนองขอน อ าเภอเมอง จากค าบอกเลาจากผเฒาผแก กลาววา ผคนชาวหมบานปะอาวเปนผคนท

อพยพมาจากลาวเวยงจนทรเดม บรรพบรษแรกๆอพยพมาจากจงหวดหนองบวล าภ นานกวา 260 ปมาแลว จงน าเอาฝมอการท าทองเหลองโบราณการหลอโลหะมาดวย โดยพบงานทองเหลองแบบดวยกนนกระจายอยท วไปสามารถพบส ารดแบบเดยวกนทบานเชยงอกดวย ซงมอายประมาณราว 4,000 ปมาแลว กรรมวธการท าเครองทองเหลองบานปะอาว มเอกลกษณอนโดดเดนเปนลกษณะเฉพาะของการท าทองเหลองบานปะอาว คอ วธการหลอในแบบทเรยกวา ขผงหาย หรอ แทนทขผ ง การหลอแบบนเปนกระบวนการหลอโลหะทมมาแตสมยกอนประวตศาสตร เชนเดยวกนกบทพบเครองมอส ารดทบานเชยง จงหวดอดรธาน (บญม ลอมวงศ, 2557: สมภาษณ) การท าเครองทองเหลองชมชนบานปะอาว สวนใหญแลวจะท ากระดงทมเสยง เพอใชแขวนคอสตวเลยง ใชเพอการใชงานในชวตประจ าวน มการท ากระพรวนหรอกระดงไวใชในครวเรอน แตวตถดบในการท ามการเปลยนแปลงไปบาง ปจจบนมการหลอมเหลกลงผสมเนองจากทองเหลอง หายากขนและมราคาแพง นอกจากน การผลตเครองทองเหลองปจจบนโดยสวนใหญจะท าตามค าสงซอจากลกคาเปนหลก มรปแบบหลากหลายขนกวาแตกอน สวนลวดลายบนทองเหลองนน กเชนกน มการประยกตลวดลายใหทนสมยขนจากเดมทมเพยงลายองลกหวาย กมการประยกตเปนลายดอกบว ลายประจ าจงหวดมากขน (บญม ลอมวงศ, 2557: สมภาษณ)โดยสวนมากแลวค าสงซอสนคาจะเปนลกษณะสงซอทละมากๆ โดยเฉพาะ กระดง จะมการน าผลตภณฑทองเหลองบาน ปะอาวไปตอยอดสนคาเพอเพมมลคาในการขายดวยการท าบรรจหบหอ เปนบรรจภณฑทสวยงามเพอการสงออก(ทองค า ประทมมาศ, 2557: สมภาษณ)

2) มรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จากการใหสมภาษณของนายบญม ลอมวงศ (2557) บตรชาย พอใหญทอง

ลอมวงศ (เสยชวตแลว) บคคลตวอยางชางทองเหลอง ผไดรบพระราชทานปรญญาบตรสาขาวทยาศาสตรบณฑตกตตมศกดเมอป พ.ศ. 2540 นายบญม ลอมวงศ กลาววา จากค าบอกเลาจากผเฒาผแกกลาววาผคนชาวหมบานปะอาวเปนผคนทอพยพมาจากลาวเวยงจนทรเดม บรรพบรษแรกๆ

169

อพยพมาจากจงหวดหนองบวล าภนานกวา 260 ปมาแลว จงน าเอาฝมอการท าทองเหลองโบราณ และการหลอโลหะมาดวย โดยพบงานทองเหลอแบบดวยกนนกระจายอยท วไป สามารถพบส ารดแบบเดยวกนทบานเชยงอกดวย ซงนายบญม ลอมวงศ กลาวตออกวา งานหลอทองเหลองบาน ปะอาวปจจบนไดรบความนยมทงในและตางประเภท เมอป พ.ศ. 2543 หมอมเจาชาตรเฉลมยคล หรอ ทานมย ไดเลอกเอางานหตถกรรมทองเหลองบานปะอาว ชดเชยนหมากทองเหลองใชลายองหมากหวายลายเอกลกษณด งเดมของบานปะอาวทผลตวธแบบโบราณ เขาไปประกอบฉากภาพยนตรโดยมตนเองเปนหวหนาฝายชางด าเนนงานการผลต

กรรมวธการท าเครองทองเหลองบานปะอาวไมมสตรจ าเพาะทเขยนขนเปนต าราแตเปนเพยงการสงเกต และอาศยการจดจ ากนมารนตอรน จนเขาส รนท 5 ของอายคนแลว เอกลกษณ อนโดดเดนเปนลกษณะเฉพาะของการท าทองเหลองบานปะอาวคอ วธการหลอแบบทเรยกวา ขผงหาย หรอ แทนทขผง การหลอแบบนเปนกระบวนการหลอโลหะทมมาแตสมยกอนประวตศาสตรท ม เสนหและคณคาทางมรดกวฒนธรรมซงนบวนจะหายากขนทกขณะ (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

3) วสดและเครองมอทใชในการผลตเครองทองเหลอง 3.1) วสดและอปกรณทใชในการผลตเครองทองเหลอง

1) ดนโพนหรอดนจอมปลวก

ภาพท 4.17 ดนโพนหรอดนจอมปลวก ทมา: สรยา โชคสวสดและคณะ (2551)

170

2) มลวว

ภาพท 4.18 มลวว ทมา: สรยา โชคสวสดและคณะ (2551)

3) มอนนอยเปนอปกรณส าหรบใชกลงแตงพมพ

ภาพท 4.19 มอนนอยเปนอปกรณส าหรบใชกลงแตงพมพ (16 มนาคม 2557)

4) บงเดยกท าดวยกระบอกไมไผ ใชเพอฉดขผงเหลวใหออกมาเปนเสน

ภาพท 4.20 บงเดยก ท าดวยกระบอกไมไผ (16 มนาคม 2557)

171

5) ลกกลงพมพลายและแทงกดพมพลายใชส าหรบสรางลวดลาย

ภาพท 4.21 แทงกดพมพลาย ทมา: สรยา โชคสวสด และคณะ (2551)

5) ขผงและสวนผสมประกอบดวยขผงชน และขสด 6) กระทะตมหลอมขผง

ภาพท 4.22 กระทะตมหลอมขผง ทมา: สรยา โชคสวสด และคณะ (2551)

7) เบาหลอมทองเหลอง

172

ภาพท 4.23 เบาหลอมทองเหลองทใชในการผลตเครองทองเหลอง (16 มนาคม 2557)

3.2) ขนตอนกระบวนการผลตเครองทองเหลอง

1) การปนแมพมพ ขนตอนน คอ การปนหนของแบบทตองการหลอหรอผลตนนเอง โดยการน าดนโพน (ดนจอมปลวก) อนเปนดนเนอละเอยดทหาไดในเขตบรเวณบานปะอาว น ามาต าผสมกบขวว (มลวว) ในสดสวนประมาณ 3:1 แลวต าใหเขากน เพอเพมคณสมบตเหนยว เกาะตวไดดและมความแกรงเหมาะแกการน าไป “เซยน” (กลง) และเมอเผาไฟแลวจะแกะจากแมพมพไดงาย เมอต าดนโพนผสมกบขววจนเขากนละเอยดเปนเนอเดยวกนแลว จงน าไปปนหมรอบแกนไมทกลงเปนรปทรงและขนาดตางๆ ตามตวแบบทตองการ น าแมพมพปนแลวไปตากแดดประมาณ 3-4 วน เมอพมพแหงแลวจงน าไปใส โฮงกลงเพอกลงหนใหไดขนาด และรปทรงทตองการ ลกษณะการกลงดวยมอนนอยตองอาศยชาง 2 คนคนหนงเปนคนดงเชอก ซงพนอยกบไมหมอนเพอใหหนดนหมน อกคนท าหนาทกลง โดยใชเหลกกลง หรอไมเหลาปลายแหลมแตงลวดลายตามตองการ หนทผานการกลงจะไดรปทรงและขนาดทพอเหมาะ ทส าคญผวหนจะเรยบเนยน (ดงในภาพท 4.24)

ภาพท 4.24 ขนตอนการปนหนของแบบทตองการหลอเครองทองเหลอง (16 มนาคม 2557)

173

2) การเซยน ขนตอนการ “เซยน” กคอการกลงนนเอง เมอหนแมพมพแหงแลวกจะน าไปท าการเซยนหรอกลง เพอตกแตงรปรางตามทตองการ โดยชางกลง 2 คน คนหนงจะท าหนาทชกดงเชอกทพนอยกบแกนไมของหนหรอพมพดนใหหมน อกคนหนงท าหนาทกลง หรอเซยน โดยใชไมเหลาปลายแหลมใหแหลม หรอไมหนาปลายมน กลงแตงผวดนใหไดขนาด รปรางตามทตองการ (ดงแสดงในภาพท 4.25)

ภาพท 4.25 ขนตอนการเซยน หรอกลงเพอตกแตงรปรางตามทตองการ (16 มนาคม 2557)

3) การเอาขผ งพนพมพหรอหมเทยน เมอเซยนไดขนาดและรปราง

ตามทตองการแลวชางจะน าเอาขผ ง ซงมสวนผสมของขผ งชนและขสด ตามสดสวน 5:1:1 โดยน าหนก การท าขผงใหเปนเสนนนจะท าไดโดย การน าขผงทผสมชนและขสดทหลอมใหออนตวพอประมาณ เทใสลงไปในกระบอกไมไผ ซงปลายดานหนงมหลอดโลหะกลวง (นยมใชสงกะส) ขนาดเสนผาศนยกลางใหญ-เลก ตามเสนเทยนทตองการตอใหปลายส าหรบใหขผงไหลออก เทขผงหลอมลงในกระบอกไผแลวใชไมเนอแขงกลงใหไดพอดกบรกระบอกไมไผ เรยกวา “บงเดยก” ขผ งผสมชนและขสดทมความออนตวจะถกอด-ดนใหไหลออกทางรปลายกระบอกไผใหไหลตอเนองเปนเสนสน-ยาว ตามตองการเรยกวา ขผงหรอเทยน จากนนกน าเทยนขผงไปพนรอบพมพเทยนพมพดนสวนทนนมากตองพนขผงใหหนา (ดงแสดงในภาพท 4.26)

174

ภาพท 4.26 ขนตอนการเอาขผงพนพมพหรอหมเทยน (16 มนาคม 2557)

4) ขางไฟ (องไฟ) ตกแตงปนลาย ในขนตอนนเปนการน าแมพมพทพน

รอบดายเทยนขผงไป “ขางไฟ” เพอใหออนตวและตกแตงพมพไดงาย บางทตองน าไป “เซยน” หรอกลงตกแตง จากนนกพมพหรอแกะลวดลายตางๆ ตามทตองการลงบนแมพมพขผง

5) การพอกดนเหนยวรกษาลาย จากนนปนหรอแกะลวดลายบนขผ ง ชางจะใชดนเหนยวพอกหรอหอหมรอบแมพมพอกชนหนงเพอรกษาลวดลายไว โดยจะปดชองดานบนเอาไวเพอเปนชองส าหรบเทโลหะทจะหลอลงไปแทนทขผง เพราะขผงจะถกละลายดวยความรอนของโลหะทหลอม (ดงแสดงในภาพท 4.27)

ภาพท 4.27 ขนตอนการน าแมพมพไปขางไฟ และพอกดนเหนยวรกษาลาย (16 มนาคม 2557)

175

6) เบาหลอมทองเหลอง เปนเบาดนทท าจากสวนผสมของดนและแกลบจะทนความรอนสงไดดมาก ขนาดบรรจโลหะหลอมละลายไดประมาณ 15 กโลกรม เมอชางหลอตองการจะหลอหลอมกจะใชเศษโลหะ เชน เหลก อะลมเนยม ทองเหลอง ตามสดสวนของแมพมพเครองใชนนๆ เชน ถาจะหลอมเตาปน ชางจะใชทองเหลองมากกวาโลหะอนๆ ถาจะหลอลกกระพรวน กจะมเศษเหลกมากกวาประเภทอน เปนตน เมอจะหลอมโลหะไดกจะใสโลหะเหลานนลงไปในเบาหลอม แลวน าเบาหลอมไปวางไวบนเตาหลอม ภายในเตาหลอมทมถานไม ชวยใหความรอนหรออณหภมทสงขน เมอโลหะหลอมละลายแลวกจะเอาทตกโลหะหลอมเหลว เทใสลงในแมพมพ (หน) ทเตรยมไว จากนนโลหะทอณหภมสงกจะเผาไหมขผงละลาย และโลหะหลอมเหลวจะไหลเขาไปแทนทขผง (ดงแสดงในภาพท 4.28)

ภาพท 4.28 ขนตอนตกโลหะหลอมเหลวเทใสลงในแมพมพ (หน) ทเตรยมไว (16 มนาคม 2557)

7) การแกะพมพ เมอเททองเหลองหรอโลหะเรยบรอยแลว ชางจะท าการทบเบาดนทพอกพมพใหแตกออก เพอน าเอางานหลอทไดไปท าความสะอาด กจะไดภาชนะโลหะตามตองการ (ดงแสดงในภาพท 4.29)

ภาพท 4.29 ขนตอนการแกะพมพเพอน าเอางานหลอทไดไปท าความสะอาด (16 มนาคม 2557)

176

8) การเขยนแบบโลหะ เมอแกะแบบและพมพออกแลวหากผวโลหะ ไมเรยบตามตองการกจะน ามาท าการ “เซยน” หรอกลงโดยมกรรมวธการท าเชนเดยวกบการ “เซยน” กลงแตงผวใหสวยงาม

ภาพท 4.30 ชดเชยนหมากทองเหลอง ตกแตลายดวยลายองหมากหวายทลายเอกลกษณดงเดม ของบานปะอาว (16 มนาคม 2557)


วฒนธรรมการท าเครองทองเหลองแบบโบราณทเรยกวา “การหลอขผงหาย” ซงเปนวธทตองอาศยประสบการณและฝมอชางโดยเฉพาะ กระบวนการหรอวธการท าเครองทองเหลองแบบโบราณน ไดรบความสนใจอยางมากจากทงชาวไทยและชาวตางชาต จนท าใหมนกทองเทยวเขามาศกษาหาความรภายในชมชนอยเปนประจ า ท งนเปนเพราะงานหตถกรรมน ตองอาศยฝมอทไมสามารถลอกเลยนแบบได ตองอาศยการเรยนรและลงมอปฏบตดวยตนเอง ลกษณะหตถกรรมหลอทองเหลองของชมชนทท ามาแตดงเดม คอ เซยนหมาก ตะบนหมาก กระพรวน กระดง ทงนกเพอการใชงานในชวตประจ าวนเปนสวนใหญ ปจจบนการท าทองเหลองจะท าตามค าสงซอทมอยางหลากหลายขน เชน ขนน า ถาดใสของ เปนตน โดยเฉพาะอยางยง ชดเชยนหมากทองเหลองลายองหมากหวาย ซงเปนลายเอกลกษณดงเดมของบานปะอาวไดรบความสนใจมากเปนพเศษเหนไดจากเมอ พ.ศ. 2543 หมอมเจาชาตรเฉลมยคลหรอทานมย ไดเลอกเอางานหตถกรรมทองเหลองบานปะอาวไปใชเปนอปกรณประกอบฉากในหนงภาพยนตรเรอง พระนเรศวรมหาราช (บญม ลอมวงศ, 2557: สมภาษณ) แตบดนนเปนตนมา ผคนจงเรมหนมาใหความสนใจในการท าเครองทองเหลองแบบโบราณนมากขน อยางไรกตาม เครองทองเหลองทเปน

177

ทสนใจทบานปะอาวไมเพยงแต เซยนหมาก เทานน ปจจบนมการผลตเครองทองเหลองขนาดเลก หลายชนด เพอใชเปนของทระลก และเพอความสะดวกในการพกพา ใชเปนของฝาก เชน ชอน กระดง ก าไล เปนตน (ทองค า ประทมมาศ, 2557: สมภาษณ)

สวนท 3 คณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในชมชน ผลตภณฑทองเหลองทท าดวยมอของชมชนบานปะอาวน ไดรบความสนใจ

โดยทวไปของนกทองเทยวทไดเขามาชนชม ซงโดยสวนใหญแลวนกทองเทยวไมเพยงแตสนใจในตวผลตภณฑเพยงเทานน หากแตใหความสนใจทวธการผลตทซบซอนมากกวา ท าใหการท าเครองทองเหลองแบบโบราณท าดวยมอทบานปะอาว ยงคงรกษาวธการท าแบบโบราณนตอไป เพอใชเปนจดเดนหลกในการดงดดนกทองเทยวใหมาเยยมชม (ทองค า ประทมมาศ, 2557: สมภาษณ) ความส าคญของงานหตถกรรมหลอทองเหลองนไดมการจดตงศนยอนรกษหลอหตถกรรมทองเหลองบานปะอาว ต าบลปะอาว อ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธานขน ปจจบนไดรบความสนใจจากทง คนในพนทจงหวดอบลราชธาน และจากหลายภาคสวน ทงสถาบนการศกษาของรฐ และศนยวชาชพทองถน นกเรยน นกศกษา และนกทองเทยว รวมถงชาวตางชาต โดยเฉพาะในชวงวนหยด สดสปดาห จะมนกทองเทยวชาวตางชาตใหความสนใจมาเรยนรขนตอนการท าเปนจ านวนมาก และบางสวนมการพกแรมทชมชนในลกษณะโฮมสเตย เพอเ รยนรกระบวนการท าและลกษณะเฉพาะของงานหตถกรรมทเปนเอกลกษณของงานหตถกรรมหลอทองเหลองบานปะอาวน จากการสอบถามเหตผลของนกทองเทยวโดยสวนใหญทเดนทางมายงชมชนบานปะอาว เพอเลอกสนคานน สงทท าใหนกทองเทยวสนใจ คอ กรรมวธการหลอทองเหลองแบบโบราณในแบบ ทเรยกวา ขผงหาย หรอ แทนทขผง ทหาดไดยาก มเพยงแหงเดยวในประเทศไทยทยงคงเอกลกษณการหลอแบบน ซงการหลอแบบขผงหายนเองทนบเปนกระบวนการหลอโลหะทมมาแตสมยกอนประวตศาสตรทมเสนหและคณคามาจนถงปจจบน ตลอดจนลวดลายของทองเหลองลายองหมากหวายซงเปนลายเอกลกษณดงเดมของชมชนบานปะอาว จงท าใหเปนทดงดดใจของนกทองเทยวและผทตองการศกษาหาความร เดนทางเขามายงชมชนบานปะอาวแหงน (บญม ลอมวงศ, 2557: สมภาษณ)

178

4.3 ชมชนท าฆอง บานทรายมล อ าเภอพบลมงสาหาร จงหวดอบลราชธาน สวนท 1 ประวตความเปนมาของชมชน และมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม

บานทรายมล ต าบลทรายมล อ าเภอพบลมงสาหาร เปนต าบลทต งอยระหวางอ าเภอพบลมงสาหารและต าบลหนองแสงใหญ อ าเภอโขงเจยม ทกหมบานตงเรยงตามแนวแมน ามล มจ านวน 8 หมบาน มประชากรทงสน จ านวน 5,914 คน โดยแยกเปนชาย จ านวน 3,034 คน แยกเปนหญง จ านวน 2,880 คน (ฝายทะเบยนราษฎร อ าเภอพบลมงสาหาร ณ เดอน เมษายน 2555)

ภาพท 4.31 แผนทตงชมชนบานทรายมล ในระดบประเทศ ระดบจงหวด และในระดบอ าเภอ ทมา: ปรบปรงจากส านกวทยบรการ มหาวทยาลยอบลราชธาน (2551)

179

อาณาเขตตดตอ ทศเหนอ ตดกบ อบต.ระเว ทศใต ตดกบ แมน ามล ต าบลคนไร ทศตะวนออก ตดกบ อบต.หนองแสงใหญ ทศตะวนตก ตดกบ อ าเภอพบลมงสาหาร มรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จากการเลาของ นายวจตร แกวศร (2557) ปราชญชาวบานท าฆอง 9 จม (ค าวา

“จม” หมายถง สวนทนนคลายมะนาวผาครงตรงกลางฆอง เรยกจมฆอง) บานเลขท 1 หมท 10 บานทรายมล ต าบลทรายมล ไดเลาถงการท าฆองวา การท าฆองมประวตความเปนมาชานานแตอดตกาลแลว แตการท าฆอง 9 จม น นายวจตร แกวศร เลาวา ตนเปนผรเรมเปนท าฆอง 9 จม เปนผเรม เปนเจาแรก เพราะตามธรรมดาปกตทวไปตงแตโบราณกาลแตเดมฆองจะมเพยงจมเดยวตรงกลางเทานนจนถงประมาณป พ.ศ. 2535 พระวสทธญาณเถร (หลวงป สมชาย ฐตวรโย ประธานสงฆวดเขาสกม ต าบลเขาบายศร อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร) ในขณะนนมาจ าวดอยทวดดอนธาต(วดนต งอยบนเกาะกลางแมน ามล ทบานทรายมล ต าบลทรายมล ซงมอาชพท าฆองจ าหนายทวประเทศ) พระวสทธญาณเถรไดแสดงความคดเหนตอ นายวจตร แกวศร วาเนองจาก นายวจตร เปนชางท าฆองอยแลว จงอยากจะใหท าฆองทมลกษณะเปน 9 จม เนองจากในขณะนน สมย พลเอก สจนดา คราประยร ไดเกดเหตการณ “พฤษภาทมฬ” ซงเปนเหตการณรนแรงในประเทศคนไทย สรบกนเองบาดเจบลมตายจ านวนมาก และเหตการณสงบลงไดดวยพระบารมของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

พระวสทธญาณเถรจงไดเหนสมควรทจะรงสรรคฆองใหมลกษณะแตกตางจากฆอง ดงเดมแตโบราณเพอถวายเปนราชสกการะ โดยสงให นายวจตร แกวศร ปราญชาวบานท าฆอง ไดจดท าฆองใหม 9 จม ขน ซงจมเลกโดยรอบ หมาถง พสกนกรทวประเทศขององคพระประมข ทง 8 ทศ ทยดมนใน “อรยมรรค” ตามหลกพทธธรรม ทชาวบานเรยกวา “มรรค 8” แสดงออกถงหลกพทธธรรม ซงมจมใหญตรงกลางฆอง หมายถง ในหลวงพระประมขของชาต ตงแตนนเปนตนมา ฆอง 9 จม จงเปนทนยมจ าหนายอยางแพรหลายไปทกภมภาคทวประเทศ เพอใหประชาชนทงหลายไดรวมแสดงความจงรกภกดและเทดทนตอพระเจาอยหว

อยางไรกด ปจจบน การผลตฆองดงเดมทท าดวยทองเหลองนนใชตนทนสงในการผลต ประกอบกบวตถดบทองเหลองหายากมากยงขนจงท าใหปจจบนผผลตไดน าเอาเหลกมาใชเปนวตถดบแทนทองเหลอง เนองจากราคาถกกวาแตยงใหเสยงทเหมอนกนกบทองเหลอง โดยฆอง

180

บานทรายมลนสามารถขายไดตลอดทงป และจะขายดในชวงงานเทศกาลทอดกฐนและออกพรรษา จงท าใหสามารถสรางรายไดเปนอยางดตอผผลต (อนชา ทองทว, 2557: สมภาษณ)

1) วสดและเครองมอทใชในการผลตฆอง (1) แผนทองเหลองหรอแผนเหลก (2) ทตดเหลก

ภาพท 4.32 แผนทองเหลอง แผนเหลกและทตดเหลก (15 มนาคม 2557)

(3) หนเจยร (4) เครองเชอม

ภาพท 4.33 หนเจยรและเครองเชอม (15 มนาคม 2557)

181

(5) วงเวยน (6) ตลบเมตร

ภาพท 4.34 วงเวยน และตลบเมตร (15 มนาคม 2557)

(7) ทงตเหลก (8) คอนตขนรป, คอนตตาบ

ภาพท 4.35 ทงตเหลก คอนตขนรป และคอนตตาบ (15 มนาคม 2557)

(9) คอนแตงเสยง (10) คอนฟงเสยง

ภาพท 4.36 คอนแตงเสยงและคอนฟงเสยงฆอง (15 มนาคม 2557)

182

2) ขนตอนกระบวนการผลตฆอง 1. ตดเหลกหรอแผนทองเหลองเปนรปวงกลมตามขนาดทฆองทตองการ

ความหนาอยางนอย 2 มลลเมตรขนไปอกแผนตดเปนเสนยาวเพอท าเปนขอบของฆอง 2. น าเหลกหรอแผนทองเหลองมาเชอมตดกนใหเปนวงกลม (ดงแสดงใน

ภาพท 4.37)

ภาพท 4.37 ขนตอนการตดเหลกและเชอมเหลกในการผลตฆอง (15 มนาคม 2557)

3. ใชตลบเมตรหาจดกงกลางวงกลมของแผนเหลกหรอแผนทองเหลอง

จากนนแบงออกเปน 3 สวนซงจะมลกษณะเหมอนเปนวงกลม 3 วงอยซอนกนโดยใชวงเวยน 4. ใชวงเวยนวดขนาดจดกลางออกมา 4 เซนตเมตร เพอท าจมฆอง วงกลมทอย

ตรงกลางเรยกวา “จม” วดจากจดกงกลางออกมา 20 เซนตเมตร เพอในชนวงกลมถดมาเรยกวา “หนาตาด” และวดจากขอบนอกสดเขาไป 6 เซนตเมตร เพอท าวงกลมนอกสดเรยกวา “ขอบฆอง”

5. น าแผนเหลกหรอแผนทองเหลองนนไปเผาไฟเพอใหรอน ออนและตงาย ระหวางนใหท าหลมขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 4 เซนตเมตร ลก 4 นว บนพนดนเพอจะตลงจม (ดงแสดงในภาพท 4.38)

183

ภาพท 4.38 ขนตอนการท าจมฆองและการตลงจม (15 มนาคม 2557)

6. เปนขนตอนการขนรปโดยชางจะน าเอาคอนมาตเหลกหรอแผนทองเหลองใหเปนรปโคง เวาตามลกษณะของฆองแตละสวนซงทงจมและหนาตาด จะใชคอนในการตทมลกษณะแตกตางกนไปในการขนรป ขนตอนนชางผตจะตบนพนดนโดยใชคอนตขนรป ซงการตบนพนดนจะมสวนชวยท าใหเหลกหรอทองเหลองนนไมแตก หรอทะลไดซงขนตอนนตองใชความช านาญของชางเปนพเศษเพราะฆองจะมเสยงดงไพเราะไดนนเกดจากขนตอนน

7. ใชคอนตตาบตแผนเหลกหรอแผนทองเหลองสวนทสองใหทวบรเวณ ทเขยนวงกลม

8. ตรวจสอบความสวยงามและเรยบเนยน เกบรายละเอยดและตกแตงฆองใหสมบรณโดยเฉพาะทบรเวณหนาตาดเพราะเปนสวนทท าใหฆองเกดเสยงดงกงวาน (ดงแสดงในภาพท 4.39)

ภาพท 4.39 ขนตอนการขนรปและตตาบเกบรายละเอยดตกแตงฆองใหสมบรณ (15 มนาคม 2557)

184

9. เจาะรทขอบฆอง 2 ร ระยะหางประมาณ 6 นว ขนาดทเชอกสอดเขาไปไดแลวน าฆอง ไปแขวนไว

10. ใชคอนแตงเสยง แตงเสยงใหมความตอเนองกน เสยงทดจะมลกษณะเสยงทไมขาด และดงกงวาน ตอๆ กนไปจนสนเสยง (ดงแสดงในภาพท 4.40)

ภาพท 4.40 ขนตอนการเจาะรทขอบฆองเพอสอดเชอกแขวนกอนการใชคอนแตงเสยงฆอง (15 มนาคม 2557)

11. ใชคอนตฟงเสยง ตตรวจสอบเสยงของฆอง คอนตฟงเสยง จะหอดวยผาเทานนทดลองตฆอง แลวคอยฟงเสยงเสยงฆองทดนนจะตองดงกงวานตอเนองกนไปจนสดเสยง ถาเสยงขาด ไมตอเนองแสดงวายงใชไมไดตองน าไปแกไขโดยใชคอนแตงเสยงแตงจมดานใน และดานนอกใหมจนกวาจะไดเสยงทไดมาตรฐาน

12. ขนตอนสดทาย คอการทาสและตกแตงโดยน าฆองไปทาสด าและตกแตงลวดลายใหมความสวยงาม

ภาพท 4.41 ขนตอนการทาสตกแตงใหมความสวยงาม (15 มนาคม 2557)

185


การท าฆอง 9 จม บานทรายมลน นมความหมายทด แสดงใหเหนถงความจงรกภกดและเทดทนตอพระเจาอยหวรชกาลท 9 องคปจจบน ดวยบญบารมทในหลวงมจงท าใหบานเมองสงบสข ท าใหฆอง 9 จม ปจจบนไดรบความสนใจจากบคคลโดยทวไปรวมถง สถานศกษา อนเนองจากวธการท าทอาศยความช านาญของชางผตฆอง และพนดนบรเวณขาง แมน ามลทมสวนประกอบของทราย จงท าใหการตฆอง 9 จม ถอเปนอาชพหลกของผคนในพนทเปนอยางด (อนชา ทองทว, 2557: สมภาษณ) นอกจากน ฆอง 9 จม ของบานทรายมลยงเปนทดงดดใจของชาวตางชาต ไมวาจะเปน ประเทศองกฤษ ฝรงเศส เยอรมน กใหความสนใจมาศกษาดงาน ถงขนตอนวธการผลตฆอง ทต าบลทรายมลนอกจากจะมการท าฆอง 9 จม แลวในชมชนยงมการ ท ากลองเพล ซงถอวาสามารถจ าหนายเปนสนคาประจ าต าบลไดเหมอนกนซงการท าฆอง และกลองเพลน ท าขนเพอจ าหนายเปนส าคญ มการใชประโยชนในวดเปนหลก แตอยางไรกดในยามบานเมองเกดความไมสงบสขขน ฆอง 9 จม ทหมายถงพระบารมของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9 จงเปนทตองการของตลาด และเปนทดงดดใจผคนใหมาชมไดมากกวา (วจตร แกวศร, 2557: สมภาษณ)

สวนท 3 คณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในชมชน การท าฆอง 9 จม ทบานทรายมลนน เปนมความส าคญทรจกกนดอนเนองมาจาก

ลกษณะของจมทปรากฏบนตวฆองทง 9 จม เพราะการท าฆองสมยด งเดมนน ฆองจะมลกษณะ เปนจมใหญ เพยงแคหนงจม คอจมใหญตรงกลางตวฆองซงเมอน าไปใชกไมไดเนนความหมายหรอความรสกอนนอกเสยจากการตเอาเสยงใหเกดเสยงดงเพยงเทานน แตปจจบนฆองทเปนทนยมของตลาดและนกทองเทยวทวไปน นคอ ฆอง 9 จม ทมความหมายถงองคพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวรชกาลท 9 ทเปนกษตรยของประชาชนคนไทยทเปนทรกและเทดทนของคนไทย ทกคน และสถานททผลตฆอง 9 จม ขนเปนแหงแรกและมชอเสยงคอ ทบานทรายมลแหงน (วจตร แกวศร, 2557: สมภาษณ) ท าใหนกทองเทยวสนใจทจะมาดถงสถานททเปนทผลตฆอง และขนตอนการท าทชมชนตนก าเนดฆอง 9 จม ดวยการตมอแบบโบราณซงมเพยงทนเพยงแหงเดยว และเพอนบานอยางประเทศในอาเซยน อยางประเทศลาว กใหความสนใจสงซอฆอง 9 จม นเชนเดยวกน (อนชา ทองทว, 2557: สมภาษณ)

186

4.4 ชมชนทอผากาบบวชมชนบานบอน อ าเภอส าโรง จงหวดอบลราชธาน

ภาพท 4.42 แผนทตงชมชนบานบอน ในระดบประเทศ ระดบจงหวด และในระดบอ าเภอ ทมา: ปรบปรงจาก http:// www.ubonratchathani.go.th (2009)

สวนท 1 ประวตความเปนมาของชมชน และมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ต าบลบอนเปนต าบลทจดต งขน เมอป พ.ศ.2532 โดยแยกออกมาจาก ต าบล

โนนกาเลน อ าเภอส าโรง จงหวดอบลราชธาน (เดมเปนอ าเภอวารนช าราบ) มหมบานจ านวน 7 หมบาน มประชากรทงสน จ านวน 3,303 คน โดยแยกเปนชาย จ านวน 1,623 คน แยกเปนหญง

187

จ านวน 1,680 คน (ขอมลจากส านกบรหารการทะเบยน กรมการปกครอง อ าเภอส าโรง ณ พฤษภาคม 2556)

อาณาเขตตดตอ ทศเหนอ ตดกบ ต าบลโนนโหนน อ.วารนช าราบ ทศใต ตดกบ ต าบลโนนกาเลน อ าเภอส าโรง ทศตะวนออก ตดกบ ต าบลโคกกอง อ าเภอส าโรง ทศตะวนตก ตดกบ ต าบลทาลาด ต าบลหวยขยง อ าเภอวารนช าราบ ในสมยเจาปางค า เจาพระตาเจาพระวออพยพหนภยจนฮอหวขาวจากเชยงรงแสน

หวฟา น าไพลพลเขามาอยทหนองบวล าภปจจบน เมอป พ.ศ. 2228 (บ าเพญ ณ อบล 2545: 18) ตอมา เมอตองรบกบเวยงจนทรจงอพยพตอลงมาจนถงดงอผ งซงเปนจงหวดอบลราชธาน ในปจจบน

บานบอน ต าบลบอน อ าเภอส าโรง เปนหมบานหนงในจงหวดอบลราชธานทมการผลตผาไหมกาบบว ทมชอเสยงมาตงแตสมยอดต และนอกจากนยงไดรบการสงเสรมและสนบสนน จากภายในอ าเภอละจงหวดในดานการตลาด เพราะความประณตสวยงามและคณภาพ ทดของท งผาและชางทอทมประสบการณ โดยกอนนนการทอผาไหมนจะท ามวตถประสงค ในการท าขนเพอนงหมในวนส าคญ และวนพเศษโดยเฉพาะในวนแตงงานคบาวสาวจะน ามาใชในการตดเยบเครองแตงกายทงชายและหญง เพราะในอดตคนทจะสวมใสผาไหมนนแสดงใหเหนวาครอบครวนนคอนขางมฐานะ และบางครงกมการผลตขนเพอใชแลกเปลยนกบสนคาชนดอน เชน วว ควาย กบหมบานใกลเคยง แตปจจบนคนนยมใสกนมากขนจงเรมทจะผลตเพอหารายได ในครอบครว (ขนษฐา ลาพรหมมา, 2557: สมภาษณ)

“ผากาบบว” ไดมการประกาศให เปนลายผาเอกลกษณประจ าจงหวดอบลราชธาน เมอวนองคารท 25 เมษายน พ.ศ. 2543 โดยคณะท างานพจารณาลายผาพนเมอง ตามโครงการ สบสานผาไทย สายใยเมองอบลฯ ไดรวมพจารณาศกษาประวตความเปนมาของลายผาในอดต ททรงคณคามาปรบปรง ออกแบบสรางสรรคลายผา เปนเอกลกษณของจงหวดอบลราชธาน ซงไดคดเลอกใหชอวา “ผากาบบว” เปนลายผาเอกลกษณประจ าจงหวดอบลราชธาน ประกอบดวย เสนยนยอม อยางนอยสองส เปนรวตามลกษณะ “ซนทว” และยงทอพงดวยไหมสมบไม (ไหมฟนเปนเกลยวหางกระรอก) มดหม และขด มคณลกษณะดงน (ศนยสารสนเทศหมอนไหมและประชาสมพนธ กรมหมอนไหม, 2556)

188

ผาทอลายกาบบวบานบอน ต าบลบอน อ าเภอส าโรง จงหวดอบลราชธาน เกดจากการรวมกลมของคนในพนทบานบอนหมท 2 ต าบลบอน ซงเลงเหนในภมปญญาของบรรพบรษ จงไดสบสานการทอผาไหมดวยมอการมดหม เขนดาย การยอมส การพฒนาลวดลายใหสวยงามอยางตอเนอง ปจจบนในกลมท าผากาบบวมสมาชกทงหมด 33 คน แตเนองดวยผทอผาไหมกาบบว เปนผหญงตองดแลบตรหลานและครอบครวสมาชกจงแยกออกไปทอผาเองทบาน ดงนน จงนบไดวาท ากนทกหลงคาเรอนจากท งหมด 133 หลงคาเรอน ท งปจจบนผลตภณฑผาไหมกาบบว บานบอน ต าบลบอน อ าเภอส าโรง จงหวดอบลราชธาน ไดรบรางวลผลตภณฑผาไหมกาบบวพนบาน ระดบ 4 ดาว (ขนษฐา ลาพรหมมา, 2557: สมภาษณ)

สผากาบบว เปนสของกาบบว หรอกลบบว ซงไลจาก สออนไปแก จากขาว ชมพ เทา เขยว น าตาล ซงผากาบบวมความหมายและเหมาะสมสอดคลองกบชอของจงหวดอบลราชธาน

ผากาบบว อาจทอดวยฝายหรอไหม ประกอบดวยเสนยน ยอมอยางนอยสองส เปนรวตามลกษณะ “ซนทว" นอกจากน ยงทอพงดวยไหมสมบไม (ไหมปนเกลยวหางกระรอก) มดหมและขด

จากบทนยาม มาตรฐานผลตภณฑชมชนตามประกาศมาตรฐานผลตภณฑ อตสาหกรรม ฉบบท 1547 (พ.ศ. 2552) ไดใหความหมายก าหนดลกษณะเฉพาะของผากาบบว เปน 3 ประเภท ไดแก ผากาบบว (ธรรมดา) ผากาบบว (จก) และผากาบบว (ค า)

ผากาบบว (ธรรมดา) หมายถงผาทอทใชเสนดายยนอยางนอย 2ส ทอเปนพนลายรวตามลกษณะซนทว และใชเสนดายพงทอเปนลาย คนดวยหางกระรอก (ควบเสน) มดหม และขด

ผากาบบว (จก) หมายถงผาทอทใชเสนดายยนอยางนอย 2 ส ทอเปนพนลายรว ตามลกษณะซนทว และเพมดายพงพเศษ โดยการจกเปนลวดลาย กระจกดาว หรอเกาะลายดาว ซงอาจมเปนชวงกลมหรอกระจายทวทงผนผา

ผากาบบว (ค า) หมายถงผาทอทมหรอไมมลายรวกได เปนผายกหรอผาขดทใชเสนดายพงเพมพเศษ คอดนทอง อาจสอดแทรกดวยดนเงนหรอไหม สตางๆไปตามลวดลายบนลายพน และคนดวยมดหม ลวดลายและกรรมวธการทอ (ศนยสารสนเทศหมอนไหมและประชาสมพนธ กรมหมอนไหม, 2556)

มรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ผาไหมกาบบวถอเปนเอกลกษณของการทอผาไหมของจงหวดอบลราชธาน ทม

ลกษณะรวมเอาเอกลกษณอนโดดเดนของผาพนเมองอบลมารวมไวหลายชนดไดแก ลกษณะของซนทว มบไม มดหม ผาขดหรอจก (ดงแสดงในภาพท 4.42)

189

1. มเสนยนซงยอมอยางนอยสองสตามลกษณะของผาซนทว ซนทว ผากาบบวตองมเสนยนหรอรวหรอทว 2 สตามลกษณะของซนทว

ดงเดม ซงเปนทนยมของสตรเมองอบลอยางแพรหลายมากอน 2. ทอดวยเสนพงโดยการปนเกลยวแบบหางกระรอก

มบไม ผากาบบวตองมเสนพงมบไมซงเกดจากการเขนคอปนเกลยวเสนพง 2 เสนเขาดวยกน การเขนมบไมนพบในผาทเรยกวา ผาไหมควบ หรอผาไหมหางกระรอก หรอผาวา และซนเขน

3. มการทอแบบมดหม มดหม ผากาบบวจะสวยงามมากนอยเพยงใดขนอยกบลวดลายหมเปน

องคประกอบหลก ลายหมในผากาบบวทงลายดงเดมและลายประยกตขนใหม 4. มการทอแบบขด

ขด ผากาบบวตองมเสนพงทเปนเสนใหญหรอเสนนนขนจากเนอผาเปนการเลยนแบบเสนลายของกลบบวซงใชวธขด

5. มการทอแบบจก จก การจกเปนการตกแตงใหผากาบบวมความวจตรงดงามยงขน เปนวธทยาก

และเสยเวลามากขน ผากาบบวจงอาจจะมจกหรอไมมกได โดยเจตนาของผคดผากาบบว มงทจะคงลกษณะผาซนหวจกดาวของสตรชนสงของเมองอบลเอาไว

ภาพท 4.43 ลกษณะเฉพาะของผากาบบว ทมา: ศนยสารสนเทศหมอนไหมและประชาสมพนธ กรมหมอนไหม (2556)

190

1) วสดและเครองมอทใชในการผลตผากาบบว 1) หลา/ไน เปนอปกรณกรอและปนไหม (ดงแสดงในภาพท 4.44)

ภาพท 4.44 หลา หรอไน เครองมอทใชในการผลตผาทอลายกาบบว (15 มนาคม 2557)

2) ฟม ท าหนาทเรยงเสนยนใหเปนระเบยบใชเพอกระแทกเสนพงใหเปน

ผนผาและเปนชองผานของเสนยน (ดงแสดงในภาพท 4.45)

ภาพท 4.45 ฟมเครองมอทใชในการผลตผาทอลายกาบบว (15 มนาคม 2557)

3) กง/อก เปนเครองมอทดงปอยไหมใหหมนไปตามแกนเพอใหสะดวก

ในการกวกหลอดปนไหมใชพนไหมพงในกระสวย (ดงแสดงในภาพท 4.46)

191

ภาพท 4.46 กงหรอ อก เครองมอทใชในการผลตผาทอลายกาบบว (15 มนาคม 2557)

4) หลอดปนไหมเปนการน าเสนไหมทยอมแหงดแลวมาปนเกบไว เพอทจะ

แยกเสนไหมใหออกเปนเสนๆ ไมใหตดหรอพนกน (ดงแสดงในภาพท 4.47)

ภาพท 4.47 หลอดปนไหมเครองมอทใชในการผลตผาทอลายกาบบว (15 มนาคม 2557)

5) กระสวย คอรางไมเลก ๆ ใชบรรจหลอดไหมตรงกลางจะมรเลก ๆ ให

เสน ดายผานท าหนาทเปนตวน าเสนไหมทางพงเวลาต าหก (การทอผา) นนเอง

ภาพท 4.48 กระสวยเครองมอทใชในการผลตผาทอลายกาบบว (15 มนาคม 2557)

192

6) หก/ก เปนโครงไมรปสเหลยมขนาดใหญส าหรบกางหก มทนงทอผา ทยดอปกรณการทอผาและทขงเสนไหม (ดงแสดงในภาพท 4.49)

ภาพท 4.49 หกหรอก วสดและเครองมอทใชในการผลตผาทอลายกาบบว (15 มนาคม 2557)

2) ขนตอนกระบวนการผลตผากาบบว 1. การเตรยมเสนไหม

การเตรยมเสนใยไหมเปนการท าความสะอาดไหมโดยการลอกกาวไหมออกกอนทจะน าไปยอมสตางๆตามประเภทของการทอหรอความตองการตามลวดลาย และเฉดส เชน การยอมโทนสเดยว และการยอมมดหม ทงนกเพอทจะใหไดหลายเฉดสในเสนดายเดยวกนตามลวดลายทไดออกแบบไว

ภาพท 4.50 ขนตอนเตรยมเสนไหมกอนทจะน าไปยอมส (15 มนาคม 2557)

193

2. การยอมสไหม เมอผานการเตรยมเสนไหมแลว เสนไหมทไดจะมลกษณะสขาวนวล

สามารถยอมตดสไดดจงพรอมทจะน ามายอมสได โดยใชขนตอนการยอมสเสนไหม ส าหรบสยอมทใชนยมใชสเคมหรอสธรรมชาต ส าหรบการยอมจะท าการยอมโดยใชโทนสเดยวหรอยอมหลายโทนส (การยอมมดหม) ทงนขนกบความตองการของผลตภณฑ (ดงแสดงในภาพท 4.51)

ภาพท 4.51 ขนตอนการยอมสไหม (การยอมมดหม) (15 มนาคม 2557)

3. การทอหรอการต าหก การทอผาไหมเปนการน าเสนพงใสในกระสวยเพอใชส าหรบการยงเสนพง

ขดกบเสนยนทเตรยมไวในเครองทอทเรยกวาหก ท าการทอโดยการสอดกระสวยเสนพงไปมาสลบกบการเหยยบฟม 1 ครง เพอใหเสนพงขดสลบกบเสนยนตามลวดลายทออกแบบไว โดยในการทอผทอจะตองจดจ ารายละเอยด และล าดบของการสอดเสนไหมพงและการเกบขดตามลวดลายทวางไว

ภาพท 4.52 การทอผาหรอการต าหก (15 มนาคม 2557)

194

4. การเกบขด การเกบขด คอการงดหรอการซอนเสนยนใหนนขนเพอใหเกดลวดลาย

ตามทออกแบบไวมลกษณะคลายกบการยกดอกเพอใหเกดลวดลาย แตจะใชไมเปนอปกรณในการงดหรอซอนเพอใหเสนยนนนขน (ดงแสดงในภาพท 4.53)

ภาพท 4.53 การท าผาลายกาบบวตามความตองการของผซอ ของนางขนษฐา ลาพรหมมา (15 มนาคม 2557)


ลกษณะมรดกวฒนธรรมการทอผานเปนองคความรทมมานานตงแตรนบรรพบรษ ถงแม การทอผาจะไมไดท าขนเพอใชเองในชวตประจ าวนดงแตกอน แตผคนกยงนยมทจะสวมใสผาทออยเชนเดม (สพษ บญมาทน, 2557: สมภาษณ) ทงนอาจเปนเพราะขนตอนกระบวนการทอผา ทอาศยเวลาและอาศยขนตอนการท าทเอาใจใส การทอทตองอาศยฝมอในการออกแบบลวดลายไหม การยอมส หรอการสบหก คนหม ต าหก การเกบขด จงท าใหผ าทกผนมคณคารวมถงผลตภณฑผาทอลายกาบบวในชมชนบานบอน อ าเภอส าโรงน ยงไดรบรางวลจากการเขาประกวดแขงขนอยเปนประจ าแทบทกป ท าใหมผสนใจและอยากทจะศกษาถงการทอผาลายกาบบวทเปนเอกลกษณของจงหวดอบลฯ กยงเปนทนยมและเปนทตองการของตลาดอยเสมอ (ขนษฐา ลาพรหมมา, 2557: สมภาษณ)

การทอผาทบานบอนนน แตกอนนนจะท าลายตะขอ แตตงแตป พ.ศ. 2543 เปนตนมา ผาทอลายกาบบวจงเปนทนยมและท ากนโดยทวไปโดยการทอผานจะอาศยแรงงานทเปนผหญงเปนหลกในการผลต ในปจจบนผาทอลายกาบบวจะเปนทนยมและท ารายไดแกชาวชมชนเปน สวนใหญ การผลตปจจบนมการทอทงผาไหมและผาฝาย ขนอยกบตามความตองการของตลาด

195

และค าสงซอของลกคาเปนหลก สวนวตถดบเสนไหมทใชทอปจจบนบางสวนผลตขนเอง ปลกหมอน เลยงไหมเอง บางสวนกมการสงซอจากตางจงหวด คอจงหวดเพชรบรณ การท าลวดลายบนผนผาปจจบนนอกจากลายกาบบวทขนชอแลว ยงมการทอเปนลวดลายทหลากหลายมากยงขน ทงน จะเนนการท าลวดลายตามค าสงซอของลกคาเปนหลกส าคญ (สพษ บญมาทน, 2557: สมภาษณ) สวนท 3 คณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในชมชน

ความส าคญของงานหตถกรรมการทอผากาบบวบานบอน ในปจจบน มกลมนกเรยน นกศกษาใหความสนใจทจะเรยนรกนมากขน มการเกบรวมรวบขอมลการผลต เปนหนงสอเพอใชในการศกษาหาความรเกบไวทหมบาน ท าใหผทสนใจเดนทางเขามาศกษา และเยยมชมขนตอนการผลตของชมชนบานบอนอยเปนประจ า (ขนษฐา ลาพรหมมา, 2557: สมภาษณ) ลกษณะเฉพาะของงานหตถกรรมทเปนเอกลกษณทสามารถดงดดความสนใจนกทองเทยว คอ ลายตะขอ ถงแมในปจจบนจะมลายกาบ ลายกาบบวน าไหล ลายดอกไม เพมขนมา แตกเปนเพยงการประยกตการยอมส การแตงเตมเพมสสนทหลากหลายขนในผนผาเทานน (สพษ บญมาทน, 2557: สมภาษณ)

ขอมลคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรม ดานหตถกรรมของชมชนพนทศกษาทง 4 ชมชน ตอการทองเทยวในจงหวดอบลราชธานน ผศกษาวจยไดเกบรวบรวมขอมลจากการสมภาษณแบบเชงลก โดยการเกบรวบรวมขอมลจากทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน และเกบรวบรวมขอมลจากการศกษาขอมลทตยภมจากเอกสารและงานวจยทเกยวของ ผศกษาวจยแบงการน าเสนอการศกษาวเคราะหขอมลลกษณะมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมของชมชนพนทศกษาทง 4 ชมชน และอธบายขอมลคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมของชมชน ออกเปน 4 สวน ดงน

สวนท 1 ลกษณะทวไปของการทองเทยวเชงวฒนธรรม ในจงหวดอบลราชธาน สวนท 2 โครงการการทองเทยวเชงวฒนธรรม/แนวทางการด าเนนงานและ ทศทางในการ

วางแผน หรอนโยบายการพฒนาการทองเทยวในอนาคต สวนท 3 คณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในชมชน ตอ

การพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมในจงหวดอบลราชธาน สวนท 4 แนวทางการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม

เพอชมชนและหนวยงานทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว ในจงหวดอบลราชธาน

196

1. ลกษณะทวไปของการทองเทยวเชงวฒนธรรม ในจงหวดอบลราชธาน ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน (สมภาษณ, 2557) จงหวดอบลราชธานเปนจงหวด

ทมศกยภาพดานการทองเทยวทางวฒนธรรม เพราะจงหวดอบลฯ มวถวฒนธรรมสบทอดมาอยางยาวนาน และมการสบทอดมาจนถงปจจบน อกทงเมองอบลฯ ยงเปนเมองเกา เปนเมองแหงนกปราชญ ในทนคอ มผรแตด งเดม ทมการสบทอดความรดานวฒนธรรมมาอยางยาวนาน ไมเพยงแตชมชนทนกศกษาก าลงศกษาอยเทานน ยงมงานหตถกรรมอนๆ อกมากมายหลากหลาย ทงน สงส าคญทท าใหนาสนใจหรอเปนเสนหโดดเดน มองคประกอบดงน คอ

1. เปนวถทใชกนอยกนเปนประจ า 2. ความแปลก คอมกระบวนการและการผลตทเปนองคความรเฉพาะ 3. มคณคาทางดานศลปะ 4. เปนทมความตองการของตลาด อยางเชน การแหเทยนพรรษา สมยกอนนนจดเปนประเพณของจงหวดทไมมโดดเดน

มากมายนก เปนเพยงแคประเพณทางพระพทธศาสนาทกระท าโดยทวไป แตปจจบนมเรองของการตลาดการทองเทยวมาเกยวของ มการจ าหนายสรางมลคาขน มคนนยมชมชอบเหนความส าคญทางดานศลปะ เหนถงกระบวนการท าเทยน กระบวนการแหเทยนทแสดงใหเหนถงความสามคครวมแรงรมใจของชาวบานในการท า ซงกระบวนการเหลานนเองทเปนสาเหตท าให การแหเทยนพรรษาเปนทโดดเดนและเปนทรจกของคนทวไป

วถการด ารงชวตในชมชนพนทศกษาน ลวนมประวตความเปนมาของชมชนทมมาอยางยาวนาน ทแสดงใหเหนถงการอยรวมกนของคนในชมชน ทงทเปนผคนทอพยพเขามาจากตางเมองตางวฒนธรรม และท งทอาศยอยในพนทมาแตดงเดม ผคนในสงคมหรอชมชนเหลานนกมววฒนาการการด ารงชวตทสงบสขเรอยมา มการใชชวตอยรวมกน ประกอบกจกรรมตางๆ รวมกน มการผลตเครองใชไมสอยในชวตประจ าวนกนภายเองในชมชน มการชวยเหลอเกอกลกนในชมชน ตลอดจนมความเชอและคานยมในชมชนของตนเองดวย นอกจากการด ารงชวตทนาสนใจแลว ชมชนเหลานยงมวฒนธรรมดานหตถกรรมของชมชนทมความนาสนใจเปนอยางยง เนองจาก องคความรทถกถายทอดจากรนสรน ในดานงานฝมอและกรรมวธการผลตสงของเครองใชทท า ดวยมอทผานจากฝกฝนและถายทอดสบตอกนมาเปนมรดกตงแตรนบรรพบรษ ถายทอดผานการฝกฝนมาอยางยาวนาน เปนผลท าใหงานฝมอดานหตถกรรมในชมชนพนทศกษาท ง 4 งานหตถกรรม เปนวฒนธรรมทเปนทรจกกนเปนอยางดท งภายในจงหวดอบลราชธานและพนทภายนอกจงหวด งานฝมอหตถกรรมบางแหงมชอเสยงไปไกลจนถงตางประเทศ อนเนองดวยความ

197

โดดเดนและนาสนใจของกระบวนการผลตผลงาน ทยากนกทจะเลยนแบบได (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

2. โครงการการทองเทยวเชงวฒนธรรม/แนวทางการด าเนนงานและ ทศทางในการวางแผน หรอนโยบายการพฒนาการทองเทยวในอนาคต

ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน (สมภาษณ, 2557) จากปงบประมาณ 2556 ทผานมา หนวยงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน มการจดกจกรรมการสงเสรมการทองเทยวทางวฒนธรรม คอโครงการการแหเทยนพรรษา เปนการจดกจกรรมตอเนอง โดยใชงบประมาณทงสน 10 ลานบาท โดยมการจดขนทหางสรรพสนคา บกซ เปนการจดนทรรศการเทยน มการแสดงโชวขนตอนการผลตเทยน โดยมเปาหมายเพอใหนกทองเทยวไดมโอกาสชนชอบกบขบวนเทยนทไดรบรางวลชนะเลศ จากประเพณการแหเทยนพรรษา ทงนสาเหตเพราะขบวนเทยนทเขาประกวดนน จะตงแสดงบรเวณทงศรเมองเพยง 2 ถง 3 วน เทานน จงท าใหนกทองเทยว ทพลาดโอกาสในวนประกวดไดเขาชมขบวนเทยนทสวยงามทไดรบรางวลไดมากยงขน นอกจากน ยงมโครงการพฒนาหมบานหลอทองเหลองบานปะอาว โดยมหลายภาคสวนเขาไปมสวนรวมในการพฒนา สงเสรม เชน มหาวทยาลยอบลราชธาน พฒนาการอ าเภอ และภาคการทองเทยวเอง ประกอบดวยการทองเทยวแหงประเทศไทย และ ส านกงานการทองเทยวอบลราชธานเองก ไดมการจดท าเสนทางการทองเทยวขน เพอเปนการสงเสรมการทองเทยว ทางวฒนธรรมโดยทงน โครงการหรอกจกรรมการสงเสรมการทองเทยวทางวฒนธรรมนน มการ ชวดผล คอ จ านวนนกทองเทยวทเพมมากขน และรายไดทไดจากการทองเทยวของจงหวดทขยบตวสงขน แตทงนการทองเทยวทางดานหตถกรรมนนเปนเพยงสวนทเลกนอยมากเมอเทยบกบรายไดจากการทองเทยวประเภทอนๆ อาจกลาวไดวา การทจงหวดอบลราชธานมรายไดจากการทองเทยวเพมขนนน เปนเพราะดานการคมนาคมทสะดวกเพราะมเสนทางเชอมโยงกบเพอนบาน มผลตภณฑสนคาพนบานโอทอป (OTOP) มแหลงทองเทยวทางธรรมชาต เชน สามพนโบก น าตก แมน าโขง โดยการทองเทยวทางวฒนธรรมมความส าคญรองลงมา และในดานการทองเทยววฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จะเปนเพยงผลพลอยไดจากการเดนทางทองเทยวชนดอนๆ เปนหลก (ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน (สมภาษณ, 2557) ปจจบนหนวยงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน มบทบาทและหนาทโดยตรงในการสงเสรมและสนบสนนการทองเทยวมาอยางตอเนอง โดยมการสงเสรมประกอบดวย 3 เรอง คอ

1. การสงเสรมและพฒนาแหลงทองเทยว ทงแหลงทองเทยวทางธรรมชาต และแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม

198

2. การสงเสรมและพฒนาบคลากรทางการทองเทยว เชน ผประกอบการทางการทองเทยว มคคเทศก อาสาสมครพทกษนกทองเทยว

3. การสงเสรมและพฒนาการบรการทางการทองเทยว เชน การบรการรานอาหาร การบรการดานทพกโรงแรม การบรการการขนสงทางการทองเทยว เหลานเปนตน โดยใชมาตรฐานของกระทรวงการทองเทยวเปนมาตรฐานเปนกรอบการด าเนนงาน

ทศทางในการวางแผน หรอมนโยบายและกลยทธตางๆ เพอการทองเทยวทางวฒนธรรมดานหตถกรรมของจงหวดอบลราชธานนน จะมการวางแผนดานการทองเทยวในภาพรวม ทงดานผลตภณฑการทองเทยว สนคาดานการทองเทยวตลอดจนบคลากร ไปพรอมๆ กนทงหมด แตทงนการพฒนาเพอยกระดบและมลคาทางการทองเทยวน มไดเปนเพยงหนาทความรบผดชอบของส านกงานการทองเทยวและกฬาเพยงเทานน หากแตตองอาศยความรวมมอจากอกหลายฝายเขามา มสวนรวมชวยเหลอ เชน กรมพฒนาแรงงาน ในการทพฒนาบคคลากรทมอาชพเกยวของทางการทองเทยว กรมพฒนาชมชน ในการมสวนรวมพฒนากลมสตร กลมแมบาน เพราะปจจบนชาวบาน มการรวมกนท าเปนกลมเสยมากกวา โดยทางหนวยงานทองเทยวและกฬาจงหวดอบลฯ มหนาท เขาไปสงเสรมในสวนพนททมศกยภาพและคณภาพตามแบบประเมนแลว โดยการสงเสรมใหนกทองเทยวไดเขาไปใชบรการ เขาไปชนชมและสมผสพนทนนๆ

ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน (สมภาษณ, 2557) ปจจบนส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน มโครงการศนยวฒนธรรมเฉลมราชบานปะอาว อ าเภอเมองอบลราชธานจงหวดอบลราชธานซงการจดท าโครงการศนยวฒนธรรมเฉลมราช นน มวตถประสงคเพอ เฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและพระบรมวงศานวงศ พรอมทงจดสรางแหลงเรยนรทางวฒนธรรม ซงรวบรวมฐานขอมลมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม นอกจากนแลวยงมโครงการพฒนาผาไหมกาบบว ซงเปนผาลายประจ าจงหวดอบลราชธานนอกจากนในส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน ยงมการเลงเหนความส าคญของงานฝมอดานหตกรรมของชมชนท 4 รายการวา มความโดดเดน สามารถท าเปนสนคาของฝาก และของ ทระลกได และปจจบนงานสนคาชมชนโอทอป เหลานตางสามารถท าเงนสรางรายไดใหกบชาวบานและจงหวดไดเปนอยางด หนวยงานจงมโครงการสงเสรมและสนบสนนอยางเปนรปธรรม เชน โครงการศนยวฒนธรรมเฉลมราชบานปะอาว อ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน อกทงยงม การสงเสรมในการท าเทยนพรรษาโดยสนบสนนใหนกศกษาสถาบนอาชวศกษา ท าตนเทยนพรรษาขนาดเลกทสามารถน าไปเปนเครองประดบตกแตงไดอกดวย(ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

199

3. คณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในชมชน ตอการพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมในจงหวดอบลราชธาน

วฒนธรรมดานงานฝมอดานหตถกรรมในชมชน ของจงหวดอบลราชธานจะเปนแรงกระตนและตวเสรมส าคญใหเกดการทองเทยวของจงหวดไดเปนอยางด เพราะการทองเทยวหมายถง การเดนทาง การขนสงคมนาคม การจบจายซอของตางๆ ทมาจากนกทองเทยว ซงรายไดสวนนถอวาเปนรายไดทเกดจากการทองเทยวแทบทงสน นอกจากนการทองเทยวในปจจบน ทนกทองเทยวมไดมาเพอการซอผลตภณฑเพยงเทานน แตนกทองเทยวยงมงใหความส าคญในการมาชนชมกบกระบวนการผลตมากกวา สนใจถงกรรมวธการท าทไดมาซงผลงานชนนนสนใจทจะเรยนรถงองคความรและภมปญญาดงเดมของชมชนในการผลต เชน การท าหลอทองเหลอง แบบโบราณทบานปะอาวทหาดยากและพบเพยงทนเพยงแหงเดยวในประเทศ การทอผาไหมกาบบว ทมเอกลกษณเฉพาะในการทอ ทตองอาศยทกษะฝมอในการยกจก ถกดน เหลาน เปนตน ทเปนการน านกทองเทยวเขามายงชมชน เพราะการทนกทองเทยวเดนทางมายงแหลงผลตนนน ยอมมไดเดนทางมาเพยงเพอซอผลตภณฑอนสวยงามนเทานน หากเพยงแตสนใจมาทองเทยวเพอทจะเรยนรกระบวนการผลตผลงานทเปนทมาเรองราวของสงนนเปนส าคญ (ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน (สมภาษณ, 2557) คณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในชมชนหตถกรรมทง 4 ชมชนนน มคณคาความส าคญครบทง 14 ดาน เนองจากงานหตถกรรมของแตละทนนแสดงถง การเกยวของสมพนธกบเหตการณส าคญ ๆ ในอดตทเกดขนในประวตศาสตรท งทางสงคม วฒนธรรมศาสนาและการเมอง ทไดเกดขนแตสมยบรรพบรษมคณความส าคญทแสดงถงความสมพนธของคานยมในสงคมและวฒนธรรมชมชนทองถน เปนเอกลกษณของชมชนทแสดงถงการรวมกลมกนของวฒนธรรมในพนทชมชนนน นอกจากงานหตถกรรมของชมชนทง 4 แหงน จะมความส าคญเพอการใชสอยด ารงชพในครอบครวแลว ยงสามารถสรางรายได สรางอาชพ ใหกบชมชนไดอกดวย เนองจากงานหตถกรรมของแตละทนนมลกษณะเฉพาะทแสดงถงการเปนตวแทนของชมชนทมเอกลกษณ แสดงออกถงความสมพนธระหวางผคนในชมชนและวฒนธรรมในสงคม เทคนคการออกแบบงานหตถกรรมทมวธการการศกษาวเคราะห กระบวนการผลต ท าใหผลงานหตถกรรมชนนนสามารถแสดงออกถงความคดทประยกตสรางสรรคของชางในการน าสงแวดลอมรอบตวรวม วฒนธรรมรวมถงความเชอใสลงไปในงานหตถกรรมนน ท าใหงานฝมอนนมคณคา มความเปนเอกลกษณบนชนงานทเปนจนตนาการเฉพาะของชางฝมอผผลต ปรากฏอยบนชนงาน

200

อนแสดงออกถงความประณตสวยงามสรางความนาประทบใจ และประหลาดใจแกผพบเหน (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

ทงน คณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในชมชนศกษา ทง 14 ดานนน ผศกษาวจยสามารถน าเสนอขอมลตามความโดดเดนของคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมของชมชน ทเหนไดชดเจนมากทสด ดงน

1. งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา มคณคาความส าคญทางดานเศรษฐศาสตร (Economic Significance) ทโดดเดนทเหนไดชดเจนมากทสดจากทงหมด 14 ดาน เพราะเปนสนคาทางวฒนธรรมเพอการทองเทยว เพอการประกวดแขงขน เพอรางวล และชอเสยง ทสามารถสรางรายไดเปนอยางดใหกบชมชนวดบรพา และชาวจงหวดอบลราชธาน เทยนพรรษาแบบตดพมพของชมชนวดบรพาในปน พ.ศ. 2556 ไดรางวลรองชนะเลศอนดบ 1 ประเภทตดพมพขนาดใหญ (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ) พ.ศ. 2555 และ 2554 ไดรางวลชมเชยประเภทตดพมพขนาดใหญ, พ.ศ. 2553 ไดรางวลรองชนะเลศอนดบ 2 ประเภทตดพมพ ขนาดใหญ, พ.ศ. 2552 และ 2549 ไดรางวลชนะเลศตนเทยนพรรษา ประเภทตดพมพขนาดใหญ (พนม สมเพราะ, 2557: สมภาษณ)

2. งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาว มคณคาความส าคญทางดานความหายาก (Rarity Significance) ทโดดเดนทเหนไดชดเจนมากทสดจากทงหมด 14 ดาน เพราะการท าเครองทองเหลองทมเอกลกษณเปนลกษณะเฉพาะของการท าทองเหลองบานปะอาว คอ วธการหลอในแบบขผงหาย หรอ แทนทขผง ทยงหลงเหลออยเพยงแหงเดยวในประเทศไทย (บญม ลอมวงศ, 2557: สมภาษณ)นบเปนวฒนธรรมการหลอทองเหลองแบบโบราณทหาดไดยาก ทตองอาศยทงทกษะฝมอของชางผท าใหเครองทองเหลองใหมลกษณะสมมาตรเทากนทกดาน (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556) ซงวธการหลอแบบขผงหายนมการคนพบนานมากวา 4,500 ป ในยคการท าส ารดทขดคนพบทบานเชยง จงหวดอดรธาน (สรยา โชคสวสด และคณะ, 2551)

3. งานหตถกรรมท าฆองบานทรายมล มคณคาความส าคญทางดานการศกษาวเคราะห (Educational /Research Significance) ทโดดเดนทเหนไดชดเจนมากทสดจากทงหมด 14 ดาน เพราะกรรมวธการท าฆองดวยมอไมเหมอนกบทอนๆ (วจตร แกวศร, 2557: สมภาษณ) อกทงการตฆองบนดนของบานทรายมลนน ยงค านงถงลกษณะทางกายภาพของดนทมสวนชวยท าใหแผนเหลกหรอแผนทองเหลองตไดดขน ไมแตกหรอทะลไดงาย เพราะแรงกระแทกจากการตฆอง ชนดนจะชวยลดแรงกระแทกจากการตนนไดเปนอยางด ทงนในขนตอนของการขนรปนน ชางท าฆองจะน าเอาคอนตทมลกษณะแตกตางกนไปในการขนรปมาตเหลกหรอแผนทองเหลองใหเปนรปโคงเวาตามลกษณะของฆองแตละสวน (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม

201

จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ) คอนตฟงเสยง หรอคอนตฆองนจะมขนาดคอนเทากบจมฆองจมใหญตรงกลางพอด (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556)

4. งานหตถกรรมทอผากาบบวชมชนบานบอน คณคาความส าคญทางดานการออกแบบและเทคนค (Relative Artistic/Technical Significance) ทโดดเดนทเหนไดชดเจนมากทสดจากทงหมด 14 ดาน เพราะงานหตถกรรมทอผากาบบว แสดงถงเทคนคการออกแบบทมาจากการออกแบบทางดานศลปะ ความคดสรางสรรคท าใหเกดพฒนาการขององคความร ผาลายกาบบวค า ททอดวยเทคนคขด และตองมเสนพงทเปนเสนใหญหรอเสนนนขนจากเนอผา(ขนษฐา ลาพรหมมา, 2557: สมภาษณ) เปนการเลยนแบบเสนลายของกลบบวซงใชวธขด หรอการทอแบบจก ซงเปน วธทยากและเสยเวลามากขน แทรกดวยไหมมดหม ใชเทคนคการจกหรอแกะดวยไหมสตาง ๆลงบนผนผา โดยเจตนาของผคดผากาบบว มงทจะคงลกษณะผาซนหวจกดาวของสตรชนสงของเมองอบลเอาไว (ศนยสารสนเทศหมอนไหมและประชาสมพนธ กรมหมอนไหม, 2556)

202

ตารางท 4.2 คณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมทงหมด 14 ดาน ของชมชนพนทการศกษาทง 4 ชมชน

คณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรม เทยนพรรษาวดบรพา เครองทองเหลอง บานปะอาว

ฆองบานทรายมล ผากาบบวบานบอน 1. คณคาทางดานประวตศาสตร (Historical significance) √ √ √ √

2. คณคาทางสนทรยศาสตรหรอความงาม (Aesthetic Significance) √ √ √ √

3. คณคาทางสงคม (Social Significance) √ √ √ √

4. คณคาทางวทยาศาสตร (Scientific Significance) √ √ √√* √

5. คณคาทางการศกษาวเคราะห (Educational/Research Significance) √ √ √ √

6. คณคาทางโบราณคด (Archaeological Significance) √ √ √ √

7. ความหายาก (Rarity Significance) √ √√* √ √

8. คณคาทางดานความสมพนธ (Associational Significance) √ √ √ √

9. ดานการเปนตวแทน (Representativeness Significance) √ √ √ √

10. คณคาทางดานทางเศรษฐศาสตร (Economic Significance) √√* √ √ √

11.คณคาเชงสญลกษณ/ อตลกษณ (Symbol/Identity Significance) √ √ √ √

12.คณคาเชงจตวญญาณ (Spiritual Significance) √ √ √ √

13. คณคาทางการเมอง การปกครอง (Political Significance) √ √ √ √

14. คณคาทเกยวกบการออกแบบ/เทคนค (Technical Significance) √ √ √ √√*

*หมายเหต เครองหมาย √√ แทนคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมของชมชนการศกษาทเดนชดมากทสด จากทงหมด 14 ดานโดยผวจยไดน าเสนอรายละเอยดในหวขอยอยท 4.5 คณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในชมชน จงหวดอบลราชธาน ทมา: ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน (สมภาษณ, 2557), ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน (สมภาษณ, 2557) กรมสงเสรมวฒนธรรม (2556), ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน (ม.ป.ป.)

203

4.5 คณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในชมชน จงหวดอบลราชธาน

ทงน คณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในชมชนศกษา ทง 14 ดานนน ผศกษาวจยสามารถน าเสนอขอมลตามความโดดเดนของคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมของชมชน ทเหนไดชดเจนมากทสด ดงน

1. งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา มคณคาความส าคญทางดานเศรษฐศาสตร (Economic Significance) ทโดดเดนทเหนไดชดเจนมากทสด จากทงหมด 14 ดาน เพราะเปนสนคาทางวฒนธรรมเพอการทองเทยว เพอการประกวดแขงขน เพอรางวล และชอเสยงทสามารถสรางรายไดเปนอยางดใหกบชมชนวดบรพา และชาวจงหวดอบลราชธาน เทยนพรรษาแบบตดพมพของชมชนวดบรพาในปน พ.ศ. 2556 ไดรางวลรองชนะเลศอนดบ 1 ประเภทตดพมพขนาดใหญ (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ) พ.ศ. 2555 และ 2554 ไดรางวลชมเชยประเภทตดพมพขนาดใหญ, พ.ศ. 2553 ไดรางวลรองชนะเลศอนดบ 2 ประเภทตดพมพขนาดใหญ, พ.ศ. 2552 และ 2549 ไดรางวลชนะเลศตนเทยนพรรษาประเภทตดพมพขนาดใหญ (พนม สมเพราะ, 2557: สมภาษณ)

2. งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาว มคณคาความส าคญทางดานความหายาก (Rarity Significance) ทโดดเดนทเหนไดชดเจนมากทสดจากทงหมด 14 ดาน เพราะการท าเครองทองเหลองทมเอกลกษณเปนลกษณะเฉพาะของการท าทองเหลองบานปะอาว คอ วธการหลอในแบบขผงหาย หรอ แทนทขผง ทยงหลงเหลออยเพยงแหงเดยวในประเทศไทย (บญม ลอมวงศ, 2557: สมภาษณ)นบเปนวฒนธรรมการหลอทองเหลองแบบโบราณทหาดไดยากทตองอาศยทงทกษะฝมอของชางผท าใหเครองทองเหลองใหมลกษณะสมมาตรเทากนทกดาน (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556) ซงวธการหลอแบบขผงหายนมการคนพบนานมากวา 4,500 ป ในยคการท าส ารดทขดคนพบทบานเชยง จงหวดอดรธาน (สรยา โชคสวสด และคณะ, 2551)

3. งานหตถกรรมท าฆองบานทรายมล มคณคาความส าคญทางดานการศกษาวเคราะห (Educational /Research Significance) ทโดดเดนทเหนไดชดเจนมากทสดจากทงหมด 14 ดาน เพราะกรรมวธการท าฆองดวยมอไมเหมอนกบการท าฆองทอนๆ (วจตร แกวศร, 2557: สมภาษณ) อกทงการ ตฆองบนดนของบานทรายมลนน ยงค านงถงลกษณะทางกายภาพของดนทมสวนชวย ท าใหแผนเหลกหรอแผนทองเหลองตไดดขนไมแตกหรอทะลไดงาย เพราะแรงกระแทกจากการตฆอง ชนดนจะชวยลดแรงกระแทกจากการตนนไดเปนอยางด ทงนในขนตอนของการขนรปนน ชางท าฆองจะน าเอาคอนตทมลกษณะแตกตางกนไปในการขนรปมาตเหลกหรอแผนทองเหลอง ใหเปนรปโคงเวาตามลกษณะของฆองแตละสวน (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และ

204

วฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ) คอนตฟงเสยง หรอคอนตฆองนจะมขนาดคอนเทากบจมฆองจมใหญตรงกลางพอด (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556)

4. งานหตถกรรมทอผากาบบวชมชนบานบอน คณคาความส าคญทางดานการออกแบบและเทคนค (Relative Artistic/Technical Significance) ทโดดเดนทเหนไดชดเจนมากทสดจากทงหมด 14 ดาน เพราะงานหตถกรรมทอผากาบบว แสดงถงเทคนคการออกแบบทมาจากการออกแบบทางดานศลปะไหมมดหม ความคดสรางสรรคการมดยอมเสนไหม ท าใหเกดพฒนาการขององคความร ผาลายกาบบวค า ททอดวยเทคนคขด และตองมเสนพงทเปนเสนใหญหรอเสนนนขนจากเนอผา (ขนษฐา ลาพรหมมา, 2557: สมภาษณ) ซงเปนการเลยนแบบเสนลายของกลบบวซงใชวธขดหรอการทอแบบจก ซงเปนวธทยากและเสยเวลามากขน แทรกดวยไหมมดหมตามลวดลายทออกแบบไว ตลอดจนการใชเทคนคการจกหรอแกะดวยไหมสตาง ๆลงบนผนผา โดยเจตนาของผ คดผากาบบว มงทจะคงลกษณะผาซนหวจกดาวของสตรช นสงของเมองอบลเอาไว (ศนยสารสนเทศหมอนไหมและประชาสมพนธ กรมหมอนไหม, 2556)

4.5.1 ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา อ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา อ าเภอเมอง

จงหวดอบลราชธาน มคณคาความส าคญ 14 ดานประกอบดวย 1. คณคาทางดานทางเศรษฐศาสตร (Economic Significance)

งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา เดมมคณคาในการใชสอยโดยตรงเพอการใหแสงสวางในยามค าคนแกพระสงฆ ในระหวางทพระสงฆ จ าพรรษาเปนเวลานานทวด แตปจจบนภายในวดมไฟฟาเขาถงและมหลอดไฟฟาทใหแสงสวาง ไดดกวาการใชเทยน การท าเทยนพรรษาปจจบนจงท าขนเพอการประกวดแขงขน เพอรางวลและชอเสยง มากกวาการท าเพอการจดใชงาน นอกจากน เทยนพรรษาแบบตดพมพ ของชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา นนมการสงตนเทยนประเภทตดพมพเขารวมการประกวดทกป และเกอบทกปท เขารวมแขงขน ตนเทยนประเภทตดพมพวดบรพา มกจะไดรบรางวลชนะเลศ หรอรองชนะเลศ มาโดยตลอด (พนม สมเพราะ, 2557: สมภาษณ) โดยการท าเทยนพรรษาแบบตดพมพน มนายแกว อาจหาญ มรรคทายกวดบรพา เปนผก ากบดแล และมชางฝมอระดบอาจารย เชน พระอด นายจนทร และนายธวช ชวยดแลดวย งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ถอเปนทรพยากรส าคญหรอเปนสนคาทางวฒนธรรมเพอการทองเทยวทสามารถสรางรายไดเปนอยางดใหกบชมชนวดบรพา และชาวจงหวดอบลราชธาน ในแตละปนน เทยนพรรษาแบบตดพมพของชมชนวดบรพานน จะไดรบรางวลตนเทยนพรรษารางวลชนะเลศ ขนาดใหญเปนประจ าเกอบทกป (พนม สมเพราะ, 2557: สมภาษณ) ดงน พ.ศ. 2556 ไดรางวลรองชนะเลศอนดบ 1 ประเภทตดพมพ ขนาดใหญ, พ.ศ.

205

2555 ไดรางวลชมเชยประเภทตดพมพ ขนาดใหญ, พ.ศ. 2554ไดรางวลชมเชยประเภทตดพมพ ขนาดใหญ, พ.ศ. 2553 ไดรางวลรองชนะเลศอนดบ 2ประเภทตดพมพ ขนาดใหญ, พ.ศ. 2552 ไดรางวลชนะเลศตนเทยนพรรษา จงหวดอบลราชธาน ประเภทตดพมพ ขนาดใหญ, พ.ศ. 2549 ไดรางวลชนะเลศตนเทยนพรรษา จงหวดอบลราชธาน ประเภทตดพมพ ขนาดใหญ ทงนนนงานหตกรรมเทยนพรรษาทชาวบานท าขนไดมการจ าหนายจายแจก ในรปแบบสงของทระลก ซงสรางรายไดใหกบครอบครวเปนอยางด มการรวมกลมกนท าเปนสนคาพนบานโอทอป และชางฝมอ ดานการท าเทยนพรรษาทมฝมอเปนทรจกนน ยงสามารถน าความรในการท าเทยนนหารายไดพเศษในชวงกอนและหลงเทศกาลวนเขาพรรษา โดยการใหความร และสาธตการท าเทยนพรรษาแบบ ตดพมพ สงผลใหปจจบนเกดจากการรบจางท าเพอผลตอบแทนทเปนตวเงนมากขน (ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

2. คณคาทางดานประวตศาสตร (Historical significance) งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพานน

มความส าคญดานประวตศาสตรตอชมชนวดบรพาเปนอยางมาก แสดงใหเหนถงพฒนาการของวถชวตของชมชนวดบรพาทมการสบทอดกนมาแตอดต เปนสงทบงบอกถงบคคลหรอเหตการณส าคญในประวตศาสตรชมชนวดบรพา ทอยคกบวดมาอยางยาวนาน สงเกตไดจากการทวดบรพาเปนสถานทปฏบตธรรมตนก าเนดวดสายวปสสนากรรมฐาน เปนทประดษฐานรปหลอเหมอน พระอาจารยวปสสนา 5 องค คอ พระอาจารย สทา ชยเสโน พระอาจารยเสาร พระอาจารยมน ภรทตโต พระญาณวศษย และพระสทธธรรมรงสคมภรเมธาจารย มสมโบราณ และหอไตรสงภายในวด (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ) ตงประดษฐานอยในสม (โบสถ) ทท าจากดนเหนยวเกาแกอายกวา 200 ป บญเขาพรรษา เปนหนงในสบสองฮต ประเพณชาวอสานหรอ เรยกวา บญเดอน 8 นนเกดขนเนองจากในชวงฤดฝน 3 เดอน ซงเปนชวงแหงฤดกาลของการท านา พระพทธองคทรงเกรงวาภกษสงฆจะจารกไปตามทองทงนา อนเปนทเพาะปลกพชพนธธญญาหารของชาวบาน กอใหเกดความเสยหาย และเปนภาระแกญาตโยมทจะตดตามอปฏฐาก (อปถมภ) ประกอบกบการเดนทางล าบาก จงทรงบญญต พระวนยใหภกษสงฆตองอยจ าพรรษาทวดของตนเอง เพอศกษาพระไตรปฎก บ าเพญไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญาใหบรบรณจนครบไตรมาส หามภกษสงฆเดนทางและรอนแรมคางคนทอน แตเนองจากสมยกอนไมมตะเกยง หรอไฟฟา ในยามค าคนจ าตองอาศยไต หรอกะบองจด เพอใหแสงสวางซงมกจะดบงาย มควนและเขมาด าเปนจ านวนมากจบผนงหรอสงทอยใกล อกทงไดมกมกลนเหมนของน ามนยาง รบกวนสมาธในการศกษาพระธรรมวนย ญาตโยมผอปฏฐากเหนความจ าเปนของภกษสงฆ ประกอบกบเมองอบลมความอดมสมบรณไปดวย ปาไม สตวปานานาชนด

206

รวมถงผงจ านวนมาก จงไดคดท าเทยนจากขผงถวายเปนพทธบชา เพอจดไฟใหแสงสวางแทนไต หรอกะบอง กอนสมยพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงสรรพสทธประสงค เปนผส าเรจราชการเมองอบล ชาวอบลฯไมมการหลอเทยนแหเทยนเชนปจจบน ชาวบานจะฟนเทยนยาวรอบศรษะไปถวายพระเพอจดบชาจ าพรรษา ครนในสมยกรมหลวงสรรพสทธประสงคไดเปนผส าเรจราชการทเมองอบล คราวหนงมการแหบงไฟทวดกลาง มคนไปดมากในการแหบงไฟมการตกนในขบวนแหจนถงแกความตาย เสดจในกรมเหนวาไมดจงใหเลกการแหบงไฟและเปลยนเปนการแหเทยนแทน (จงหวดอบลราชธาน, 2550)

3. คณคาทางสนทรยศาสตรหรอความงาม (Aesthetic Significance) งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา ท าขนนน

มความงดงามและละเอยดออนในขนตอนการแกะพมพลายเทยนทแสดงถงความใสใจประณต ของคนท าตนเทยนใหมความโดดเดนสวยงาม ประณต วจตร ถกถายทอดเรยงรอยผานงานศลปออกมาในตนเทยนและการตกแตงขบวนตนเทยนพรรษาน น โดยเนนเรองราวบนตนเทยน ทเกยวกบพทธชาดก หลกค าสอนทางพระพทธศาสนา ทงนชางเทยนจะเปนผก าหนดลวดลายทใชส าหรบการตดพมพ รปแบบตามทจะน าเสนอเรองราวในดานใดทเกยวกบพทธประวตของพระพทธศาสนา อกทงเปนการแสดงออกซงวถวฒนธรรมทหลอหลอมจากชมในการรวมมอกนจดท าเทยนเพอถวายเปนพทธบชาในวนเขาพรรษา (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน , ม.ป.ป.)

4. คณคาทางสงคม (Social Significance) งานประเพณแหเทยนพรรษาเปนประเพณทางพทธศาสนาของชาวอบลฯ ซงม

ความเจรญในพทธศาสนาวฒนธรรมและประเพณมาเปนเวลายาวนาน ถอเปนงานบญทยงใหญทสดของจงหวดอบลราชธาน โดยไดก าหนดจดงานขนในวนขน 15 ค าเดอน 8 และแรม 1 ค าเดอน 8 หรอวนอาสาฬหบชาและวนเขาพรรษาซงจดใหมขนทกป งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา นนมความส าคญตอสงคมและการด ารงชวตของชมชนเปนอยางมาก เพราะงานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพน เปนการบงบอกถงการรวมกลมกนของคนทมวฒนธรรมการท าเทยนในแบบเดยวกน คอ แบบตดพมพ เนองจากเทยนพรรษาในจงหวดอบลราชธานนน ม การท าเทยนอยดวยกนสามแบบ คอ 1) การท าเทยนพรรษาแบบโบราณทเรยกวา “เทยนเวยนหว” 2) การท าเทยนพรรษาแบบตดพมพ และ 3) การท าเทยนพรรษาแบบแกะสลก ซงเปนวธการท าทเพงเรมท ากนในสมยปจจบน(ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน, ม.ป.ป.) ท งนนน การท าเทยนพรรษา เปาหมายหลกกเพอในการแสดงออกตอเทศกาลเขาพรรษา โดยพทธศาสนกชนในพนททกชมชนคมวดในจงหวดอบลราชธานจะรวมใจกนจดงานเทศกาล

207

เขาพรรษารวมแรงรวมใจกนท าเทยนพรรษารวมกนทกคมวดทงหมดในเขต 2 กโลเมตรของต าบลในเมอง จงท าใหมประเพณท าเทยนพรรษาแบบตดพมพน เปนประเพณทยงใหญของชาวพทธ ทกคนในสงคม และเปนเทศกาลประจ าปทจดอยางยงใหญอลงการเปนทเชดหนาชตาอยางยง ในจงหวดอบลราชธาน (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

5. คณคาทางวทยาศาสตร (Scientific Significance) งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพานนม

กระบวนการศกษา ทดลองท า การหาวธการท าทไดมาซงชนงานทมคณภาพเพราะในการท าตนเทยนพรรษาจะใชการน าขผงทมอยของแตละคมมารวมกน ตมใหขผงละลายแลวน ามาใสเบาหลอม จากนนน ามาตกแตงใหสวยงามตามทแตละคมไดคดเอาไว มการประยกตและพฒนาการท าเทยนพรรษาจากการมดเทยนรวมกนแลวตดลายแบบโบราณ สการท าเทยนพรรษาแบบตดพมพ และสดทาย คอ การท าพรรษาแบบแกะสลก ซงมขนเมอป พ.ศ. 2502 (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน, ม.ป.ป.) ท าขนเพอถวายพระสงฆใชในพธกรรมทางศาสนาเปนหลก ทงยงใชเพอ การเผยแพรศาสนาและแสดงถงความรกและเคารพในพระพทธศาสนา เพราะในชมชนมวดเปนศนยกลาง (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน , 2557: สมภาษณ)

6. คณคาทางการศกษาวเคราะห (Educational/Research Significance) ปจจบน การท าเทยนพรรษาแบบเทยนโบราณ หรอการ “ฟนเทยน” ไมปรากฏแลว

เพราะเทยนโบราณตองใชขผ งแท แตปจจบนหายาก จงท าใหทกวนน คงเหลอแตแบบตดพมพ และแบบแกะสลก งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพานนเปนประโยชนทางการศกษาคนควาถงภมปญญาทองถนชมชนในการท าเทยนพรรษาทไดรบการสบทอดมาจากรนสรน เปนองคความรในเรองการท าเทยนพรรษา เปนงานทแสดงออกถงการยดมน สบสานงานบญทางศาสนาอยางเครงครดของชาวเมองอบลฯ เปนงานทแสดงออกถงววฒนาการดานศลปะของสกลชางเมองอบล ในดานการสบสานจารตประเพณพนเมอง (ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ) ทงนนน นบตงแต พ.ศ. 2520 เปนตนมาการท าตนเทยนพรรษาพรอมบรวารเรมจดท าใหญโตเรอยมา ชาวคมวดทกวดตางกมสวนรวมในการจดท าตนเทยน ไมวาจะเปนเดก ผใหญ ถอเปนความรบผดชอบและหวงแหนพรอมๆกบการทมเทพลงความคด ในการศกษาคนหาเทคนควธการใหมๆเพอพฒนาเทยนพรรษาอบลราชธานใหววฒนาการยงๆขนไป (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน, ม.ป.ป.)

208

7. คณคาทางโบราณคด (Archaeological Significance) งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพานน ม

ความส าคญในการบอกเลาเหตการณทผานมาในอดต มการกลาวถงบคคลส าคญในประวตศาสตรของชมชนวดบรพา ชมชนนในอดตเปนสถานทปฏบตธรรมตนก าเนดวดสายวปสสนากรรมฐาน เปนทประดษฐานรปหลอเหมอน พระอาจารยวปสสนา 5 องค คอ พระอาจารย สทา ชยเสโน พระอาจารยเสาร พระอาจารยมน ภรทตโต พระญาณวศษย และพระสทธธรรมรงสคมภรเมธาจารย ตงประดษฐานอยในสม(โบสถ) ทท าจากดนเหนยวเกาแกอายกวา 200 ป และมความส าคญ ทบงบอกถงสภาพของชมชนวดบรพาในแตละสมย (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ) บอกเลาประเพณแหเทยนพรรษาทเรมมการประกวดประชนตนเทยน เกดขนในสมยรชกาลท 5 เปนแนวคดทเมอครงพระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงสรรพสทธประสงคพระเจานองยาเธอในสมเดจพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงด ารงต าแหนงขาหลวงตางพระองคส าเรจราชการมณฑลอสานประทบทเมองอบลราชธาน ทรงเหนการแหบญบงไฟทวดหลวงรมน ามล เกดเหตบงไฟตกลงมาถกชาวบานตาย อกทงชาวบานทมารวมงานตางกนเหลาเมามาย เกดทะเลาะววาทชกตอย ตรนฟนแทงกนจนถงแกความตาย จนม ค ากลาวเปนผญาภาษาอสานวา “ ปไดบมตรนฟนแทงกน มนเสยดายแปงขาวหมา” หมายความวา หากปใดทไมมการทะเลาะววาทกน จะรสกเสยดายแปงทใชหมกสรา เสดจในกรมทรงเหนวา เปนเรองไมด อกทงประเพณบญบงไฟเปนประเพณทนบถอเทพเจา (แถน) ตามธรรมเนยมของศาสนาฮนด พระองคจงสงใหงดเวนการจดงานบญบงไฟและ ใหใชประเพณถวายเทยนพรรษา เปนพทธบชา ตามธรรมเนยมของชาวพทธโดยแทจรง และลวดลายทปรากฏอยบนตนเทยนยง บอกเลาเรองราวเกยวกบพระพทธศาสนา และค าสงสอนของพระพทธเจา เมองอบลราชธานจงมประเพณแหเทยนพรรษานบแตนนมา (จงหวดอบลราชธาน, 2550)

8. ความหายาก (Rarity Significance) งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา เปน

ลกษณะงานหตถกรรมทพบไดไมงายนก ในหนงปชาวชมชนบรพาจะมการสรางตนเทยนขนเพยงหนงครง เฉพาะในชวงเขาพรรษาหรอวนแรม 1 ค า เดอน 8 เทานน และการท าเทยนสมยปจจบน จะเนนไปทการท าเทยนพรรษาแบบแกะสลกมากกวา เนองจากกรรมวธทไมเสยเวลา ใชจ านวนชางทนอยกวาและมขนตอนการท าทนอยลง จงท าใหคมวดสวนใหญท าเทยนพรรษาแบบแกะสลกมากกวาทจะท าแบบตดพมพ ซงจะตองท าลายพมพดอกเทยนแยกออกจากสวนขบวนเทยน แลวจงน าไปตดลายอกครงหนง ซงจะมลกษณะการท าทยงยากซบซอน ยากและเสยเวลา เพราะชางผท าตองแยกขนตอนการท าดอกผงหรอลายเทยนออกจากแบบตนเทยนพรรษากอนทจะน าไปตดกบ

209

ตนเทยนอกครงหนง (จงหวดอบลราชธาน, 2550) ซงตนเทยนพรรษาในชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา น นจะมความเปนเอกลกษณในการท าแบบตดพมพ และจะสอความหมายในทางพระพทธศาสนา ทเปนหลกธรรม ค าสอน ดงนนจงตองอาศยความรวมมอกนของชางแกะพมพ และพระสงฆภายในวดเพอการท าลวดลายเทยน เพอการสอความในการบอกเลาเรองราวทส าคญเกยวกบพทธประวต ท งน งานหตถกรรมแกะพมพเทยนพรรษาดงกลาวนน ยงตองอาศยฝมอ ของชางผแกะลายโดยเฉพาะ ไมสามารถลอกเลยนแบบได เพราะฝมอการแกะพมพทตองอาศย การเรยนรและลงมอปฏบตดวยตนเอง ตองอาศยความช านาญและประสบการณของชางผออกแบบเทยนพรรษา ทไดรบความรการแกะพมพจากบรรพบรษทท ามาแตเดม ซงลายตนเทยนพรรษานนจะชวยในการสอสารใหผทเขาชม ไดรบค าสงสอนของพระพทธเจาผานลวดลายนน (ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

9. คณคาทางดานความสมพนธ (Associational Significance) งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา มคณคา

แสดงถงถงวฒนธรรมชมชนทองถน คานยมในชมชนวดบรพา แสดงถงความเชอ ความคดของคนในพนทชมชนวดบรพา และชมชนทงหมดในเขต 2 กโลเมตร ของต าบลในเมองอบลราชธาน วฒนธรรมการท าเทยนพรรษา และประเพณการแหบญบงไฟเดม เนองจากมวดอยจ านวนมากถง 25 วด จงท าใหมประเพณทเกยวของกบพระพทธศาสนาปรากฏใหเหนอยางเดนชด นอกจากน การทมวดเปนจ านวนมาก ประกอบกบการมาพ านกอยของเจาเมอง พระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงสรรพสทธประสงค จงท าใหมผคนสนใจใครมาศกษาหาความรกนอยางมากมาย จนเกดเปนชอเรยกขนานนามกนวา เมองอบลฯ เปนเมองแหงผร เมองแหงนกปราชญขน ทงนองคความรในดานการท าเทยนพรรษายงถกบรรจเปนหลกสตรการเรยนการสอนในสถาบนการศกษาจงหวดอบลราชธานอกดวย

วฒนธรรมท าเทยนพรรษาในเทศกาลเขาพรรษามมาต งแตครงโบราณ และเนองจากในจงหวดอบลราชธานนมวดอยจ านวนมากและมตนไมใหญกนอาณาเขตกวางขวางจงท าใหมผงอาศยอยมากมาย บรเวณ “ดงอผง” จงท าใหมวตถดบเปนขผงแทส าหรบการท าเทยนถวายวด (ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

10. คณคาดานการเปนตวแทน (Representativeness Significance) งานหตถกรรมเทยนพรรษานนเปนสญลกษณแสดงถงความสมพนธระหวางพนท

จงหวดอบลราชธานทมผงอาศยอยเปนจ านวนมาก ทเรยกกนวาเปน “ดงอผง” ชาวบานจงมความคดทจะน าขผงมาใชประโยชน โดยทงนรวมถงการน ามาท าเปนเทยนใหความสวางในทมด และน ามาปรบใชกบวถวฒนธรรม และศาสนา หลกธรรมค าสอนของพระพทธเจาทตนเองมความเชอ และ

210

นบถอ ท ากนสบตอมาจากรนสรน จนเทยนพรรษาเกดมคณคาความส าคญตอพระพทธศาสนา ในฐานะทเปนสงทชวยสบทอดพทธศาสนาใหคงอย และมสวนชวยใหพทธสาสนกชนระลกถงและปฏบตตามหลกค าสอนของศาสนา ประพฤตปฏบตตนเปนคนด งานหตถกรรมเทยนพรรษาเปนวฒนธรรมทชาวพทธท าขนเพอแสดงออกถงก าลงแรงศรทธาทตนเองมใหกบพระพทธศาสนา และศรทธาอนแรงกลานเองทสงผลท าใหงานแหเทยนพรรษาของจงหวดอบลราชธานน เปนทรจกกนโดยทวไปไมเฉพาะในประเทศไทยเทานน หากแตเปนทรจกกนในตางประเทศอกดวย นบเปนประเพณทสรางชอเสยงใหกบชาวอบลราชธานทกคน เพราะหากนกถงเทยนพรรษาแลวตองนกถงอบลราชธาน (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

11. คณคาเชงสญลกษณ/อตลกษณ (Symbol/Identity Significance) งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพานน เปน

คณคาทตดมากบวตถดบหรอทรพยากรทใชในการท าเทยนพรรษาซง หมายถง ขผง นนเอง โดยชาวชมชนกอนนนจะน าเอาทรพยากรขผงในดงอผงมาใชเพอการท าเทยนพรรษาเปนหลก เพราะขผง ทไดจากดงอผงน เปนขผงธรรมชาต และหาไดในพนทจงหวดอบลราชธานเองอยแลว น ามาท าเปนเทยนพรรษาถวายพระ ซงเมอสมยกอนนนเทยนพรรษาจะไมมการท าลวดลายแบบในสมยปจจบน แตเมอตนเทยนเกดมลวดลายและเรองราวปรากฏอยบนตนเทยนแลวนน ลวดลายหรอเรองราวนน กมกจะเปนเหมอนสงทใชแทนตวผคดลายเปนหลก เพราะรปแบบหรอลวดลายนน มกจะขนอยกบชางผออกแบบขบวนเทยนเปนส าคญ แตทงนโดยสวนมากแลว เรองราวทปรากฏในขบวนเทยนพรรษานนกมกจะเปนลวดลายทบอกเลาเรองราวทางพระพทธศาสนาเปนหลก แตอาจจะมรปสตวหรอสงประทบใจในเรองราวของนทานในปาหนมพานต และสงทสอถงพระพทธศาสนาหลกธรรมค าสอนและพระพทธเจา (ผ อ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

12. คณคาเชงจตวญญาณ (Spiritual Significance) งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพานน

แสดงออกถงความคด ความเชอตางๆ ของคนในชมชนวดบรพา ทสงผลตอการด ารงชวต และความรสก รบรซงท าใหเกดความยนด และประทบใจขางใน เพราะการท าเทยนพรรษาถวายเปนพทธบชาถอเปนการท าบญในอกรปแบบหนง เพอชวตจะไดมความรงโรจน ปญญาสวางไสว ดจแสงเทยน ตนเทยนพรรษาแบบตดพมพ จะใชวสดมาจากรงผงรางทมน าหวานซงตวผงทงไว น ามาผานกรรมวธการนง แลวน าน าผงทไดมาแชในน าเยน ทงไวจนขผงแขงตว แลวน ามาแชในน าอนเพอน ามาใสในแทนพมพทท ามาจากหนแกะสลกเปนลวดลายตางๆ หลงจากนนชาวบานใน

211

ชมชนกจะชวยกนน ามาตดลาย แลวชางศลปกจะน าไปตกแตงบนโคลงตนเทยนทหลอไวเปนรปตางๆ และจากการสอบถามผรในชมชน ไดความวาชาวอบลราชธานไดท าตนเทยนประกวดประชนความวจตรบรรจงกน ตงแต พ.ศ.2470 จนเมอพ.ศ.2520 จงหวดอบลราชธาน ไดจดงานสปดาหประเพณแหเทยนพรรษาใหเปนงานประเพณทยงใหญและมโหฬาร สถานทจดงาน คอ บรเวณ ทงศรเมองและศาลาจตรมข มการประกวดตนเทยน 2 ประเภท คอ ประเภทตดพมพ และประเภทแกะสลก โดยขบวนแหจากคมวดตางๆ พรอมนางฟาประจ าตนเทยนและจะเคลอนขบวนจาก หนาวดศรอบลรตนาราม ไปตามถนน มาสนสดขบวนททงศรเมอง และการแสดงสมโภชตนเทยน ซงตงแตป พ.ศ.2542 เปนตนมาจนถงปจจบนนซงถอไดวางานแหเทยนพรรษาของจงหวดอบลราชธานเปนงานประเพณของไทยทมชอเสยงจนตดอนดบโลก (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน, ม.ป.ป.) เนองประเทศไทยสวนใหญนนนบถอพระพทธศาสนา เชอในหลกการท าความด และจากในบรเวณรอบๆของชมชนวดบรพานน มวดอยจ านวนมาก จงท าใหมความเชอทเกยวของกบพระพทธศาสนามมาอยางเหนยวแนนตงแตครงโบราณ โดยแตละหมบานจะมชาวบานอยหลายคม ซงทกคมจะทมเท สามคคและพถพถนในการท าตนเทยนรวมกน และเมอท าเทยนพรรษาเสรจเรยบรอยแลว ชาวบานในแตละคมก รวมกนแหเทยนไปวดน นๆ ดวยจตใจทศรทธาในพระพทธศาสนาอนแรงกลา เพอตองการรกษาไวซงหลกศาสนาอนดงาม สบทอดหลกธรรมค าสอนทมประโยชนและน าความสขมายงสงคม ซงนบไดวางานแหเทยนพรรษาของจงหวดอบลราชธานเปนความภาคภมใจของชาวอบลราชธานอยางแทจรง (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

13. คณคาทางการเมอง การปกครอง (Political Significance) ประเพณแหเทยนพรรษาทเรมมการประกวดตนเทยนในสมยรชกาลท 5 เมอครง

พระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงสรรพสทธประสงค ไดเปนขาหลวงใหญมาปกครองเมองอบลฯ ในสมยนนพระองคทรงเหนการถวายเทยนตางคนตางท า จงทรงเปนผรเรมใหชาวเมองอบลราชธานรวมกนหลอเทยนตนใหญ มอบใหชาวบานท าเปนกลมใหญหรอท าเปนคมวด มกรรมการเมอง คอยดแลแตละคมวด การจดท าตนเทยนถอเปนการลดชองวางระหวางชนชน ไมวาจะยากดมจะ น าขผงมาหลอมในกระทะทองเหลองอนเดยวกน ไดตนเทยนตนเดยวกน ไดบญไดกศลเทาเทยมกน กอใหเกดความรกสมครสมานสามคค ถอวาเปนการท าบญรวมกน ในวนขน 15 ค า เดอน 8 เมอรวมแรงรวมใจกนท าตนเทยนเสรจแลวใหน าตนเทยนทกตนมารวมกนทวงของพระองค (วงสงด) โปรดฯใหชาวเมองทมเกวยนไดประดบตกแตงโค เกวยน มา ลา น ามาเขาขบวนแห โดยไปรวมกนทหนาศาลากลางมณฑลในเวลาเทยงวนกทรงใหจบสลากหากตนเทยนของคณะใด จบสลากถกวดไหน ตนเทยนของคณะนนกจะแหไปถวายวดนนๆ (จงหวดอบลราชธาน, 2550) วฒนธรรมการ

212

ท าเทยนพรรษาแบบตดพมพ ของชมชนวดบรพานน สงผลตอการทองเทยวในจงหวดอบลราชธานเปนอยางมาก การประกวดแขงขนตนเทยนพรรษานน เปนทสนใจแกนกทองเทยวทวไปโดยกวาง เพราะงานเทศกาลเขาพรรษาเปนประเพณทไมเฉพาะชาวอสานเทาน นหากแตเปน ทสนใจ ของพทธศาสนกชนชาวพธทวไป (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน, ม.ป.ป.)

14. คณคาทเกยวกบการออกแบบ/เทคนค (Relative Artistic/Technical Significance)

งานหตถกรรมเทยนพรรษาแบบตดพมพ ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพานนแสดงถงคณคาทเกยวกบเทคนคการออกแบบดอกผง หรอลายเทยน ซงรปแบบของลายเทยนนนมาจากการออกแบบทางศลปะและความคดสรางสรรคของชางฝมอท าเทยน ท าใหปจจบนเกดการพฒนาขนอยางมากมายดานองคความรในการท าเทยนพรรษา เกดมลวดลาย และรปแบบเทยนพรรษาทสวยงาม สรางสรรคและนาสนใจ เนองจากตนเทยนพรรษาประเภทตดพมพนน สวนทประดบตกแตงทท าใหตนเทยน สวยงามคอ ดอกผงหรอลายเทยน ซงขนตอนในการท าดอกผงหรอลายเทยนนเปนงานทละเอยดออน และจะท าไดยากกวางานสวนอน ๆ ตองอาศยฝมอการออกแบบทางดานความคดสรางสรรคและศลปะรวมกน และเทคนคการท าลายเทยนนยงตองอาศยฝมอการแกะลายของชางทช านาญดานการแกะลายโดยเฉพาะจนไดรบรางวลรองชนะเลศอนดบ 1 ประเภทตดพมพ ขนาดใหญ งานแหเทยนพรรษาอบล 2556 (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

4.5.2 ชมชนหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาว อ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาวอ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน ม

คณคาความส าคญ 14 ดานประกอบดวย 1. ความหายาก (Rarity Significance)

งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาวนน มกรรมวธการท าเครองทองเหลองแบบโบราณ ทมเอกลกษณอนโดดเดนเปนลกษณะเฉพาะของการท าทองเหลองบาน ปะอาว คอ วธการหลอในแบบขผงหาย หรอ แทนทขผง ทยงหลงเหลออยเพยงแหงเดยวในประเทศไทย ทยงใชวธการหลอแบบน (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)นบเปนวฒนธรรมการหลอทองเหลองแบบโบราณทหาดไดยาก ซงวธการหลอแบบขผ งหายนมการคนพบนานมากวา 4,500 ป หรอในยคการท าส ารดดงเชน เครองปนดนเผา และส ารดทขดคนพบทบานเชยง จงหวดอดรธาน (สรยา โชคสวสด และคณะ, 2551) และงานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาว ไดรบการขนทะเบยนใหเปนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของชาตจากกระทรวงวฒนธรรมแลว เนองจากมลกษณะการท าทละเอยด

213

ยงยากซบซอนทเปนกระบวนการหลอโลหะทมมาแตสมยกอนประวตศาสตร ทตองอาศยทงทกษะฝมอของชางผท าใหเครองทองเหลองนนมลกษณะสมมาตรเทากนทกดาน (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556) และตองอาศยความช านาญในการหลอทองเหลองแบบโบราณทสงสม องคความรมาแตสมยบรรพบรษ และการหลอแบบโบราณทเรยกวาขผ งหายนเอง ทท าใหการหลอทองเหลองบาน ปะอาวเปนทไดรบความสนใจใครรจากผคนโดยทวไป เนองดวยเพราะกระบวนการหลอแบบโบราณนไมสามารถพบไดทใดอกแลวในประเทศไทย (บญม ลอมวงศ, 2557: สมภาษณ)

2. คณคาทางดานประวตศาสตร (Historical significance) งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาว มความส าคญตอชมชนบาน

ปะอาว แสดงใหเหนถงพฒนาการของรปแบบการด าเนนชวตของชมชนบานปะอาว การท างานทองเหลองทมการสบทอดกนมาแตอดตอนยาวนานกวา 200 ป การท าทองเหลองโบราณบาน ปะอาวเปนสงทบงบอกถงการหลอโลหะแบบโบราณทเปนกระบวนการหลอโลหะทมมาแตสมยกอน ทมความเชอมโยงทางประวตศาสตรแหลงบานเชยงและเหลออยเพยงแหงเดยวเทานน ในประเทศไทยทยงคงวธการแบบโบราณนอย (สรยา โชคสวสด และคณะ, 2551) ซงมอายประมาณราว 4000 ปมาแลว ผคนชาวหมบานปะอาวเปนผคนทอพยพมาจากลาวเวยงจนทร แตกอนเดมนนเปนชาวลาว ด ารงต าแหนงเปนทหารในบญชาของพระเจาค าผง ไดขออนญาตเพอพก แตกยายทไปเรอยจนอพยพมาอาศยอยบรเวณบานปะอาวน โดยผคนหรอทหารเหลานกไดความความรดานงานชางฝมอทองเหลองตดตวมาดวย โดยการท าเครองทองเหลองสมยดงเดมจะเปนการท าเครอง “เซยนหมาก” ส าหรบชนชนเจานายชนสง เพราะเครองทองเหลองนนหายากและมมลคา ดงนนจงยากนกทชาวบานทวไปจะมโอกาสไดท า ปจจบนองคความรนถกถายทอดมาเรอยๆ จนชาวชมชนบานปะอาวมการท าเครองทองเหลองกนอยางแพรหลาย (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

3. คณคาทางสนทรยศาสตรหรอความงาม (Aesthetic Significance) งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาวทท าขนนน มความงดงามแสดง

ใหเหนถงความประณตละเอยดออนของการแกะลาย โดยเฉพาะอยางยง ลายองหมากหวาย ซงตองอาศยความช านาญและฝมอการแกะพมพลายทเปนลายเอกลกษณดงเดมของบานปะอาว ดงนน ลายองหมากหวายนจงไดรบความสนใจมากเปนพเศษ เหนไดจากเมอป พ.ศ. 2543 หมอมเจาชาตร เฉลมยคล หรอ ทานมย ไดเลอกเอางานหตถกรรมทองเหลอง ชดเชยนหมากทองเหลอง บานปะอาวไปใชเปนอปกรณประกอบฉากในหนงภาพยนตร เรอง พระนเรศวรมหาราช (บญม ลอมวงศ, 2557: สมภาษณ) แตอยางไรกตาม เครองทองเหลองทเปนทสนใจทบานปะอาวไมเพยงแตเซยน หมากทองเหลองลายองหมากหวาย เทานน ปจจบนมการผลตเครองทองเหลองในหลากหลายรปแบบ

214

มากขน มการผลตเครองทองเหลองขนาดเลกลายชนดเพอความสะดวกในการพกพา เพอเปนของ ทระลก เชน ท ากระดง กระพรวน การท าตะบนหมากเพอใสหมากใสปน ขนาดเลก เปนตน (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

4. คณคาทางสงคม (Social Significance) งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาวนน มความส าคญตอการ

ด ารงชวตของชมชนบานปะอาวมาอยางชานาน การท าเครองทองเหลองนเปนการบงบอกถงการรวมกลมกนของสงคมทเปนชาวลาวอพยพทมาตงถนฐานในประเทศไทยตงแตสมยกอน ซงคนพวกนนเปนคนทไดน าเอาวฒนธรรมดานงานชางฝมอทองเหลองตดตวมาดวย เมอครงเปนทหารรบใชชนชนเจานายในประเทศลาว การท างานหตถกรรมหลอทองเหลองของชมชนบานปะอาวทท ามาแตดงเดม คอ เซยนหมาก ตะบนหมาก กระพรวน ท งน กเพอประโยชนดานการใชงานในชวตประจ าวนเปนสวนใหญ นอกจากนแลว เครองทองเหลองทท าขนนยงสามารถใชเปนสงของไวแลกเปลยนสงของตามความตองการระหวางเพอนบาน ระหวางชมชนไดอกดวย ปจจบนการท าทองเหลองไดมการเปลยนแปลง ปรบปรงขนใหมการผลตเครองครวเรอนทหลากหลายรปแบบมากขน ทงนเพอการตอบสนองการใชงานของผซอทมความตองการใชงานแตกตางกนออกไป โดยสวนใหญแลวงานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาว จะมการท าเครองทองเหลอง ตามค าสงซอเปนหลกส าคญในการผลต เชน การท าขนน าทองเหลอง ถาดใสของทองเหลอง แจกนดอกไมทองเหลอง เปนตน (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

5. คณคาทางวทยาศาสตร (Scientific Significance) งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาวนนมกระบวนการศกษา การ

ทดลองท า การหาวธการท าทได มาซงชนงานทมคณภาพ และสามารถน าไปสการประยกตท างานชนอนๆ ตอไปอกมากมาย (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ) เชน ถาจะหลอมเตาปน ชางจะใชทองเหลองมากกวาโลหะอนๆ ถาจะหลอลกกระพรวน กจะมเศษเหลกมากกวาประเภทอน เปนตน งานหลอทองเหลองทชมชนบานปะอาว เบาหลอมทองเหลอง เปนเบาดนทท าจากสวนผสมของดนและแกลบจะทนความรอนสงไดดมาก เมอหลอมโลหะไดกจะใสโลหะเหลานนลงไปในเบาหลอม แลวน าเบาหลอมไปวางไวบนเตาหลอม ภายในเตาหลอมทมถานไมชวยใหความรอนหรออณหภมทสงขน เมอโลหะหลอมละลายแลว กจะเอาทตกโลหะหลอมเหลวเทใสลงในแมพมพ (หน) ทเตรยมไว จากนนโลหะ ทอณหภมสงกจะเผาไหมขผงละลาย และโลหะหลอมเหลวจะไหลเขาไปแทนทขผง ซงวธการท านตองอาศยความร การทดลองท า การผลตทเปนกระบวนการ ซงถกถายทอดองคความรนมาแตรน

215

บรรพบรษ (บญม ลอมวงศ, 2557: สมภาษณ) นอกจากงานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ ทองแดงและดบก การผสมตะกวลงไปในส ารดนนเปนวธทางโลหะวทยาทเปนการท าเครองส ารดตงแตสมยยคบานเชยงตอนปลาย อายราว 1,800-2,300 ปมาแลว ท าใหโลหะส ารดหลอมเหลวไดงายขน โลหะเหลวมความหนดลดลง ท าใหโลหะเหลวไหลเขาไปในแบบพมพไดดยงขน และยงชวยลดฟองอากาศในโลหะเหลว ท าใหงานหลอมคณภาพดขน อยางไรกตามส ารดทมตะกวผสมอยดวย จะมความแขงนอยกวาส ารดชนดทมทองแดงและดบกเปนสวนผสม จงไมคอยเหมาะสม ตอการใชท าเครองมอ หรออาวธทตองการความแขง แตเหมาะสมดส าหรบใชท าเครองประดบ โดยเฉพาะประเภททมความซบซอน หรอมลวดลายประดบอยางวจตร เชน ก าไลทมลกกระพรวนประดบ ซงจะตองท าขนดวยการหลอแบบขผงหายอนเปนวธทตองการโลหะทคอนขางเหลว และไหลเตมแมพมพทมรปรางซบซอนไดงายขน (สรยา โชคสวสด และคณะ, 2551)

6. คณคาทางการศกษาวเคราะห (Educational/Research Significance) งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาวเปนประโยชนทางการศกษา

คนควา ภมปญญางานหตถกรรมการหลอทองเหลองโบราณ ทใชวธการหลอโบราณ ทเรยกวา “การหลอขผ งหาย” หรอ แทนทขผ ง ทไดรบการสบทอดมาจากรนสรน ซงเปนวธทตองอาศยประสบการณและฝมอชางโดยเฉพาะ งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณบานปะอาวนนจะมลกษณะสมมาตรเทากนทกดาน และในปจจบนเองกมผสบทอดและถายทอดความรดานน คอ นายบญม ลอมวงศ บตรชาย พอใหญทอง ลอมวงศ (เสยชวตแลว) บคคลตวอยาง ชางทองเหลอง ซงกระบวนการหรอวธการท าเครองทองเหลองแบบโบราณนไดรบความสนใจอยางมากจากทงชาวไทยและชาวตางชาต จนท าใหมนกทองเทยวเขามาศกษาหาความรภายในชมชนอยเปนประจ า (ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ) การปนแมพมพโดยการน าดนโพน (ดนจอมปลวก) อนเปนดนเนอละเอยดทหาไดในเขตบรเวณบานปะอาว น ามาต าผสมกบขวว (มลวว) ในสดสวนประมาณ 3:1 แลวต าใหเขากน เพอเพมคณสมบตความเหนยว เกาะตวไดดและมความแกรงเหมาะแกการน าไป “เซยน” (กลง) และเมอเผาไฟแลวจะแกะจากแมพมพไดงาย (บญม ลอมวงศ, 2557: สมภาษณ)

7. คณคาทางโบราณคด (Archaeological Significance) งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาว ทขดคนพบนน นนมคณคา

ความส าคญในทางโบราณคดเปนหลกฐานส าคญในการบอกเลาเหตการณส าคญในประวตศาสตรของชมชน บงบอกสภาพสงคมของชาวชมชนบานปะอาวทมการท ามาหาเลยงชพดวยวถทเรยบงาย เลยงสตว ปลกพช ท านา ท าไร การคนพบหมากหงหรอกระพรวนทผลตโดยวธแบบขผงหาย หรอพนดวยขผ งน เปนวธการท าในสมยโบราณทมมานานในชมชนบานปะอาวกวา 200 ป เปนงาน

216

ท าส ารดแบบโบราณ ซงชางส ารดรนแรกของบานเชยง นอกเหนอจากจะมความรและความเขาใจในเทคนคมาตรฐานการโลหะกรรมส ารดดวยแมพมพเปนอยางดแลว การหลอส ารดของชางส ารดสมยแรก ๆ ของบานเชยงเมอระหวาง 3,000-4,000 ปทแลว ยงสามารถท าการหลอโลหะโดยวธ “ขผงหาย” (Los-Wax Casting) ตวอยางทขดพบ คอ ก าไลส ารดแบบทมลกกระพรวนประดบซง เปนเครองประดบทพบมาตงแตชวงระยะทายๆ ของวฒนธรรมบานเชยงสมยตน ลวนแตหลอขนมาดวยกรรมวธนทงสน (สรยา โชคสวสด และคณะ, 2551) งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บาน ปะอาวนน ในสมยเรมแรกจะเนนไปทการใชงานของผคนในชมชน เพราะชมชนบานปะอาวนนเปนสงคมเกษตรกรรม เครองทองเหลองทพบในชมชนจงเปนเครองมอทใชประโยชนในการด ารงชวต เปนสวนใหญ (ผ อ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

8. คณคาทางดานความสมพนธ (Associational Significance) งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาวมคณคาดานความสมพนธ

แสดงใหเหนถงวฒนธรรมการหลอทองเหลองของชมชนทองถน แสดงถงความเชอของคนในพนทสมยกอนทนยมน าทองเหลองทหายากมาใชกบชนช นเจานายในสงคม ซงหตถกรรมหลอทองเหลองของชมชนบานปะอาวทท ามาแตดงเดม คอ เซยนหมาก ตะบนหมาก ใชส าหรบการ เคยวหมากของผคนในชมชนทสมยกอนในสงคมนนทยงนยมการเคยว หมากพล นอกจากนแลว กระพรวน กระดง ยงใชเพอการแขวนคอสตวเลยง เชน วว ควายทชาวบานเลยงเพอการท านา ปลกพชเลยงชพ ชาวชมชนจะท ากระพรวน หรอกระดงนเพอเปนอปกรณชวยในสงเสยงดง ชวยใหผเลยงสตวทราบทศทางและต าแหนงของสตวเลยงของตนเองวาอยทใด ท าใหสามารถตามหาได จะเหนวาการสรางเครองมอเหลานนนกเพอการใชงานในชวตประจ าวนเปนสวนใหญ แตเมอยคสมยปจจบนการท าทองเหลองมหลากหลายรปแบบเพอตอบสนองการใชงานทมากขน เชน การท าเปนขนตกน า ถาดใสของ แจกนปกดอกไม เปนตน และในดานการท าลวดลาย กมการท าลวดลายแบบใหมขน เชน ลายกลบบว เปนการน าภาพจนตนาการถงดอกบว มาท าเปนลวดลาย สงผลใหไดรบความสนใจแกผพบเหนมากขน (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

9. คณคาดานการเปนตวแทน (Representativeness Significance) งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาวนนเปนสญลกษณแสดงถง

ความสมพนธระหวางชมชนบานปะอาวท งหมด ทเกยวของสมพนธกน และวฒนธรรมการ หลอโลหะทมมาแตสมยกอน กลาวคอ การท าเครองมอเครองใชจากทองเหลอง ซงเปนวตถดบ ทหาไดยากนน ยอมหมายถง การน าสงทมคาสงทหายากมาเปนวตถดบหลกส าคญทใชผลตขาวของ

217

เครองใชแกคนทตนเองเคารพนบถอและบชา หรอชนชนสงและชนชนเจานาย เนองจากสงคม เชอวาคนทอยในชนชนสงตองใชขาวของเครองใชทผลตมาจากสงของหายากและมมลคา คอ ทองเหลอง เปนตน การหลอทองเหลองเพอประโยชนใชสอยแกบคคลส าคญน ยอมเปรยบเสมอนการยกยองและเคารพใหเกยรตแกผรบนนเอง (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ) นอกจากนงานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาว ตามทบนทกไวโดยกวซไรท เนาวรตน พงษไพบลย เปนบทกวรอยกรองในหนงสอ “เขยนแผนดน” ครงเมอไดเดนทางมาทบานปะอาวเมอวนท 6 ตลาคม 2533 ความวา

ต ำดนปนเบำใสเตำสม ฟนรมไฟโรมเขำโหมเบำ ไมซำกสมกอเปนตอเตำ ลมเปำเรงเปลวขนปลวปลำม แมเตำหลอมตงกลำงไฟเรอง ทองเหลองละลำยทองกนองหลำม สบไฟโหมไฟไลทองทำม น ำทองเหลองอรำมเปนน ำรน รนทองรองรอลงบอเบำ ลกแลวลกเลำไมสดสน ตอยเบำทองพรำงอยกลำงดน สบสำนงำนศลปสงำทรง ลงลำยสลกลำยจนพรำยพรง ลำยองหมำกหวำยไพรระหง ดนน ำลมไฟ ละลำยลง หลอมธำตทระนง ต ำนำนคน

(เนาวรตน พงษไพบลย, 2533 อางองใน สรยา โชคสวสด และคณะ, 2551) 10. คณคาทางดานทางเศรษฐศาสตร (Economic Significance)

งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาวมคณคาในการใชสอยโดยตรงในชวตประจ าวน คอ กระพรวน กระดง ถาดใสของ ขนน า แจกน ทงนภายในชมชนเองไดมการจดตงศนยกลางการเรยนรและอนรกษการหลอทองเหลองบานปะอาวจากการชวยเหลอและสงเสรมจากทาน ผชวยศาสตราจารยสรยา โชคสวสด ชาวชมชนมการรวบรวมชางฝมอในการท าเครองทองเหลองไวถายทอดความรและสาธตวธการท าเครองทองเหลอง ประมาณ 8-10 ทาน ทมทกษะฝมอ และความช านาญในการหลอทองเหลองทสงสมองคความรมาแตบรรพบรษ สงผลใหผคนและนกทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางชาต เดนทางมาศกษาเรยนรวธการผลตเครองทองเหลองดวยตนเองทชมชนบานปะอาวอยางสม าเสมอ สรางรายไดใหกบชมชนเปนอยางด (บญม ลอมวงศ, 2557: สมภาษณ) ปจจบนงานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาวเปนสงส าคญใหเกดการเดนทางมาทองเทยวเพอเยยมดวฒนธรรมการท าทองเหลองแบบโบราณ เกดการทองเทยว ทสามารถสรางรายไดใหกบชมชนบานปะอาวไดเปนอยางด อกทงเครองทองเหลองของบาน ปะอาวยงมการสงท าตลอดทงป เพอการจ าหนายจายแจก สรางรายไดใหกบครอบครวชาวบาน ปะอาว (ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ) โดยนบตงแตพ.ศ.2525 เปนตนมา

218

หนวยงานของรฐเรมใหความส าคญและเขามาสงเสรมสนบสนน และมการเผยแพรประชาสมพนธผานสอตางๆทงทางวทยและโทรทศน โดยเฉพาะสอทางโทรทศนมผลท าใหคนทวๆไปทอยตางถน ตางจงหวดไดรจกงานหตถกรรมทองเหลองบานปะอาว ท าใหมผคนสนใจ แวะมาเยยมชมอยตลอด ตราบจนทกวนน จงสงผลใหเกดการเปลยนแปลงของแนวทางในการผลต จากเดมทเคยผลตของใช ทสามารถเอาไปใชงานไดจรง เชน กระดงส าหรบแขวนคอวว หรอ แขวนตามอโบสถวดตางๆ รวมทง เตาปน เปนตน จงหนมาผลตเพอเปนของทระลกส าหรบนกทองเทยว ท าใหสามารถจ าหนายไดหลากหลาย ถกใจผซอมากขน (สรยา โชคสวสด และคณะ, 2551)

11. คณคาเชงสญลกษณ/อตลกษณ (Symbol/Identity Significance) งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาวมคณคาแสดงใหเหนถงความ

เปนมาของผคนในชมชนแตอดต เครองทองเหลองจงเปนเสมอนสญลกษณของการด าเนนชวตท บงบอกถงเรองราวความเปนชมชน การหลอทองเหลองเปนคณคาของวฒนธรรมทตดมากบวฒนธรรมของชาวลาวทอพยพมาตงถนฐานในพนทตงชมชน ชาวลาวอพยพเหลานน าเอากรรมวธการท าทองเหลองโบราณตดตวมาดวย มการท าหลอทองเหลอง ทไมเฉพาะแตชดเซยนหมาก หรอตะบนหมากเทานน แตยงมการท ากาน า กระพรวน และกระดง ทใชแขวนคอสตวเลยง ทบงบอกถงความสามารถของมนษยในการน าว สดมาใชเพอประโยชนแกตนเองโดยเฉพาะอยางยง ชดเชยนหมากทองเหลองลายองหมากหวาย ทเกดจากการน าเอารปแบบจากลายทเกดขนอยบนเปลอกของลกหวายทเกดในชมชนมาท าเปนลายเอกลกษณดงเดมของบานปะอาว และจนถงลายดอกบวซงปจจบนไดมความนยมท าการมากขน เนองจากสญลกษณดอกบวน น เปนลาย สญลกษณประจ าจงหวดอบลราชธาน (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

12. คณคาเชงจตวญญาณ (Spiritual Significance) งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาวนนแสดงออกถงความคด

ความนยม และการด ารงชวตของชาวชมชนบานปะอาว ทมมาแตครงอดต เครองทองเหลองดงกลาวนนท าใหชาวชมชนเกดความรสกภาคภมใจในบรรพบรษของตนเอง ทมความสามารถในการคดคนวธการ ท าหลอโลหะทสามารถน ามาใชประโยชนและท าใหผเปนเจาของชนนน เกดความยนดและประทบใจ และโดยเฉพาะอยางยงเมอครงท หมอมเจาชาตร เฉลมยคลหรอ ทานมย ไดเลอกเอางานหตถกรรมทองเหลองบานปะอาว คอ ชดเชยนหมากทองเหลองลายองหมากหวาย ทเปนลายเอกลกษณดงเดมของบานปะอาว ไปใชเปนอปกรณประกอบฉากในหนงภาพยนตร เรอง พระนเรศวรมหาราช ซงเปนภาพยนตรทแสดงถงความเปนมาของชาตบานเมอง และกษตรยไทย

219

อกดวยแลว ชาวชมชนบานปะอาวกยงเกดความรกและภาคภมใจในการหลอทองเหลอง แบบโบราณนยงขนไปอก (บญม ลอมวงศ, 2557: สมภาษณ)

13. คณคาทางการเมอง การปกครอง (Political Significance) งานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ บานปะอาว มคณคาตอผพบเหนอยาง

มากมาย เชน ชดเชยนหมากทองเหลองนนแสดงถงความเชอของคนในสงคมสมยกอนทแบงแยกชนชนในการปกครอง โดยสมยเรมตนนนผคนจะน าทองเหลองทหายากมาใชกบชนชนปกครอง หรอ เจานาย ในสงคม อกนยหนงสงของเครองใชทมอย เชน กระพรวน กระดง ซงใชแขวนคอสตวเลยงนนยอมจะแสดงถงเวลาตงแตในสมยอดต เมอครงพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงสรรพสทธประสงค ไดเปนขาหลวงใหญมาปกครองมณฑลลาวกาว ซงมทต งมณฑลอยทเมองอบลฯ ในขณะนนบานเมองสงบสข ผคนท ามาหากนเลยงชพอยางมความสข สรางทอยอาศย เลยงชพดวยการปลกพช เลยงสตว (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)


กระบวนการและขนตอนการผลตงานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณของ บานปะอาว ยงเปนการผลตแบบโบราณ ทเรยกวา วธการหลอแบบขผงหาย หรอ แทนทขผง แสดงถงคณคาทเกยวกบเทคนคการท าทถกออกแบบมาเปนอยางด ผานการค านวณอยางเอาใจใสในทกชนงานและอปกรณการผลต เชน เบาหลอมโลหะตองมการออกแบบเบาหลอมทมความทนทานตอความรอนสงของโลหะได เตาหลอมทใชขางไฟของแมพมพทตองสามารถน าเอาแมพมพไปขางไฟไดในระยะทเหมาะสมเพอใหขผงหลอมละลายจากแมพมพ นอกจากน ยงตองค านงถงการหลอสงของทตองการหลอมอกเชนกน เชน ถาจะหลอมเตาปน ชางจะใชทองเหลองมากกวาโลหะอนๆ ถาจะหลอลกกระพรวน กจะมเศษเหลกมากกวาประเภทอน เปนตน ขนตอนการเซยน หรอ การกลงหนแมพมพเพอตกแตงรปรางตามทตองการโดยชางกลง คนหนงจะท าหนาทชกดงเชอกทพนอยกบแกนไมของหนหรอพมพดนใหหมน อกคนหนงท าหนาทกลง หรอเซยนโดยใชไมปลายแหลม หรอไมหนาปลายมน กลงแตงผวดนใหไดขนาด รปรางตามทตองการ ทมาจากเทคนคการออกแบบทางดานศลปะ (บญม ลอมวงศ, 2557: สมภาษณ)

ปจจบนหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณชมชนปะอาว มคณคาความส าคญของงานหตกรรมในระดบชาต เพราะงานชางฝมอในชมชนท าเครองทองเหลองบานปะอาว ไดรบการขนทะเบยนใหเปนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของชาตจากกระทรวงวฒนธรรมแลว (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556) อกทง หนวยงานระดบจงหวดและหนวยงานวฒนธรรมจงหวดไดเสนอ

220

รายการของงานหตถกรรมหลอทองเหลองโบราณ ชมชนบานปะอาวดงกลาว ใหเปนรายการสนคาทางวฒนธรรม 1 ใน 4 รายการของจงหวดอบลราชธานเปนทเรยบรอยแลว (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

4.5.3 ชมชนท าฆองบานทรายมล อ าเภอพบลมงสาหารจงหวดอบลราชธาน งานหตถกรรมท าฆองบานทรายมล อ าเภอพบลมงสาหาร จงหวดอบลราชธาน ม

คณคาความส าคญ 14 ดานประกอบดวย 1. คณคาทางการศกษาวเคราะห (Educational /Research Significance)

งานหตถกรรมท าฆอง 9 จม บานทรายมล เปนประโยชนทางการศกษาคนควา ภมปญญางานหตถกรรม ซงการท าฆองบานทรายมลนน มกรรมวธการท าฆองดวยมอไมเหมอนกบทอนๆ ทมการท าฆอง (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ) ในปจจบนชางผท าไดน าเอาเทคโนโลยมาชวยในการผลตมากขน มการน า วง เวยนมาชวยค านวณจดวงกลม รวมถงชวยการค านวณความหนาบางและขนาดของแผนเหลก ทเหมาะสมมากขน ท าใหฆอง 9 จม ทบานทรายมลมคณภาพด เปนทนยมโดยทวไปทงในประเทศและตางประเทศ (วจตร แกวศร, 2557: สมภาษณ) อกทงการตฆองบนดนของบานทรายมลนนยงค านงถงลกษณะทางกายภาพของดนทมสวนชวยท าใหแผนเหลกหรอแผนทองเหลองตไดดขน ไมแตกหรอทะลไดงาย เพราะแรงกระแทกจากการตฆอง ชนดนจะชวยลดแรงกระแทกจากการตนนไดเปนอยางด ทงนในขนตอนของการขนรปนน ชางท าฆองจะน าเอาคอนตทมลกษณะแตกตางกนไปในการขนรปมาตเหลกหรอแผนทองเหลองใหเปนรปโคงเวาตามลกษณะของฆองแตละสวน และมสวนทเรยกวา “ ฉตร” หรอขอบฆองเพอเพมความแขงแรงไมปดงอของฆอง ทงน ในการตรวจสอบเสยงของฆองนนตองใชคอนตฟงเสยง หรอคอนตฆอง ทหมดวยผาใหมความหนา และนมตตรวจสอบเสยงฆอง ซงคอนตฆองนจะมขนาดคอนเทากบจมฆองจมใหญตรงกลางพอด (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556) และเสยงตฆองทดนนจะตองดงกงวานตอเนองกนไปจนสดเสยง การท าฆองแตละใบจะใชเวลากวนนนจะขนอยกบขนาดความตองการฆองเปนส าคญ ขนาดเลกสดจะใชเวลา 1 สปดาห ใบใหญสดจะกนเวลาเดอนเศษ

2. คณคาทางดานประวตศาสตร (Historical significance) งานหตถกรรมท าฆองบานทรายมล มความส าคญทางประวตศาสตรตอชมชน

บานทรายมล แสดงใหเหนถงพฒนาการของรปแบบการด าเนนชวตของชมชนในต าบลทรายมล ทมการท าฆองมาชานานแตอดตกาลตงแตโบราณ แตเดมฆองจะมเพยงจมเดยวตรงกลางเทานนจนถงประมาณป พ.ศ.2535 พระวสทธญาณเถร (หลวงป สมชาย ฐตวรโย ประธานสงฆวดเขาสกม ต าบลเขาบายศร อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร) ในขณะนนมาจ าวดอยทวดดอนธาตวดน ตงอยบนเกาะ

221

กลางแมน ามล ทบานทรายมล ต าบลทรายมล ซงมอาชพท าฆองจ าหนายทวประเทศ พระวสทธญาณเถรไดแสดงความคดเหนตอนายวจตร แกวศร วาเนองจากนายวจตรเปนชางท าฆองอยแลว จงอยากจะใหท าฆองทมลกษณะเปน 9 จม (ปมทนนนออกมาจากตวฆอง) เนองจากในขณะนนสมย พลเอก สจนดา คราประยร ไดเกดเหตการณ “พฤษภาทมฬ” ซงเปนเหตการณความรนแรงในประเทศคนไทย เกดการสรบกนระหวางคนไทยกนเอง ท าใหมคนบาดเจบลมตายจ านวนมาก แตแลวเหตการณความวนวายนเกดความสงบลงไดดวยพระบารมของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9 จากนนมา ฆอง 9 จม กเปนทนยมโดยทวไป (วจตร แกวศร, 2557: สมภาษณ) โดยจมเลกๆ ทง 8 ทอยรอบนอกนน หมายถง อรยมรรค 8 ตามหลกพระพทธศาสนาทประชาชนชาวพทธนบถอและบชา (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

3. คณคาทางสนทรยศาสตรหรอความงาม (Aesthetic Significance) งานหตถกรรมท าฆอง 9 จม บานทรายมลทท าขนนน มความงดงามแสดงใหเหน

ถงความอดทนพยายามในการตฆองใหมคณภาพจนท าใหเกดมเสยงดงกองกงวาน บวกกบความประณตละเอยดออนของการตฆอง ทตองตกบพนดนจนจมทกจมจะมขนาดเทากนทกอน (จมเลก) ตลอดจนการสรางสรรคลวดลายบนตวฆอง และการลงลวดลายทไดคดไวลงบนฆองกอนน าไปใชในงานจรง ซงลวดลายทเปนทสนใจจากผคนโดยทวไป คอลายกลบบว ซงเปนดอกไมส าคญทใชในการบชาพระสงฆ และเรามกจะพบฆอง 9 จม ดงก ลาว นในสถานท ท เ ก ยวของกบพระพทธศาสนา เชนวด สถานปฏบตธรรม และสถานทส าคญๆ โดยเฉพาะอยางยง ฆอง 9 จม ของบานทรายมลนน มการออกแบบลงสและลวดลายดวยสทองซงเปนสทสอถงความสงคา นาเคารพแกผพบเหน ตลอดจนตวอกษรทปรากฏอยบนฆองซงถกบรรจงเขยนอยางประณตสวยงามและตงใจ ท าใหฆอง 9 จม บานทรายมลนเปนทประทบใจแกผพบเหน โดยทงนลวดลายและสบนตวฆองนน อกนยหนงยอมบงบอกถงความงามทละเอยดออนในจตใจของชางผท า และผทอยากไดเปนเจาของ อกดานหนงความสนทรย คอ เสยงการตฆองทดงกองกงวานอยางนมนวลทสามารถ ท าใหผทไดสมผสเกดความยนดและซาบซงใจอกดวย (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

4. คณคาทางสงคม (Social Significance) งานหตถกรรมท าฆอง 9 จม บานทรายมลนน การท าฆองจะมชางอยางนอย 4 คน

ไดแก ชางเชอม ชางต ชางเสยง และชางเขยนลวดลายลงส สวนชางท าขาตง ชางท าคอนตฆอง จะมอกตางหาก มความส าคญตอสงคมและการด ารงชวตของชนชาวพทธเปนอยางยง กลาวไดวาฆองเปรยบเสมอนเครองมอส าคญทชวยสบทอดพระพทธศาสนาใหอยคกบสงคม และผทนบถอศาสนา

222

พทธมาอยางชานาน โดยเฉพาะอยางยง ฆอง 9 จม ของบานทรายมลอ าเภอพบลมงสาหาร จงหวดอบลราชธานนน มคณคาตอสงคมชาวไทยพทธเปนอยางยง เนองจากฆองของบานทรายมลนน นอกจากจะมจมเลกทง 8 ทอยลอมรอบจมใหญตรงกลางฆองทแทนสงส าคญตอความเชอตามหลกในพระพทธศาสนา หรออรยมรรค 8 แลว จมท 9 จมใหญ ทอยตรงกลางของฆองทกฆองนนยงมความส าคญไมยงหยอนไปกวากน เพราะจมใหญตรงกลางนนหมายความแทนพระบาทสมเดจ พระเจาอยหว รชกาลท 9 ทคนไทยรกและเคารพ แทนถงความถงจงรกภกดและเทดทนตอพระองค (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

5. คณคาทางวทยาศาสตร (Scientific Significance) งานหตถกรรมท าฆอง 9 จม บานทรายมลนนมกระบวนการศกษา ค านวณ การ

ทดลองท า การหาวธการท าทไดซงเสยงฆองทดงกงวานไพเราะ การน าแผนเหลกหรอแผนทองเหลองนนไปเผาไฟเพอใหรอน กอนน ามาตขนรป เพราะหลงจากทน าเอาแผนโลหะหรอแผนทองเหลองไปเผาไฟจะท าใหแผนโลหะหรอแผนทองเหลองนน ออนตวลงสงผลใหตขนรปไดงายมากยงขน อยางไรกด การผลตฆองดงเดมทท าดวยทองเหลองนนใชตนทนสงในการผลต ประกอบกบวตถดบทองเหลองหายากมากยงขน จงท าใหปจจบนผผลตฆองไดทดลองน าเอาเหลกมาใชเปนวตถดบในการผลตฆองแทนทองเหลอง เนองจากเหลกมราคาตนทนทถกกวาทองเหลอง จงท าใหสามารถขายฆองในราคาทถกกวา และวตถดบหาไดงายในพนท แตยงสามารถใหเสยงดงกองกงวานเชนเดยวกนกบฆองทท าจากทองเหลอง (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

6. คณคาทางโบราณคด (Archaeological Significance) งานหตถกรรมท าฆอง บานทรายมลนน เปนหลกฐานส าคญบอกเลาเหตการณ

สภาพสงคมของชาวชมชนชาวพทธบานทรายมล ทตงอยรมฝงแมน ามลทมมาอยางยาวนานนบแตกอตงชมชน การท าฆองบานทรายมลนนเปนการท าฆองดวยการตดวยมอ จนกวาจะไดลกษณะของฆองตามตองการ ความตองการในทนคอ ใหตรงกบโฉลกทตองการ 11 โฉลกแบงตามความเชอของชาวอสาน ประกอบดวย สทธชยมงคลโชค, ตอวดโลกปาวเดยวดาย, เสยงดงไกลบมว, เสยงดงทวเทาแผนธรณ, แสน มเหสมานงเฝา, เปนเจาแผนทองเหลอง, แหขนเมองขนนงแทน, แสนขนแหลนมาเตา, ตโอนอาวเสพขอนผ, นางธรณตกใจกลวสะทาน, ตออกบานผามเอาชย, โฉลกนยมใชมอคบ ก าปน ทางภาคอสานใชก าปนเรยงตามโฉลก 11โฉลก (http://www.m-culture.in.th/moc_new, 1999) อกนยยะหนงของการท าฆองนน มความเชอวาเสยงดงจากการตฆอง ทดงกองกงวานหากไดยนเสยงฆองดงไปถงยง ณ ทแหงใด ทแหงนนยอมมพระพทธศาสนาไดเผยแผไปถงยงทแหงนน

223

แสดงใหเหนถงพระพทธศาสนาไดรบการเผยแผสบทอดไปไกล (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

7. ความหายาก (Rarity Significance) งานหตถกรรมการท าฆอง บานทรายมลนน มกรรมวธการท าฆองดวยมอ แบบ

โบราณของชางตฆองทหายากและมทบานทรายมลเพยงแหงเดยวเทานน ทยงคงวธการท าฆอง แบบตดวยมอนอย ไมใชเบาหลอมเหมอนทอนๆ การตฆองของชมชนบานทรายมลนตองอาศยทกษะและความพยายาม อดทนในการท า เนองจากฆองทบานทรายมลนท าจากแผนทองเหลอง หรอแผนเหลกทมความแขงแรงทนทาน ตองน าไปเผาไฟกอนน าไปตขนรปฆอง และการตจมฆองนนตองตจนใหไดลกษณะทเหมาะสม และสมดลกนทกจม ซงหากสงเกตดๆ แลวจะพบวาจมเลกๆ ทง 8 จม ทอยดานขางของฆองนน จมจะมขนาดและความลกจากการตฆองดวยมอของชางฝมอทมความช านาญท าใหจมฆองทง 8 นนเทากนทกจม นอกจากนแลวชางตฆองเมอท าการขนรปจมฆองแลวชางยงตองอาศยทกษะการฟงเสยงตฆองเอง และตองปรบแตงฆองทกๆ ครงทคดวาอาจจะเกดเสยงทผดเพยนไมดงกงวาน ปรบแตงจนเหมาะไดทเพอใหไดเสยงฆองทดงกงวานจนสดเสยงตามลกษณะทตองการ นอกจากนแลว งานการท าฆองทบานทรายมลมเอกลกษณอนโดดเดนเปนลกษณะเฉพาะ คอ ฆอง 9 จม ทพบในบานทรายมลแหงนเปนตนก าเนดฆอง 9 จม แหงแรกในประเทศไทยและเปนเพยงแหงเดยวทตองอาศยการตแผนโลหะแขงบนพนดนของชมชนทรายมล ซงเปนพนทแหงเดยว ทมลกษณะเฉพาะทางกายภาพพนดนทต งอยรมแมน ามล ทเกดจากการตกตะกอนของทรายทไหลผานแมน ามล อยกลาง ล าน าแมมล จงตงชอ วาบานทรายมล ดนเปนดนทปนทรายเหมาะสมอยางยงกบการตจมฆองใหไดคณภาพด และท าใหเสยงตฆองเสยงดงกองกงวาน (อนชา ทองทว, 2557: สมภาษณ)

8. คณคาทางดานความสมพนธ (Associational Significance) งานหตถกรรมการท าฆอง บานทรายมลมคณคาดานความสมพนธแสดงใหเหนถง

วฒนธรรมวถชวตของคนทอาศยอยรมแมน ามล ทมการพฒนาวธการท าฆองทสอดคลองกบลกษณะกายภาพทางธรรมชาตของดน ทมสวนผสมของทรายทตกตะกอนจากการไหลของน ามล น ามาใชใหเกดประโยชนในกระบวนการท าฆอง 9 จม ทงนการท าฆองแตเดมนน จะเปนการท าฆองแบบทมเพยงจมเดยวตรงกลาง แตมาสมยปจจบนนบตงแตป พ.ศ. 2535 เปนตนมา คานยม การท าฆอง 9 จม กมมากขน เพราะฆองทม 9 จมน แสดงถงความสมพนธของฆองทมตอชมชน และสงคม ซงมความหมายตามความเชอของผคนในสงคม แสดงถงความเชอของคนในสงคมไทยทมความจงรกภกดและเทดทนตอพระเจาอยหวรชกาลท 9 กษตรยของไทยองคปจจบน และเชอในหลกธรรมค าสอนของพระพทธศาสนา อรยมรรค 8 ทหมายความถงหนทางแหงการดบทกข

224

นอกจากน ลวดลายกลบดอกบวทปรากฏอยบนฆองนน กยงเปนลวดลายสญลกษณประจ าจงหวดอบลราชธาน จงหวดทมแมน าพาดผานและมการเจรญเตบโตของดอกบวเกดขนมากมายผคน บานทรายมลจงน าภาพภมทศนดงกลาวมาใสในงานการท าฆองน อยางไรกด จากการททรพยากรทองเหลองในปจจบนทหาไดยากขน และมราคาตนทนสงขน จงท าใหชาวชมชนบานทรายมล น าเอาเหลกมาใชแทนท เพราะเหลกเปนวสดทหาไดงายในทองถน และยงมราคาตนทนทถกกวาทองเหลองมาใชในการผลตแทน เพอใหทนกบความตองการของตลาดในปจจบน เพราะฆองทท าจากเหลกนน สามารถใหเสยงไดดมคณภาพเทากบฆองทท าจากทองเหลอง (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

9. คณคาดานการเปนตวแทน (Representativeness Significance) งานหตถกรรมการท าฆอง 9 จม ของบานทรายมลนน มคณคาความส าคญทเปน

สญลกษณแสดงถงความสมพนธระหวางสงรอบตว และวฒนธรรมพนททเกยวของสมพนธกน ดงเชน ฆอง 9 จม (ปมทนนนออกมาจากตวฆอง) การทมการท าจมเลก 8 จม ลอมรอบจมใหญทอยตรงกลางฆองนน จมเลกนนหมายความแทนถง อรยมรรค 8 ทหมายความถงหนทางแหงการ ดบทกข ซงเปนหลกธรรมขอสดทายของอรยสจ 4 ตามหลกความเชอในพระพทธศาสนา สวนจมท 9 จมใหญทอยตรงกลางของฆอง นนหมายความแทนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9 ทคนไทยรกและเคารพ จากการตฆองของชาวพทธนน นอกจากจะใชเสยงตฆองเพอดงดดความสนใจ และเพอการแจงประกาศเหตการณส าคญในชวงงานเทศกาลทอดกฐนและออกพรรษาแลว อกนยยะหนงมความเชอวาเสยงดงจากการตฆอง ทเกดขน หากดงกองกงวานไปถง ณ ทแหงใด ทแหงนนยอมมพระพทธศาสนาไดเผยแผไปถงยงทแหงนน แสดงใหเหนถงพระพทธศาสนาไดรบการเผยแผสบทอดไปไกล (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

10. คณคาทางดานทางเศรษฐศาสตร (Economic Significance) งานหตถกรรมการท าฆอง 9 จม ของบานทรายมลนน มคณคาในการใชสอย

โดยตรงในชวตประจ าวนของชาวพทธศาสนกชนทวไป สวนมากแลวมกจะผลตขนเพอถวายใหแกพระสงฆและวด ในชวงงานเทศกาลทอดกฐนและออกพรรษา และฆองบานทรายมล จงหวดอบลราชธานนยงเปนทรพยากรการทองเทยวทางวฒนธรรม ทสามารถสรางรายไดใหกบชาวชมชนบานทรายมลไดเปนอยางด ปจจบนงานหตกรรมท าฆอง 9 จมทชาวบานท าขนไดมการสบทอดไปยงชมชนใกลเคยงเนองจากสามารถจ าหนายจายแจกใชเปนของฝากของทระลกททรงคณคาได การท าฆองทบานทรายมลปจจบนท ากนแทบทกหลงคาเรอน เปนการสรางรายไดใหกบครอบครว ชาวต าบลทรายมล นอกจากนจากการสงซอทมจ านวนมากขนท าใหเกดมการรวมกลมท าเปนสนคา

225

โอทอปพนบาน เปนฆองทมขนาดเลกลงสามารถพกพาสะดวกไดมากยงขนท าใหยอดขายสามารถน ามาสความเปนอยทมคณภาพและรายไดทเพมขน (ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

11. คณคาเชงสญลกษณ/อตลกษณ (Symbol/Identity Significance) งานหตถกรรมการท าฆอง 9 จม ของบานทรายมล มคณคาแสดงใหเหนถงความ

เคารพและความจงรกภกดตอศาสนาและสถาบนพระมหากษตรย จมทง 9 จม ทปรากฏบนฆอง เปนเสมอนสญลกษณของการด าเนนชวตทบงบอกถงเรองราวความเปนชมชนเปนคณคาทตดมากบวฒนธรรมของชาวพทธศาสนกชนทมตอสถาบนศาสนา จมทเปนสญลกษณแทนถง อรยมรรค 8 ทเปนหนทางแหงการดบทกข ซงเปนหลกธรรมขอสดทายของอรยสจ 4 วสดทใชท าฆอง ซงสามารถชใหเหนถงความสามารถของมนษยในการน าวสดมาทมในพนทมาใชเพอประโยชนในการด ารงชวตประจ าวน อกทง คณคาเชงสญญาลกษณหนงทส าคญ คอ คณคาจากกรรมวธทท าดวยมอของชางตฆอง ทอาศยความพยายามและอดทน เพองานการท าฆองใหม 9 จมเพอใชสอถงความจงรกภกดและเทดทนในองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหวกษตรยของไทย (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

12. คณคาเชงจตวญญาณ (Spiritual Significance) งานหตถกรรมการท าฆอง 9 จม ของบานทรายมลนน นอกจากจะแสดงออกถง

จตวญญาณของชาวพทธทมความเชอตอสถาบนศาสนาทเชอในหลกแหงการปฏบตธรรม หลก กฎแหงการกระท า ตองการการหลดพนจากความไมสบายกายไมสบายใจ ตองการการหลดพนจากความทกข อนเปนเปาหมายสงสดในพระพทธศาสนาแลว (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ) ฆอง 9 จม ของบานทรายมล ยงมคณคา ตอปวงชนชาวไทย ทมความจงรกภกด เคารพและชนชมในพระบารมของพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวผทรงเปนจดศนยรวมชาวไทยทงชาตใหมความรกและสามคคในพวกพอง ดงกระแสพระราชด ารพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทาน ณ พระต าหนกจตรลดารโหฐาน พระราชวงดสตเมอครงเกดเหตการณ พฤษภาทมฬ ในวนพธท 20 พฤษภาคม 2535 เวลา 21.30 น. (เฉพาะตอนส าคญ)... ฉะนน กขอใหทาน โดยเฉพาะสองทาน พลเอก สจนดา และพลตร จ าลอง ชวยกนคด คอหนหนาเขาหากน ไมใชเผชญหนากน เพราะวาเปนประเทศของเรา ไมใชประเทศของหนงคน สองคน เปนประเทศของทกคนตองเขาหากน ไมเผชญหนากน แกปญหา เพราะวาอนตรายมอยเวลาคนเราเกดความบาเลอด ปฏบตการรนแรงตอกน มนลมตว ลงทายกไมรวาตกนเพราะอะไร แลวกจะแกปญหาอะไร เพยงแตวา จะตองเอาชนะ แลวกใครจะชนะ ไมมทางชนะ อนตรายทงนน มแตแพ คอ ตางคนตางแพ ผทเผชญหนากแพ แลวกทแพทสดกคอประเทศชาต ประชาชน จะเปน

226

ประชาชนทงประเทศ ไมใชประชาชนเฉพาะในกรงเทพมหานคร ถาสมมตวากรงเทพมหานครเสยหาย ประเทศกเสยหายไปทงหมด แลวกจะมประโยชนอะไร ทจะทะนงตววาชนะเวลาอยบนกองสงปรกหกพง ... (http://www.princess-it.org/kp9/hmk-IT/hmk-books.th.html,2557)

13. คณคาทางการเมอง การปกครอง (Political Significance) งานหตถกรรมท าฆอง 9 จม ทบานทรายมลนน แสดงถงการเกยวของสมพนธ

กบเหตการณส าคญๆในอดตทเกดขน เนองจาก ในขณะนนไดเกดเหตการณโกลาหลทเรยกวา “พฤษภาทมฬ” ซงเปนเหตการณความรนแรงในประเทศเพอเ รยกรองให พล.อ.สจนดา คราประยร ลาออกจากต าแหนงนายกรฐมนตร คราวนนคนไทยเกดการสรบกนเองท าใหเกดความเสยหาย บาดเจบลมตายจ านวนมาก แตดวยพระมหากรณาธคณของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทพระราชทานพระบรมราชวโรกาสใหศาสตราจารย สญญา ธรรมศกด ประธานองคมนตร และ พลเอก เปรม ตณสลานนท องคมนตรและรฐบรษ น าพลเอก สจนดา คราประยร นายกรฐมนตร และ พลตร จ าลอง ศรเมอง เขาเฝาทลละอองธลพระบาท โอกาสน ทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอม พระราชทาน พระราชด ารสแกคณะผเขาเฝาทลละอองธลพระบาทดวย ทงน มการน าเทปบนทกภาพเหตการณดงกลาว ออกอากาศทางโทรทศนรวมการเฉพาะกจแหงประเทศไทย เมอเวลา 24.00 น. ของวนนนดวย หลงจากนนประมาณ 1 สปดาห พลเอก สจนดา จงกราบถวายบงคมลาออกจากต าแหนงนายกรฐมนตร และมอบหมายให นายมชย ฤชพนธ รองนายกรฐมนตร รกษาการในต าแหนงนายกรฐมนตรไปพลางกอน (http://www.princess-it.org/kp9/hmk-IT/hmk-books.th.html, 2557) เหตการณความรนแรงดงกลาวจงไดลดความรนแรงลง จนกลบสงบลงไดในทสด และหลงจากเหตการณดงกลาวไดเกดวรชนขนอกจ านวนมาก (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน, ม.ป.ป.)


กระบวนการและขนตอนการผลตงานหตถกรรมการท าฆอง 9 จม ของบาน ทรายมลยงเปนการผลตแบบโบราณ ทเรยกวา วธการตฆองดวยมอของชางตทตองอาศยความพยายามและอดทน เทคนคกรรมวธการผลตการท าฆองทบานทรายมลมเอกลกษณอนโดดเ ดน เปนลกษณะเฉพาะ โดยจมทปรากฏบนตวฆองจะมจมทงหมด 9 จม ประกอบดวยจมขนาดใหญ ตรงกลางฆอง ทเกดจากการออกแบบโดยใชวงเวยนวดขนาดจดกลางออกมา 4 เซนตเมตร เพอท าจมฆอง ท าเปนรปวงกลมทอยตรงกลาง คอ จมใหญ และมจมขนาดเลกอก 8 จม โดยการวดจาก จดกงกลางออกมา 20 เซนตเมตร ลากเปนวงกลมถดมาเรยกวา “หนาตาด” และวดจากขอบนอกสด เขาไป 6 เซนตเมตร เพอท าวงกลมนอกสดเรยกวา “ขอบฆอง” ทงนนนการท าหลมบนพนดนเพอ

http://www.princess-it.org/kp9/hmk-IT/hmk-books.th

http://www.princess-it.org/kp9/hmk-IT/hmk-books.th

227

จะตลงจมจะถกออกแบบใหมขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 4 เซนตเมตร ลก 4 นว (อนชา ทองทว, 2557: สมภาษณ)

4.5.4 ชมชนทอผากาบบวชมชนบานบอน อ าเภอส าโรง จงหวดอบลราชธาน งานหตถกรรมทอผากาบบว ชมชนบานบอน อ าเภอส าโรง จงหวดอบลราชธาน

มคณคาความส าคญ 14 ดานประกอบดวย 1. คณคาทเกยวกบการออกแบบ/เทคนค (Relative Artistic/Technical

Significance) งานหตถกรรมทอผากาบบวนน แสดงถงคณคาทเกยวกบเทคนคการออกแบบทมา

จากการออกแบบทางดานศลปะ ความคดสรางสรรค ท าใหเกดพฒนาการขององคความร ดงเชน ผาลายกาบบวค า ททอดวยเทคนคขด ผากาบบวตองมเสนพงทเปนเสนใหญหรอเสนนนขนจากเนอผาเปนการเลยนแบบเสนลายของกลบบวซงใชวธขด (ดนทอง) หรอการทอแบบจก ซงเปนวธทยากและเสยเวลามากขน แทรกดวยไหมมดหม ใชเทคนคการจกหรอแกะดวยไหมสตางๆ ลงบนผนผา โดยเจตนาของผคดผากาบบว มงทจะคงลกษณะผาซนหวจกดาวของสตรชนสงของเมองอบลเอาไว (ศนยสารสนเทศหมอนไหมและประชาสมพนธ กรมหมอนไหม, 2556) อนง การรวบรวมหลายเทคนควธการทอในผนผายอมเกดประโยชนในการฝกฝนทกษะการทอ เกดพนฐาน เกดพฒนาการทางฝมอใหดยงขนไปในทสด พนฐาน เกดพฒนาการทางฝมอใหดยงขนไปในทสด

2. คณคาทางดานประวตศาสตร (Historical significance) งานหตถกรรมทอผากาบบว ชมชนบานบอน อ าเภอส าโรงนนมความส าคญตอ

ชาวชมชนชมชนบานบอน แสดงใหเหนถงพฒนาการของวถชวตของชมชนบานบอน ทมการ สบทอดกนมาแตอดต จากการใหขอมลของผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน (2557) ระบวาจงหวดอบลราชธาน มชอเสยงในดานการทอผาพนเมองมาแต ชานาน โดยในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 พระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงสรรพสทธประสงค ขาหลวงตางพระองคส าเรจราชการมณฑลลาวกาว ไดน าผาทอ เมองอบลฯทลถวายพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน, ม.ป.ป.) และยงเปนสงทบงบอกถงการทอผาไหมวาท าขนเพอวตถประสงคเพอการนงหมในวนส าคญ และวนพเศษโดยเฉพาะในวนแตงงานคบาวสาว ผาไหมทอจะน ามาใชในการตดเยบเครองแตงกายทงชายและหญง เพราะในอดตคนทจะสวมใสผาไหมนนแสดงใหเหนวาครอบครวนนคอนขางมฐานะ และบางครงกมการผลตขนเพอใชแลกเปลยนกบสนคาชนดอน เชน วว ควาย กบหมบานใกลเคยง (ขนษฐา ลาพรหมมา, 2557: สมภาษณ) “ผาทอลายกาบบว” มความส าคญตอพนทจงหวดอบลฯ ไดมการประกาศใหผากาบบวเปนลายผาเอกลกษณประจ าจงหวด

228

อบลราชธาน เมอวนองคารท 25 เมษายน พ.ศ. 2543 โดยคณะท างานพจารณาลายผาพนเมอง ตามโครงการสบสานผาไทย สายใยเมองอบลฯ ผากาบบว ลายผาเอกลกษณประจ าจงหวดอบลราชธาน ประกอบดวยเสนยนยอม อยางนอยสองส เปนรวตามลกษณะ “ซนทว” และยงทอพงดวยไหมสมบไม (ไหมฟนเปนเกลยวหางกระรอก) มดหม และขด (ศนยสารสนเทศหมอนไหมและประชาสมพนธ กรมหมอนไหม, 2556)

3. คณคาทางสนทรยศาสตรหรอความงาม (Aesthetic Significance) งานหตถกรรมทอผากาบบว ชมชนบานบอนนน มความงดงามทแสดงถงความ

ใสใจประณตของคนทอผา ท าใหผทเหนเกดความรสกประทบใจ แปลกใจและยนดเมอไดเหน เพราะผาทอลายกาบบว ทมวธการทอทตองอาศยฝมอในการออกแบบลวดลายไหม การยอมส หรอการสบหก คนหม ต าหก การเกบขด และอาศยความอดทนและความประณตในการทอ จงท าใหผาทกผน ลวดลายทสวยงามตามตองการ รวมถงผลตภณฑผาทอลายกาบบวในชมชนบานบอน อ าเภอส าโรงน ยงไดรบรางวลจากการเขาประกวดแขงขนอยเปนประจ าแทบทกป ซงเอกลกษณความ โดดเดนของผลตภณฑงานหตถกรรมทอผากาบบว ชมชนบานบอน การทอผาไหมมการพฒนาลวดลายของผาไหมอยตลอดเวลา การยอมสเสนไหม การมดหม การทอโดยผเชยวชาญ ซงมประสบการณตรงสบทอดจากรนสรน จงไดผาไหมทมคณภาพด เนอแนน สไมตก ลวดลายสม าเสมอ (ขนษฐา ลาพรหมมา, 2557: สมภาษณ) นอกจากนจากความงามของผากาบบวทมเอกลกษณนนยงสามารถใชประกอบกบสงของชนดอนๆ เพอประดบตกแตงใหมความสวยงาม นาเปนเจาของมากยงขน (ผ อ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

4. คณคาทางสงคม (Social Significance) งานหตถกรรมทอผากาบบว ชมชนบานบอน นนมความส าคญตอการด ารงชวต

ของชมชนบานบอน บงบอกถงการรวมกลมกนของคนทมวฒนธรรมการทอผาแบบเดยวกนในพนทบานบอน โดยนบต งแตป พ.ศ. 2543 เปนตนมา ผาทอลายกาบบว เปนทนยมและท ากนโดยทวไป ซงการทอผาน จะอาศยแรงงานทเปนผหญงเปนหลกในการผลต และกลมแมบานทอผาชาวชมชนบานบอน ต าบลบอน อ าเภอส าโรง จงหวดอบลราชธานน เกดจากการรวมกลมของสตรในพนทบานบอนหมท 2 ต าบลบอน ทเลงเหนในภมปญญาของบรรพบรษ จงไดสบสานการทอผาไหมดวยการมดหม เขนดาย การยอมส มการพฒนาลวดลายใหสวยงามอยางตอเนอง ปจจบนในกลมทอผากาบบวมสมาชกทงหมด 33 คน (ขนษฐา ลาพรหมมา, 2557: สมภาษณ) นอกจากน จงหวดอบลฯ ยงมการสนบสนนใหประชาชนในพนท โดยเฉพาะขาราชการในหนวยงานราชการใหมการแตงกายดวยผาไหมลายกาบบวเปนประจ าทกวนศกร และในเดอนกรกฎาคมของทกป

229

เปนเดอนแหงการสงเสรมการแตงกายดวยผาลายกาบบว เพราะในเดอนดงกลาวทางจงหวดอบลราชธาน จะมงานเทศกาลการแหเทยนพรรษาของจงหวด ยอมสงผลใหนกทองเทยวผพบเหนเกดความชนชมยนด ในผาทอลายกาบบวทงดงามนในทสด (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ) และเมอพจารณาจากส เรมจากสขาวบรสทธของกลบดอก หรอกาบบว สอาจไลแปรเปลยนเปนชมพ เขยวจาง ทองออน เทาขมาไปจนถงน าตาลไหม แสดงลกษณะทางธรรมชาตทสอดคลองกบการใชสทกยคสมย ปรบไปใชไดกบทกเพศทกวย ผากาบบว ของชาวอบลนจงไมควรเปนแตเพยงผาทสมมตใหแทนเอกลกษณ หากแตเปนจดเรมของพลงรกในทองถนทแสดงถงความเออเฟอเกอกลตอเกยรตภมของกลมชนชาวอบลราชธาน

5. คณคาทางวทยาศาสตร (Scientific Significance) งานหตถกรรมทอผากาบบว ชมชนบานบอนนนมกระบวนการศกษา ทดลองท า

การหาวธการทอผาเพอใหไดมาซงชนงานทมคณภาพ มกระบวนการการผลตทยงยากซบซอน ตามขนตอนการทอผาและการท าลวดลาย และจากบทนยาม มาตรฐานผลตภณฑชมชนตามประกาศมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม ฉบบท 1547 (พ.ศ. 2552) ไดก าหนดลกษณะเฉพาะของผากาบบว เปน 3 ประเภท ไดแก 1) ผากาบบว (ธรรมดา) หมายถงผาทอทใชเสนดายยนอยางนอย 2 ส ทอเปนพนลายรวตามลกษณะซนทว และใชเสนดายพงทอเปนลาย คนดวยหางกระรอก (ควบเสน) มดหม และขด 2) ผากาบบว (จก) หมายถงผาทอทใชเสนดายยนอยางนอย 2 ส ทอเปนพนลายรวตามลกษณะซนทว และเพมดายพงพเศษ โดยการจกเปนลวดลาย และ 3) ผากาบบว (ค า) หมายถง ผาทอทมหรอไมมลายรวกได เปนผายกหรอผาขดทใชเสนดายพงเพมพเศษ คอดนทอง (ศนยสารสนเทศหมอนไหมและประชาสมพนธ กรมหมอนไหม, 2556)

6. คณคาทางการศกษาวเคราะห (Educational/Research Significance) งานหตถกรรมทอผากาบบว ชมชนบานบอนนน นนเปนประโยชนทางการศกษา

คนควา ภมปญญาทองถนชมชนทไดรบการสบทอดมาจากบรรพบรษ เปนองคความรในเรองการทอผาโดยทงนผากาบบวม 3 ประเภท คอ หนง ผากาบบวธรรมดา ทใชเสนดายยน ทอเปนพนลายรวตามลกษณะซนทว และใชเสนดายพงทอเปนลาย คนดวยหางกระรอก มดหม และขด สอง ผากาบบวจก ทใชเสนดายยนอยางนอย 2 ส ทอเปนพนลายรวตามลกษณะซนทว และเพมดายพงพเศษ โดยการจกเปนลวดลาย กระจกดาว หรอเกาะลายดาว ซงอาจมเปนชวงกลมหรอกระจายทวทงผนผา และสาม ผากาบบวค า ผาทอทมหรอไมมลายรวกได เปนผายกหรอผาขดทใชเสนดายพงเพมพเศษ คอดนทอง อาจสอดแทรกดวยดนเงนหรอไหม สตางๆไปตามลวดลายบนลายพน และคนดวย

230

มดหม ลวดลายและกรรมวธการทอ (ศนยสารสนเทศหมอนไหมและประชาสมพนธ กรมหมอนไหม, 2556)

7. คณคาทางโบราณคด (Archaeological Significance) ลายผา เปนเอกลกษณแหงศลปะของชาวอบลราชธาน ดวยผาเปนตวแทน

สอความหมายของชวตชาวอบลทด ารงคงอยประสมประสานกบชนกลมอนๆมาเนนนาน จนสามารถสรางศลปะการถกทอ อนครงหนงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงม พระราชหตถเลขาถงกรมหมนสรรพสทธประสงค ถงฝมอการทอผาอนดยงของผาเมองอบล

ตอพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงสรรพสทธประสงค ขาหลวงตางพระองคส าเรจราชการมณฑลลาวกาว ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ไดน าผาทอเมองอบลฯทลถวาย ซงปรากฏในพระราชหตถเลขาตอบเมอวนท 18 กมพาพนธ รศ.114 ทหอจดหมายเหตแหงชาตวา

“ถงสรรพสทธ ดวยไดรบหนงสอลงวนท 13 มกรำคม สงผำเยยรบบลำวมำใหนนไดรบแลว ผำนทอดมำกเชยงใหมสไมไดเลย ถำจะยใหท ำมำขำยคงจะมผ ซอ ฉนจะรบเปนนำยหนำ สวนทสงมำจะใหตดเสอ ถำมเวลำจะถำยรปใหด แตอยำไดตงใจคอยเพรำะจะถำยเมอใดบอกไมได”

จฬำลงกรณ ปร. และจากการคนควาถงต านานผาเยยรบบนพบวา เปนผาลายกาบบวค า ทอดวย

เทคนคขดหรอยกดวยไหมค า (ดนทอง) แทรกดวยไหมมดหม ใชเทคนคดวยการจกหรอเกาะดวยไหมสตางๆลงบนผา ในเวลาอก 55 ปถดจากนน เมอวนท 28 เมษายน 2493 ชาวอบลราชธานไดรวมใจกนทอ “ผาซนไหมเงน ยกดอกลายพกล” ทลเกลาถวายเนองในพธพระราชบรมราชาภเษก พระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบ ม.ร.ว.สรกต กตยากร ในรชกาลปจจบนและถดจากนนอก 5 ปถดมาในวโรกาสเสดจพระราชด าเนนมายงเมองอบลราชธาน เมอวนท 17 พฤศจกายน 2498 สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ไดทรงฉลองพระองคดวยผาซนไหมเงน ทชาวอบลราชธานทลเกลา ฯถวาย และมเสดจรบสงกบพสกนกรทหนาศาลากลางจงหวดอบลราชธาน วา “ชาวอบลฯเขาใหผาซนเปนของขวญวนอภเษกสมรส เมอมาเยยมอบลฯ จงน ามานงใหคนอบลฯเขาด” ยงความปตปลาบปลมเปนลนพนของชาวอบลราชธานเปนอยางมาก (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน, ม.ป.ป.)

8. ความหายาก (Rarity Significance) งานหตถกรรมทอผากาบบว พบไดในเฉพาะในจงหวดอบลราชธาน มการถกทอ

และถอก าเนดขน ณ จงหวดอบลราชธานแหงนมาอยางชานาน เปนผาททอขนโดยชาวอบลฯ และ

231

ไดมการสบทอดภมปญญาในการทอผากาบบวนสบมาถงปจจบน จนไดมการประกาศให เปนลายผาเอกลกษณประจ าจงหวดอบลราชธาน เมอวนองคารท 25 เมษายน พ.ศ. 2543 ดวยเปนวถวฒนธรรมการทอผาในทองถน ทมลกษณะกรรมวธการท าทยงยากซบซอน และตองอาศยเวลาในการทอ เพราะกวาจะไดมาซงเสนไหมน น ชาวชมชนตองมการปลกตนหมอนเลยงไหมจนเจรญเตบโตเตมวยจงจะสามารถน าเสนใยไหมออกมาได และนอกจากนตองน าเสนไหมดงกลาวมาผานกระบวนการอกหลายขนตอนกวาจะน าไปทอใหไดมาซงผาไหม นอกเหนอจากนน การทอผา ลายกาบบวจะตองอาศยชางฝมอทอผาทมความช านาญและประสบการณ เพราะผากาบบวนน มเอกลกษณส าคญในการทอ การขด การจก รวมอยในผนผาทอดงกลาวดวย จงท าใหผทสวมใส รสกประทบใจ และยนด (ผ อ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

9. คณคาทางดานความสมพนธ (Associational Significance) งานหตถกรรมทอผากาบบว ชมชนบานบอนนนมคณคาแสดงถงความเชอ

ความคดของคนในพนทจงหวดอบลราชธาน การทอผาลายกาบบว จะมการน าเอาจตนาการของภาพดอกบวซงพบเหนในพนทจงหวดมาท าเปนลวดลายการทอผา มการท าสใหเปนเลยนแบบ สของดอกบว เรมจากขาวอนพสทธของกลบดอก หรอกาบบว สอาจไลแปรเปลยนเปนชมพ เขยวจาง ทองออน เทาขมาไปจนถงน าตาลไหม แสดงลกษณะทางธรรมชาตทสอดคลองกบการใชส ทกยคสมย ปรบไปใชไดกบทกเพศทกวย ผากาบบวของชาวอบลฯ นจงไมควรเปนแตเพยงผา ทสมมตใหแทนเอกลกษณ หากแตเปนจดเรมของพลงรกในทองถนทแสดงถงความเออเฟอเกอกลตอเกยรตภมของกลมชนชาวอบล ปจจบน ผากาบบว ไดรบการสบสานใหเปนผาเอกลกษณทางวฒนธรรมของจงหวดอบลราชธาน เปนทนยมในวงการแฟชนผาไทย มการสวมใสเสอผาอาภรณลายกาบบวตงแตขาราชการชนผใหญไปจนถงวยรน ดวยรปแบบทหลากหลายทแสดงถงวฒนธรรมชมชนทองถน คานยมในชมชน และสงคม (ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

10. คณคาดานการเปนตวแทน (Representativeness Significance) เมองอบลฯ ซงไดรบการสถาปนาเปนเมอง พ.ศ. 2325 เปนเมองส าคญชายแดน

เขตจ าปาศกด ทส านกธนบรและรตนโกสนทรใหความส าคญหลายดาน ประกอบกบกลมเจานายเอง กใหความสมพนธกนทางเครอญาตกบคนในราชส านกจ าปาศกดอยางแนนแฟนโดยการแตงงาน เจาเมองอบลฯคนแรกไดเจาค าโชน หลานเจาครองนครจ าปาศกด มาเปนชายา และตอมา กมความสมพนธทางเครอญาตกบกลมเจานายระดบขาหลวงตางพระองคจากราชส านกกรงเทพ ฯ จงท าใหคนในกลมเจานายเมองอบลฯ มความภมใจทจะรกษาสถานภาพไวโดยเฉพาะเพอให

232

มองเหนไดถงความแตกตางจากชาวบานทวไป ซงเหนไดจากเสอผาการแตงกาย ดวยเหตน สตรชาวอบลฯ จงมการแตงกายทบงบอกถงเอกลกษณของชนชนและฐานะ โดยเฉพาะพวกเจานาย และผดเมองอบลฯ นน จะแตงกายดวยผาไหมจะไมนงหมดวยผาฝายเลย สวนคนธรรมดาหรอชนชนชาวนา จะนงผาไหมเวลาไปท าบญทวด ไปงานตางๆ และสวมใสผาฝายในการท างาน (โอเคเนชน ออนไลน, 2551) งานหตถกรรมทอผากาบบวไดมการประกาศให เปนลายผาเอกลกษณประจ าจงหวดอบลราชธาน เมอวนองคารท 25 เมษายน พ.ศ. 2543 เปนสญลกษณแสดงถงความสมพนธระหวางพนททเกยวของสมพนธกนกบวฒนธรรมการทอผาในทองถน การทอผากาบบวนนเปนการตกแตงใหผากาบบวมความวจตรงดงามยงขน เปนวธทยากและเสยเวลา โดยเจตนาของผคดผากาบบว มงทจะคงลกษณะผาซนหวจกดาวของสตรชนสงของเมองอบลฯ เอาไว (ศนยสารสนเทศหมอนไหมและประชาสมพนธ กรมหมอนไหม, 2556) เพอเชดชเกยรตภมของเมองอบล สบเนองมาแตพระราชหตถเลขา ในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5) ซงไดทรงชมเชยผาเยยรบบ (ผายกทอง) ทไดรบการทลเกลาฯถวายจากกรมหลวงสรรพสทธประสงควา “ทอดมาก เชยงใหมสไมไดเลย” จงสมควรจะร าลกถงพระมหากรณาธคณ ทไดทรงยกยองชมเชยผาเมองอบลฯ ดวยการสงเสรมใหมการทอผากาบบวค าน ทอดวยเทคนคขดหรอยกดวยไหมค า (หรอดนทอง) อาจแทรกผสมดวย มดหม เทคนคจกหรอเกาะ ดวยไหมสตางๆ ลงบนผนผาเพอสะทอนใหเหน การสงสมทางวฒนธรรมอนงดงาม ใหยาวนานสบไป ผากาบบวทก าลงถกทอในทองทตางๆ ของเมองอบล ซงไดรบการรณรงคสงเสรมจากทกหนวยงาน และสนบสนนโดยชาวอบลฯ ในขณะน กคอตวแทนของผาเมองอบล อนมรปลกษณและจตวญญาณผสมผสานกบความภาคภมในเกยรตภมของวฒนธรรมทองถน ยงเมอมการใชสอยผากาบบวโดยชาวอบลกยงแสดงใหเหนถงการชวยเหลอเกอกลในทองถน เพราะเกดพฒนาการทางฝมอใหดยงไปในทสด (มชย แกวสรยา, ม.ป.ป.)

11. คณคาทางดานทางเศรษฐศาสตร (Economic Significance) งานหตถกรรมทอผากาบบว ชมชนบานบอน มคณคาในการใชสอยโดยตรงใน

ชวตประจ าวน ใชเปนเครองนงหมปกปดรางกาย ใชประดบตกแตงกบสงของอนๆ เพอความสวยงาม เปนทนาสนใจของผบรโภค ปจจบนมค าสงซอผากาบบวของทางชมชนบานบอนอยตลอดทงป โดยสวนใหญนนรานคาในอ าเภอเมองจะเปนผก าหนดจ านวนและลวดลายของผามายงผผลตในชมชน แตทนาสนใจกคอ ผาทอลายกาบบวทเปนเอกลกษณของจงหวดอบลราชธาน กยงเปนทนยมและเปนทตองการของตลาดอยเสมอไมเสอมคลาย เหนไดจากรางวลตางๆทไดรบ เชน รางวลรองชนะเลศอนดบท 1 ประเภทผาไหมกาบบวลายสรางสรรค จากการประกวดผลตภณฑชมชนในงานกาชาดและงานปใหม ประจ าป 2550 รางวลผาไหมลายสรางสรรค (รางวลสนคา ผาไหมลายสรางสรรค ระดบ 3 ดาว ในป พ.ศ. 2547 สนคาสดยอดหนงต าบล หนงผลตภณฑ OTOP ในป พ.ศ.

233

2552 รางวลผาไหมลายสรางสรรค สนคา OTOP ระดบ 4 ดาว ป พ.ศ. 2549 รางวลสนคา OTOP ระดบ 4 ดาว ป พ.ศ. 2555) นอกจากนชาวชมชนบานบอนเองยงยดเอาการทอผากาบบวเปนอาชพ ทสรางรายไดหลกของครอบครว โดยปจจบนสามารถสรางรายไดถงกวาละหมนบาทตอเดอน (ขนษฐา ลาพรหมมา, 2557: สมภาษณ) ผากาบบว เปนสนคาวฒนธรรมเพอการทองเทยวของจงหวดอบลราชธาน ทสรางชอเสยงและสรางรายไดเปนอยางดใหกบทางจงหวด ปจจบนงานหตถกรรมทชาวบานท าขนไดมการจ าหนายจายแจก มการรวมกลมท าเปนสนคาพนบานโอทอป ประจ าจงหวดอกดวย (ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

12. คณคาเชงสญลกษณ/อตลกษณ (Symbol/Identity Significance) งานหตถกรรมผาไหมกาบบวถอเปนเอกลกษณของการทอผาไหมของจงหวด

อบลราชธาน ทมลกษณะรวมเอาเอกลกษณอนโดดเดนของผาพนเมองอบลมารวมไวหลายชนดไดแก ลกษณะของซนทว มบไม มดหม ผาขดหรอจก

1. มเสนยนซงยอมอยางนอยสองสตามลกษณะของผาซนทว ผากาบบวตองมเสนยนหรอรวหรอทว 2 สตามลกษณะของซนทวดงเดมซงเปนทนยมของสตรเมองอบลอยางแพรหลายมากอน

2. ทอดวยเสนพงโดยการปนเกลยวแบบหางกระรอก มบไม ผากาบบวตองมเสนพงมบไมซงเกดจากการเขนคอปนเกลยวเสนพง 2 เสนเขาดวยกนการเขนมบไมนพบในผาทเรยกวา ผาไหมควบหรอผาไหมหางกระรอกหรอผาวา และซนเขน

3. มการทอแบบมดหม ผากาบบวจะสวยงามมากนอยเพยงใดขนอยกบลวดลายหมเปนองคประกอบหลก ลายหมในผากาบบวทงลายดงเดมและลายประยกตขนใหม

4. มการทอแบบขด ผากาบบวตองมเสนพงทเปนเสนใหญหรอเสนนนขนจากเนอผาเปนการเลยนแบบเสนลายของกลบบวซงใชวธขด

5. มการทอแบบจก การจกเปนการตกแตงใหผากาบบวมความวจตรงดงามยงขน หรอเกาะเปนลายดาว เปนวธทยากและเสยเวลามากขน เพอใหมความงามและมคณคายงขน อาจจกดวยไหมดนเงนหรอดนทอง จะท าใหผามความงามหรหรายงขน ดงนน ผากาบบวจงอาจจะมจกหรอไมมกได โดยเจตนาของผคดผากาบบว มงทจะคงลกษณะผาซนหวจกดาวของสตรชนสงของเมองอบลฯเอาไว (ศนยสารสนเทศหมอนไหมและประชาสมพนธ กรมหมอนไหม, 2556)

13. คณคาเชงจตวญญาณ (Spiritual Significance) งานหตถกรรมนนแสดงออกถงความคด ความนยม ความชอบ และความชนชม

สงผลถงการด ารงชวต ความรสก การรบรซงท าใหเกดความยนด และประทบใจ ดงเชน ผาทอ ลายกาบบว ในสมยพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงสรรพสทธประสงค ขาหลวงตางพระองคส าเรจ

234

ราชการมณฑลลาวกาว ทไดน าผาทอเมองอบลฯ ทลถวายพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ซงพระองคทรงชนชอบในผาทอกาบบวดงกลาวเปนอยางยง (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน, ม.ป.ป.) อกทงเมอวนท 17 พฤศจกายน 2498 สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ไดทรงฉลองพระองคดวยผาซนไหมเงน ทชาวอบลราชธานทลเกลาฯ ถวาย และมพระกระแสรบสงกบเหลาผเฝารบเสดจฯ ทบรเวณหนาศาลากลางจงหวดอบลราชธาน วา “ชาวอบลฯ เขาใหผาซนนเปนของขวญวนอภเษกสมรส เมอมาเยยมอบลฯ จงน ามานงใหคนอบลฯ เขาด” ยงความปลาบปลม ปตยนดเปนลนพนแกประชาชนชาวอบลราชธาน (http://www. isangate. com/local/kabbua.html, 2556)

14. คณคาทางการเมอง การปกครอง (Political Significance) เมองอบลราชธานศรวนาลยประเทศน ไดแผขยายเตบโตมววฒนาการโดยกลม

ชนทเรยกวา “ชาวอบล” มาเปนเวลากวาสองรอยป ท าใหเกดการสงสม และพฒนาการทงทาง การปกครอง เศรษฐกจ สงคม และศาสนามาโดยล าดบจนถงปพทธศกราช 2543 ทางราชการ ประชาชนไดตระหนกถงความส าคญของรปแบบ และแพรพรรณทใชในการนงหมของชาวเมอง วาควรจะมเอกลกษณส าคญอยางไร อกทงควรจะมการรณรงคใหใชผาชนดนอยางทวถงโครงการ สบสานผาไทย สายใยเมองอบลจงไดเกดขนเพอสนองวตถประสงคดงกลาว โดยมอบหมายใหคณะท างานพจารณาลายผาพนเมองเปนผ สานตอจนไดลายผาอนมลกษณะเปนเอกลกษณ “ผากาบบว” เมองอบลราชธานเคยมพนทกวางใหญไพศาล เปนอนดบหนงของประเทศ และมประวตศาสตรยาวนานไมเคยขาดสายตงแตยคกอนประวตศาสตรทวารวด ยคเรมแรกของอาณาจกรขอม ยคสมยกอตงเมองอบลของกลมชนชาตพนธลาว จนถงยคแหงการเปนจดศนยกลางในทางการเมอง การปกครอง การศาสนา รวมท งทางการศกษาของเมองบรรดาหวเมองอสานของรตนโกสนทรจนถงปจจบน จะเหนไดวา การเตบโตและพฒนาการของเมองในระยะตางๆ ดงกลาวไดหลอหลอมใหเมองอบลมลกษณะศลปะและวฒนธรรมเปนของตนเอง รวมทง “ผาอบล” อนเปนเครองชความมเอกลกษณ และความเปนอารยธรรมของชนน (มชย แกวสรยา, ม.ป.ป.) งานหตถกรรมทอผากาบบว นนแสดงถงการเกยวของสมพนธกบเหตการณส าคญ ๆ ในอดตทเกดขน ในสมยพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงสรรพสทธประสงค ขาหลวงตางพระองค ผส าเรจราชการเมองอบลฯ ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 (ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน, 2557: สมภาษณ)

http://www/

235

4.6 สรปคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมดานหตถกรรม ชมชนศกษา ดงนน จากการศกษาและเกบรวบรวมขอมลจากการสมภาษณแบบมสวนรวม การสมภาษณ

แบบเชงลก และการสงเกต ตลอดจนศกษาขอมลทตยภมจากเอกสารและงานวจยท เกยวของ ผศกษาวจยสามารถสรปไดวา หตถกรรมของชมชนพนทศกษาทง 4 ชมชน มคณคาความส าคญในทกดานจากทง 14 ดาน ซงคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมดานหตถกรรมนน เปนสงทคน ในทองถนเปนผก าหนดขนเปนส าคญ ทงยงเกยวของกบบคคลภายนอกทมมมมองตอทรพยากรวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมของชมชนนนตอสงทตนเองไดสมผส การใหคณคาความส าคญจงอาจแตกตางกนไปตามความคดเหนของบคคลซงมตอพนฐานทางสงคม วฒนธรรมทางประวตศาสตรของชมชนพนทศกษาและวตถประสงคในการน าไปใชของแตละคน แตละสงคม รวมถงขนสตปญญาของบคคล ทงนคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมดานหตถกรรมในแตละชมชนศกษานน มคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมดานหตถกรรมไมตางกน คอ วฒนธรรมดานหตถกรรมชมชนศกษาทง 4 ชมชน นนมคณคาทางดานประวตศาสตร ศลปะ และโบราณคด ของวฒนธรรมในจงหวดอบลราชธาน แสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงและพฒนาการของวถชวตของสงคมทไดมการสบทอดกนมาแตโบราณ และการมคณคาทางสงคมมความส าคญในฐานะ การเปนเอกลกษณทางภมปญญาทองถนทมความโดดเดนเปนเอกลกษณเชงสรางสรรคของมรดกทางวฒนธรรม เปนสงทแสดงออกถงคานยมของสงคมของผคนในจงหวดอบลราชธาน ในฐานะเปนเครองแสดงเอกลกษณทเปนแผนเฉพาะแสดงถงการรวมกลมกนของวฒนธรรมเปนชมชน

นอกจากนแลว ในแตละชมชนศกษาทง 4 ชมชนนนยงมระดบของความส าคญทแตกตางกน กลาวคอ งานหตถกรรมในชมชนหลอทองเหลองบานปะอาว และชมชนท าฆองบานทรายมล มคณคาความส าคญของงานหตถกรรมอยางยงในระดบชาต และไดรบการขนทะเบยนใหเปนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของชาตป พ.ศ.2557 (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556) ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา และชมชนทอผากาบบวบานบอน มระดบของคณคาความส าคญของงานหตถกรรมในระดบเขตพนทจงหวดอบลราชธานซงหนวยงานระดบจงหวด และหนวยงานวฒนธรรมจงหวดไดเสนอรายการของงานหตถกรรมทอผากาบบวดงกลาว ใหเปน 1 ใน 4 รายการสนคาทางวฒนธรรมของจงหวดอบลราชธานประจ าป 2557 (ปรบปรงจาก ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม จงหวดอบลราชธาน,สมภาษณ :2557; ทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน,สมภาษณ:2557; ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน, ม.ป.ป.)

ผลการศึกษาเชิงคุณภาพmslib.kku.ac.th/elib/multim/books/Tourism2557/WACHIRAYA... ·...

Documents

Transcript of ผลการศึกษาเชิงคุณภาพmslib.kku.ac.th/elib/multim/books/Tourism2557/WACHIRAYA... ·...