บทท 2 แนวคด ทฤษฏ เอกสาร และงานวจยทเกยวของ

ในการศกษาวจยเ รองการพฒนาศกยภาพการจดการการทองเทยวเชงว ฒนธรรม

ของชาวญฮกร อ าเภอเทพสถต จงหวดชยภม ผศกษาวจยไดด าเนนการสรปแนวคด ทฤษฎ เอกสาร และงานวจยทเกยวของ ดงตอไปน

1. แนวคดการทองเทยว และการจดการทองเทยวเชงวฒนธรรม 2. แนวคดเกยวกบการอนรกษวฒนธรรม 3. แนวคดดานการสงเสรม และการวางแผนพฒนาการทองเทยว 4. แนวความคดเกยวกบการตรวจสอบทรพยากรทองเทยว 5. แนวคดศกยภาพ และการจดการทองเทยว 6. แนวคดเกยวกบผลกระทบจากการทองเทยว 7. ทฤษฎเกยวกบการทองเทยว 8. ทฤษฎการจดการการทองเทยว 9. ทฤษฎทเกยวของกบการสงเสรมการตลาด 10. ทฤษฎการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม 11. ทฤษฎการจดโครงสรางองคการ 12. การประเมนมาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม 13. กฎบตรทเกยวของกบการอนรกษ 14. งานวจยทเกยวของ 14.1 งานวจยภายในประเทศ 14.2 งานวจยตางประเทศ

1. แนวคดการทองเทยว และการจดการทองเทยวเชงวฒนธรรม 1.1 ความหมายวฒนธรรม

1) วฒนธรรม ความหมาย มผใหความหมายของวฒนธรรมหลากหลายทศนะ ส านกงานคณะกรรม

การวฒนธรรมแหงชาต (2535) ไดใหความหมายของวฒนธรรมไววา วฒนธรรม คอ ผลรวมของ ทกสงซงเปนความเจรญงอกงามทสงคมนนๆ ไดท าไว หรอไดสงสมมาจนถงบดน วฒนธรรม คอ ผลงานสรางสรรคทางศลปะ และพทธปญญาทกแขนง และวฒนธรรม คอ สงทดมคาแสดงรสนยม

15

ของผดหรอชนชนสงทมการศกษาและฐานะด วฒนธรรมเปนวธการด าเนนชวตของสงคม เปนแบบแผนการประพฤตและ การแสดงออก ซงความรสกนกคดในสถานการณตางๆ ทสมาชกในสงคมเดยวกนสามารถเขาใจ และซาบซงรวมกน มนษยสรางวฒนธรรมขนมาเพอประโยชนแหง การด ารงชวต และการสบทอดเผาพนธ ในเมอการด ารงชวตของมนษยเปนเรองทกวางใหญ และมแงมมตางๆ วฒนธรรม หมายถง วถชวตของคนในชมชน และในสงคมโดยสวนรวม ซงรวมถงสงคมวฒนธรรมและศลปวฒนธรรม วฒนธรรมมใชเปนนามธรรม และรปธรรม ทหยดนง แตเปลยนแปลงมพลวตตลอดเวลาโดยวฒนธรรมมงความอยด มสข ของคน และสงคมโดยสวนรวมวฒนธรรม จงตองเ ชอมโยงระหวางสภาพในอดตสปจจบน และสอนาคต ตองเชอมโยงระหวางคนในสงคม ซงมวยตางกน ตองเชอมโยงระหวางสภาพตนเองตอครอบครว ชมชน สงคม และสภาพรอบโลกตองเชอมโยงระหวางความรดานตางๆ ทงมนษยศาสตร สงคมศาสตรและวทยาศาสตร และตองเชอมโยงระหวางคนกบธรรมชาต วฒนธรรมจะพฒนา งอกงามไดตองอาศยความเชอมโยงและความเขาใจในความหลากหลาย ความแตกตาง และจดรวมของวฒนธรรมทองถนวฒนธรรมของชาต และวฒนธรรมของโลก ซงมววฒนาการ และมความเปลยนแปลงมพลวตรทไมหยดนง การประสาน เชอมโยงและถกทอวถชวตของคน และชมชนตางๆ รอบโลก และกบธรรมชาตเทานน ทจะท าใหการพฒนาย งยนได (สปปนนท เกตทต, 2542)

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525 (ราชบณฑตยสถาน, 2530) กไดนยามความหมายของวฒนธรรมไวเปน 4 นย ดงน

1) สงทท าใหเจรญงอกงามแกหมคณะ 2) วถชวตของหมคณะ 3) ลกษณะทแสดงถงความเจรญงอกงาม ความเปนระเบยบเรยบรอย

ความกลมเกลยว กาวหนาของชาต และศลธรรมอนดของประชาชน 4) พฤตกรรม และสงทคนในหมผลตสรางขนดวยการเรยนรจากกน และกน

และรวมใชอย ในหมพวกของตนพระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต, 2538) เมอคราวแสดงปาฐกถาพเศษ 100 ป พระยาอนมานราชธน เรอง “วฒนธรรมกบการพฒนา” กไดอธบายความหมายของวฒนธรรมไวเปนหลายนยอยางนาพจารณา ดงน วฒนธรรม เปนผลรวมของการสงสมสงสรางสรรคและภมธรรม ภมปญญาทถายทอดสบตอกนมาของสงคมนนๆ วฒนธรรมเปนการสงสมประสบการณ ความร ความสามารถ ภมธรรม ภมปญญาทงหมดทไดชวยใหมนษยในสงคมนนๆ อยรอด และเจรญสบตอมาได และเปนอยอยางทเปนในบดน วฒนธรรม คอ ผลรวมของทกสง ซง เปนความเจรญงอกงามทสงคมน นๆ ไดท าไว หรอไดส งสมมาจนถงบดนว ฒนธรรม เปนทงสงทท าใหเจรญงอกงามสบมา และเปนเนอตวของความเจรญงอกงามทมอย ซงจะเปน

16

พนฐานของความเจรญงอกงามตอไป ตลอดจนเปนเครองวดระดบความเจรญงอกงามของสงคมนนๆ จากความหมายของวฒนธรรมทกลาวมาสรปไดวา วฒนธรรม หมายถง สรรพสงทกอยางทเกยวของกบวถชวตของมนษย ทงในสวนทเปนวตถ และไมใชวตถทเกดขนในคนรนหนงแลวถายทอดไปยงอกรนหนง โดยอาจมการปรบเปลยน และพฒนาไปตามยคสมยใหสอดคลอง กบวถชวต และบรบทของสงคมของกลมชนนนๆ ทงนเพอความอยรอด ของชวต ซงตองด าเนนไปตามทฤษฎนเวศทางวฒนธรรม และโครงสรางหนาทนนเอง ความส าคญ ชาตไทยเปนชาตทมมรดกทางวฒนธรรมอนแสดงถงเอกลกษณของชาต หลายประการทตกทอดจนถงปจจบน เปนสงทแสดงใหเหนถงศกดศรของชาต เปนเครองมอ ทชวยในการพฒนาจตใจ เศรษฐกจ และสงคม อนจะเปนผลใหเกดการพฒนา และความมนคง ทงในดานเศรษฐกจ สงคม และการเมองของประเทศชาต ฉะนนวฒนธรรมจงเปนเรองททกคน ในชาตควรไดรวมมอกนท านบ ารงรกษา สงเสรม และเผยแพรใหด าเนนไปอยางไดผล และมประสทธภาพ (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2513) เพอใหวฒนธรรมของชาตไดคงอยสบไปอกนานเทานาน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงพระราชทานพระบรมราโชวาทไววา “งานดานการศกษาศลปะและวฒนธรรมนน เปนงานสรางสรรคความเจรญทางปญญา และทางจตใจ ซงเปนทงตนเหต และองคประกอบทขาดไมไดของความเจรญดานอนทงหมด และเปนปจจยทจะชวยใหเรารกษา และด ารงความเปนไทยไวไดสบไป” (กรมศลปากร, 2513) ในแนวทางในการศกษาสงเสรม และพฒนาวฒนธรรม พ.ศ. 2539 ตามนโยบายวฒนธรรมแหงชาตไดกลาวถงความส าคญของวฒนธรรมไว 3 ลกษณะ คอ (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2529)

1) วฒนธรรมเปนทงพนฐาน และเครองมอ ส าหรบสรางเสรมความสามคค กลมเกลยว และความเปนปกแผนในหมประชาชน วฒนธรรมจะชวยชกน าใหคนประพฤตศลปฏบตธรรม และพรอมทจะเผชญชวตรวมกนบนผนแผนดนเดยวกนทงในยามสข และยามทกข

2) วฒนธรรมเปนกรอบ และเปนแนวทางในการด าเนนชวตทเหมาะสมกบสภาพแวดลอม จงถอไดวาวฒนธรรมเปนหลกในการประพฤตปฏบตของสมาชกของสงคม ซงอาจจะชวยปองกน และแกไขปญหา ตลอดทงตอบสนองความตองการของสมาชกและของสงคมได

3) วฒนธรรมเปนเอกลกษณ เปนลกษณะเดนประจ าชาต หรอประจ าหมคณะ ซงมสวนชวยใหชนในชาตมความรสกเปนพวกเดยวกน อนจะท าใหบงเกดความรกสามคคกน และจะสงผลตอการรวมพลงของหมคณะ และธ ารงไวซงความมนคงของชาต

17

ขอบขายของวฒนธรรม วฒนธรรมยอมเปลยนแปลงไดตามกาลสมยเอกลกษณ ทางวฒนธรรมเปนองคประกอบอนส าคญในการท าใหสมาชกในสงคมอยรวมกนเปนปกแผน สรางสรรคใหเจรญกาวหนา ดวยเหตนเอกลกษณทางวฒนธรรมจงเปนฐานอนส าคญในการพฒนาประเทศโดยแยก เปนอนภาคตางๆ ประกอบดวย

1) วฒนธรรมประเภทเผาพนธและการด ารงชวต 2) วฒนธรรมประเภทภาษา และวรรณกรรม 3) วฒนธรรมประเภทศาสนา จรยธรรมคณธรรม 4) วฒนธรรมประเภทสนทรยศาสตร ศลปะและกฬาการละเลนของไทย 5) วฒนธรรมประเภทครอบครวเศรษฐกจและการเมอง

โดยวฒนธรรมประกอบดวยองคประกอบส าคญ ดงน 1) องควตถ (Instrumental and Symbolic Objects) คอ วฒนธรรมวตถท

สามารถสมผส จบตองไดและมรปราง เชน เครองมอ เครองใช โรงเรยน โรงงาน ภาพเขยนเครองจกร สถานมหรสพ สนามกฬา โบสถ วหาร หอดดาว และสวนทไมมรปราง เชน ภาษาสญลกษณในการตดตอสอความหมาย หลกวชาค านวณ (ตวเลข) มาตรา ชง ตวง วด

2) องคการ (Association or Organization) หมายถง กลมทมการจดเปนระเบยบหรอมโครงสรางอยางเปนทางการ มการวางกฎเกณฑ มระเบยบขอบงคบและวตถประสงคไวอยางแนนอนเปนกลมทมความส าคญทสดในสงคมทซบซอน เชน ครอบครว (กลมเลกทสด) สหพนธกรรมการ ลกเสอ สภากาชาด วด สหประชาชาต ฯลฯ

3) องคพธการ (Usage) เปนขนบธรรมเนยมประเพณทยอมรบกนโดยทวไป เชน พธกรรมตางๆ ตงแตเรองการเกด หมน แตงงาน บวชนาค ตาย ปลกบาน ขนบานใหม เปนตน ซงศาสนากมอทธพลอยบางไมมากกนอย รวมตลอดถงพธกรรมแตงกายและรบประทานอาหาร

4) องคมต (Concepts) หมายถง ความเขาใจ ความเชอ ความคดเหนอดมการณตางๆ เชน ความเชอกรรมเปนเครองชเจตนา ความเชอในเรองการมผวเดยวเมยเดยว (Monogamy) ความเชอในเรองตายแลวเกดใหม ความเชอในเรองพระเจาองคเดยว (Monotheism) หรอหลายองค (Polytheism) ตลอดจนอดมการณ ทศนคต การยอมรบวาสงใดถกหรอผด สมควรหรอไม ซงแลวแตกลมชนใดจะใชมาตรฐานในการตดสน หรอเปนเครองวดในสภาพแวดลอมของตน (นคม มสกะคามะ,2545) ทกสงคมตองมวฒนธรรม และวฒนธรรมของแตละสงคมยอมมลกษณะเฉพาะทแสดงออกใหปรากฏจนท าใหบางทานใชขอบเขตของวฒนธรรมเปนเครองแบงอาณาเขตประเทศชาตได ลกษณะของวฒนธรรมจะประกอบไปดวย (ณรงค เสงประชา, 2538)

18

1) เปนสงทมนษยสรางขนเพอใชเปนสงชวยในการด าเนนชวต ทกสงทกอยางทมนษย สรางขนลวนเปนวฒนธรรม 2) วฒนธรรม เปนผลรวมหลายสงหลายอยาง (Integrative) เชน ความร ความเชอวถ ในการด าเนนชวต สงของเครองใชตางๆ 3) วฒนธรรมมลกษณะเปนพฤตกรรมทเกดจากการเรยนรวฒนธรรมมใชเกดขนเอง โดยปราศจากการเรยนรมากอน และลกษณะขอนเองทท าใหมนษยแตกตางไปจากสตว กลาวคอพฤตกรรมสวนใหญของสตวเกดจากการเราของสญชาตญาณ (Instinct) สวนมนษยนน มสมองอนทรงคณภาพจงสามารถรจกคดถายทอดและเรยนร กระบวนการดงกลาวเกดขน จากการทมการตดตอกบบคคลอนในฐานะทเปนสมาชกของสงคมดงนนการเรยนรจงเปนลกษณะ ทส าคญยงของวฒนธรรม 4) วฒนธรรมมลกษณะเปนมรดกของสงคมเปนผลของการถายทอด และการเรยนร และเครองมอทใชในกระบวนการดงกลาวก คอการสอสารโดยสญลกษณ (Symbolic Communication) ไดแก การทมนษยมภาษาใชทแนนอน ซงมสวนชวยใหมการถายทอดวฒนธรรมจากคนรนกอนๆ ด าเนนสบเนองกนมามขาดสาย ดงนนวฒนธรรมจงมลกษณะ เปน “มรดกแหงสงคม” (Social Heritage) 5) วฒนธรรมมลกษณะเปน Super Organic หมายถง สงทเปนปรากฏการณอยางเดยวกนในทางกายภาพหรอทางชวภาพนนอาจเปนปรากฏการณทแตกตางกนไปในแงของวฒนธรรม กลาวคอของสงหนงอาจน ามาใชในความหมายทตางกนออกไปในแตละสงคมทงๆ ทกคอสงเดยวกนนนเอง ตวอยางเชน ลน เปนอวยวะสวนหนงของทกคนชาวทเบตน ามาใชแสดงออกซงความเคารพนบถอดวยการแลบลนสวนชาวไทยกลบถอเปนการแสดงทไมสภาพ เปนตน 6) วฒนธรรมเปนวถชวต (Way of Life) หรอแบบแผนการด ารงชวต (Design for Living) ของมนษย (พทยา สายห, 2514) ไดกลาวไววา วฒนธรรมเปนแบบอยางการด ารงชวตของกลม ซงสมาชกเรยนรการถายทอดไปดวยการสงสอนทงทางตรง และทางออม 7) เปนผลจากการชวยกนสรางสรรคของมนษย และไดมการปรบปรงดดแปลงสงใดท ไมดหรอลาสมยกเลกใชไป สงใดทดกยงคงเอาไวใชตอไป เชน การเพาะปลก เดมใชแรงสตวตอมา เหนวาเปนวธทลาชา และลาสมยจงประดษฐ หรอซอเครองมอ เครองจกรมาใชในงานเพาะปลกท าใหผลผลตมากขน

8) วฒนธรรมยอมมการเปลยนแปลง (Change) และมการปรบตว (Adaptive) ได

19

9) วฒนธรรมมใชเปนของบคคลใดบคคลหนงแตเปนของสวนรวมสงทจะถอวาเปนวฒนธรรมไดจะตองเปนสงทสงคมยอมรบถอปฏบตมใชเฉพาะคนใดคนหนงยอมรบถอปฏบตเทานน ประเภทของวฒนธรรม สพตรา สภาพ (2536) ไดแบงประเภทของวฒนธรรมไวดงน 1) วฒนธรรมวตถ (Material Culture) ซงไดแก สงประดษฐและเทคโนโลยตางๆ เชน ตเยน หมอหงขาว แกวน า มด โตะ รถ เครองบน โทรศพท โทรทศน จรวด บาน วดหอประชม เปนตน 2) วฒนธรรมไมเกยวกบวตถ (Non Material Culture) หมายถง อดมการณคานยมแนวคดในเรองการแขงขนอยางมเหตผล ประเพณ การปฏบตสบตอกนมา และเปนทยอมรบกนในชนกลมของตนวาดงาม เหมาะสม เชน ศาสนา ความเชอ ความสนใจ ทศนคต ความรความสามารถ ซงเปนนามธรรม (Abstract) ทมองเหนไมได 1.2 การทองเทยวเชงวฒนธรรม

การทองเทยวทางวฒนธรรมหรอการทองเทยวเชงวฒนธรรม หมายถง การทองเทยว เพอศกษา และเรยนรถงวถทางการด าเนนชวต ประวตศาสตร ศลปะ และเทศกาลงานประเพณตางๆ ทงทมมานานแลว และทจดขนเปนการเฉพาะหรอเปนการทองเทยวทใชวฒนธรรมเปนวตถดบ หรอใชวฒนธรรมเปนทรพยากรการทองเทยว

ชาญวทย เกษตรศร (2540) ไดใหแนวคดเ กยวกบการทอง เ ทยวทางว ฒนธรรม ไววาเปนวธการศกษาประวตศาสตร และวฒนธรรมผานการเดนทางทองเทยว เปนการทองเทยว ทเนนการพฒนาดานภมปญญา สรางสรรค เคารพตอสงแวดลอม วฒนธรรม ศกดศร และวถชวตผคน หรอสามารถกลาวไดอกนยหนงวา การทองเทยวทางวฒนธรรม คอ การทองเทยวเพอ การเรยนรผอนและยอนกลบมามองตนเองอยางเขาใจความเกยวพนของสงตางๆ ในโลกทม ความเกยวโยงพงพา ไมสามารถแยกออกจากกนได Suger (Suger. n.d. : unpaged) ชใหเหนวาสวนประกอบทางวฒนธรรมทสามารถดงดดนกทองเทยวในเชงของการทองเทยวทางวฒนธรรม ประกอบไปดวยเรองราวทางประวตศาสตรงานหตถกรรม กจกรรมทางประเพณ ภาษา อาหาร ศลปะ ดนตร ศาสนา สถาปตยกรรมการศกษา ลกษณะการแตงกาย เทคโนโลยของชมชนทองถน และกจกรรมยามวาง

การทองเทยวทางวฒนธรรม หมายถง การเดนทางของผคนหรอกลมคนออกจากสถานท ซงเปนทอยอาศยประจ าไปยงทองถนอนโดยมวตถประสงคเพอการทองเทยว การแสวงหาประสบการณใหมๆ ประกอบการเรยนร การสมผสการชนชมกบเอกลกษณความงดงาม ทางวฒนธรรม คณคาทางประวตศาสตร วถชวต ความเปนอยของกลมชนอน ความแตกตาง

20

ทางวฒนธรรมของชนตางสงคมไมวาจะเปนในดานของศลปะสถาปตยกรรม โบราณสถาน โบราณวตถ เรองราว และคณคาทางประวตศาสตร รปแบบวถชวตภาษา การแตงกาย การบรโภค ความเชอ ศาสนา จารตประเพณ ลวนแลวแตเปนสงดงดดใจทส าคญ กระตนใหเกดเปนการทองเทยวทางวฒนธรรมขน

การสมผสโดยตรงระหวางนกทองเทยวกบกลมชาตพนธตางๆ มระดบทแตกตางกน ซงท าใหเกดการทองเทยวเชงชาตพนธ และวฒนธรรมพนถนอยางนอย 2 ประเภท (จรญญา เจรญสดใส, 2544) คอ 1) ทองเทยวเพอสมผสชาตพนธ และวฒนธรรมพนถนอยางเตมรปแบบโดยนกทองเทยวไปพ านกอาศยอยกบกลมชาตพนธหนงๆ เปนระยะเวลาหนง และใชชวตเหมอนชนพนเมอง อาท การทองเทยวพกคางแรมแบบโฮมสเตย 2) การทองเทยวเพอสมผสชาตพนธ และวฒนธรรมพนถนแบบมการจดการโดย นกทศนาจรไปทศนศกษาเยยมชมกลมชาตพนธหนงๆ ในชวงเวลาสนๆ ไมพกคางโดยพยายามเรยนรเขาใจวฒนธรรมของชนเผานน และแตไมไดลองใชชวตในรปแบบเดยวกบชนพนเมอง วฒนธรรมเปนเรองททกคนในชาตควรไดรวมมอกนท านบ ารงรกษา สงเสรม และเผยแพรใหด าเนนไปอยางไดผล และมประสทธภาพ (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2513) เพอใหวฒนธรรมของชาตไดคงอยสบไปอกนานเทานาน พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไดทรงพระราชทานพระบรมราโชวาทไววา “งานดานการศกษา ศลปะ และวฒนธรรม นน เปนงานสรางสรรคความเจรญทางปญญา และทางจตใจ ซงเปนทงตนเหต และองคประกอบ ทขาดไมไดของความเจรญดานอนทงหมด และเปนปจจยทจะชวยใหเรารกษา และด ารงความเปนไทยไวไดสบไป” (กรมศลปากร, 2513) ในแนวทางในการศกษาสงเสรม และพฒนาวฒนธรรม พ.ศ. 2539 ตามนโยบายวฒนธรรมแหงชาตไดกลาวถง ความส าคญของวฒนธรรมไว 3 ลกษณะ คอ

1) วฒนธรรมเปนท งพนฐาน และเครองมอส าหรบสรางเสรมความสามคค กลมเกลยว และความเปนปกแผนในหมประชาชน วฒนธรรมจะชวยชกน าใหคนประพฤตศล ปฏบตธรรม และพรอมทจะเผชญชวตรวมกบบนผนแผนดนเดยวกนทงในยามสข และยามทกข

2) วฒนธรรมเปนกรอง และเปนแนวทางในการด าเนนชวตทเหมาะสมกบสภาพแวดลอม จงถอไดวาวฒนธรรมเปนหลกในการประพฤตปฏบตของสมาชกของสงคม ซงอาจจะชวยปองกน และแกไขปญหา ตลอดท งตอบสนองความตองการของสมาชก และของสงคมได

21

3) วฒนธรรมเปนเอกลกษณ เปนลกษณเดนประจ าชาต หรอประจ าหมคณะซงมสวนชวยใหชนในชาตมความรสกเปนพวกเดยวกน อนจะท าใหบงเกดความรกสามคคกน และจะสงผลตอการรวมพลงของหมคณะ และธ ารงไวซงความมงคงของชาต แนวคดการวางแผนพฒนาการทองเทยวเชงวฒนธรรม (ภสวสด สขเลยง, 2545) ไดให แนวทางการวางแผนพฒนาการทองเทยวเชงวฒนธรรมไว 9 ประการ สรปไดดงน

1) สงเสรมใหประชาชนทองถนเหนความส าคญของการทองเทยวทมตอเศรษฐกจในสงคม

2) การพฒนาการทองเทยวจะตองขนอยกบจดประสงค และความตองการของชมชน วาจะตองการใหเกดการเปลยนแปลงมากนอยเพยงใด

3) วธการ และความถในการโฆษณาประชาสมพนธทางดานการทองเทยวควรไดรบความเหนชอบจากประชาชนในทองถนเพราะจะเปนเครองวดความตองการประเภท และจ านวนนกทองเทยวของทองถนนนๆ

4) ควรมความรวมมอกนระหวางภาครฐและเอกชนในการพยายามทจะท าใหทองถนเปนสถานทพกผอนทมความสมบรณ และมคณภาพ

5) ในการวางแผนพฒนาการทองเทยวไมควรใหมผลกระทบตอประชาชนในทองถน ผทเกยวของในการวางแผนจงตองม ความระมดระวง และตองวางแผนรองรบในเรองนเอาไวดวยเพอทจะรกษาวฒนธรรม และคานยมของทองถนใหคงอย

6) เงนทนและแรงงานรวมทงนกบรหารทางการทองเทยวควรมาจากชมชนเจาของทองถนเพอททองถนจะสามารถควบคมการพฒนาทางการทองเทยวใหเปนไปในทศทางทตองการได

7) การเปดโอกาสใหชมชนเขามามสวนรวมในกจกรรม และงานเทศกาลทจดขน เพอนกทองเทยว

8) เรองราวและงานเทศกาลทจดขนในแหลงทองเทยวจะตองสะทอนใหเหนถงประวตศาสตร วถชวต ความเปนอย และสภาพทางภมศาสตรของทองถน

9) กอนทจะลงมอพฒนาการทองเทยว ควรพยายามขจดปญหาตางๆ ทเกดขนในชมชนใหเรยบรอย องคประกอบทเปนสงดงดดใจของการทองเทยวทางวฒนธรรม The European Center for Traditional and Regional Cultures หรอ ECTARC (Richards, 1995) ไดกลาวไวถงองคประกอบ ทเปนสงดงดดใจของการทองเทยวทางวฒนธรรม 8 ประการ ไดแก

1) โบราณคด และพพธภณฑสถานตางๆ

22

2) สถาปตยกรรม สงปลกสราง ผงเมองรวมถงซากปรกหกพงของสงปลกสรางในอดต

3) ศลปหตถกรรม ประตมากรรม ประเพณ และเทศกาลตางๆ 4) ความนาสนใจในเรองของดนตร ไมวาจะเปนในรปของดนตรคลาสค ดนตร

พนบาน หรอดนตรรวมสมย 5) การแสดง ละคร ภาพยนตร มหรสพตางๆ 6) ภาษา และวรรณกรรม 7) ประเพณ และความเชอทเกยวของกบศาสนา 8) วฒนธรรมเกาแกโบราณ วฒนธรรมพนบาน หรอวฒนธรรมยอย

การทองเทยวเชงอนรกษหรอเชงนเวศ การทองเทยวเชงอนรกษ เปนแนวความคด ทพงปรากฏขนเมอไมนานมาน และยงมการใชค าภาษาองกฤษอนๆ ทใหความหมายเชนเดยวกน ทส าคญไดแก Nature Tourism, Bio Tourism, Green Tourism เปนตน อยางไรกตามการทองเทยวดงกลาวลวนแตเปนการบงบอกถงการทองเทยวแบบยงยน (Sustainable Tourism) ซงจาก การประชม Globe 1990 ณ ประเทศแคนาดาไดใหค าจ ากดความของการทองเทยว แบบยงยนวา “การพฒนาทสามารถตอบสนองความตองการของนกทองเทยว และผเปนเจาของทองถนในปจจบน โดยมการปกปอง และสงวนรกษาโอกาสตางๆ ของอนชนรนหลงดวยการทองเทยวนมความหมายรวมถงการจดการทรพยากรเพอตอบสนองความจ า เปนทางเศรษฐกจสงคม และความงามทางสนทรยภาพในขณะทสามารถรกษาเอกลกษณทางวฒนธรรม และระบบนเวศดวย” โดยมลกษณะทส าคญ คอ เปนการทองเทยวทด าเนนการภายใตขดจ ากดความสามารถของธรรมชาต และตองตระหนกถงการมสวนรวมของประชากร ชมชน ขนบธรรมเนยม ประเพณทมตอขบวน การทองเทยว อกทงตองยอมรบใหประชาชนทกสวนไดรบผลประโยชนทางเศรษฐกจ ทเกดจากการทองเทยวอยางเสมอภาคเทาเทยมกน และตองชน าภายใตความปรารถนาของประชาชนทองถนและชมชน ในพนททองเทยวนนๆ (สถาบนวจยวทยาศาสตรและสงแวดลอมแหงประเทศไทย, 2539) ส าหรบความหมายของการทองเทยวเชงอนรกษไดมบคคลหรอองคกรตางๆ ใหความหมาย และค าจ ากดความไวมากมาย

การทองเทยวเชงอนรกษองคประกอบส าคญ 1) การสรางจตส านกเกยวกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ความพงพอใจของนกทองเทยวและการมสวนรวมของชมชน การสรางจตส านกเกยวกบ การอนรกษทรพยากรธรรมชาต ธรรมชาตและสงแวดลอมเปนปจจยพนฐานส าคญของแหลงทองเทยวธรรมชาตและระบบนเวศ

23

2) ความพงพอใจของนกทองเทยว 3) การมสวนรวมของชมชนทองถน การทองเทยวมบทบาทส าคญตอการพฒนา

เศรษฐกจ และสงคมของชมชนทองถนในระยะยาวและขณะเดยวกนการทองเทยว มผลตอการคงอยของธรรมชาตแวดลอม ดงนนการเปดโอกาสใหชมชนทองถน มสวนรวมในกจกรรม การทองเทยวเชงอนรกษจะชวยใหชมชนไดรบผลประโยชนจากการทองเทยวทงทางตรงและทางออมและท าใหชมชนทองถนตระหนกถงคณคาและความส าคญของแหลงทองเทยวธรรมชาต การเปลยนแปลงดงกลาวนมสาเหตส าคญจากการตนตวและใหความสนใจในเรองคณภาพสงแวดลอมและการอนรกษทรพยากรธรรมชาตทเปนปญหาในประเทศตางๆ ทวโลก

1) เปนพนทธรรมชาตทมการอนรกษไวรวมถงแหลงประวตศาสตร โบราณคด และวฒนธรรมทปรากฏในพนทธรรมชาตนนๆ

2) มงเนนทคณคาของทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมในแหลงทองเทยวมากกวาการพฒนาสงอ านวยความสะดวกตางๆ

3) เนนใหทกฝายมความรบผดชอบตอสภาพแวดลอมธรรมชาต และวฒนธรรม ของแหลงทองเทยว

4) ใหนกทองเทยวไดสมผสเรยนรหรอมประสบการณโดยตรงกบสภาพแวดลอมธรรมชาต นอกจากจะไดรบความพงพอใจแลวยงเปนการสรางเสรมประสบการณดานสงแวดลอม

5) เปนการทองเทยวทคนประโยชนสธรรมชาตและชมชนทองถนท งทางตรงทางออม

6) เปนการทองเทยวแบบยงยน ประเภทของทรพยากรการทองเทยวเชงวฒนธรรม โดยทวไปนยมจะมจดแบงวฒนธรรมออกเปน 2 ประเภท คอ วฒนธรรมทางวตถหรอวฒนธรรมทจบตองได วฒนธรรมทไมใชวตถหรอวฒนธรรมทไมอาจจบตองได 1. วฒนธรรมทางวตถทเหนไดชดกคอ อปกรณและสงของเครองใชทเกยวกบปจจย 4 ไดแก อาหาร ทอยอาศย เครองนงหม และยารกษาโรค

1) อาหาร : คนไทยจะกนขาวเปนหลกส าหรบผคนทอาศยอยทางภาคเหนอและ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ กนขาวเหนยวเปนของคาว และใชขาวเหนยวและขาวเจาท าขนมหวาน คนไทยภาคกลางและภาคใตนยมกนขาวเจาเปนของคาว และจะใชขาวเหนยวท าขนมหวานชนดตางๆ มากพอๆ กบขาวเจา การกนขาวเจาสวนใหญจะใชวธหง และวธนงจะกนขาวตมกแตเฉพาะเวลาปวยไข เชอเพลงทใชหงตม มทงฟน และถาน เวลาปง หรอยางอาหารจะใชถานมากกวาฟน ทงนเพอไมใหอาหารเหมนควนไฟมากนก อกทงการใชถานยงสามารถควบคมอณหภมความรอน

24

ไดดกวาฟนการหงหาอาหารดวยฟนจะใชเตากอนเสาหรออยางทเรยกวา สามเสา การใชฟนกบเตาเชงกรานกเปนทแพรหลายเชนกน สวนเชอเพลงประเภทถานนนดเหมอนวาจะเปนของทมมา ภายหลงจากการใชฟนกลาวกนวาชาวไทยไดแบบอยางของเตาองโลเพอการหงตมดวยถานมาจากชาวจน เตาองโลท าจากการใชดนปนผสมขเถาแกลบในระยะแรกๆ เตาองโลจงเปนของทมใชกน ในชมชนแถบลมแมน ามากกวาหมบานตามปาเขาในทสง ผคนโดยทวไปจะกนอาหาร 3 มอ มอเชา เรมราวๆ เวลา 7 นาฬกามอกลางวนอาจเรมตงแตหลงเวลาเพล (11.00 น.) เปนตน ราวประมาณ 5 – 6 โมงเยนเปนเวลาของอาหารค า ในครอบครวเลกๆ ทมเพยงพอแมและลกๆ จะกนอาหาร พรอมกน แตถาเปนครอบครวใหญมกจะจดส ารบใหเดกๆ กนกอนจากนนจงถงคราวของผใหญ จะรวมวงกน บางครอบครวกใหตงวงอาหารของเดก และวงของผใหญพรอมกนทเดยว 2) บานเรอน : บานเรอนทอยอาศยนอกจากจะสรางใหสมพนธกบวถธรรมชาต เชน ใหปลกเรอนตามตะวน โดยหนขางเรอนไปทางทศเหนอหรอทศใต เพราะเหตผลเรองของแสงความรอน และการถายเทของอากาศ ไมหนหวนอนไปทางทศตะวนตกเพราะเชอวาเปนทศแหง ความตกต า และความตาย ผคนบางทองถนจะไมนอนขวางขอเชอวาผจะอ า (เพราะผจะโหนขอหอยหวลงมารบกวนได) จงนอนตามยาวของตวเรอน ปลกบานยกใตถนเพอปองกนน าทวมใชประโยชนจากพนทวางใตถนเรอน และใหอากาศบนตวเรอนถายเทไดสะดวก บนไดบานใหมจ านวนขนเปนเลขคถอวาขนคเปนบนไดของภตผ จะมพธกรรมอนใดตองเซนไหวเทวดาทง 4 ทศ และวงสายสญจนรอบตวบานเพอความเปนสรมงคลของผอยอาศย ขณะอยบนบานตองไมสงเสยงอกทก เพราะบานมผบานผเรอนและผป ยาตายายอยดวย การเดนลงสนถอวาไมเคารพผบรรพบรษ เชอวาเงนทองโชคลาภจะอนตรธาน ดานหนาบานและหลงบานปลกไมทมชอเปนมงคล เชน มะยม คน ขนน ใบเงน ใบทอง ใบนาค และใบหนาด เปนตน 3) เครองนงหม : การนงหมดวยอาภรณแพรพรรณทท าจากเสนใยธรรมชาต เชน ฝายและไหม ซงมคณสมบตดดซบด น าหนกเบา และงายตอการดแลรกษานบเปนการกระท าทสอดคลองกบเงอนไขอทธพลของมรสมทมอากาศรอนชนตลอดป และการเปลยนแปลงของฤดกาลแตละฤดไมแตกตางกนมากเหมอนประเทศทอบอน สตรในเอเชยตะวนออกเฉยงใตไดชอวาเปนผเขาใจ วถธรรมชาตทสด การปลกฝาย และปลกหมอนเลยงไหม เพอน าเสนใยมาใชประโยชน เปนงานทละเอยดออนทตองไดรบการฝกฝน และมความวรยะอตสาหะเปนอยางมาก นอกจาก จะใหความอบอนแกรางกายแลว เสอผายงเปนสงทบงบอกเอกลกษณของเผาพนธ แตละกลมสงคม มกมรปแบบลวดลาย สสน และการใชสอยเครองนงหมแตกตางกนออกไป ในบรบทบาทสงคมแลวความแตกตางของเพศและวย สงเกตไดจากรปแบบ ลวดลาย และสสนของอาภรณทประดบกาย ชางทอผาบางพนทอาจสงสารสอสญลกษณผานลวดลายทปรากฏบนพนฟา เชน ลายชาง

25

หมายถง พละก าลง ลายพญานาค หมายถง ความอดมสมบรณ และลายหงสสะทอนถงความดงาม เสอผาอาภรณมความเกยวพนกบวฏจกรของชวตตงแตเกดจนตาย เชน จะไมใชผาซนท าผาออม ระหวางตงครรภจะไมเยบหมอน ทนอน ฟก หากจะตองเตรยมของใชเหลานกจะไหววานคนอน เปนผเยบตะเขบปดปากหมอน ทนอน ฟก หากฝาฝนจะท าใหคลอดลกยาก เชนเดยวกบการเยบผาขาวมาจะไมปดชายผาทงสองขาง แตจะเวนเยบชายผาไมเลกนอยเพอเปนเคลดในการท ามาหากน งานแตงงานตองมผาส าหรบไหวญาตผใหญฝายชาย เสอผาทใชในโอกาสนจะสะทอนความเปนแมบานของฝายหญง ผาซนไหม มดหม หรอผาซนตนจกเปนสงทท าไดยากจะนงหมเฉพาะโอกาสส าคญๆ เวลานงจะมผาผนเกาซอนอยเสมอนผาซบในใชเสรจกพลกกลบดานในออก และน าผงลม นานปจงจะน ามาซกท าความสะอาดทงนเพอใหมอายใชงานอยไดนาน และสวยงามอยเสมอ ขณะท าพธสะเดาะเคราะห และสบชะตาจะมเสอผาเครองนงหมของผปวยอยดวย วนพระ และวนทมคนใกลเคยงเสยชวตหามทอผาเชอวาจะเปนลางราย อยางเชน ทชาวอสานอธบายผานนทานพนบาน เรอง “ยากบปลง” ผคนแถบลานนาจะปกตง (ธง) สแดงหาง 2 แฉก ตรงบรเวณทผตายเสยชวตและ ทเชงตะกอน เชอวาเพอใหวญญาณจะไดเกาะชายตงขนสวรรค ผหญงเขาถงพระพทธศาสนาไดนอย และยากกวาผชายตลอดชวตจงเพยรพยายามท าบญท าทานในโอกาสตางๆ โดยเฉพาะการทานตงรปปราสาทในเทศกาลสงกรานต เชอวาเกดชาตหนาจะไดสขสบายเหมอนเชน ผทอยปราสาทราชวง 4) ยารกษาโรค: ความรเกยวกบยารกษาโรคเปนภมปญญาทบอกถงความสมพนธระหวางคนไทยกบความเขาใจในธรรมชาตแวดลอมอยางล าลก สมนไพรม 3 ประเภทใหญๆ คอ ประเภทพชวตถ สตววตถ และธาตวตถ พชวตถแบงออกเปน 3 ประเภท คอ

(1) ล าตน (2) เถาหรอเครอ (3) หวหรอเหงา รวมทงผก และหญานานาชนด ประเภทสตววตถอาจใชสวนของเขา

นอ เขยว งา ฟน กราม ด หว กบ กระดก เลอด เอน น ามน เนอ ฯลฯ สวนประกอบของธาตวตถ ไดแก ธาตตางๆ ทน ามาปรงยารกษาโรค เชน ก ามะถนแดง ก ามะถนเหลอง ดนประสวน าประสานทอง ปรอท สารสม ดเกลอ น าปนใส น าสมสายช เกลอสนเธาว ทองค า หนฟนมา เปนตน เฉพาะพชนนอาจกลาวไดวา หมอกลางบานรจกพชพรรณนบรอยชนดทมคณสมบตเปนยารกษาความปวยไขได ในบรรดาพชพนธเหลานนสวนหนงชาวบานจะกนเปนอาหารเปนปกตอยแลวจงมภมตานทานกบโรคภยไขเจบตางๆ ไดระดบหนง ความรเกยวกบยารกษาโรคเปนสงทเกดจากการลองผดลองถก ใชสมนไพรอยางนแลวอาการปวยไขยงไมหายกเปลยนไปใชสมนไพรอยางอนนอกจากนการรกษาโรคแบบพนบานยงอยในลกษณะของ “ลางเนอชอบลางยา” คอ โรคอยางเดยวกนรกษาดวยยาชนด

26

นนชนดนกบคนหนงหาย แตรกษากบอกคนหนงไมไดผลจงตองเลอกยาชนดใหมมารกษาโรค แตละชนดจงมยาทจะรกษาอยหลายขนาน 2. วฒนธรรมทไมใชวตถ จากพฒนาการของสงคมวฒนธรรมไทยทผานมาอาจกลาวไดวาโดยภาพรวมแลวสงคมวฒนธรรมไทยประกอบดวย 2 สวน คอ

1) สวนทเรยกวาประเพณหลวง ประเพณหลวง คอ แบบแผนความเปนอยของ ชนชนผน า เจานาย และขนนาง ปจจบนประเพณหลวงบางอยางยงคงถอปฏบตอย แตสวนใหญ กคลายความเขมขนลง เนองจากทรพยากรทางวฒนธรรมทมบทบาทส าคญตอการทองเทยว เปนเรองราวประเพณของสามญชนจงละเวนทจะไมกลาวถงรายละเอยดของประเพณหลวงในทน 2) สวนทเปนประเพณราษฎร ลกษณะสงคม และวฒนธรรมไทยเกดจาก การผสมผสานระหวางอทธพลของวฒนธรรมอนเดย จน เขมร และลกษณะสงคมทมมาแตดงเดมพจารณาจากแงมมของการผลต และรปแบบความสมพนธทางสงคมแลวอาจกลาวไดวา สงคม และวฒนธรรมไทยในอดตเปนวถชวตแบบชาวนาชาวไรเมอครงทยงไมคอยไดตดตอกบสงคมภายนอกมากนนผคนสวนใหญประกอบการเกษตรกรรมแบบพอยงชพ ควบคกนไปกบการหาอาหารจากปาดวยการลาจบสตว และสงของอนๆ ทมอยตามธรรมชาตคนไทยจะใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต เชน ปาไมทดน น า และแรธาต เปนตน เพยงเพอสนองความตองการจ าเปนของชวตในดานปจจย 4 คอ อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค ทกลาวมาขางตนแตละชมชนตางกพอสามารถสรางสงจ าเปนในชวตเหลานนไดเอง การคาขายแลกเปลยนจงอยในขอบเขตอนจ ากด และมกเปนการน าเอาสงทมมากเกนความตองการของสมาชกในครอบครวไปแลกเปลยนกบของกนของใชทยงขาดแคลนจากคนอนๆ สรปวฒนธรรมคอ สงทท าใหเจรญงอกงามแกหมคณะวถชวตของหมคณะ ลกษณะทแสดงถงความเจ รญงอกงาม ความเปนระเบยบ เ รยบรอย ความกลมกลนกาวหนาของชา ต และศลธรรมอนด ของประชาชน พฤตกรรม และสงทคนในหมคณะผลตสรางขนดวยการเรยนร จากกนและกน และรวมใชอยในหมของพวกตน การทองเทยว และการจดการทองเทยว เชงวฒนธรรมไดดงน คอเปนการศกษาวฒนธรรมของทองถนนน ๆ รวมถงประเพณ ความเชอ การแตงกาย ภาษาทใชสอสาร การกนอย ใหวฒนธรรมเหลานสามารถเกดการบรหารการทองเทยวทด เพอทจะสามารถใชพนททเปนทรพยากรธรรมชาตทงมนษยและสงแวดลอม โดยไมท าใหมนเสอมโทรมลงโดยการพฒนาการทองเทยวอยางย งยน

27

2. แนวคดเกยวกบการอนรกษวฒนธรรม ความหมาย และแนวคดเกยวกบการอนรกษวฒนธรรมไดมการใหความหมายจาก

นกวชาการ องคการ หนวยงานตางๆไดใหความหมายไวดงน การอนรกษ (Conservation) หมายถง กระบวนการทางวทยาศาสตรในการท าใหวฒนธรรมนนเขมแขงคงอยไดโดยไมตองปฏบตการ อยางใด (คณะกรรมการด าเนนงานและประสานงานวนอนรกษมรดกไทย, 2541-2544) การอนรกษ (Conservation) หมายถง การรกษาวฒนธรรมด งเดมทหาดไดยาก หรอก าลงจะสญหายไป และไมสามารถคลคลายพฒนาไดอก เพอใหเปนประโยชนตอคนรนหลงในการทจะตดตาม ศกษาคนควา หารองรอยความเจรญทางวฒนธรรมในอดต

นวต เรองพาณช (2533) กลาววาการอนรกษ และใชทรพยากรอยางชาญฉลาด ใหเปนประโยชนตอประชาชนในพนทมากทสด และสามารถทจะมใชไดเปนเวลานานทสด ซงตองสญเสยประโยชนใหนอยทสด ทงนตองกระจายการใชประโยชนจากทรพยากรโดยทวถง มากทสด ดงนนจะตองเขาใจวาการอนรกษไมไดหมายถงการเกบรกษาทรพยากรไวเฉยๆ ตามกาลเทศะ (Time and Space) และพยายามใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมนอยทสด

การใหความหมายของค าวา “วฒนธรรม” ซงแผลงมาจากค าวา “Culture” ในภาษาองกฤษนน มการใหความหมาย และน ามาใชตางกน ไมวาจะเปนในประเทศไทยหรอตางประเทศกตาม ซงการใหความหมายและน ามาใชดงกลาวนนตางกมสวนถกดวยกนท งสนขนอยกบวาผใหความหมาย และผน ามาใชจะมองวฒนธรรมในแงมมใด ดวยเหตนการหาขอสรปใหเปนทยตเกยวกบความหมายของวฒนธรรมจงไมอาจจะกระท าไดนอกจากนนกยงเปนสงทไมสมควรท าอกดวย

พระเทพเวท (กลวจตรา ภงคานนท, 2537) อธบายความหมายของวฒนธรรมวา 1) วฒนธรรมเปนผลรวมของการสงสมสงสรางสรรคและภมธรรมภมปญญาทถายทอด

สบตอกนมาของสงคมนนๆ 2) วฒนธรรมมความหมายรวมไปถงวถชวตความเปนอยท งหมดของสงคมตงแตภายใน

จตใจของคน มคานยม คณคาทางจตใจ คณธรรม ลกษณะนสย แนวความคด และสตปญญาออกมา จนทาท และวถปฏบตของมนษยตอจตใจ และรางกายของตนลกษณะความสมพนธระหวางมนษย ตลอดจนความรความเขาใจ ทาทการมอง และการปฏบตของมนษยตอธรรมชาตแวดลอม

3) วฒนธรรม กคอ ประสบการณ ความรความสามารถทสงคมนนมอยหรอเนอตวทงหมดของสงคมนนเอง

ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ซง มหนา ท รบผดชอบโดยตรงใน การด าเนนงานทางวฒนธรรมดานตางๆ กไดใหความหมาย และค าอธบายถงลกษณะวฒนธรรมไว

28

เมอคราวจดท านโยบายวฒนธรรมแหงชาต และแนวทางในการรกษา สงเสรม และพฒนาวฒนธรรมพทธศกราช 2529 ดงน (กลวจตรา ภงคานนท, 2537)

1) วฒนธรรมเปนวถการด าเนนชวตของสงคม เปนแบบแผนการประพฤตปฏบต และการแสดงออกซงความรสกนกคดในสถานการณตางๆ ทสมาชกในสงคมเดยวกนสามารถเขาใจและซาบซงรวมกน

2) วฒนธรรมเกดขนจากการประพฤตปฏบตรวมกน เปนแนวทางเดยวกนอยางตอเนอง ของสมาชกในสงคม มการสบทอดเปนมรดกทางสงคมตอกนมาจากอดต หรออาจเปนสงประดษฐคดคนสรางสรรคขนมาใหม หรออาจรบเอาสงทเผยแพรมาจากสงคมอน ทงหมดนหากสมาชกยอมรบและยดถอเปนแบบแผนประพฤตปฏบตรวมกนกยอมถอเปนวฒนธรรมของสงคมนน

3) วฒนธรรมยอมเปลยนแปลงไปตามเงอนไขและกาลเวลาเมอมการประดษฐหรอคนพบสงใหม วธใหมทใชในการแกปญหา และตอบสนองความตองการของสงคมไดดกวายอม ท าใหสมาชกเกดความนยม และในทสดอาจเลกวฒนธรรมดงเดม การจะรกษาไวซงวฒนธรรมเดมจ าเปนตองปรบปรงเปลยนแปลง หรอพฒนาวฒนธรรมนนใหเหมาะสมมประสทธภาพตามยคสมย

4) วฒนธรรมของแตละกลมชนในสงคมใหญ ยอมมเนอหา รปแบบบทบาท และหนาทแตกตางกนไปหากวาความแตกตางนนไมกอใหเกดผลเสยหายตอสงคมโดยสวนรวมแลว กสมควร ใหกลมชนทงหลายมโอกาสเรยนรวฒนธรรมของกน และกนเพราะสภาพความแตกตางอยางน เปนธรรมชาตของวฒนธรรม

5) วฒนธรรมอาจจะจ าแนกไดเปนหลายประเภทคอ วฒนธรรมประจ าชาตวฒนธรรมสากล วฒนธรรมเมอง และวฒนธรรมพนบาน ทงนขนอยกบกรอบความคด และวตถประสงค ในการประยกตใชของผจ าแนกการจดหมวดหมของวฒนธรรมเพอความสะดวกในการสอความ และประสานงานอนเปนสงจ าเปนในการด าเนนงานวฒนธรรม

6) วฒนธรรมเปนทงพนฐาน และเครองมอส าหรบสรางเสรมความสามคคกลมเกลยว และความเปนปกแผนในหมประชาชน วฒนธรรมจะชวยชกน าใหคนประพฤตศล ปฏบตธรรม และพรอมทจะเผชญชวตรวมกนบนผนแผนดนเดยวกนทงในยามสข และยามทกข

7) วฒนธรรมเปนกรอบ และ เปนแนวทางในการด า เ นนชวต ท เหมาะสมกบสภาพแวดลอม จงถอไดวาวฒนธรรมเปนหลกในการประพฤตปฏบตของสมาชกของสงคมซงอาจจะชวยปองกนและแกไขตลอดทงตอบสนองความตองการของสมาชก และของสงคมได

8) วฒนธรรมเปนเอกลกษณ เปนลกษณะเดนประจ าชาตนนๆ หรอประจ าหมคณะ ซงมสวนชวยใหชนในชาตมความรสกเปนพวกเดยวกนอนจะท าใหเกดความรกสามคค และจะสงผลตอการรวมพลงของหมคณะ และธ ารงไวซงความมนคงของชาต

29

ผจงจตต อธคมนนทะ (2543) อธบายความหมาย และลกษณะของวฒนธรรมวาวฒนธรรม คอ สงอนเปนวถชวตของสงคม คนในสงคมมสวนรวมจะคดเหนอยางไร มความเชออยางไร กแสดงออกใหปรากฏเหน เปนรปภาษา ประเพณ กจการงาน การละเลน การศาสนา เปนตน ตลอดจนสงตางๆ ทคนในสงคมมสวนสรางขน เชน สงอนจ าเปนแกวถชวต และการครองชพ ไดแก ปจจยส เครองมอ เครองใช ความคด ความรสก ความเชอ ซงแสดงปรากฏใหเหนเปนสงตางๆ ซงมการสะสมเปนความรในความทรงจ า จดไวในหนงสอ และสงตางๆ ทสรางขน และถายทอดไวใหแกกนเปนมรดกตกทอดสบตอกนมาชวอายคนมการเพมเตมเสรมสรางสงใหม และปรบปรงสงเกาใหเขากนได และมความเจรญกาวหนา โดยวฒนธรรมจะมลกษณะตางๆ ดงตอไปน

1) เปนแบบแผนของพฤตกรรมทเกดขนจากการเรยนร การเรยนรเปนเรองส าคญท าใหมนษยสรางสงทเราเรยกวา วฒนธรรมเกดขน มนษยจะตางจากสตวเนองจากการกระท าตางๆ เปนเรองของการเรยนร เชน การหวผม การแปรงฟน การเยบผา เขยนหนงสอ ฯลฯ สวนสตว จะใชสญชาตญาณ การเรยนรนนจะมลกษณะสงสมจากประสบการณทมนษยไดเผชญในชวต ไมไดถกถายทอดทางชวภาพหรอพนธกรรมการเรยนรนนเกดจากการเปนสมาชกของกลมของสงคม

2) เปนสงซงสบทอดจากบรรพบรษเปนมรดกทางสงคมซงสงตอๆ กนมาหลายชวงอาย ซงคนรนตอมาไดน ามาใชปฏบตท าใหคงอยไมสญหายแตอาจปรบเปลยนไป เชน ภาษาการแตงกาย ฯลฯ การเปลยนแปลงวฒนธรรมนน จะขนอยกบภาวะในสงคมในขณะนนๆ

3) เปนของสวนรวมในสงคม มใชเปนของผหนงผใดโดยเฉพาะ แตจะชวยกนคด สงทสรางสรรค รวมกนปฏบตท าใหวฒนธรรมนนอยยดยาว เชน ภาษา การแตงกาย วฒนธรรม จงเปนวถชวตความเปนอยของคนจ านวนมาก หรอของสงคมทงหมด 2.1 นยามของวฒนธรรม

นกวชาการวฒนธรรมหลายทานไดใหค าจ ากดความ ค าวา "วฒนธรรม" ไวดงน 1) วฒนธรรม มความหมายครอบคลมถงทกสงทกอยางอนเปนแบบแผนใน

ความคดและการกระท าทแสดงออกถงวถชวตของมนษยในสงคมของกลมใดกลมหนงหรอสงคมใดสงคมหนง มนษยไดคดสรางระเบยบกฎเกณฑวธการในการปฏบตจดระเบยบตลอดจนความเชอ ความนยมความร และเทคโนโลย ตางๆในการควบคมและใชประโยชนจากธรรมชาต (สพตรา สภาพ, 2536)

2) วฒนธรรม หมายถง ความเจรญงอกงาม ซงเปนผลจากระบบความสมพนธระหวางมนษยกบมนษย มนษยกบสงคม และมนษยกบธรรมชาต จ าแนกออกเปน 3 ดาน คอ จตใจสงคม และวตถ มการสงสม และสบทอดจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนง จากสงคมหนงไปสอก

30

สงคมหนง จนกลายเปนแบบแผนทสามารถเรยนรและกอใหเกดผลตกรรม และผลตผลทงทเปนรปธรรมและนามธรรมอนควรคาแกการวจยอนรกษ ฟนฟ ถายทอด เสรมสรางเอตทคคะและแลกเปลยน เพอสรางดลยภาพแหงความสมพนธระหวางมนษย สงคม และธรรมชาต ซงจะชวยใหมนษย สามารถด ารงชวตอยางมสข สนตสข และอสรภาพอนเปนพนฐานแหงอารยธรรมของมนษยชาต 2.2 แนวคดทเกยวกบเรองของวฒนธรรมกบการพฒนา

มนษยสรางวฒนธรรมขนเพราะมนษยมลกษณะเฉพาะทแตกตางจากสตว และสรางขน เพอใชเปนกลไกในการปรบตว รวมทงเพอสนองความตองการทจ าเปน 3 ระดบ คอ ความตองการเบองตนหรอความตองการปจจยสเพอการอยรอด ความตองการทเกดตามมา หรอความตองการเพมเตมเพอใหมนษยสามารถอาศยอยในสงคมได เชน ความตองการดานการสอสารซงท าใหเกดระบบภาษาและสญลกษณขน นอกจากนยงมเรองของความตองการทจะอยรวมกนอยางสงบ ซงท าใหเกดวฒนธรรมทใชในการควบคมสงคมขนและความตองการรวมหรอความตองการ ใหการอยรอดนนเกดความสมบรณพนสข เชน การพกผอน การแสดงออกทางสนทรยภาพ ศลปะ และดนตร เปนตน (เอกชย เครออนตะ, 2540)

วฒนธรรมม 2 ลกษณะ คอ 1) ลกษณะทหยดนงไมเคลอนไหวเพราะขาดความสมพนธกบกลมคนทเปนผผลต

วฒนธรรมนนไปแลว ดงนนวฒนธรรมในลกษณะหยดนงจงมกเปนภาพของอดต สวนนเรยกวา ศลปวฒนธรรม สวนใหญอยในรปของโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถ

2) ลกษณะทเคลอนไหว เปลยนแปลง ปรบปรง ถายทอด สบตอกนจากรนสรน วฒนธรรมสวนนมกปรากฏเปนวฒนธรรมของคนในสงคมปจจบน จงเรยกวา สงคมวฒนธรรม ส าหรบความสมพนธของวฒนธรรมทง 2 ลกษณะนมกปรากฏในลกษณะทวาสงคมวฒนธรรม ท าหนาทรกษาอนรกษ และหลอเลยงศลปวฒนธรรมใหมความส าคญขนมา (ศรศกร วลลโภดม, 2543)

ว ฒนธรรมเปนสง ทมนษยตองเ รยนรและถายทอดเพอสอนใหคนรนหลง ร ถ ง ระบบสญลกษณของสงคม และการถายทอดวฒนธรรมนถอเปนหนงในกระบวนการสบสานวฒนธรรมซงการสบสานวฒนธรรม หมายถง การสบสาวเรองราวในอดตทมการสบทอด และปรบปรงใหสอดคลองกบยคสมย เกดผลเปนประโยชนแกคนในปจจบน และมชวตชวา พรอมทจะเปนฐานของการงอกงามสบตอไปเบองหนาใหเปนทนาชนชม และแผความนยมกวางออกไป

31

การถายทอดวฒนธรรมแบงเปน 2 ลกษณะ คอ 1) ลกษณะแนวตง เปนการถายทอดวฒนธรรมในสงคมเดยวกนสบทอดจากรนหนงไป

สคนอกรนหนง 2) ลกษณะแนวนอน เปนการถายทอดวฒนธรรมจากสงคมหนงไปสอกสงคมหนง

การถายทอดวฒนธรรมในลกษณะแนวนอนท าใหเกดการรบวฒนธรรมและเมอรบวฒนธรรม เปนเวลานานกอาจท าใหเกดการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมขน (อมรา พงศาพชญ, 2540)

การเปลยนแปลงวฒนธรรม หมายถง การเปลยนแปลงทเกดกบสงทมนษยสรางขน ไมวาจะดานวตถ (Material Culture) เชน เครองมอเครองใช หรอดานทมใชวตถ (Non-Material Culture) เชน คานยมของสงคม (สรชย หวนแกว, 2540) และเมอการเปลยนแปลงเกดขนกบสวนใด กมกจะสงผลกระทบกบสวนอนทมความสมพนธโยงใยกนดวย สวนเหตผลทวฒนธรรม ตองเปลยนไปกเพราะตองปรบใหเหมาะสมกบสภาพใหมทเกดขนนนเอง Mbaiwa & Sakuze 2009 กลาวไววา การทองเ ทยวทางว ฒนธรรมแสดงให เ หนวาว ฒนธรรม คอ ความโดดเดน ในการทองเทยว แตสงทตามมาคอปญหาและความขดแยง ซงจะมท งผลบวกและลบใน การทองเทยว Josephe (2010) กลาวไววา การทองเทยวหากมการน าไปสการพฒนาทย งยนแลวจะสามารถสรางเศรษฐกจทเหมาะสมกบวฒนธรรม เพอน ามาสการทองเทยวแบบบรณาการ

นอกจากน การขดเกลาทางสงคม (Socialization) กจดเปนกระบวนการเรยนรเพอถายทอดวฒนธรรมเชนกน โดยนยแรก ถายทอดเพอใหมนษยเรยนรวฒนธรรม และบทบาทหนาทของตนเพราะมนษยไมมความรเรองวฒนธรรมตดตวมาแตก าเนด และอกนยหนงถายทอดเพอพฒนาใหสมาชกในสงคมมบคลกภาพ และการปฏบตตนตามแบบแผนในทศทางเดยวกน การขดเกลาทางสงคมท าได 2 ทาง คอ ทางตรง โดยการสอนหรอบอกโดยตรงเพอใหบคคลไดเรยนรอยางแจมแจงและทางออม โดยการไดรบประสบการณจากการสงเกตหรอเรยนแบบจากผอน ซงองคกรท ท าหนาทขดเกลาทางสงคมม 6 องคกร คอ ครอบครว สถานศกษา กลมเพอน องคกรทบคคลสงกดอยสถาบนศาสนา สอมวลชน (จ านง อดวฒนสทธ, 2540)

การจะน าวฒนธรรมมาใชในงานพฒนา ผคนในสงคมนนๆ ควรจะท าความเขาใจวฒนธรรมของตนใหดเสยกอนวามจดเดนหรอจดดอยอะไรบาง และเมอเขาใจแลวกตองพจารณาวาวฒนธรรมสวนใดควรไดรบการอนรกษและสงเสรม หรอสวนใดควรปรบปรงแกไข ทงนกเพอใหเกดผลดตอการพฒนาการท าความเขาใจวฒนธรรมของสงคมแตละแหงมความแตกตางกน ดงนนลกษณะการน าวฒนธรรมมาใชในงานพฒนาสงคมจงหลากหลายแตกตางกนไปตามพนฐานวฒนธรรมของแตละสงคม (ศรศกร วลลโภดม, 2543)

32

สรปจากทกลาวมาขางตน การพฒนาทใหความส าคญกบวฒนธรรม เปนการพฒนา ทเนนใหเกดความสอดคลองกบวถวฒนธรรมของชมชน มความส าคญในการกอใหเกดการยอมรบ รวมมอรวมแรงรวมใจ และยนดทจะเปนสวนหนงในกระบวนการพฒนาของชาวบาน แตอยางไร กดไมควรใชแทนท (Substitution) แนวทางอนๆ แตควรใชใหสอดประสาน (Articulation) กน เชน การท าโครงการพฒนาเศรษฐกจการปลกจตส านกหรอการจดตงกลมประชาชนทมพนฐาน บนศาสนาและวฒนธรรมของประชาชนท งนเพอใหเกดประสทธภาพในงานพฒนาซงจะยงประโยชนสสมาชกชมชนมากทสด วฒนธรรม หมายถง วถการด าเนนชวตของคนในสงคม นบตงแตวธกน วธอย วธแตงกายวธท างาน วธพกผอน วธแสดงอารมณ วธสอความ วธจราจร และขนสง วธอยรวมกนเปนหมคณะวธแสดงความสขทางใจ และหลกเกณฑการด าเนนชวต โดยแนวทางการแสดงออกถงวถชวตนนอาจเรมมาจากบคคลหรอคณะบคคลท าเปนตวแบบแลวตอมาคนสวนใหญกปฏบตสบตอกนมาวฒนธรรมยอมเปลยนแปลง ไปตามเงอนไขและกาลเวลาเมอมการประดษฐหรอคนพบสงใหม วธใหมทใชแกปญหาและตอบสนองความตองการของสงคมไดดกวาซงอาจท าใหสมาชก ของสงคมเกดความนยม และในทสดอาจเลกใชวฒนธรรมเดม ดงนน การรกษาหรอธ ารงไวซงวฒนธรรมเดมจงตองมการปรบปรงเปลยนแปลงหรอพฒนาวฒนธรรม ใหเหมาะสมมประสทธภาพตามยคสมยสวนการอนรกษกหมายถงการรกษาใหคงไว ซงเปนไปตามวถประพฤตปฏบตตามทมมาในมมมองของการอนรกษเปนการคงไวซงวถแตเดมทเปนมาใหสามารถทจะไมถกกลนหายไปตามกาลเวลาอาจจะขดแยงกบการพฒนาซงนนหมายความวา การพฒนานนจะเปนการด าเนนวถชวตทมเวลาเขามาเกยวของซงอาจจะท าใหสงตางๆ ทปฏบตตามกนมานนถกกลนหายไปหากวาไมมการอนรกษไว ดงนนการอนรกษกบการพฒนาจงเปนมมมองของแตละฝาย 3. แนวคดดานการสงเสรมและการวางแผนพฒนาการทองเทยว

ตลอดชวงเวลาทผานมาการทองเทยวไดเจรญเตบโต และขยายตวเปนอตสาหกรรม ขนาดใหญ โดยเฉพาะประเทศไทยอตสาหกรรมการทองเทยวจดเปนสาขาทางเศรษฐกจหลก ท กอใหเ กดผลประโยชนทางเศรษฐกจโดยเฉพาะในดานการน ามาซงรายไดกอใหเ กด การหมนเวยนเกดการสรางงาน และการกระจายรายไดสภมภาค รวมทงสงเสรมการลงทนในธรกจทมเกยวของ อยางกวางขวาง Lee and Back (2003) กลาวไววา การวางแผนการทองเทยวในทองถน ควรพจารณาการรบรของผอยอาศยและทศนคตกอนทจะท าการลงทน เพราะการลงทนอาจจะไมประสบความส าเรจหากพวกเขาไมไดสนบสนนการวางแผนน ความส าคญของการทองเทยวดงกลาวท าใหการพฒนา และสงเสรมการทองเทยวตองมทศทางและแนวทางทเหมาะสมม

33

กระบวนการจดการอยางตอเนองทมประสทธภาพ เพอใหประสบความส าเรจ และเปนไปตามทศทางทถกตอง 3.1 การสงเสรมการทองเทยว

ในการด าเนนการดานการทองเทยวมหลกการด าเนนการทส าคญ 5 ประการ ดงน (กรมสงเสรมการปกครองสวนทองถน กระทรวงมหาดไทย, 2550)

1) เรงพฒนา บรณะ ฟนฟมรดก และสนทรพยทางวฒนธรรมทงในเขตเมอง และนอกเมองเพอใหเกดการทองเทยวใหมสรางแหลงจบจายซอสนคาของนกทองเทยว โดยสงเสรมบทบาทเอกชนรวมกบชมชนในการรกษาแหลงทองเทยว และวถชวตใหอยในสภาพเดมอยางตอเนอง

2) เพมความหลากหลายของการทองเทยวรปแบบตาง ๆ ทงการทองเทยวเชงอนรกษ การทองเทยวเพอสขภาพ รวมทงการทองเทยวเชงเกษตรกรรม โดยสงเสรมการพฒนาแหลงทองเทยวแหงใหม และใหชมชนเขามามสวนรวมในการจดการทองเทยวมากขน ทงในรปแบบ การจดสหกรณการทองเทยว และการพฒนาพนทชมชนเปนแหลงทองเทยว

3) เพมมาตรการอ านวยความสะดวก สรางความปลอดภย และปองกนการเอาเปรยบนกทองเทยว รวมทงเรงรดการแกไขปญหาความเดอดรอนของนกทองเทยวอยางจรงจง

4) เรงฟนฟความรวมมอกบทองถนอนๆ โดยรอบทงดานการตลาด การลงทน และ การขจดอปสรรคในการทองเทยว

5) บรหารการทองเทยวโดยใชกลยทธการตลาดเชงรก โดยสรางกจกรรมการทองเทยวเชอมโยงกบธรกจชมชน ตลอดจนพฒนาคณภาพการบรการการทองเทยว รวมทงการโฆษณาประชาสมพนธการทองเทยวของทองถนในรปแบบทหลากหลาย 3.2 การพฒนาการทองเทยว

โศรยา สงชวงศ (2546) ไดใหความหมายของการพฒนาการทองเทยว คอ การด าเนนงานพฒนาสภาพชมชนดานตางๆ ไมวาจะเปนสงอ านวยความสะดวกหรอโครงสรางพนฐานโดยม การวางแผนการจดการจากภาครฐ ทงนเพอใหเกดความพงพอใจของนกทองเทยวอนจะท าใหเกดการขยายตวของอตสาหกรรมทองเทยว ซงจะควบคไปกบการรกษาทรพยากรใหคงความดงดดใจ ทงนจ าเปนตองสอดคลองกบสภาพและความตองการของชมชน และเกดการกระจายผลประโยชนจากการพฒนาการทองเทยวอยางเปนธรรม Williams and Lawson (2001) กลาวไววา เปาหมายหลกของผลกระทบทางสงคม การวเคราะหคอการใหนกพฒนาหนวยงานทองถนและทกฝายทเกยวของอน ๆ ทมขอมล เกยวกบทศนคตของชมชนตอการทองเทยวเพอใหการรบรผลกระทบในเชงบวกอาจจะเสรมและการรบรเชงลบผลกระทบจะลดลงมากขนผานทางการวางแผนการทองเทยวทม

34

ประสทธภาพ Brent W. Ritchie1,and Mikko Inkari (2006) กลาวไววา การพฒนาการทองเทยวทางวฒนธรรม จะมความแตกตางในความคดเหนเกยวกบการรบรทางเศรษฐกจและผลประโยชนทางสงคม ในระดบทเฉพาะเจาะจงในเรองรายไดและการมสวนรวมของทองถนในการวางแผนกจกรรมทางการทองเทยว Shao (2007) กลาวไววา การพฒนาการทองเทยวในชนบทไดน าการเปลยนแปลงทางสงคมในชนบท ผานการทองเทยวในชนบท ไดแก ทกษะการบรการและการฝกอบรมภาษาตางประเทศในอตสาหกรรมการทองเทยว ทกษะความรและคอมพวเตอร ทเกยวของในการทองเทยวในชนบท ท าใหคนในทองถนเพมความสามารถในการปรบตวใหเขากบสงใหมไดในการทองเทยว Shunli Gao, Songshan Huang and Yucheng Huang (2009) กลาวไววา ความส าคญของการทองเทยวในทองถน จะเปนการปรบเปลยนระบบเศรษฐกจทองถนและเปนการการพฒนาสงคมชนบท ดงนนการมสวนรวมของภาครฐส าคญทสดในการทองเทยวในทองถน นอกจากนนการทองเทยวในทองถนจะตองมมาตรการในการรกษาวฒนธรรมชาตพนธดวยเพอความย งยนในทองถน 3.3 ระดบของการวางแผนการทองเทยว

ระดบของการวางแผนหรอเปาหมายของการวางแผน (มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2545) แบงเปน 4 ระดบ ดงตอไปน

1) ระดบการส ารวจเบองตน (Preliminary survey) เปนระดบพนฐานของการวางแผน มเปาหมายในการเขาไปศกษาแหลงทองเทยวเฉพาะในประเดนทส าคญ หรอปญหาทเดนชด มงแกปญหาเฉพาะหนาหรอการพฒนาขนาดเลกในระยะสน ซงเปนไปไดภายใตเงอนไขกฎหมายการบรหาร และงบประมาณ โดยน ามาประมวลวเคราะหเพอการศกษา และพฒนาในขนตอไป การพจารณา และศกษาจะมงประเดนทแหลงทองเทยว และตลาดการทองเทยว M. Angeles Oviedo-Garcia, Mario Castellanos-Verdugo and David Martin-Ruiz (2008) กลาวไววา การบรหารจดการส าหรบการวางแผนการทองเทยว ควรรบรทศนคตของคนในทองถนในเชงบวกของการทองเทยว เพอทจะไดรบการสนบสนนจากคนในทองถน นกวางแผนควรตระหนกถงในเชงลบผลกระทบจากการพฒนาการทองเทยวทไมมการควบคม และตองลดเชงลบเหลาน โดยการเคารพกฎของชมชนทองถน จะเปนประโยชนอยางยงส าหรบการน าเสนอกจกรรมทางการทองเทยว

2) ระดบการศกษาเบองตน (Preliminary study) เปนการศกษาในระดบถดจากการส ารวจเบองตน เปนการศกษาแบบผสมผสานในทกๆ สาขา ทงทางดานทรพยากรการทองเทยว ดานตลาดการทองเทยว เศรษฐกจและสงคม ดานโครงสรางพนฐาน และทางดานสงแวดลอม แตเปนไปในลกษณะกวางๆ โดยสงเขปเพอจะพจารณาถงความเปนไปไดโอกาส และทศทางของการพฒนา

35

การท อง เ ท ยวน นๆในขณะ เ ด ยวกนผลของการ ศกษาก จะ ช แนวทางการด า เ นนการ และการแกปญหาในระยะสนไวกอนทจะมการจดท าแผนหลกในรายละเอยดตอไป

3) ระดบการจดทาแผนหลก (Master plan) มลกษณะเชนเดยวกบการศกษาเบองตน โดยมการศกษาวเคราะหอยางละเอยด ก าหนดแผนหลก และโครงการทจะตองมการจดท า ตลอดจนเสนอแนะกลยทธ และแนวทางการด า เนนการใหบรรลว ตถประสงคตามแผนทไดวางไว งานในระดบนจะอาศยขอมล และการวเคราะหจาก 2 ระดบแรก เปนฐาน และจะเนนหนกท การก าหนดปญหาขอไดเปรยบเสยเปรยบดานการทองเทยวของพนท การก าหนดนโยบายวตถประสงคแนวทางการพฒนา กลยทธในการด าเนนการ และโครงการทควรจดท า

4) ระดบการศกษาความเหมาะสม (Feasibility study) เปนการศกษาสบเนองในรายละเอยดของโครงการตาง ๆ ทไดมการก าหนดไวในการจดท าแผนหลก เชน การพฒนากายภาพ ของแหลงทองเทยว การปรบปรงระบบสาธารณปโภค สาธารณปการตางๆ เนองานในระดบน ในขนตอนท 5 เรองของแผนงานและโครงการทจะจดท า เนองจากจะตองวเคราะหโครงการ ทจะจดท า เนองจากจะตองวเคราะหโครงการตางๆ ทางดานเศรษฐกจ การเงน เทคนค การบรหาร การตลาด เพอพจารณาความเปนไปได และเสนอแนะแนวทางทเหมาะสมในการด าเนนโครงการ นนๆ ตอไป 3.4 การจดท าแผนพฒนาการทองเทยว

การรวบรวมขอมลทเกยวของเปนขนตอนแรกของการวางแผนการทองเทยวฉะนนขอมล ทจ าเปนในการวางแผนจงอาศยขอมลในดานตางๆ ประกอบ นอกเหนอจากขอมลทางดาน การทองเทยวเทานน เพอใหไดภาพระดบกวาง การทองเทยวจะไดพฒนาไปในทศทางทสอดคลองและสงเสรมการพฒนาในดานอนๆ ขอมลทจ าเปนในการวางแผนการทองเทยวนนสามารถแบงออกเปน 5 ขนตอน ดงน (กรมสงเสรมการปกครองสวนทองถนกระทรวงมหาดไทย, 2550)

ขนตอนท 1 ศกษา ส ารวจขอมล และจดหมวดหมขอมล 1. ส ารวจขอมลทวไป เปนขนตอนแรกของการจดท าแผนพฒนาการทองเทยว ขอมล

ทจ า เปนในการจดท าแผนพฒนาการทองเทยวจงตองอาศยขอมลในดานตางๆประกอบนอกเหนอจากขอมลดานการทองเทยว เพอใหไดภาพระดบกวาง และการพฒนาการทองเทยวจะไดสอดคลองกบการพฒนาดานอน ๆ ดงน

1) สภาพกายภาพของพนท ไดแก ทตงและเขตการปกครอง สภาพภมประเทศ สภาพภมอากาศ ทรพยากรธรรมชาต ภยธรรมชาต และการใชทดน

2) สภาพเศรษฐกจ ไดแก ผลผลตมวลรวมของพนท รายไดตอหวประชากร อาชพพนฐานประชากร โครงสรางเศรษฐกจ และการจางงานทางตรงและทางออมจากการทองเทยว

36

3) ลกษณะของประชากร ไดแก จ านวนและอตราการเพมประชากร สดสวนประชากรเมองตอประชากรชนบท อตราการเกด อตราการตาย การอพยพเขาออกของประชากรและจ านวนแรงงานและสดสวนประชากรทมอาชพเกยวกบการทองเทยว

4) สภาพสงคม ไดแก ประวตความเปนมาของพนท การนบถอศาสนา สภาพการศกษา ประเพณ วฒนธรรม ความเชอ การละเลน กฬาทองถน สภาพทวไปดานสาธารณสข ฯลฯ

2. ส ารวจขอมลดานแหลงทองเทยว ไดแก ทรพยากรการทองเทยวทางดานธรรมชาต ทรพยากรการทองเทยวดานประวตศาสตร ศาสนา ทรพยากรการทองเทยวดานวฒนธรรม กจกรรม งานประเพณ กฬา การละเลนส าคญ เอกลกษณของทองถน และหตถกรรมสนคาทระลก

3. ส ารวจขอมลดานตลาดการทองเทยว ไดแก จ านวนและทมาของนกทองเทยว แหลงทองเทยวและกจกรรมทนกทองเทยวสนใจ การกระจายตวของนกทองเทยวในแตละเดอน แตละสถานท และชวงเวลาทมจ านวนนกทองเทยวสงสดและต าสด โครงสรางนกทองเทยว การใชจายของนกทองเทยวและการเดนทางของนกทองเทยว

4. ส ารวจขอมลดานโครงสรางพนฐาน ไดแก เสนทางและโครงขายการคมนาคม ทงภายในพนทเองและพนทใกลเคยง โครงสรางพนฐาน เชน ระบบไฟฟา น าประปา โทรศพท ความพรอมของเมอง เชน จ านวนรานคา สถานบรการ รานอาหาร สถานเรงรมย และทพกส าหรบนกทองเทยว

ขนตอนท 2 วเคราะหและก าหนดขอไดเปรยบดานการทองเทยว เปนการน าขอมลทไดจากการศกษาเบองตนมาวเคราะหเพอหาจดแขง จดออน โอกาส

และอปสรรคดานการสงเสรมการทองเทยวของทองถน โดยการเปรยบเทยบกบพนทใกลเคยงวาศกยภาพดานการทองเทยวของพนท สามารถแขงขนกบพนทเปนแบบเดยวกนไดหรอไม ประเดนทควรนามาพจารณาในการวเคราะหและก าหนดขอไดเปรยบเสยเปรยบดานการทองเทยว ไดแก ภาพลกษณดานการทองเทยว ทตง และทศนคตของคนในทองถนตอการทองเทยว

ขนตอนท 3 ก าหนดวตถประสงคและเปาหมาย หลงจากทไดวเคราะหจดออน จดแขง โอกาส และอปสรรคแลวจะท าใหมขอมลใน

การวางแผนและตดสนใจ ดงนนจงควรมการก าหนดวตถประสงคและเปาหมายใหสอดคลองกบนโยบายและแผนของประเทศของจงหวดของกระทรวงการทองเทยวและกฬา และการทองเทยวแหงประเทศไทย

37

ขนตอนท 4 เขยนแผนงานและโครงการ เมอมวตถประสงคและเปาหมายทมความชดเจนและทศทางทแนนอนแลวจ าเปนทจะตอง

เขยนแผนงานและโครงการ โดยแผนงานและโครงการควรจะสอดคลองกบนโยบาย และโครงการดงกลาวตองค านงถงมาตรฐานดานการสงเสรมการทองเทยว

ขนตอนท 5 ด าเนนการตามแผนงานและโครงการ ในขนตอนนควรจะด าเนนการใหเปนไปตามระยะเวลาทก าหนดไว มการใชงบประมาณ

ไดอยางเหมาะสม มการอ านวยการและประสานงานไดอยางมประสทธภาพจากการด าเนนการจดท าแผนแมบทเพอสงเสรมการทองเทยวทง 5 ขนตอน โดยเหนถงภาพรวมของพนททวไปดานแหลงทองเทยว โครงสรางพนฐาน และการตลาดการทองเทยว ซงสามารถน ามาวเคราะหจดออน จดแขง โอกาส และอปสรรคตลอดจนขอไดเปรยบเสยเปรยบทางการทองเทยว สดทายจะเกดแผนงาน โครงการตางๆ ทสอดคลองกนเพอสงเสรมและพฒนาการทองเทยวในทองถน

3.5 การก าหนดนโยบาย วตถประสงค และเปาหมาย การก าหนดนโยบาย วตถประสงค และเปาหมาย เปนขนตอนของการวางกรอบและทศทาง

ทการทองเทยวควรจะพฒนาเพอใหเหมาะสมกบสภาพพนททไดท าการศกษา (มหาวทยาลยสโขทย ธรรมาธราช, 2545)

1) การก าหนดนโยบาย หมายถง แนวทางทผวางแผนไดพจารณาจากสถานการณตางๆ อยางรอบคอบ จงก าหนดเปนแนวทางการพฒนาการทองเทยวอยางกวางๆ เพอใหผจดท าโครงการและผท าแผนพฒนาโครงการน าไปปฏบตตามแนวนนๆ การก าหนดนโยบายคอการตอบค าถามวาจะท าอะไรบางในการพฒนาการทองเทยว แตจะไมระบในรายละเอยด นอกจากนสงทควรพจารณาควบคไปดวยในการก าหนดนโยบายคอ นโยบายระดบตางๆ ไดแก นโยบายระดบชาต นโยบายระดบกระทรวง และนโยบายของจงหวด แผนงานและโครงการพฒนาในระดบตางๆ วฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ และอปนสยของชาวทองถน เนองจากสงตางๆ เหลาน จะมสวนรวมในการก าหนดความเปนไปไดของนโยบายพฒนาการทองเทยววามมากนอยเพยงไร

2) การก าหนดวตถประสงค หมายถง ความมงหมายทตองการหรอผลทตองการจะใหเกดขนอนเนองมาจากนโยบายทไดก าหนดไว การตอบค าถามวาตงนโยบายตางๆ เหลานนเพออะไร การก าหนดวตถประสงคจะตองสอดคลองกบนโยบายทก าหนดและสงทตองพจารณา ควบคไปดวยเสมอ คอ วตถประสงคของชาต ของกระทรวงตางๆ และของจงหวด วตถประสงคของโครงการส าคญๆ ระยะยาวตางๆ ความสามารถในการยอมรบของประชาชนในพนท รวมทง ความเปนไปไดของวตถประสงคอกดวย

38

3) การก าหนดเปาหมาย หมายถง ความตองการ หรอผลทตองการจะใหเกดขนอนเนองมาจากนโยบายเชนกน เปาหมายและวตถประสงคอาจเปนสงเดยวกน แตตางกนทวาวตถประสงคเปนผลทคอนขางจะจบตองยาก ฉะนนจงตองอาศยการตงเปาหมายเปนเครองทดสอบ หรอเครองวดวาผลงานทไดท า หรอก าลงเปนไปตามนโยบายทไดวางไวจรงหรอไม เปาหมาย คอการถอดวตถประสงคซงไดรบการก าหนดขนแบบนามธรรมออกมาเปนผลในลกษณะของรปธรรม

สรปจากทกลาวมาการสงเสรมและการวางแผนพฒนาการทองเทยว คอเรงพฒนา บรณะ ฟนฟมรดก และสนทรพยทางวฒนธรรม เรงฟนฟความรวมมอกบทองถนอนๆ โดยรอบทง ดานการตลาด การลงทน และการขจดอปสรรคในการทองเทยว ไมวาจะเปนสงอ านวย ความสะดวกหรอโครงสรางพนฐานโดยมการวางแผนการจดการจากภาครฐ โดยมการจดท าแผนพฒนา การทองเทยวขอมลทจ าเปนในการวางแผนการทองเทยวนนสามารถแบงออกเปน 5 ขนตอน ดงน ส ารวจขอมล และจดหมวดหมขอมลวเคราะหและก าหนดขอไดเปรยบ ดานการทองเทยว ก าหนดวตถประสงคและเปาหมาย เขยนแผนงานและโครงการ และด าเนนการ ตามแผนงานและโครงการ

4. แนวความคดเกยวกบการตรวจสอบทรพยากรทองเทยว 4.1 การตรวจสอบทรพยากรทองเทยว

สถาบนพฒนาการทองเทยวเพออนรกษสงแวดลอม (2545) ไดใหแบบการตรวจสอบทรพยากรทองเทยว ซงตองมขนตอนและกระบวนการ ดงตอไปน 4.2 ท าความเขาใจทรพยากรทองเทยว

1) ประเภทของทรพยากร มทรพยากรหลกซงเปนจดดงดดนกทองเทยว และทรพยากรรองหรอทรพยากรสนบสนน เพอสนบสนนทรพยากรหลกในการดงดดนกทองเทยว

2) ชนดของทรพยากร แบงได 5 ชนด ทรพยากรธรรมชาต : พช สตว ภมทศน ภมอากาศ น า ทรพยากรวฒนธรรม : ศาสนา มรดกวฒนธรรม ชาตพนธ ทรพยากรเหตการณส าคญ : งานมหกรรม การแขงขน ธรกจ โชวตางๆ ทรพยากรกจกรรม : นนทนาการ สงอ านวยความสะดวก ทรพยากรบรการ : การขนสง ทพก การตอนรบ อาหาร บรการ

39

4.3 การตรวจสอบทรพยากรทองเทยว 1) เขยนรายงานทรพยากรทเกยวกบการทองเทยว รายการทรพยากรทเกยวกบการทองเทยว ไดแก สงนาสนใจส าหรบนกทองเทยวสงดงดด

ในรปแบบตางๆ ส าหรบนกทองเทยว สงบรการส าหรบนกทองเทยว กจกรรมส าหรบนกทองเทยวบนพนท และประเภทของทพกทใหบรการกบนกทองเทยว

รายการทรพยากรธรรมชาต ไดแก ทรพยากรนนมความโดดเดนอะไรภายในพนทมความส าคญอะไรทแตกตางจากแหลงอน และสงนนมความส าคญเพยงพอเพอดงดดในปจจบนและในอนาคต ซงสามารถเกบขอมลทรพยากรธรรมชาตไดดงน ชอ ทตง หางจากศนยกลาง หรอ ศนยขอมลเทาไร ฤดกาลและเวลาทใช การเขาถง การจดการดแลใครเปนเจาของใครจดการ การตดตออ านวยความสะดวกสถตนกทองเทยวลกษณะการเดนทางของนกทองเทยวมระดบการใชมาก หรอนอยใครมาเทยวมาจากไหนมาท าอะไรมลกษณะประชากรอยางไรคาธรรมเนยมภายในแหลงทองเทยว

รายการทรพยากรวฒนธรรม ไดแก แหลงทองเทยวนนมความโดดเดนอะไรใน ดานทรพยากรวฒนธรรม มสงดงดดอะไรทเกยวกบวฒนธรรมสงคม มอ านาจในการดงดดนกทองเทยวมากนอยเพยงใด ซงสามารถเกบขอมลดงน ชอ ทตงจากศนยขอมล การเขาถงภายในแหลงทองเทยวทางเขาใครเปนเจาของใครจดการตดตอใครสถตนกทองเทยวมระดบการใชมากหรอนอยการตดตอประชาสมพนธลกษณะการเดนทางของนกทองเทยวชวงเวลาทใชเปนใคร มาจากไหน มลกษณะประชากรอยางไรคาธรรมเนยมภายในแหลงทองเทยว

รายการทรพยากรเหตการณส าคญ ไดแก แหลงทองเทยวนนมความโดดเดนอยางไรมสงดงดดใหนกทองเทยวเดนทางเขามาทองเทยวอยางไร เหตการณนนเสรมหรอเปนคแขงกบเหตการณในทองทอนหรอไม และความถในการเกดขน ซงสามารถเกบขอมลดงน ชอ ทตงของเหตการณส าคญจากศนยขอมล ชวงเวลา ฤดกาล และระยะเวลายาวนานของเทศกาล การจดการ สงอ านวยความสะดวก จ านวนผเขาชมทงนกทองเทยว และประชากรทองถน กจกรรมส าหรบนกทองเทยวภายในเหตการณนน ลกษณะการเดนทางของนกทองเทยว คาธรรมเนยมในการเขาชม

รายการทรพยากรกจกรรม ไดแก กจกรรมนนมความโดดเดนอยางไร สามารถดงดดนกทองเทยวหรอไม ซงสามารถเกบขอมลดงน ชอ ทตงจากศนยขอมล ชวงเวลา ฤดกาล การเขาถง เจาของ ผดแลกจการ การประชาสมพนธ ระดบกจกรรม สถตนกทองเทยวทเดนทาง ลกษณะ การเดนทางของนกทองเทยว คาธรรมเนยมในการเขาชม

รายการทรพยากรบรการ ไดแก ชอและทอยผใหบรการ การตดตอกบผใหบรการเวลาทเปดท าการ บรการทเสนอให ขอมลทมให ตดตอใคร ระดบการใชปจจบน ซงสามารถเกบขอมลดงน

40

- บรการดานทพกแรม ชอและทตงของสงอ านวยความสะดวก ประเภทและอนดบของการบรการ ลกษณะของการบรการ ระยะเวลาทเปด การเขาถงแหลงบรการ ดานการจดการและมาตรฐานของการบรการ รวมทงอตราคาบรการ - บรการดานอาหาร ไดแก ชอและทตง ประเภทและอนดบของบรการดานอาหาร การจดการดานการบรการอาหาร สถานทขนาดการเปดปดบรการ ประเภทของผใชบรการและราคามาตรฐานของอาหารทใหบรการ - บรการการตอนรบ ไดแก ชอและทตงของผใหบรการ เวลาทเปดท าการบรการทเสนอใหขอมลทมให สถตนกทองเทยว ลกษณะการเดนทางของนกทองเทยว รวมถงคาธรรมเนยมภายในแหลงทองเทยว

2) ประเมนทรพยากร คณภาพทรพยากรพจารณาดงน ทรพยากรนนมความแตกตางจากทรพยากรทอนอยางไร

รวมท งมจดออนใดตองปรบปรงการบรการมคณภาพสม า เสมอเพยงใดตลอดจนอปสรรค ตอการพฒนาทรพยากรในเรองใด

ความโดดเดนของทรพยากรพจารณาดงน สงใดทท าใหทรพยากรนนมความโดดเดนกวาทรพยากรอน และมความแตกตางเรองใด และทรพยากรดงกลาวสะทอนถงความภาคภมใจ ในสถานทนนๆ

อ านาจในการดงดดนกทองเทยวพจารณาดงน สงนมบทบาทอะไรในกจกรรมปจจบนของนกทองเทยวมการวดระดบการใชและประเมนการใชอยางไรท าอยางไรใหแหลงทองเทยวมเสนหดงดดนกทองเทยว

ฐานขอมลของทรพยากรทองเทยวพจารณาดงน ทรพยากรนนมประโยชนตอแหลงทองเทยวอยางไร ปจจบนการทองเทยวประเภทใดเหมาะสมและสามารถดงดดนกทองเทยว ใหเดนทางมาทองเทยวในอนาคตได และทรพยากรนนมอปสรรคตอการพฒนาการทองเทยว ในอนาคตอยางไร

สรปไดวาการตรวจสอบทรพยากรทองเทยว ไดแก การเขยนรายงานทรพยากรทเกยวกบการทองเทยว และประเมนทรพยากร ซงไดแก รายการทรพยากรทเกยวกบการทองเทยว ไดแก สงนาสนใจส าหรบนกทองเทยวสงดงดดในรปแบบตาง ๆ ส าหรบนกทองเทยว สงบรการส าหรบนกทองเทยว กจกรรมส าหรบนกทองเทยวบนพนท และประเภทของทพกทใหบรการ กบนกทองเทยว

41

5. แนวคดศกยภาพและการจดการทองเทยว ศกยภาพของแหลงทองเทยว คอ ความพรอมของแหลงทองเทยวทเอออ านวยตอการพฒนา

การปรบปรง หรอการท าใหเกดความเปลยนแปลง รวมถงความนาสนใจของทองถนนน วามเพยงพอทจะดงดดใจนกทองเทยวใหตดสนใจเดนทางไปยงแหลงทองเทยวนนหรอไม

ววฒนชย บญยภกด (2529) ไดเสนอหลกเกณฑการพจารณา และการก าหนดศกยภาพ หรอความส าคญของแหลงทองเทยวไว ดงน

1. คณคาของแหลงทองเทยว ไดแก ความสวยงาม ลกษณะเดนในตวเอง ความเกาแก ทางประวตศาสตร ความส าคญทางลทธและศาสนา บรรยากาศ สภาพภมทศนทางธรรมชาต และวถชวต

2. ความสะดวกในการเขาถง ไดแก สภาพของเสนทางทองเทยว ลกษณะการเดนทาง ระยะเวลาจากตวเมองไปยงแหลงทองเทยว

3. สงอ านวยความสะดวก ไดแก ทพกแรม รานอาหาร เครองดม สถานบรการตางๆ ระบบไฟฟา ประปา โทรศพท และการรกษาความปลอดภย

4. สภาพแวดลอม ไดแก สภาพทางกายภาพ สภาพอากาศ ระบบนเวศ และสภาพอนๆ ของแหลงทองเทยว

5. ขอจ ากดในการรองรบนกทองเทยว ไดแก ขอจ ากดดานพนท ขอจ ากดทางดานบรการสาธารณปโภค ปญหาความปลอดภยของนกทองเทยว

6. ความมชอเสยงในปจจบนไดแกความเปนทรจกของแหลงทองเทยวและจ านวนนกทองเทยวในแหลงทองเทยว

ซงสอดคลองกบหลกเกณฑการพจารณาศกยภาพของแหลงทองเทยวของ (จารจน กลนดปล, 2541) โดยตองครอบคลมองคประกอบการทองเทยวทง 4 ดาน ดงน

1. เกณฑการประเมนศกยภาพแหลงทองเทยวทครอบคลมองคประกอบดานพนท คอ การดงดดนกทองเทยวดวยทรพยากรทางธรรมชาตทมลกษณะเฉพาะ หรอมความเปนเอกลกษณ ประวตศาสตร โบราณวตถสถานทมความเกยวเนองกบระบบนเวศ วฒนธรรมประเพณในทองถน รวมทงตองมปจจยอนทดงดดใหนกทองเทยวเขามาทองเทยวในพนท ไดแก ลกษณะภมทศน ความสะดวก ในการเขาถงแหลงทองเทยว เชน สภาพของเสนทาง ฤดกาล ระยะทางจากจดศนยกลางการทองเทยวในพนท เปนตน

2. เกณฑการประเมนศกยภาพแหลงทองเทยวทครอบคลมองคประกอบดานการจดการ คอ ความปลอดภยในการทองเทยวในพนท และบรเวณใกลเคยง การจดการสงอ านวยความสะดวก

42

ในการเขาถง เชน ถนน ไฟฟา แหลงน า การจดการควบคมจานวนนกทองเทยวในพนททองเทยว ไมใหเกนขดความสามารถในการรองรบ การจดการควบคมกจการทองเทยวในพนท

3. เกณฑการประเมนศกยภาพแหลงทองเทยวทครอบคลมองคประกอบดานกจกรรม และกระบวนการ คอ การพจารณาถงความหลากหลายของกจกรรมการทองเทยวเชงนเวศในพนท โอกาสในการสรางจตส านก และการใหการศกษาดานสงแวดลอม

4. เกณฑการประเมนศกยภาพแหลงทองเทยวทครอบคลมองคประกอบ ดานการม สวนรวม คอ การพจารณาวา องคกรทองถนมสวนรวมในการควบคมดแลแหลงทองเทยว ในรปแบบใดบาง และประชาชนในทองถนมความพอใจ หรอสนใจทจะใหแหลงทองเทยว ในทองถนของตนไดรบการพฒนาเปนแหลงทองเทยวหรอไม

ทงนในการพจารณาศกยภาพของแหลงทองเทยวเพอการพฒนา เปนสงส าคญอยางหนง ในการศกษาทรพยากรทมอย กอนทจะวางแผนพฒนาหรอสงเสรมใดๆ เพอใหการด าเนนงานนนบรรลวตถประสงค เปาหมายและไดรบผลประโยชนตอบแทนอยางมประสทธภาพ

ธรรมศกด โรจนสนทร (2542) แบงองคประกอบทน ามาเปนเครองบงชศกยภาพ ของแหลงทองเทยว ดงน

1. ปจจยจงใจหลกของการทองเทยว พจารณาจากสถานทตงและลกษณะของแหลงทองเทยวนนตอความตองการของนกทองเทยวหลายๆ ดาน เชน ความตองการในดานความสงบ ในการพกผอน ความสนกสนาน การหาประสบการณ ซงปจจยจงใจหลกแบงได 3 ชนด ไดแก ปจจยจงใจดานธรรมชาต ปจจยจงในดานประวตศาสตรและศาสนา และปจจยจงใจทางดานกจกรรมทมนษยสรางขน

2. ปจจยประกอบ ไดแก คณคาดงดดใจจากสภาพแวดลอม ภมอากาศ ภมประเทศ และลกษณะภมทศนทเปนเอกลกษณ ความปลอดภยตอชวตและทรพยสน สภาพเศรษฐกจและสงคม ภยธรรมชาต และการเมอง

3. ปจจยสนบสนนและสงอ านวยความสะดวก ไดแก สงอ านวยความสะดวกทไดมาตรฐาน ดานทพกและอาหาร การสอความหมาย ขอมลขาวสาร การใหขาวสารประชาสมพนธ ตลอดจน สงอ านวยความสะดวกตาง ๆ เชน รานจ าหนายของทระลก เปนตน

4. ปจจยดานโครงสรางพนฐานและการคมนาคม ตองพจารณาถงโครงขายการคมนาคม ทางบก ทางน า และทางอากาศ บรการสาธารณะ เชน ไฟฟา น า การระบายน า การก าจดขยะ ตลอดจนระบบการสอสารโทรคมนาคม

สรปไดวาศกยภาพของแหลงทองเทยว คอ ความพรอมของแหลงทองเทยวทเอออ านวย ตอการพฒนา การปรบปรง หรอการท าใหเกดความเปลยนแปลง รวมถงความนาสนใจของทองถน

43

นน วามเพยงพอทจะดงดดใจนกทองเทยวใหตดสนใจเดนทางไปยงแหลงทองเทยวนนหรอไม สวนปจจยทสงผลตอศกยภาพองคกรจากความพรอมหรอความสามารถในการบรหารจดการ ทรพยากรและการใชทรพยากรตางๆ ตลอดจนระบบบรหารจดการ ไดแก โครงสรางขององคกร, บคลากร ,งบประมาณ , ว สดอปกรณเครองมอเครองใช ตลอดจนวทยาการหรอเทคโนโลย ทเกยวของ

6. แนวคดเกยวกบผลกระทบจากการทองเทยว

เทาทผานมา เราทราบกนแลววาอตสาหกรรมการทองเทยวไดน าผลประโยชนทางดานเศรษฐกจเขามาสชมชนทองถนและประเทศอยางมากมายมหาศาล แตในขณะเดยวกนอตสาหกรรมทองเทยวกยงสงผลกระทบตอมนษยหลากหลายประการเชนกน ซงผลกระทบทเกดขนจาก การทองเทยวนนมทงผลกระทบดานบวกและดานลบ และจากการศกษาพบวานกวชาการสวนใหญ มกจ าแนกผลกระทบจากการทองเทยวออกเปน 3 ดานดวยกนคอ ผลกระทบดานเศรษฐกจ ผลกระทบดานสงคมวฒนธรรม และผลกระทบดานสงแวดลอม Bruner (1996) กลาววาผลกระทบของการทองเทยวมทงดานบวกและดานลบ ในดานบวกไดแกสรางงานและสรางรายไดใหแกคนในทองถน ในหลายแหงการทองเทยวชวยใหคนมงานท าในทองถนไมตองอพยพไปท างานในเมอง ท าใหครอบครวและชมชนไมตองแยกกนอยดวยเหตผลทางเศรษฐกจ การทองเทยวอาจมสวนกระตนใหเกดความภาคภมใจและสนใจในวฒนธรรมของตนมากขน ท าใหสนใจศกษาคนควา และรอฟน ภมปญญาทองถนขนมาใหม ชวยตอชวตใหแกหตถกรรมพนบาน ดนตร ศลปะการแสดง ฯลฯ มใหสญหายไป 6.1 ผลกระทบทางดานเศรษฐกจ

จากนโยบายการพฒนาประเทศทผานมาต งแตอดตจนถงปจจบนเหนไดอยางชดเจน วารฐบาลไทยไดใชการทองเทยวเปนเครองมอส าคญในการเพมรายไดทางดานเศรษฐกจใหแกประเทศ เนองจากการทองเทยวท าใหเกดเงนตรา

มนส สวรรณ (2539) ไดกลาวไววาการทองเทยวกอใหเกดงานและรายไดตอบคคลจ านวนมาก ทงทมสวนรวมในกจกรรมการทองเทยวโดยตรงและในกจกรรมเกยวเนองอนๆ เชน การน าเทยว ขายของทระลก รถเชา รานอาหาร และรานถายรป แตในทางกลบกนเมอการทองเทยวกอใหเกดประโยชน ยอมกอใหเกดโทษ กลาวคอท าใหโครงสรางทางเศรษฐกจ ของพนทเปลยนแปลงไป เปนผลใหสดสวนการใชแรงงานในภาคเศรษฐกจหลกเปลยนไปดวย นอกจากนการพฒนาการทองเทยวอาจท าใหการกระจายรายไดไมเปนธรรมมากขน เนองจากผไดประโยชน

44

โดยตรง อาจเปนคนเฉพาะกลมและอาจเปนคนจากตางถน ประชาชนในพนททมแหลงทองเทยวทสมควรไดรบประโยชนแตกลบไมไดรบประโยชนนนๆ เปนตน

ซงสอดคลองกบการทองเ ทยวแหงประเทศไทย (2544) ทไดกลาวถงผลกระทบ ดานบวกวาเกดการกระจายรายได สรางงานใหชมชน สรางผประกอบการ สรางผลตภณฑสนคาชมชน มการพฒนาดานการตลาด แตเกดผลกระทบดานลบคอ เกดการเปลยนแปลงอาชพหลก คาครองชพสง การวางงาน ความไมคมคาในการลงทน ยกตวอยางเชน การเปลยนแปลงอาชพจากชาวไรชาวนามาท างานดานการทองเทยว จะท าใหเกดปญหาผลตผลการเกษตรลดลง ในขณะทความตองการเพมมากขน เนองจากมนกทองเทยวมารวมกนรวมใช ราคาสนคาทจ าเปนในชวตประจ าวนกเพมขน ท าใหคาครองชพสงขน และเกดลกษณะความเปนฤดกาลของการทองเทยว อาจท าใหเกดปญหาวางงาน รวมถงความไมคมคาในการลงทนตามมา

นอกจากนสถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม (2548) ย ง เหนวาผลกระทบ จากการทองเทยวทมผลตอชมชน จะท าใหเงนมอทธพลกบชาวบานมากขน เกดการกระจายรายไดของชมชนกระจกตวเฉพาะพนท และมชาวบานบางกลมทไดรบผลประโยชนจากการทองเทยวอยางแทจรง

จากผลกระทบทกลาวมาขางตนสอดคลองกบแนวคดของบญเลศ จตตงวฒนา (2542) ทอธบายถงผลกระทบของการทองเทยวดานเศรษฐกจทมตอคนในชมชน ซงสามารถสรป เปนประเดนหลกๆ ดงน

6.1.1 ผลกระทบดานบวกของการทองเทยวตอชมชนทองถนดานเศรษฐกจ ไดแก - การทองเทยวชวยสรางอาชพและการจางงานแกชมชนทองถนเพราะธรกจ

ทองเทยว เปนธรกจทตองใชแรงงานมาก (Labor Intensive) จงเปดโอกาสใหเกดการจางงานภายในชมชน ทงทางตรงและทางออม นอกจากนยงชวยกระตนเกดการคดคนน าทรพยากรทไรคามาประดษฐเปนสนคาทระลกจ าหนายใหแกนกทองเทยว นบเปนการสรางอาชพและการจางงานใหแกชมชนเพมมากขน

- เมอมการทองเทยวเขาไปจะท าใหเกดการเปลยนแปลงโครงสรางทางเศรษฐกจของชมชน เนองจากโครงสรางทางเศรษฐกจการผลตของชมชนแตดงเดมจะเปนเศรษฐกจการเกษตร ครนชมชนทองถนเกดการทองเทยว จงมการลงทนผลตสนคาและบรการทางการทองเทยว เปนสาเหตใหเกดการเปลยนแปลงโครงสรางทางเศรษฐกจของชมชน จากเศรษฐกจการเกษตรไปสเศรษฐกจอตสาหกรรมการทองเทยว จงท าใหเกดการขยายตวของธรกจการทองเทยวในชมชนทองถนเพมมากขน เพอสามารถสนองความตองการของนกทองเทยวอยางเพยงพอ

45

- เปนการน ารายไดสชมชนทองถน กลาวคอ เมอชมชนมการสรางอาชพและการจางงานจากการทองเทยว ยอมกอใหเกดรายไดสชนบททองถน เนองจากนกทองเทยวไดน าเงนไปใชจาย ซอสนคาและบรการทองเทยวจากชมชนทองถน ท าใหรายไดเขาสชมชนทองถน

- เกดการกระจายรายไดสภมภาค กลาวคอ เมอชมชนทองถนมรายไดจากการทองเทยวยอมหมายถงการกระจายรายไดสภมภาค อนจะกอใหเกดการพฒนาสรางความเจรญแกชมชนทองถนในภมภาค

- การทองเทยวชวยเพมรายไดตอหวของชมชนทองถน อนเปนเครองชสถานะทางเศรษฐกจของประชาชนในชมชนทองถนวามความกนดอยดขน

- การทองเทยวกอใหเกดประโยชนการกระตนการผลตดานอนๆ ของชมชนทองถน กลาวคอ เมอชมชนทองถนมรายไดตอหวของประชากรสงขน ท าใหประชาชนในชมชนทองถนสามารถน ารายไดไปใชจายมากขน กอใหเกดการหมนเวยนทางเศรษฐกจของชมชนทองถนกระตนใหเกดการผลตดานอนๆและน าทรพยากรของชมชนในทองถนมาใชใหเกดประโยชนมากขน

6.1.2 ผลกระทบดานลบของการทองเทยวตอชมชนทองถนดานเศรษฐกจทแสดงออกมาในรป ของปญหาตางๆ คอ

- เกดปญหารายไดเปนฤดกาลแกชมชนทองถน จงกอใหเกดปญหารายไดทไมสม าเสมอขนตามฤดกาลทองเทยว โดยเฉพาะในฤดการทองเทยวนอย (Low Season) กจะมรายไดจากการทองเทยวนอยลงดวย เปนเหตใหชมชนไมสามารถพงรายไดจากการทองเทยว เปนหลกไดเพราะจะมความเสยงสง อกทงเกดปญหาการวางงานในชวงนอกฤดกาลทองเทยวดวย

- เกดปญหาคณภาพของแรงงานในชมชนทองถน กลาวคอ เมอชมชนทองถนมการทองเทยวเกดขน ยอมตองการแรงงานดานการทองเทยวมากขน เปนเหตใหเกดการถายเทแรงงานจากชมชนทองถนอนเขามาท างานในชมชนทองถนทเปนแหลงทองเทยว และมแรงงานสวนหนงทดอยคณภาพเขามาดวย กอใหเกดผลเสยตอการทองเทยวโดยสวนรวม อกทง ยงตองเสยคาใชจายในการพฒนาคณภาพแรงงานมากขน

- เ กดปญหาราคาและค าครองชพแก ชมชน กลาวคอ เ มอชมชนทอง ถนม การทองเทยวเกดขน ยอมตองการสนคาและบรการทางการทองเทยวมากขน เพอสนอง ความตองการของนกทองเทยว เปนเหตใหผประกอบธรกจทองเทยวถอโอกาสโกงราคาสนคา และบรการทองเทยวใหสงขน เกดภาวะเงนเฟอขนในทองถน ท าใหคาครองชพของชมนทองถนสงขนตาม นอกจากนยงท าใหราคาทดนของชมชนทองถนเพมสงขน เพราะแยงกนประมลซอทดนทมท าเลดเหมาะสมกบการทองเทยว ยงท าใหเกดเงนเฟอมากขน

46

- เกดปญหาการสงซอสนคาจากตางประเทศแกชมชน เพราะความตองการผลตสนคา และบรการทางการทองเทยวมากขน และเพอสนองความตองการของนกทองเทยว

- ปญหาการแกงแยงผลประโยชนแกชมชน น ามาซงการแขงขนในการผลต และจ าหนายสนคาบรการทางการทองเทยว เปนเหตใหเกดการแกงแยงผลประโยชนขนในหม ผประกอบธรกจทองเทยวของชมชน ซงอาจมการตดราคาและยอมขาดทน ซงเปนผลเสยตอเศรษฐกจโดยรวม

- เกดปญหาสวนแบงผลประโยชนอนควรไดของชนทองถน เพราะการทองเทยวอาจเปดโอกาสใหบคคลภายนอกชมชนเขามาด าเนนธรกจทองเทยวในชมชน ท าใหชมชนในทองถนไดรบสวนแบงผลประโยชนจากการทองเทยวในอตราสวนคอนขางนอย ซงในความถกตองแลวผลประโยชนจากการทองเทยวสวนใหญควรตกอยกบคนในชมชนทองถนนน

- เ กดปญหาคาใช จายในการจดระเบยบชมชนในทอง ถน เ นองจากเ มอม การทองเทยวเกดขนท าใหมนกทองเทยวและแรงงานตางถนหลงเขามา จงสรางปญหาใหกบชมชนโดยตองเสยคาใชจายเพมมากขน เพอการจดระเบยบชมชนเพอคงไวซงการทองเทยวแบบยงยนตอไป เชนคาใชจายในการก าจดของเสยและขยะมลฝอย คาใชจายในการบรณะซอมแซมความเสยหายของทรพยากรทองเทยว คาใชจายในการจดสาธารณปโภค

- เกดปญหาในราคาทดนในชมชนทองถนสงขน เนองจากการทองเทยวกอใหเกดการขยายตวของธรกจทองเทยว ซงธรกจนจ าเปนตองใชทดนทมท าเลด กอใหเกดภาวะเงนเฟอ แมวาภาวะทดนราคาสง อาจเปนผลดตอเจาของทดน เพราะสามารถขายทดนราคาด แตในระยะยาวจะเปนผลเสยตอชมชน โดยเฉพาะคนรนใหมของชมชนทตองการตงหลกฐานใหแกครอบครวจ าเปนตองมทดนส าหรบปลกบานหรอท ามาหากน กจะไมมก าลงทางเศรษฐกจพอซอได ยงบรรพบรษไมมทดนยกใหแกลกหลาน กจะเกดผลการอพยพออกนอกชมชนหรอท าการบกรกปาสงวนและทดนสาธารณประโยชนอนๆ 6.2 ผลกระทบทางดานสงคมและวฒนธรรม

ในการศกษาผลกระทบจากการทองเทยวทางดานสงคมและวฒนธรรมนน ไดมผศกษาวจยเรองนไวหลายทาน บางทานไดศกษาถงผลกระทบทงทางดานสงคมและวฒนธรรมไปพรอมๆ กน

มนส สวรรณ (2539) ไดศกษาถงผลกระทบของการทองเทยวตอสภาพสงคม และวฒนธรรมไปพรอมๆ กน โดยชใหเหนถงผลกระทบทางตรงและทางออม กลาวคอ ผลกระทบทางตรงของการทองเทยว ท าใหเกดความเสอมโทรมของวฒนธรรมดงเดม วฒนธรรมเดมถกน ามาดดแปลง เพอรองรบการทองเทยวในลกษณะทเรยกขานวา “การขายวฒนธรรม” Cohen (1996)

47

กลาววา วฒนธรรมประเพณทนกทองเทยวชนชมนน กลายเปนวฒนธรรมเพอการแสดง เปนเพยงสนคาอยางหนงทน าออกมาขายโดยไมมสวนสมพนธกบวถชวตของสงคมนน

การทองเทยวแหงประเทศไทย (2544) ไดอธบายเพมเตมวา การทองเทยวท าใหเกดปญหาการเปลยนแปลงรปแบบวฒนธรรม ประเพณ เ นองจากมการน าว ถ ชวตขนบธรรมเนยม และประเพณของสงคมไทย มาเปนสงดงดดทางการทองเทยวมากขน ซงหากไมมการระมดระวง สงทเกดขนคอการเปลยนแปลงรปแบบ เนอหาด งเดมของประเพณวฒนธรรมเดมทน ามาเปน จดขาย มงเนนในดานการคาความสวยงาม อลงการ ลดความประณต ดดขนตอนทเปนเนอหาเดม สงทน าเสนออกมาคอการแสดงทตนตาตนใจ ละเลยประเดนดานวถชวตและคณคาทแทจรง ของชมชนสงคมทองถนนนๆ ไป

โดยทางออมการทองเทยวทกอใหเกดกจกรรมเกยวเนองอนๆ ตามมา ไดมสวนท าให สายสมพนธทางสงคม-วฒนธรรม (Social-culture linkages) ของประชาชนในพนททเกยวของหยอนยาน คนรนใหมตางมงหวงจะเขาไปมสวนรวมในกจกรรมทเกดขนมากวาการสบทอดอาชพดงเดมของบรรพบรษ ยงไปกวานนการมสวนรวมในโอกาสงานภาคบรการน ท าใหผมสวนรวม เรมเหนหางจากญาตพนอง เพอนฝงและกจกรรมในชมชนมสวนรวมงานนอยลง ขนบธรรมเนยมประเพณทองถนเรมจางหายไป คนรนใหมจะชนชมกบความกาวหนาของสงคมสมยใหมมากกวาการผกตดกบวถชวตเดม นอกจากนอาจเกดผลกระทบตอแหลงทองเทยวอยางรนแรง เนองจากความออนแอของสภาพสงคมและเศรษฐกจ ณ แหลงทองเทยวทมงจะปรบตวใหตอบสนอง ความตองการของนกทองเทยวจากตางทองถน มากกวาความพยายามทจะคงวฒนธรรมเดมของตนเปนลกษณะเดนเฉพาะ แตอยางไรกตามการทองเทยวกมผลดตอการอนรกษวฒนธรรมทองถน หรอประเทศเอาไว ทงนเพอใหเปนสงดงดดใจนกทองเทยว หากไมมการสงเสรมการทองเทยว วฒนธรรมอนเปนมรดกและเอกลกษณของสถานทอาจเสอมหรอสญไปกเปนได

นธ เอยวศรวงศ (2530) ยงไดอธบายถงผลกระทบทางการทองเทยวตอวฒนธรรมชมชนในแงของความสมพนธทขดแยงกบวถชวต ซงเกดจาการลอกเลยนแบบอยางจากนกทองเทยว วาการทองเทยวท าใหเกดการลอกเลยนแบบอยางทางวฒนธรรมของนกทองเทยวโดยคนทองถน จงกอใหเกดปญหาการใชวฒนธรรมทไมสมพนธกบวถชวตของคนทองถน กอใหเกดความขดแยงระหวางวถชวตวฒนธรรมทลอกเลยนแบบมาจากนกทองเทยว ซงจะท าใหเกดปญหากบคนทองถนและสงคมของทองถนอยมาก การเลยนแบบทางวฒนธรรมซงไมสมพนธกบวถชวตทเปนจรงของผคนในสงคม คออดมการณทน าไปสการพ งพา เชน บานนอกพ งพากรงเทพซงเปนศนยกลางวฒนธรรมการทองเทยว และกรงเทพกพงพาตางประเทศซงเปนผสงนกทองเทยวเขามา วฒนธรรมพงพาเหลานไมสมพนธกบวถชวตของคนในทองถน และวฒนธรรมทตดขาดจากวถชวตเหลาน

48

ยอมไมตอบสนองตอความตองการของชมชนและสงคม ดงนนจงไมอ านวยประโยชนสขแกชมชนและสงคมเลย นอกจากนผลกระทบจากการทองเทยวตอวฒนธรรม ยงกอใหเกดการปรบเปลยนตวเองของวฒนธรรมทองถน เพอรบใชวฒนธรรมการทองเทยว กอใหเกดความไมสมพนธกนของวถชวตของชมชนจน ในทสดกจะเกดการดดแปลงวฒนธรรม เพออ านวยความสะดวกแกนกทองเทยว ดงนนคณคาเดมของวฒนธรรมทองถนทเคยสมพนธกบ วถชวตจงถกท าลายและหมดคณคาลงไป

กองวชาการและฝกอบรม การทองเทยวแหงประเทศไทย (ม.ป.ป.)ไดใหแนวคดคลายคลงกบมนส สวรรณ และนธ เอยวศรวงค เชนกน แตไดใหมมมองทตางออกไป กลาวคอ การทองเทยวท าใหเกดการน าวฒนธรรมมาเปนการคา เชน การดดแปลงงานประเพณใหเปนงานบนเทงทาง การทองเทยว อาจท าใหสญเสยความภาคภมใจในคณคาทางวฒนธรรมของธรรมชาตเกด การลอกเลยนแบบหรอผลตศลปวตถโดยขาดคณคาทางศลปะ และความประณตบรรจง ท าใหวฒนธรรมการแตงกายและคานยมของวฒนธรรมทองถนเปลยนแปลงไป เนองจากมการเลยนแบบพฤตกรรมของนกทองเทยว ท าใหสญเสยเอกลกษณของทองถน และในดานผลกระทบทางสงคม ท าใหเกดความรสกวานกทองเทยวมอภสทธกอใหเกดความรสกตอตานทเปนตนเหตของ ความเปลยนแปลงอปนสยทเคยโอบออมอารและความเปนมตรไมตรตอนกทองเทยว เกดปญหาอาชญากรรมเนองจากคาครองชพทสงขน และนกทองเทยวบางกลมมสวนในการสงเสรมกจกรรมทเปนปญหาของสงคม เชน การบรการทางเพศ การเสพยาเสพตด Lea (1988) กลาววาในทางสงคมและวฒนธรรม การทองเทยวเปนกจกรรมทน าผคนจากวฒนธรรมทแตกตางกนมาพบกน ยอมตองมการตดตอแลกรบหรอเลยนแบบวฒนธรรมซงกนและกน ส าหรบการทองเทยวในประเทศก าลงพฒนาเชนประเทศไทย การรบวฒนธรรมมกจะเปนไปในลกษณะของคนทองถนการเลยนแบบรบเอาวฒนธรรมของนกทองเทยวมาปฏบต มสวนบดเบอนวฒนธรรมดงเดม เชน วฒนธรรม ดานภาษา การแตงกาย ศลธรรมจรรยาและคานยมทางวฒนธรรม ซงน าไปสการเพมของอาชญากรรมหรอโสเภณได

การทองเทยวแหงประเทศไทย (2544) ไดกลาวถงผลกระทบดานลบในแงของการกอใหเกดปญหา คอ ปญหาความแตกตางและไมเสมอภาคระหวางชมชน เนองจากความ เลอมล าของรฐ ในการพฒนาโครงสรางพนฐานและสงอ านวยความสะดวกตางๆ เชน ระบบไฟฟา ประปา การคมนาคมขนสงโทรศพท ซงมกด าเนนการในพนทแหลงทองเทยวกอใหเกดการเปรยบเทยบและใหชมชนตางๆ เกดความรสกวาหากมไดเปนแหลงทองเทยวกมกถกทอดทงไมไดรบการพฒนาปญหาความขดแยงระหวางเจาของทองถนกบนกทองเทยว เพราะพฤตกรรมบางอยางของนกทองเทยว เชน การแตงกายไมสภาพเขาไปยงศาสนสถาน หรอปชนยสถานหรอการกระท าทไม

49

เหมาะสมอนรเทาไมถงการณของนกทองเทยวเหลานจะกอใหเกดความขดแยง กบคนในทองถน เนองจากความแตกตางดานขนบธรรมเนยมและประเพณบางประการ (วรรณา วงษวานช, 2546)

พรอมกนน น พลอยศร โปราณานนท (2548) ไดช ให เหนถงปญหาอาชญากรรม ทางการทองเทยวอกรปแบบหนงทไมคอยมคนกลาวถงนก คอการเขามาหาผลประโยชนจากกลมนายทนโดยการปลอมตวเปนนายทนทองถน เพอใหกวานซอทดนชมชนในราคาถก และเมอ มการพฒนาการทองเทยวเกดขน ทดนจงเปนของมคาและสามารถสรางมลคาไดสงมาก แตในทางกลบกนเจาของทดนดงเดมไดรบผลประโยชนนอยมาก ซงเหตการณเหลานลวนเปนตวอยางของการพฒนาการทองเทยวทด าเนนการ โดยรฐบาลและกลมนายทน ซงเปนผลมาจากเศรษฐกจแบบทนนยมทก าจดผอาศยในทองถนใหออกไปจากการพฒนาพนททองถนของเขาเอง

นอกจากนชสทธ ชชาต (2543) ไดกลาวถงผลกระทบของการทองเทยวทมตอสงคมวฒนธรรม (Sociocultural Impact) ไปพรอมๆ กน ซงเปนมมมองทแตกตางออกไปโดยการพจารณาลกษณะของ 1) การเผยแพรวฒนธรรมและการยอมรบวฒนธรรม (Diffusion and Acculturation of Culture) 2) การตอตานดานวฒนธรรม (Reaction of Culture) 3) การซอขายวฒนธรรม (Commoditization of Culture) 4) การอนรกษวฒนธรรม (Preservation of Culture) และ 5) การเปลยนแปลงครอบครว ซงอธบายตอไปน

1. การเผยแพรวฒนธรรม หมายถง การเผยแพรขายวฒนธรรมจากสงคมหนงไปสอกสงคมหนง อาจเกดขนโดยเจาของวฒนธรรมน าไปเผยแพรหรอการเผยแพรผานสอมวลชน วฒนธรรมบางอยางทรบเขามาไดมการเปลยนเลอกสรรใหเหมาะสมและไมขดแยงกบจารตประเพณ การยอมรบวฒนธรรม หมายถง การทวฒนธรรมแขงกวาเผยแพรเขาสวฒนธรรมออนกวา แลวท าใหเกดการยอมรบโดยวธการบงคบ บางครงอาจเกดการยอมรบเปนบางสวนกท าใหเกด การผสมผสาน (Assimilation) ระหวางวฒนธรรมเกากบวฒนธรรมใหม แตบางกรณเจาของวฒนธรรมเกากอาจแสดงการตอตาน (Reaction) วฒนธรรมใหมการทองเทยวท าใหเกดการพบกนระหวางวฒนธรรมใหมของนกทองเทยวกบวฒนธรรมเกาของชาวบานในทองถน จงท าใหเกด การยอมรบปฏเสธหรอผสมผสานกลมกลนซงกนและกน

2. การตอตานวฒนธรรม (Reaction of Culture) เกดจากวฒนธรรมของนกทองเทยวกระทบตอจารตประเพณ ความเชอหรอสงศกดสทธ กอใหเกดปญหาความขดแยงระหวางนกทองเทยว กบประชาชนในทองถน ถาความขดแยงไมรนแรงกกอใหเกดการรงเกยจไมยอมรบนกทองเทยว แตถารนแรงอาจเกดการขบไลนกทองเทยวออกไป ความขดแยงทางวฒนธรรมอาจท าใหเกดความขดแยงระหวางคนในทองถนได เนองจากคนในทองถนสวนหนงไดรบประโยชนโดยตรงจากนกทองเทยว จงตองเอาใจนกทองเทยวเพอผลประโยชนทางเศรษฐกจ แตประชาชน

50

ทองถน ซงไมไดรบผลประโยชนโดยตรง กคดวาการทองเทยวท าใหเกดปญหาทางเศรษฐกจ สงแวดลอม และวฒนธรรมทองถน ดงนนปญหาเรองความขดแยงทางวฒนธรรมดงกลาว จงสงผลใหบคคลในทองถนเกดความแตกแยกอนเนองมาจากการทองเทยว

3. การซอขายวฒนธรรม (Commoditization of Culture) เกดจากนกทองเทยว มความสนใจทางวฒนธรรมในแหลงทองเทยว เชน ศลปะสาขาวจตรศลป ประตมากรรม สถาปตยกรรม ตลอดจนจารตประเพณ พธกรรม ความเชอ เรองราวทางประวตศาสตรและศาสนาจงเกดการ ซอขายวฒนธรรม โดยคนทองถนผลตวฒนธรรมขายแกนกทองเทยว การน าวฒนธรรม ไปตอบสนองทางดานการคามากเกนไป ท าใหวฒนธรรมเปลยนแปลงไปจากเดมเพราะผลผลต ทเกดใหมตองเปลยนวตถประสงค รปแบบและจตวญญาณในการผลตเพอตอบสนอง ความตองการทางดานการคา ซงท าใหวฒนธรรมเปลยนแปลงไปอยางเลอนลอย (Cultural Drift)

4. การอนรกษวฒนธรรม (Preservation of Culture) การทองเทยวมไดท าใหเกด การฟนฟ แคศลปวตถ แตดานประเพณตางๆ กไดรบการฟนฟดวย บางอยางอาจดดแปลงใหยงใหญนาสนใจกวาเดม แตยงคงสภาพความเชอและด ารงภมปญญาเดมไว เชน ประเพณลอยกระทงจงหวดเชยงใหม

5. การเปลยนแปลงครอบครว (Family Change) การทองเทยวท าใหครอบครวเปลยนแปลง ในเรองสถานภาพหนาท และลกษณะของครอบครวในประเทศก าลงพฒนา ดงเชน ในเรองสถานภาพและหนาทบทบาทของผ หญงเปลยนแปลงไป สามารถก าหนดบทบาท ในครอบครวไดมากขนกวาเดม ชายหนมมบทบาทในครอบครวและชมชนแทนผอาวโสมากยงขน

นอกจากน บญเลศ จตต งว ฒนา (2542) ไดใหแนวคดเกยวกบผลกระทบของ การทองเทยวตอชมชนทองถนโดยไดแบงออกเปนผลกระทบดานสงคม และผลกระทบ ดานวฒนธรรมอยางเดนชด ดงนคอ

6.2.1 ผลกระทบดานบวกของแหลงทองเทยวตอชมชนดานสงคม - เกดการเปลยนแปลงแบบแผนการประกอบอาชพของชมชนทองถน กลาวคอ

เกดธรกจทองเทยวขน เพอสนองความตองการของนกทองเทยว ท าใหประชาชนในชมชนทองถนสวนใหญเปลยนจากอาชพการเกษตรเดม มาสอาชพดานการทองเทยวอนเปนอาชพหลกใหมหรออาชพเสรม

- การทองเทยวชวยสรางสรรคความเจรญสงคมแกชมชน เชน สงอ านวยความสะดวกทางการทองเทยว ใหบรการแกนกทองเทยวกอใหเกดการลงทนทงภาครฐและเอกชนใน การสราง สงใหมๆ ซงเปนการสรางสรรคความเจรญใหแกชมชนทองถนดวย

51

- ชวยยกมาตรฐานการครองชพของชมชนทอง ถน การทองเ ทยวกอให เกดผลประโยชน ตอเศรษฐกจของชมชน ท าใหประชาชนในชมชนมรายไดและอ านาจซอมากขน มความเปนอยทดเปนการชวยยกมาตรฐานการครองชพของชมชนใหดขน

- เกดการเปลยนแปลงโครงสรางครอบครวของชมชน คอ เมอมการทองเทยวเกดขน จงกอใหเกดการสรางอาชพและการจางงาน ซงผประกอบอาชพดานการทองเทยวตองการความมนคงของครอบครว จงมแนวโนมทจะใหขนาดของครอบครวเลกลง อนเปนการเปลยนแปลงโครงสรางทางครอบครวของชมชนในทองถนใหมความมนคงขน แมวาคนทแตงงานแลวและอยในวยเจรญพนธกประสงคจะท างานหารายไดสรางความมนคงใหแกครอบครว โดยชะลอ การมบตรไวเกบเงนออมใหมากขน

- การทองเทยวชวยสรางความมนใจอนดระหวางนกทองเทยวกบชมชนทองถน เพราะการทองเทยวจะชวยเปดโอกาสใหสงสรรคสมาคมขนระหวางนกทองเทยวกบประชาชนในทองถนท าใหเกดการแลกเปลยนขอคดเหนซงกนและกน

- การทองเทยวกอใหเกดการสรางความสามคคใหแกสงคมชมชน ท าใหเกดความรสกภาคภมใจตระหนกในคณคาความรกและความหวงแหนทรพยากรทองเทยว ยงผลใหเกดความสามคคเปนอนหนงอนเดยวกนในการรวมมอพฒนา และอนรกษทรพยากรการทองเทยวในชมชนรวมกนใหคงอยอยางย งยนเ กดความเขมแขงของชมชน กระตนการมสวนรวม ความภาคภมใจ ความรกถนฐาน

- การทองเทยวชวยใหการอพยพยายถนของคนในชมชน กลาวคอ เ มอม การทองเทยวเกดขนยอมกอใหเกดการสรางอาชพและจางงานในชมชน ซงโดยธรรมชาตมนษยมกจะรกถนฐานบานเกดของตนเอง เมอมโอกาสประกอบอาชพทเหมาะสมในชมชนของตนกไมอยากยายถนไปท างานทอน

- การทองเทยวชวยเสรมสรางความปลอดภยแกชมชนทองถน เพราะการทองเทยวมความออนไหวมาก นกทองเทยวจะเลอกเดนทางทองเทยวในชมชนทม ความปลอดภยทงชวต และทรพยสน ดงนนชมชนทเปนแหลงทองเทยวจงตองเสรมสรางใหมความปลอดภยเพยงพอ

6.2.2 ผลกระทบดานลบของการทองเทยวตอชมชนทองถนดานสงคม - ปญหาการเปลยนแปลงวถชวตและคานยมในชมชน กลาวคอ ชมชนเคยม

ความเปนอย ในสงคมทเรยบงาย เมอการทองเทยวเขาไปยอมเปนเหตใหคนในชมชนเกดความ ชนชม และเลยนแบบนกทองเทยว จงเกดการเปลยนแปลงวถชวตและคานยมทมมาแตครงเดม เชน การเปลยนแปลงดานการแตงกายพนเมองสมยใหม เกดคานยมในการบรโภคสนคาตางๆ ใชเครองจกรกลมาผลตสนคาพนเมองแทนแรงงานมอ ซงการเปลยนแปลงเหลานเปนการท าลาย

52

เอกลกษณของชมชน อนเปนเสนหทเคยดงดดนกทองเทยว นอกจากนยงเปนการใชชวต อยางฟงเฟอ ไมประหยดและสรางปญหาแกสงคมในระยะยาว

- ปญหาความผกพนทางครอบครว กลาวคอ เมอกลมหนมสาวมงานท าธรกจทองเทยว ซงการท างานมวนหยดไมแนนอน จงท าใหตองหางเหนจากครอบครว นอกจาก เมอรายไดดกมกปลกตวหนจากความเขมงวดทางสงคมของชมชนทองถน ท าใหความผกพน ทางครอบครวลดนอยลง

- เกดปญหาการอพยพยายถนเขามา เมอชมชนมการทองเทยวเกดขนยอมท าใหประชาชนในชมชนทองถนเขามาหางานท าจงสรางปญหาตางๆ มากมายใหแกชมชนทเปน แหลงทองเทยว เชน ปญหาทอยอาศย ปญหาสาธารณสข ปญหาการก าจดขยะมลฝอย เปนตน

- เกดปญหาการหลอกลวงเอารดเอาเปรยบนกทองเทยว เนองจากผประกอบธรกจทองเทยวในชมชนบางรายเกดความโลภจงเอารดเอาเปรยบนกทองเทยว โดยเลงเหนแกผลประโยชน สวนตนมากกวาสวนรวม คดก าไรเกนควร เกดการหลองลวงหรอโกงนกทองเทยวดวยการ ขายสนคาและบรการทมคณภาพต ากวาราคา ท าใหภาพการทองเทยวของชมชนตดลบ จนนกทองเทยวไมอยากเขามาทองเทยว 6.3 ผลกระทบดานวฒนธรรม

6.3.1 ผลกระทบดานบวกของการทองเทยวตอชมชนทองถนดานวฒนธรรม - การทองเทยวกอใหเกดประโยชนในการใชว ฒนธรรมชมชนทองถนเปน

ทรพยากรทองเทยว และสามารถใหผลตอบแทนเปนรายไดจากการทองเทยวในรปคาเขาชม เชน รายไดจากการเกบคาเขาชมโบราณสถาน และวตถศาสนาสถาน เปนตน

- การทองเทยวกอใหเกดประโยชนในการสรางความเขาใจแกนกทองเทยวเกยวกบวฒนธรรมของชมชนทองถน กอใหเกดความเขาใจและยอมรบในคณคาทางมรดกวฒนธรรมของชมชน

- การทองเ ทยวกอให เ กดประโยชนในการสรางความรกความหวงแหน และความภาคภมใจของวฒนธรรมแกชมชน เนองมาจากวฒนธรรมประเพณของชมชนทองถน เปนตวดงดดใจ ทส าคญ ยอมท าใหชมชนในทองถนเกดความตระหนกในคณคาทางวฒนธรรมประเพณของตนเปนเหตใหเกดความรก ความหวงแหน ความภาคภมใจในสงทแสดงถงความเปนเอกลกษณเฉพาะทองถน และกอใหเกดประโยชนในการรวมมอรวมใจชวยอนรกษวฒนธรรม ของชมชน

- การทองเทยวกอใหเกดประโยชนในการแลกเปลยนวฒนธรรมระหวางชมชนกอใหเกดความรสกทดตอกนระหวางประชาชนในชมชนกบนกทองเทยว สงเสรมใหเกด

53

การเปลยนแปลงวฒนธรรมซงกนและกน มการแลกเปลยนความคดเหนเกยวกบวฒนธรรมของกนและกนอกดวย

- การทองเทยวกอใหเกดประโยชนในการสงเสรมการผลตและจ าหนายงานศลปวฒนธรรมของชมชนทองถน แลวน ามาจ าหนายใหแกนกทองเทยวเพอสรางรายไดใหแกชมชนทองถน

6.3.2 ผลกระทบดานลบของการทองเทยวตอชมชนทองถนดานวฒนธรรม - ปญหาการเปลยนแปลงคานยมทางวฒนธรรมของชมชน กลาวคอ เมอเปน

การทองเทยวเกดขน ยอมน าความเจรญทางวตถเขาสชมชน จงท าใหเกดการเปลยนแปลงคานยมทางวฒนธรรมทมมาแตโบราณ ถามองในระยะยาวแลวนบเปนการท าลายเอกลกษณดงเดมของชมชนทองถน ทเปนเสนหทใชดงดดใหนกทองเทยวเขาไปเยยมเยอน

- การทองเทยวกอใหเกดปญหาการท าลายศลปวตถของชมชนทองถนโดยรเทาไมถงการณ เนองจากไมรคณคาของศลปวตถ เชน การขดเขยนบนศลปวตถมาเปนสมบตสวนตว จงเกดการขโมยศลปวตถไปขายใหนกทองเทยว หรอตดเศยรพระพทธรปไปขายใหนกทองเทยว 6.4 ผลกระทบดานสงแวดลอม

เมอกลาวถงการทองเทยวกบสงแวดลอม ถอเปนองคประกอบและปจจยทส าคญยง ของอตสาหกรรมทองเทยวทดงดดใหนกทองเทยวเขาเยยมชม เพอเกดผลประโยชนทาง ดานเศรษฐกจมาสสงคม การสรางรายได สรางงาน หรอการน ามาซงกระแสเงนตราตางประเทศ สประเทศโลกทสาม แตอยางไรกตามการเจรญเตบโตของอตสาหกรรมการทองเทยวนนไดกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอม โดยเฉพาะสงแวดลอมของชมชนในแหลงทองเทยว ซงสงแวดลอมดานการทองเทยวไดแบงเปน 2 ประเภท คอ 1) สงแวดลอมดานธรรมชาต (Natural Environment) หรอสงแวดลอมทเกดขนเองตามธรรมชาต ไดแก แผนดน น า พช และสตวน า 2) สงแวดลอมทมนษยสรางขน (Man-made Environment) ไดแก โบราณสถาน สงกอสราง อาคาร ทพกอาศย ถนน เปนตน (ชสทธ ชชาต, 2543)

ดงนนผลกระทบตอสงแวดลอม หมายถง การเปลยนแปลงสภาพทเปนอยในปจจบน ของสงแวดลอม สรางเปนสภาพแวดลอมใหมขนมาโดยสภาพแวดลอมใหมทสรางขนอาจจะกอผลดานบวก หรอดานลบตอสภาพแวดลอมเดมทเปนอยกได ขนอยกบสภาวะของสงแวดลอม และกจกรรมทสนใจ การเปลยนแปลงทเกดขนเองโดยธรรมชาต หรอเกดขนโดยมนษยสรางขนกได (กนกพร สวางแจง, 2540)

54

ผลกระทบดานสงแวดลอมทเกดจากการทองเทยวสามารถมองเปน 2 ประเดนกวางๆ คอ 1) ความกลมกลน (Harmony) เกดขนเมอการทองเทยวและสงแวดลอมเกอกลอ านวยผลประโยชนซงกนและกน กอให เ กดผลประโยชนดานเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรมและสงแวดลอม 2) ความขดแยง (Conflict) เกดขนเมอการทองเทยวท าใหสงแวดลอมเกดความเสยหาย อาจมสาเหตมาจากปรมาณนกทองเทยวมากเกนไป ขาดความระมดระวง จงใจกระท าหรอขาดการศกษา (อดร วงษทบทม และคณะ, 2546)

การพฒนาสงอ านวยความสะดวกและการบรการทางการทองเทยว อาจกอใหเกด การท าลายธรรมชาต และสงแวดลอมโดยตงใจและไมตงใจ โดยผลกระทบดานนจะเปนรปธรรมอยางชดเจน เชน การบกรกทดนสาธารณะ การปลกสรางอาคารทมรปแบบขดตอสภาพแวดลอม การก าจดสงปฏกลทไมมประสทธภาพ (กองวชาการและฝกอบรม การทองเทยวแหงประเทศไทย, ม.ป.ป.)

นอกจากนบญเลศ จตตงวฒนา ไดใหแนวคดเรองผลกระทบการทองเทยวดานสงแวดลอมในแงประโยชนและความกลมกลนทเกดขนตอชมชนทองถน คอ

- การทองเทยวชวยสรางความตระหนกถงคณคาสงแวดลอมของชมชนทองถน กอใหเกดการกระตนใหคนในชมชนตระหนกถงคณคาของสงแวดลอม เพอเปนทรพยากรทองเทยวทดงดดนกทองเทยวใหเขามาเยยมเยอนมากขน

- การทองเทยวชวยรกษาสงแวดลอมของชมชนแหลงทองเทยว เพราะชมชนเหนคณคาของสงแวดลอมทเปนทรพยากรทองเทยว จงชวยกนรกษาสภาพภมทศนของสงแวดลอมในชมชนและสามารถอาศยรายไดจากการทองเทยวมาใชสนบสนนในการดแลรกษาสงแวดลอมของชมชนอกดวย

- การทองเทยวชวยฟนฟและเสรมคณคาของสงแวดลอมในชมชนทองถนท าใหชมชนทองถนตระหนกถงคณคาสงแวดลอม และเกดการน าทรพยากรทองเทยวหรอวตถดบในชมชน มาใชใหเกดประโยชนคมคา (การทองเทยวแหงประเทศไทย, 2544)

- การทองเทยวกอใหเกดประโยชนในการพฒนาและการปรบปรงสงแวดลอมของชมชนการทองเทยวท าใหประชาชนในชมชนเกดการรวมมอรวมใจพฒนาและปรบปรงสงแวดลอม เชน ชวยกนรกษาความสะอาด ชวยกนปลกตนไมให รมรนสวยงาม และผลกระทบของ การทองเทยวดานสงแวดลอมในแงและความขดแยงทเกดขนตอชมชนทองถน ดงนคอ

- เกดปญหาทรพยากรน าของชมชน กลาวคอ เมอชมชนทองถนมการทองเทยวเกดขน ยอมตองการน าดมน าใชมากขน กอใหเกดปญหาการขาดแคลนน าดมน าใช เปนเหตใหม การเจาะน าบาดาลเพมมากขน นอกจากนนสถานบรการนกทองเทยวในชมชนทองถนยงมระบบ

55

บ าบด น าทงไมไดมาตรฐาน ท าใหน าเสยลงสแหลงน าใกลเคยง และสงผลตอคณภาพน าของชมชนทองถนเสอมโทรม รวมถงสงมชวตในน าอาจตายได

- การทองเทยวกอใหเกดปญหาความเสอมโทรมของแหลงทองเทยว และมลภาวะในชมชนเชน ปญหาขยะมลฝอย ปญหาอากาศเปนพษ ปญหาภาวะทางเสยง ปญหาเหลานลวนมผลกระทบตอสงแวดลอมของชมชนทงสน

- การทองเทยวกอใหเกดปญหาการทรดตวของทรพยากรดนในชมชนทองถน โดยเฉพาะการทองเทยวแบบเดนปา ยอมมผลท าใหเกดการพงทลายของดน นอกจากนธรกจทองเทยวหนมาใชน าบาดาลมากขนท าใหงายตอการทรดตวของผวดน

- การทองเทยวกอใหเกดปญหาท าลายภมทศนของชมชนทองถน กลาวคอ จ าตองมการสรางอาคารและสงปลกสรางขนในชมชน ซงอาคารและสงกอสรางบางแหงกอใหเกดปญหา และท าลายทศนยภาพอนสวยงามของชมชน บางแหงกมลกษณะไมกลมกลนกบสภาพแวดลอม นอกจากนยงเกดปญหาความไมเปนระเบยบในการกอสรางอาคาร กอใหเกดการอจาดตาขน ในชมชน

- ปญหาการพฒนาโครงสรางพนฐาน สงอ านวยความสะดวกและการพฒนาสาธารณปโภค สาธารณปการตางๆตามนโยบายของรฐ รวมถงการพฒนาสงกอสรางของผประกอบการ โดยไมค านงถงสภาพแวดลอม เชน การถมท ถมทะเล การสรางถนนประชดชายฝง ฯลฯ ลวนแตกอใหเกดปญหาเกยวผลกระทบทางกายภาพอนๆ ตามมามากมาย เชน การพงทลายและการกดเซาะชายฝง การเกดตะกอน (การทองเทยวแหงประเทศไทย,2544)

7. ทฤษฎเกยวกบการทองเทยว

7.1 ความหมายของการทองเทยว (The meaning of Tourism) การทองเทยว (Tourism) เปนกจกรรมนนทนาการอยางหนงทมการเดนทางเขามาเกยวของ

โดยเปนการทองเดนทางจากทหนงไปยงอกทหนง เปนการเปลยนบรรยากาศและสภาพแวดลอมและกอใหเกดความสขใจ และไมไดมจดประสงคอน มผเชยวชาญไดใหค านยามหรอความหมายของการทองเทยวทแตกตางกนดงน

องคการการทองเทยวโลก World Tourism Organization –WTO ใหความหมายของ การทองเทยววาหมายถง การเดนทางใดๆกตามเปนการเดนทางตามเงอนไขสากล 3 ประการดงน ประการท 1) การเดนทางจากทอยอาศยปกตไปยงทอนเปนการชวคราว แตไมใชไปตงหลกแหลงเปนการถาวร ประการท 2) การเดนทางนนเปนไปดวยความสมครใจ หรอความพงพอใจของ ผเดนทางเอง ไมใชเปนการถกบงคบ ไมใชเพอท าสงคราม ประการท 3) เปนการเดนทางดวย

56

วตถประสงคใดๆกตามทไมใชประกอบอาชพหรอหารายได แตเดนทางมาเพอการพกผอน หยอนใจ เพอ เยยมเยอนญาตมตร เพอความเบกบาน บนเทงเ รงรมย เพอ เลนกฬาตางๆ เพอการประชมสมมนา เพอศกษาหาความร และเพอตดตอธรกจ

กระทรวงทองเทยวและกฬา ไดใหความหมายของการทองเทยวตามความหมายขององคการสหประชาชาตในคราวประชมวาดวยการเดนทางและทองเทยว ณ กรงโรม เมอป พ.ศ. 2506 วาการทองเทยวหมายถง กจกรรมทมเงอนไขทเกยวของอย 3 ประการ คอตองม การเดนทาง ตองมสถานทปลายทางทประสงคจะไปเยยมเยอน และตองมจดมงหมายของ การเดนทาง ส าหรบจดมงหมายของการเดนทางตองมใชเพอประกอบอาชพและไปอยประจ า แตไปเพอว ตถประสงคอยางใดอยางหนง หรอหลายๆอยางตอไปนคอ เพอพกผอนในวนหยด เพอการศกษา เพอวฒนธรรมหรอศาสนา เพอชมประวตศาสตรและความสนใจพเศษ เพองานอดเรก เพอการกฬาและบนเทง เพอเยยมเยอนญาตมตร เพอวตถประสงคทางธรกจ และเพอเขารวมประชมสมมนา

ซงสอดคลองกบสถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย (2542) ทไดใหความหมายวา การทองเทยวเปนการนนทนาการรปแบบหนงทเกดขนระหวางเวลาวางทม การเดนทางจากทหนงไปทหนง ซงมกหมายถงเดนทางจากทอยอาศยไปยงอกทหนงทเปน แหลงทองเทยว เพอเปลยนบรรยากาศ และสงแวดลอมโดยมแรงกระตนจากความตองการใน ดานกายภาพ ดานวฒนธรรม ดานปฏสมพนธ และดานสถานะหรอเกยรตคณ

ปรชา แดงโรจน (2544) ไดอางถงค านยามการทองเทยวขององคการสหประชาชาต ทไดจดประชมวาดวยการเดนทางและทองเทยว ณ กรงโรม เมอป พ.ศ. 2506 ไววาหมายถง กจกรรมทมเงอนไขเกยวของอย 3 ประการ คอ (1) ตองมการเดนทาง (2) ตองมสถานทปลายทาง ทประสงคจะไปเยยมเยอน (3) ตองมจดมงหมายของการเดนทาง

Coltman (1989) ไดใหความหมายของการทองเทยว คอ ความสมพนธซงเกดขนซงกน และกนระหวางนกทองเทยว ผ จ ดบรการดานการทองเทยว หนวยงานของรฐบาลในทองถน และประชาชนในแหลงทองเทยว ความเกยวของสมพนธขององคประกอบทง 4 ประการดงกลาว ตองกระท าอยางตอเนอง เพอใหนกทองเทยวเกดความประทบใจ

Mill (1990) ไดใหความหมายของการทองเทยว คอ การจดกจกรรมทงหมดทเกยวของ กบการสรางความประทบใจ การบรการ และการสรางความพงพอใจใหกบนกทองเทยว

Davison (1993) ไดใหความหมายของการทองเทยว คอ การเดนทางออกจากบานพก เปนการชวคราว ระยะเวลาสนๆเพอไปเยยมญาตมตร หรอวตถประสงคอนๆทางดานการทองเทยว เชน การพกผอน เลนกฬา การประชม สมมนา เปนตน

57

7.2 องคประกอบของการทองเทยว (Components of Tourism) การทองเทยวจดเปนหนงในอตสาหกรรมใหญทสดทมองคประกอบเปนอตสาหกรรม

ตางๆทเกยวของทงทางตรงและทางออมจ านวนมาก พยอม ธรรมบตร (เอกสารประกอบการสอนสถาบนพฒนาการทองเทยวเพออนรกษ

สงแวดลอม, 2549) ไดกลาวถงองคประกอบของอตสาหกรรมการทองเทยวเปน 5 ประเภทดงน 1. แหลงทองเทยว (Attractions) นบเปนองคประกอบทมความส าคญสงสด เพราะเปนจด

ดงดดใหนกทองเ ทยวเดนทางมาทองเ ทยว แหลงทองเทยวอาจเปนแหลงธรรมชาต ท ม ความโดดเดน เชน ดอยอนทนนท ซงมความหลากหลายทางชวภาพของเทอกเขาหมาลย หรอ แหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม ประวตศาสตร เชน ปราสาทพนมรง ซงแสดงถงความรงเรอง ของอาณาจกรขอม ตลอดจนการทองเทยวชนบท เพอสมผสวถชวตชาวบาน เรยนรถงภมปญญาทองถน ตลอดจนโบราณสถานยคเกาแกกอนประวตศาสตร เชน วฒนธรรมบานเชยง เปนตน

2. การเขาถงแหลงทองเทยว (Accessibility) ไดแก การมระบบโครงสรางพนฐาน ทเหมาะสม เชน สนามบน ระบบคมนาคม ตลอดจนบรการดานอตสาหกรรมขนสง เชน การขนสงทางอากาศ ทางบก และทางน า ซงจะเอออ านวยใหนกทองเทยวสามารถเดนทางไปถงจดหมายปลายทาง (Destination) หรอแหลงทองเทยว (Attraction) ไดอยางสะดวกรวดเรวและปลอดภย

3. ทพกแรมและสงอ านวยความสะดวกในการตอนรบ (Accommodation) ไดแกโรงแรม รสอรท Bed&Breakfast เกสตเฮาส โฮมสเตย ทพกแรม ประเภทตางๆจะมสงอ านวยความสะดวก (Facilities) ในระดบตางๆกน ซงจะท าใหมราคาและบรการในระดบตางกน เชน ภตตาคาร สระวายน า บาร ฟตเนสเซนเตอร ซาวนา บสซเนสเซนเตอร และสงอ านวยความสะดวกอนๆ

4. กจกรรมการทองเทยวและกจกรรมนนทนาการ (Tourist activities and Recreational activities) นบเปนองคประกอบทส าคญเชนกน ในยคปจจบน ซงการทองเทยวมไดหมายเพยงแคการเดนทางไปชมโบราณสถาน อนสาวรย ความงดงามของธรรมชาตเทานนหากความส าคญส าหรบผมาเยอน คอ การไดมโอกาสท ากจกรรมตางๆไดแก การเดนปาศกษาระบบนเวศเขตเสนศนยสตรในปาดบชน (Rainforest) การลองแกงในแมน าทองถน การปนหนาผา การด าน าในรปแบบ Scuba Diving หรอ Snorkeling การพายเรอแคนในบรเวณปาชายเลน การตกปลาหมก ในทะเลลก ตลอดจนการรวมกจกรรมกบชมชนเจาบาน เชน การด านา การเกยวขาว การรวมพธบายศรสขวญ เปนตน ซงกจกรรมทงหมดจะเปนประสบการณ (Experience) ทอยในความทรงจ าของนกทองเทยวและกจกรรมดงกลาวมกกอใหเกดการกระจายรายไดสชมชนทองถน

58

5. สวนประกอบอนๆ บรการเบดเตลด (Ancillary) ไดแก ทงหมดทมใหนกทองเทยว อาทเชน บรการดานรานอาหาร โรงพยาบาล ไปรษณย สถานบรการน ามน รานคา รานขายของ ทระลก หองสขา ฯลฯ

ลกษณะของการทองเทยว การขยายตวของอตสาหกรรมการทองเทยวกอใหเกดการทองเทยวหลายรปแบบ

ซง ขนอยกบปจจยหลายอยาง เ ชน แรงจงใจในการเดนทาง ประเภทของการคมนาคม จ านวนนกทองเทยว และลกษณะของคาใชจาย การทองเทยวอาจแบงไดเปน 3 ชนด ดงน

1. การทองเทยวตามลกษณะพนฐานของการทองเทยว การแบงชนดของการทองเทยวตามลกษณะพนฐานของการทองเทยว โดยพจารณาตามวตถประสงคในการเดนทางทองเทยว ของนกทองเทยว ซงในการประชมขององคการสหประชาชาตเกยวกบการเดนทางและการทองเทยวทจดขนในกรงโรม ประเทศอตาลในป ค.ศ.1963 ในทประชมไดสรปวาการเดนทางทองเทยวสามารถเกดขนได เมอมเวลาวาง เพอการพกผอน ทองเทยวในวนหยดเพอการกฬา เพอสขภาพ เพอการศกษา เพอการทองเทยวทางศาสนา เพอธรกจ เพอเยยมมตร และญาต และเพอวตถประสงคขององคกร (Mill,1990) 2. การทองเทยวตามมาตรฐานสากล การทองเทยวชนดนมลกษณะดงนคอ การทองเทยวภายในประเทศ การทองเทยวตางประเทศ การทองเทยวลกษณะสวนตวและ การทองเทยวเปนหมคณะ 3. การทองเทยวตามลกษณะการจดการการทองเทยวชนดนมรปแบบดงน

1. ก าหนดโดยประเภท ไดแก การทองเทยวภายในประเทศ (Domestic tourism) กบการทองเทยวระหวางประเทศ (International tourism)

2. ก าหนดโดยระยะทาง ไดแก การทองเทยวระยะไกล (Long - Haul) กบ การทองเทยวระยะใกล (Short- Haul)

3. ก าหนดโดยวตถประสงคในการทองเทยว เชน พกผอน ศกษาดงาน กฬา การเยยมญาต การประชม เพอสขภาพ

4. ก าหนดโดยระยะเวลา ไดแก การไปแวะเยยม (Visit) หรอทศนาจร (Excursion) โดยไมคางคน กบการพกเยยม (Staying visit) โดยคางแรม ในปจจบนย งม การทองเทยวโฮมสเตย (Home stay) และการทองเทยวพ านกระยะยาว (Long stay) ซงเปน การทองเทยวทไดรบความนยมสง และเปนทนาสนใจของผจดน าเทยวทวโลก

5. ก าหนดโดยนกทองเทยว นกทองเทยวเปนผก าหนดแหลงทองเทยว และเสนทางอาจเปนการทองเทยวคนเดยว หรอการทองเทยวเปนกลม

59

6. ก าหนดโดยวธการจดการ ไดแก การทองเทยวแบบอสระ (Independent travel) กบการทองเทยวแบบเบดเสรจ (Inclusive travel and visits)

7. ก าหนดโดยปรมาณและคณภาพ ไดแก การทองเทยวมวลชน (Mass tourism) เพราะสามารถไปครงละมากๆเปนการทองเทยวเพอประชาชน (Popular tourism) เพราะเปนทนยมของประชาชน และการทองเทยวเพอสงคม (Social tourism)

7.4 ประเภทของการทองเทยว ด าเกง โถทอง และคณะ (2550) ไดกลาวถง การจ าแนกประเภทของการทองเทยววา

การทองเทยวเปนกจกรรมทมนษยใชเปนกจกรรมนนทนาการ การเรยนรไปในโลกกวางตลอดจนการเสรมสรางความสมพนธภายในครอบครว หรอการศกษาดงานในหนวยงานบรณาการหลากหลายรปแบบ ดงน ประเภทของการทองเทยวในทน หมายถง ประสบการณในการทองเทยว กลาวคอ ในการจ าแนกจดหมายปลายทางของการทองเทยว (Type of Destination) หรอ แหลงทองเทยวสามารถแบงออกเปนกลม หรอประเภทของประสบการณ (Travel Experience) ทนกทองเทยวไดรบออกเปน 6 ประเภท คอ 1. การทองเทยวเพอชาตพนธ (Ethnic Tourism) เปนการเดนทางดวยวตถประสงค ทจะสงเกตการแสดงออกทางวฒนธรรม และแบบแผนการใชชวตของประชากรตางเผาพนธ ซงจะรวมไปถงการไปเยอนบานเกดเมองนอน การเขารวมพธกรรมร าฟอน และเขารวมพธ ทางศาสนาตางๆ 2. การทองเทยวเพอวฒนธรรม (Cultural Tourism) เปนการเดนทางเพอสมผส และบางกรณกเขารวมใชวถชวตดงเดมทไดสญหายไปหมดแลว กลบมาสรางสสนดงดดใจนกทองเทยว ซงอาจจดอาหารงานเทศกาลเครองแตงกายตามประเพณ การร าพนบาน การแสดงศลปะ และหตกรรมรนโบราณๆไวบรการดวย เปนตน 3. การทองเทยวเพอประวตศาสตร (Historical Tourist) เปนการทองเทยวพพธภณฑสถานและโบสถเกาๆ ทเนนความรงเรองของอดต อาจเปนการเยอนอนสาวรยโบสถวหาร วงตางๆ การแสดงแสง ส เสยง เกยวกบเหตการณตางๆในประวตศาสตร เปนตน 4. การทองเทยวเพอสงแวดลอม (Environmental Tourism) คลายคลงกบ การทองเทยวเพอชาตพนธ กลาวคอ ดงดดนกทองเทยวมาจากแดนไกล แตการทองเทยว เพอสงแวดลอม เนนสงดงดดใจ (Attraction) ทเปนสงธรรมชาตและสงแวดลอมมากกวาทจะเนนชาตพนธมนษยการกลบคนสธรรมชาต และการชนชมตอความสมพนธของผคนกบพนพภพกอยในกลมน ซงจะรวมการถายภาพการเดนทางไกล การปนเขา การลองเรอเลก และการตงแคมป เปนตน

60

5. การทองเทยวเพอสนทนาการ (Recreational Tourism) เปนการเขารวมใน การแขงขนกฬา น าพแรรกษาโรค การอาบแดด และการเขารวมสมาคมเพอผอนคลายจต ตามสถานทตางๆ เชน หาดทราย ชายทะเล ชายหาด ทแนวตนปาลมไสว สนามกอลฟชนเยยม หรอสนามเทนนส ชนเลศ การสงเสรมแหลงทองเทยวในกลมนจะดงดดนกทองเทยวทตองการพกผอนหยอนใจโดยเฉพาะ 6. การทองเทยวเพอธรกจ (Business Tourism) มลกษณะเดน คอ การประชมหรอ การพบปะกน หรอการสมมนา ซงมกจะรวมเอาการทองเทยวประเภทอนเขามาไวดวย เมอม การทองเทยวเพอธรกจเกดขน แหลงทองเทยวแตละแหลงจะมการทองเทยวไดหลายประเภทบางแหงเปนทงแหลงทองเทยวเพอสนทนาการ สงแวดลอมและวฒนธรรม ทงนแลวแต ความตองการของนกทองเทยว 7. การทองเทยวเพอเปนรางวล (Incentive Tourism) เปนการทองเทยวทจดขน เพอเปนรางวลแกพนกงาน เพอเปนสวสดการของหนวยงานและบรษทหางรานตางๆ เพอการดงานประชม ศกษาหาความรเพมเตมและเพอสนทนาการ โดยหนวยงานและบรษทหางรานจะเปนผรบผดชอบเกยวกบคาใชจายทงหมด สรปจากขางตนทกลาวมาเกยวกบทฤษฎเกยวกบการทองเทยว อตสาหกรรมทองเทยวมองคประกอบทส าคญ 5 สวน คอ แหลงทองเทยว การเขาถงแหลงทองเทยว ทพกแรมและสงอ านวยความสะดวกในการตอนรบ กจกรรมการทองเทยวและกจกรรมนนทนาการ และสวนประกอบอนๆ บรการเบดเตลด จากทกลาวมาขางตนไดสะทอนใหเหนถงความส าคญของระบบการจดการ การทองเทยวทจะท าใหการทองเทยวประสบผลส าเรจอนเนองมาจากระบบการจดการทด แหลงทองเทยวตางๆ จงมความจ าเปนทตองพฒนาระบบการจดการทด เพอใชเปนกลไกในการพฒนาแหลงทองเทยว และสามารถดงดดนกทองเทยวได 8. ทฤษฎการจดการการทองเทยว

การจดการการทองเทยว หมายถง การกระท าอยางมเปาหมายทสอดคลองกบหลกการ ทฤษฎและแนวคดทเหมาะสม โดยค านงถงสภาพทแทจรง รวมทงขอจ ากดตางๆ ของสงคม และสภาพแวดลอม การก าหนดแนวทาง มาตรการ และแผนปฏบตการทด ตองค านงถงกรอบความคดทไดก าหนดไว มฉะนนแลวการจดการทองเทยวจะด าเนนไปอยางไรทศทางและประสบความลมเหลว การพจารณาการจดการทองเทยวอยางเปนระบบ (System approach) และบรรลวตถประสงคหรอเปาหมายนน จ าเปนจะตองพจารณาระบบยอย (Subsystem) หรอองคประกอบหลกของการจดการทองเทยว บทบาทหนาทของแตละองคประกอบและความสมพนธ

61

(Relationship) ระหวางองคประกอบเหลานน รวมถงการพจารณาสภาพแวดลอมของระบบการทองเทยวดวย (นภาพร หนอกษร, 2548) ซงองคกร UNSCO ไดกลาวถงประสบการณการทองเทยวในหลวงพระบางไดแสดงใหเหนอยางชดเจนวา การวางแผนและการจดการเปนสงส าคญ ถาหากประเทศตองการทจะประสบความส าเรจ การขาดการวางแผนทดในการกอสราง การโฆษณา การลงทนกจะไมสามารถน าไปสผลประโยชนได การขาดการบรหารทมประสทธภาพกอใหเกดปญหาตอภาวการณควบคมในอนาคต ไมใชแตเพยงการวางแผนและการจดการอยางเดยวเทานน วาเปนสงส าคญ แตการมสวนรวมของชมชนในกระบวนการตาง ๆ เหลานกมความส าคญเชนกน ชมชนในหลวงพระบางจะตองไดรบรในรายละเอยดและไดรบโอกาสเพอรวมกนวางแผน และกระบวนการจดการ (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), 2004) การจดการการทองเทยวทยงยน

การทองเทยวทย งยน คอ การบรหารจดการการทองเทยวใหพฒนาในทกๆ ดาน อยางรอบคอบ ระมดระวง เกดผลดตอเศรษฐกจ สงคม และความงดงามทางสนทรยภาพ มการจดการทรพยากร และสงแวดลอมอยางชาญฉลาด เกดประโยชนอยางสงสดและยาวนาน โดยไมท าใหสญเสยเอกลกษณทางธรรมชาตและวฒนธรรมของทองถน เชนเดยวกบ ร าไพพรรณ แกวสรยะ (2547) ไดกลาวถงหลกการในการจดการการทองเทยวทย งยนตามหลกการ การพฒนาการทองเทยวของโลก ไววา

1. อนรกษและใชทรพยากรอยางพอด (Using resource sustainable) หมายถง มวธการจดการใชทรพยากร ทงมรดกทางธรรมชาตและมรดกทางวฒนธรรมอยางมประสทธภาพ ใชอยางประหยด ค านงถงตนทนดานคณคาและคณภาพของธรรมชาต และตนทนทางวฒนธรรมซงเปนภมปญญาทองถน

2. ลดการบรโภคและใชทรพยากรทเกนความจ า เปนควบคกบการลดการกอของเสย (Reducing over-consumption and waste) การรวมกนวางแผนกบผ เกยวของจดการ การใชทรพยากรธรรมชาตอยางมประสทธภาพ หรอจดหาทรพยากรอนทมคณสมบต มคณภาพเหมอนกน หรอใชทดแทนกนได เพอลดการใชทรพยากรทหายาก

3. รกษาและสงเสรมความหลากหลายของธรรมชาต สงคม และวฒนธรรม (Maintain diversity) ตองวางแผนขยายฐานการทองเทยวโดยการรกษาและสงเสรม ใหมความหลากหลายเพมขนในแหลงทองเทยวทเปนแหลงทองเทยวทางธรรมชาตและแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม โดยการเพมคณคา และมาตรฐานการบรการ เพอใหนกทองเทยวใชเวลาทองเทยวในสถานทนนนานขน หรอกลบไปเทยวซ าอก

62

4. ประสานแผนการพฒนาการทองเทยว (Integrating tourism into planning) การประสานแผนการพฒนา กบหนวยงานอนทเกยวของ เชน แผนพฒนาทองถนขององคกรปกครองทองถน (อบต. หรอเทศบาล) แผนพฒนาของส านกนโยบายและแผนสงแวดลอม แผนพฒนาจงหวด แผนพฒนาของกระทรวง ทบวง กรม ทเกยวของในพนท เพอใหการท างานในสถานททองเทยวมศกยภาพ

5. น าการทองเทยวขยายฐานเศรษฐกจในทองถน (Supporting local economy) การประสานงานกบองคกรปกครองทองถน และหนวยงานราชการทเกยวของ สงเสรมกจกรรม การทองเทยวในทองถน โดยสรรหาความโดดเดนของทรพยากรในทองถน น าไปประชาสมพนธเพอใหนกทองเทยวเดนทางเขาไปเทยว เปนการสรางรายไดกระจายสประชากรทประกอบการ ในทองถน

6. การมสวนรวมการสรางเครอขายพฒนาการทองเทยวกบทองถน (Involving local communities) มการรวมทางานกบทองถนแบบองครวม (Participation approach) โดยเขาเปนหนวยงานรวมจด รวมวเคราะห หรอรวมแกปญหา รวมสงเสรมการขายการทองเทยว รวมประเมนผลการทองเทยว เปนตน นอกจากนนตองประสานเครอขายระหวางองคกรและทองถน เพอยกระดบคณภาพของการจดการการทองเทยวในทองถน

7. จดประชม และปรกษาหารอกบผเกยวของทมผลประโยชนรวมกน (Consulting stakeholders and the public) ตองมการประสานกบพหภาค ไดแก ชมชนหรอประชาคมในพนท องคกรปกครองสวนทองถน กลมผประกอบการทองเทยว สถาบนการศกษา สถาบนการศาสนา หนวยงานราชการทรบผดชอบในพนท เพอรวมประชมปรกษาหารอในการเพมศกยภาพ ใหกบแหลงทองเทยว การประเมนผลกระทบการทองเทยว การแกไขปญหาทเกดผลกระทบ ดานสงแวดลอมและดานการตลาด เพอรวมปฏบตในทศทางเดยวกน

8. การพฒนาบคลากร (Training staff) การใหความร การฝกอบรม การสงพนกงานดงานอยางสม าเสมอ เพอใหพนกงานมความร มแนวคด และมวธปฏบตในการพฒนาการทองเทยว ทย งยน เปนการพฒนาบคลากรในองคกร และชวยยกระดบมาตรฐานการบรการการทองเทยว

9. การจดเตรยมขอมลบรการขาวสารการทองเทยว (Marketing tourism responsibly) มการจดเตรยมขอมลขาวสารการทองเทยว และการบรการการขายใหพรอม มเพยงพอตอ การเผยแพร ซงอาจจดท าในรปสอทศนปกรณรปแบบตางๆ

10. ประเมนผล ตรวจสอบ และวจย (Undertaking research) การชวยแกปญหาและเพมคณคา รวมถงคณภาพของแหลงทองเทยว การลงทนในธรกจทองเทยว ผเกยวของกบการทองเทยว

63

ตองมการประเมนผล การตรวจสอบผลกระทบ และการศกษาวจย เพอทราบผลของการบรการ น ามาปรบปรงและแกไขการจดการ การบรการอยางมประสทธภาพ

สรปไดวาการจดการการทองเทยว หมายถง การกระท าอยางมเปาหมายทสอดคลอง กบหลกการทฤษฎและแนวคดทเหมาะสม โดยค านงถงสภาพทแทจรง รวมทงขอจ ากดตางๆ ของสงคมและสภาพแวดลอม และการทองเทยวทย งยน คอ การบรหารจดการการทองเทยวใหพฒนาในทกๆ ดานอยางรอบคอบ ระมดระวง เกดผลดตอเศรษฐกจ สงคม และความงดงามทางสนทรยภาพ มการจดการทรพยากร และสงแวดลอมอยางชาญฉลาด เกดประโยชนอยางสงสดและยาวนาน หลกการในการจดการการทองเทยวทย งยนตามหลกการการพฒนาการทองเทยวของโลก ไดแก อนรกษและใชทรพยากรอยางพอด ลดการบรโภคและใชทรพยากรทเกนความจ าเปนควบค กบการลดการกอของเสย รกษาและสงเสรมความหลากหลายของธรรมชาต สงคม และวฒนธรรม ประสานแผนการพฒนาการทองเทยว น าการทองเทยวขยายฐานเศรษฐกจในทองถน การมสวนรวมการสรางเครอขายพฒนาการทองเทยวกบทองถน จดประชม และปรกษาหารอกบผเกยวของทมผลประโยชนรวมกน การพฒนาบคลากร การจดเตรยมขอมลบรการขาวสารการทองเทยว และประเมนผล ตรวจสอบ และวจย เพอทราบผลของการบรการน ามาปรบปรงและแกไข การจดการ การบรการอยางมประสทธภาพ

9. ทฤษฎทเกยวของกบการสงเสรมการตลาด

การสงเสรมการตลาด (Marketing Promotion) คอการตดตอลกคาผคาดหวงเพอแจงใหทราบวามผลตภณฑของตนจ าหนายอย และเชญชวนใหเคายอมรบวาผลตภณฑน นสามารถตอบสนองความตองการเพอใหไดรบความพอใจได หรอ คอ การตดตอสอสารเพอชกชวนบคคลอนใหยอมรบขอคดเหน แนวความคดหรอสงตางๆ ทน าเสนอ

ดงนนการสงเสรมการตลาดเปนการตดตอสอสารของผผลตท าไปยงตลาดเปาหมาย โดยมวตถประสงคเพอเปนการใหขอมลขาวสาร ชกจง รวมทงการเปลยนแปลงในทศนคตของผบรโภคเพอกอใหเกดพฤตกรรมการซอเกดขน ซงการสงเสรมการตลาดจะประกอบดวย การโฆษณา การขายโดยใชบคคล การประชาสมพนธและการสงเสรมการขาย

กญแจทน าความส าเรจมาสการด าเนนธรกจในทกวนนคอ การผลตสนคาใหตรงกบความตองการของผบรโภค แตการทสนคามคณภาพทดไดตามมาตรฐานตามทตองการ หรอราคาทสมเหตสมผลกบความสามารถในการจายของผบรโภค กยงไมเปนหลกประกนวาธรกจจะขายสนคาไดท งนตองอาศยการใหขาวสารเพอใหผบรโภคไดรจกสนคา การสรางสรรคขอความท

64

สามารถโนมนาวจตใจใหผบรโภคตดสนใจซอ ตลอดจนการหาวธตดตอสอสารไปยงผบรโภคไดอยางถกตอง งานดงกลาวกคอการสงเสรมการตลาด หรอการตดตอสอสารทางการตลาดนนเอง

การสงเสรมการตลาดกบสวนผสมทางการตลาด ศรวรรณ เสรรตน และเจรญไชย (2537) ไดใหความหมายไววาเปนการตดตอสอสาร

ระหวางผจ าหนายและตลาดเปาหมายเกยวกบผลตภณฑมวตถประสงคเพอจงใจใหเกดทศนคตและพฤตกรรมการซอ

สปญญา ไชยชาญ (2538) ไดใหความหมายไววา การสงเสรมการตลาด หมายถง การสอขาวสารทกรปแบบทนกการตลาดน ามาใชเพอแจงขาวสาร ชกชวน หรอเตอนความจ าผบรโภคใหทราบ ใหซอ ใหไมลมสนคาหรอบรการของบรษท ตลอดจนจนตภาพ เจตภาพ และกจกรรมทบรษท ท าเพอประโยชนสวนรวมของชมชนหรอสงคม การสอสารขาวสารน รยกวาการสอสารการตลาด

ไกรฤทธ บญยเกยรต (2544) ไดใหความหมายของการสงเสรมการตลาดไววา การสงเสรมการตลาดหมายถงการสอสารหรอการสอขอความทเ กยวกบผลตภณฑ ราคา ภาพลกษณ ของ กจการ และ อนๆ จากผ ผ ลต หรอผ จ ดจ าหนายไปย งผ บ รโภคโดยอาศย สอตางๆ ดวยวตถประสงคทแตกตางกน และกจการเองกไดรบผลตอบแทนตางเหมาะสม

ประภาศร สวสดอ าไพรกษ (2545) ไดใหความหมายไววา การสงเสรมการตลาดทองเทยวหมายถง การสอสารการตลาดโดยมงสรางความตองการในการผลตผลตภณฑทางการทองเทยวโดยใชสวนประสมในการสอสารการตลาด อนประกอบดวย การโฆษณา การประชาสมพนธ การขายโดยบคคล และการสงเสรมการขาย ซงรวมเรยกวา สวนประสมของการสอสารการตลาด

ฉลองศร พมลสมพงศ (2548) ไดใหความหมายไววา การสงเสรมการตลาดหมายถง กระบวนการด าเนนกจกรรมตางๆ ทงกระบวนการขายโดยบคคลและไมใชบคคลเขาไปตดตอลกคาเพอท ากจกรรมการซอขายสนคาและบรการขน โดยมวตถประสงคทจะท าใหสนคาและบรการเคลอนยายจากผผลตหรอผจ าหนายไปยงผบรโภคใหมากทสด รวดเรวทสด และมผลก าไรตามทธรกจตองการ

E. Jerom Mecarthy และคณะ (2540) ไดใหความหมายไววา เปนการตดตอสอสารเกยวกบขอมลระหวางผขายซอเพอสรางทศนคตและพฤตกรรมการซอ

งานทางการตลาดสมยใหมคอ งานทผผลตจะตองคนหาความตองการทแทจรงของผบรโภคใหพบและตองมการพยายามทจะตอบสนองความตองการของผบรโภคกลมใดกลมหนงโดยเฉพาะ ดวยสนคาหรอบรการเฉพาะอยาง ในขณะเดยวกน การกระท านนๆ จะตองสามารถท าใหบรรลเปาหมายของกจการใหไดภายใตขอบเขตของทรพยากรทมอยและขอจ ากดตางๆ ดงนนหนาทหนงของนกการตลาด คอ การพฒนาสวนผสมทาการตลาด (Developing the Marketing Mix)

65

ใหสอดคลองกบความตองการของผบรโภคใหได ซงสวนผสมทางการตลาด (Marketing Mix) หรอ ทเรยกวา 4Ps นนประกอบดวย

1) ผลตภณฑ (Product) 2) ราคา (Price) 3) การจดจ าหนาย (Place) 4) การสงเสรมการตลาด (Promotion) กลยทธการสงเสรมการตลาด (Promotion Strategy) กลยทธการสงเสรมการตลาดสามารถกระตนความตองการซอของผบรโภคใหเกดขนได

รวมทงยงเปนการเพมปรมาณสนคาในสตอก และความเตมใจในการจ าหนายสนคาใหแกพอคาคนกลางไดอกดวย กลยทธสงเสรมการตลาดจะแบงออกเปน 3 ประเภทคอ

1) กลยทธผลก (Push Strategy) เปนความพยายามในการผลกดนสนคาไปยงผบรโภค โดยผานชองทางการจดจ าหนาย ดวยการท าการสงเสรมการขายโดยตรงใหแกพนกงานขายและพอคาคนกลางรวมทงการโฆษณาทางการคา (Trade Advertising) เปนการสรางความตองการ ของสนคาโดยผานจากผผลตไปยงพอคาสง จากพอคาสงไปยงพอคาปลก และจากพอคาปลกไปยงผบรโภค

2) กลยทธดง (Pull Strategy) เปนความพยายามในการดงผบรโภคใหซอผลตภณฑโดยท าการโฆษณาอยางกวางขวางรวมทงการสงเสรมการขายโดยตรงใหแกผบรโภค เชน การลดราคา การใหของแจก ของแถม คปอง แสตมปการคา เปนตน

3) กลยทธผสม (Mix Strategy) เปนการใชกลยทธทงสองอยางคอ กลยทธผลกและ กลยทธดงไปพรอมกน

จากการศกษาทฤษฎเกยวกบการสงเสรมการตลาด กลาวโดยสรปแลวการสงเสรมการตลาดการทองเทยวหมายถง กระบวนการในการด าเนนกจกรรมตางๆ เพอใหเขาถงผซอใหเกดการยอมรบและท าใหเกดการซอขาย และเพอการด าเนนงานทางการตลาดใหเกดประสทธภาพ ตองมการก าหนดกลยทธทางการตลาด ซงประกอบดวย

1) การโฆษณา (Advertising) 2) การประชาสมพนธ (Public Relation) 3) การขายโดยบคคล (Personal Selling) 4) การสงเสรมการขาย (Sales Production) ดงน นจงควรก าหนดสวนผสมทางการตลาดใหเหมาะสมกบตลาดเปาหมายเพอเปน

การตอบสนองความตองการของผบรโภคใหไดรบความพงพอใจสงสด

66

9.1 การวางแผนกลยทธการตลาดสมยใหม การวางแผนเปนเรองเกยวกบการคาดการณลวงหนาถงปญหาทเกดขนในอนาคต และท า

การตดสนใจเกยวกบการก าหนดรปแบบของโปรแกรมเพอใหบรรลเปาหมายทตองการใน การวางแผนนน เราสามารถก าหนดแผนออกมาเปน 3 ระยะ คอ การวางแผนงานระยะส น (Short –rang plans) การวางแผนงานระยะปานกลาง (Intermediate – rang Plans) และการวางแผนงานระยะยาว (Long-rang Plans)

ขนตอนของการวางแผนการสงเสรมการตลาด (Step in Promotion Planning) การวางแผนการสงเสรมการตลาดจะตองสอดคลองกบแผนการตลาดทงหมดและม

ขนตอนตางๆ ดงตอไปน 1) การพจารณาโอกาสของการสงเสรมการตลาด 2) การก าหนดวตถประสงคของการสงเสรมการตลาด 3) การก าหนดกลมผรบเปาหมาย 4) การก าหนองบประมาณการสงเสรมการตลาด 5) การก าหนดสวนผสมของการตลาด 6) การประสานงานและควบคมการสงเสรมการตลาด 7) การวดและการประเมนผลการสงเสรมการตลาด

กลยทธการตลาด (Marketing Strategies) กลยทธการตลาดจะบอกรายละเอยดวาวตถประสงคทางการตลาดแตละอยางนน เราจะใชวธการอยางไร เพอใหบรรลวตถประสงคดงกลาว ในขณะทวตถประสงคทางการตลาดทเราก าหนดนนตองมความเฉพาะก าหนดขอบเขตตางๆ ชดเจน และเกยวเนองกบพฤตกรรมการซอของบรโภคนน กลยทธการตลาดกลบมความหมายกวางกวาและจะเปนตวก าหนดทศทางของแผนตลาด ก าหนดการวางต าแหนงผลตภณฑของสนคา (Product Positioning) กลยทธการตลาดและยงจะใชเปนกรอบอางองในการพฒนาโปรแกรมดวยสวนผสมการตลาด (Marketing Mix ) อกดวย

กลยทธทางการตลาด (Marketing Strategies) ประกอบดวยกลยทธ 4 ดานดงน 1) กลยทธดานผลตภณฑ (Product Strategies) 2) กลยทธดานราคา (Price Strategies) 3) กลยทธดานชองทางจดจ าหนาย (Place Strategies) 4) กลยทธดานการสงเสรมการตลาด (Promotion strategies)

กลาวโดยสรป เมอถงขนตอนนเราจะตอง ทบทวนปญหาและโอกาสทางการตลาด ทบทวนวตถประสงคทางการตลาดทก าหนดไว พฒนากลยทธทางการตลาด

67

กลยทธทางการตลาดสมยใหมซงเปนสวนผสมทางการตลาด (Marketing Mix) หรอทเรยกส นๆ วา 8P’s ซงตองมแนวทางความคดทางการสอสารการตลาด (IMC)โดยอาศยเครองมอ การ ตดตอสอสารกบผบรโภคแบบสมยใหมซงแบงสวนขยายเพมเตมจากเดมอก หลายสวน ท งงานศกษาท งภายในและภายนอกประเทศเ ชอมโยงสการท า ธรกจสมย ใหม ซง เนน การสรางผลก าไรสงสดบนความพอใจของผบรโภคซงเปนการท า ธรกจระยะยาว (Long-Term Business) พรอมกบพฤตกรรมทเปลยนไปของผบรโภคสมยใหมซงเปลยนไปอยางมากโดยเฉพาะการแบงสวนการตลาด (Segmentation) ซงไมสามารถแบงสวนการตลาดแบบ เดมๆไดแลว ซงการเอกสารการศกษาในสวนแรกเปนแนวทางท าธรกจและกอใหเกดพฤตกรรมใน การเลอกซอผลตภณฑเสรมอาหาร สวนทเอกสารอนๆจะชวยในการวางแผนการตลาด ในธรกจผลตภณฑเสรมอาหารทมความเกยวของและสอดคลองกบการศกษาใน ครงน แนวคดทางการวางแผนกลยทธทางการตลาดโดยใช 8P’s

ซงประกอบไปดวยสวนผสมทางการตลาด ดงน 1. กลยทธผลตภณฑ (Product Strategy)

กลยทธผลตภณฑนนจะเกยวของกบกระบวนการตดสนใจเกยวกบ คณสมบตผลตภณฑ (Product Attribute) สวนประสมผลตภณฑ (Product Mix) สายผลตภณฑ (Product Lines)

สงทตองพจารณาเกยวกบผลตภณฑ 1.1 แนวความคดดานผลตภณฑ (Product Concept) 1.2 เปนคณสมบตทส าคญของผลตภณฑทสามารถตอบสนองความตองการของผบรโภค

Product ไดตองมความชดเจนในตวผลตภณฑนนๆ 1.3 คณสมบตผลตภณฑ (Product Attribute) จะตองทราบวาผลตภณฑนนผลตมาจากอะไรมคณสมบตอยางไร ลกษณะทางกายภาพ ฟสกส เคม ชวะ ขนาด ความด ความงาม ความคงทนทานดานรปราง รปแบบของผลตภณฑทมอยในตวของมนเอง 1.4 ลกษณะเดนของสนคา (Product Feature) การน าสนคาของบรษทไปเปรยบเทยบกบสนคาของคแขงแลวมคณสมบต แตกตางกน และจะตองรวาสนคาเรามอะไรเดนกวา เชน ลกษณะเดนของ Dior คอผลตภณฑชนน าจาปารส 1.5 ประโยชนของผลตภณฑ (Product Benefit) พจารณาวาสนคามลกษณะเดนอยางไรบาง และสนคาไดใหประโยชนอะไรกบลกคาบาง ระหวางการใหสญญากบลกคา กบการพสจนดวยลกษณะเดนของสนคา

68

2. กลยทธดานราคา (Price Strategy) เปนการก าหนดวาเราตงราคาแบบใด กลยทธราคาสงหรอราคาต า สงทตองตระหนกคอ ราคาทไดก าหนดไวนนเหมาะสมในการแขงขน หรอสอดคลองกบต าแหนงผลตภณฑของสนคานนหรอไม กลยทธดานราคา (Price Strategy) ในการก าหนดกลยทธดานราคามประเดนส าคญดงน

2.1. ตงราคาตามตลาด (On going price) หรอตงราคาตามความพอใจ (Leading price) (1) ต งราคาตามตลาด (On going price) เหมาะส าหรบสนคามสราง

ความแตกตางไดยากจงไมสามารถจะตงราคาใหแตกตางจากตลาดคแขงได นนคอการตงราคาตามคแขง

(2) ตงราคาตามความพอใจ (Leading price) เปนการตงราคาตามความพอใจ โดยไมค านงถงคแขง เหมาะส าหรบผลตภณฑทมความแตกตางในตราสนคา สนคาทมเอกลกษณสวนตว มภาพพจนทด จะตงราคาเทาไหรกไมมใครเปรยบเทยบ

2.2. สนคาจะออกเปนแบบราคาสง (Premium price) เมอแนใจในคณภาพทเหนอกวาและการยอมรบในราคาของลกคาหรอราคามาตรฐาน (Standard) เมอใชการตงราคาโดยพจารณาจากราคาของคแขงขน หรอตราสนคาเพอการแขงขน (Fighting brand) เปนสนคาดอยคณภาพกวาคแขงเลกนอยจะลงตลาดลาง

2.3. การตงราคาเทากนหมด (One pricing) คอสนคาหลายอยางทมราคาตดอยบนกลอง หมายถง ไมวาจะอยทใด ฤดหนาวหรอฤดรอนราคากเทากนหมด หรอราคาแตกตางกน (Discriminate price) ขอด คอสามารถเรยกราคาไดหลายราคา แตขอเสยกคอ เราตองหาเหตผล ในการตงราคาหลายอยาง เพอใหคนยอมรบได

2.4. การขยายสายผลตภณฑ (Line extension) ในกรณนการน าเสนอสนคาเรมตนดวยราคาหนง แลวมกลยทธเผยแพรความนยมไปยงตลาดบน หรอตลาดลาง

2.5. การขยบซอสงขน (Trading up) เปนการปรบราคาสงขนท าใหไดก าไรมากขน จงพยายามขายใหไดปรมาณมากขนหรอการขยบซอต าลง (Trading down) เปนการผลตสนคา ทมราคาแพงใหมคณภาพกวาสนคาราคาถกเลกนอยแต ต งราคาสงกวาเพอใหคนซอสนคา ทรองลงมา

2.6. การใชกลยทธดานขนาด (Size) คอไมท าขนาดเทากบผผลตรายอนๆ 3. กลยทธชองทางจดจ าหนาย (Place Strategy) วธการจดจ าหนาย จะตองพจารณาถง

3.1 ชองทางการจดจ าหนาย (Channel of distribution) เปนเสนทางทสนคาเคลอนยายจากผผลตหรอขายไปยงผบรโภคหรอผใช ซงอาจจะผานคนกลางหรอไมผานคนกลางกได

69

3.2 ประเภทของรานคา (Outlets) ในทกวนนจะพบไดวาววฒนาการของการจดจ าหนายนนเปนสงทเจรญเตบโตมาก ประเภทของรานคามมากมาย จนแทบจะตามไมทนจะขอเรยงล าดบประเภทของรานจากใหญไปเลก

(1) รานคาสง (Wholesale store) เปนรานคาทขายสนคาไดปรมาณมาก ลกคาสวนใหญเปนคนกลาง

(2) รานคาขายของถก (Discount store) (3) รานหางสรรพสนคา (Department store) (4) ซเปอรมารเกตทอยเดยวๆ (Stand alone supermarket) เปนรานคาทมท าเล

เดยวไมตดกบรานใดๆ (5) ชอปปงชมชน (Community mall) เปนรานคาทอยในยานชมชน (6) Minimart จะเหนไดจากรานคาเลกๆ ต งรานอยตามตกอาคารสงๆ ใน

โรงพยาบาล ซงตงฮวเสงเรมบกเบก Minimart พอสมควร (7) รานคาสะดวกซอ (Convenience store) เปนรานคาทขายสนคาอปโภค

บรโภคหรอสนคาสะดวกซอ บางรานจะเปดบรการ 24 ชวโมง (8) รานคาในปมน ามน (9) ซมขายของ (Kiosk) เปนรานทจดเปนซมขายของ บางครงจดเปนบท (10) เครองขายอตโนมต (Vending machine)เครองขายอตโนมตเปนการขาย

สนคาผานเครองจกรอตโนมต (11) การขายทางไปรษณย (Mail order) เปนการขายสนคาซงใชจดหมายสงไป

ยงลกคา มการลงในหนงสอพมพ นตยสาร ถาพอใจกสงขอความซอทางไปรษณย (12) ขายโดยแคตตาลอก (Catalog sale) (13) ขายทางโทรทศน (T.V. Sales) (14) ขายตรง (Direct sales) การขายโดยใชพนกงานขายออกเสนอขายตามบาน (15) รานคาสวสดการ เปนรานคาทตงขนเพออ านวยความสะดวกกบพนกงาน

ตามหนวยงานราชการตางๆ ของบรษทหรอส านกงานตางๆ (16) รานสหกรณ เปนรานทตงอยตามมหาวทยาลย และโรงเรยนตางๆ

3.3. จ านวนคนกลางในชองทาง (Number of intermediaries) หรอจ านวน ความหนาแนนของคนกลาง ในชองทางจดจ าหนาย (intensity of distribution) ใชในการพจารณาเลอกชองทางจดจ าหนายจะมกระบวนการ 3 ขนตอน

(1) การพจารณากลมเปาหมายวาเปนใคร

70

(2) พฤตกรรมในการซอของกลมเปาหมาย เชน ซอเงนสดหรอเครดตตองจดสงหรอไม ซอบอยเพยงใด

(3) การพจารณาทตงของลกคาตามสภาพภมศาสตร 3.4) การสนบสนนการกระจายตวสนคาเขาสตลาด (Market logistics) เปน

กจกรรมทเกยวของกบการเคลอนยายปจจยการผลต และตวสนคาจากแหลงปจจยการผลตผานโรงงานของผผลต แลวกระจายไปยงผบรโภค

4. กลยทธการสงเสรมการตลาด (Promotion Strategy) กลยทธการสงเสรมการตลาดจะตอง ประสานกบแผนการตลาดโดยรวมและควรก าหนดแผนการสงเสรมการตลาดทเฉพาะเจาะจง

5. กลยทธ การบรรจภณฑ (Packaging Strategy) การตดสนใจเลอกรปแบบการบรรจภณฑและประเภทวสดของบรรจภณฑมกจะใชกบสนคาอปโภคบรโภคทพฒนาใหม หรอเมอมการปรบปรงเปลยนแปลงสนคาใหม กลยทธ การบรรจภณฑ มหลกในการพจารณาดงน

(1) บรรจภณฑนนเหมาะสมทจะบรรจสนคา (Put in) หรอไม (2) สนคาเมอวางบนชนแลวไดเปรยบ (เดน) (Put up) หรอไม (3) สนคาเมอน าเอามาใชแลวเกบสะดวก (Put away) หรอไม (4) บรรจภณฑสวยงาม (Prettiness) หรอไม (5) สามารถเชญชวนใหใช (Pleading) ไดหรอไม (6) บรรจภณฑสามารถสะทอนต าแหนงครองใจของสนคา (Positioning) ได

หรอไม (7) บรรจภณฑสามารถสะทอนบคลกภาพของสนคา (Personality) ไดหรอไม (8) บรรจภณฑสามารถปกปองสนคา (Protection) ไดหรอไม (9) บรรจภณฑมความสะดวกตอการใชงาน (Practicality) หรอไม (10) บรรจภณฑทเลอกนนสามารถท าก าไรไดมากขน (Profitability) ไดหรอไม (11) บรรจภณฑนนสามารถน ามาใชในการสงเสรมการตลาด (Promotion) ได

หรอไม (12) เปนการบอกถงวธการใชสนคา (Preaching) ไดหรอไม (13) สามารถดแลรกษาสงแวดลอม (Preservation) ไดหรอไม

71

ถาน าสงเหลานมาพจารณาทงหมดจะเหนไมวาในการออก แบบบรรจภณฑของบรษทจะเปนโลโก ตวหนงสอ ตวอกษร การเลอกเปนกระดาษ เปนโฟม เปนฝาจก หรอเครองหมาย สสนตางๆ บรษทกจะไดบรรจภณฑทด

6. กลยทธการใชพนกงานขาย (Personal Strategy) การขายโดยใชพนกงานขายจดเปนรปแบบการปฏบต ตวตอตวระหวางกจการกบลกคา ท งนเพอมงหวงค าสงซอดวยรปแบบการขายทแตกตางกน การขายโดยพนกงานขายน น เ กยวของกบการจางพนกงานขาย การจดการทวๆ ไปเ กยวกบพนกงานขาย ตลอดจน การบรหารสนคาคงคลงการเตรยมการเสนอขายและการบรการหลงการขาย ในการพฒนาแผนกการขายนน กจการจะเรมตงแตการต งวตถประสงคและปฏบตการ ซงตองมความชดเจนและสอดคลองกบประเภทของธรกจโดยอาจเปนธรกจคาปลก ธรกจการบรการ หรอธรกจการผลต จากนนจงก าหนดกลยทธการขายและการด าเนนงาน การขายโดยใชพนกงานขายนนหวงผลลพธเพอ เพมยอดขายและขณะเดยวกนก เพอสรางสมพนธภาพระยะยาวกบลกคาอกดวย นอกจากนการขายโดยใช พนกงานขายนน ยงมการใชโบวชวร เอกสาร ใบปลว วสดอปกรณตางๆ เพอชวยในการน าเสนอขายของพนกงาน ตลอดจนเปนหลกฐานอางองและสามารถมอบไวใหลกคาเพอศกษาขอมลเพมเตม

7. กลยทธ การใหขาวสาร (Public Relation Strategy) การใหขาวสารนน คอ รปแบบหนงของการตดตอสอสารทไมเสยคาใชจายในการซอสอ ทงนเพอสรางทศนคตทเปนบวกตอสนคาและกจการของเรา แตปจจบนการสอสารโดยวธดงกลาวอาจมคาใชจายอนๆ รวมทงคาใชจายทางออมเกยวกบสออกดวย การใหขาวสารแกสาธารณะชนนนเปนรปแบบหนงของการประชาสมพนธ การใหขาวสารจดวาเปนการสรางภาพลกษณในระยะยาวแกองคกร และตองการใหผลลพธนออกมาในเชงบวกแกองคกร สงทเราตองพจารณาอยางยงในการใหขาวสารคอ กลมเปาหมายทตองการไดรบขาวสารและสอโฆษณาทจะใชเพอการสอขาว สาร

8. กลยทธการใชพลง (Power Strategy) พลงในทนหมายถงอ านาจในการตอรองและควบคม ซงดเหมอนจะเปนสงทยากทสดในการเนรมตใหเกดขน แตกเปนสงทจ าเปนและจะขาดเสยไมไดในองคประกอบตวพสวนสดทายน เพราะอ านาจตอรองจะสามารถเปนพลงพเศษเปรยบเสมอนมอทมองไมเหน ทจะน ามาใชตอรองแลกเปลยนผลประโยชนทางการคาใหบรษทไดรบขอเสนอทดทสดในกรณทไมสามารถตกลงกนตามกรอบไดอยางลงตว กลยทธ 8P ตามทไดกลาวมานเปนเครองมอพนฐานทนกธรกจสวนใหญน าไปใชเปนบรรทดฐานในการท าการตลาดใหกบบรษทของตนเองกนทกคน โดยมขอแตกตางกนตรงทบาง

72

บรษทกบประสบความส าเรจแตบางบรษทกบลมเหลวอยางสนเชง เหตผลทเปนเชนนนกเพราะบรษททลมเหลวไมอาจจะสรางองคประกอบทางกลยทธตวพขนมาไดครบทกตามวงจร ดงนนผประกอบการทสนใจจะใชกลยทธนท าการตลาดใหไดอยางเหนผลประจกษจะตองเอาใจใสใน ทกรายละเอยดของแตละกลยทธเพอสรางสรรคตว P ทงแปดใหเกดขนมาใหได จากการศกษาทฤษฎการวางแผนการตลาดสมยใหมสรปไดวา เปนการวางแผนคาด การลวงหนาถงปญหาทเกด ขนในอนาคตโดยใชกลยทธทางการตลาดเปนตวก าหนดทศทางของแผนตลาด และเปนการก าหนดการวางต าแหนงผลตภณฑ กลยทธทางการตลาดสมยใหมเปนสวนผสมทางการตลาด (Marketing Mix) หรอเรยกวา 8 Ps ประกอบดวยสวนประสมทางการตลาดดงน

1) กลยทธผลตภณฑ (Product Strategy) 2) กลยทธราคา (Price Strategy) 3) กลยทธการจดจ าหนาย (Place Strategy) 4) กลยทธการสงเสรมการตลาด (Promotion Strategy) 5) กลยทธการบรรจภณฑ (Packaging Strategy) 6) กลยทธการใชพนกงานขาย (Personal Strategy ) 7) กลยทธการใหขาว (Public Relation Strategy ) 8) กลยทธพลง (Power Strategy)

กลยทธทางการตลาดสมยใหมเปนการตดตอสอสารกบผบรโภคสมยใหม เนนการสรางผลก าไรบนความพอใจของผบรโภค 10. ทฤษฎการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม หมายความถง การรวมกนด าเนนกระบวนการวจย โดยผ ปฏบตงานในพนท ท ง ท เปนชาวบานและนกพฒนา กบผ วจ ยภายนอก เพอใหเ กด การเปลยนแปลงในสภาพความจรงของสงคมนน และเพอใหเหนภาพแหงคณลกษณะส าคญ ของการการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมทเดนชด หลกการส าคญของการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

โดยหลกการนน การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม เปนรปแบบของการวจยทประกอบไปดวยกระบวนการคนควาทางสงคม (Social Investigation) การใหการศกษา (Education) และการกระท าหรอการปฏบตการ (Action) เพอทจะใหกลมผถกกดขหรอดวยโอกาสในสงคมไดมสวนรวมในการสรางความรและท าความเขาใจกบสภาพการณทปรากฏอย รวมทง

73

เปดพนทใหเรยนรและแกไขปญหารวมกนระหวางหลายฝาย อนเปนการสรางความรใหกบสงคมไดอยางเปนรปธรรม ซงจะไดกลาวถงตอไปในรายละเอยด พนธทพย รามสต (2540) อธบายไววา การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม มหลกการส าคญทใหความเคารพตอภมปญญาและวฒนธรรมทอง ถน ตลอดจนระบบการสรางความร ซงแตกตางไปจากของนกวชาการ โดยประกอบดวย

1) ปรบปรงความสามารถและพฒนาศกยภาพของชาวบาน ดวยการสงเสรมยกระดบนกศกษาและพฒนาความเชอมนใหเกดการวเคราะห/สงเคราะหสถานการณปญหาของเขาเอง ซงเปนการน าเอาศกยภาพเหลานมาใชประโยชน

2) ใหความรทเหมาะสมแกชาวบาน ตลอดจนมการน าไปใชอยางเหมาะสม 3) สนใจปรทศนของชาวบาน โดยการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมจะชวยเปดเผย

ใหเหนค าถามทตรงกบประเดนปญหา 4) การปลดปลอยแนวความคดเพอใหชาวบานแบละคนยากจนดอยโอกาสสามารถมอง

ความคดเหนของตนเองไดอยางเสร มองสภาพการณและปญหาของตนเองวเคราะหวจารณ ตรวจสอบสภาพขอเทจจรงตาง ๆ ทเกดขน

สวนเปาหมายของการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมนน อรณรง บณธนนตพงศ ไดกลาวไวดงตอไปน

1) ชาวบาน ชมชน ผดอยโอกาสจะตนตว ไดรบการศกษาเพมมากขน สามารถคดวเคราะหเหตการณตาง ๆ ไดอยางถกตอง มความเชอมนในทางทจะใหความรวมมอกนหรอม สวนรวมในการด าเนนกจกรรมทงทางเศรษฐกจ สงคมและการเมอง เพอกอประโยชนสงสดแกตนเองและชมชน

2) ประชาชนไดรบการแกไขปญหา ผดอยโอกาสมโอกาสมากขน การจดสรรทรพยากรตางๆ มการกระจายอยางทวถงและเปนธรรม รวมทงมขอมลขาวสารทสงผลใหเกดคณภาพชวตทด ตอคนในชมชน

3) มวจยและพฒนาไดเรยนรจากชมชน ไดประสบการณการท างานรวมกบชมชน อนกอใหเกดความเขาใจอนด และเกดแนวคดในการพฒนาตนเองของนกวจยและพฒนาอยางแทจรง

4) ผลงานวจยสามารถน าไปใชประโยชนไดทนท เนองจากไดลงมอท ากจกรรมโดยอาศยหลกการมสวนรวมจากทกฝายในชมชน และหนวยงานตาง ๆ ทเกยวของ เกดการผนกก าลงรวมกน โดยทประชาชนเปนผรวมคด รวมวางแผน รวมด าเนนการ ตลอดจนเกดความรสกเปนเจาของผลงานทโครงการทด าเนนการอย

74

ระเบยบวธของการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม กจกรรมของการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมในทศนะของมแตกตางกนอยสองชด

ซงจ าแนกไดดงน 1) กจกรรมการวจยปฏบตการ หรอการวจย เชงปฏบตการแบบมสวนรวมของ

ผประสานงาน หรอผอ านวยการวจย โดยเปนกจกรรมการแสวงหาความรของนกวจยตามโครงการ การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมในชมชนพนทเปาหมายของผวจยแตละคน โดยจดมงหมาย ทส าคญของนกวจยคอการสรางรปแบบการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมทมประสทธภาพ เปนไปตามหลกการวจยเชงวทยาศาสตร และสามารถทจะเผยแพรแกสงคมได โดยรปแบบ ของการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมทมประสทธผลนน จะตองเปนรปแบบทสามารถแกไขปญหาของชมชนไดอยางมประสทธภาพ สนเปลองเงนทองและกอใหมคาใชจายไมมากนก แตในเวลาเดยวกนกไดผลตอบแทนจากการวจยคอนขางสง

2) กจกรรมการวจยเชงปฏบตการหรอการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมของชมชน หรอเรยกวา กจกรรมการวจยเชงปฏบตการของชมชน เปนกจกรรมทเกดจากความพยายาม ในการแกไขปญหาชมชนของนกวจยทปฏบตการรวมกนกบชมชน โดยนกวจยท าหนาท เปนผ ประสานงาน หรอเปนผ อ านวยการวจย ซง มบทบาทหลกในการเปนผ ชวย เหลอ ในกระบวนการวจยตงแตแรกเรมและคอย ๆ ลดการชวยเหลอลงและหวงวาเมอด าเนนการวจย ไปจนสนสดโครงการแลวประชาชนจะมความรจากการเรยนรรวมกน และสรางพลงทพอเพยงกระทงสามารถแกไขปญหาของชมชนไดโดยล าพงอยางมประสทธภาพ มตองรอรบการชวยเหลอจากภายนอกอก

กระบวนการวจยกตองด าเนนไปโดยความรวมมอกบท ากจกรรมอยางตอเนองเปนล าดบขนตอนตงแตตนจนจบสนกระบวนการ ดงตอไปน

1) ขนการศกษาบรบท ในขนน นกวจยจะท าการก าหนดพนทหรออาณาบรเวณ ทจะท าการศกษาวจยเพอท าประชาคม โดยมนกพฒนาประชาสมพนธชกชวนใหชาวบานเขารวม และชาวบานเขารวมกจกรรมการวจย

2) ขนก าหนดปญหา ในขนตอนน นกวจยสรปค าถามหรอปญหา รวมท งอธบายเปาหมายและวตถประสงคของการแกไขปญหาใหทกฝายทเกยวของไดเหนภาพและเกดความเขาใจตรงกน สวนนกพฒนาท าความเขาใจประเดนปญหาละมองถงผลของการวจยไดอยางชดเจน และครอบคลมสวนเกยวของอน ๆ และชาวบานไดเขารวมกจกรรมเพอใหขอมล และแสดงความคดเหน ความตองการ ซงโดยความเปนจรงแลวการวจยเพอใหไดขอมลทสอดคลองกบสภาพจรงทเกดขนหรอสอดคลองกบความตองการพฒนาทประสงคไดนน ยอมหลกไมพนการทนกวจยจะตอง

75

สรางความสมพนธดนดกบประชาชนในชมชนทองถน รวมถงการสรางความตระหนกในบทบาท และความส าคญของการมสวนรวมในกระบวนการวจย ขนการก าหนดปญหารวมกบชาวบาน ในชมชน จงเปนเรองส าคญทผวจยจะตองด าเนนการใหเกดผลอยางแทจรง กอนจะเรมด าเนนงาน ในขนตอนอน

3) ขนการวางแผนปฏบตงานวจย ในขนตอนน นกวจยจดท าขนตอนการปฏบตงานวจยใหชดเจน รวมทงระบดวยวาผมสวนเกยวของกบการท าวจยแตละฝายจะมสวนรวมอะไร และอยางไร เมอใดบาง พรอมทงแผนการปรบปรงหรอปรบเปลยนวธการวจย สวนนกพฒนาจะเขารวมปฏบตการวจยโดยตดตามผลการด าเนนงานวจยทกขนตอน และคอยตรวจสอบผลของ การด าเนนงานวามสงใดทผดพลาด หรอไมเปนไปตามแผนหรอเปาหมาย หรอมสงใดทเกดแทรกซอนขนมาหรอไม โดยชาวบานน น จะเขามสวนรวมลงมอในการปฏบตงานวจยตามแผน และตรวจสอบผลวาพงพอใจหรอไม

4) ขนการตดตามตรวจสอบและปรบปรง รวมทงการแกไขระหวางการปฏบตงานวจย ในขนน นกวจยทสวนรวมโดยการพจารณาหาทางปรบปรงแกไขการปฏบตการวจยแบบมสวนรวม โดยอาศยขอมลจากทกฝาย แลวน ามาท าการปรบเปลยนใหเหมาะสมเพอใหการด าเนนงานบรรลเปาหมาย โดยนกพฒนาจะเขามสวนรวมดวยการตรวจสอบผลการปฏบตงานวจยและประเมน วาผลทเกดขนเปนไปตามเปาหมายหรอไม เปนตน และประชาชนหรอชาวบานจะเขารวม ดวยการรบรถงการปรบเปลยนการปฏบตงานตามทนกวจยก าหนด รวมทงใหขอมลยอนกลบ (feedback) ทแสดงถงความพงพอใจและความส าเรจของการด าเนนการวจย

5) ขนการสรปผลการวจย ในขนตอนน นกวจยจะท าการสรปผลการวจย และเรยบเรยง เปนรายงานการวจยออกเผยแพร นกพฒนามสวนรวมดวยการรบทราบและตรวจสอบประเมนผลการวจยวาประสบความส าเรจมากนอยเพยงใด มปญหาและอปสรรคอยางไรบาง โดยชาวบาน เขามสวนรวมดวยการใหขอมลยอนกลบผลของการวจยวาพงพอใจและไดผลตามทคาดหวงไวหรอไม และแสดงความคดเหนอนประกอบขอมลดวยวาเพราะเหตใด สรปจากกลาวขางตนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม หมายถง การรวมกน ด าเนนกระบวนการวจยโดยผปฏบตงานในพนท ทงทเปนชาวบานและนกพฒนา กบผวจยภายนอก เพอใหเกดการเปลยนแปลงในสภาพความจรงของสงคมนน และเพอใหเหนภาพแหงคณลกษณะส าคญของการการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมทเดนชด การวจยเชงปฏบตการอยางมสวนรวม มปรชญาเพอมงชวยเหลอกลมผดอยโอกาสในสงคม เชอในความสามารถของมนษยทจะเรยนร ในสงทสามารถเปนประโยชนสงสด หาวธแกปญหาของตนเองเมอถงคราวทตนจะตองตดสนใจ วาจะท าอยางไร เปนกระบวนการทางสงคมทจะน าไปสการพฒนาปจเจกชนเนนการมสวนรวม

76

ของทกคน เนนการปฏบตทเกดจากปฏสมพนธของคนในอดต องคกร ศกษาวธปฏบตใหดขนปลกจตส านกใหคนคลคลายเอาชนะปญหาเนนการวพากษ สะทอนตวเองเปนวงจรการเรยนร เพอการเปลยนแปลงใชแนวทางผสมผสาน เนนเทคนคการเกบและวเคราะหขอมลทกอใหเกด การเรยนร และปฏบตรวมกน

11. ทฤษฎการจดโครงสรางองคการ ความหมายและความส าคญของการจดโครงสรางองคการ องคการ หมายถง รปแบบของโครงสรางทจดตงตามหลกและวธการ ซงประกอบไปดวยบคคลหรอกลมบคคลตงแตสองคนขนไปมารวมกนเพอด าเนนกจกรรมใดๆ ตามทตงวตถประสงคและเปาหมายรวมกนไว (การจดโครงสรางองคการ, 2553)

การจดโครงสรางองคการ หมายถง การจดระเบยบกจกรรมตางๆ ของหนวยงาน เพอใหสอดคลองและเปนระบบเพอความส าเรจตามเปาหมายทวางไว คนทเชยวชาญแตละฝาย มการประสานใหความรวมมอ กระบวนการในการพฒนาและการปฏบตตามโครงสราง องคการทเหมาะสม เปนกระบวนการทเกยวของกบชดของการตดสนใจ ซงด าเนนไปอยางตอเนอง การจดโครงสรางเกยวของกบ 4 ประเดน

1. หนวยงาน (Unit) ในองคการควรจะมรปลกษณะอยางไร 2. ควรจะรวมหนวยงาน (units) ใดเขาดวยกน หรอควรจะแยกหนวยงานใด 3. หนวยงานตางๆ ในองคการควรจะมขนาด size และรปราง shape อยางไร 4. จะมเกณฑในการวางต าแหนงและก าหนดความสมพนธ

ความส าคญของการจดโครงสรางองคกร คอการมองคกรทผานการจดระบบระเบยบ และโครงสรางองคกรไวเปนอยางด มความส าคญตอการบรหารงานเปนอยางมาก ท าใหรวาใครจะท าอะไรทไหน รายงานหรอขนตรงตอผใด

ความส าคญของการจดโครงสรางองคกร 1. เพอใหเกดประสทธภาพโดยรวมในการด าเนนกจกรรม 2. เพอความชดเจนในการจดก าหนดขอบเขตของอ านาจหนาท กฎ ระเบยบ 3. เพอความเปนเอกภาพในการบงคบบญชาและสงการในการท างาน 4. เพอเปนการปรบเปลยนขนาดหรอรปแบบขององคกรใหเหมาะสม

77

แนวคดเชงทฤษฎตอการจดโครงสรางองคการ 1. การจดโครงสรางองคการตามทฤษฎแบบคลาสสค (หลกการบรหารทมเหตผลและ

มมมองเชงระบบ) เจาของทฤษฎระบบราชการ (Bureancracy Theory) การจดโครงสรางองคการตามทฤษฎระบบราชการ ประกอบดวย 6 สวนส าคญคอ

1. การแบงงานกนท าอยางชดเจน 2. หลกการบงคบบญชา 3. กฎ ระเบยบทก าหนดไวอยางเปนทางการ 4. มบคลากรฝายบรหาร 5. ความสมพนธและปฏสมพนธระหวางผบรหาร 6. ระบบการพจารณาความด ความชอบ

ขอเสย 1. ยดระเบยบกฎเกณฑมากจนเกนไป 2. การเขมงวดในเรองการบงคบบญชา 3. สมาชกขององคการอาจไมกลายอมรบหนาทในสวนของตนเอง 4. องคการไมเปนทางการ

2. การจดโครงสรางตามทฤษฎพฤตกรรมศาสตร (The Behavioral Approach) ใหความส าคญเกยวกบมนษยเปนดานหลก 1. ทฤษฎเชงระบบของลเครท (องคการแบงออกเปน 8 มต)

- ภาวะผน า leadership - การจงใจ Motivation - การสอสาร Communication - ปฏสมพนธ Interaction - การก าหนดเปาหมาย Goal setting - การวนจฉยสงการ Decision making - การควบคม Control - ผลการด าเนนการตามเปาหมาย Performance goals

เปนองคการแบบดงเดมทเนนหนกความส าคญไปทอ านาจหนาทอยางเปนทางการและสายการบงคบบญชาตามล าดบ

เปนปลายสดอกดานหนงของการจดการทเนนการสรางความรวมมอรวมใจระหวางพนกงานและฝายบรหาร

78

เนนอ านาจหนาทฝายบรหารกบองคการทเนนการสรางความรวมมอระหวางพนกงานกบฝายบรหาร 2. ทฤษฎระบบสงคมเทคโนโลย ของ Trist & Bamforth

3. ทฤษฎระบบจดองคการตามสถานการณ แบง 2 แบบ 1) ไมมแนวทางใดแนวทางหนงทสดส าหรบการจดโครงสรางองคกร 2) แนวทางเลอกในการจดโครงสรางองคการ อาจจะมประสทธภาพทไมเทากน

4. แนวคดการจดองคการตามสถานการณตามแบบของ เฮนร มนทรเบรก - ลกษณะโครงสรางพนฐาน - ธรรมดาแบบรวมอ านาจ (centratized) - ระบบราชการแบบจกรกล - การรวบรวมอ านาจ ความช านาญ – ตามแนวดง

ตามหนาท - ระบบราชการแบบวชาชพ - แบบกระจายอ านาจ (แนวดงหรอแบผสม) - รปแบบการจดแผนก - กระจายอ านาจตามแผนกหรอตามธรกจ - รปแบบ Adhocrocy - แบบแมทรกซ Matrix Organization

กลยทธองคการ กลยทธ หมายถง แผนของผบรหารในระดบตางๆ ในการทจะวางกลยทธเพอคาดการณสงตางๆ ลวงหนากลยทธเปนเครองมอทส าคญของการจดโครงสรางเพราะขณะทองคการเรม เตบโตขน นนหมายถง การเพมขนของเปาหมาย เชงกลยทธทมความหลากหลาย

สภาพแวดลอม สภาพแวดลอม หมายถง ความไมแนนอนแหงสภาพแวดลอม (Environmental uncertainty)การพงพาทรพยากร (Resource dependence) ความหลากหลายของสภาพแวดลอม (Environmental munificence)

สภาพแวดลอมทคอนขางคงท (Static environment) มโครงสรางแบบ Mechanistic Structure) หรอโครงสรางทไมคอยยดหยน – ใชกบสถานการณทคอนขางคงท เปลยนแปลงนอย

สภาพแวดลอมทมการเปลยนแปลงสง (Dynamic) จะมโครงสรางแบบ Organic structure หรอโครงสรางทคอนขางยดหยน

79

ตารางท 1 แสดงสภาพแวดลอมโครงสราง

Mecharistic Structure โครงสรางแบบคงท

Organic Structure โครงสรางแบบยดหยน

- แบงงานออกเปนสวนยอยตามความ

ช านาญและไมคอยมการเปลยนแปลง

ยกเวนมค าสงเปลยนแปลงจากฝายบรหาร

- ก าหนดงานตามกจกรรมทจะท าเพอ

บรรลเปาหมายอาจมการปรบเปลยนตาม

ความเหมาะสม

- บทบาทของสมาชกขององคการถก

ก าหนดขนอยางชดเจนตามสทธ เงอนไข

และวธการทางเทคนค

- สมาชกขององคการมบทบาท หนาทแบบ

หลวมๆ เพอความยดหยนในการท างาน

- การไหลเวยนของขาวสารเปนไปใน

แนวดง

- อ านาจ การควบคม และการสอสารขนอย

กบความเหมาะสม

- ผบรหารเปนผก ากบ และตดสนใจในการ

ด าเนนกจกรรมตางๆ ของพนกงานฝาย

ปฏบต

- ผบรหารพรอมใหค าแนะน า, ชวยเหลอ

และใหขอมล ขาวสารแกพนกงาน

เทคโนโลย

เทคโนโลย ซงประกอบไปดวยความรความเชยวชาญวสด อปกรณด าเนนงาน Input output ประเภทของเทคโนโลยการผลต แบงออกเปน 3 กลม

1. Unit and small –batch technology - อาศยผเชยวชาญเปนเครองพาไป - ระดบเทคโนโลยทใชเพอผลตสนคาหรอบรการ เชน ตดเสอผาตามสง

2. Mass – production and large –batch technology – ไมตองใชการคมมากนก - ทมกระบวนการผลตแบบตอเนอง ซบซอนมากกวาแบบแรกๆ

80

อทธพลของเทคโนโลยทมผลตอการจดโครงสรางองคกรจะมระดบทแตกตางกนในองคการขนาดใหญเทคโนโลยจะมอทธพลตอพนกงานระดบลางเทานนในองคการขนาดเลกจะมอทธพลกบทกคนในองคการ ขนาดของวงจรชวตขององคการ

ขนาดขององคการ - เลก จะไมคอยมระบบ และความเชยวชาญคอนขางกวาง - ใหญ จะคอนขางตองเปนระบบ

วงจรชวตขององคการ (Organization life cycle) 4 ขนตอน ระยะแรก - ออกผลตภณฑใหม องคกรขนาดเลก กฎระเบยบนอย ผเชยวชาญไมมากรวมศนย ตดสนใจ ระยะทสอง - ขยายก าลงคน ผเชยวชาญมากขน มกฎระเบยบเปนทางการมากขน รวมกน

ตดสนใจ ระยะทสาม - ชวงกลาง มการเตบโตเตมท ผจก. แบงอ านาจหนาทกนอยางชดเจนไปตามความ

ช านาญ เฉพาะดาน มการกระจายอ านาจ ระยะสดทาย - เปนชวงทองคการเตบโตเตมทและเรมเตบโตชาลง

รปแบบการจดโครงสรางองคการม 3 รปแบบ ดงน 1. แนวดง 2. แนวนอน 3. แยกธรกจและแบบอสระ

1. แนวดง 1. สายการบงคบบญชา : หนวยงาน – หวหนา – ผจดการ – ผบรหารสง 2. การมอบหมายอ านาจหนาท : ทกต าแหนงตองมความรบผดชอบตอหนาททไดรบ

มอบหมาย อ านาจตดสนใจ 3. การรวมอ านาจและการกระจายอ านาจ : สงกระจายการตดสนใจใหระดบลาง 4. ชวงการจดงาน : การท างานอยางใกลชดระหวางผจดการกบผใตบงคบบญชา 5. ต าแหนงหนวยงานหลกและหนวยงานทปรกษา : ต าแหนงเทากนทงหลกและทปรกษา

ปจจยทมผลกระทบตอขนาดขององคการ 1. ความซบซอนของงาน 2. งานทเปนมาตรฐาน

81

3. การท างานในสถานทเดยวกน 4. ระดบความช านาญ 5. กจกรรมทไมตองอาศยค าแนะน า

การสนบสนนการจดการ องคการตามหนาท (Functional Organization)

ขอด ขององคการตามหนาท ไดแก ความสามารถทจะพฒนาและเรงรดหรอคนหาความโดดเดนในเชงความช านาญเฉพาะดานของแตละงานออกมาได บรหารไดอยางมประสทธภาพเนองจากการจดสรรทรพยากรตางๆ ขอจ ากด

1. อาจเกดปญหาและมอปสรรคในการประสานการด าเนนงานในกจกรรมตางๆ เมอหนวยงานใหญขน ขอบเขตความรบผดชอบ ผบรหารระดบสงอาจแคบลง ประสทธภาพลดลง

2. เปนการสรางความช านาญเฉพาะดาน แทนทจะสรางทกษะการบรหารจดการภาพรวม ผบรหารระดบสงขนไปแทนทจะรหลายๆ ดาน

3. พนกงานตามสายงานในหนาทตางๆ สนใจเฉพาะงานของแผนกตน

โครงสรางแบบแนวนอน คอเปนการประสานงานความรวมมอ (ผจดการจะตองมการจดแผนกและประสานความรวมมอในแนวนอน) 1. การจดแผนก

1.1. การจดแผนกโดยจ านวนพนกงาน จดไปกบองคกรระดบต าทไมตองการความร ความช านาญ

1.2. การจดแผนกโดยเวลา รวมกลมโดยใชเกณฑเวลา 1.3. การจดแผนกตามหนาท 1.4. การจดแผนกโดยพนทหรอภมศาสตร 1.5. การจดแผนกตามลกคา 1.6. การจดแผนกตามอปกรณหรอกระบวนการ 1.7. การจดแผนกโดยผลตภณฑ : ดแลไมทวถงผลตภณฑ

การจดโครงสรางองคการตามแผนกสามารถจดในองคกรเลกหรอใหญกได ขอด

กอใหเกดความรวมมอในการท ากจกรรมตางๆ ของแตละแผนก

82

ขอจ ากด คาใชจายและมการใชทรพยากรทซ าซอนกนในแตละแผนก บางแผนกอาจกระทบ

แผนกอน แตละแผนกกจะเนนเปาหมายของตนเอง ความรวมมอระหวางแผนกจะล าบากมากกวาความรวมมอภายในแผนก โครงสรางแบบแยกธรกจและแบบผสม องคการแบบอสระ (Matrix Organization) ผน าเรยกวา Matrix boss ขอด

องคการสามารถทจะน าพนกงานทมความรความสามารถเฉพาะดานมาชวยท างาน ท าใหผลของงานออกมาอยางมประสทธภาพ ขอจ ากด

บางครงอาจจะท าใหพนกงานเกดความสบสนวาตนเองมสายการบงคบบญชา 2สาย ท าใหการก าหนดความส าคญของงานไมถกตองวาจะท าอนไหนกอน

การเพมอ านาจและการลดขนาดองคการ แนวคดการจดองคการแบบแนวราบ (Flat organization)

- เปนจรงกตอเมอมการเปลยนแปลงปรชญาการบรหารงานจากรปแบบเดมไปสการท างานเปนทม และการใหอ านาจตดสนใจแกทมงาน(ซงตางจากการลดขนาดองคการ – เปนการท าใหองคการเลกลงหรอมระดบชนนอยลง

- ถาปรชญาคงเดม สงทไดจากการลดขนาดองคการจะเปนเพยงองคการระบบราชการ Bureaucracy ทมขนาดยอสวนเลกลงเทานน 12. การประเมนมาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม

กรอบแนวคดและการก าหนดเกณฑมาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม

การทนกทองเทยวจะเลอกเขาไปเยยมชมในแหลงทองเทยวใดนน แหลงทองเทยวนนจะตองมความดงดดใจและความนาสนใจอยในระดบทกอใหเกดความพงพอใจแกนกทองเทยวได ซงศกยภาพในการดงดดใจส าหรบแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม ประกอบดวยหลายปจจย ไดแก คณคาทางศลปวฒนธรรมความเปนเอกลกษณของแหลงทองเทยว ความสะดวกในการเขาถง ความปลอดภย และความสามารถในการจดกจกรรมการทองเทยว เปนตน นอกจากองคประกอบ ดานศกยภาพในการดงดดใจแลว แหลงทองเทยวควรมศกยภาพในการรองรบดานการทองเทยวดวย ไมวาจะเปนในดานการพฒนาสงอ านวยความสะดวกขนพนฐาน และการสนบสนนทาง

83

ดานนโยบาย ดานงบประมาณและดานบคลากร จากหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน และองคกรทองถน ซงจะท าใหแหลงทองเทยวสามารถด ารงอยไดอยางมประสทธภาพอยางไรกตาม การทแหลงทองเทยวจะสามารถด ารงอยไดนน การบรหารจดการเปนองคประกอบหนงทมความส าคญ ทงในดานการจดการดานการอนรกษ การฟนฟสภาพของแหลงทองเทยว การมมาตรการปองกนผลกระทบทอาจเกดขนกบตวแหลงทองเทยว รวมทงการจดการดานการบรการและการจดกจกรรมดานการทองเทยวทเหมาะสม นอกจากนจากเปาหมายของการทองเทยวเชงวฒนธรรมทเนนการทองเทยวเพอใหนกทองเทยวไดรบความร ความเขาใจตอวถชวต ภมปญญา และวฒนธรรมของทองถน รวมถงการสรางจตส านกและความรบผดชอบตอการรกษาวฒนธรรมและคณคาของสภาพแวดลอม โดยทชมชนทองถนมสวนรวมตอการบรหารจดการทองเทยวนน ท าให การก าหนดเกณฑมาตรฐานแหลงทองเทยวในครงนจงใหความส าคญตอการใหความร และการสรางจตส านก รวมทงการจดการดานการมสวนรวมของชมชนทองถนดวยจากแนวคด ในการก าหนดมาตรฐานแหลงทองเทยวทางวฒนธรรมดงกลาวขางตน ไดก าหนดองคประกอบพนฐานส าหรบประเมนมาตรฐานแหลงทองเทยวทางวฒนธรรมไว 3 ดาน ไดแก องคประกอบท 1 ศกยภาพในการดงดดใจดานการทองเทยว

หมายถง การทแหลงทองเทยวมจดดงดดความสนใจหรอมคณคาทางศลปวฒนธรรม ซงสามารถสรางความประทบใจและความพงพอใจใหแกนกทองเทยว เชน มความโดดเดน และมเอกลกษณของวถชวตและภมปญญา มความงดงามทางศลปวฒนธรรม และจากการ ทวฒนธรรมเปนมรดกทางสงคมของมนษยทสงสมมาแตอดตและมความเปนเอกลกษณเฉพาะในแตละทองถน ดงนนความสามารถในการสบทอดทางวฒนธรรม ความตอเนองของการจดกจกรรมทางวฒนธรรม ความผกพนตอทองถน และความเขมแขงในการรกษาวฒนธรรม จงมความส าคญในการรกษาวฒนธรรมใหคงอย ซงเปนจดเสรมศกยภาพในการดงดดใจดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมทส าคญ อกทงศกยภาพในทางกายภาพและการจดกจกรรมดานการทองเทยว ไดแก การเขาถงแหลงทองเทยว ความปลอดภย และความหลากหลายของกจกรรมการทองเทยว กเปนอกสวนหนงทมความส าคญในการดงดดใจใหนกทองเทยวเขาไปเยอนแหลงทองเทยวดวย

ส าหรบองคประกอบดานศกยภาพในการดงดดใจดานการทองเทยวของแหลงทองเทยว ทางวฒนธรรม มหลกเกณฑในการพจารณา 2 ดาน ไดแก

1) คณคาทางศลปวฒนธรรม ประกอบดวย 7 ดชนชวด ไดแก 1.1) ความเปนเอกลกษณดานวถชวต ภมปญญา และองคความร 1.2) ความตอเนองของการสบสานวฒนธรรมประเพณ 1.3) ความงดงามทางศลปวฒนธรรม

84

1.4) ความสามารถในการสบทอดภมปญญาและองคความรอยางตอเนอง 1.5) ความเปนมาทางประวตศาสตร วฒนธรรม ประเพณทสบคนได 1.6) ความผกพนตอทองถน 1.7) ความเขมแขงในการรกษาเอกลกษณ 2) ศกยภาพทางกายภาพและการจดกจกรรมการทองเทยว ประกอบดวย 3 ดชนชวด

ไดแก 2.1) การเขาถงแหลงทองเทยว 2.2) ความปลอดภยดานการทองเทยว 2.3) ความหลากหลายของกจกรรมการทองเทยว

องคประกอบท 2 ศกยภาพในการรองรบดานการทองเทยว ศกยภาพในการรองรบดานทองเทยว หมายถง องคประกอบตางๆ ทมสวนชวยเสรม

แหลงวฒนธรรมนนๆ ใหมความส าคญมความเหมาะสมในการจดการทองเทยว ตวอยางเชน แหลงวฒนธรรมอาจมความดงดดใจดานการทองเทยวสง แตมขอจ ากดสงในการพฒนา สงอ านวยความสะดวกขนพนฐานท าใหนกทองเทยวไมนยมเขาไปทองเทยว ท าใหศกยภาพ ในการจดการดานการทองเทยวลดลงไปดวยส าหรบศกยภาพในการรองรบดานการทองเทยว มหลกเกณฑในการพจารณา 2 ดาน ไดแก

1) ศกยภาพในการพฒนาสงอ านวยความสะดวกขนพนฐาน 2) ศกยภาพในการพฒนาการทองเทยวจากปจจยภายนอก

องคประกอบท 3 การบรหารจดการ การบรหารจดการแหลงทองเทยว หมายถง ความสามารถในการควบคม ดแล

การด าเนนงานการจดการแหลงทองเทยว โดยมองคประกอบทเกยวของ ไดแก 1) ดานการจดการทองเทยวเพอใหเกดความย งยน ประกอบดวย การจดการ

ดานการอนรกษแหลงทองเทยว และการจดการดานการทองเทยว 2) การจดการดานการใหความรและการสรางจตส านก โดยพจารณาจากการด าเนนงาน

ขององคกรทดแลรบผดชอบพนทในการสรางเสรมจตส านกและการเรยนรในเรองคณคา ของแหลงวฒนธรรมแกนกทองเทยว เจาหนาทดแลพนท ผประกอบการ และชมชนทองถน ทอยโดยรอบแหลงทองเทยว

3) การจดการดานเศรษฐกจและสงคม พจารณาจากการมสวนรวมของชมชนในกจกรรม การทองเทยว โดยการเปดโอกาสใหประชาชนหรอชมชน ไดมสวนรวมในการคด การพจารณาตดสนใจ การด าเนนการและรวมรบผดชอบในการเรองตางๆ ทจะมผลกระทบตอประชาชน

85

หรอชมชนน นๆ รวมท งการกระจายรายไดหรอผลประโยชนสทองถนเกณฑประเมน ดานการบรหารจดการแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม ม 2 ดาน ไดแก

1) การจดการดานการอนรกษแหลงทองเทยว ประกอบดวย 3 ดชนชวด ไดแก 1.1) การจดการดานการรกษาสภาพและฟนฟแหลงทองเทยว 1.2) การจดการดานการใชประโยชนพนท 1.3) การจดการดานการตดตามและการประเมนการเปลยนแปลงอนเนองมาจาก

การทองเทยว 2) การจดการดานการทองเทยว ประกอบดวย 5 ดชนชวด ไดแก 2.1) การจดการดานการบรการและสาธารณปโภคแกนกทองเทยว 2.2) การจดการดานกจกรรมการทองเทยว 2.3) การจดการดานการใหความรและการสรางจตส านก 2.4) ชมชนทองถนมสวนรวมในการบรหารจดการการทองเทยว 2.5) ชมชนมรายไดจากการทองเทยว สรปจาก ทกลาวมามาตรฐานคณภาพแหลงทอง เ ทยวทางว ฒนธรรม หมายถง

แหลงทองเทยวทางวฒนธรรมทม องคประกอบ 3 ประการ คอ ศกยภาพในการดงดดใจ ดานการทองเทยวศกยภาพในการรองรบดานการทองเทยว และการบรหารจดการ ทงนในแตละองคประกอบจะมหลกเกณฑและดชนชวดในการพจารณาความมศกยภาพ ความมประสทธภาพ และความมคณภาพเพอใชการประเมนมาตรฐานของแหลงทองเทยวทางวฒนธรรมนนดวย

13. กฎบตรทเกยวของกบการอนรกษ

ICOMOS THAI (2550) กฎบตรอโคโมสวาดวยการสอความหมายและการน าเสนอ แหลงมรดกวฒนธรรมรางสดทายดวยความสนบสนนและก ากบดแลของคณะกรรมการวชาการระหวางประเทศ ของอโคโมสวาดวยการสอความหมายและการน าเสนอ (ICIP) 10 เมษายน 2550

นบต งแตอโคโมสไดกอต ง ขนใน พ.ศ. 2508 (ค.ศ. 1965) ในฐานะองคกรวชาชพ ดานมรดกวฒนธรรมทอทศตนในการศกษาคนควา จ าท า เอกสาร และปกปองคมครอง แหลงมรดกวฒนธรรม อโคโมส ไดพยายามทจะเผยแพรจรรยาบรรณในการอนรกษในกจกรรมตาง ๆ ขององคกร และสงเสรมความประทบใจของสาธารณชนทมตอมรดกของมนษยชาต ทเปนวตถในรปแบบทหลากหลายตามท เวนชชารเตอร (ค.ศ. 1964) ไดกลาวไววา “มความจ าเปนทหลกการอนเปนแนวทางในการสงวนรกษาและบรณะอาคารโบราณควรจะไดรบการยอมรบ และวางแนวทางในระดบระหวางประเทศ โดยแตละประเทศจะรบผดชอบในการน าแผนนน

86

ไปใชในกรอบวฒนธรรมและประเพณของตน “กฎบตรตาง ๆ ของอโคโมสหลงจากนน กไดด าเนนตามภารกจดงกลาวในการสรางแนวปฏบตทางวชาชพทตอบสนองตอความทาทายดานตางๆ ของการอนรกษ รวมท งสนบสนนการสอสารอยางมประสทธภาพเกยวกบความส าคญของ การอนรกษมรดกในทกภมภาคของโลก

กฎบตรในการสมยแรกๆ ของอโคโมสไดเนนถงความส าคญในการสอสารสาธารณะ ในฐานะทเปนองคประกอบส าคญของกระบวนการอนรกษในภาพกวาง (โดยเรยกองคประกอบนวา “dissemination การเผยแพร” “popularization-การท าใหเปนทรจก” “presentation-การน าเสนอ” “interpretation-การสอความหมาย”) กฎบตรเหลานนมนยในการยอมรบวา กจกรรมการอนรกษมรดกทกกจกรรม-ภายในแบบแผนทางวฒนธรรมตางๆ ของโลก-มธรรมชาตพนฐานเปนกจกรรม การสอสารจากหลกฐานวตถของชมชนและอารยธรรมในอดตทด ารงอยอยางมากมายหลากหลาย การเลอกสรรวาเรา จะสงวนรกษาสงใด สงวนรกษาอยางไร และจะน าเสนอสงนนๆ ตอสาธารณชนอยางไร เหลานเปนองคประกอบของการสอความหมายของแหลง องคประกอบดงกลาวเปนตวแทนของทศนคตของทกๆ คนวาสงใดมความหมาย สงใดมความส าคญ และเหตใดหลกฐานวตถจากอดตจงควรจะไดรบการสงไปยงอนชนรนหลงเหนไดชดวามความจะเปนทจะระบถงเหตผลอยางชดเจน นยามศพทเฉพาะทมมาตรฐาน และหลกการทไดรบ การยอมรบในทางวชาชพเกยวกบ การสอความหมายและการน าเสนอ เมอไมกปทผานมา การขยายตวอยางกวางขวางของกจกรรม การสอความหมายในแหลงมรดกวฒนธรรมตางๆ และการน าเทคโนโลยการสอความหมายทซบซอน รวมทงกลยทธทางเศรษฐกจส าหรบการตลาดและการจดการ แหลงมรดกวฒนธรรมไดกอใหเ กดปมปญหาใหมๆ และกระตนใหเ กดค าถามอนเปนแกนหลกของเปาหมายท ง ดานการอนรกษและการสรางความประทบใจในแหลงมรดกวฒนธรรมตอสาธารณชนขนทวโลก ไดแก อะไรคอเปาหมายทเปนทยอมรบ และยอมรบได ส าหรบการสอความหมายและการน าเสนอแหลงมรดกวฒนธรรม

- หลกการใดทจะสามารถชวยก าหนดวาเทคนคและวธการใดจะเหมาะสมในบรบทตางๆ ของวฒนธรรมและมรดก

- ขอพจารณาดานจรรยาบรรณและวชาชพใด ทจะชวยสรางสรรคการสอความหมาย และการน าเสนอไมวาจะเปนในรปแบบและเทคนคใด

ดงนนวตถประสงคของกฎบตรน คอการก าหนดหลกการพนฐานในการสอความหมาย และการน าเสนอในฐานะทเปนสวนประกอบส าคญของความพยายามในการอนรกษ และในฐานะ ทเปนวถทางในการสงเสรมความประทบใจและความเขาใจของสาธารณชนทมตอแหลงมรดก

87

วฒนธรรมน คอการสอความหมายและการน าเสนอ ณ แหลงมรดกวฒนธรรม หรอในพนททอยตด กบแหลง

ค าจ ากดความ เพอใหเปนไปตามวตถประสงคของกฎบตรน Interpretation (การสอความหมาย) หมายถง กจกรรมทงหมดทมเจตนาเพอสงเสรม

การรบรของสาธารณชนและเสรมสรางความเขาใจตอแหลงมรดกวฒนธรรม ทงนรวมถงสงพมพ ทางวชาการทวไปและการบรรยายสาธารณะ อปกรณทตดต งในแหลง โปรแกรมการศกษา ท งอยางเปนทางการและไมเปนทางการ กจกรรมชมชน และการศกษาคนควา การฝกอบรม และการประเมนกระบวนการสอความหมายนนๆ เอง

Presentation (การน าเสนอ) มความหมาย ทเนนเฉพาะดานการสอสารเนอหาของแหลงมรดกวฒนธรรมอยางมการวางแผนทรดกม โดยผานการเรยบเรยงขอมล การเขาถงทางกายภาพ และโครงสรางพนฐานดานการสอความหมาย ณ แหลงมรดกวฒนธรรม ทงน การน าเสนอสามารถ ท าไดโดยวธการทางเทคนคตางๆ ซงรวมถง (แตไมบงคบวาจะตองเปน) องคประกอบตางๆ อาท ปายแสดงขอมล การจดแสดงแบบพพธภณฑ การจดทวรเดนชมอยางเปนทางการ การบรรยาย และการน าเทยวและการน าเสนอดวยสอมลตมเดยค าจ ากดความ เพอใหเปนไปตามวตถประสงค ของกฎบตรนคอ

Interpretive Infrastructure (โครงสรางพนฐานดานการสอความหมาย) หมายถง วตถทตดตงกบ สงอ านวยความสะดวก และพนทตางๆ ในแหลงมรดกวฒนธรรม ทสามารถใชสอยเพอวตถประสงคดานการสอความหมายและการน าเสนอ

Site Interpreter (ผสอความหมาย-วทยาการประจ าแหลง) หมายถง เจาหนาทหรออาสาสมคร ณ แหลงมรดกวฒนธรรม ทงทท า หนาทชวคราวหรอถาวร ทมหนาทสอสารขอมลเกยวกบคณคา และความส าคญของแหลงสสาธารณชน

Cultural Heritage Site (แหลงมรดกวฒนธรรม) หมายถงบรเวณ ภมทศนธรรมชาต แหลงตงถนฐาน กลมสถาปตยกรรม แหลงโบราณคด หรอสงกอสรางทเปนทรจกและสวนมากจะเปนสถานททไดรบการคมครองโดยกฎหมาย ในฐานะทมความส าคญดานประวตศาสตรและวฒนธรรม 13.1 วตถประสงค

โดยตระหนกวาการสอความหมายและการน าเสนอเปนสวนหนงของกระบวนการอนรกษและจดการมรดกวฒนธรรม กฎบตรนจงไดก าหนดหลกการส าคญ 7 หลกการ ซงจะเปนพนฐานของการสอความหมายและการน าเสนอทเหมาะสมในสภาพการณตางๆ ไมวาจะเปน การสอความหมายและการน าเสนอในรปแบบใดหรอดวยสอแบบใด

88

หลกการท 1 : Access and Understanding (การเขาถงและการท าความเขาใจ) หลกการท 2 : Soundness of Information Sources (ความเชอถอไดของแหลงขอมล) หลกการท 3 : Attention to Setting and Context (การใหความสนใจกบสภาพโดยรอบ

และบรบท) หลกการท 4 : Preservation of Authenticity (การสงวนรกษาความเปนของแท) หลกการท 5 : Planning for Sustainability (การวางแผนเพอความย งยน) หลกการท 6 : Concern for Inclusiveness (การค านงถงความเปนองครวม) หลกการท 7 : Importance of Research, Evaluation, and Training (ความส าคญของ

การศกษาวจย การประเมน และการฝกอบรม) ตามหลกทง 7 หลกการดงกลาว วตถประสงคของกฎบตรนจงเปนไปเพอ

1) Facilitate understanding and appreciation อ านวยความสะดวกในการท า ความเขาใจ และสรางความประทบใจ ในแหลงมรด าว ฒนธรรม และสรางความตะหนก ตอสาธารณชนในความจ าเปนทจะตองปกปองและอนรกษแหลงมรดกวฒนธรรม

2) Communicate the meaning สอความหมาย ของแหลงมรดกวฒนธรรมดวย การรบรองความส าคญของแหลงอยางรดกม และเปนลายลกษณอกษร โดยวธทางวทยาศาสตรและวชาการทเปนทยอมรบ รวมถงวฒนธรรมประเพณทด ารงอย

3) Safeguard the tangible and intangible values ปกปองคณคาทจบตองได และจบตองไมไดของแหลงมรดกวฒนธรรมในสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและทางวฒนธรรมของแหลงมรดกและในบรบททางสงคม

4) Respect the authenticity เคารพความเปนแหลงมรดกวฒนธรรม โดยสอถงเนอหาทางประวตศาสตรและคณคาทางวฒนธรรมของแหลง และปกปองแหลงจากผลกระทบ ทเกดจากโครงสรางพนฐานดานการสอความหมายทไมเหมาะสม

5) Contribute to the sustainable conservation สนบสนนการอนรกษอยางย งยนของแหลงมรดกวฒนธรรม โดยการสงเสรมความเขาใจของสาธารณชนตอความพยายามในการอนรกษทด าเนนมาอยางตอเนอง และตองจดใหมการบ ารงรกษาและปรบปรงขอมลของโครงสรางพนฐาน ดานการสอความหมายในระยะยาว

6) Encourage inclusiveness สนบสนนความเปนองครวม ในการสอความหมายของแหลงมรดกวฒนธรรม โดยอ านวยความสะดวกใหผมสวนไดสวนเสยและชมชนทเกยวของไดเขามามสวนรวมในการพฒนาและการด าเนนการตามโปรแกรมการสอความหมาย

89

7) Develop technical and professional standards พฒนามาตรฐานดานเทคนคและวชาชพส าหรบการสอความหมายของมรดก และการน าเสนอรวมทงเทคโนโลย การศกษาวจย และการฝกอบรม มาตรฐานดงกลาวนน จะตองมความเหมาะสมและย งยนในบรบททางสงคม

13.2 หลกการ หลกการท 1 : Access and Understanding (การเขาถงและการท าความเขาใจ) โปรแกรม

การสอความหมายและการน าเสนอไมวาจะเปนในรปแบบใดทเหมาะสมและย งยน ควรจะม ความสะดวกตอสาธารณชนในการเขาถงแหลงมรดกวฒนธรรมทงทางกายภาพและทางองคความร

1.1 การสอความหมายและการน าเสนอทมประสทธภาพควรจะสรางเสรมประสบการณ เพมพนความเคาพรและความเขาใจของสาธารณชน และสอสารถงความส าคญของการอนรกษแหลงมรดกวฒนธรรม

1.2 การสอความหมายและการน าเสนอควรจะสงเสรมใหบคคลและชมชน ไดค านงถงความรบรของตนเองทมตอแหลง และสรางความสมพนธอยางมความหมายกบแหลงโดยใหภมร รวมท งสภาพความจรง โดยความมเปาหมายทจะกระตนใหเกดความสนใจและ การเรยนรสบเนองตอไป

1.3 โปรแกรมการสอความหมายและการน าเสนอควรจะระบและประเมนผรบขอมลทงในดานจ านวนประชากร และดานวฒนธรรม อกทงจะตองพยายามอยางยงยวดในการสอสารถงคณคาความส าคญของแหลงใหเขาถงผรบขอมลทหลากหลาย

1.4 ความหลากหลายของภาษาในกลมผเขาชมแหลงและชมชนทเกยวของกบแหลง ควรจะน ามาเปนประเดนพจารณาส าหรบโครงสรางพนฐานดานการสอความหมาย

1.5 กจกรรมการสอความหมายและการน าเสนอในรปแบบตางๆ ควรมสวน ทสาธารณชนสามารถเขาถงไดทางกายภาพดวย

1.6 ในกรณทการเขาถงแหลงทางกายภาพถกจ ากดเนองจากประเดนการอนรกษ ความออนไหวทางวฒนธรรม การใชสอยทถกปรบเปลยนไป หรอดวยประเดนความปลอดภย ควรจะจดใหมการสอความหมายและการน าเสนอนอกแหลง

หลกการท 2: Information Sources (แหลงขอมล) การสอความหมายและการน าเสนอ ควรจะตงอยบนพนฐานของหลกฐานทรวบรวมขนดวยวธการทางวทยาศาสตรและทางวชาการ ทเปนทยอมรบ รวมถงวฒนธรรมประเพณทด ารงอย

2.1 การสอความหมายควรจะประกอบดวยขอมลทงแบบมขปาฐะและขอมลทเปนลายลกษณอกษรหลกฐานทเปนวตถ รปแบบประเพณ และความหมายตางๆ ทผกพนอยกบแหลงอกทงจะตองมการระบถงแหลงทมาของขอมลเหลานนอยางชดเจน

90

2.2 การสอความหมายควรจะอยบนพนฐานของการศกษาคนควาแหลงและสภาพแวดลอมโดยละเอยด และโดยศาสตรทหลากหลายแตกจะตองตระหนกวา การสอความหายทมคณคาจะตองรวมถงการพจารณาสมตฐานทางประวตศาสตร ต านานพนบาน และเรองเลาตางๆ ดวย

2.3 ในแหลงประวตศาสตรทการเลาเรองราวแบบพนบาน หรอความทรงจ าของ ผมสวนรวมในประวตศาสตรเปนแหลงขอมลทส าคญเกยวกบความส าคญของแหลง โปรแกรม การสอความหมายผนวกแหลงขอมลเหลานเขาไปดวย ไมวาจะโดยทางออมผานทางโครงสรางพนฐานทางการสอความหมายหรอโดยผานทางการมสวนรวมของสมาชกชมชนทเกยวของในรปแบบของวทยากรประจ าแหลงการปฏสงขรณภาพของแหลง ไมวาจะโดยศลปน สถาปนก หรอนกสรางหนจ าลองคอมพวเตอร ควรจะมพนฐานอยบนการวเคราะหดานสภาพแวดลอม ดานโบราณคดดานสถาปตยกรรม และขอมลทางประวตศาสตรอยางละเอยดและเปนระบบ รวมทง การวเคราะหแหลงขอมลทเปนลายลกษณอกษร มขปาฐะ สญลกษณ และภาพถาย แหลงขอมลเหลาน นจะตองไดรบการบนทกไวอยางชดเจน และเมอมการปฏสงขรณภาพขนมาใหม จากแหลงขอมลเดม ภาพใหมนนจะตองไดรบการน าเสนอเพอเปรยบเทยบกบการปฎสงขรณภาพ ครงกอน

2.4 กจกรรมการสอความหมายและการน าเสนอ รวมท งแหลงการศกษาและแหลงขอมลทน ามาใชเปนพนฐานในการจดกจกรรมเหลานนควรจะไดรบการบนทกและจดเกบไวเพอการอางองและการพจารณาในอนาคต

หลกการท 3 : Context and Setting (บรบทและสภาพโดยรอบ) การสอความหมาย และการน าเสนอของแหลงมรดกวฒนธรรม ควรจะมความสมพนธเกยวเนองในระดบกวาง กบบรบทและสภาพโดยรอบทางสงคม วฒนธรรม ประวตศาสตร และธรรมชาต

3.1 การสอสารความหมายควรจะคนควาถงความส าคญของแหลงในบรบท ทหลากหลายของประวตศาสตรการเมอง จตวญญาณ และศลปะ อกทงจะตองพจารณาทกแงมมของความส าคญของแหลงไดแก แงวฒนธรรม สงคม และสภาพแวดลอม

3.2 การสอความหมายสสาธารณะของแหลงมรดกวฒนธรรม ควรจะตองม การจ าแนกและระบอยางชดเจนถงอายสมยของชวงเวลาทแหลงนนๆ ไดมววฒนาการมาและอทธพลตางๆ ทมตอววฒนาการของแหลงชวงสมยตางๆ ทมผลตอความส าคญของแหลงจะตองไดรบการเคารพ

3.3 การสอความหมายควรใหความส าคญกบกลมตางๆ ทมผลตอความส าคญ ดานประวตศาสตรและวฒนธรรมของแหลงดวย

91

3.4 ภมทศนโดยรอบแหลง สภาพแวดลอมทางธรรมชาต และสภาพทางภมศาสตรนนเปนสวนหนงของความส าคญทางประวตศาสตรและวฒนธรรมของแหลง ดงนนจงควรใหความส าคญกบสงเหลานในการสอความหมายดวย

3.5 องคประกอบทจบตองไมไดของมรดกในแหลง อาท แบบแผนทางวฒนธรรม และจตวญญาณ เรองเลา ดนตร ระบ า ละคร วรรณกรรม ทศนศลป ธรรมเนยมเฉพาะบคคล และอาหาร ควรจะไดรบการใหความส าคญและรวมอยในการสอความหมายดวย

3.6 ความส าคญขามวฒนธรรมของแหลงมรดก เชนเดยวกบมมมองตางๆ เกยวกบ เรองดงกลาวทวางพนฐานอยบนการศกษาทางวชาการ บนทกโบราณ และรปแบบประเพณทด ารงอยควรจะน ามาพจารณาในการจดท าโปรแกรมการสอความหมาย

หลกการท 4 : Authenticity (ความเปนของแท) การสอความหมายและการน าเสนอ แหลงมรดกวฒนธรรมจะตองเคารพตอหลกการพนฐานของความเปนของแทตามสาระ ของ Nara Document (1994)

4.1 ความเปนของแท คอความหวงใยทเกยวของกบชมชนมนษย เชนเดยวกบหลกฐานวตถทคงเหลออยการออกแบบโปรแกรมการสอความหมายจงควรเคารพหนาทใชสอยตามรปแบบประเพณทางสงคมของแหลง อกทงกจกรรมทางวฒนธรรมและความภาคภมใจของประชาชนในทองถนและชมชนทเกยวเนอง

4.2 การสอความหมายและการน าเสนอควรเออประโยชนตอการอนรกษความเปนของแทของแหลงมรดกวฒนธรรมโดยสอสารถงความส าคญของแหลงโดยไมกอใหเกดผลกระทบทางลบตอคณคาทางวฒนธรรมของแหลง หรอท าใหเกดการเปลยนแปลงเนอหาของแหลงอยางทไมสามารถท าใหกลบคนดงเดมได

4.3 โครงสรางพนฐานดานการสอความหมายทมองเหนได (อาทเชน ซมทางเดน และปายสอความหมาย) ตามทเหนวาเหมาะสมและมความจ าเปนจะตองมความละเอยดออนตอรปลกษณะสภาพโดยรอบ และความส าคญดานวฒนธรรมและธรรมชาตของแหลงในขณะทตวโครงสรางกจะตองมองเหนไดอยางชดเจน

4.4 กจกรรมการสอความหมายตางๆ ทจดขนในแหลง อาท คอนเสรต การแสดงประเภทละคร ฯลฯ ทเหนวาเหมาะสมและมความออนไหวตอรปลกษณะของแหลง จะตองม การวางแผน อยางรดกม เพอไมใหเกดการรบกวนตอประชาชนในทองถน อกทงสภาพแวดลอมทางกายภาพเกดขนนอยทสด

92

หลกการท 5 : Sustainability (ความย งยน) แผนการสอความหมายส าหรบแหลงมรดกวฒนธรรมจะตองมความละเอยดออนตอสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและวฒนธรรมของแหลง โดยมความย งยนดานสงคม การเงน สภาพแวดลอมเปนสวนหนงของเปาหมายหลก

5.1 การพฒนาการด าเนนการโปรแกรมการสอความหมายและการน าเสนอควรจะเปนหนงในองครวมของการวางแผน การงบประมาณ และกระบวนการจดการแหลงมรดกวฒนธรรม

5.2 ผลทคาดหมายจากโครงสรางพนฐานดานการสอความหมายและจ านวนผเขาชมแหลงคณคาทางวฒนธรรม ลกษณะทางกายภาพ ความสมบรณ และสภาพแวดลอมทางธรรมชาตของแหลงจะตองน ามาพจารณาทงหมด ในการประเมนผลกระทบของมรดกวฒนธรรม

5.3 การสอความหมายและการน าเสนอควรตอบสอนงวตถประสงคดานการศกษา และวฒนธรรมในระดบกวาง ความส า เรจของโปรแกรมการสอความหมายจะตองไมพจารณาเฉพาะในแงจ านวนผเขาชมหรอรายไดแตเพยงอยางเดยว

5.4 การสอความหมายและการน าเสนอควรจะเปนสวนหนงในองครวมของกระบวน การอนรกษ สงเสรมตระหนกรของสาธารณชนตอปญหาดานการอนรกษทแหลงนนๆ ประสบอย และอธบายถงความพยายามในการปกปองความสมบรณทางกายภาพของแหลงไว

5.5 องคประกอบทางเทคนคหรอเทคโนโลยใดๆ ทไดก าหนดใหเปนสวนหนง ของโครงสรางพนฐานทางการสอความหมายแบบถาวรของแหลงควรจะมการออกแบบและกอสรางในแบบทสมารถบ ารงรกษาไดอยางมปะสทธภาพและตอเนอง

5.6 กจกรรมดานการสอความหมายควรพงเปาไปทการใหประโยชนตอชมชนของแหลงนนในดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม อยางยตธรรมและย งยนในทกระดบ และเพอใหบรรลเปาหมายดงกลาวจะตองสนบสนนใหมการฝกอบรมและจดจางวทยากรประจ าแหลงจากคนในชมชนของแหลงนนๆ

หลกการท 6 : Inclusiveness (ความเปนองครวม) การสอความหมายและการน าเสนอ แหลงมรดกวฒนธรรมจะตองเปนผลของการรวมมอกนอยางมคณคาความหมายระหวางนกวชาชพดานมรดกชมชนทเกยวเนอง และผมสวนไดสวนเสยอน ๆ

6.1 ความเชยวชาญของหลากหลายสาชาวชาชพ อาท นกวชาการ ผเ ชยวชาญ ดานการอนรกษหนวยงานของรฐ ผจ ดการแหลง ผประกอบการทองเทยว และวชาชพอนๆ ควรจะบรณาการอยในการจดท าโปรแกรมการน าเสนอ

93

6.2 สทธตามประเพณ ความรบผดชอบ และผลประโยชนของเจาของทรพยสน ผอยอาศยในบรเวณใกลเคยง และชมชนทเกยวเนองควรไดรบการใหความส าคญและเคารพใน การวางแผนโปรแกรมการสอความหมายและการน าเสนอแหลง

6.3 แผนการขยายหรอทบทวนโปรแกรมสอความหมายและการน าเสนอควรจะเปดใหสาธารณชนใหความเหนและมสวนรวม ซงเปนสทธและความรบผดชอบของทกคนทจะเปดเผยความเหนและมมมองของตนใหเปนทรบร

6.4 เนองจากปญหาดานสทธของทรพยสนทางปญญาและวฒนธรรมตามรปแบบประเพณมความเกยวพนเปนพเศษกบกระบวนการสอความหมายและการสอสารออกมาดวยสอตางๆ (อาทสอมลตมเดยทน าเสนอในแหลง สอดจตอล และสงพมพ) กรรมสทธตามกฎหมายและสทธในการใชภาพ ขอความ และวตถในการสอความหมายอนๆ ควรจะไดมการปรกษาหารอและระบใหชดเจนลงไปในกระบวนการวางแผน

หลกการท 7 : Research, Evaluation, and Training (การศกษาวจย การประเมนผล และการฝกอบรม) การศกษาวจย การฝกอบรม และการประเมนผลอยางตอเนอง เปนองคประกอบส าคญของการสอความหมายแหลงมรดกวฒนธรรม

7.1 การสอความหมายของแหลงมรดกวฒนธรรมไมควรจะพจารณาวาเสรจสมบรณ เมอการจดท าโครงสรางพนฐานดานการสอความหมายเสรจเรยบรอยแลว การศกษาคนควา และการปรกษาหารออยางตอเนองเปนสงส าคญในการขยายผลความเขาใจและความประทบใจ ในความส าคญของแหลง และควรจะเ ปนองคประกอบทบรณาการอย ใน โปรแกรม การสอความหมายทกโปรแกรม

7.2 โปรแกรมการสอความหมายและโครงสรางพนฐานควรจะมการออกแบบ และกอสราง ใหเหมาะกบการปรบปรงแกไข และ/หรอ เพมเตมไดเปนระยะๆ

7.3 โปรแกรมการสอความหมายและการน าเสนอรวมทงผลกระทบทางกายภาพ ทโปรมแกรมเหลาน นมตอแหลงควรจะมการตดตามและประเมนผลอยางตอเนอง อกท ง ควรมการเปลยนแปลงเปนครงคราวบนพนฐานของการวเคราะหทางวทยาศาสตรและทางวชาการ รวมถงเสยงสะทอนจากประชาชน ผเขาชมและสมาชกของชมชนทเกยวเนอง เชนเดยวกบผเชยวชาญดานมรดกวฒนธรรมควรจะเขามามสวนรวมในกระบวนการประเมนผลนดวย

7.4 โปรแกรมการสอความหมายทกโปรแกรมควรจะไดรบการพจารณาวาเปน แหลงการศกษาแหลงหนง และการออกแบบโปรแกรมนนๆ ควรใหความส าคญกบความเปนไปได ทจะน าไปใชในหลกสตรการเรยนการสอนของโรงเรยน สอดานการสอสารและขอมล กจกรรมพเศษการจดงาน และงานอาสาสมครตามฤดกาล

94

7.5 การฝกอบรมนกวชาชพผมคณวฒเฉพาะดานในการสอความหมายและน าเสนอ มรดกวฒนธรรม อาทการสรางสรรคเนอหา การจดการ เทคโนโลย การน าเทยว และการศกษา ถอเปนวตถประสงคอนส าคญยง ยงไปกวานน โปรแกรมการศกษาพนฐานดานการอนรกษควรผนวก เอาองคประกอบของการสอความหมายและการน าเสนอเขาไวในหลกสตรดวย

7.6 ความรวมมอระหวางประเทศ รวมทงการแลกเปลยนประสบการณมความส าคญอยางยงตอการพฒนาและธ ารงรกษามาตรฐานดานวธการและเทคโนโลยการสอความหมาย เพอเปาหมายดงกลาว การประชมระหวางประเทศ การประชมเชงปฏบตการ และการแลกเปลยนเจาหนาทระดบวชาชพรวมถง การประชมในระดบชาตและระดบภมภาคควร ไดรบการสนบสนน กจกรรมเหลานจะสรางโอกาสในการแลกเปลยนขอมลกนอยางสม าเสมอเกยวกบความหลากหลายของวธการสอความหมาย รวมทงประสบการณในภมภาคและวฒนธรรมทแตกตางกน

7.7 โปรแกรมและคอรสการฝกอบรมทจดขนในแหลงควรพฒนาขนโดยมวตถประสงคในการใหขอมลททนสมยเกยวกบพฒนาการใหมๆ นวตกรรมในแหลงตอเจาหนาทดานมรดกและการสอความหมายในทกระดบ รวมทงชมชนทเกยวเนองและชมชนเจาของพนท

13.3 หลกเกณฑในการพจารณาคณคาความเปนมรดกโลกทางวฒนธรรม 1) Represent a masterpiece of human creative genius; or เปนผลงานชนเอกทแสดง

อจฉรยภาพในทางสรางสรรคของมนษยชาต หรอ 2) Exhibit an important interchange of human values over a span of time or within

a cultural area of the world, on developments in architecture or technology, monumental arts, town-planning or landscape design; or แสดงใหเหนถงการแลกเปลยนคณคาของมนษยขาวชวงเวลา หรอภายในเขตพนทวฒนธรรมใดใดในโลก ในดานพฒนาการทางสถาปตยกรรม หรอ เทคโนโลย งานศลปะขนาดใหญ การวางผงเมอง หรองานออกแบบภมทศน หรอ

3) Bear a unique or at least exceptional testimony to a cultural tradition or to a civilization which is living or which has disappeared; or เปนพยานหลกฐานเพยงหนงเดยว หรออยางนอยเปนอนทส าคญยงของประเพณ อารยะธรรมทยงด ารงอย หรอทไดสญหายไปแลว หรอ

4) Be an outstanding example of a type of building or architectural or technological ensemble or landscape which illustrates (a) significant stage (s) in human history.

5) เ ปนตวอยา ง ท โดด เ ดนของ รปแบบอาคาร หรอ สถาปตยกรรม ห รอ สถาปตยกรรม หรอเทคโนโลย หรอ ภมทศน ซงแสดงถงยคสมยใดทส าคญ ในประวตศาสตรของมนษยชาต หรอ

95

6) Be an outstanding example of a traditional human settlement or land-use which is representative of a culture (or cultures), especially when it has become vulnerable under the impact of irreversible change; or เปนตวอยางทโดดเดนของการตงถนฐานของมนษยตามประเพณ หรอของการใชทดนทเปนตวแทนของวฒนธรรมหนงหรอหลายวฒนธรรม โดยเฉพาะอยางยงเมอไดกลายเปนสงทเปราะบางภายใตความกดดนของการเปลยนแปลงทไมอาจคนสภาพไดอก หรอ

7) Be an directly or tangibly associated with events or living traditions, with ideas, or with beliefs, with artistic and literary works of outstanding universal significance มความเกยวของโดยตรงหรอสมผสไดรบเหตการณ หรอประเพณทยงสบตอกนมา หรอกบความคดหรอความเชอ กบงานศลปะ และวรรณกรรมทมความโดดเดนส าคญเปนเลศขอ 78 มรดกทมคณคาจะตองมความเปนของแท ความครบถวน และมการคมครอง แผนการจดการทเหมาะสม

13.4 เกณฑทสามารถน ามาใชชวดคณคาทางวฒนธรรม ความเปนของแท (Authenticity) และความครบถวน (Intenrity) ความเปนของแท ตามทอางองจาก The Nara Document on Authenticity 1994 ซงเปน

ทยอมรบกน โดยสากลนบต งแตการลงมตในทประชมมรดกโลก ครงท 18 ซงจดขนทภเกต ประเทศไทยในป ค.ศ. 1994 นน ระบวา “การตดสนใจความเปนของแท สามารถเชอมโยงไดกบคณคาของโบราณสถานทหลากหลายของแหลงทมาของขอมลดวยเหตทความเปนของแทนนขนอยกบธรรมชาตของมรดกทางวฒนธรรมและบรบททางวฒนธรรม ซงถกน าเสนอในรปแบบทหลากหลายเชนกน ไดแก รปทรงแนวคดในการออกแบบ วสด การใชงาน ประโยชนใชสอย ประเพณและเทคนค สถานทต ง และสภาพโดยรอบ จตวญญาณ ความรสก การใชแหลงขอมลดงกลาวจะน ามาซงการศกษาทางมรดกวฒนธรรมทงในเรองของศลปกรรม ประวตศาสตร สงคมและวชาการ โดยทวไปการตรวจสอบระดบความเปนของแทของมรดกสงกอสราง อาจแบงออกไดเปน

1) ความเปนของแท ของการออกแบบ รวมความถงลกษณะหรอองคประกอบ ทแสดงถงการออกแบบทางศลปกรรม สถาปตยกรรม วศวกรรม และประโยชนการใชสอย ใหตรวจสอบวารปราง รปทรง ลกษณะการออกแบบของมรดกสงกอสรางนนๆ ยงคงเปนแบบดงเดม ยงมความเปนของแทหรอไม ความเปนของแทของวสด ไดแกวสดในการกอสรางอาคาร ใหตรวจสอบวายงมสวนทเปนวสดเดมของแทมากนอยเพยงใด มการใชวสดใหมโดยเคารพตอวสดด งเดมดวยท าใหสามารถแยกแยะไดหรอไมความเปนของแทของชางฝมอ ท งในสวนของงานกอสรางและการตกแตงแสดงถงเทคนคและวธการของชางในการกอสราง ประดบประดา ตลอดจนการอนรกษใหตรวจสอบวาฝมอชางของแทยงคงเหนไดอยหรอไมในปรมาณมากนอยเทาใด

96

ความเปนของแทของสภาพโดยรอบ (setting) คอแหลงทตงสภาพโดยรอบของมรดกสงกอสราง ยงมความเชอมตอกบชวงเวลาของการกอสรางมรดกสงกอสราง ภมทศนประวตศาสตร หรอ เมองโบราณนนหรอไม ใหดสภาพโดยรอบนนยงมลกษณะทสมพนธกบมรดกสงกอสราง อยหรอไม นอกจากลกษณะทางกายภาพ ยงรวมถงความเปนของแทของประโยชนใชสอย ประเพณ ภาษา วฒนธรรมทจบตองไมไดจตวญญาณ ความรสก

2) ความครบถวน ในทนหมายถงครบถวนขององคประกอบของโบราณสถานท ผสานกลมกลนกน ทงทเปนสงกอสรางและองคปะกอบของสภาพโดยรอบทมความเกยวของกน ในฐานะทเปนสวนหนงของคณคาทางวฒนธรรม การพจารณาวา อาคารหรอมรดกสงกอสรางนนๆ มคณคาหรอไมนอกจากวดดวยความเปนของแทแลวจงตรวจสอบดวยวาไดมการพจารณาครอบคลมองคประกอบทเกยวของกบแหลงนนอยางครบถวนหรอยง มการก าหนดขอบเขตพนทโบราณทสอดคลองกบคณคาของสงกอสรางนนหรอไม

คณภาพของขอมล (Quality) นอกจากนจากกรณของมรดกสงกอสรางทอาจจะม การเปลยนแปลงลกษณะทางกายภาพไปจากเดม ดวยการด าเนนการในอดตไมวาจะเปนการตอเตมหรอรอถอนในการใชสอย ตามสมยนยม หรอตามความตองการของผครอบครองในชวงเวลาทผานมาตลอดจนการอนรกษ หรอการปฎสงขรณรอฟนรปแบบดงเดมกลบมาอกครง การทจะพจารณาวาลกษณะแหงการกอสรางของอาคารมประโยชนในทางศลปะ ประวตศาสตร หรอโบราณคดหรอไมนน ยงขนอยกบความนาเชอถอและความครบถวนทางขอมล การบนทกสภาพหลกฐานทมอยกอนการด าเนนการคณภาพของขอมลหลกฐานทใชในการวเคราะหเพอรอฟนรปแบบดงเดมแนวคดนเปนทยอมรบโดยสากลดงปรากฏในเอกสารทเกยวของกบมรดกทางวฒนธรรมและ กฎบตรตางๆ 13.5 มาตรการในการรกษาคณคาของมรดก

การคมครอง (protection) และการจดการ (management) มาตรการทางกฎหมายบญญตกฎระเบยบตางๆ เชน พระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถ และพพธภณฑ สถานแหงชาต พระราชบญญตควบคมอาคาร ขอบญญตทองถนตางๆ ระเบยบกรมศลปากรวาดวยการอนรกษโบราณสถาน

การก าหนดขอบเขตพนททจะปกปองคมครอง Boundaries – Core Zone (สผ. เรยก พนทสงวน) Buffer Zone เขตพนทโดยรอบพนทมรดกทมการควบคมเพอปกปองคณคาของมรดก (สผ. เรยก พนทอนรกษ) การวางระบบการจดการ เชนการจดท าแผนบรหารจดการ แผนแมบท การอนรกษและพฒนา ขอ 119 (ขอสดทาย) ย าในเรอง การใชสอยอยางย งยน (Sustainable use) ค านงถง เรองการรกษาสภาพแวดลอมและการสบสานทางวฒนธรรม

97

กฎบตรระหวางประเทศวาดวยเรองการทองเทยวทางวฒนธรรม 1. เนองดวยการทองเทยว คอ หนทางหลกแหงการแลกเปลยนทางวฒนธรรม

การอนรกษจะตอง สรางโอกาสใหทงประชาชนในทองถน และผมาเยอนไดมประสบการณรบร และเขาใจในมรดกและวฒนธรรมของชมชนตางๆ ทหลากหลาย

1.1 มรดกทางวฒนธรรม ซงเปนประจกษพยานของพฒนาการทางประวตศาสตร ไดมบทบาทส าคญในวถชวตรวมสมยทสาธารณชนจะตองเขาถง รบรได การทจะปกปองคมครองและอนรกษหลงฐานทางภายภาพของโบราณสถานทยงคงอย จตวญญาณขนบธรรมเนยมทสบทอด รวมทงบรบททเกยวของในภาพรวมทงหมดไดนน จะตองสรางความเขาใจและท าใหเกดความตระหนกในคณคาความส าคญของมรดกทางวฒนธรรมในกลมประชาชนในทองถนและผมาเยอน ดวยลกษณะทมความสมดลและปรบใชตามสถานภาพทเปนอย

1.2 ลกษณะเฉพาะของท งมรดกทางธรรมชาตและวฒนธรรม มระดบของความส าคญทแตกตางกน ในขณะทบางแหลงมคณคาความส าคญอยางยงในระดบโลก กยงมแหลงอนๆ ทมคณคาเพยงในระดบชาต ระดบภมภาค และระดบทองถน การสอความหมายตางๆ จะตองน าเสนอถงความแตกตางของระดบความส าคญน แกประชาชนในทองถนและผมาเยอนดวยวธการใชสอ รปแบบการศกษาและเทคโนโลยในปจจบนทมความเหมาะสม

1.3 กจกรรมการสอความหมายนจะตองสนบสนนใหสาธารณชนไดตระหนกถงคณคาและใหความรวมมอชวยเหลออนจะสงผลใหมรดกทงทางธรรมชาตและวฒนธรรมด ารงอยสบตอไป

1.4 กจกรรมการสอความหมาย ควรน า เสนอความส าคญของแหลงโบราณสถาน วฒนธรรมประเพณทปฏบตกนอย ตงแตอดตในยคสมยตางๆ และในทองทภมภาคตางๆ โดยไมละเลยถงวฒนธรรมและภาษาของชนกลมนอย ผมาเยอนควรไดรบขอมลของคณคาทางวฒนธรรมทแตกตาง อนเปนตวก าหนดลกษณะเฉพาะของมรดกทางวฒนธรรมนนๆ 2. ความสมพนธระหวางมรดกทางวฒนธรรม และการทองเทยว มความเปนไปดวยความรวดเรว จนอาจกอใหเกดความขดแยงทางคณคาขน จงควรมการจดการในรปแบบทย งยน เพอใหสบทอดแกคนในรนตอไป 2.1 โบร าณสถ าน ม คณค า ส า ห รบ ท ก คนในฐ านะพ น ฐ าน ท ส า คญขอ ง ความหลากหลายทางวฒนธรรมและพฒนาการทางสงคม มาตรการในการปกปองและอนรกษ ในระยะยาวของตวโบราณสถาน โบราณวตถ ประเพณทสบทอดตอมา และความผสานกลมกลนทางทางกายภาพกบสภาพแวดลอมจะตองถอเปนสวนส าคญของนโยบายในการพฒนาทางเศรษฐกจสงคมและการทองเทยวของทองถน

98

2.2 โครงการและกจกรรมการพฒนาทางการทองเทยว จะตองน ามาซงผลลพธ ในทางบวก และกอใหเกดผลกระทบใหนอยทสดตอมรดกทางวฒนธรรม และวถชวตของชมชนทองถนในขณะทพยายามสนองตอความตองการและความปรารถนาของผมาเยอน 2.3 การอนรกษ การสอความหมาย และการพฒนาการทองเทยว ควรตงอย บนพนฐานของความเขาใจในคณคาความส าคญเฉพาะของแหลงมรดกทางวฒนธรรม พรอมดวยการศกษาวจย คนควาขอมลใหมๆ อยางตอเนอง ถอเปนสวนส าคญของความเขาใจและซาบซง ในคณคาของมรดกทางวฒนธรรม 2.4 การอนรกษไวซงความเปนของแทด งเดมของโบราณสถาน ถอเปนสงส าคญ เพราะเปนขอแมส าคญทท าใหเกดคณคาทางวฒนธรรม 2.5 โครงการพฒนาการทองเทยว และการกอสรางสงอ านวยความสะดวกตางๆ ตองมการค านงถงมตทางดานสนทรยภาพ ทางดานสงคมและวฒนธรรม ภมทศนทางธรรมชาต และทางวฒนธรรม ลกษณะเฉพาะแหงความหลากหลายทางชวภาพ รวมทงสงแวดลอมทางสายตา ในภาพรวมทกวางทสดของมรดกทางวฒนธรรม ควรคดถงการใชวสดในทองถนเปนอนดบแรก และค านงถงลกษณะทเปนเอกลกษณของสถาปตยกรรมในทองถน 2.6 การสงเสรมและพฒนาการทองเทยวทางวฒนธรรม ตองผานกระบวนการ การวางแผนการจดการ ซงค านงถงคณคาของแหลงมรดกทางวฒนธรรม โดยจ ากด ใหมการเปลยนแปลงสงทมคณคานนใหนอยทสด โดยเฉพาะอยางยงใหค านงถงผลกระทบ ของจ านวนของผมาเยอนทมายงแหลง ความผสานกลมกลน ความสมดลของระบบนเวศ การเขาถงและการคมนาคมขนสง สภาพทางสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรมของชมชนทองถน หากระดบ ของการเปลยนแปลงนนสงใหเกดผลกระทบจนไมอาจจะยอมรบได ขอเสนอในการพฒนา การทองเทยวนนจะตองไดรบการปรบแกไข 2.7 จะตองมการประเมนผล เพอใหทราบถงผลกระทบทเกดเพมมากขนจาก การทองเทยว และการพฒนา 3. การอนรกษและการวางแผนการทองเทยว จะตองเปนหลกประกนแหงประสบการณทคมคาเปนทพงพอใจ และสรางความสขแกผมาเยอน 3.1 การอนรกษและการทองเทยว ควรน า เสนอขอมลทมคณภาพ ทจะสราง ความเขาใจในลกษณะทส าคญของแหลงและความจ า เปนในการปกปองคมครองสงวนรกษาไว เพอใหผมาเยยมชมไดรบอรรถรสจากการทองเทยวในแนวคดและวธการทเหมาะสม 3.2 ผมาเยอนควรไดรบอสระในการเขาชมตามทตองการ แตการก าหนดเสนทาง การเขาชมกอาจมความจ าเปน เพอลดผลกระทบจากการเขาชมน

99

3.3 การเคารพตอสถานทศกดสทธ และขนบธรรมเนยมทเกยวของกบสงเหนอธรรมชาตในแหลงจะตองถกพจารณากอนเปนอนดบแรก ควรมการกระตน เตอนใหผมาเยอน ท าตวใหเจาบานยนดตอนรบ โดยใหความเคารพตอคณคาและวถชวตของชมชนทองถน ถอยหางจากการคาโบราณวตถทผดกฎหมาย ท า ตวใหเจาบานรอคอยทจะใหการตอนรบอกในครงตอไป 3.4 การวางแผนกจกรรมการทองเทยว ควรจดเตรยมความสะดวก สบาย ความปลอดภยและสวสดการทเหมาะสมแกผมาเยอน แตจะตองไมกอใหเกดผลกระทบตอลกษณะทส าคญตลอดจนตอสภาพแวดลอมของแหลง 4. ชมชนและประชาชนในทองถน ควรมสวนรวมในการวางแผนการอนรกษและ จด การการทองเทยว

4.1 ตองเคารพในสทธและความสนใจของชมชนทองถน ส าหรบแหลงทมคณคา ในระดบภมภาคหรอทองถน โดยเจาของสถานทและประชาชนในทองถนทมสวนเกยวของ ดวยการเปดโอกาสใหเขารวมในการก าหนดเปาหมาย วธการนโยบาย และขอบเขตของ การด าเนนการ รวมวางแผนอนรกษ การจดการการน าเสนอ และการสอความหมายของมรดกทางวฒนธรรมของตนในบรษทของการทองเทยว

4.2 ในขณะทส าหรบมรดกทางวฒนธรรมทมคณคาความส าคญในระดบสงเกนกวาทองถน เราควรใหความเคารพในความตองการและความปรารถนาของชมชนทองถน ในการจ ากดหรอจดการการน าเขาไปสกจกรรมทางวฒนธรรมตางๆ 5. กจกรรมการทองเทยวและการอนรกษตองสรางผลตอบแทนแกชมชนทองถน

5.1 นโยบายการอนรกษและการพฒนาการทองเทยว ตองสงเสรมมาตรการใน การกระจายรายไดจากการทองเทยวใหทวถง สมดลท งในระดบประเทศและทองถน ใหชวยยกระดบการพฒนาเศรษฐกจชมชน เพอบรรเทาปญหาความยากจน

5.2 การจดการมรดกทางวฒนธรรมและการทองเทยว ควรจะสรางผลประโยชน ทางเศรษฐกจสงคม และวฒนธรรม ทมการจดสรรแบงปนอยางเทาเทยมไมวาจะเปนชายหรอหญงภายในชมชนทองถนในทกระดบ ผานทางการศกษาอบรมและการสรางงานใหประชาชนในพนทมอาชพทมนคง

5.3 สวนส าคญของรายไดทมาจากการเกบเกยวผลประโยชนของการทองเทยว จะตองถกน ากลบมาใชในการปกปองคมครอง ในการอนรกษ และการเผยแพรน าเสนอขอมล ของแหลง ทงนใหผมาเยอนไดรบรถงการน าเอารายไดจากการเขาชมมาใชใหเปนประโยชน กบมรดกทางวฒนธรรมนนๆ ดวย

100

5.4 จะตองสนบสนนใหมการฝกอบรมและสรางงานมคคเทศกน าชมโบราณสถานใหกบชมชนทองถน เพอพฒนาความรของประชาชนในทองทในอนทจะน า เสนอ และสอความหมายถงสงทมคณคาทางวฒนธรรมของตน

5.5 โครงการการศกษา และการสอความหมายคณคาของมรดกทางวฒนธรรม ทเกดขนภายในชมชนทองถนนนจะตองเออตอการพฒนาคณภาพของขอมลทางวชาการของแหลง ทมงใหประชาชนในทองทไดรจกและเคารพในมรดกทางวฒนธรรมของตน เพอทจะใหม ความสนใจในการอนรกษมรดกเหลานนไวดวยตนเอง

5.6 แผนการจดการทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว จะตองใหความส าคญกบการใหความรและการฝกอบรมของนกการเมอง นกวางแผน นกวจย นกออกแบบ สถาปนก ผตความมรดกทางวฒนธรรม นกอนรกษ และผบรหารทรบผดชอบดานอตสาหกรรมทองเทยว ผใหการสนบสนนในแตละฝาย ควรจะรวมมอกนท า ความเขาใจกบปญหาทอาจเกดขน และชวยกนคดหาหนทางแกไข 6. การสงเสรมการทองเทยว ตองปกปอง และรกษาคณคาลกษณะเฉพาะของมรดก ทงทางธรรมชาตและทางวฒนธรรม

6.1 โครงการสงเสรมการทองเทยว ควรสรางเปาหมายทเปนจรง และใหขอมล แกนกทองเทยว ทมศกยภาพดวยความรบผดชอบเกยวกบลกษณะทเปนเอกลกษณของแหลง และของ ชมชนทองถนเจาของพนท เพอใหผมาเยอนเหลานไดมการวางตวทเหมาะสม

6.2 องครวมของมรดกทางวฒนธรรม จะตองไดรบการคมครองความเปนของแทดงเดมและไดรบการอ านวยความสะดวกในการเขาชมทดขน ในขณะทจ ากดปจจยการเปลยนแปลงทควบคมไมไดใหเหลอนอยทสด และหลกเลยงการกระจกตวของนกทองเทยวในสถานทหนงในจ านวนทมากจนเกนไปในชวงเวลาเดยวกน

6.3 โปรแกรมสงเสรมการทองเทยว ควรมงใหเกดการกระจายผลตอบแทนและบรรเทาปญหาจากสถานททมชอเสยง ทมนกทองเทยวมากนเปนจ านวนมาก โดยสงเสรมให ผมาเยอนไดไปสมผสกบลกษณะเฉพาะของมรดกทางวฒนธรรมและธรรมชาต ทหลากหลาย และกวางขวางขน ในภมภาคหรอทองถน

6.4 การสงเสรมการผลตและจ าหนายผลผลตศลปหตถกรรมพนถน หรอผลตภณฑอนๆ ทอาจชวยกอใหเกดรายไดแกทองถน จะตองอยบนพนฐานของความมเหตผลทางเศรษฐกจชมชน และรบประกนวา บรณาการทางวฒนธรรม ความผสานกลมกลนของแหลงมรดก ทางวฒนธรรม จะไมถกลดระดบลงไป

101

จากทกลาวมาสรปไดวากฎบตรและมาตรฐานระหวางประเทศทเกยวของกบการอนรกษมรดกทางวฒนธรรมในปจจบน จากการท างานรวมกนของอโคโมสและยเนสโก ไดมการปรบปรงความหมายของเมองประวตศาสตรและองคประกอบทตองอนรกษใหมความชดเจนมากขน จากเดมทเนนเฉพาะโบราณสถาน สถาปตยกรรม และแหลงทตง มาเปนการพจารณาภาพรวมทกวางขน โดยครอบคลมถงมตทางดานสงแวดลอมเศรษฐกจ และสงคมทส าคญทสดกคอการใหคนเปนศนยกลางของการอนรกษเมอง เนนการมสวนรวมของผทเกยวของกบทกฝายและการเคารพ ในสทธของผทอยอาศยในพนท การทองเทยวในปจจบนนนไมเพยงแตเดนทางภายในประเทศเทานนแตการเดนทางเพอทองเทยวระหวางประเทศกเปนทนยมไมแพกน จงเปนเหมอนสงทส าคญ ทท าใหเกดการแลกเปลยนและสรางเสรมความรความเขาใจทางวฒนธรรมระหวางกน ดงนนการท จะรวมกนอนรกษควรทจะตองมความรบผดชอบ และมการจดการกบโอกาสท ดเ ชนน

โดยสงส าคญประการแรก นนคอการสรางเสรมใหเกดความเขาใจระหวางคนในทองถน

และนกทองเทยว มรดกทางธรรมชาตและทางวฒนธรรม จดวาเปนทรพยากรทงทเปนวตถ และจตวญญาณเปนสงทชวยบอกเลาเรองราวทางประวตศาสตรของมวลมนษยต งแตครงอดต

และเปนสงทมบทบาทส าคญในการด าเนนชวตในปจจบน และควรทจะไดมการน าเสนอหรอเผยแพรออกสสาธาณชน การทจะสรางแผนงานเพอเปนการอนรกษและปกปองมรดกทส าคญตางๆ

ไมวาจะเปนโบราณสถานภมปญญาทองถน หรอแมแตว ฒนธรรมรวมสมยทแสดงออก

ใหเหนในปจจบนกควรทจะท าใหเกดความรความเขาใจ และรวมถงการส านกในบญคณ

ของบรรพบรษ โดยการด าเนนการตามแนวทางทเหมาะสมและถกตอง ในมมมองของบคคลแตละคนนน การรบรถงคณคาของมรดกทางธรรมชาต และทางวฒนธรรมนนคอนขางทจะแตกตางกน บางก เรยกวาเปนคานยมสากล คานยมของชาต ของพนท ของทองถนแผนการหรอ แนวทางทจะลงมอปฏบต ควรทจะมความสอดคลองกบความเชอหรอคานยมของคนในทองถน และตวนกทองเทยวดวย รวมทงการกระตนใหเกดความรความเขาใจ จะตองอาศยสอและเทคโนโลยตางๆ ตลอดจนการน าเสนอขอมลขาวสารจะตองมความเหมาะสมกบวฒนธรรมในปจจบนเชนกน 14. งานวจยทเกยวของ 14.1 งานวจยในประเทศ

จฑามาศ ไชยศร (2536) ไดท าการศกษาศกยภาพของแหลงทองเทยวเพอพฒนา การทองเทยวในจงหวดแมฮองสอน ผลการศกษาพบวา แหลงทองเทยวทง 49 แหง มคาศกยภาพตางกนโดยทแหลงทองเทยวทมคาศกยภาพสงสดคอ วดจองค า - วดจองกลาง ทตงอยในอ าเภอเมอง

102

และแหลงทองเทยวทมคาศกยภาพต าสด คอ ถ าแมลากะ ทตงอยในอ าเภอขนยวม จากการศกษา ไดจดล าดบศกดของแหลงทองเทยวตามคาศกยภาพ กลมทมคาศกยภาพสง เปนแหลงทองเทยว ทางประวตศาสตรและศาสนสถาน เนองจากเปนแหลงทองเทยวทมความสะดวกในการเขาถง ถนนทใชสญจรเปนถนนคอนกรตหรอถนนลาดยาง ระยะทางไมหางจากชมชนมาก ใชเวลา ในการเดนทางไมนาน ประกอบกบแหลงทองเทยวประเภทนอยในเขตชมชนจงไดรบการบรการทางดานสาธารณปโภคจากชมชนไดหลายประการ แหลงทองเทยวทมคาศกยภาพปานกลาง เปนแหลงทองเทยวตามธรรมชาต เนองจากในเรองสงอ านวยความสะดวกและการบรการ จะมไมครบถวน ท าใหมศกยภาพต ากวาแหลงทองเทยวกลมแรก แตจะมความพรอมในเรอง ของสภาพแวดลอมทมสภาพเปนไปตามธรรมชาต ไมคอยไดรบการดดแปลงใหเปลยนไปจากเดม มากนกสวนแหลงทองเทยวทมคาศกยภาพต า เปนแหลงทองเทยวตามธรรมชาตท งหมด เมอพจารณาตวแปรตางๆ พบวาแหลงทองเทยวกลมนมความสะดวกในการเขาถงต า แตในเรอง ของสภาพแวดลอมและคณคาของแหลงทองเทยวสงเนองจากเปนแหลงทองเทยวทอยไกล ไมถกรบกวนจากนกทองเทยว

มาณพนธ พวงพลบ (2538) ไดวจยศกยภาพและขอจ ากดส าหรบการใชพนทบางกระเจาอ าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการไดกลาวถงเรอง ความรเบองตนเกยวกบการตงถนฐานเดมของชมชนในระดบพนทบรเวณตางๆ สรปสาระวาการตงถนฐานของมนษยเชงระบบนเวศน โดยอาศยความเขาใจทางดานนเวศวทยาชวยพจารณาสภาพแวดลอมธรรมชาตพนทนน ซงระบบนเวศธรรมชาตใดๆ กตาม อนหมายถง พนทหรอบรเวณทมองคประกอบสามญ 2 ประการ ทสมพนธกนอย คอ สงทมชวต (พชและสตว) และสงแวดลอม (ทางกายภาพและทางชวภาพ) มความสมพนธปกต ของระบบนเวศทอยในระดบดลของธรรมชาต แตถาองคประกอบทเปนมนษยหรอระบบนเวศทมมนษยเขามาเกยวของดวยแลวจะท าใหเกด โครงขายความสมพนธและกจกรรมตางๆ ขนตามมา ซงน าไปสกระบวนการเปลยนแปลงของระบบทขนกบปฏสมพนธระหวางองคประกอบทางดานมนษย สงคม และสงแวดลอมขณะเดยวกนมนษย จะมบทบาทส าคญตอการเปลยนแปลงระบบนเวศอนๆ ความสมพนธของมนษยและสงแวดลอมนนไดกอใหเกดปญหาในทกกรณ มหลายพนททมนษยสามารถจะอยรวมกบธรรมชาตไดอยางมประสทธภาพ ถาหากมการวางแผน

สาธต ประเสรฐ (2538) ไดท าการศกษาประเมนศกยภาพทางกายภาพและสงคม ในการรองรบการทองเทยวองอทยานแหงชาตภกระดง ผลจากการศกษามประเดนทนาสนใจคอ ในชวงของวนทมจ านวนนกทองเทยวสะสมหนาแนนจะมบางปจจยทเพยงพอในการรองรบหรอใหบรการแกนกทองเทยวได เชน ปรมาณน าใช สถานทพกแรมและพนททใชในการก าจดขยะ

103

ซงปจจยเหลานยงเพยงพอจนถงป พ.ศ. 2546 แตยงคงมปจจยบางสวนทตองปรบปรง เชน จ านวนหองน า – สขา มไมเพยงพอแกการใหบรการจงมความจ าเปนตองจดหาหองน า - สขาเพมเตมอยางไรกตามจ านวนนกทองเทยวทมาเยอนอทยานแหงชาตภกระดงกมแนวโนมจะเพมขนทกป ถาหากไมมการควบคมจ านวนนกทองเทยวกจะสงผลกระทบในทางลบตอสภาพธรรมชาต รวมทงความสามารถในดานการบรการตางๆ กจะมคณภาพนอยลง ดงนนมาตรการหนงทนาสนใจคอ การควบคมจ านวนนกทองเทยวซงนกทองเทยวประมาณรอยละ 78.5 ของ นกทองเทยวทงหมดเหนดวยกบมาตรการดงกลาวเพราะเปนการชวยอนรกษและชวยลดการท าลายสงแวดลอมอกท ง ในปจจบนมสงอ านวยความสะดวกไมเพยงพอในการใหบรการตอจ านวนนกทองเทยว ในสวนของนกทองเทยวทไมเหนดวยประมาณรอยละ 21.5 นนเหนวาเปนมาตรการทเขมงวดเกนไปและเปนการจ ากดเสรภาพของนกทองเทยวทจะเขามาใชประโยชนจากอทยาน แหงชาตภกระดง อยางไรกดมาตรการนเปนเพยงทางเลอกหนงทจะน าไปพจารณาในการควบคมจ านวนนกทองเทยวของอทยานแหงชาตภกระดง หากจะน าไปปฏบตจรงจะตองมการประสานงานระหวางหนวยงานตางๆ ทเกยวของกอน เพอไมใหกระทบตอผลประโยชนของนกทองเทยวและใหสอดคลองกบขดความสามารถในการรองรบของอทยานฯ ดวย

สรย บญญาพงศ และสรศกด ปอมทองค า (2539) ไดท าการศกษาประเพณเพอ การทองเทยวจดเปลยนของระบบความสมพนธทางสงคม พบวา เมอกจกรรมทางประเพณกลายเปนวตถดบในการทองเทยว รปแบบของกจกรรมตามแบบเดมของทองถน มกจะถกปรบเปลยนไปเพอใหเกดความนาตนตา ตนใจแกนกทองเทยว ผทเขามามสวนเกยวของใน การจดกจกรรมประเพณ มใชมเพยงชาวบานหรอคนในชมชนเทานน หากแตมหนวยงานและองคกรตางๆ เขามารวมดวย ซงมผลท าใหตองมการปรบระบบการจดการด าเนนงานเสยใหม ในการศกษาครงนจงมวตถประสงคส าคญทจะตองการทราบวา การปรบเปลยนรปแบบการด าเนนกจกรรมตามประเพณเพอการทองเทยวมสวนท าใหระบบความสมพนธของคนในชมชนไดรบความกระทบกระเทอนอยางไรบางทงนไดเลอกศกษาในพนทจงหวดแมฮองสอนซงเปนชมชน ทเพงเปดตวในตลาดการทองเทยว และเปนชมชนทยงมเอกลกษณทางวฒนธรรมตามแบบตงเดม ทโดดเดนโดยเลอกศกษาในกจกรรมประเพณการบรรพชาสามเณรหรอปอยสางลอง ซงเปนกจกรรมตามประ เพณ ท ม เพ ย งแ หง เ ด ยวในประ เทศไทยและ ถอ เ ปน เอกลกษณของ จงหวดแมฮองสอน

พธปอยสางลอง เปนพธกรรมหนงทสะทอนถงศรทธา ความเชอมนทางศาสนา ของชาวไทยใหญ วตถประสงคส าคญของพธกรรม คอ การสรางบคลากรเพอสบทอดพระศาสนาปจจบนปอยสางลองถกน ามาเสนอตอสาธารณชนในฐานะ “สนคา” การทองเทยวซงจ าเปนตองม

104

การปรบเปลยนรปแบบใหเหมาะสมสามารถดงดดใจนกทองเทยวได หนวยงานของรฐตองเขามาด าเนนงานในฐานะผประสานงานการจดพธและจากการเขามามบทบาทของหนวยงานของรฐ เปนจดเรมตนของการเปลยนระบบความสมพนธของผรวมงาน ไดท าลายระบบความสมพนธ ทางสงคมของคนในชมชนลง การจดพธกรรมจงเปนเพยงการแสดงใหนกทองเทยวไดชม

การศกษาในครงน เปนเพยงการน าเสนอผลกระทบอยางหนงของการจดกจกรรมประเพณเพอตอบสนองการสงเสรมการทองเทยว ในประเดนทเกยวกบระบบความสมพนธทางสงคมของคนในชมชนเพราะขณะทการเปลยนรปแบบประเพณเพอการทองเทยวไดท าลายระบบความสมพนธทางสงคมแบบเดมใหหมดไป กไดสรางระบบความสมพนธทางสงคมแบบใหม ซงเปนระบบความสมพนธทไมเปนผลดตอการรกษาเอกลกษณทางวฒนธรรมของชมชน รวมทงไมเปนผลดตอการมสวนรวมในการพฒนาดานตางๆ ขนมาแทน ระบบความสมพนธแบบใหมน เปนระบบทคนในชมชนมความหางเหนกนมากขน เปนระบบทคนตองคดค านวณทกครงกอนจะตดสนใจรวมกจกรรมใดๆ ทางสงคมวา การมสวนรวมนตนเองจะไดประโยชนคมหรอไมและ ใครจะไดประโยชนมากกวา ซงหากระบบคดค านวณเชนนเพมมากขนเรอยๆ กเปนเรองทยากยง ทจะสามารถรกษาวฒนธรรมประเพณใด ๆ ไวอยางสมบรณ

ดารณ บญธรรม (2543) ไดศกษาศกยภาพของชมชนมงในการจดการการทองเทยวเชงนเวศ กรณศกษาบานนาคะ ต าบลผาชางนอย อ าเภอปง จงหวด พะเยาไดกลาวถงเรองความรเบองตนเกยวกบการทองเทยวเชงนเวศ สรปสาระวา การทองเทยวเปนอตสาหกรรมขนาดทใหญทสดในโลก แตเปนอตสาหกรรม ทเปราะบางในเรองทรพยากร ธรรมชาตและวฒนธรรม ฉะนนหากไมมการวางแผนการทองเทยวอยางรอบคอบ อาจสงผลกระทบอยางมากมายตอสงคมสวนรวมไดงาย การไดรบประโยชนทางดานเศรษฐกจอยางเดยวไมเปนการเพยงพอ โดยเฉพาะปญหาเรองระบบการจดการ ในยคนเองทท าใหสถานบรการตางๆ ในประเทศไทยไดเตบโตมาจนถงทกวนน นอกจากนโบราณสถานตาง ๆ กเปนสงทดงดดใจใหนกทองเทยวเขามาเทยวในประเทศไทย ซงนบไดวาเปนจดขายของการทองเทยวทตองบรรจไวในก าหนดการและเสนทางการทองเทยว นอกจากนเทศกาลและศลปวฒนธรรมทจดแสดงและผลตขนมากเปนสงทสามารถดงดดใจนกทองเทยว เพราะนกทองเทยวประเภทแรกมความนยมทตองการจะใชจาย เพอสนอง ความสะดวกสบายและความอยากไดสงของทตองการจะได สวนนกทองเทยวประเภททสอง เปนกลมทชอบผจญภย ซงรวมถงการทศนศกษาในแหลงธรรมชาต

ภาวน เวชสทธนรภย (2543) ไดวจยศกยภาพและปญหาของการทองเทยวเกษตร ในจงหวดเชยงใหมไดกลาวถงเรองความรเบองตนเกยวกบการทองเทยวในจงหวดเชยงใหม สรปสาระวา นกทองเทยวไมใหเกยรต ไมศรทธาในเรองวฒนธรรมของชาวบาน นอกจากนน

105

คนหนมสาวยงมการเลยนแบบนกทองเทยว เชน การแตงกาย การกนอย ภาษาทใช ฉะนน ควรมการเตรยมการใหมคคเทศกแนะน านกทองเทยวใหรจกวฒนธรรม ประเพณ และความคดความเชอตางๆ ของศาสนา เพอความเขาใจอนดระหวางเชอชาต ศาสนา และวฒนธรรมโดยเฉพาะชาวเขาเผามง บานแมสาใหม โดยชาวเขาไดรบรายไดจากการแสดงเพยงคนละ 15 บาทตอครงส าหรบปญหาและอปสรรค หากจะมการพฒนาใหชมชนสะโงะเปนสถานททองเทยวทมศกยภาพย งยนในโอกาสตอไปนนพบวาผใหขอมลสวนใหญระบวาไมมปญหา และอปสรรคในการพฒนา นอกจากนนประชาชนสวนใหญ ยงเหนดวยอยางยงทจะตองพฒนาใหชมชนสะโงะเปนสถานททองเทยวทมศกยภาพ การทองเทยวเชงอนรกษมผลท าใหคณภาพชวตของเกษตรกรดขน ซงเกษตรกรเสนอแนะวาควรมการพฒนาดานสาธารณปโภค การคมนาคม การประชาสมพนธ การจดการผลประโยชนของชมชนและการรกษาความปลอดภยแกนกทองเทยวระบบการทองเทยวเปนกระบวนการทางสงคมและเศรษฐกจ มองคประกอบหลก 3 ดาน คอ ทรพยากรแหลงทองเทยวบรการการทองเทยวตลาดการทองเทยว

นงเยาว ใจหอ (2544) ไดศกษาความคดเหนของผเกยวของเรองศกยภาพของศนยศกษา การพฒนาหวยฮองไคร อนเนองมาจากพระราชด าร เพอเปนแหลงทองเทยวเชงเกษตรไดกลาวถงเรองความรเบองตนเกยวกบการพฒนาหวยฮองไคร สรปสาระวา การทองเทยวเชงนเวศเปนรปแบบของการทองเทยวประเภทหนงทมลกษณะเฉพาะตวในการใหความร ดานการอนรกษเนนทใหคนไดเขาไปทองเทยวและไดความรไปพรอมๆ กบความเพลดเพลนในพนทธรรมชาตและทองเทยวอยางรคณคา เคารพในสถานทนนๆ กอใหเกดประโยชนทางดานการอนรกษเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมได ถอเปนกระบวนการทสมบรณ พจารณาทงในเรองทนธรรมชาต และ ทนสงคม ซงสงผลกระทบตอทนทางเศรษฐกจทด ารงอยได

บษบา สทธกร และคณะ (2544) ไดศกษาการจดการทองเทยวเชงนเวศชมชน บานแมกลางหลวง โดยมวตถประสงคเพอศกษาศกยภาพผลกระทบการมสวนรวมของชมชน เพอสรางรปแบบ การทองเทยวเชงนเวศในเขตวฒนธรรมของกะเหรยงดอยอนทนนทผลการวจยคนพบประเดนส าคญดงน

1. วธการพฒนาการทองเทยวในชมชนทมประสทธภาพทสด ควรใหชาวบาน มบทบาทในการจดการผานกระบวนการท างานแบบมสวนรวม (Participation Working Approach) ซงมงเนนใหชาวบานมสวนรวมในกระบวนการพฒนาตงแตตนจนสนสดกระบวนการ ไดแก การศกษาชมชนการท าแผนการด าเนนการ การบรหารจดการ และการตดตามประเมนผล

106

2. การใหความรความเขาใจในหลกการและแนวคดของการทองเทยวเชงนเวศ โดยผานกระบวนการเรยนรเปนหวใจส าคญในการพฒนาคนเสรมสรางศกยภาพในการตดสนใจ ในทกกระบวนการของการพฒนาการทองเทยว

3. การกระจายรายไดและการแบงปนผลประโยชนอยางยตธรรม จะสามารถกอใหเกดการรวมมอของชาวบานตอการจดการทองเทยว

4. การม สวนรวมของ ชมชนตอการจดการทอง เ ทยวและการสนบสนน จากหนวยงาน ทงภาครฐและเอกชนทเกยวของ เปนปจจยส าคญทจะน าไปสเปาหมายของ การพฒนาการทองเทยวทย งยน

5. ปจจยดานการตลาดและการประชาสมพนธแหลงทองเทยวมผลตอความส าเรจ ของการจดการทองเทยวเชงนเวศ

6. กจกรรมการทองเทยวเชงนเวศตองสอดคลองกบวถชวตของชมชนทสามารถเพมพนความรและสงเสรมประสบการณใหแกผมสวนเกยวของรวมทงสงเสรมและสนบสนน ใหเกดการอนรกษสภาพแวดลอมทงทางธรรมชาตและวฒนธรรมชมชน

จนทรทพย คงปาน (2545) ไดศกษาการจดการการทองเทยวเชงนเวศในพนทของการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย กรณศกษาเขอนภมพล จงหวดตาก พบวา เขอนภมพลมองคประกอบ ดานพนททเกยวเนองกบระบบนเวศ ประวตศาสตร และวฒนธรรมในพนท ดานการจดการ มการจดการสงแวดลอมและการทองเทยวเหมาะสมตอการพฒนาเปนการทองเทยวเชงนเวศ สวนดานกจกรรมและกระบวนการ ทองเทยวทเออตอกระบวนการเรยนรส าหรบนกทองเทยวปจจบนยงมไดรบการสงเสรมอยางจรงจง เนองจากขาดบคลากรทมความรเฉพาะดานและ ขาดสนคาทระลก ทเปนเอกลกษณในแหลงทองเทยวเปนตน ดงนนเพอใหเกดประโยชนตอ การบรหารจดการทองเทยวในเขอนภมพลเปนไปตามหลกการของการทองเทยวเชงนเวศ จงไดเสนอแนวทางการพฒนาการทองเทยวเชงนเวศภายในเขอนภมพล ตามองคประกอบหลกของการทองเทยวเชงนเวศ 4 องคประกอบ คอ 1) องคประกอบดานพนททมทรพยากรทเกยวเนองกบระบบนเวศ 2) องคประกอบดานการจดการมการจดการสงแวดลอมและการทองเทยวแบบยงยน 3) องคประกอบดานกจกรรมทมรปแบบและกจกรรมการทองเทยวสงแวดลอมศกษา 4) องคประกอบดานองคกร ทเปดใหชมชนทองถนมสวนรวมในการบรหารจดการทองเทยว ในทองถน

พนทรพย สวนเมองตลาพนธ (2546) ศกษารปแบบการจดการทองเทยวอยางย งยนในพนทจงหวดสรนทรและรอยเอด ผลการศกษาพบวา ชมชนมทศนคตทไมดกบการทองเทยวทผานมาเนองจากชมชนเชอวา การทองเทยวทผานมาท าลายความเขมแขงและวฒนธรรมของชมชน

107

นอกจากนรฐยงเขามามบทบาทในการจดการการทองเทยวแทนประชาชน ชมชนโดยสวนใหญ ไมรจก การทองเทยวแบบยงยนแตกคาดหวง การทองเทยวทจดโดยชมชนจะชวยอนรกษและฟนฟวฒนธรรมดงเดมเอาไว ถาชมชนจะจดการทองเทยวดวยตวเอง วตถประสงคอนดบแรกทชมชนตองการคอ การสรางรายไดและพฒนาคณภาพชวตของชมชน อนดบทสองคอ การอนรกษและฟนฟวฒนธรรมประเพณของทองถน สวนการเผยแพรของดของชมชนและการศกษารวมกนของชมชนเปาหมายกบนกทองเทยวเปนวตถประสงคอนดบรองลงมา

สรนนท ใจคง (2547) ศกษาความเปนไปไดในการพฒนาบานดงยางเปนแหลงทองเทยวโฮมสเตย กรณศกษาหมบานดงยาง ต าบลน าเทยง อ าเภอค าชะอ จงหวดมกดาหาร พบวา มความเปนไปไดทจะพฒนาบานดงยางใหเปนแหลงทองเทยว เนองจากเปนหมบานทมความพรอมเพราะมกลมองคกรทเขมแขง โดยเฉพาะกลมออมทรพยของหมบาน และภายในหมบานและหมบานใกลเคยง ยงมแหลงทองเทยวทางธรรมชาตทสามารถพฒนาไดในอนาคต นอกจากนวถชวต ของชาวบานยงมวฒนธรรมชนบท มความเชอเรองผ พธเลยงผ ซงจดขนทกป การเหยาเพอรกษา คนปวยและในปจจบนอ าเภอค าชะอและองคการบรหารสวนต าบลน าเทยงกใหความรวมมอ และสนบสนนการพฒนาแหลงทองเทยวใหเปนจดแวะพกผอนของนกทองเทยวกอนเดนทางไป อนโดจน

ชยสทธ ด ารงวงศเจรญ (2550) ไดวจยการจดการทองเทยวทางวฒนธรรมเชงอนรกษ โดยการมสวนรวมของชมชน กรณศกษาภผายนต อ าเภอภพาน จงหวดสกลนคร พบวา มการวางแผนแบบมสวนรวมและมแผนปฏบตการทจะขบเคลอนการด าเนนงานใหบรรลเปาหมายโดยผน าดานการทองเทยวเชงอนรกษมการฝกอบรมมคคเทศกใหแกชาวบาน มการเตรยมให มกจกรรมการแสดงดานวฒนธรรมแกผมาเยยมชมและพกผอนหยอนใจ มการปรบปรงภมทศน ของชมชน

สกญญา กมเปยม (2551) ศกษาศกยภาพดานการทองเทยวของพระราชวงสนามจนทร จงหวดนครปฐม พบวาศกยภาพดานการทองเทยวของพระราชวงสนามจนทร อยในระดบมาก โดยศกยภาพทเหมาะสมมากทสด คอ ปจจยทางดานธรรมชาต ไดแกเรอง การจดสวน ความรมรน ของประตมากรรม คอ เทวรปพระคเณศ และพระบรมราชานสาวรยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว แนวทางพฒนาศกยภาพดานการทองเทยวของพระราชวงสนามจนทร ไดแก ควรปรบปรง คน าลอมรอบพระราชวงสนามจนทร และควรตดตงเครองบ าบดน าเพมออกซเจนในน า ควรจดแสดงพระราชประวตและพระราชกรณยกจของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ใหมากกวาทจดแสดงอย ควรมการจดฝกอบรมเจาหนาทในดานบคลกภาพ ดานการใหบรการ และการมมนษยสมพนธทด ควรมการจดฝกอบรมภาษาองกฤษและภาษาตางประเทศอนๆ

108

ใหแกเจาหนาท ปญหาและอปสรรคในการปฏบตงานของเจาหนาท ทพบ ไดแก ดานบคลากร ปญหาเ กยวกบความเ ทยงธรรม ดานการเ งน งบประมาณ เ กยวกบการบ า รงซอมแซม โดยมขอเสนอแนะ ดงน ควรจดใหเจาหนาททมโอกาสไดไปศกษาเรยนรและดงานตางประเทศ หรอนอกสถานท ควรมงบประมาณในดานการปฏบตหนาท ควรจดรถรบสง และควรมการจดประชาสมพนธเกยวกบพระราชวงสนามจนทรใหมากกวาน

สมประสงค ออนแสง (2551) ไดศกษาแนวทางการพฒนาศกยภาพของวดจงหวดมกดาหารเพอการทองเทยวทางวฒนธรรมผลการวจยพบวา วดจงหวดมกดาหารมศกยภาพในการทองเทยว ทหลากหลายเพยงพอ สภาพภมทศนทางธรรมชาต และกจกรรมเดนทมลกษณะเฉพาะทเนน การปฏบตทางดานจตใจ การศกษาประวตความเปนมา ศลปกรรมเอกลกษณของทองถน การพกผอนหยอนใจ และการชมทศนยภาพทสวยงาม รมรน รวมทงการรกษาสบทอดประเพณทองถน การเขาถงแหลงทองเทยว เชน สภาพเสนทาง ลกษณะการเดนทาง ระยะทางจากตวเมอง ไปยงแหลงทองเทยว และสงอ านวยความสะดวก เชน ทพกการบรการสาธารณปโภค ความปลอดภยของนกทองเทยว รานอาหาร เครองดม ระบบไฟฟาประปา โทรศพท การประชาสมพนธ และความพรอมของบคลากร ทมขดความสามารถในการรองรบเพยงพอเมอเปรยบเทยบกบจ านวนของนกทองเทยว เนองจากจ านวนนกทองเทยวทมาเทยวยงมปรมาณนอยจงไมสงผลกระทบตอสงแวดลอมแตอยางใด ชาวบานในชมชนกยงมความรสกวานกทองเทยวทเขามาเทยวชมนนไมไดสรางความร าคาญแตอยางใด สงจงใจในการทองเทยวเหลาน

พนมพร สารสทธยศ (2552) ผไทย แนวทางการจดการหมบานวฒนธรรมเพอการทองเทยว (โฮมสเตย) จงหวดมกดาหาร พบวาสภาพปจจบนของหมบานวฒนธรรมเพอการทองเทยว (โฮมสเตย) จงหวดมกดาหาร พบวา ดานทพกอาศย ทพกอาศยมโครงสรางแขงแรง หองนอน หองน า หองสวม และหองครวสะอาดพรอมส าหรบการใช ดานอาหาร มการปรงอาหารทถกหลกโภชนาการ และอาหารสวนใหญเปนอาหารพนบาน ดานวฒนธรรม มการแตงกาย มภาษาพดทเปนเอกลกษณ ของตนเองมการแลกเปลยนวฒนธรรมกนระหวางเจาบานนกทองเทยว ดานผลตภณฑ มรานคาจ าหนายผลตภณฑในชมชน และจ าหนายตามงานแสดงสนคา OTOP ดานแหลงทองเทยว มแหลงทองเทยวทเปนธรรมชาต มโบราณสถานซงมคณคาทางประวตศาสตร มกจกรรมทองเทยวและกจกรรมฝกหดศลปหตถกรรมพนบาน ดานการประชาสมพนธ มการจดพมพท าคมอแนะน าการทองเทยวแบบโฮมสเตย และจดท าเวบไซต ส าหรบปญหาปจจบน พบวา ดานทพกอาศย จ านวนทพกไมเพยงพอกรณมนกทองเทยวเขามาจ านวนมาก ฤดรอนอากาศรอนจด ฤดฝนมแมลงรบกวน ดานอาหาร นกทองเทยวตางชาต ตางภมภาคบางสวนรบประทานอาหารพนบานไมได ดานวฒนธรรม นกทองเทยวจ านวนมากไมเขาใจวฒนธรรมพนบานบางอยาง เชน พธกรรมรกษา

109

โรคแบบผไทย ดานผลตภณฑ ผลตภณฑบางอยางไมเพยงพอตอความตองการของนกทองเทยว ขาดวตถดบในการผลต ขาดผช านาญการเฉพาะในการผลต ดานแหลงทองเทยวนกทองเทยวบางสวนทงขยะในสถานททองเทยว และดานการประชาสมพนธ หมบานสวนใหญขาดผร ในการจดท าเวบไซต หนวยราชการไมใหความรวมมอในการเผยแพร และขาดงบประมาณ ในการสงเสรมการประชาสมพนธ แนวทางการจดการหมบานวฒนธรรมเพอการทองเทยว (โฮมสเตย) จงหวดมกดาหาร พบวา แตละหมบานมการจดการดานทพกอาศย ดานอาหาร ดานวฒนธรรม ดานแหลงทองเทยว ดานผลตภณฑ และดานการประชาสมพนธ อยางเปนระบบและสอดคลองกบวฒนธรรมดงเดมของชาวผไทย ดวยเหตนจงท าใหนกทองเทยวมาทองเทยว ในหมบานวฒนธรรมเพมขน

จากการศกษางานวจยทผศกษาวจยไดทบทวนทมงเนนใหความส าคญของการศกษา การพฒนาศกยภาพและการจดการทางดานการทองเทยวตางๆ ซงจะเปนปจจยส าคญในการพฒนาและท าใหทราบขอมลการยนยนทางปจจยทเกยวเนองกบการพฒนา การจดการทองเทยวเชงวฒนธรรมศกยภาพดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมทจะน าไปสโดยบทท 3 จะน าเสนอระเบยบวธวจยของการวจยนเปนล าดบตอไป 14.2 งานวจยตางประเทศ

Michael Moerman (1968) ไดศกษาการเปลยนแปลงทเกดขนเนองจากหมบานไดรบนวตกรรมทางการผลตของชนชาตพนธลวะ ณ หมบานบง อ าเภอเชยงค า จงหวดเชยงราย ไดพบวาหมบานแหงนเมอมการขยายพนทท ากน และไดมการตดตอกบชาวเมองท าใหมการเปลยนแปลงวธการผลตและความสมพนธกบชมชนภายนอก ชาวลวะไดเปลยนแปลงการเพาะปลกแบบดงเดมซงใชคนไถมาใชรถแทรคเตอร การใชปยวทยาศาสตร และการเลอกใชเมลดพนธทเหมาะสมกบพนท การด าเนนธรกจแบบใชเงนสด ท าใหหมบานตองพงพากบชมชนเมองมากขน ส าหรบความสมพนธทางสงคม ไดเปลยนแปลงจากความสมพนธแบบปฐมภมมาเปนการผลตไดเปลยนจากการเลยงชพมาผลตเพอการคาลกษณะการท างานแบบชวยกนท าอยางสนกสนานเปนแบบ เอาจรงเอาจง

Steven Picker (1975) ไดศกษาการเปลยนแปลงในสถาบนเครอญาตในสงคมชนบท บานออย จงหวดพระนครศรอยธยา โดยใชวธการศกษาเอกสารทางประวตศาสตร การสอบถาม และการสมภาษณ ไดพบวาผลของสนธสญญาบาวรงซงไทยไดท ากบองกฤษในสมยรชกาลท 4 ท าใหตลาดขาวของไทยขยายออกไปสตลาดตางประเทศ ท าใหตองเพมปรมาณการผลตสงขนกวา แตกอนการเปลยนแปลงทเกดขนในระยะนน คอ ความตองการแรงงาน การบกเบกพนทเพอใช ในการปลกขาวในชวง พ.ศ. 2393-2493 แตไดหยดชะงกเพราะทดนมจ ากด และมการเพมสง

110

ประชากรอยางรวดเรว ผลของการขยายตวของระบบการผลต การคา และการเจรญเตบโตของประชากรมผลตอการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมในระดบหมบาน โดยเฉพาะสถาบนเครอญาต กลาวคอ ชาวบานไมมทท ากน เรมมความคดในเรองความแตกตาง (Social Distinctions) ในหมญาตพนอง ทไมมทดน การแลกเปลยนแรงงานกลายมาเปนการจางแรงงานทตองตอบแทนดวยตวเงน นอกจากนท าใหการเลยงดเดกเปลยนแปลงไป ลกคนโตหรอคนรองจะท าหนาทเลยงนองแทนแมซงใชเวลาในการหารายไดจากการรบจางหรอคาขาย

Xie (2004) ไดวจยการทองเทยวทางวฒนธรรมทไหหล า ประเทศจน (Authenticating Cultural Tourism: Folk Villages in Hainan, China) จากการวจยพบวา การไปเทยวทไหหล า เปนการทองเทยวทางวฒนธรรมทแสดงใหเหนถงวฒนธรรมประจ าเผาทสบทอดตอกนมา ในขณะเดยวกนกมการพจารณาวามความเหมาะสมกบการลงทนหรอไม นกวจยไดท าการวจย โดยแสดงใหเหนวา เกาะไหหล าเปนสถานทเปยมไปดวยวฒนธรรมอนเกาแก โดยมจดมงหมายหลกคอ การน าเอาวฒนธรรมของชนเผาล ในเกาะไหหล า ประเทศจน พฒนาใหเปนหมบาน การทองเทยวทางวฒนธรรม คนทเขามามบทบาทส าคญคอ รฐบาล นกลงทนนกทองเทยว และกลมชนพนเมอง โดยเปรยบเทยบกบมาตรฐานการพฒนา ป ค.ศ. 1989 เกยวกบสงทเกยวของกบสนคา ววฒนาการทางวฒนธรรม ตวการทเกบรกษาวฒนธรรมความมเสรภาพของชนเผา และการพฒนาแหลงทองเทยวใหเปนแหลงทองเทยวทางวฒนธรรมมขอขดแยงระหวางกลมตางๆ แมวาวฒนธรรมหลายอยางคอนขางจะสมบรณและสวยงาม มเอกลกษณแตนกลงทนบางคน มความคดเหนขดแยง กอความตงเครยดในกลมนกลงทน เนองจากรฐบาลสนใจเรองเสรภาพของประชาชนมากกวาการพฒนาอตสาหกรรมการทองเทยว ฝายนกลงทนเขาใจในเจตนาของชนเผาผดไปวาพวกเขาตองการงานและเงน แตพวกเขาตองการรกษาไวซงวฒนธรรมของพวกเขามากกวา งานวจยนแสดงใหเหนวา สงทดอยแลวไมควรจะไปใหใครประเมนคาเพอท าใหเกดความสนใจ อกทงเกาะไหหล าน ควรยดความเปนธรรมชาตและเอกลกษณของตนเองไวไมควรยดมาตรฐานพนฐานการพฒนา

Sabahat Anjum (2005) ไดศกษาศกยภาพการทองเทยวของปากสถานและการพฒนา ในอนาคต การศกษาครงนมวตถประสงคเพอศกษาศกยภาพของการทองเทยวในปากสถาน และวธการพฒนาอยางย งยน และการปรบปรง เพอใหเกดประโยชนสงสดทางเศรษฐกจ และสงอนๆของประเทศ ซงจะเนนพนทหลกๆ ของการทองเทยวทวทง ซงจะเนนศกษาไปพรอมกบการศกษาทมาของปญหาทตองไดรบการแกไข เพอเพมศกยภาพในการทองเทยวในประเทศ วธการหลกของการวจยทใชในการศกษาครงนมการวจยเพมเตมผานแหลงขอมลออนไลน และขอความ ทมการวเคราะหเปรยบเทยบกบการศกษาการทองเทยวของประเทศทมพนหลงทางวฒนธรรม

111

และศาสนาทคลายคลงกน การคนพบสะทอนใหเหนถงศกยภาพอนยงใหญส าหรบการทองเทยว ในประเทศปากสถานทจะตองพฒนาใหเกดความกาวหนาของประเทศ และการศกษาครงน อางองแนวทางของ 3 ประเทศทไดรบประโยชนจากการทองเทยว ผลการวจยกลยทธ และนโยบาย ทใชโดย อนเดย อยปต และUAE พบวาผลตภณฑเสรมทใชบรการนกทองเทยว และการบรการ ทมสวนรวมท าใหนกทองเทยว และการทองเทยวเพมขน

Howard, Paul Jason (2006) ไดศกษาพฒนาแหลงทองเทยวในพนทกลมชาตพนธภาคใตของจน ผลการวจยพบวา การพฒนาการทองเทยวอาจสงผลกระทบอยางมหาศาลตอสงคม วฒนธรรม เศรษฐกจ และสงแวดลอม หรอทางการเมอง ในชมชนชนกลมนอย และระดบภมภาค ผลกระทบอาจมมากขนเนองจากการทมอยกอนของโครงสรางทางสงคม วฒนธรรม แมกระทง การทองเทยวเปนปรากฏการณระดบโลก และไดถกก าหนดอยในบรบทของทองถน เชนในชมชนของชนกลมนอยภาคใตของจน การทองเทยวการพฒนาเปนกระบวนการทแตกตางกนของการพฒนาในระบบ และนอกระบบ การพฒนาอยางเปนทางการโดยทวไปตองใชทนสง ในทางตรงกนขาม การพฒนาแบบนอกระบบ เกยวของกบผผลตขนาดเลกจ านวนมาก และคนในครอบครว หรอชมชน การท างานนอกระบบนยงอาจน าไปใชไดทวไป ประเภทของนกทองเทยว และการใชประโยชน จากการใหบรการโดยท งสองระบบทแตกตางกน เปนสมดลระหวางสองระบบ มการเปลยนแปลงตลอดเวลา และทวท งพนททมการเปลยนแปลง และขนาดของผลกระทบ ทสรางขนโดยการทองเทยวตอชมชนท าใหกระบวนการในภาคการผลตเกยวของกบบทบาท (หรอการขาดความแนนอนของบทบาท) ของชนกลมนอยในการพฒนาการทองเทยวในพนทในทองถนของตน และชมชน นอกจากผลกระทบทางเศรษฐกจทมตอ สงคม วฒนธรรม และแมแตผลกระทบกบชมชน เชนเดยวกบผลกระทบทางเศรษฐกจ และสงคม ผลกระทบทางสงคม ว ฒนธรรม ท ม อท ธพลจ ากก า รพฒนา ท แตก ต า ง กนของ ในระบบ แล ะนอกระบบ ในชวงเวลา นอกจากนโดยเฉพาะในพนทชนกลมนอยจะเกดผลกระทบทางเศรษฐกจ สงคม และสงคม วฒนธรรม มการผสาน และขอบเขตของผลกระทบอยางใดอยางหนงไมสามารถเพยงพอทจะพจารณาในการแยก

Lu (2006) ไดศกษาอ านาจการควบคมการพฒนาการทองเทยวและการอนรกษ การวางแผนของเกาะแหงหนงทมวฒนธรรมแบบดงเดมในประเทศไตหวน พบวาเกาะหลนยซงมประชากรดงเดมคอชาวยามใชวฒนธรรมดงเดมแตเผชญกบความกดดนจากนโยบายการอนรกษธรรมชาต การกลมกลนทางวฒนธรรมกระแสหลกและอตสาหกรรมการทองเทยวเมอประเมนผลกระทบจากดานตางๆ 3 ดาน สรปไดวา ใหมขอเสนอแนะเปนกลยทธในการวางแผนและพฒนาเกาะหลนหยเพอใหวฒนธรรมดงเดมของคนพนเมองดงเดมชาวหลนหยสามารถอยได

112

Tao, Teresa Chang-Hung (2006) ไดศกษากลยทธการการทองเทยววถชวตในชมชนพนเมอง กรณศกษาจากประเทศไตหวน พบวาแสดงใหเหนวาวถชวตแบบด งเดม Cou และโครงสรางทางสงคมแบบดงเดมทมการเชอมโยงอยางใกลชดเปลยนวถชวตของ Cou จากการพงพาตนเองอยางย งยนในอดต ถกเชอมโยงมากขนกบระบบเศรษฐกจตลาดโลกในปจจบน ทมาจากความหลากหลายของปจจยภายนอก และภายใน (เชน นโยบายประวตศาสตร , การเมอง, สภาพเศรษฐกจมหภาค) สงเสรมการทองเทยวอตสาหกรรม และการพฒนาทางวฒนธรรมโดยรฐบาลในปลาสดไดใหคนพนเมองทมโอกาสใหม (การทองเทยว) ในการทพวกเขาสามารถใชประโยชนจากวฒนธรรมของพวกเขาเปนประโยชน นอกจากจะเปนสถานทนาสนใจส าหรบ การพฒนาเศรษฐกจวฒนธรรม มผลมากส าหรบสงทท า และการกระจายของผลประโยชนในหมบานทงสอง การจดสรรทรพยากรมนษย และวถของกลยทธเพอสนบสนนตวเอง การทองเทยวไดรบการจดทะเบยนเปนวถชวตของหมบานทงในรปแบบของการจางงาน และองคกรสวนรวม และสวนบคคลตางๆ (เชน รานอาหารโฮมสเตย, คาเฟ, รานคาหตถกรรม และตงแคมป) กจกรรมการทองเทยวมศกยภาพทงในการเสรม และการแขงขนกบกจกรรมทางเศรษฐกจอนๆ ในรปแบบตางๆ ความขดแยงระหวางกจกรรมทางเศรษฐกจทเกยวของกบการทองเทยว และกจกรรมอนๆ อาจจะไมชดเจนในแงของการใชประโยชนจากทดน น า และเวลา สทธประโยชน และคาใชจายของกจกรรมการทองเทยวแตละทโดยกลมผมสวนไดเสยทแตกตางกน (สวนใหญอาย และเพศ) แตกตางกนไปขนอยกบสถานการณทแตกตาง กรอบวถชวตทย งยนคอการตรวจสอบ และใช การประเมนบรบท และรปแบบการทองเทยวทอาจน าไปสการด ารงชวตอยางย งยน สถาบน และกระบวนการโครงสรางขององคกรเปนหนงในปจจยหลกทก าหนดวาสนทรพยทแตกตางกนทมตวตนและไมมตวตน จะสะสมหรอหมดไปและแนวโนมของชมชน จากการเปรยบเทยบทงสองกรณพบวาในบรบทของเศรษฐกจตลาดทนนยม ทคนตดตามผลประโยชนสงสดของแตละสถานการณตอไปนมแนวโนมทจะน าไปสผลอยางย งยน (ทางสงคมวฒนธรรมเศรษฐกจและสงแวดลอม) ในบรบทของของชมชนพนเมอง นนคอผ ประกอบการทองเทยวจะตองม การด าเนนการผานสถาบนการศกษาทมกลไกของชมชน และผานการท างานมประสทธภาพขององคกรชมชนบนพนฐานของความรรวมกนแนะน าโดย วฒนธรรมของCou ความคดในการด ารงชพอยางย งยนเปนสงทมประโยชนกบแนวคดของการพฒนาทย งยน เพราะสามารถใชเปนเครองมอในก ารว เ ค ร า ะ ห แล ะก า รป ฏบ ต ส า ห รบแนวทา งก าร ศ กษ าของ ส งแวดลอม แล ะ การพฒนา นอกจากนยงท าหนาทเปนความหมายของการบรณาการสามรปแบบของการคด ความคดทางดานสงแวดลอมทเนนความย งยนของการคดการพฒนาทเนนการผลตและ การเจรญเตบโต และความคดในการด ารงชพ ซงเนนการยงชพส าหรบผยากไร วธการอ านวย

113

ความสะดวกในการตรวจสอบความเปนจรงของคนทชนพนเมอง และคนยากจนในพนทชนบทและหางไกล วธการทจะมงเนนเกยวกบผลกระทบในทองถนของการเปลยนแปลงตระหนกถงความซบซอนของชวตของผ คนทคนทรบทราบวามกลยทธในการด ารงชวตทแตกตางกน และมความซบซอน และบางครงผลประโยชนทอยทถกก าหนดโดยชมชนชายขอบของตวเองมนรบทราบพลวตของปจจยทมอทธพลตอชวตความเปนอย : ตระหนกถงการเปลยนแปลงทเกดขน และคนทรองรบการเรยนรจากการเปลยนแปลง และการวางแผนการปรบตว และตอบสนอง ตอการเปลยนแปลง จะมงเนนการรองรบความรดงเดม และทกษะในการสรางเงอนไขใหกบชมชนเพอเสรมสรางความเปนอยทด จะชวยในการเขาใจวาองคความรแบบด งเดม และนวตกรรม ใหพนฐานส าหรบการพฒนากลไกการจดการและกลยทธในการปรบตว กรอบการด ารงชวตทย งยนมประโยชนเพราะสถานททสนใจของคนในทองถน วธการดงกลาวประกอบดวยการทองเทยว ซงเปนหนงในองคประกอบของการพฒนาโดยเฉพาะอยางยงส าหรบคนพนเมอง และวธการส ารวจผลกระทบตอการพฒนาเชงบวก

Yang, Li (2007) ไดศกษาการวางแผนส าหรบการทองเทยวชาตพนธ กรณศกษาจาก สบสองปนนา ยนนาน จน พบวาการพฒนาเศรษฐกจและวฒนธรรมเพอชวยการอนรกษมรดก ทางชาตพนธ อยางไรกตามในการทองเทยวชาตพนธมศกยภาพจะกอใหเกดประโยชน ทางเศรษฐกจ และสงคมนอกจากนยงสามารถสงผลกระทบอยางมนยส าคญทางวฒนธรรมแบบดงเดมวถชวตและความรสกของตวของกลมชาตพนธ มการเจรญเตบโตความกงวลในหลายสถานทเกยวกบวธการเพอความสมดลของการใชเชอชาตเปนสถานททองเทยวทมการปองกนของวฒนธรรมชนกลมนอย และการสงเสรมความภาคภมใจในชาตพนธ วธการวางแผนสถานททองเทยวชาตพนธหรอการ จดการกบผลกระทบของการทองเทยวชมชน การวจยครงนอยทจ าเปนส าหรบการวจยเพมเตมเกยวกบการวางแผน ส าหรบการทองเทยวในกลมชาตพนธโดยการส ารวจสถานะและการเพมประสทธภาพของการวางแผนกลยทธส าหรบการพฒนาทองเทยวชาตพนธทองเทยวชาตพนธในเมองทองเทยวทรจกกนดชาตพนธในประเทศจน สบสองปนนา ยนนาน ดงนนความสมดลระหวางการใชงานของการทองเทยวเปนรปแบบของการพฒนาทางเศรษฐกจและการอนรกษของวฒนธรรมทควรจะมการวางแผนการทองเทยว การวางแผนมประสทธภาพมากขนเปนสงจ าเปนเพอบรรเทาผลกระทบและเพอเสรมสรางดานบวกของการทองเทยวชาตพนธ

Alavanh Phanthavong (2009) ไดศกษาศกยภาพของการทองเทยวเชงนเวศเพอน าไปส การพฒนาอยางย งยนในทองถน กรณศกษาในหมบานเขยดโงงในบรเวณ เขตปาสงวนเซเปยน สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว พบวาการทองเทยวเชงนเวศในเขยดโงงมผลกระทบ ตอวถชวตของทองถนและ อนๆ ดานสงแวดลอมปจจยทางเศรษฐกจสงคมและวฒนธรรม

114

ในรปแบบทงบวกและลบ อยางไรกตามผลในเชงบวกของการทองเทยวเชงนเวศเซเปยน พบวา มความส าคญมากกวาผลกระทบของทส าคญผอยอาศยเขยดโงงแสดงออกในแงดเกยวกบอนาคตของการทองเ ทยว เ ชงนเวศและมการอางวาผลกระทบเชงลบใดๆ ทไมสามารถกดกน ความปรารถนาของพวกเขาส าหรบการพฒนาอยางตอเนองการทองเทยวเชงนเวศ งานวจยน ยงพบวา ผมสวนไดเสยทเกยวของ ในโครงการสามารถทจะใหความหลากหลายของกลยทธส าหรบแกไขปญหาทเกดขนไปพรอมกน ผลจากการศกษานระบสามจดหลกทตองรกษาเซเปยน การทองเทยวเชงนเวศคอการสงเสรมเศรษฐกจและการเมองทเสรมสรางพลง อ านาจของประชากรทองถนในการพฒนาของกฎระเบยบภายในและภายนอกและการยอมรบของชมชนตาม

Forristal (2009) ไดศกษาลกษณะทเปนเสนหและแงมมตางๆ ทางโอกาสการใชวฒนธรรมเปนฐานส าหรบการทองเทยวของเมองโปรเฟต (Perceived Attractiveness and Dimensionality of Culture-Based Tourism Opportunities for Prophetstown) มสาระส าคญวาวฒนธรรมทนกทองเทยวสนใจมทงวฒนธรรมทจบตองไดและวฒนธรรมทจบตองไมได เชน ประวตความเปนมาของชนเผาอนเดยนแดงชอวน กจกรรมทางวฒนธรรม แหลงวฒนธรรม งานมหกรรมการท าอาหาร และการเลานทานพนบาน

จากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ สรปไดวาศกยภาพการจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรม เปนการทองเทยวเพอศกษาความเปนวฒนธรรมของแตละทองถน อนไดแก ความหลากหลายทางดานวฒนธรรม ความหลากหลายดานกลมชาตพนธ วถชวต ความเปนอยของคนในชมชน การประกอบอาชพของบรรพบรษตงแตอดตจนถงปจจบนจนกอใหเกดการยอมรบและปฏบตสบตอกนมาจนกลายเปนมรดกทางสงคม และถายทอดมาจนถงปจจบน การไดศกษาประวตศาสตร ประเพณ ความเชอ สถาปตยกรรม ศลปะ ศาสนสถาน โบราณสถาน ภมปญญาพนบาน และกจกรรมชมชน จงจ าเปนอยางยงทจะตองอาศยปจจยตางๆ ในหลายๆ ดานเขามาสนบสนน เชน ความพรอมระบบสาธานปโภคพนฐานทเพยงพอแกการรองรบนกทองเทยว ความพรอมดานสงอ านวยความสะดวกสบายในการทองเทยว การบรการขอมลทางการทองเทยว การโฆษณา ประชาสมพนธเผยแพรการทองเทยวเชงว ฒนธรรมทเดนชด ความรวมมอ ในการรบผดชอบสภาพแวดลอมของแหลงทองเทยวในทกๆ ดาน