องค์ความรู้...

ไผกบวถชวตคนไทย : องคความร และรปแบบการจดการของทองถน

Bamboo and Livelihoods in Thailand: Local Knowledge and Management

การประชมแลกเปลยน ไผกบวถชวตคนไทย ครงท 1: องคความร และรปแบบการจดการของทองถน

ไผกบวถชวตคนไทย : องคความร และรปแบบการจดการของทองถน

ISBN : 978 - 616 - 91154 - 6 - 5

ทปรกษา : สมศกด สขวงศ

สมหญง สนทรวงษ

บรรณาธการ : ระว ถาวร

รตนตกา เพชรทองมา

กองบรรณาธการ : ปวณรตน พชตบวรศกด

สภาภรณ ปนวาร

ประสานงานจดพมพ : อฉราภรณ ไดไซร

จงกล ตณฑวณช

ออกแบบปกและรปเลม : กรกช บญรอด

อฉราภรณ ไดไซร

พมพครงแรก : สงหาคม พ.ศ. 2557

จ�านวนพมพ : 1,000 เลม

จดท�าโดย : ศนยฝกอบรมวนศาสตรชมชนแหงภมภาคเอเชยแปซฟก

(ศนยวนศาสตรชมชนเพอคนกบปา)

ต ป.ณ. 1111 ทท�าการไปรษณยเกษตรศาสตร

กรงเทพมหานคร 10903

โทรศพท 02 940 5700 โทรสาร 02 561 4880

www.recoftc.org

พมพท : บรษท ดมายเบส จ�ากด

โทรศพท 02 565 5935-6, 081 840 2090

ความเหนตางๆ ทแสดงไวในเอกสารฉบบน มถอเปนความเหนหรอขอสะทอนความเหนอยางเปนทางการของศนย

วนศาสตรชมชนเพอคนกบปาและองคกรภาคแตอยางใด

สงวนลขสทธ ©2557


ค�าน�า

ไผนบวาเปนทรพยากรทมความส�าคญดานความหลากหลายทางชวภาพ ระบบนเวศ เศรษฐกจ และ

สงคมของไทย ในประเทศไทยพบชนดไผทหลากหลายขนกระจายตามภมภาคตางๆ ตงแตยอดเขาจนถงตาม

เกาะแกงตางๆในทะเล ไผหลายชนดมคณคา มความส�าคญตอวถชวต วฒนธรรม ความเชอ ประเพณของชมชน

ทองถนไทย และกลมชาตพนธตางๆ ทงในวถบรโภค อาหารการกน ขนม ของเลนเดก เครองมอ เครองใชใน

ครวเรอน เครองจกสานหตถกรรม เครองมอจบสตวน�า แหลงผลตถาน และไมฟน อกบทบาทหนงทส�าคญ คอ

บทบาท ในระบบนเวศทงการเปนแหลงทอยอาศยของสตวน�าในปารมน�า ชวยยดหนาดน และรมตลงล�าน�า ชวยบรรเทา

ภยพบตโดยเฉพาะการพงของตลงทามกลางการเปลยนแปลงพฤตกรรมของฝน ไมไผยงมศกยภาพในการเกบกก

คารบอนและชวยลดภาวะโลกรอนไดอกทางหนง นอกจากนยงมบทบาทส�าคญดานเศรษฐกจของสงคมไทย ทงภาพ

รวมของประเทศและเศรษฐกจทองถน ซงมรปแบบและระบบการจดการไผ หรอวนวฒนวธทแตกตางกนไป ทงใน

ปาธรรมชาต ปาชมชน ระบบวนเกษตร ระบบสวนปาครอบครว สงผลใหเกดความหลากหลายของผลตภณฑ แปรรป

จากไมไผและหนอไม ซงปจจบนภาคเอกชนมความกาวหนาดานเทคโนโลยในการแปรรปเปนอยางมากโดยเฉพาะ

การแปรรปไมไผ เพอเปนผลตภณฑเครองเรอน ไมประสาน วสดตกแตง เฟอรนเจอร แตอยางไรกตาม ประเดนท

ส�าคญคอ เราจะมแนวทางในการยกระดบการจดการไผโดยเฉพาะในระดบทองถนไดอยางไร ทงการจดการแหลงวตถดบ

ในพนทปาธรรมชาต ปาชมชน ปาครอบครวทมรปแบบการเกบหา การตดฟนอยางยงยน จนถงการ พฒนาผลผลต

และผลตภณฑตางๆ เพอน�าไปสการยกระดบความเปนอยของชมชนทองถน และเศรษฐกจภาพรวมของไทย จงได

จดเวทแลกเปลยนเรองไผกบวถชวตคนไทยครงท 1 ขน โดยมวตถประสงคเพอประมวลสถานการณ การจดการไผทง

ในพนทปาธรรมชาต และนอกพนทปาธรรมชาต ศกยภาพและโอกาสของไผในประเทศไทย รปแบบ และองคความร

การจดการไผอยางยงยนของชมชนทองถน รวมทงระดมความคดเหนตอขอเสนอแนะเชงนโยบายและแนวทางการ

จดการไผอยางยงยน โดยไดสรปสาระส�าคญของการแลกเปลยนไวในหนงสอเลมน ซงหวงวาจะเปนประโยชนแก

ผทสนใจตอไป

สมหญง สนทรวงษ

ผประสานงาน แผนงานประเทศไทย

ศนยวนศาสตรชมชนเพอคนกบปา (RECOFTC)


สารบญ

ค�าน�า

บทสรปส�าหรบผบรหาร

สวนท 1 สถานการณไผในประเทศไทย 9

• ความหลากหลายชนดและการใชประโยชนไผในประเทศไทย 10

• ไผกบวถชมชนทองถนไทย 19

• ไมไผ พชเศรษฐกจจากปาทส�าคญของคนไทย 28

• ระบบตลาดไผและแนวโนมในประเทศไทย 36

สวนท 2 การจดการไผของทองถนในปาธรรมชาต 41

• การจดการไผหกสการพฒนาคณภาพชวตและกองทนดแลปา

กรณศกษาบานหวยหนลาดใน ต�าบลบานโปง อ�าเภอเวยงปาเปา จงหวดเชยงราย 42

• การจดการและองคความรในการพฒนาของเลนพนบานจากไมไผ จงหวดเชยงราย 57

• การจดการไผตามภมปญญาทองถนในปาชมชน 63

กรณปาหวยแมหน บานหวทง ต�าบลปงเตา อ�าเภองาว จงหวดล�าปาง

• ไผกะซะ วถชวตกบการอนรกษลมน�าสงคราม 68

• การจดการไผเพอความยงยนและมนคงในการด�ารงชพ 73

กรณศกษาบานหนองขอน ต�าบลลมสม อ�าเภอไทรโยค จงหวดกาญจนบร

สวนท 3 การจดการไผของทองถนนอกพนทปาธรรมชาต 85

• การจดการไผรวกในพนทหวไรปลายนาและมลคาทางเศรษฐกจ จงหวดนาน 86

• การปลกไผรวกเพอการคา จงหวดนาน 95

• การจดการไผเลยงในระบบวนเกษตร 99

กรณสวนลงโชค อ�าเภอวงน�าเขยว จงหวดนครราชสมา

• สวนไผนพรตน การจดการไผนอกพนทปาธรรมชาต จงหวดนาน 105

• การจดการกลมวสาหกจไผรวกแดง ชมชนบานบว จงหวดพะเยา 108

สวนท 4 ศกยภาพและโอกาสของไผ 111

• โครงการสงเสรมและพฒนาผลตภณฑสงทอจากเสนใยไผแบบครบวงจร 112

• ไผ พชพลงงานแหงอนาคต 121

• ศกยภาพและแนวทางการถนอมหนอไมโดยการนง 126

สวนท 5 ยทธศาสตรและทศทางการขบเคลอนการจดการไผ 133

• ยทธศาสตรการจดการไผเชงพาณชย 134

ภาคผนวก 150

ท�าเนยบผเขารวมการประชมแลกเปลยน 150


บทสรปส�าหรบผบรหาร

การประชมแลกเปลยนไผกบวถชวตคนไทย ครงท 1 เรอง องคความร และรปแบบการจดการของทองถน

จดขน ในวนท 28 สงหาคม พ.ศ. 2556 ณ โรงแรมเซนทรา ศนยราชการ กรงเทพมหานคร มผเขารวมทงสน 132 คน

ประกอบดวยตวแทนชมชนทองถน 75 คน สวนราชการ 12 คน องคกรพฒนาเอกชน และองคกรอสระ 33 คน

สถาบนการศกษา 11 คน และสอสารมวลชน 1 คน ในการประชมครงนประกอบดวยการบรรยายพเศษ เวทน�าเสนอ

แลกเปลยน การแสดงนทรรศการ และผลตภณฑไผของทองถน เพอประมวลสถานการณการจดการไผ ศกยภาพ

และโอกาส แลกเปลยนรปแบบ และองคความรการจดการไผของชมชนทองถน รวมทงระดมขอเสนอแนะเชงนโยบาย

โดยสรปสาระส�าคญของการประชมไดดงน

1. สถานการณไผในประเทศไทยจากอดตถงปจจบน ประเทศไทยส�ารวจพบไผมากกวา 72 ชนด ใน

17 สกล ทการกระจายตามภมภาคตางๆ ซงมความส�าคญในวถชวต วฒนธรรม ความเชอ ประเพณของชมชน

ทองถนไทย และกลมชาตพนธตางๆ ทงในวถบรโภค วถการผลต เครองใชในครวเรอน เครองมอจบสตวน�า

นอกจากน ยงมบทบาทตอระบบนเวศทงการเปนแหลงทอยอาศย แหลงอาหารของสตวปา การยดตลงรมน�าทาม

กลางการเปลยนแปลงพฤตกรรมของฝน ไมไผ ยงมศกยภาพในการเกบกกคารบอนและชวยลดภาวะโลกรอนได

อกทางหนง บทบาททส�าคญประการหนง คอ ดานเศรษฐกจของสงคมไทยทงภาพรวมของประเทศ และเศรษฐกจ

ทองถน จากรายงานการน�าเขาและสงออกไมไผปลาสดของกรมปาไม ในป พ.ศ. 2550 มมลคาน�าเขา 40 ลานบาท

และสงออก 60 ลานบาท ในสวนของหนอไม มมลคาการแปรรปภายในประเทศประมาณ 1,400 ลานบาท และสง

ออกไมต�ากวา 1,000 ลานบาท ซงยงไมมการรวบรวมขอมลภาพรวมมลคาเศรษฐกจ และระบบการตลาดภายใน

ประเทศ และทเชอมโยงกบการคาระหวางประเทศ ปจจบนมผรบซอไผราว 40-50 ราย โดยแตละรายรบซอปละ

12,000 ตน ปรมาณรวมในการซอขายประมาณ 480,000-600,000 ตนตอป โดยแหลงผลตไผ เพอการคานนไดจาก

การตดในปาธรรมชาตแถบจงหวดกาญจนบร เพชรบร และการสงเสรมการปลกไผนอกพนทปา ทงนแนวโนม ความ

ตองการในประเทศไทยมเพมขนอยางมาก ทงการใชในภาคการเกษตร การเพาะเลยงสตวน�า การประมง

การลดการกดเซาะชายฝง สวนการสงออกนนประเทศไทยมการสงออกนอยลง ขายไดในราคาต�า เพราะสนคาม

คณภาพต�าเมอเทยบกบคแขงอยางประเทศจน ดงนนแนวทางในการจดการไผในมมของ นกการตลาดคอ

“ปลกสายพนธทตองการ มปรมาณเพยงพอตอความตองการ” โดยการปลกขยายพนธใชวธการแยกเหงา เพอลด

ตนทน ดานเวลา และไดผลเรว นอกจากนยงพบประเดนปญหาเกยวกบดานการตลาดคอ การขาดความมนใจ

ระหวางผผลตวตถดบกบผแปรรป นนคอหลกประกนทวา ปรมาณวตถดบทมคณภาพตามทผแปรรปตองการ หรอ

ก�าลงผลตทตอบสนองกบระบบการแปรรปผลตภณฑ

2. รปแบบและองคความรในการจดการไผ เพอการใชประโยชน ซงมรปแบบและระบบการจดการไผ

ทงในปาธรรมชาต ปาชมชน ระบบวนเกษตร ระบบสวนปาครอบครว สงผลใหเกดความหลากหลายของผลตภณฑ

ในปจจบนการจดการไผของทองถนในพนทปาธรรมชาต ม 3 รปแบบ คอ 1) การจดการล�า: ก�าหนดโซน

รอบหมนเวยน และอายล�า 2) การจดการหนอ: ก�าหนดระยะเวลา ลกษณะ และขนาดหนอ และ 3) การจดการ

กองทน เพอจดการปาและสวสดการชมชน: การปลกเสรม การปองกนไฟปา


สงเสรมการพฒนาทกษะชมชนในการจดการไผ การสรางระบบสวสดการของคนในกลมวสาหกจ หรอ

สมาชกในชมชน ในสวนของการจดการไผของทองถนนอกปาธรรมชาต ไดแก 1) การจดการล�า:ในรปแบบวนเกษตร

และสวนไผ และ 2) การจดการแหลงพนธกรรมไผเพอการเรยนร: สรางสวนรวบรวมไผ เพอการขยายพนธ การ

สงเสรมใหชมชนปลกไผตามหวไรปลายนา พฒนากลมวสาหกจชมชน การจดการกองทน เพอสวสดการ และการ

ดแลปา

3. ศกยภาพและโอกาสไผในประเทศไทย ดวยมรปแบบและตวอยางการจดการวตถดบทงในและนอก

พนทปา ทจะขยายผลสพนททยงไมมระบบการจดการ ผานกระบวนการสรางการเรยนร และพฒนาเครอขายชมชน

เพอจดการไผ ล�าไผ และการแปรรปไดหลากหลายตงแตระดบวสาหกจชมชนจนถงอตสาหกรรม อกทงมการบรรจ

ไผไวในบญชชนดไม ในการสงเสรมการปลกภายใตกลไกธนาคารตนไม มสถาบนวชาการทมศกยภาพในการท�างาน

วจยไผ อาท คณะวนศาสตร คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร มหาวทยาลยราชภฏในแตละจงหวด นอกจาก

น ยงมชมรมคนรกษไผทสามารถเปนกลไกในการขยายผลในแตละทองถน อกทงมเทคโนโลย องคความรจาก

ตางประเทศ และภาคเอกชนทมความกาวหนาแลวนน กรมปาไมยงมองคความรตงแตระบบการปลก การตด การท�า

เฟอรนเจอร ไมไฟเบอรบอรด วสดแทนไม ในสวนส�านกงานพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ (องคการมหาชน) ม

ความรจากการวจยดานเสนใยทสามารถฝกอบรมและถายทอดสชมชนทองถนไดตอไป จงอาจกลาวไดวาไผ

ในประเทศไทยมศกยภาพ และโอกาสทจะพฒนาสพชเศรษฐกจในอนาคตได

4. ยทธศาสตรและทศทางการขบเคลอนการจดการไผ พบวานโนบายระดบชาตยงไมใหความส�าคญ

กบไผมากเทาทควร เมอเปรยบเทยบกบพชเศรษฐกจอนๆ เนองจากตดขดในตวบทกฎหมาย เพราะไผเปนพชปา

และถกนยามเปนของปา ซงมระเบยบในการขออนญาต การใชประโยชน และขนยายไผ แตอยางไรกตาม พบวา

ในระดบจงหวดมการ ใหความส�าคญบาง โดยการสรางยทธศาสตรไผของแตละจงหวด เชน จงหวดนาน มเปาหมาย

ปลกไผจ�านวน 1 ลานกอ นอกจากนจงหวดแพรกก�าลงขบเคลอนงานดานน โดยเนนการสงเสรมการปลกในพนท

เสอมโทรม พนทเกษตรกรรม เพอลดการท�าลายปา และปองกนบรรเทาภยธรรมชาต

สดทายประเดนทส�าคญ คอ การหาแนวทางในการยกระดบการจดการ ทงการจดการแหลงวตถดบในพนทปา

ธรรมชาต ปาชมชน ปาครอบครว จนถงการพฒนาผลผลตและผลตภณฑตางๆ เพอน�าไปสการยกระดบความเปน

อยของชมชนทองถนและเศรษฐกจภาพรวมของไทย ซงมขอเสนอแนะตอทศทางการขบเคลอนการจดการไผจาก

การประชม ดงน

ขอเสนอจากการประชม

1. สงเสรมการปลกไมไผในพนทดนเสอมโทรม เพอแกไขปญหาปรมาณการขาดแคลนไมไผ

2. จดการระบบการผลตไผ เพอสนองความตองการและการสรางผลตภณฑจากไผในจงหวดน�ารอง

(ยทธศาสตรจงหวด)

3. รฐควรสงเสรมการปลกไผใหมากขน ทงในพนทสาธารณะ ปาชมชน พนทเกษตรกรรมวนเกษตร

หวไรปลายนา


4. พฒนาออกแบบเตาเผาขาวหลามประหยดพลงงาน เนองจากปจจบนหลายแหงมการผลตขาวหลาม

จ�านวนมาก โดยไมใชวธการเผา แตใชการนงแทน ซงท�าใหคณภาพ และความหอมของขาวหลามลดลง

5. รฐควรใหการสนบสนนการวจยไผอยางเปนระบบ ตงแตปรบปรงสายพนธ (พนธกรรม) การจดการแหลง

วตถดบ จนถงการแปรรป ผลตภณฑ และการตลาด

ทศทางการขบเคลอนการจดการไผ

1. การจดเกบรวบรวมขอมลและพฒนาระบบฐานขอมลเกยวของกบไผอยางเปนระบบ เพอสนบสนนชมชน

ทองถนและนโยบาย (ศนยขอมล เพอสนบสนนการจดการไผของทองถน)

2. การพฒนาปรบปรงสายพนธใหสอดคลองและตอบสนองกบการใชประโยชน

3. การเสรมศกยภาพชมชนทองถนในการส�ารวจ ประเมน วางแผนจดการ และตดตามไผอยางเปนระบบ

ในพนทปาธรรมชาต และระบบวนเกษตร

4. การศกษาวจยระบบการตลาด และมลคาทางเศรษฐกจของไผในภาพรวมของประเทศไทย เพอใชในการ

สนบสนนการตดสนใจในเชงโยบาย

5. พฒนารปแบบโมเดลการจดการไผแตละชนด ทงในปาธรรมชาต ระบบวนเกษตร และพนทเกษตรกรรม

ผานกระบวนการศกษาวจยโดยชมชนมสวนรวม รวมทงการพฒนาและสงเสรมการแปรรปผลตภณฑ การเพม

มลคาไผ (จดการตงแตจากแหลงวตถดบ การแปรรป และการตลาด) และถายทอดผานศนยการเรยนรในแตละ

ทองถน

6. ปรบปรงนโยบาย กฎระเบยบของรฐใหเออ และสนบสนนการจดการไผอยางยงยน เชน นโยบายไผ

แหงชาต (การโซนนงและก�าหนดสดสวนปาไผ เพอการผลต และการอนรกษ) นโยบายสงเสรมการปลกไผ

ในพนทท�ากน

9การประชมแลกเปลยน ไผกบวถชวตคนไทย ครงท 1: องคความร และการจดการของทองถน

สวนท 1 : สถานการณไผในประเทศไทย

10 การประชมแลกเปลยน ไผกบวถชวตคนไทย ครงท 1: องคความร และรปแบบการจดการของทองถน

ความหลากหลายชนดและการใชประโยชนไผในประเทศไทย

ปรชญา ยงพฒนา1 และระว ถาวร2

ไผ (bamboo) เปนพชใบเลยงเดยว (monocotyledon) จดอยในวงศหญา Poaceae (เดมคอ Gramine-

ae) ทงนนกพฤษศาสตรไดจดแยกไผอยในวงศยอย Bambusoideae ครอบครว Bambusaceae เนองจากมลกษณะ

ทางสนฐานวทยาและชววทยาคลายคลงกบหญาทวไป แตไผมขอแตกตางหลายประการ เชน การมระบบเหงาท

ชดเจน ใบทคอนขางกวางและมกานใบเทยม (pseudopetiole) มระบบการเจรญเปนกง (branch complement) ท

ซบซอนและแขงแรง ลกษณะชอดอกและสวนประกอบตางๆ ของดอกทซบซอน รวมทงลกษณะทคลายกบการม

เนอไม (woody bamboo) ซงสงผลใหไผสวนมากมล�าตนสงใหญและมอายยนนานหลายป

นเวศวทยาและการกระจายพนธ

ไมไผ มถนก�าเนดและการกระจายพนธอยางกวางขวางในบรเวณเขตรอนและเขตอบอนบางสวน เราสามารถ

พบไผเกอบทกภมภาคของโลก ยกเวนทวปยโรป ขวโลกเหนอและขวโลกใต ไมไผมการกระจายพนธมากทสดใน

แถบรอนทางตอนใต และตะวนออกเฉยงใตของทวปเอเชย คอ มการกระจายพนธถง 45 สกล 750 ชนด ในขณะททว

โลกมประมาณ 80-90 สกล ประมาณ 1,500 ชนด อกทงไผเปนไมโตเรว หางาย เปนพชเอนกประสงค ท�าให ไผเขา

มาเกยวของกบชวตประจ�าวนของผคนโดยเฉพาะในทวปเอเชย อเมรกา และแอฟรกา

ส�าหรบประเทศไทย ซงตงอยบรเวณเขตรอน ตามรายงานการส�ารวจของสราวธ สงแกว และคณะ (2554)

พบไผในเมองไทยประมาณ 13 สกล 69 ชนด แบงเปนไผพนเมองของประเทศไทยกวา 42 ชนด และไผพนเมอง

จากตางประเทศ โดยเฉพาะจากประเทศจนทน�ามาปลกเพอการผลตหนอเปนสวนใหญ 17 ชนด พบกระจายอย

ทวทกภมภาคของไทย ตงแตภาคเหนอจรดภาคใต ตะวนออกจรดตะวนตก รวมทงตามบรเวณเกาะตางๆ สวนมาก

พบขนกระจายตามปาเบญจพรรณหรอปาผสมผลดใบ และปาดบชน จากรายงานของกรมปาไม ป พ.ศ. 2545 พบวา

ภาคตะวนตกและภาคเหนอมการกระจายของพนทปาไผลวน (bamboo forest) สงสด มพนททงสน 939,687 ไร

หรอ 1,503 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 0.29 ของพนทปาทงหมด

ปจจยแวดลอมทเหมาะสมตอการเจรญเตบโต

ไมไผ เปนพนธไมทมการเจรญเตบโตผดแปลกกวาไมชนดอน หนอไมไผจะพงตวเจรญเตบโตทางความ

สงเตมทภายในฤดเดยว โดยเรมเจรญในชวงตนฤดฝนและสนสดเมอหมดฝน หลงจากนนจะไมมการเจรญทางความ

สงเพมขน แตจะมการเปลยนแปลงทางดานอน เชน การแตกกง แขนงและใบ เพอเตรยมการสะสมอาหารตอไป ไผใน

ธรรมชาตจะเจรญเตบโตไดดในปาผสมผลดใบในปาเขตรอนหรอในปาทไมผลดใบ เชน ปาดงดบเขา โดยเฉพาะพนท

ซงมปรมาณฝนตกอยระหวาง 1,000 มลลเมตรตอป ไมไผเปนพชทมการเจรญเตบโตเรว หนอของไมไผมระบบเหงา

แบบล�าเดยวบางชนดมการพงตวไดสงถง 90-120 เซนตเมตร ภายใน 24 ชวโมง ทงนขนอยกบชนดพนธ ปจจยแวดลอม

ตางๆ โดยเฉพาะสภาพภมอากาศ และสภาพดน

1 ศนยวนศาสตรชมชนเพอคนกบปา (RECOFTC)2 ศนยวนศาสตรชมชนเพอคนกบปา (RECOFTC)


ไผในประเทศไทยทมการน�ามาใชประโยชน

วถชวตและวฒนธรรมของคนไทยไดสะทอนใหเหนถงความสมพนธของมนษยกบธรรมชาต มการสราง

เอกลกษณและระเบยบแบบแผนทางความคดจนเกดเปนภมปญญาทประยกต ปรบปรง และประดษฐกรรมทม

วตถดบมาจากทรพยากรธรรมชาตในทองถนมากมาย โดยเฉพาะ “ไผ” เปนผลผลตของปาทส�าคญ และมความเกยว

พนกบมนษยมาตงแตเมอครงอดต มการใชประโยชนกนมากมายในวถชวตประจ�าวนของมนษย โดยเฉพาะคนใน

ชนบท จนไดมการขนานนาม ไมไผวาเปน “ไมซงของคนยากจน” (the poor man’s timber) ไผจดวาเปนพชโตเรว

(fast – growing plant) ทมรอบตดฟน (harvest rotation) สนทสดเมอเทยบกบไมโตเรวชนดอนๆ ทปลกสรางใน

สวนปา และใชประโยชนกนอยในประเทศไทยในปจจบน นอกจากนนไผยงจดเปนไมอเนกประสงค (multi – purpose

plant species) ทกสวนของไผสามารถน�ามาใชประโยชนไดทงสนทงทางตรงและทางออม

ประเทศไทย เปนศนยกลางการกระจายพนธไมไผแหงหนงของโลก เนองจากมสภาพแวดลอมตางๆ อาท

อณหภม ความชนในดนและในบรรยากาศ ปรมาณน�าฝน แสงสวาง ชวงเวลาของฤดกาล รวมถงลกษณะและ

คณสมบตของดนทพอเหมาะส�าหรบการกระจายพนธ และการเจรญเตบโตของไมไผ ปจจบน พบไผ 13 สกล 69

ชนด ขนอยทวไปในปาเบญจพรรณหรอปาผสมผลดใบ (Mixed Deciduous Forest) ปาดบชน (Moist Evergreen

Forest) และปาดบเขา (Hill Evergreen Forest) และบางชนดมการน�าเขามาปลกจนเปนทรจกกนโดยทวไป ทงน

พบวามการน�าไผใชประโยชน 62 ชนด โดยเปนไผทองถนในประเทศไทย 12 สกล 45 ชนด ดงรายละเอยดใน

ตารางท 1 และไผตางประเทศทน�ามาปลกอก 6 สกล 17 ชนด ดงรายละเอยดในตารางท 2


ตาร

างท

1 ช

นดไผ

พนเ

มองไ

ทย

ชนด

แหลง

ทพ

บ/ก

ารแพ

รกระ

จาย

รปแบ

บกา

รใชป

ระโย

ชน

สกลไ

ผปา

(Bam

busa

)

1.ไผ

ปา/ไผ

หนาม

(B. b

ambo

s)พ

บตาม

ปาผส

มผลด

ใบ พ

บบาง

ในปา

ดบแล

งล�า

ใชกอ

สราง

(ท�าฟ

าก เส

าค�าย

น แผ

นสาน

ไมไผ

ไมไ

ผอดแ

ละเฟ

อรนเ

จอร)

ท�าเ

ครอง

จกสา

นและ

หตถก

รรม

เปน

ภาช

นะหง

ตมแล

ะปรง

อาหา

ร ท�า

ขาวห

ลาม

ท�าเย

อกระ

ดาษ

หน

อน�าม

าเผา

กน น

ยมป

ลกเป

นรว

ใชเป

นแนว

กนลม

และป

องกน

ตลงพ

ง

2. ไ

ผสสก

(B.

blu

mea

na)

ปลกไ

ดทกภ

าคขอ

งประ

เทศไ

ทยล�า

ใชกอ

สราง

(ท�าฟ

าก เส

าค�าย

น แผ

นสาน

ไมไผ

ไมไ

ผอดแ

ละเฟ

อรนเ

จอร)

ท�าไ

มค

านห

าบค

ณภา

พด

ท�าเ

ครอง

จกสา

นและ

หตถก

รรม

เปนภ

าชนะ

หงตม

และป

รงอา

หารเ

ปนวต

ถดบใ

นอตส

าหกร

รมเย

อกระ

ดาษ

หน

อบรโ

ภค

สดแล

ะดอง

นยม

ปลก

เปนไ

มประ

ดบหร

อนยม

ปลกต

ามบา

นเพ

ราะม

ชอเป

นสรม

งคล

และป

ลกเป

นรว

หรอ

ใช

ปลกเ

ปนแน

วกนล

มและ

ปองก

นตลง

พง

ทงน

จะนย

มปลก

เพอผ

ลตหน

อและ

ล�า

3. ไ

ผบงห

วานเ

มองเ

ลย

(B

. cf.

burm

anic

a)

พบต

ามปา

ผสมผ

ลดใบ

ทางภ

าคเห

นอแล

ะภาค

ตะวน

ออกเ

ฉยงเ

หนอ

หน

อมรส

หวาน

สาม

ารถก

นสดไ

ด

4. ไ

ผล�าม

ะลอก

(B

. lon

gisp

icul

ata)

พบบ

รเวณ

ปาเบ

จพรร

ณ ป

าดบแ

ลง แ

ละปา

ดบชน

ตามร

มหวย

โดย

เฉพ

าะทา

งภาค

ตะวน

ออก

ภาค

ตะวน

ตก แ

ละภ

าคใต

ตอนบ

นปล

กเปน

แนวเ

ขตรว

และแ

นวกน

ลมได

ด ล�า

ใชกอ

สราง

ท�าแ

พ ท

�าฟาก

นยม

ปลกเ

ปนไม

ประด

บ

5. ไ

ผบงบ

าน ไ

ผบงค

าย

(B

. nut

ans)

พบก

ระจา

ยตาม

ปาดบ

แลง

ปาผส

มผลด

ใบ โ

ดยเฉ

พาะ

ตามร

มน�า

ล�าใช

ในดา

นการ

กอสร

าง ท

�าไมค

�ายน

อตสา

หกรร

มจกส

าน ห

นอก

นได

6. ไ

ผหอบ

ไผห

างชา

ง

(

B. o

liver

iana

)

พบต

ามปา

ผสมผ

ลดใบ

หรอ

ปาดบ

แลงใ

นภาค

ตะวน

ตกแล

ะภาค

เหนอ

ล�าใช

ในกา

รกอส

ราง

ท�าไม

ค�ายน

เปนไ

ผทปล

กประ

ดบได

ดอกช

นดหน

ง

7. ไ

ผบงด

�า ไผ

บงปา

(B. t

ulda

)พ

บกระ

จายต

ามปา

ผสมผ

ลดใบ

ปาด

บแลง

ล�าใช

ในกา

รกอส

ราง

อตสา

หกรร

มจกร

สาน

ท�าเย

อกระ

ดาษ

หน

อกนไ

ด มร

สขม

นยม

ปลก

: เปน

รว ใ

ชเปน

แนว

กนลม

และป

องกน

ตลงพ

ง

8. ไ

ผเขย

ว ไผ

ก�ายา

น

(

B. v

ulga

ris)

ในธร

รมชา

ตพบท

วไปท

างภ

าคใต

ของไ

ทยล�า

ใชใน

การก

อสรา

ง ท�า

ไมค�า

ยน ป

ลกเป

นไมป

ระดบ

9. ไ

ผเหล

อง (

B. v

ulga

ris)

ล�าใช

ท�าเย

อกระ

ดาษ

นยม

ปลกเ

ปนไม

ประด

บ

10. ไ

ผน�าเ

ตา (

B. v

ulga

ris)

นยม

ปลก

เปนไ

มประ

ดบ ห

รอนย

มปลก

ตามบ

านเพ

ราะม

ชอเป

นสรม

งคลแ

ละให

รมเง

า

11. ไ

ผหลก

(Ba

mbu

sa s

p.)

มกพ

บในป

าดบช

นทาง

ภาค

ใตขอ

งไทย

ยงไม

มราย

งานก

ารใช

ประโ

ยชนแ

นชด

หนออ

อนกน

ได แ

ละเป

นอาห

ารโป

รดขอ

งกระ

ทง

12. ไ

ผเลย

ง ไผ

สราง

ไพร

พบป

ลกทว

ทกภ

าคขอ

งไทย

ใชปร

ะโยช

นกนอ

ยางก

วางข

วาง

ทงน�า

หนอม

าเปน

อาหา

ร น�า

ล�ามา

ใชกอ

สราง

ท�าไ

มค�าย

น เฟ

อรนเ

จอร

นยม

ปลก

เปนแ

นวรว

เนอ

งจาก

มกอส

วยงา

ม ล�า

สม�าเ

สมอไ

มแนน


ชนด

แหลง

ทพ

บ/ก

ารแพ

รกระ

จาย

รปแบ

บกา

รใชป

ระโย

ชน

13. ไ

ผหวา

น (B

ambu

sa s

p.)

ไมมข

อมล

บรโภ

คหนอ

สกลไ

ผตง

(Den

droc

alam

us)

14. ไ

ผตง

(D. a

sper

)นย

มปลก

ทวทก

ภาค

แตป

ลกมา

กทสด

ในภ

าคตะ

วนออ

ก เช

น

จ.ปร

าจนบ

ร ไม

พบใ

นปาธ

รรมช

าต บ

างคร

งอาจ

พบข

นเปน

บรเว

ณกว

าง

ในพ

นทปา

ทเคย

มการ

ท�าสม

ปทาน

ไมใน

อดต

เชน

อทยา

นแหง

ชาตค

ลอง

พนม

จ.ส

ราษ

ฎรธา

น

ล�าใช

กอสร

าง (ท

�าฟาก

เสาค

�ายน

แผนส

านไม

ไผ ไ

มไผอ

ดและ

เฟอร

นเจอ

ร) เป

นภาช

นะหง

ตมแล

ะปรง

อาหา

ร

เปนว

ตถดบ

ในอต

สาหก

รรมเ

ยอกร

ะดาษ

นยม

น�าห

นอม

าบรโ

ภค

15. ไ

ผบงใ

หญ ไ

ผตงป

า

(D

. bra

ndis

ii)

มกพ

บตาม

ปาดบ

แลงจ

นถงป

าดบเ

ขาระ

ดบต�า

ทางภ

าคตะ

วนตก

ภาค

เหนอ

พบบ

างใน

ภาค

อสาน

ล�าใช

กอสร

าง (ท

�าฟาก

เสาค

�ายน

แผนส

านไม

ไผ แ

ละเฟ

อรนเ

จอร)

เครอ

งจกส

าน ท

�าเยอ

กระด

าษ ห

นอก

นได

รสชา

ตใกล

เคยง

กบไผ

ตง

16. ไ

ผมนห

ม ไผ

หกน�า

(

D. c

opel

andi

i)

มกพ

บขนต

ามปา

เขาห

นปนใ

นภาค

เหนอ

และภ

าคตะ

วนตก

ล�าใช

กอสร

าง ท

�าเฟ

อรนเ

จอร

รางน

�า ห

นอก

นได

รสชา

ตด ห

วานก

รอบ

เสยน

นอย

17.ไผ

รวกเ

ขา (D

. dum

osus

)มก

ขนตา

มปาเ

ขาหน

ปนหร

อหนา

ผาเข

าหนป

นในภ

าคใต

ยง

ไมมก

ารใช

ประโ

ยชนอ

ยางเ

ดนชด

เนอง

จากล

�าและ

หนอม

ขนาด

เลก

อาจม

การใ

ชประ

โยชน

บาง

เชน

ท�าคน

เบด

ในอน

าคตอ

าจน�า

มาพ

ฒนา

เปนไ

มประ

ดบได

เนอง

จากม

รปทร

งกอแ

ละกา

รแตก

ใบสว

ยล�าเ

กดไม

แนนเ

กนไป

18. ไ

ผเปา

ะ (D

. gig

ante

us)

ขนใน

ปาดบ

ชน แ

ถบเท

อกเข

าทาง

ทศตะ

วนตก

ของไ

ทย พ

บปลก

ตาม

หมบา

นทาง

ภาค

เหนอ

ล�าใช

ในกา

รกอส

ราง

(ท�าฟ

าก เส

าค�าย

น แผ

นสาน

ไมไผ

ไมไ

ผอดแ

ละเฟ

อรนเ

จอร)

ท�าร

างน�า

ท�าเ

ยอกร

ะดาษ

คณ

ภาพ

ด ห

นอร

สชาต

ดกวา

ไผตง

หวา

นกรอ

บ ไม

มเสย

น หร

อนยม

ปลก

เปนไ

มประ

ดบหร

อนยม

ปลกต

ามบา

น

เพรา

ะมชอ

เปนส

รมงค

ล

19. ไ

ผหก

(D. h

amilt

onii)

มกขน

ตามร

องน�า

ในปา

ดบแล

งถงป

าดบเ

ขาใน

ภาค

เหนอ

ล�า

ใชกอ

สราง

(ท�าฟ

าก เส

าค�าย

น นง

ราน

แผนส

านไม

ไผ ไ

มไผอ

ดและ

เฟอร

นเจอ

ร) ท

�าเยอ

กระด

าษ ห

นอก

นได

รสชา

ตใกล

เคยง

กบไผ

ตง ห

นอก

นไดแ

ละเป

นทนย

มเชน

เดยว

กบไผ

ตง

20. ไ

ผกระ

โรม

(D. k

hoon

men

gii)

เปนไ

ผชนด

ใหมใ

นโลก

พบเ

ฉพาะ

ในไท

ย พ

บขนต

ามภ

เขาแ

ละรม

น�าตก

ในปา

ดบชน

ทางภ

าคใต

ยงไม

มราย

งานก

ารใช

ประโ

ยชน

21. ไ

ผซาง

นวล

(

D. m

embr

anac

eus)

พบต

ามปา

ผสมผ

ลดใบ

ทวทก

ภาค

ของไ

ทย ย

กเวน

ภาค

ใต เช

น ปา

หวย

แมหน

จ.ล

�าปาง

ขนป

ะปนก

บตนส

กในป

าผสม

แบบผ

ลดใบ

ล�าใช

ในกา

รกอส

ราง

(ท�าฟ

าก เส

าค�าย

น แผ

นสาน

ไมไผ

ไมไ

ผอดแ

ละเฟ

อรนเ

จอร)

ท�าเ

ครอง

จกสา

นและ

หตถก

รรม

ท�าเย

อกระ

ดาษ

หน

อกนไ

ด เป

นไผธ

รรมช

าตทม

การใ

ชประ

โยชน

มากท

สด แ

ตยงไ

มมกา

รปลก

อยาง

จรงจ

ง

22. ไ

ผนวล

(D. p

endu

lus)

เจรญ

เตบโ

ตตาม

ภเข

าและ

รมน�า

ตกใน

ปาดบ

ชนทา

งภาค

ใต

ยงไม

มราย

งานก

ารใช

ประโ

ยชน

มศกย

ภาพ

น�ามา

ปลกป

ระดบ

ได เน

องจา

กรปท

รงแล

ะล�าโ

คงงอ

สวยง

าม

23. ไ

ผซาง

ด�า (

D. s

trict

us)

พบต

ามปา

ผสมผ

ลดใบ

ในภ

าคตะ

วนตก

และภ

าคเห

นอ เช

น ปา

สาธต

อ.งา

ว จ.

ล�าปา

ง, ข

นปะป

นกบต

นสกใ

นปาผ

สมแบ

บผลด

ใบ

นยมน

�าล�าม

าท�าเ

ฟอร

นเจอ

ร เน

องจา

กล�าต

นและ

คอนข

างตร

งไมค

ดงอ

ขนาด

ไมให

ญมา

ก ท�า

เฟอร

นเจอ

รมคว

าม

ทนทา

น นอ

กจาก

นยงม

การน

�าล�าม

าท�าเ

ครอง

จกสา

นและ

หตถก

รรม

ท�าเย

อกระ

ดาษ

หน

อกนไ

ด


ชนด

แหลง

ทพ

บ/ก

ารแพ

รกระ

จาย

รปแบ

บกา

รใชป

ระโย

ชน

24. ไ

ผซาง

หมน

(D. s

eric

eus)

ไมมข

อมล

ล�าใช

กอสร

าง (ท

�าฟาก

เสาค

�ายน

แผนส

านไม

ไผ ไ

มไผอ

ดและ

เฟอร

นเจอ

ร)

สกลไ

ผเลอ

ย (D

inoc

hloa

)

25. ไ

ผเลอ

ย (D

. mal

ayan

a)มก

พบต

ามปา

ดบชน

ทางภ

าคใต

ปล

กประ

ดบ ท

�าเปน

ซมไม

เลอย

สกลไ

ผไร

(Gig

anto

chlo

a)

26. ไ

ผไร

(G. a

lboc

iliata

)พ

บตาม

ปาผส

มผลด

ใบแล

ะพนท

รกรา

งในป

าดบแ

ลงล�า

ใชท�า

ไมคา

งส�าห

รบพ

ชเกษ

ตร ด

ามเค

รองม

อ ท�า

เยอก

ระดา

ษ ก

ารกอ

สราง

(ท�าฟ

าก เส

าค�าย

น แผ

นสาน

ไมไผ

ไมไ

ผอดแ

ละเฟ

อรนเ

จอร)

ท�าเ

ครอง

จกสา

นและ

หตถก

รรม

หน

อกนไ

ด รส

ชาตด

เปนท

นยม

ดวย

ลกษ

ณะก

อทแน

นเปน

พมห

รอเป

นซมส

วยคล

ายดอ

กเหด

หาก

มการ

จดกา

รดสา

มารถ

ปลกเ

ปนไม

ประด

บได

27. ไ

ผผาก

(G. a

uric

ulat

a)เป

นไผพ

นเมอ

งของ

ไทย

พบต

งแตแ

ถบภ

าคเห

นอตอ

นลาง

ฝงตะ

วนตก

ตอเน

องถง

ภาค

ตะวน

ตกแล

ะภาค

ใต

สามา

รถใช

เปนว

ตถดบ

ส�าหร

บท�าเ

ยอกร

ะดาษ

ไดด

28. ไ

ผบาล

ย (G

. bal

ui)

พบต

งแตภ

าคใต

ของไ

ทยจน

ถงคา

บสมท

รมลา

ย มก

พบต

ามขอ

บปาห

รอชอ

งวา

งในป

าดบช

นยง

ไมมร

ายงา

น

29. ไ

ผดาม

พรา

(G. l

igul

ata)

เปนไ

ผพนเ

มองข

องไท

ย พ

บเฉพ

าะทา

งภาค

ใตตง

แตจง

หวดช

มพรจ

นถง

มาเล

เซย

เนอง

จากล

�าตนม

ความ

แขงแ

รง ย

ดหยน

ดและ

มน�าห

นกเบ

า จง

นยมใ

ชล�าท

�าดาม

เครอ

งมอ

ใบมข

นาดใ

หญใช

หอ

ขนม

หน

อกนไ

ด แต

ไมเป

นทนย

ม

30. ไ

ผผาก

เพลง

(G. s

corte

chin

ii)

พบต

งแตภ

าคใต

ของไ

ทยจน

ถงคา

บสมท

รมลา

ย มก

พบต

ามขอ

บปาห

รอชอ

งวา

งในป

าดบช

นล�า

ใชกอ

สราง

จกส

าน ห

นอก

นได

แตยง

ไมเป

นทนย

ม

31. ไ

ผบาง

(G

. sco

rtech

inii)

พบต

งแตภ

าคใต

จนถง

คาบส

มทรม

ลาย

มกพ

บตาม

ขอบป

าหรอ

ชองว

างใน

ปาดบ

ชนล�า

ใชใน

การก

อสรา

ง (ท

�าฟาก

เสาค

�ายน

แผนส

านไม

ไผ ไ

มไผอ

ดและ

เฟอร

นเจอ

ร) เป

นวตถ

ดบใน

อตสา

หกรร

มเยอ

กระด

าษ จ

กสาน

หน

อกนไ

ด แต

ยงไม

เปนท

นยม

สกลไ

ผเค

รอวล

ย (M

eloc

alam

us)

32. ไ

ผเคร

อวลย

ไผซ

ายวา

ล ไผ

ไสตน

(M. c

ompa

ctiflo

rus)

พบต

ามปา

ดบเข

าทาง

ภาค

เหนอ

ภาค

ตะวน

ตก แ

ละภ

าคตะ

วนออ

กเฉย

งเหน

อไม

พบก

ารใช

ประโ

ยชนเ

นองจ

ากขน

าดล�า

เลก

ผลเป

นอาห

ารขอ

งสตว

ปา

สกลไ

ผราช

วง (N

eoho

uzeo

ua)

33. ไ

ผราช

วง ไ

ผลาด

วง

(N. k

erria

na)

ขนกร

ะจาย

ตามร

มน�าแ

ละเช

งเขา

ในปา

ดบชน

แถบจ

งหวด

ระนอ

ง ล�า

มขนา

ดเลก

จงไม

พบก

ารใช

ประโ

ยชน

แตมศ

กยภ

าพเป

นไมป

ระดบ

ได เน

องจา

กมรป

ทรงก

อสวย

งาม

สกลไ

ผภพ

าน (P

huph

anoc

hloa

)

34. ไ

ผภพ

าน (P

. spe

cios

a)คา

ดวาเ

ปนไผ

เฉพ

าะถน

ของไ

ทย

ยงไม

มราย

งานแ

นชด

สกลไ

ผออล

อ (P

seud

osta

chyu

m)

35. ไ

ผออล

อ (P

. pol

ymor

phum

)พ

บขนต

ามชอ

งวาง

ในปา

ดบเข

าระด

บต�าท

างภ

าคตะ

วนออ

กเฉย

งเหน

อยง

ไมเด

นชด

ในจน

ใชล�า

ท�าเค

รองจ

กสาน

หรอใ

ชสาน

ท�ารว

บาน


ชนด

แหลง

ทพ

บ/ก

ารแพ

รกระ

จาย

รปแบ

บกา

รใชป

ระโย

ชน

สกลไ

ผโป

/ไผท

อง (S

chiz

osta

chyu

m)

36. ไ

ผทอง

ไผโป

(S. b

rach

ycla

dum

)

พบท

างภ

าคใต

ในไท

ยพบเ

ฉพาะ

ทปลก

ไผช

นดนม

2 ฟ

อรม

ฟอร

มทล�า

สเข

ยว (ไ

ผโป)

มกพ

บในป

าดบช

น สว

นฟอร

มทล�า

สเหล

องทอ

ง (ไ

ผทอง

) พบ

เฉพ

าะทป

ลกเท

านน

นยม

ปลก

เปนไ

มประ

ดบหร

อนยม

ปลกต

ามบา

นเพ

ราะม

ชอเป

นสรม

งคล

37. ไ

ผตาก

วาง

ไผเห

ลยง

(S. g

rand

e)

พบต

ามปา

ดบชน

ทางภ

าคใต

ของไ

ทยใบ

มขนา

ดใหญ

ใชหอ

ขนม

สามา

รถน�า

มาปล

กประ

ดบตา

มรมน

�าตกไ

ดด ให

หนอร

ปราง

แปลก

ตา

38. ไ

ผขาว

หลาม

(S. p

ergr

acile

)

พบใ

นปาผ

สมผล

ดใบใ

นทกภ

าค ย

กเวน

ภาค

ใต

ล�าใช

กอสร

าง ท

�าเคร

องจก

สานแ

ละหต

ถกรร

ม เป

นภาช

นะหง

ตมแล

ะปรง

อาหา

ร ทา

งภาค

อสาน

นยมใ

ชท�า

ขาวห

ลาม

หน

อกนไ

ด แต

ไมนย

มเพ

ราะม

รสขม

นยม

ปลก

: เปน

ไมปร

ะดบห

รอนย

มปลก

ตามบ

านเพ

ราะม

ชอเป

นสรม

งคล

39. ไ

ผเฮย

ะ (C

. virg

atum

)มก

พบต

ามปา

ดบแล

งและ

ปาดบ

เขาร

ะดบต

�า โด

ยเฉพ

าะรม

น�าล�า

ใชท�า

ฟาก

ท�าฝ

าบาน

ท�าเ

ครอง

จกสา

นและ

หตถก

รรม

หน

อกนไ

ด แต

ไมเป

นทนย

ม

40. ไ

ผเมย

ง ไผ

กาบแ

ดง

(S. z

ollin

geri)

พบใ

นปาด

บชนท

างภ

าคใต

ของไ

ทยล�า

ใชกอ

สราง

ท�าเ

ครอง

จกสา

น ท�า

ฝาบา

น หน

อกนไ

ด แต

ไมนย

มเพ

ราะม

รสขม

สกลไ

ผอาจ

ารยเ

ตม

(Tem

ochl

oa)

41. ไ

ผอาจ

ารยเ

ตม (T

. lilia

na)

เปนไ

ผเฉพ

าะถน

พบข

นกระ

จายต

ามหน

าผาเ

ขาหน

ปนทา

งภาค

ใตขอ

งไทย

ยงไม

พบก

ารใช

ประโ

ยชน

สกลไ

ผรวก

(Thy

rsos

tach

ys)

42. ไ

ผรวก

ด�า (

T. o

liver

i)มก

พบใ

นปาผ

สมผล

ดใบท

างภ

าคเห

นอล�า

ใชใน

การก

อสรา

ง (ท

�าฟาก

เสาค

�ายน

แผนส

านไม

ไผ ไ

มไผอ

ดและ

เฟอร

นเจอ

ร) ท

�าเคร

องจก

สานแ

ละหต

ถกรร

ม ท�า

เยอก

ระดา

ษ ห

นอก

นได

43. ไ

ผรวก

(T.

sia

men

sis)

พบท

วไปใ

นปาผ

สมผล

ดใบแ

ละพ

บบาง

ในปา

เตงร

งทาง

ภาค

เหนอ

ภาค

ตะวน

ตก แ

ละภ

าคตะ

วนออ

กเฉย

งเหน

อ พ

บทวไ

ปในป

าธรร

มชาต

และ

ปลกต

ามบา

นเรอ

น

เปนไ

ผทนย

มใชป

ระโย

ชนมา

กทงล

�าและ

หนอ

ล�าใช

ในกา

รกอส

ราง

ท�าไม

ค�ายน

พชผ

ลทาง

การเ

กษตร

ท�า

เครอ

งจกส

านแล

ะหตถ

กรรม

(ดาม

รม ด

ามไม

กวาด

ไมเ

ทา ข

ลย เป

นตน)

ท�าเ

ยอกร

ะดาษ

นยม

ปลก

: เปน

รว

หรอใ

ชปลก

เปนแ

นวกน

ลมแล

ะปอง

กนตล

งพง

ทงน

จะนย

มปลก

เพอผ

ลตหน

อและ

ล�า

สกลไ

ผเพ

ก (V

ietn

amos

asa)

44. ไ

ผโจด

(V. c

iliata

)พ

บขนก

ระจา

ยตาม

ปาเต

งรงท

างภ

าคตะ

วนออ

กเฉย

งเหน

อ ทน

แลงไ

ดด

ล�าใช

ท�าดา

มไมก

วาด

ท�ารว

และ

ปลกเ

ปนไม

ประด

บ หน

อกนไ

ด เป

นทนย

ม

45. ไ

ผเพ

ก ไผ

เพด

(V. p

usilla

)พ

บกระ

จายต

ามปา

เตงร

งทาง

ภาค

เหนอ

ตอนล

างแล

ะภาค

ตะวน

ออกเ

ฉยง

เหนอ

ทนแ

ลงได

ดเป

นอาห

ารสต

ว เช

น โค

กระ

บอ ล

�าตนใ

ชเปน

วตถด

บท�าเ

ยอกร

ะดาษ

น�าม

าตมด

มแกป

วดทอ

ง สา

มารถ

น�ามา

ปลกเ

ปนไม

ประด

บได

ทม

า: ร

วบรว

มจาก

ขอมล

กรมป

าไม

(254

7 แล

ะ 25

53) แ

ละไผ

ในเม

องไท

ย (2

554)


ตาร

างท

2 ช

นดไผ

จากต

างปร

ะเทศ

ทน�าม

าปลก

ในเม

องไท

ย

ชนด

แหลง

ทพ

บ/ก

ารแพ

รกระ

จาย

สกลไ

ผปา

(Bam

busa

)

1. ไ

ผกมซ

ง ไผ

ตงลม

แลง

ไผ

บเซย

(B.

bee

chey

ana)

ไผพ

นเมอ

งของ

จน น

�าเขา

มาปล

กในไ

ทยเพ

อผลต

หนอ

2. ไ

ผโดล

โค (

B. d

olic

hocl

ada)

ไผพ

นเมอ

งของ

จนแล

ะใตห

วน น

�าเขา

มาทด

ลองป

ลกเพ

อผลต

หนอ

3. ไ

ผโอด

าชมา

(B. o

dash

imae

)ไผ

พนเ

มองข

องจน

น�าเ

ขามา

ทดลอ

งปลก

เพอผ

ลตหน

อ

4. ไ

ผหยก

ไผล

จ (B

. old

ham

ii)ไผ

พนเ

มองข

องจน

และเ

อเชย

ตะวน

ออก

น�าเข

ามาท

ดลอง

ปลกเ

พอผ

ลตหน

อ

สกลไ

ผสเห

ลยม

(Chi

mon

obam

busa

)

5. ไ

ผสเห

ลยม

ไผเห

ลยม

(

C. q

uadr

angu

laris

)

ไผพ

นเมอ

งทาง

ตอนใ

ตของ

จน ม

กปลก

เปนไ

ผประ

ดบใน

ประเ

ทศเข

ตอบอ

นหรอ

ในพ

นทสง

ทมอา

กาศห

นาว

สกลไ

ผตง

(Den

droc

alam

us)

6. ไ

ผซาง

จน (D

. bar

batu

s)ไผ

พนเ

มองข

องจน

ในไท

ยพบป

ลกบา

งตาม

หมบา

นทาง

ภาค

เหนอ

7. ไ

ผหวา

นอาง

ขาง

ไผซา

งด�า

ไ

ผหมา

จ (D

. lat

ifloru

s)

ไผพ

นเมอ

งของ

จน ใต

หวน

น�าเข

ามาป

ลกใน

ไทยก

นอยา

งแพ

รหลา

ยเพ

อผลต

หนอ

8. ไ

ผจน

(D. s

inic

us)

ไผพ

นเมอ

งของ

จน ม

กพบป

ลกตา

มหมบ

านชา

วเขา

สกลไ

ผไร

(Gig

anto

chlo

a)

9. ไ

ผด�าอ

นโดน

เซย

(G

. atro

viol

acea

)

เปนไ

ผพนเ

มองข

องอน

โดนเ

ซย น

�าเขา

มาปล

กประ

ดบเน

องจา

กล�าม

สด�าแ

ละรป

ทรงก

อสว

ยงาม

สกลไ

ผรวก

ฝรง

(Ota

tea)

10. ไ

ผรวก

ฝรง

(O. fi

mbr

iata

)เป

นไผพ

นเมอ

งของ

อเมร

กากล

าง

สกลไ

ผญป

น (P

hyllo

stac

hys)

11. ไ

ผญปน

(P. b

ambu

soid

es)

พบก

ระจา

ยพนธ

ตงแต

จนถง

ญปน

12. ไ

ผขน

(P. e

dulis

)เป

นไผพ

นเมอ

งของ

จน ม

หลาย

พนธ

ทมคว

ามส�า

คญทา

งเศร

ษฐก

จของ

จนเป

นอยา

งมาก


ชนด

แหลง

ทพ

บ/ก

ารแพ

รกระ

จาย

รปแบ

บกา

รใชป

ระโย

ชน

13. ไ

ผลโต

(P. l

ithop

hila

)พ

บในเ

ขตอบ

อนขอ

งทวป

เอเช

ยปล

กเปน

ไมปร

ะดบห

รอปล

กเปน

แนวร

ว ล�า

ใชใน

การก

อสรา

ง ท�า

เฟอร

นเจอ

ร ท�า

เยอก

ระดา

ษ

อตสา

หกรร

มจกส

าน ห

นอกน

ได

14. ไ

ผมาก

นหนอ

ย (P

. mak

inoi

)เป

นไผพ

นเมอ

งของ

ใตหว

น น�า

เขาม

าทดล

องปล

กเพ

อใชป

ระโย

ชนจา

กล�าแ

ละหน

อ รว

มถง

เปนไ

มประ

ดบ

ปลกเ

ปนไม

ประด

บ ล�า

ใชใน

ดานก

ารกอ

สราง

ท�าเ

ฟอร

นเจอ

ร ท�า

เยอก

ระดา

ษ อ

ตสาห

กรรม

จกสา

น หน

อกนไ

ด

15. ไ

ผด�า

(P. n

igra

)เป

นไผพ

นเมอ

งของ

จน ม

กปลก

เปนไ

มประ

ดบทว

ไปใน

บรเว

ณทม

สภาพ

อากา

รเหม

าะสม

ปลกเ

ปนไม

ประด

บ จด

สวน

16. ไ

ผลาย

(Phy

llost

achy

s

sp.)

ไมมข

อมล

ปลกเ

ปนไม

ประด

บหรอ

ปลกเ

ปนแน

วรว

สกลไ

ผลกศ

ร (P

seud

osas

a)

17. ไ

ผลกศ

ร (P

. ja

poni

ca)

เปนไ

ผพนเ

มองข

องญ

ปนแล

ะเกา

หลใต

ปล

กเปน

ไมปร

ะดบ

เพรา

ะเจร

ญเต

บโตไ

ดดใน

พนท

คอนข

างรม

ทม

า: ร

วบรว

มจาก

ขอมล

กรมป

าไม

(254

7 แล

ะ 25

53) แ

ละไผ

ในเม

องไท

ย (2

554)


เอกสารประกอบการเรยบเรยง

กรมปาไมและองคการไมเขตรอนระหวางประเทศ. 2547. การพฒนาทรพยากรไมไผอยางยงยน. เอกสารการ

ประชมสมมนา. กรมปาไม, กรงเทพฯ.

วระพงศ โคระวตร และดวงใจ ศขเฉลม. 2550. การศกษาอนกรมวธานของไผ (วงศ Poaceae) สกลไผปา

(Bambusa Schreber) สกลไผตง (Dendrocalamus Nees) และสกลไผไร (Gigantochloa Kurz)

ในผนปาตะวนตก. รายงานการวจย, กรงเทพฯ.

สราวธ สงขแกวและคณะ. 2553. ความหลากหลายของไผบนทสง. รายงานการวจย, กรงเทพฯ.

ส�านกวจยและพฒนาการปาไม. 2553. ไผในประเทศไทย. กรมปาไม, กรงเทพฯ.


ไผกบวถชมชนทองถนไทย

สรย ภมภมร3

บทน�า

ไมมพรรณพชใดในโลกทจะเกยวของกบวฒนธรรมของมนษยไดมากเทา “ไมไผ” จากการวเคราะหพบ

วา ไมไผในเขตรอนมประโยชนตอผคนมากมายกวาไมอเนกประสงคอนๆ โดยมประโยชนมากกวา 1,000 ประเภท

ไผถอเปนไมโตเรวอเนกประสงคดเดนในโลก ในสภาพธรรมชาตไผสามารถขนไดงายและแพรกระจายโดยทวไป ใน

พนทปาเขตรอนเมอมการท�าลายปาธรรมชาตจะมไผขนมาทดแทนอยางนอยชวงระยะหนงของการเปลยนแปลง

โครงสรางของปา เมอไมใบกวางมขนาดใหญเตบโตมาทดแทนปาไผปรมาณของไผในปาธรรมชาตในชวงนจะลด

นอยลงไป ในทกประเทศไมไผสามารถน�ามาใชท�าประโยชนไดมากมาย ทงนขนอยกบภมปญญาและระดบของการ

พฒนาเทคโนโลยในการน�าไมไผมาใชประโยชน

ส�าหรบประเทศไทยเราสามารถพบเหนไผไดทวประเทศ โดยจะพบในภาคกลางมากทสด (458,500 ไร)

รองลงมาคอภาคอสาน (248,312 ไร) ภาคเหนอ (125,500 ไร) ภาคตะวนออก (97,875 ไร) และภาคใต (9,437 ไร) ใน

ป พ.ศ. 2550 กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพชไดจดท�าฐานขอมลเกยวกบไมไผในประเทศไทยท�าใหมการ

ศกษาความหลากหลายของไมไผในประเทศมากขน

การศกษาเกยวกบไมไผ

การศกษาเกยวกบไมไผมหลายรปแบบ ทงความพยายามทเกดขนจากความสนใจและภาระหนาทของ

หนวยงาน รวมทงองคกรวจยความเปลยนแปลงทชดเจนนาจะเกดจากการสนบสนนของตางประเทศและองคการ

ระหวางประเทศ กรมปาไมเรมงานการส�ารวจวตถดบเพอท�ากระดาษและประเทศญปนไดสนบสนนการวจย ตงแตป

พ.ศ. 2512 น�าโดยนายสมเพม กตตนนท แตงานกไมโดดเดนเทาการปรบปรงพนธของไมสกและไมสนทสนบสนน โดย

เดนมารค

ประเทศไทยไดรบความชวยเหลอจากศนยพฒนาการวจยนานาชาตของแคนาดา (IDRC) โดยสนบสนน

การรวบรวมพนธไผในภาคเหนอ ภาคกลาง และภาคใต รวมทงท�าแปลงปลกไมไผสาธตเพอการเกบหนอ ตงแตป

พ.ศ. 2527 โครงการ International Network for Bamboo and Rattan (INBAR) มเปาหมายทชดเจนทจะชวยใน

การปรบปรงวถชวตของเกษตรกรและผใชประโยชนรายยอย มงลดความยากจนและใหมความยงยน ในป พ.ศ.

2540 โครงการไดยายจากประเทศอนเดยไปยงประเทศจน ท�าใหความชวยเหลอมเพมมากขน เชน กลม

Blue Moon Fund และบรษทในจนทสนบสนน

3 รองประธาน สมาคมสากลของคนปาไมเขตรอน (Country Vioce President, International Society of Tropical Foresters)


นอกจากน คณะวนศาสตรรวมกบกรมปาไม ไดท�าการวจยเกยวกบเมลดไผ การปลกและบ�ารงปาไผ

การพฒนาเทคนคในการตดฟน รวมไปถงการสรางสวนรวมพนธไผ กรมทางหลวงเองกมแปลงทดลองในภาค

เหนอ (ก�าแพงเพชร ล�าปาง เพชรบรณ นาน เชยงราย และพษณโลก) ภาคอสาน (อดรธาน สกลนคร นครราชสมา

ขอนแกน) ภาคกลาง (สระบร จนทบร กาญจนบร) และภาคใต (ระนอง สราษฎรธาน สงขลา ประจวบครขนธ ชมพร

ภเกต) สวนใหญเพอรวบรวมพนธไวขยายพนธ อกทง กรมการศาสนา มการปลกไผบรเวณเวฬวนในพทธมณทล

จ�านวน 35 ชนด กรมราชทณฑ ไดปลกไผพนธตางๆ โดยเฉพาะไผตง ไผรวกแดง และไผเลยง เพอไวใชสอย และ

เนองจาก มงานพฒนาผลตภณฑไมไผของผตองขง ศนยพฒนา การเกษตรบนทสงทเนนการรวบรวมพนธไมไผ เพอ

สงเสรมการปลกบนทสง นอกจากนกรมวชาการเกษตรและกรมสงเสรมการเกษตรททดลองปลกไมไผ

เศรษฐกจ กระจดกระจายกนอยทวประเทศ มสวนในการสงเสรมใหเกษตรกรไดปลกไมไผในทกระบบนเวศ

ไมไผในวฒนธรรมและวถชวตของคนไทย

คนไทยรจกการใชประโยชนจากไผมานานตงแตครงยคกอนประวตศาสตรอายไมนอยกวา 3,000 กวาปกอน

จากหลกฐานภาชนะดนเผาทมการตกแตงผวดานนอกดวยลายจกสาน ซงปนโดยการไลดนลงไปในกระบงจกสาน

แลวปนปากภาชนะ การขดคนทางโบราณคดบรเวณชองเขาประตผา ต.บานดง อ.แมเมาะ จ.ล�าปาง เผยใหเหน

หลกฐานของวฒนธรรมไมไผและการจกสาน รวมทงการคนพบโครงกระดกของมนษยทมเครองมอเครองใชทท�า

จากไมไผฝงรวมอยเพอเปนการอทศแกคนตาย ทงเสอ ตะกรา เสาไมไผกลวง ฟากไมไผ ซองใสสงของและภาชนะ

ดนเผาลายเกลดปลาในหลมฝงศพ ตราบจนปจจบนน ไผ ยงคงเกยวของและผกพนกบวถชวตของคนไทย ทงใน

เรองวฒนธรรม ประเพณ อาหาร ยารกษาโรค เครองมอเครองใช และสรางรายไดใหกบครอบครว

ภาพท 1 หลกฐานทางโบราณคดในการใชไมไผจกสานอายกวา 3,000 ป บรเวณชองเขาประตผ จ.ล�าปาง


1. ไผกบพธกรรม และความเชอ

ประเพณและพธกรรมของคนไทยโดยสวนใหญมกมความจ�าเปนทสมพนธกบวถของธรรมชาต การ

แสดงความเคารพและนอบนอมของมนษยทกระท�าผานพธกรรมทางศาสนา และความเชออนศกดสทธ สะทอน

การแสดงถงความเอออาศย และพงพาระหวางกน ทรพยากรธรรมชาตถกน�ามาใชเปนสวนประกอบหลกและสวน

รองของทกๆ ประเพณและพธกรรม ไมวาจะเปนพธกรรมของหลวงหรอของราษฎร บางพธกรรมเองกไมไดถกถายทอด

และปฏบตตอมาในปจจบนจงเกดความสญเสยทางวฒนธรรมไปในหลายทองถน โดยขอยกตวอยางดงน

1) พธกรรมเกยวกบการเกด ในอดตเมอเดกคลอด คนไทยมกเรยกกนวา “ตกฟาก” เนองจากเมอกอนน

บานทอยจะปฟากดวยไมไผ อกทงยงมการใชผวไมไผรวกทลนไฟตดสายสะดอของทารก เมออาบน�าใหเดกทตด

สายสะดอแลว สมยกอนจะเอาเดกวางไวบนกระดง ถอเปนการหลอกผ ดงค�าทวา สามวนลกผ สวนลกคน ชาว

ปกาเกอญอจะน�ารกของเดกใสในกระบอกไมไผไปมดกบตนไมทใหเมลด เพอใหเดกคนนนดแลตนไมดงกลาวไป

ตลอดชวต นอกจากนคนโบราณยงใชไมไผในการฝกเดนของเดก เมอชรากถอไมเทาไมไผทเบาและแขงแรง คนไทย

มสลมจะใชผวไมไผในพธสหนตของเดกผชาย

ภาพท 2 กระดงใสเดก ภาพท 3 กระบอกไมไผใสรกเดกผกตดกบตนไม

2) พธกรรมเกยวกบสขภาพ อาท พธสบชะตา เปนพธตออาย ใหมความสขความเจรญตอไป เครองมอสบ

ชะตาเปนไมไผบงสองทอน เจาะสลกใหตดกนท�าเปนสะพานค ทอนแรกใสน�าและปดดวยใบตองแหง (บอกน�า) ดาน

หนงใสทรายและปดร (บอกทราย) อกทอนหนง ดานหนงใสขาวเปลอกและปดร (บอกขาวเปลอก) อกดานหนงใส

ขาวสารแลวปดร (บอกขาวสาร) เฉลว เปนเครองจกสานทใชตอกไมไผสานใหสวนกลางเปนตา และใหมแสงออก

รอบดาน เปนการปองกนสงชวราย คนไทยในบางพนทน�าเฉลามาปดหนาบานหลงพธศพ บางทใชในพธบวงสรวง

เทวดา โดยมไมไผรวกตดกงใบ และมอาหารคาวหวานในพธบวงสรวงดวย พธสวดดาบสเขอน โดยท�าดาบไมไผ

สเลม นมนตพระมาสวด เพอตออายและใหรอดพนจากอนตราย ใหหายปวย ใหชมชนรอดพนจากปญหา

3) งานประเพณ งานบญตางๆ คนไทยใชไมไผท�าธงบญมหาชาต ท�าโคมหกระตาย ซงคนเหนอมกใชใน

เทศกาล ยเปงหรอวนเพญเดอนสบสอง การลอยโคมเปนการลอยขนไปในอากาศ ผลอยจะมความรสกคลายการ

ลอยกระทงไปตามสายน�า และพธบญไหลเรอไฟทตกแตงเรอโดยใชไมไผ เปนพธของล�าน�าโขง และพธกรรมของ

เชยงแสน บางทใชไมไผและกาบกลวยมาตกแตงเปนเรอ ปจจบนนยมใชเรอประดบโคมไฟ ในเทศกาลวนเพญเดอน

สบเอด


2. ไผกบปจจยสของมนษย

1) การปลกไผ คนบนทสงปลกไมไผตามรมรองน�า เพอยดดนรมฝงในยามน�าหลาก ไผทขนอยรมน�าจะม

ความสมบรณสามารถผลตหนอไดมากและมกอทแขงแรง เดมทนนคนไทยภาคกลางมกนยมปลกไผหนาม ไผเลยง ไผ

ตง ไผปา รอบพนทอยอาศยเพอเปนแนวกนลมและแสดงอาณาเขต รวมทงการน�าเอาล�าไผมาใชในการท�าเครอง

มอ และอปกรณทจ�าเปน แตทงนกอไผกสรางปญหา เพราะไผไดขยายแนวออกไปยงพนทของคนขางเคยง

การปลกไมไผรอบบานในบางพนทเพอเปนแหลงอาหาร ปลกเพอการเกบหนอ จงนยมปลกไผตงด�า ไผตงเขยว

บางแหงจะปลกไผเลยงหรอไผซางเพอขายล�าไผ คนอสานมกไมนยมปลกไผบาน ดวยมความคดความเชอวาจะ

ท�าใหอายสนลง อาย 40-50 ปกตายแลว การปลกไมไผเพอการปรบปรงทศนยภาพตามความเชอและเสรมความ

เปนสรมงคล จงนยมปลกไผน�าเตา ไผเหลอง ซงเปนไผมงคล และไผสสกทปรากฏอยในต�าราพรหมชาต ตาม

หลกการปลกไมมงคลเกาอยาง คอ แถวแรก ชยพฤกษ ราชพฤกษ ปารชาต แถวทสอง พยง ขนน ไผสสก แถวทสาม

มสก ทรงบาดาล นอกจากน ยงมการปลกไมไผเพอการคา เชน การปลกไมไผเพอการผลตหนอไม การผลตล�า

และท�าเฟอรนเจอร การผลตไมไผ เพอท�าอตสาหกรรมไมไผ ไดแก ตะเกยบ ไมจมฟน ของเลน เปนตน

2) บานไมไผ ในสมยโบราณบานของคนไทย สวนใหญเปนบานเรอนเครองผกท�าจากไมไผล�าใหญทท�า

เปนเสา และโครงหลงคา ฝาเรอนใชไมไผผาเปนซกและสานเปนแผง ผกดวยหวาย ตอกไมไผ และเถาวลย รปแบบของ

การสรางขน�า กงนา หรอเถยงนา มความแตกตางกนบาง แตอยบนพนฐานแนวคดเดยวกน คอ เปนการสรางทพก

ชวคราว แมบนใดกเปนบนใดไมไผทมลกษณะเบา สามารถยกขนไปเกบบนชนสองไดเพอหลกเลยงปญหาจากสตว

รายหรอขโมย แมบานไมไผจะเปลยนแปลงไปมาก มการสรางบานตดดนกนทวไป แตบนใดไมไผยงมการผลต

เพอใชในงานอนๆ การยดอายของบานไมไผสามารถเพมการถนอมรกษาไมไผ ทอาจจะท�าไดโดยการแชน�าในน�า

ไหลและตองเปนททไมมเพรยง ซงจะชวยละลายแปง น�าตาล และสารละลายน�าอนๆ อกทงการแชในสารเคมยง

สามารถยดอายการใชไมไผไดนานขน นอกจากน รวบานไมไผยงไดรบความนยมในชนบท มขายทงแบบเปนแผง

หรอเปนมวนแตใชเสาไมเนอแขง เปนบานรองรบ

ภาพท 4 -5 บานไมไผ


3) อาหารจากไผ

หนอไผ หรอ หนอไม สามารถน�ามาใชในการปรงอาหาร มทงประเภทรบประทานสด ตม นง ดอง ตากแหง

หนอไผหลายชนดสามารถน�ามาเปนอาหาร สวนมากเปนไผพนเมอง ไดแก ไผรวก ไผรวกด�า ไผซางด�า ไผซางนวล ไผ

ปา ไผหนาม ไผสสก และไผจากนอก (ไผตง ) หนอไมทใชในการอดปบ เชน หนอไมไผตง อดเปนปบขนาด 20 กก. มทง

เนอหนอไม ยอดหนอไม เศษหนอไม และหนอไมฝอย หนอไมไผรวกนยมน�ามาอดปบกนมากในพนทจงหวด

กาญจนบร สพรรณบร ชยภม เพชรบรณ และขอนแกน ไผสสก นยมท�าหนอไมปบทงหวหรอเปนหนอไมฝอย สวน

ในจงหวดกาญจนบรและพษณโลกนยมน�าไผปามาท�าเปนหนอไมดอง

ภาพท 6-7 อาหารจากหนอไม

เมลดไผ มตงแตขนาดเลกไปถงขนาดใหญ เมลดไผปามขนาดเลกเทาเมลดงา แตเมลดไผรวกจะม

ขนาดใหญ ในยามอาหารขาดแคลน เมลดไผเคยชวยชวตคนไทยในบางพนท คนอนเดย คนญปนตางกเกบเมลดไผ

ไปบรโภคตางขาว แมวาจะมสารอาหารเพยงพอ แมเคยมรายงานวา บางคนเมอทานเมลดไผแลวจะเกดอาการทอง

รวง นอกจากนมสตวปาหลายชนดกนเมลดไผเปนอาหาร เชน หน นกชนดตางๆ รวมทงไกฟา ไกปา ใน

ประเทศไทยเคยมชาง หมปา กวาง ลง ทกนเมลดไผเปนอาหาร

ภาพท 8-9 เมลดไผแหลงอาหารของคนและสตวปา

ใบไผ แมไมไดน�ามาบรโภคโดยตรง หากแตน�ามาใชในการผลตอาหาร เชน ใชหอขนมกฉาง และขนม

บะจาง ซงเปนขนมส�าคญของคนจนตอนใต เชน เกาะใตหวน กวางตง ยนนาน กวงส ฟเจยน


ภาพท 10 ใบไผใชหอบะจาง

ล�าไผ บางสวนของล�าจะน�ามาใชในการปรงอาหาร เรยกวา การปรงอาหารในกระบอกไมไผ เชน การท�า

ปลาหลาม และการท�าขาวหลาม ไผทใชท�าขาวหลาม คอไผขาวหลาม ไผเปาะ ไผสสก ไผปา ในสมยกอนเมอตอง

เดนปาบางครงมการหงขาวจาวหอใบไมแลวใสในกระบอกไมไผ ปดฝาดวยใบตอง แลวเผาเรยกวา หลามขาว

ภาพท 11 ล�าไผขาวหลามวตถดบของกจการขาวหลาม

ขาวหลาม ถอเปนอาหารหลกของอษาอาคเนย เปนการหงขาวเหนยวในกระบอกไมไผทเตมกะทผสม

น�าตาลและเกลอ ใสจกดานบนแลวเผา ปจจบนไดดดแปลงจากของแทดงเดมโดยใสเผอก ใสถวด�า ใสงา ลงไปดวย บาง

แหงมสงขยา แตเกบไดไมนาน ผดกบหลกการดงเดมทท�าขาวหลามเพอทานกนหลายวน ในต�านานเมอง

ฉะเชงเทรา มบทกลอนวา “พระเจาตากสนเปนขวญตา เราสกลาเพอฟาแผนดนแปลงยาว ทงนาบอกนาม

ถนเผาขาวหลามตามประเพณ” คนไทยนยมท�าขาวหลามเมอมงานเทศกาล เชน ประเพณงานขาวหลาม-ขาว

จของคนลานนา ทเปนการท�าบญแกผลวงลบ ถวายทานแดพระสงฆ รวมทงสบทอดประเพณ ชาวไทยพวน มพธ

ก�าฟาเพอบชาเทวดา ขอพรจากเทพผรกษาฟากฟาในวนขนสามค�าเดอนสาม กอนงานหนงวนเปนวนสกดบจะท�า

ขาวปน แตบางแหงท�าขาวหลามทพยในยามค�าคน เอาไมฟนทตดไฟไปลอยน�า ในวนขนสบหาค�าเดอนสาม ชาว

พยหคร นครสวรรค ท�าพธเซนไหวบรรพบรษและผลวงลบดวยขาวหลาม เปนประเพณสบทอดมาจากการท�าบญ

ใหญทเจาวงสกมาแนะน�า เพอแกอาถรรพการระบาดของอหวาตกโรค ทเปนโรคระบาด ท�าใหชาวบานอยดกนดเสมอ

มา และจงหวดสพรรณบรกมการสบทอดงานประเพณพระแขของเขมร เพอเสยงทายในยามขาวยากหมากแพง

โดยเสยงทายตนเทยนทบชาแลว ในคนวนเพญเดอนสบสอง กอนหนานนหนงวน ชาวบานจะท�าขาวหลาม


ภาพท 12 ขาวหลามหนองมน เมองชลบร ภาพท 13 ขางหลามแจง เมองนาน

นอกจากนยงมการท�าขาวหลามเพอการคา มขาวหลามทขนชอมากมาย เชน ขาวหลามนครปฐม

ขาวหลาม หนองมน ชลบร ขาวหลามเมองพาน ขาวหลามดอยสะเกด เชยงใหม ขาวหลามน�ารอบ สราษฎรธาน

ปจจบนไดมการท�าขาวหลามเปนสนคาหนงต�าบลหนงผลตภณฑ ม 39 ชมชน ใน 25 จงหวด นอกจากนยงมสนคา

ขาวหลามแชแขงและสงไปขายในตลาดตางประเทศ จากการศกษาของคณะกรรมการ ไมโตเรวอเนกประสงค พบวา

ชมชนทท�าขาวหลามท�ามานานกวา 15 ป ในแตละชมชนสวนมากท�ากนเพยง 1-10 ครอบครว ชมชนทผลต

ขาวหลาม ไดสงสด ผลตได 100,000 กระบอกตอเดอน ปญหาของกลมท�าขาวหลาม คอ ปรมาณไมไผไมพอ

เพยงคดเปนรอยละ 22.3 ตองน�าไมไผมาจากปาอนรกษ ขาดแคลนมะพราวรอยละ 7.4 ทางกลมมขอเสนอแนะวา

ตองการทดนหรอปาเสอมโทรม เพอผลตไมไผแทนการน�าเอาไมไผมาจากปาอนรกษ

4) ยารกษาโรค

สวนของไมไผใชท�ำยำสมนไพร สรรพคณ

หนอไผด�ำ (คนจน) : ตมดมเพอลดไข

หนอไผเหลอง ไผซำงด�ำ ไผบงด�ำ : ใชรกษำตบอกเสบ

หนอไผเลอย : ขบปสสำวะ แกโรคหนองใน

ใบไผรวก : ใชขบและฟอกโลหต ขบระดขำว ขบปสสำวะ

แกมดลกอกเสบ

ใบไผปำ : ใชในกำรฟอกเลอด รกษำโรคดำงขำวของผวหนงและอำกำรผพอง

น�ำสกดจำกใบไผปำใชลำงตำ

ตำไผรวก : ใชแกฝหนอง แกไขพษ

ขอไผด�ำ : คนจนน�ำมำตมกบสมนไพรอยำงอนเพอชวยรกษำโรคไต

รำกไผรวก : เปนยำขบปสสำวะ แกไตพกำร ขบนว แกหนองใน ฝหนอง


5) เครองไมใชสอยในครวเรอน เครองมอประกอบอาชพ และเครองดนตร

เครองมอทใชในครวเรอนมากมายท�าจากไมไผ ไดแก กระชอน กระเชอ กระจาด กระดง กระเหยน จอไหม

กระบง กระบวย ฝาช ตะกรา โตก กระตบขาว ชะลอม เปนตน โดยน�าไมไผมาท�าเปนตอกในการจกสาน และมด

ฟอนขาว ล�าไมไผ ใชตากแผนยางพารา ท�าเปนรานผก เชน ถวฝกยาว บวบ ฟกทอง ถวพ เปนตน ในชนบทบาง

แหงนยมน�าไผมาท�าเปน ฝกมด ไมไผทสานแลวทาดวยน�ามนขดเงาสามารถพฒนาเปนอปกรณในการเกบกกน�า หรอ

ใชในการขนน�า การท�าหบผา หว หมวก พด ตะเกยบ คนไทยในชนบทบางแหงมการน�ากระบอกไมไผใสน�า ทง

น�าดม (ล�าใหญ) และกระบอกน�าตาลจากมะพราว หรอตาลโตนด คนไทยโบราณชมชนบานเชยงไดใชกระบอกไมไผ

เกบปลารา เกลอ และพรก นอกจากนไมไผยงนยมใชท�าคอกวว คอกควาย คอกหม คอกไก สมไก ในปจจบนนยม

น�าไมไผมาท�าไมจมฟนแทนไมจมฟนแบบแบนทท�าจากไมงว ไมปอและไมยางพารา นยมใชไมไผทมเนอหนา มปลอง

ยาว ขอนอย และมเนอละเอยด อกทงยงนยมท�าไมไผอด เพอใชท�าฝาเพดานหรอกนหองไดรบความนยมมาก รวมทง

น�าไปใชในอตสาหกรรม เฟอรนเจอรไดอกดวย ซงเฟอรนเจอรทท�าจากไมไผโปะจะมราคาสง และงานศลปะตางๆ

แตละประเภทจะใชไมไผตางชนดกน หากเปนการแกะสลกมกนยมใช ไผเหลอง ไผตง และไผโปะ

ภาพท 14 ระนาดไมไผ ภาพท 15 ขลยไมไผ

นอกจากนยงมการน�าล�าไผตน หรอเกอบตนจะใชท�าเปนดามเครองมอ เชน ดามมด ดามจอบ ดามเสยม

ดามขวาน ดามเคยวเกยวขาวเปนตน และน�าไมไผมาท�าเครองมอประกอบอาชพอนๆ ไดแก 1) เครองมอท�าการ

เกษตร ไดแก คราด คานหลาว คานกระบง กระดง 2) เครองมอในการลา จบและขงสตว ไดแก แรว หอก แหลน

หลาว หนาไม คนธน ลกธน คนกระสน ไมตะพด เกราะไลนก 3) เครองมอในการจบปลา ไดแก ไซ ลอบ สม ของ

ลน เชงเลง คนเบด กระช ของปลา และใชท�าเปนแผงใชตากปลาไดอกดวย ในสวนของเครองดนตรทท�าจากไมไผม

หลายชนด ไดแก เครองเปา (ขลย โหวต แคน ปออ ปซอ) เครองดด (จองหนอง) เครองต (ระนาด) เครองส (สะลอ

ซอดวง) เครองเขยา (องคะลง) และเครองแกวง (สะน หรอธน ของอสาน)


บทสรป

แม “ไผ” จะมความส�าคญตอวถชวตของคนไทย แตการวจยทงระบบทตอเนองมนอยมาก โดยสวนใหญยง

คงเปนงานวจยเฉพาะดาน เชน การปลกและบ�ารงไผบางชนดเพอการผลตหนอ การทดสอบพนธไผในปรบตวใน

พนททดลอง และการวจยก�าลงผลตของไมไผเฉพาะบางสายพนธ การปลกไผในระบบวนเกษตร การทดสอบสาร

เคมทใชเพอยดอายไมไผ งานวจยและพฒนาไมไผตองมทมงานโดยเฉพาะ ท�างานตอเนอง เพอพฒนาระบบการ

ปลกและการบ�ารง เพอใหมผลผลตสง ควรพฒนาระบบสหกรณทน�ามาใชกบชมชน เพอใหชมชนมสวนรวมในการ

บรหารจดการปาไผแบบยงยน ส�าหรบชมชนทอยในเขตปา การปลกไมไผตางถนจะท�าใหไมมปญหาดานกฎหมาย

หากจะมการขนสงหนอไมหรอล�าไผในอนาคต


ไมไผ พชเศรษฐกจจากปาทส�าคญของคนไทย

ปยะพร พทกษตนสกล4

บทน�า

ประเทศไทยเปนศนยกลางการกระจายพนธไมไผแหงหนงของโลก มการพบไมไผ 15 สกล 82 ชนด ซงเปน

ทยอมรบวาทรพยากรไมไผมความจ�าเปนตอการด�ารงชพของคนไทยในชนบทมาเปนเวลาชานาน ปจจบนไมไผ

เปนพชเศรษฐกจชนดหนงทมความส�าคญตอเศรษฐกจชมชนและเศรษฐกจของประเทศ ซงมมลคาการคาของ

ผลตภณฑไมไผในรปหนอไมสด และหนอไมแปรรปภายในประเทศประมาณปละ 1,400 ลานบาท และยงสงออกไป

ตางประเทศประมาณปละไมต�ากวา 1,000 ลานบาท ขณะเดยวกนไดเพมมลคาของไมไผ โดยใชเปนวตถดบใน

อตสาหกรรมตางๆ เชน ไมอด ปารเก เฟอรนเจอร เยอกระดาษ งานหตถกรรม เครองจกสาน เปนตน

ไมไผจงจดไดวาเปนพชปาทมศกยภาพเปนแหลงไมทดแทนได แตยงไมไดรบการวจยและพฒนาเทาท

ควร ไมไผมขอไดเปรยบไมโตเรวอนๆ หลายประการเชน อาย 3 ป ตดมาใชประโยชนได ในขณะทไมโตเรวชนด

อนๆ ตองการเวลา 5 ถง 10 ป ปลกและขยายพนธไดงาย ตองการพนทปลกนอย ปลกไดทวประเทศ ใหผลพลอยได

หลายอยาง หนอ ใบ เหงา แขนง เมลด เปนอาหารและยา กอชวยยดดน ปองกนลมและใหดนขยไผ เนอไมม

ความแขงแรงและความเหนยวสง ทงยงผงใหแหงไดงาย ประโยชนของไมไผมมากจนไมไผถกจดเปนไมเอนกประสงค

อยางไรกตามไมไผกมขอเสยทมลกษณะเปนล�ากลม กลวงใน มขอ และไมทนตอการท�าลายของแมลง เหด รา

ซงเปนเหตใหการใชประโยชนไมไผในอดตเปนไปอยางดอยประสทธภาพ และมมลคาเพมนอย

เมอไผสามารถน�ามาใชประโยชนไดทงทางตรงและทางออมดงทไดกลาวมาแลว ปจจบนไมไผจงมความ

ส�าคญตอเศรษฐกจของประเทศมากขน ทงทางดานอตสาหกรรมและการสงออก กลาวคอ ดานอตสาหกรรม น�า

ไมไผมาใชเปนวตถดบในการผลตสนคาชนดตางๆ ไดมากมายหลายชนด เชน กระดาษ ไหมเทยม และไมไผอด

ส�าหรบไมไผอดนนเปนผลตภณฑทตลาดมความตองการสง และขยายตวอยางรวดเรว เนองจากไมไผเมอแหง

แลวมการยดหดตวนอยมาก จงนยมน�ามาใชท�าไมแบบในการกอสราง และสามารถใชไดมากครง หรอน�ามาใช

เปนวสดตกแตงอาคารบานเรอน เนองจากไมไผมลวดลายสวยงามแตกตางจากไมชนดอนๆ ในแตละปผลตภณฑ

ทไดจากไมไผสามารถเพมมลคาจากการสงออกไดเปน อยางด และมแนวโนมเพมขนดวย การสงออกผลตภณฑ

จากไผนนมลกษณะแตกตางกนไป เชน ไมไผทยงไมแปรรป (สงออกเปนล�าไผ) และแปรรปแลว (ไมอดไผ เครอง

จกสาน และหนอไมอดปบ) เปนตน

จากความหลากหลายของไมไผทมมากมายและแพรกระจายอยทวไปในปา มสมบตเฉพาะตวทมความโดด

เดน สามารถน�ามาใชประโยชนไดตามความตองการทหลากหลาย เปนทนยมหรอตองการของตลาดในปจจบน ไผเปน

ไมโตเรว หรอปลกทดแทนไมโตเรวอนๆ ไดงาย ดงนนจงชใหเหนถงวา “ไมไผเปนพชเศรษฐกจจากปาทมความส�าคญ

ของคนไทย” ซงชวยสงเสรมความเขมแขงทางเศรษฐกจและสงคมใหชมชนฐานราก เปนการสบทอดและตอยอด

ภมปญญาทองถน ตลอดทงเปนการสงเสรมใหมการอนรกษและใชประโยชนจากไผอยางยงยนตอไป

4 มหาวทยาลยราชภฎกาญจนบร


ในอดตไมไผทนยมปลกเปนพชเศรษฐกจคอ ไผตง ไผรวก ไผสสก และไผเลยง โดยนยมปลกไผตงมากทสด

ไผตงมทงสน 5 พนธ (ตงเขยว ตงด�า ตงหมอ ตงหน และตงลาย) แตทนยมปลกอยางกวางขวางเพยงสองพนธคอ

ตงเขยว และ ตงด�า (สพล, 2539) สวนใหญปลกทจงหวดปราจนบรและจงหวดใกลเคยง โดยมพนทปลกระหวาง

ป 2536 – 2540 ดงน

ตารางท 1 พนทปลกไมไผตง ระหวางป 2536 – 2540 ในจงหวดปราจนบรและจงหวดใกลเคยง

ชนดไผป (ไร)

2536 2537 2538 2539 2540

1. ไผตงเขยว 391,499 430,767 253,080 232,615 194,998

2. ไผตงด�า 134,537 173,973 133,184 60,292 58,064

3. ไผอนๆ 5,887 7,285 4,795 4,626 4,433

รวมพนทปลก 531,929 612,025 391,059 297,533 257,495

ทมา : กรมสงเสรมการเกษตร (2542) อางตามบญน�า เกยวของ และคณะ (2543)

จากเหตการณเมอเดอนพฤศจกายน 2537 ไผตงเขยวทวประเทศไดออกดอกและยนตนตายในเวลา 1-2 ป (ตายขย)

เปนจ�านวนมาก ปจจบนพบไมไผตงและไมไผชนดอนๆ ไมถง 200,000 ไร และไมไผทนยมปลกในเมองไทย ไดแก

ไผตง ไผเลยง ไผหวาน ไผซาง ไผรวก ไผหมาจ ไผกมซง และไผเปาะ

ไผกบบทบาทในการเปนพชเศรษฐกจ (Economic plants)

ไมไผ เปนพชปาทมกระจายอยในปาเขตรอนอยางมากมายหลากหลายชนด ในพนทปาธรรมชาตเองกยง

พบกระจายอยทวไป โดยเฉพาะในปาเบญจพรรณและดงดบ มนษยไดมการน�าแหลงพนธกรรมไผจากปามาพฒนา

สายพนธใหมความเหมาะสมกบความตองการในรปแบบตางๆ จงจดไดวาไมไผเปนทรพยากรจากปาทมนษยม

การน�ามาใชประโยชนมากทสดตงแตอดตจนถงปจจบน เนองจากคณสมบตพนฐาน ไมวาจะเปนลกษณะทาง

พฤกษศาสตร ลกษณะทางกายภาพ โครงสรางทางกายวภาค องคประกอบทางเคม และสมบตทางกายภาพ คณคา

ทางอาหารและโภชนาการของหนอไม และคณสมบตของถานไมไผ ท�าใหเราทราบไดวาไมไผจดเปนพชทม

ศกยภาพมากมาย จดเปนไมโตเรวมาก 3 ป สามารถใชประโยชนได ปลกขยายพนธไดงาย เนอไมมความแขงแรง

และความเหนยวสง ผงใหแหงไดงาย ไมไผถกจดเปนไมเอนกประสงคเพราะสามารถน�ามาใชประโยชนไดหลายอยาง ใน

เชงเศรษฐกจไมไผและหนอไผหรอหนอไมสามารถสรางงานในการปลก การเกบเกยว การผลต และการขนสง เปน

สนคาสงออกท�ารายไดใหกบประเทศ


จากการศกษาภาพรวมมลคาการสงออกผลตภณฑหลก 8 ชนด จากไมไผ เรยงตามล�าดบมลคาการสง

ออก ไดแก 1) หนอไมปรงแตง 2) หนอไมสด 3) ไมไผ 4) ไมอดท�าดวยไมไผ 5) เครองจกสานไมไผ 6) ผลตภณฑ

ถกสาน (เชน เสอ สงปลาด ฉาก) ท�าดวยไมไผ 7) หนอไมแหง และ 8) ถานไมไผ สวนทเหลอเปนมลคาโดยรวม

ของผลตภณฑทมไมไผผสมกบวสดอน เชน หวายหรอไมอน เปนตน ทออกสตลาดโลก ในป พ.ศ. 2550 มมลคา

โดยรวมทงสน 676.90 ลานบาท จะเหนไดวามลคาการสงออกจากไมไผของประเทศไทยสามารถน�ารายไดเขาส

ประเทศไทยไดเปนจ�านวนมาก จากขอมลดงกลาวขางตนท�าใหยนยนไดวาไผมความเหมาะสมและมบทบาทส�าคญใน

การเปนพชเศรษฐกจไดหลากหลายประการ

1) พชอาหาร

หนอไมไผ เปนอาหารส�าคญทนอกจากจะใชบรโภคภายในประเทศแลว สวนหนงไดมการสงไปจ�าหนายยง

ตางประเทศในรปของผลตภณฑตางๆ เชน หนอไมอดปบ หนอไมแหง หนอไมสดแชแขง หนอไม อดกระปอง เปนตน

ปรมาณการสงออกผลตภณฑหนอไมตลาดตางประเทศมความตองการทสงขนทกป แตการผลตทเปนอยในปจจบน

ไมเพยงพอตอความตองการของตลาด

ปจจบนมการปลกสวนไผตงเพอการผลตหนอไมสดสงโรงงานในเขตจงหวดกาญจนบรและปราจนบร

ไดมการน�าพนธไผลยจและหมาจ ซงเปนไผจากประเทศไตหวนทใชบรโภคหนอสดเขามาทดสอบปลกในเขตจงหวด

ปราจนบรและกาญจนบร พบวาสามารถเจรญเตบโตและใหผลผลตไดด โดยเฉพาะไผพนธลยจใหหนอทมรสชาต

หวานมาก เนอละเอยด กรอบ มเสยนนอย นอกจากนยงพบวามลคาการสงออกไผในรปผลตภณฑหนอไมปรงแตง

มมลคาถง 465.10 ลานบาท คดเปนรอยละ 69 ของมลคาการสงออกผลตภณฑจากไมไผทงหมด รองลงมาคอ

ผลตภณฑหนอไมสด มมลคาการสงออกทงสน 69.90 ลานบาท ส�าหรบมลคาการสงออกในป พ.ศ. 2551 มมลคา

ลดลงเหลอเพยง 624.40 ลานบาท โดยผลตภณฑหลกยงคงเปนผลตภณฑหนอไมปรงแตง โดยมมลคา 406.90

ลานบาท คดเปนรอยละ 65 ของมลคาการสงออกผลตภณฑจากไผทงหมด

2) ไมใชสอย/ไมกระดาน

ไมไผถกน�ามาใชตงแตอดตจนถงปจจบน ซงรปแบบของเทคโนโลยทไดจากไมไผนนมหลากหลาย ตงแต

รปแบบผลตภณฑตางๆ ทมนษยจะสามารถสรางสรรคหรอออกแบบได ในอดตรปแบบของผลตภณฑจากไมไผ

สวนใหญจะเปนจ�าพวกงานจกสานเพอใชงานในดานตางๆ ทงเปนขาวของเครองใชประจ�าวน เครองมออปกรณ

จบสตวน�า เครองมอเครองใชทางการเกษตร หรอใชไมไผในการกอสราง เชน สะพานท�าดวยไมไผ ระหดวดน�า

จากล�าไมไผ เทคโนโลยปองกนการเซาะตลงชายทะเล ฝายชะลอน�าไหลดวยไมไผ ใชสรางฝายเกบน�าในพนท

ตนน�า

ในแตละปมการน�าไมไผมาใชประโยชนในรปแบบไมเพอการใชสอย เชน ในอตสาหกรรมจกสาน ผลต

ตะเกยบ ไมเสยบอาหาร ท�าแผนไผอดประสาน ท�าหลกเลยงหอย น�ามาท�าเฟอรนเจอรและเครองเรอน ซงในแตละป

ไดมมลคาการซอขายตลาดภายในประเทศเอง มความตองการสง นอกจากนในตลาดตางประเทศ พบวา มการ

สงออกไมไผและผลตภณฑทแปรรปจากล�าไมไผออกสตลาดตางประเทศกวา 130 ลานบาท ในป พ.ศ. 2550-2551


ตารางท 2 มลคาการสงออกไมไผและผลตภณฑในรปแบบไมไผเพอการใชสอยสตลาดโลก

No WORLDมลคา (ลานบาท)

พ.ศ.2550 พ.ศ.2551

1 ผลตภณฑไมไผ 57.50 45.20

2 ผลตภณฑไมอดท�าดวยไมไผ 23.60 30.50

3 เครองจกสานไมไผ 36.40 28.30

4 ผลตภณฑถกสานท�าดวยไมไผ 16.10 23.70

รวม 133.60 127.70

ทมา : ดดแปลงจาก ปยะพร พทกษตนสกล (2552)

จากคณสมบตพเศษของไมไผทสามารถใชประโยชนไดโดยไมตองแปรรป และเปนไมทมความคงทนตอ

สภาพดนฟาอากาศไดด จงมการน�าไมไผมาสรางเปนบานเรอนทพกอาศยกนโดยทวไป เชน เครองเรอนไมไผใน

ประเทศไทยทเรยกวา “เครองเรอนผก” ทสรางดวยไมไผแทบทงหมด ตงแตใชเปนโครงสรางและสวนประกอบของ

บานเรอน ไดแก ใชล�าไมไผเปนเสา โครงหลงคา และใชไมไผแปรรปดวยการผาเปนซกๆ เปนพนและสานเปนแผง

ใชเปนฝาเรอน เปนตน โดยเฉพาะในชนบท ชาวบานทมฐานะทางเศรษฐกจไมดนกมกสรางเครองเรอนผกเปนท

อยอาศย เพราะสามารถสรางไดเอง รปแบบของเครองเรอนผกจะแตกตางกนออกไปตามความนยมของแตละทอง

ถน นอกจากนยงใชไมไผในงานกอสรางอนๆ อก อาท ท�ารวบาน ท�าคอกวว คอกควาย เลาเปด เลาไก

ยคปจจบนมนษยมการพฒนาเทคโนโลยการผลตระดบสง จงท�าใหมการพฒนาเครองมอเครองใชจากไมไผได

หลากหลายรปแบบ ไมไผมน�าหนกเบาและแขงแรงทนทานมากท�าใหเปนวสดทเหมาะส�าหรบการท�าอปกรณการ

กฬา โครงสรางรถจกรยาน เหมาะส�าหรบงานกอสราง ถานไมไผมคณสมบตในการดดซบประจ น�ามาใชในการลด

มลพษจากแหลงน�า ไมไผไดถอวาเปนเทคโนโลยฟอกอากาศของโลก โดย ซนเธย ไทเลอร (2554) ไดกลาวไววา ตน

ไผยงชวยปลอยกาซออกซเจนออกมา 35 % สงกวาตนไมทวไปและสามารถลดจ�านวนกาซคารบอนไดออกไซด ไดในอตรา

12 ตนของ กาซคารบอนไดออกไซดตอเฮกเตอร (1 เฮกเตอร = 10,000 ตารางเมตร) โดยเปลยนกาซเรอนกระจก

พรอมดวยแสงและน�าใหเกดเปนอาหารของพชโดยกระบวนการสงเคราะหแสง นอกจากนไมไผยงเปนเทคโนโลย

ทางเลอกส�าหรบการน�าไปใชแทนพลาสตกทท�าจากปโตรเลยม บรษทในประเทศญปนไดมการพฒนาเมาส และ

คยบอรดคอมพวเตอรทท�ามาจากแผนไมไผขดเงา บรษท Panasonic ไดพฒนาเทคโนโลยของล�าโพงทใหเสยงคม

ชดสงจากไดอะแฟรมทท�าจากเสนใยของตนไผ เปนตน ซงนบไดวาเทคโนโลยทไดรบการพฒนาออกแบบโดยใชวสด

ทเปนมตรตอสงแวดลอม ซงเปนแนวทางหนงในเรองของการรกษาสมดลของโลก รวมทงการพฒนาเทคโนโลย

ทางการแปรรป ตลอดทงการออกแบบทพกอาศยโดยใชไมไผเปนวสดหลก และไดรบความนยมในการน�าไมไผมา

ใชในการกอสรางเครองเรอนรปแบบใหม โดยเฉพาะในพนททมการทองเทยว มการสรางเครองเรอนดวยไมไผ เชน

ตามรสอรทตางๆ เพอไวรองรบนกทองเทยวทนยมใชชวตใกลชดกบธรรมชาต


นอกจากน คนไทยยงนยมปลกไมไผไวรอบบานเพอน�าไมไผมาเปนไมส�าหรบใชสอย และรวไมไผยง

สามารถปองกนลมพาย นอกจากนตนไผสามารถใชในการอนรกษดนและน�าได เนองจากไผมระบบรากทเปนลกษณะ

เหงาแขงแรง ยดเหนยวกนแนนหนาสามารถปองกนการพงทลายของดนตามรมน�า ชวยชะลอความเรวของกระแส

น�าอนเกดจากน�าทวม ปจจบนนในแถบจงหวดชายทะเล เชน สมทรปราการ ไดมการน�าไมไผมาปกเปนแนวในทะเล

เพอกนคลนกดเซาะชายฝงไมใหพนทชายทะเลจมหายไป ตนไผจงไดนบวาเปนเทคโนโลยธรรมชาตทชวยปองกน

ภยพบตตางๆ โดยเฉพาะภยพบตจากธรรมชาต

3) พชเสนใย

ไมไผโดยทวไปน�ามาท�าอาหาร เฟอรนเจอร งานกอสราง บรรจภณฑ งานจกสาน และอนๆ ทงนไมไผยง

สามารถเปนพชใหเสนใยไดด โดยเฉพาะเสนใยยาว จากการทนกวทยาศาสตรจาก Beijing University ไดคนพบวธ

การผลตเสนใยจากไผ ตงแตป ค.ศ. 2002 และตงแตนนมาไดมการพฒนาเทคนควธการผลตใหไดเสนใยทมคณภาพ

ชนน�า ซงน�าไปสนวตกรรมใหมๆ ในเวลาตอมา โดยเฉพาะการน�ามาใชในอตสาหกรรมสงทอ ซงจากการเรยบเรยง

ของ อรวรรณ สมฤทธเดชขจร (2554) สามารถสรปไดวาไผเปนพชทใหเสนใยทมคณภาพและมคณสมบตเดนหลาย

ประการ

1. เสนใยทไดมคณสมบตใหสมผสทนมสบายกวาผาทท�าจากเสนใยฝาย อกทงยงมความมนคลายกบเสนใย

ไหมและขนแคชเมยร แตมราคาทถกกวา ทนทานกวา และดแลรกษาไดงายกวา นอกจากน เมอน�าเสนใยไมไผไป

ผสมกบเสนใยฝายทไดจากเกษตรอนทรย จะเพมคณสมบตความออนนมยงขนไปอกและมน�าหนกด โดยทวไปมก

ผสมเสนใยฝายเพยงรอยละ 30

2. ไมระคายเคองตอผวหนงของผสวมใส เนองจากเสนใยของไมไผจะเรยบลน จงเหมาะสมอยางมาก

ส�าหรบผทผวหนงแพงาย แตอยางไรกตามขนอยกบกรรมวธในการผลตเสนใยดวยวาไดเลอกกรรมวธ การผลตทใช

สารเคมนอยและมมาตรฐานรองรบหรอไม

3. ปรบอณหภมไดเหมาะสมกบสภาพอากาศ กลาวคอ ในวนทอากาศรอนผสวมใสจะรสกเยนสบาย แต

ในวนทอากาศหนาวเยนกจะรสกอบอนกวาผาทท�าจากเสนใยชนดอนประมาณ 2-3 องศาเซลเซยส

4. ดดซบความชนและระบายอากาศไดเปนอยางด หากดทภาพตดขวางของเสนใยจะพบวามรพรนจ�านวน

มากมาย ซงรพรนเหลานจะชวยใหเสนใยสามารถดดซบความชน และระเหยความชนนออกไปอยางรวดเรว หาก

เปรยบเทยบกบเสนใยฝายจะสามารถดดซบไดดกวาถง 3-4 เทา ท�าใหผสวมใสรสกสบายตวในวนทอากาศรอน

5. ปองกนแบคทเรย อนเปนสาเหตของการเกดกลนไมพงประสงคได เนองจากในเสนใยของไมไผจะมสาร

ทตานฤทธของแบคทเรย (bamboo kun) อย สารนจะปองกนไมใหแบคทเรยฝงตวและเจรญเตบโตบนเสอผาได ผ

เชยวชาญชาวญปนทานหนงไดทดลองซกผาจากเสนใยไมไผจ�านวน 100 ครง พบวาไมมความเปลยนแปลงใน

ประสทธภาพการปองกนแบคทเรย

6. ไมตองรดกอนสวมใส เพราะผาชนดนไมยบยนงาย

7. ปองกนผสวมใสจากแสงยว


จดเดนของผาจากเยอไผนคอ ผาทไดมาจากกระบวนการผลตทเปนมตรตอสงแวดลอม เนองจากไผเปน

พชเศรษฐกจตวใหมทปลกงาย โตเรว ก�าลงไดรบความนยม และทส�าคญคอไมมการใชสารฆาแมลงในแปลงปลกอก

ดวย นอกจากนผลตภณฑเครองนงหม ทไดมการพฒนาในรปของการผลตดวยเทคโนโลยชาโคล โดยการน�าถานไมไผ

สายพนธญปน ไปเผาในความรอนถง 1,200 องศา และน�ามาเคลอบบนเสนใยผา ดวยเทคโนโลยลขสทธพเศษจาก

ประเทศญปน ใชส�าหรบผลตเปนชดชนในปรบสรระ เชน ยหอ Zirana ชดอนฟาเรด ยกกระชบสดสวน ลดสดสวน

รนเยอไผนาโน เกรด A ชดอนฟาเรด 2in1 Zirana รนใหมลาสดผลตจากเยอไผ คณภาพเยยม

ส�าหรบในประเทศไทย พบวา ในดานการน�าไมไผมาใชประโยชนในดานเครองนงหมนน เทคโนโลยดาน

นยงไมสามารถทดเทยมกบประเทศจนและญปน หรอเกาหลได แตไดมการน�าเขาผลตภณฑจากใยไมไผเพอน�ามา

แปรรปเปนเครองนงหม และสงทอ ไมวาจะเปนเสอหรอกางเกงจากใยไผ ผาส�าหรบเชดหนา เชดตว ผาหม เปนตน

แตสวนใหญจะเปนการน�าเขามาจากตางประเทศ เชน ญปน เกาหล เปนตน ในปจจบน ผาจากเยอไผเปนทรจกและ

มจ�าหนายในประเทศแถบเอเชยโดยทวไป เชน จน ญปน อนเดย เปนตน แตการพฒนาใหผาจากเยอไผมคณสมบต

พเศษดงกลาวนนกนบเปนนวตกรรมดานเสอผาและสงทอ ทอาจจะเปนทางเลอกทเปนมตรตอสงแวดลอมของผ

บรโภคและอาจเปนกาวใหมของเสอผาทจะถกน�ามาใชในทางการแพทย

นอกจากนประเทศไทยมการน�าไมไผมาใชในอตสาหกรรมการผลตเยอกระดาษตองใชทงเสนใยสนทได

จากไมยคาลปตส กบประเภทเสนใยยาวจากตนสน แตประเทศไทยเราไมไดปลกตนสนไวท�าเยอกระดาษ ตองสง

ซอจากสหรฐอเมรกาในราคาสงถงตนละ 28,000 บาท ในแตละปความตองการของตลาดมสง และประเทศไทยตอง

น�าเขาเยอใยยาวจากตางประเทศ แตละปตองน�าเขากวา 300,000 ตน ท�าใหเราตองสญเสยเงนตราออกนอกประเทศ

เปนจ�านวนไมนอย ปจจบนนกวจยไทยไดมการวจยเพอน�าไผตงมาเปนพชทใหเสนใยยาวทสามารถน�ามาทดแทน

ไมสนได ท�าใหลดตนทนในการน�าเขาเสนใยยาวจากไมสนไดถงตนละ 6,000 บาท

4) พชสมนไพร

สวนประกอบทส�าคญของไมไผส�าหรบการน�ามาเปนยา คอ ใบ (ยอดออน) ราก กาบใบ เนอเยอ และตาไม

โดยเฉพาะรากและใบ (สวนทเปนยอดออน) ต�ารายาจนโบราณไผจดเปนยาเยน มการน�าไผมารกษาโรคไดมากมาย

ลดอาการไตพการ ยาขบปสสาวะ ขบระด แกเบาหวาน ใบออนแหงชงดมเปนชาท�าใหรางกายแขงแรง คนเขมร

เชอวาน�ามนจากล�าตนไผสามารถรกษาโรคหอบหดได สวนทเปนหนอ รกษาโรคหนองใน โรคไต และโรคกระเพาะ

ปสสาวะอกเสบ ตาไมน�ามาสมไฟใหเปนถาน แลวทานแกรอนในกระหายน�า และในกรณเปนไผเหลอง ล�าตนจะ

มสเหลองทงตนและยงม หนามนอย แพทยแผนโบราณไดใชตาประมาณ 7 ตา เอามาตมหรอฝนรบประทานเปนยา

แกตกเลอดมาก สวนตางๆ ของไผสสก หรอไผหนาม สามารถน�ามาใชเปนสมนไพรได ประกอบดวย 4 สวน คอ ยอด

ออน ตาใบ กาบใบ และเนอเยอของ ตนไผ เบาหวาน ทอนซลอกเสบ หรอถงลมโปงพองใชยอดออน งสวด กามโรค

ใชยอดออนและตาไผ รดสดวงทวารใชยอดออนและกาบใบ เปนตน


นอกจากนปจจบนไดมการน�าถานไมไผ โดยเฉพาะถานไมไผคณภาพสงทมการเผาทอณหภมมากกวา

1,000 องศาเซลเซยส ซงจากคณสมบตของถานไมไผทไดกลาวไปแลว สามารถน�ามาแปรรปเปนเวชภณฑส�าอาง

ไดในหลากหลายรปแบบ อาท สบเหลว ครมอาบน�า ครมนวดผม โคลนผงพอกหนาถานไมไผ เปนตน ซงประเทศไทย

มการผลตหลายยหอ แตทไดรบความนยมและเปนเจาแรกคอ ผลตภณฑ ถานไมไผยหอ บนตน (Bunton) ซงในตาง

ประเทศ โดยเฉพาะประเทศเกาหลและญปน ไดมการคดคนผลตภณฑเวชส�าอางคจากถานไมไผทมเทคโนโลย

และการคดคนททนสมย สามารถพฒนารปแบบผลตภณฑหลากหลาย และเปนทตองการของตลาด มการน�าเขา

ผลตภณฑเวชส�าอางคจากประเทศจน เกาหล และญปนเขามาวางจ�าหนายในประเทศไทยหลากหลายรปแบบ

5) พชเชอเพลง

ไมไผยงสามารถน�ามาใชเปนพชเชอเพลงไดเปนอยางด หรอกลาวไดวา เปนพชพลงงานของคนยาก ใน

พนทชนบทของประเทศไทยมการน�าไมไผ เพอใชเปนไมฟนและเผาถานโดยในชนบทอาจมการน�าไมไผมาใช

เปนไมฟนโดยตรง หรอน�ามาเผาเปนถานไมไผ โดยสวนทน�ามาเผาเปนล�าไผโดยตรง หรออาจเปนเศษเหลอจาก

อตสาหกรรมอนๆ เชน สวนขอ น�ามาเผาจนเปนถานแลวบดอดเปนถานอดแทงจ�าหนายไดทงในและตางประเทศ

โดยราคาถานไมไผขนอยกบวตถประสงคของการน�าไปใชงาน หากตองการน�าไปเพอเปนเชอเพลง ราคาอยท

กโลกรมละ 150 บาท หากแตเปนถานไมไผทมคณภาพสง สวนใหญจะน�าไปใชเปนถานเพอสขภาพ ราคาประมาณ

300-500 บาทตอกโลกรม ซงไมไผสามารถน�ามาท�าเปนเชอเพลงถานคณภาพดไดตลอดทงล�า จากการทดสอบพบ

วาถานไมไผสามารถใหพลงงานถง 7,730 กโลแคลลอรตอกโลกรมสงกวาถานทวไป ดงนนผลตภณฑจากไมไผสามารถ

น�าไปสรางเปนพลงงานทดแทนน�ามนทมาจากฟอสซลได ถานทไดจะมปรมาณสารมลพษนอยกวาทเกดขนกบ

พลงงานจากซากฟอสซล (ถานหน หรออนๆ) นอกจากนถานยงสามารถน�าไปผลตเปนสารทางยาไดอก

ในปจจบนประเทศไทยมการสงออกผลตภณฑจากถานไมไผสตลาดโลกไดในจ�านวนทยงไมสงมากนก และยงม

ปรมาณไมเพยงพอตอความตองการของตลาด เรายงมการผลตไมมากนก


บทสรป

ไผสามารถน�ามาใชประโยชนไดอยางหลากหลายขนอยกบชนดพนธ ชวงอายทเหมาะสม โดยจะมความ

สมพนธกบคณสมบตเฉพาะตวทจะมความแตกตางกนออกไป และแตกตางจากพชปาชนดอนๆ ท�าใหไมไผถกน�า

มาใชไดอยางหลากหลาย เปนทตองการของทองตลาด เพราะไมไผเปนไดทงพชอาหาร พชใหเสนใย สมนไพรและ

การใชประโยชนทางเวชส�าอางค เปนพชเชอเพลง ใหไมส�าหรบการใชสอยโดยตรง หรออาจน�าไปแปรรปเปน

ผลตภณฑตางๆ ไดอกมากมาย จนกลาวไดวาไมไผเปนพชปาทมความส�าคญตอคนไทยมาชานาน มความผกพน

กนอยางแยกไมออก ถกถายทอดออกมาในรปแบบวถชวต ภมปญญา กอใหเกดวฒนธรรมตะวนออกทมวถสมพนธ

กบทรพยากรในทองถน ไมไผน�ามาใชประโยชนไดเกอบทกสวน น�ามาใชเปนอาหาร สรางทอยอาศย ความส�าคญ

ตอคนไทยในแงการน�าไปใชท�าเปนเครองนงหม ยารกษาโรค หรออาจกลาวไดวาไมไผสามารถตอบสนองปจจย 4

ทมนษยตองการได เปนแหลงพลงงานสเขยว (มลพษต�ากวาเชอเพลงจากซากฟอสซล) นอกจากนยงมคณประโยชน

ทางออมใชเพอการปองกนภยพบต สรางเทคโนโลยหรอนวตกรรมใหม ทจะสามารถสนองตอบความตองการ หรอ

เพอเปนสงอ�านวยความสะดวกใหกบมนษยและสงคมไทยไดอยางหลากหลาย จดเปนพชเศรษฐกจทมความส�าคญ

ตอวถชวตทงอาจจะตมลคาออกมาในรปของตวเงน เกดเปนแหลงรายไดทส�าคญของคนในชมชน หรอเปนเศรษฐกจ

ทสามารถซอขายแลกเปลยนสนคาในระดบนานาชาต สรางรายไดจากการสงออก เปนรายไดเขาสประเทศไดอก

ดวย นอกจากนมลคาทางเศรษฐกจของไมไผทไมอาจตราคาในรปตวเงนไดจากประโยชนของไผทมตอการกอให

เกดรปแบบสงคม วฒนธรรม วถชวตของสงคมไทยทสบทอดตอกนมาจากอดตสปจจบน หรอในบทบาทความส�าคญ

ตอการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ปองกนการเกดภยพบตจากธรรมชาต รวมทงคณคาของปาท

เปนแหลงรกษาสมดลของธรรมชาตบนโลกของเราทไมอาจประเมนคาเปนตวเงนได


ระบบการตลาดไผและแนวโนมในประเทศไทย

กฤษณ หอมคง5

แหลงผลตไผ จากอดตถงปจจบน

ในอดต ไผ ในพนทจงหวดเพชรบรถอไดวาเปนตลาดใหญทสดทมการตดไมออกสงจ�าหนาย เนองดวยพนท

อยตดชายทะเล ท�าใหระบบการขนสงไผออกจ�าหนายจงตองขนสงโดยการขนสงลงเรอใบ เพอน�าไปจ�าหนายยง

พนทเพาะเลยงหอยในจงหวดชลบร

เมอผานไปสถานการณปรมาณไผทจะตดสงออกจ�าหนายจากพนทมปรมาณลดนอยลงและเรมจะหมดไป จง

ไดยายพนทการท�าธรกจคาไผไปยงจงหวดกาญจนบรทมแหลงวตถดบอยเปนจ�านวนมาก ในป พ.ศ. 2539 ครอบครว

“หอมคง” ซงด�าเนนธรกจคาไผรายใหญในประเทศไทยมาแตอดต เกดแนวคดจากเดมทรสกวาธรกจคาไผของ

ครอบครวเรงการท�าลายปา ทางออม จงเกดแนวคดทจะเขามามสวนรวมดแลปา โดยการสงเสรมใหเกดการปลก

ไผนอกพนทปา ดวยกลยทธการสงเสรม 2 รปแบบ คอ 1) ท�าตนแบบ โดยการหาซอพนธไผจากผขายไผน�ามาปลก

ไผในพนทของตวเอง เพอเปนตวอยางใหกบเกษตรกร 2) ใหความรและเชญชวนใหผขายไผปลกไผในพนทท�ากน

เพอจะไดมไผไปขายในระบบตลาด

การสงเสรมการปลกไผในพนทท�ากนและสรางแหลงวตถดบไผนอกพนทปาธรรมชาตขยายตวไปสจงหวดตางๆ

รวมทงตลาดรบซอเองกเปดพนทเขาไปรบซอในหลายจงหวดมากขนทวทกภาคของประเทศไทย เชน จ.พะเยา จ.นาน

จ.เชยงราย จ.แพร เปนตน ท�าใหผคาไมรวาคณภาพไมไผในประเทศไทยมความแตกตางกน แมจะเปนไมไผชนด

เดยวกน เชน ไมไผเลยงทมคณภาพมากทสดตองแขงแรง

คณลกษณะไผ..กบตลาดคาไผ

แมจะเปนไผชนดเดยวกน แตหากปลกตางพนทคณภาพกจะมความแตกตางกน อาท ไมไผทน�ามาท�าบนได

ของ การไฟฟามาจากไผเลยงเดอนละไมนอยกวา 10,000 ล�า ซงมแหลงผลตในจงหวดอบลราชธาน แมทางภาคเหนอ

สามารถผลตไมชนดนไดล�าใหญกวา แตมเนอนมจงไมนยมน�ามาผลตสงขาย แตดวยปรมาณการผลตในพนท

จงหวดอบลราชธาน ไมเพยงพอกบความตองการ แหลงผลตใหญจงอยในจงหวดปราจนบร นอกจากนในจงหวด

ปราจนบรยงมการผลตไผรวก แตไมเปนทนยมใชในการเพาะเลยงชายฝงทะเล เพราะเกดการเนาไดงายเมอน�าไป

ปกในทะเล

คณสมบตของไมไผในจงหวดพะเยามขนาดล�าใหญกวาจงหวดนาน แตไมไผจงหวดนานจะมขอด คอ โคน

ใหญ ปลายเลก ล�าสน หากปลายมขนาดเทาดนสอ ถอเปนไมเกรด AAA แตหากปลกไมในจงหวดพะเยาใหไดขนาด

ความยาวล�าเทากบทปลกในจงหวดนาน 13 เมตร ปลายไมจะมขนาดเทานวมอ ปจจบนไผรวกทผลตในอ�าเภอเทง

จงหวดเชยงราย ก�าลงเปนทตองการเพอใชในการเพาะเลยงชายฝง

5 นกธรกจไผ อ.เมอง จ.กาญจนบร


ระบบตลาดคาไผในประเทศไทย

การรบซอไผรวกในแตละป พบวา ผคา 1 ราย มการสงซอไมไผถงปละประมาณ 100 คนรถเทนเลอร ซง 1 คน

รถ สามารถบรรทกไดถง 30 ตน นนคอในรอบ 1 ป จะมการบรรทกถง 12,000 ตน ซงปจจบนมผคาไผประมาณ

40-50 ราย ระบบการตดไมทบรษทของคณกฤษณ หอมคงใช คอ การเลอกกอไผทไดไมตามขนาดทตองการด�าเนนการ

ตดโดยใหตดกบโคนตน ล�าเลยงกองรวมกนเพอท�าการคดขนาด แยกกองรอการขนสงโดยรถ ซงการปลกไผเพอให

ไดไม 30 ตนตอคน ตองใชพนทปลกประมาณ 5 ไร ทงการผลตและการสงซอในชวงแรกของตลาดเรมตนประมาณ 4-5

คนรถเทนเลอรเทานน อกทงประสบปญหาตองจายคาผานทางใหกบดานต�ารวจท�าใหผคาไมสามารถสงไผไดมากพอ

การผลตไมไผสงใหกบพนทเพาะเลยงชายฝงจะด�าเนนการไดในชวงเวลาประมาณ 3 เดอน คอตงแตเดอน

กรกฎาคมถงตลาคมเทานน ซงจะสอดคลองกบความตองการใชประโยชน บางพนทสามารถด�าเนนการจดการตด

ไผอยางถกวธกจะชวยพฒนาคณภาพไมไผใหเทาเทยมกบพนทอนๆ ได เชน จงหวดกาญจนบร หากมการปรบระบบ

การตดไมใหมจากเดมทตดตรงกลางล�าเปลยนมาเปนตดไมโคนตน โดยการตดโคนตนกจะชวยใหล�าทตดนนตาย

ไปไมเกดการแยงชงอาหารกบล�าทยงเหลออย และไดสนคาทมคณภาพตามความตองการของตลาด นอกจากน

การจดการล�าไผบางชนดภายหลงการตดยงจะชวยเพมคณภาพของเนอไมหรอมลคาของไมได อกทงสามารถ

จ�าหนายสงออกไปยงตางประเทศไดอกดวย อาท หลงการตด ล�าไมใหเสมอ ลางใหสะอาด ดดใหตรง น�ามาตากให

ไดความชน และคดแยกขนาดกอนบรรจตคอนเทนเนอร สงไปจ�าหนายยงประเทศอสราเอล เพอน�าไปใชในแปลง

การเกษตร ท�าไมชบสกนแนวหมะ ไมรวกชนดนในอดตประเทศไทยสงจ�าหนายแขงกบประเทศจน และไดราคาสง

กวาจน แตในปจจบนราคาทสงจ�าหนายของไทยต�ากวาของจน เนองจากคณภาพของไมต�า ตดล�าออนจ�าหนาย อก

ทงปรมาณวตถดบมไมเพยงพอ ไมคงท ไมสามารถควบคมการผลตไดเพราะแหลงวตถดบสวนใหญยงคงมาจากปา

ซงมอปสรรคในการขนสงและชวงเวลาทขนสงได แตไมในแปลงปลกกลบควบคมไดทงปรมาณและคณภาพ สามารถ

จดการไดอยางเปนระบบ เพมหรอลดปรมาณการผลตไดตามตองการของตลาด ไมรวกในพนทจงหวดกาญจนบร

ยงสามารถผลตสงจ�าหนายในพนทภาคใตเปนหลก เพอใชเปนไมค�ายนตนกลายางพารา

ไมไผซางหมน มลกษณะล�าตรง โคนใหญ เมอตดไมขนาดทตองการขนาดโคนตน และขนาดกลางล�าไมแตก

ตางกน ซงมศกยภาพทางการตลาด เพราะสามารถใชเครองจกรในการจดการแทนแรงงานคนทมคาตอบแทนสง

ได ไมไผหก มเนอละเอยดเชนเดยวกบไผซางนวล ล�าตรง เนอขนาดพอประมาณเหมาะสมกบความตองการของ

ตลาดทจะน�าไปท�าอาหารสตว ไมปาเก ท�าโครงสรางบาน ทงน ไผ ทมลกษณะล�าตรง จะเปนทตองการตลาด ม

ราคาแพง งายตอการขนสง ในปจจบนผประกอบการรบซอเองจะคดไมทลกษณะล�าคดงอทงตงแตตนทาง เพอลด

คาใชจายในการขนสง และสามารถจ�าหนายไมในปรมาณนอยๆ ใหกบโรงงานได ชวยแกปญหาการจ�าหนายไมไผ

ทผลตไดปรมาณไมมากพอสงตลาดขนาดใหญหรอโรงงานอตสาหกรรมได

ปจจบนแนวโนมความตองการไมไผในตลาดโลกมสงขน เนองจากเทคโนโลยการแปรรปเปนผลตภณฑตางๆ

ททนสมย และสนคาทผลตไดยงชวยดแลรกษาสงแวดลอมอกดวย เชน โรงงานท�าไมปาเก ตองการพนทการผลตไมไผ

3,000 ไรตอป ซงหากประเทศไทยเองคดจะท�าอตสาหกรรมการผลตสนคาจากไผคงเปนไปไดยากในปจจบน ดวยก�าลง

การผลตไมในปจจบนของไทยมไมไผปลกไมถง 1 แสนไร แตการใชไมของไทยในปจจบนมถง 5 ลานไร ซงสวนตาง

ของวตถดบประมาณ 4 ลานกวาไร ถกน�าออกมาจากปา หากประเมนโดยภาพรวมแลวถอวาประเทศไทยยงไมสามารถ

ผลตไมไผไดเพยงพอตอความตองการ อกทงยงขาดระบบการจดการการผลตไมไผทตอบสนองตอความตองการของ

ตลาด จากสถานการณดงกลาวชใหเหนวาผปลกไผมตลาดรองรบ แตสงส�าคญคอ การคดเลอกสายพนธไผทดกอน


น�าปลกในพนท เชน ไผซางหมน ในจงหวดนาน มขนาดเสนผาศนยกลาง 5 นว แตหากน�ามาปลกในจงหวดกาญจนบร

ราชบร กจะไดเสนผาศนยกลาง 3-4 นว ซงเพยงพอตอการจ�าหนาย และสามารถจ�าหนายไดราคา 35 บาท เทากบใน

พนทจงหวดนาน เนองจากเสยคาขนสงนอยกวา

การปลกไผเชงธรกจ ควรใชการแยกเหงา โดยเฉพาะไมรวก ไผจะโตเรวและคมคาตอการลงทน การปลกไผ

นนพบวาตนทนดานเวลาส�าคญทสด ดงนนสงส�าคญเมอตองท�าธรกจปลกไผ คอ การจดการใหไดผลผลตคนตนทน

โดยเรวทสด เนองจากการลงทนทตองเสยดอกเบยในแตละป หากตองใชเวลานานในการผลตหรอคนทนจะยงท�าให

ตนทนการผลตสงขนตามไปดวย การปลกไผดวยเหงาจะตองเพาะเลยงในถงเพาะช�าเพอใหรากเดนไดเตมทน กอน

น�าลงปลกในหลมขนาด กวาง 40 ซม. ลก 40 ซม. และทส�าคญไผตองการน�า นอกจากนขนาดของล�าไผทปลกไดจะ

ตองเหมาะสมสามารถขนสงไดงาย ไมยาวหรอสนเกนไป

สรปสาระส�าคญจากการประชมแลกเปลยน: สถานการณไผในประเทศไทย

1. สถานการณไผในทองถนของประเทศไทย

ประเทศไทยมพนทปาไผธรรมชาตกวา 28 ลานไร ปจจบนส�ารวจพบไผอยางนอย 72 ชนด นอกจากนยงมพนท

ปาไผนอกพนทปาธรรมชาตในหลากหลายรปแบบ ทงเปนสวนไผของชมชน ปลกผสมผสานแบบ วนเกษตร ปลกตาม

หวไรปลายนา พอปรชา ศร ชาวปกาเกอญอจากชมชน หวยหนลาดใน เจาของวระบรษปาไม (Forest Hero) ของ

สหประชาชาต ประจ�าป พ.ศ. 2556 ไดสะทอนมมมองวาปจจบนไผยงคงมความส�าคญ ตอวถชวตชมชนทองถน กลม

ชาตพนธ ชนเผาพนเมองตางๆ โดยเฉพาะชมชนปกาเกอญอทผกพนกบไผตงแตเกดจนตาย หรออาจกลาวไดวา

ผกพน “จากสายสะดอถงเชงตะกอน” โดยไผมคณประโยชนทงมตอาหาร เครองไมใชสอย สงปลกสราง วฒนธรรม

และสงแวดลอม ดงค�ากลาวของ ดร.สรยทวา “ไผคอของขวญจากพระเจา (The gift of Gods)” ทงน ดร.สรยระบวาการ

บรหารจดการไผในประเทศไทยยงไมเปนระบบ บางแหงมการตดใชประโยชนมากเกนไป สอดคลองกบนายบญม

ตวแทนบานหนองขอน จ.กาญจนบร ทระบวาสภาพปาไผในธรรมชาตของชมชนมความเสอมโทรมมาก จากการเกบ

ขอมลวางแปลง พบวา สดสวนล�าออนลดลงจาก รอยละ 40 เหลอรอยละ 10 สอดคลองกบสถานการณไผในอ�าเภอ

ศรสวสดซงเปนพนทปาธรรมชาตกพบวามการตด ล�าไผรวกกวา 20 ชมชน เฉลยวนละ 2,000 ล�า ยงขาดการมสวน

รวมในการจดการรวมกนของทงภาครฐและชมชน สงผลตอสภาพปาไผ ระบบนเวศและสตวปาโดยเฉพาะชางมาก

ขนเรอยๆ นอกจากนยงพบวาแนวโนมความตองการในการใชประโยชนปรมาณไมไผมากขน บางชนดปรมาณไม

เพยงพอตองน�าเขาไมไผจากตางประเทศเพอนบาน เชน ไผทน�ามาท�าขาวหลาม และปญหาทส�าคญประการหนง

คอ การขาดระบบฐานขอมลไผทชดเจนในการสนบสนนทองถนในการจดการ และตดสนใจในระดบนโยบาย หนวย

งานหลก หรอเจาหนาทในการท�างานสนบสนนกยงไมชดเจน เนองดวยไผมความคาบเกยวระหวางพชเกษตรและพช

ปา รวมทงสถานภาพ ของพนทซงมความสมพนธกบกฎหมายปาไม นอกจากนนยงพบวานโยบายของประเทศกยง

ไมใหความส�าคญกบไผมากเทาทควรเมอเปรยบเทยบกบพชเกษตรอนๆ เชน ยางพารา ปาลมน�ามน นอกจากน

การขยายพนทเกษตรเหลานยงบกรกพนทปาธรรมชาตทมไผดวย ในสวนสถานการณนอกพนทปานน พบวา ยง

ใหความส�าคญในการปลกไผนอยแมวารฐจะพยายามสงเสรมเพอประโยชนทางการคา และการใชประโยชนจาก

ไผ ทงนเนองจากทศคต มมมองตอความส�าคญดานเศรษฐกจของไผนอยกวาเมอเทยบกบพชเศรษฐกจอนๆ การ

ขาดการสนบสนนอยางเปนระบบและตอเนองในการพฒนาแปรรปผลตภณฑ รวมทงการตลาด นอกจากนยงพบ

วา ยงไมมการใหความส�าคญกบการปลกไผ เพอระบบนเวศและสงแวดลอมมากนก เชน การปลกฟนฟปารมน�า


(riparian) การปรบปรงภมทศนลมน�า การลดการกดเซาะพงทลายและดนโคลนถลม การบรหารจดการไผของไทย

นน พบวา ยงไมมการจดการทครบวงจร ตงแตตนทางคอแหลงวตถดบจนถงปลายทางคอผใชนนผานพอคาคนกลาง

หลายตอ และตองเสยคาใชจายระหวางทางหลายครงสงผลใหราคาทปลายทางมราคาสงมากขน

2. สถานการณและแนวโนมตลาดไผ

คณกฤษณ หอมคง ซงเปนผประกอบการรบซอไมไผทสบทอดมาจากครอบครวระบวาในอดต ไผทรบซอนน

ไดจากการตดในปาธรรมชาตแถบจงหวดกาญจนบร เพชรบร ปจจบนไผในธรรมชาตดงกลาวลดลง คนทรบซอจง

สงเสรมใหปลกไผในพนทนอกปา แตยงไมประสบความส�าเรจมากนก ซงพบวาไผชนดเดยวกนปลกตางพนทม

คณสมบตและคณภาพแตกตางกน ปจจบนมผรบซอไผราว 40-50 รายโดยแตละรายรบซอปละ 12,000 ตน ปรมาณ

รวมในการซอขายประมาณ 480,000-600,000 ตนตอป โดยการตดไผผซอจะก�าหนดขนาดทงความยาว ความโต

แนวโนมความตองการในประเทศไทยมเพมมากขนเปนอยางมากทงการใชในภาคการเกษตร การเพาะเลยง การ

ประมง การลดการกดเซาะชายฝง สวนการสงออกนนประเทศไทยมการสงออกนอยลง ประเทศคแขงทส�าคญคอ

จน ซงราคาไผของประเทศไทยไดขายในราคาทต�ากวาประเทศจน เพราะคณภาพต�าเนองจากตดไมล�าออน ปรมาณ

ไผของไทยยงองกบปาธรรมชาตซงจะมปญหาในการบรหารจดการในชวงฤดฝนในเรองการขนสง การไมสามารถน�า

ไมออกมาได การรวบรวมไผทกระจายจงเปนปญหา เมอเทยบกบคแขงคอประเทศจนทมนโยบายการสงเสรมปลก

และจดการอยางเปนระบบ ดงนนแนวทางในการจดการไผในมมของนกการตลาด คอ “ปลกสายพนธทตองการ ม

ปรมาณเพยงพอตอความตองการ” โดยการปลกขยายพนธใชวธการแยกเหงา เพอลดตนทนดานเวลา ไดผลผลต

เรว นอกจากนประเดนปญหาเกยวกบดานการตลาด คอ การขาดความมนใจระหวางผผลตวตถดบกบผแปรรป คอ

หลกประกนวาปรมาณวตถดบทมคณภาพตามตองการ หรอก�าลงผลตทตอบสนองกบระบบการแปรรป ผลตภณฑ

ในปจจบน ขอมลมลคาทางเศรษฐกจของไผและผลตภณฑไผทงประเทศนนไมมขอมลทชดเจน แตพบรายงาน

การน�าเขาและสงออกลาสดของกรมปาไมในป พ.ศ. 2550 โดยมมลคาน�าเขา 40 ลานบาท และสงออก 60 ลานบาท ใน

สวนของหนอไม ซงมลคาแปรรปภายในประเทศประมาณ 1,400 ลานบาท และสงออกไมต�ากวา 1,000 ลานบาท ซง

เหนไดวายงไมมการรวบรวมขอมลภาพรวมมลคาเศรษฐกจ และระบบการตลาดภายในประเทศ และทเชอมโยงกบ

การคาระหวางประเทศ ซงขอมลดงกลาวนมความส�าคญในการพฒนาระดบนโยบาย

สถานการณเชงนโยบายนนพบวา นโยบายระดบชาตยงไมใหความส�าคญเทากบพชเศรษฐกจ ตดขดในตว

บทกฎหมาย เพราะเปนพชปา และถกนยามเปนของปาซงมระเบยบในขออนญาต การใชประโยชน และขนยายไผ

แตอยางไรกตามพบวาในระดบจงหวดมการใหความส�าคญบาง มการสรางยทธศาสตรไผของจงหวด เชน จงหวด

นาน ซงมเปาหมายปลกไผจ�านวน 1 ลานกอ นอกจากนจงหวดแพรกก�าลงขบเคลอนงานดานน โดยเนนสงเสรม

การปลกในพนทเสอมโทรม พนทเกษตรกรรม เพอลดการท�าลายปา และปองกนบรรเทาภยธรรมชาต


สวนท 2 : การจดการไผของทองถน

ในปาธรรมชาต


การจดการไผหกสการพฒนาคณภาพชวตและกองทนดแลปา

กรณศกษาบานหวยหนลาดใน ต�าบลบานโปง อ�าเภอเวยงปาเปา จงหวดเชยงราย

ปรชา ศร6 ระว ถาวร7 เพญศร มลทอง8 และนเวศน ศร9

วถพอเพยง...วถสวนชา นาขาว และไรหมนเวยน

บานหวยหนลาดใน เปนชมชนปกาเกอะญอทอพยพมาจาก อ�าเภอแมแจม ในชวงปลายทศวรรษ 2460 และตง

ถนฐานอยางถาวรเมอป พ.ศ. 2480 ปจจบนเปนหยอมบานหนงของหมท 7 ในขอบเขตการปกครอง ต.บานโปง

อ.เวยงปาเปา จ.เชยงราย ตงอยในหบเขาลมน�าแมลาวตอนบนหางจากตวอ�าเภอเวยงปาเปา 20 กโลเมตร และจาก

ตวเมองเชยงราย 130 กโลเมตร พนทมระดบความสงจากระดบน�าทะเลปานกลางตงแต 900 ถง 1,100 เมตร

ปจจบนมจ�านวนครวเรอน 18 ครวเรอน 26 ครอบครว หมท 7 ซงประกอบดวยอก 2 หยอมบานคอ บานหวยหน

ลาดนอก และบานปาตง มเนอทโดยรวม 23,045 ไร ซงแบงการใชประโยชนทดนออกเปนปาธรรมชาต 19,498 ไร

คดเปนรอยละ 84.6 ของพนททงหมด เปนพนทเกษตรและทตงชมชนท 3,547 ไร คดเปนรอยละ 15.4 ของพนททงหมด

ประกอบดวย ทนา พนทไรหมนเวยน สวนชาผสมผสานไมผลไมปา ตงบานเรอนตามเนนเขาทลาดลงสหวย ประกอบ

อาชพท�าไรหมนเวยน ท�าสวนชาผสมผสานกบไมผลและไผหก ท�านา เลยงวว เลยงไก เลยงหม เกบหาของปาเพอ

บรโภคและขายเปนรายไดเสรม

ชมชนดแลปาธรรมชาตซงประกอบดวย ปาดบเขา ปาสนเขา ซงเปนผนปาทผานการสมปทานมา 2 ครง กอนม

นโยบายปดปาสมปทานในป พ.ศ. 2532 และถกประกาศเปนอทยานแหงชาตขนแจในป พ.ศ. 2535 ท�าใหเกดการ

ทบซอนกบพนทท�ากน ไรหมนเวยน ปาวฒนธรรม ท�าใหเกดความขดแยงเรอยมา แตอยางไร กตามชมชนกยงคงรวม

กนฟนฟอนรกษเรอยมา ท�าใหสภาพปาฟนตวขนตามล�าดบ การจดการปาในปจจบนใชฐานวฒนธรรม ความเชอ จารต

ผสมผสานกบองคความรจากภายนอก ทงการจดท�าขอบเขต แบงโซนจดการ การจดท�าขอตกลง กฎระเบยบให

สอดคลองกบสถานการณในปจจบนใหยงคงเปนตนน�าทอดมสมบรณ เปนแหลงเกดล�าหวยเลกๆ กวา 14 สาย ทไหล

รวมกนเปนหวยหนลาดทไหลลงสน�าแมฉางขาวและแมลาวตามล�าดบ นอกจากนชมชนยงมมาตรการอนรกษสตวปา

ส�าคญในพนท คอ ไกฟาหลงขาว ซงมมากกวา 10 ฝง กวา 100 ตว ดานความมนคงทางอาหารพบวา ชมชนมการ

เกบหาพชผกอาหารจากทนารอยละ 53 จากไรหมนเวยนรอยละ 34 จากปารอยละ 7 และจากสวน สวนอาหารโปรตน

ประเภทเนอสตวผลต และหาในชมชนกวารอยละ 70 อกรอยละ 30 ซอจากภายนอก ซงถอวาเปนชมชนทมความ

มนคงดานอาหารสง รายไดหลกของชมชนนนมาจาก 3 แหลง คอ จากการขายใบชา เกบหาของปาโดยเฉพาะหนอ

ไผหก น�าผง และการเลยงสตว เชน วว หม เปนตน

6 ชมชนบานหวยหนลาดใน ต.บานโปง อ.เวยงปาเปา จ.เชยงราย7 ศนยวนศาสตรชมชนเพอคนกบปา (RECOFTC)8 สถาบนความหลากหลายทางชวภาพและสงแวดลอมเพอการพฒนาทองถนและอาเซยน มหาวทยาลยราชภฎเชยงราย9 ชมชนบานหวยหนลาดใน ต.บานโปง อ.เวยงปาเปา จ.เชยงราย


ปจจบนมความพยายามพฒนารปแบบการจดการพนทในรปแบบโฉนดชมชนภายใตระเบยบส�านกนายก

รฐมนตร ซงอยระหวางการด�าเนนการ แตอยางไรกตามชมชนและองคกรภาคไดรวมกนประกาศพนทเปนพนท

คมครองวฒนธรรม ภายใตมตฟนฟวฒนธรรมชนเผากะเหรยง 3 สงหาคม พ.ศ. 2553 เปนพนทแรกในประเทศไทย

ไผในกบวถชมชนหวยหนลาดใน “คณคา ความเชอ และภมปญญา”

ชาวบานหวยหนลาดในมวถชวตทเรยบงาย เรยนร และพงพาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ซง

หนงในทรพยากรธรรมชาตทผกพนกบวถแหงชมชนน คอ ไผ ในอดตเมอเกดจะตองใชไมผวไมไผมาตดสายสะดอ

และน�าสายสะดอใสในกระบอกไมไผ เพอน�าไปมดตดกบตนไมในปา ใชไมไผสรางบาน พธเรยกขวญในวนปใหมก

จะใชไมประกอบพธทเรยกวา “ตาเพาะกระ” ทท�าจากไมไผยาวประมาณเมตรครงดานหนงผาใหเปนจ�านวนค 5,7

หรอ 9 สวนอกดานนนจะเจาะร เพอน�าไปเคาะเรยกขวญ และในงานศพเสอไมไผจะถกใชหอศพและแบกไปปาชา

ดงนนไผจงมความส�าคญกบชาวบานตงแตเกดจนตาย หรออาจสรปไดวามความผกพนแบบ “จากสายสะดอถงเชง

ตะกอน” ถงแมวาปจจบนจะมการคลอดลกทโรงพยาบาล แตชาวบานกยงน�าสะดอของเดกมาใสกระบอกไมไผและน�า

ไปแขวนไวทตนไมในพนทปาสะดอทเรยกวา “ปาเดปอ” ใหเปนคชวตเดกคนนนตลอดไป และจะไมมการตดตนไม

นนเลย

การน�าไผมาใชประโยชนมความเชอเขามาประกอบ เชน ไมควรน�าเอาไมไผทปลายขาดมาสรางบาน เพราะ

เปนสงทไมด การตดไมไผมาสรางบานควรตดในวนขางแรม เพราะจะไมมมอดมากน การน�าไมไผมาสานไซ ตวไซ

ควรใชไมไผแก สวนงาควรใชไมไผออน ซงเชอวาจะดกปลาไดจ�านวนมาก และจากการเรยนรการใชประโยชนจาก

ไมไผ ชาวบานพบวาการน�าไมมาใชประโยชน เชน ท�าเสาบาน ท�าโครงสราง ไมดกกาน (ไมส�าหรบสานใบคอ หญา

คา ท�าหลงคาบาน) ควรน�าไมไปแชน�าประมาณ 1 สปดาห หรอใหมกลนเหมน เพอไมใหมอดมากนไม ซงหากแช

ในหนองน�าทน�าไมไหลจะดกวาน�าในล�าหวยทไหลตลอดเวลา

สถานภาพความหลากหลายของชนดและการกระจายไผในพนท

จากการสอบถามผรในชมชนในปาชมชนบานหวยหนลาดใน พบวามไผอยางนอย 11 ชนด ไดแก ไผหก

ไผซางด�า ไผซางนวล ไผหอบ ไผเฮยะ ไผขาวหลาม ไผบง ไผไรลอ ไผไร ไผไรโมง และไผซางแจ ซงไผแตละชนด

นนจะมคณสมบตแตกตางกน ท�าใหการน�าไผแตละชนดมาใชประโยชนไมเหมอนกน เชน ไผซางแจ จะเปนไผทม

ความแขงแรง คอนขางตน จะน�ามาท�าดามจอบ ดามเสยบ สวนไผบง ไผซางเหมาะส�าหรบงานจกสาน ไผหกและ

ไผเฮยะ เหมาะส�าหรบทอเสอ และท�าตอก สวนไผหอบนนอดตจะใชส�าหรบท�ากบดกสตว เพราะจะมความคมมาก

จงไมนยมน�ามาท�างานจกสานและไมตอก

ไผแตละชนดจะขนกระจายในพนทแตกตางกน โดยไผหก ไผเฮยะ และไผไรโมง จะอยบรเวณรมหวย และ

ขนไปจะเปนไผซางด�า ไผซาง และไผบง สงขนไปจะพบไผไรลอ ไผขาวหลามและไผซางแจ สวนไผหอบนนจะ

กระจายอยทวบรเวณ


ตารางท 1 ความหลากหลายของชนด การกระจาย และการใชประโยชนไผของชมชน

ชอสำมญ/ชอทองถน บรเวณทพบ/กำรกระจำย คณสมบตเดนและกำรใชประโยชน

1.ไผหก/ หวากล รมฝงหวยจนถงเชงเขา ล�าใหญผวมขน ปลองยาว 20-30 ซ.ม. เนอหนา ล�าแกใชท�าเสา

บนได ใชจกสานทอเสอ และเกบหนอขาย

2.ไผซางด�า เชงเขา ล�าใหญรองลงมาจากไผหก ปลองยาว เนอหนา นยมใชกนหนอ ล�า

ใชจกสาน

3.ไผซางนวล/หวาม เชงเขา ล�าใหญเทาซางด�าแตผวเรยบมน ปลองยาว 30-50 เซนตเมตร เนอ

ในแขง ผวจะเหนยวทนทาน นยมกนหนอ ล�าใชท�าจอกน�า สาน

ตะกรา

4.ไผเฮยะ/หวาเกละ รมสองฝงหวยจนถงเชงเขา เนอบางกวาไผชนดอนๆ ปลองยาว 30-60 ซ.ม. เนอในออนนม

นยมสานเสอ สานเปนผนท�าเพดานบาน

5.ไผขาวหลาม/หวาบลอ เชงเขาถงสนเขา ล�าเลกมเยอบในหนา ปลองยาว นยมน�าล�าออนอาย 3 เดอนถง 1 ป

มาท�าขาวหลาม ล�าแกน�าไปจกสานกระดง

6.ไผบง/ หวาซ เชงเขา ล�าเลก เนอหนา ปลองยาว 30-50 ซ.ม. นยมใชจกตอก สานกระดง

7.ไผไรลอ/หวาปลา เชงเขาถงสนเขา ล�าเลก เนอหนา นยมใชจกตอก สานกระดง

8.ไผไร/หวาเกละ รมหวยจนถงเชงเขา ล�าเลก ปลองยาว 30 ซ.ม. ล�าคอนขางตนมเนอหนาและเหนยว

นยมกนหนอ ล�าออนใชจกตอกมดของ ล�าแกท�าดามมด ดาม

ไมกวาด

9.ไผซางแจ เชงเขาถงสนเขา ล�าเลกแขงแรง เนอหนา นยมมาท�าดามจอบ ดามเสยม ดามจอบ

10.ไผหอบ กระจายทวไปรมฝงหวยจนถง

สนเขา

ล�าเลก แตมเนอหนา ใชท�าไมระแนงหลงคาบาน

11. ไผไรโมง ชอบขนบรเวณรมฝงหวย ล�าเลก เนอหนาและเหนยว ล�าออนใชจกตอกมดของ ล�าแกท�าดาม

มด ดามไมกวาด

ทมา: จากการสมภาษณพอปรชา ศร และพอนเวศน ศร

ไผทมความส�าคญดานเศรษฐกจชมชน ทงนพบวาไผหกมมลคามากทสดจากการเกบหาของปาในชมชน

ตงแตป พ.ศ. 2551 จนถงป พ.ศ. 2555 นน พบวามปรมาณผลผลตจากหนอไมไผหก และมลคาทางเศรษฐกจเพม

ขนเรอยๆ ซงเปนผลจากการจดการไผของชมชน

ตารางท 2 ปรมาณและมลคาทางเศรษฐกจของหนอไผหกป พ.ศ. 2551-2555

ป พ.ศ. จ�านวนวน/จ�านวนผเกบหารวมสะสม1 ปรมาณรวม(กโลกรม) มลคา (บาท)

2551 24/362 20,122 70,422

2552 30/383 24,790 86,785

2553 21/442 31,687 126,742

2554 ขาดขอมล ≈ 40,000 160,000

2555 ขาดขอมล ≈ 40,000 160,000

ทมา: ป พ.ศ. 2551-53 Ikuma Tomita and Tatsuhiko Kawashima, 2011, ป พ.ศ. 2554-55 จากการสมภาษณกบ นายนเวศน ศร ผรบหนอซอ


ภาพท 1 มลคาทางเศรษฐกจของหนอไมหกตงแตป พ.ศ. 2551-2555

นเวศวทยาและมมมองทองถนเกยวกบไผหก

ไผหก หรอในภาษาปกาเกอญอเรยกวา “หวากล” มชอวทยาศาสตร Dendrocalamus hamiltonii Nees &

Arnott ex Munro เปนไผประเภทเหงากอขนาดกลางถงขนาดใหญสงถง 25 เมตร มล�าขนาดใหญ ล�าตรงคอนขางอด

กนเปนกอแนน มกมกงเรยวเลกทโคนกอ ปลายล�าโคงลง เสนผานศนยกลางล�า 10 - 20 เซนตเมตร ปลองยาว

30 - 65 เซนตเมตร เนอล�าหนา 1 – 3.5 เซนตเมตร ล�าออนปลองลางมขนสน�าตาลออนปกคลมหนาแนน ปลองบน

มขนสเทาถงสขาวปกคลม และมนวลสขาวปกคลมบางๆ ล�าแกสเขยวเขมหรอสเขยวอมเทา ปลองบนและใตขอม

วงของแถบขน และนวลสขาว ปลองลางยงคงมขนปกคลมหนาแนนและมกมรากเปนอากาศออกตามขอ กงเกด

จากตาขางขนาดใหญเดนชด แตกกงคอนขางต�าหรอตงแตกงกลางล�าขนไป มกงเดน 1 กงอยตรงกลางและกงรอง

เดน 1 - 4 กง ทเหลอขนาดไลเลยกน มกมรากอากาศ ทใบรปใบหอกหรอรปแถบ กวาง 2 - 4.5 เซนตมตร ยาว 20 - 35

เซนตเมตร กาบหมล�าสเหลองอมสมหรอเหลองอมเขยว เกลยงหรอมขนสน�าตาลเขมถงสด�าปกคลม มนวลสขาวปกคลม

ใบยอดกาบรปใบหอกแกมรปไข ตงตรง พบบางทกางออกเลกนอย หกาบเปนตงเลกๆ รปสามเหลยม เกลยง ลนกาบเปน

แถบสง 2 – 5 มลลเมตร ขอบคอนขางเรยบหรอจกซฟนไมเปนระเบยบ มการออกดอกแบบเปนล�า (culm flowering)

กลาวคอ ออกดอกทละล�า หรอหลายล�าในกอ


ภาพท 2-3 หนอและล�าไผหก

ชาวบานไดใหขอสงเกตตอระบบการแตกหนอของไผหก โดยระบวาไผหกจะแตกหนอเปนจ�านวน 6 หนอ ตามขอ

ปลองทอยในดน ตาหนอคบนสดจะแตกหนอโผลพนผวดนในชวงตนฤดฝน พอเขาสกลางฤดฝนตาหนอคท 2 จะ

แทงหนอโผลพนผวดนตามมา สวนตาหนอคท 3 จะออกชวงปลายฝน ทงพบวาไมไผหกบางกอจะแตกตาหนอทง

3 ค แตในบางกอกลบพบวา ถาตาหนอ 2 คแรกไมถกขด หรอเกบออกไป ตาหนอ คท 3 กจะไมเตบโต แตอยางไร

กตามตองศกษากนในรายละเอยดเพอยนยนตอไป

A = ลำาตน (culm)

B = ตวเหงา (Rhizome proper )

C = คอเหงา (Rhizome neck)

D, E , F= ตาเหงา (rhizome buds)

ภาพท 4 ลกษณะและองคประกอบของเหงาไผหก (ทมา: Ikuma Tomita and Tatsuhiko Kawashima, 2011)


นอกจากไผจะมคณคาประโยชนตอชมชนแลว ยงพบวามความส�าคญตอสตวปา โดยพบวานกหลายชนด ใชท�ารง

อนกนรากและหนอไผเปนอาหาร เมลดไผเปนอาหารของไกปา ไกฟาหลงขาว หน กระแต กระรอก ล�าออนเปนทขยาย

พนธของผเสอกลางคน (หนอนไมไผ) ดวงซาง ดานสงแวดลอมนนไผหกชอบขนบรเวณ รมหวยจะชวยในการยดตลง

รมฝงหวย รากไผเปนตวกรองและเกบตะกอนดน

การใชประโยชนไผหกของชมชน

หนอไผหก เปนแหลงอาหารและรายไดส�าหรบชาวบาน ในชวงประมาณเดอนกรกฎาคมถงกนยายน จะ

เปนชวงทหนอไมเรมขน ชาวบานจะมอาหารทท�าจากหนอไมหลากหลายอยาง เชน แกงหนอไม ควหนอไม ย�าหนอไม

น�าพรกหนอไมตม และซปหนอไม และมวธการถนอมอาหารท�าเปนหนอไมแหงโดยจะน�าเอาหนอไผหกและไผไร

มาสบหรอฝานแลวน�าไปนงหรอตม จากนนน�าไปตากแดดใหแหงหรอรมควน เกบไวในภาชนะปดใหสนท เพอกน

ในฤดกาลทไมมหนอไม หากจะน�ามาปรงอาหารใหน�ามาตมหรอแชน�าใหหนอพองตวกอนน�าไปประกอบอาหาร การน�า

มาท�าหนอขวบ เปนวธการน�าเอาหนอไมใสถงพลาสตกแลวน�าไปนงหรอน�าหนอไปตมแลวน�ามาใสถงพลาสตก จาก

นนปดปากถงใหแนน น�าไปแขวนไวในบาน สามารถ เกบหนอไมไวไดนานเปนป

นอกจากการเกบหาหนอไผหกเพอขายเปนรายได ถนอมไวบรโภคแลวยงพบวาชมชนใชประโยชนล�าออน

ในการจกตอกใชมดสงของบางแตไมมากเทากบล�าแกทใชประโยชนหลากหลาย ทงไมเปนไมเสาโรงเรอนตากชา

กระทอม บนได และทใชมากคอดานการจกสาน โดยจากการศกษาของเกรยงศกด (2554) พบวาไผหกเปนไผชนด

หนงทนยมใชล�าไผหกในการจกสาน เนองจากชวงล�าปลองยาวเหมาะส�าหรบการจกตอกปลองเดยวทน�าไปจกสาน

เครองไมใชสอยทหลากหลายดงรป


โขเกลอ(หมวก) ขลอ (เสอไมไผ)

กกย

เข

กโมโค

กาละบะ(พด)

เสอกวะ (กวย)

แคะคา (ฝกมด)

ภาพท 5-12 เครองมอดานการเกษตรทใชไผหกจกสาน (ทมา:เกรยงศกด, 2554)


ภาพท 13-24 เครองจกสานทใชในครวเรอน (ทมา: เกรยงศกด, 2554)

เขโป หรอ เขตาหลอ แชะ ทอ

เสอดอขอ แพะ คาโปะหละ

เชอโตโบคา เปาะ กอแหลเดอ

กอแหล (กระดง) เพกอ เพกอโดะ


ภาพท 25-29 เครองจกสานทใชดกจบสตวและเสยงสตว (ทมา: เกรยงศกด, 2554)

เบอ

แอะแซะ หมอเจคอ

ชอคาผลอลอ(สมไก) ชอซ

ภาพท 30-31 เลยงชนโรงในกระบอกไมไผหก

รปแบบและองคความรในการจดการหนอไผหก

1. การจดการหนอ

ในชวงฤดฝนแตละปชาวบานจะเขาไปเกบหาหนอไผหกไดตงแตตนฤดฝนถงปลายฤดฝน ประมาณชวงเดอน

กรกฎาคมถงกนยายน แตเดมนนการเกบหายงไมมกฎเกณฑการเกบหารวมกน ตางคนตางหาและน�ามาขายให


กบผรบซอในหมบาน ตอมาจนในป พ.ศ. 2530 ไดรวมก�าหนดรปแบบการเกบหาหนอไผหกในปาชมชน โดยให

เหลอหนอไวครงหนงของหนอทพบ หรอเกบหารอยละ 50 ของหนอทพบ แตกลบพบปญหาการเกบซ�าซอนเพราะ

ไมรวากอไหนเกบแลวหรอยงไมเกบ ยกตวอยางเชนคนทหนงเขาไปเกบหนอไมในกอหนงซงมหนอขน 4 หนอ กจะ

เกบ 2 หนอ ตอมาหากคนเกบหาคนทสองมาเกบทกอเดมกเกบครงหนงคอ 1 หนอ ซงสรปรวมกอนนมการเกบ 3

ใน 4 หนอ ซงเกนครงหนง ตอมาในป พ.ศ. 2535-2538 ไดท�าการศกษาวจยนเวศวทยาของไผ การออกของหนอใน

แตละชวงเวลาในฤดฝน ตดตามผลผลตหนอ รวมทงสดสวนล�าออน แก ซงผลการศกษาดงกลาวน�ามาพจารณา

ปรบรปแบบ และวธการเกบหาตงแตป พ.ศ. 2538 จนถงปจจบน โดยยดหลกการใชระยะเวลาเกบหาเปนเกณฑ

ก�าหนดชวงเวลาในการเปดปดเกบหาโดยพจารณานเวศวทยาไผหกประกอบ หลกการส�าคญตองจดการสมพนธ

กนระหวางหนอ ล�าออน โดยกญแจส�าคญอยทการเหลอหนอคสดทาย (ตาหนอคท 3) ใหโตเปนล�าออนไวเพอเลยง

กอและเปนล�าทใหผลผลตหนอในปตอไป โดยแบงระยะเวลาการแตกหนอไผหกออกเปน 90 วน คาดการณวาเมอ

เขาสฤดฝนเปนเวลา 45 วน ตาหนอ 2 คแรก จะแตกหนอแทงยอดออกจากผวดน ซงในชวงระยะเวลา 45 วนหรอ

เดอนครงเทานนชาวบานสามารถเกบหนอได และชวงเวลาทเหลอนนจะปลอยใหหนอคท 3 ซงอยลางสดเปนหนอ

ทจะออกจากใตดน ทชาวบานเรยกวา “หนอบกดน” ซงจะเปนหนอทมขนาดใหญไดเตบโตเปนล�าทมคณภาพ มขนาด

ใหญตอไป นอกจากนล�าทเกดจากหนอคท 3 จะมรากอยลก ท�าใหกอไมโคนงายชวยยดดนไดด แตอยางไรกตามใน

ชวงเวลาทอนญาตใหเกบหา 45 วนนน กมการก�าหนดการหยดเปนชวงๆ รวมกนของผเกบหาและผรบซอเพอ

พกระยะใหไดหนอทโต โดยมการประชมปรกษาหารอกนในการก�าหนดชวงหยดเวน นอกจากใหเงอนในการก�าหนด

แลว ยงพบวายงมเงอนไขลกษณะของหนอเปนตวก�าหนดดวย กลาวคอ หนอทโรงงานรบซอและใหราคาดจะเปน

หนอทเรยกวา “หนอตน” ไมกลวงขางใน ซงสงผลใหผเกบหาจะเลอกหนอทสงประมาณ 1 ฟต เพราะหากสงเกน

หนอจะกลวง ซงชาวบานจะปลอยหนอดงกลาวเปน “หนอบน” กลายเปนล�าตอไป

ดงนนสรปไดวาการเกบหาหนอไมหกของชมชนมพฒนาการและปรบปรงรปแบบการเกบหาออกเปน 3 ชวง

ชวงแรกจากการเกบหาโดยไมมกฎเกณฑขอตกลง ชวงทสองปรบมาใชการเหลอจ�านวนหนอไวครงหนงแตไมได

ผลเทาทควร และชวงทสามมาเปนก�าหนดเวลาเกบหา 45 วน และปดการเกบหาหลงจากนนเพอใหหนอคสดทาย

ไดกลายเปนล�าออนเลยงกอตอไป

จากการสมภาษณนายประเวศ จะพอ ซงเปนผทเกบหาหนอไผหกไดมากทสดในหมบานไดเลาวา “เกบหา

หนอไผหกมาประมาณ 20 กวาป หนอทเคยเกบไดน�าหนกมากทสดประมาณ 12 กโลกรม และในปทแลวนนชวง

เวลาทเปดใหเกบหาหนอไม 45 วน ไดเขาไปเกบหาหนอประมาณ 10 วน เกบได 1,500 กโลกรม ขายกโลกรมละ

4 บาท คดเปนเงน 6,000 บาท” และในปนกคดวาจะเกบหาประมาณ 1,000 กโลกรม และขายในราคากโลกรมละ 8 บาท

คดเปนเงน ประมาณ 8,000 บาท ซงอาจใชเวลาประมาณ 9-10 วนเทานน เพราะตองแบงเวลาไปดแลขาวและพชผก

ในไร และสวนชา ซงเปนอาหารและรายไดหลก ในการเขาไปเกบหาหนอไมนนจะใชมอเตอรไซดและออกไป

ประมาณ 8 นาฬกา ใชเวลาเดนทางไปถงบรเวณล�าหวยเพอเกบหนอประมาณ 30 นาท จากนนเกบหนอโดยเลอก

หนอทมความโตประมาณศอกหรอศอกกวาๆ หากเปนหนอทมขนาดเลกกวานจะทงไวใหไดขนาดแลวจงกลบไป

ตดในครงตอไป การตดหนอนนจะไมขดลงไปลกเพราะอาจจะท�าใหตาหนอคตอไปเปนแผลหรอตาย และหากขดลง

ไปลกกจะไดหนอทแขง ตองน�ามาตดออก ท�าใหเสยเวลา หลงจากทเกบหนอมาไดจะท�าการแกะกาบออก และ

ตกแตงใหพรอมขาย พอถงประมาณเทยงจะกลบออกมาเพอน�าหนอไมมาสงขายในหมบาน เมอกนขาวกลางวน

เรยบรอยกจะกลบเขาไปหาหนออกรอบ ในแตละวนนนอาจจะเขาไปหาหนอ 1- 3 รอบตอวน


2. การจดการล�าแก และล�าตาย

นอกจากการเกบหนอแลวชาวบานยงมการจดการตดสาง (thining) ล�าไผ โดยจะตดล�าแกออกไปใชประโยชน

ใน การกอสราง ซอมแซมบานเรอน ล�าไผทตายจะถกเกบหาออกน�าใชเปนเชอเพลงในการควชา ซงมคณสมบตทด

คอ ไฟแรงพอด และสามารถดบไดเองเมอหมดเชอเพลง ซงท�าใหสามารถลดเชอเพลงตอการเกดและความรนแรง

ของไฟปาในพนทปาธรรมชาตไดเปนอยางด

ภาพท 32-33 ใชล�าแกสรางโรงเรอนตากชา ล�าตายใชเปนเชอเพลงควใบชา

3. ปลกกอไผหกในพนทปาใกลชมชนและในสวนชา

ชมชนมขอตกลงรวมกนวา หากใครทเกบหาหนอไมหกขายเปนรายไดนนตองท�าการปลกกอไผอยาง

นอยปละ 5 กอ โดยสามารถปลกทงในพนทปาธรรมชาตรอบๆ ชมชน ซงถอวาเปนทรพยสนรวมกน เพออนาคต

จะไมตองเดนทางไปเกบไกลๆ นอกจากนยงปลกไผหกผสมผสานในพนทสวนชา ซงเปนสวนชาทปลกในระบบ

วนเกษตรผสมผสานทงไมปา เชน ไมยางนา ยางปาย มะขามปอม ไผหก เปนตน ปะปนพชเกษตร เชน ชา มะพลบ

มะมวง เปนตน ซงผลผลตหนอหกจากสวนชาจะเปนของเจาของสวน

ภาพท 34-35 กลาไผหกทจะน�าไปปลกเสรมในปาธรรมชาตและสวนชา


4. การเกบหาหนอนไมไผ

ไผหกนอกจากใหหนอและล�าแลวยงใหผลผลตเกยวเนองคอ หนอนไมไผซงเปนแหลงอาหารโปรตนของชาว

บาน ปจจบนมเกบหาเพอบรโภคในครวเรอนเทานนไมมการขาย โดยมปรมาณเกบหาครวเรอนละ 20-50 กโลกรม

คดเปนมลคากวา 4,000-10,000 บาทตอครวเรอนเกบหา ซงสามารถประหยดรายจายหากตองซอหาอาหาร

โปรตนไดเปนอยางด การเกบหาหนอไมไผโดยการเจาะเฉพาะปลองทมหนอนไมไผเทานนซงจะท�าใหไผล�านนไมตาย

เหมอนการตดโคนล�าไผ พอปรชา ศร ใหขอมลวาหลงจากเกบหาหนอนไม ไผแลวปลองทตดเปนชองนนจะมนก

บางชนด เชน นกกางเขนบาน กลมนกจบแมลง มาใชในการท�ารงเพอหลบแดดฝน รวมทงศตรตางๆ ซงแสดงใหเหน

บทบาทของชมชนในการสรางถนทอยอาศยใหสตวปา

ภาพท 36-37 การเกบหนอนไมไผและรงนกในปลองไผหลงการเกบหาหนอนไมไผไปแลว

5. เสนทางการตลาดและการสะสมกองทนหนอไมเพอจดการปา

ในแตละปจะมจ�านวนทเกบหาเพอการขาย 20-25 ครวเรอน แลวแตความสะดวกเพราะชาวบานจะมกจกรรม

ดานการเกษตรอนๆ ทงการท�าไรหมนเวยน ท�านา เกบชา แตอยางไรกตามในชวงเกบหาหนอเปนชวงทสรางราย

ไดแกชาวบานเปนอยางดหากมเวลากมกจะเขาปาเกบหาหนอหกมาขาย โดยการแกะเปลอกและแตงหนอกอนน�า

มาขายใหผรบซอในชมชน ซงมเพยง 1 ราย มการบนทกน�าหนกของแตละคนในแตละวน โดยปนราคาหนอสดกโลกรม

ละ 8 บาท จากนนจะท�าการตมประมาณ 15 นาท เพอใหผวนอกของหนอสก ปองกนการช�าระหวางการขนสงส

โรงงาน ซงจะมคนมารบซอจากคนตมในราคาทเพมขนกโลกรมละ 2 บาท และผมารบจะน�าไปขายใหโรงงานท

ตวอ�าเภอเวยงปาเปาในราคาทสงขนอก 2 บาท โรงงานจะตมสกและอดใสปบสงขายตอไป ทงนพบวาผลผลต

หนอหกทโรงงานรบซอมทเดยว คอ บานหวยหนลาดใน ซงผลผลตหนอไมหกอดปบจะสงออกไปยงผบรโภคตอไป


ภาพท 38 มลคาทางเศรษฐกจและการสะสมกองทนดแลปาจากการเกบหาในวนท 8 ส.ค. 2556

จากหนอไมทชมชนเกบหามาไดเปนจ�านวนมากในแตละปนน ผมรายไดจะตองหกใหกบกองทนปาชมชนรอย

ละ 20 ของรายไดจากการขายหนอไผหกเพอเปนการตอบแทนคณของปา แตเพอใหงายกบการจดการ การหก

งบประมาณเขากองทนจะหกจากผรบซอในหมบานรอยละ 10 และจากผรบหนอไปขายสงใหกบโรงงานรอยละ

10 โดยเงนในกองทนนนนอกจากจะไดจากการขายหนอไมแลว ยงไดจากการขายน�าผง และเงนสมทบจากการ

เขามาศกษาดงานในหมบาน ซงจะน�ามาบรหารจดการปาชมชน และนอกจากนนยงน�าไปใชในการดแลสวสดการของ

คนในชมชน ในยามทเจบไขไดปวยกจะมเงนจากกองทนชวยเหลอ

ผเกบหา 23 ราย

ปรมาณรวม 1,264 ก.ก.

ก.ก.ละ 8 บาท มลคาหนอสดรวม

10,112 บาท

ผรบซอหนอสดและ

ตมหนอ(ลวก)

ในชมชนปรมาณรวม

หนอตม 1,230 ก.ก.

ผรบซอหนอตมสงโรงงาน

ปรมาณรวม 1,230 ก.ก.

โรงงานตมสกอดปบ ผขายหนอไมอดปปและ

ผบรโภค (ประเทศจน)

มลคาหนอตมในชมชน

รวม 12,030 บาท

กำาไร 1,918 บาท

มลคาหนอตมหนาโรงงาน 14,436 บาท

กำาไร 2,406 บาท

ก.ก.ละ 10 บาท

กองทนดแลปา

ก.ก.ละ 12 บาท

10 % ของกำาไร (191 บาท)

10 % ของกำาไร (240 บาท)


ภาพท 39-40 รบซอหนอสดในชมชน

ภาพท 41 ตมหนอประมาณ 15 นาทใหภายนอกสก ภาพท 42 บรรจกระสอบและสงไปยงโรงงาน

จากหนอไผหกส....คณภาพชวตและแรงจงใจในการรกษาปารวมกน

จากการปรบเปลยนรปแบบการเกบหาหนอทสอดคลองกบหลกการทางนเวศวทยา สงผลใหกอไผหกมคณภาพ

ทด ล�าใหญ กอใหญ มการตดสางล�าแก ล�าตายออกไปใชประโยชนอยางเปนระบบ สงผลใหผลผลตหนอไผหกมมาก

ขน และเปนหนอไมทมขนาดใหญมคณภาพ สรางรายไดแกชมชนไดเปนอยางด โดยพบวารายไดหลกของชมชน

นนจะมาจาก 2 แหลงหลก คอ ชา และ หนอไผหก ซงในชวงป พ.ศ. 2552-2553 นน พบวา รายไดจากหนอไผหก

คดเปนรอยละ 35 และ 38 ตามล�าดบ และพบวาแนวโนมจะสงขน เนองจาก ราคาของหนอไผหกเพมขน โดยในป พ.ศ.

2555 พบวาชมชนเกบหาหนอไผหกประมาณ 40,000 กโลกรม ขายในหมบานราคากโลกรมละ 4 บาท ผรบไปขาย

โรงงานคดกโลกรมละ 6 บาทและโรงงานกโลกรมละ 8 บาท ซงคดเปนรายไดทงหมดทขายใหกบโรงงานเปนเงน

320,000 บาท และในปนราคาหนอไผหกเพมขนเปน 12 บาท หากเกบหาผลผลตไดใกลเคยงปทผานมาคอ

35-40 ตน จะมมลคากวา 420,000- 480,000 บาท ซงสรางรายไดแกชมชนมากขนกวาปทผานๆ มา เปนแรงจงใจ

ทส�าคญในการดแลรกษาปาเปนอยางดควบคกบการพฒนาคณภาพชวตของชาวบาน นอกจากนทกคนยงมความ

เตมใจในการพฒนากองทนดแลรกษาปาและสวสดการคนในชมชนเพอใหเกดความยงยนในระยะยาวตอไป


กญแจแหงความส�าเรจ และความทาทาย

กญแจส�าคญคอ การรกษาหนอคสดทายไวเลยงกอ ซงมปจจยทท�าใหเกดความส�าเรจในการจดการไผ

หกของชมชนหวยหนลาดในนน สามารถสรปไดอยางนอย 3 ประการ กลาวคอ การใชความรทางนเวศ วทยา

วงจรของไผ และสรางกฎเกณฑทางสงคม การเปดปดทสมพนธกบหลกทางนเวศวทยา และประการ สดทาย

ความรวมของผเกบหา ผรบซอ ในการปฏบตตามขอตกลง เพอไมใหเกบหาเกนก�าลงผลผลตของไผหก การ

เกบหาอยางถกวธบนพนฐานแหงความพอเพยงเปนส�าคญ แตอยางไรกตามชมชนกยงประสบกบปญหาและ

ความทาทาย ซงชาวบานกมมมมองวาปญหาทกอยางนนมทางแกไขและทางออกเสมอดง “ออธาบท” หรอ

บทกวเกยวกบไผวา “วากาหลอ เซอนวาอะ” หมายความวา ไผออกดอกอยาเสยใจ อก 3 ป ไผจะมมาก

ขน เพราะวาดอกไผทรวงลงมาจะงอกและเกดเปนตนใหมตอไป

ปญหาทชมชนก�าลงเผชญในการจดการหนอไผหก คอ คนนอกพนทเขามาเกบหาหนอไผในพนทแตม

รปแบบวธการเกบทไมเปนไปตามกฎระเบยบของหมบาน ดงนน ในการประชมระดบต�าบลตวแทนหมบานจง

ไดแจงใหกบทประชมและ มวธการขยายผล โดยการเสนอแนะใหหมบานใกลเคยงปลกไผหก โดยจะสนบสนน

พนธไผททางหมบานไดเพาะพนธไว สวนแนวทางการถายทอดความรเรองการเกบหาหนอไผและการดแล

รกษานน จะเปนการเรยนรจากพอ แม ซงจะพาลกไปเกบหาหนอไผใหเรยนรผานการปฏบตจรง และนอกจาก

นนกลมเยาวชนยงไดเรยนรจากการรวมประชมหมบานและเขารวมกจกรรมของหมบาน

เบาะหวาม เพลาะถอเลอะเล หวามเบาะ เพลาะถอเลอะเล

อาปกา บละ อาเบาะ เด อาเบาะ บละ อาปกา อาเด

เกอลเหมแฮถอยอเย แปลก ดกา เบลเลาะ เปอเซ

หนอไมออนเกดขนตามหนผา ไผไมออนเกดตามผาหน

ไมออนเกาะตนแกเอาไว ตนแกจบประคองตนออนไว

หากมลมแรงพดผาน ทงสองลำาจะไมหกลมไป

กาวตอไป...ส�าคญตอชมชน

การจดการไผหกในอนาคตนน ชมชนมแนวทางด�าเนนการตออยางนอย 3 ประการ ประการแรกคอ การ

เพม กอไผในบรเวณใกลชมชนทงปาธรรมชาตและพนทสวนชา ซงเปนการด�าเนนการตอเนอง ประการทสอง

จะทดลองในการจดการใหเกดผลผลตทสมพนธกนทงหนอ ล�า และหนอนไมไผ ซงปจจบนหนอนไมไผม

ราคาสงและมแนวโนมการตลาดทด แตชมชนยงไมมการจดการเพอสรางรายได ซงตอง ศกษาการจดการทปราณต

เพอใหเกดความยงยน ประการสดทายทส�าคญคอ การถายทอดองคความรและการจดการสคนรนใหมให

สามารถสบสานจดการตอไปได รวมทงเสรมสรางความสามคคระหวาง คนตางรนดงไผทขนตามหนผาททาทาย

ลมแรงดงบทธา (ถกตองแลวใชไหมคะ)ทสอนลกหลานของชาวหวยหนลาดใน


การจดการและองคความรในการพฒนาของเลนพนบานจากไมไผ จงหวดเชยงราย

สทศน มาลาพสาร10

วถปาแดด...วถแหงปา นา น�า

ต�าบลปาแดด เดมมชอวา เมองหนองขวาง ตงอยในอ�าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย หางจากตวเมองเชยงราย

มาทางทศตะวนตกเฉยงใต ประมาณ 27 กโลเมตร มทงหมด 22 หมบาน มทงคนไทยพนราบ (คนเมอง) และกลม

ชนเผา มพนทประมาณ 228 ตารางกโลเมตร (142,500 ไร) โดยพนทสวนใหญเปนภเขา และบางสวนเปนทราบ ม

ปาไมคอนขางสมบรณ เปนตนก�าเนดแมน�าแมตาชางซงเปนแมน�าส�าคญของต�าบล ในอดตพนทบรเวณนเปนปา

มตนไมใหญ และสตวนานาชนด เชน เสอ นกเงอก เกง กวาง ลง และหมปาอาศยอย ชาวบานทอพยพมาอยชวง

แรกมาจากอ�าเภอดอยสะเกด จงหวดเชยงใหม ประกอบอาชพเกษตรกรรม ไดแก การปลกผก ท�านา เลยงวว ควาย

และยงใชววเทยมเกวยนในการเปนพาหนะและเกบหาของปา โดยการลาสตวปานนนายพรานจะใชเฉพาะหนาไม

เทานน และจะถอสจจะในการลาสตว คอ หากตงสจจะวาจะลาสตวใดกจะตองยงเฉพาะสตวนน และเมอไดแลวก

ตองกลบออกจากปาไป ตอมาชาวบานเรมอพยพมาอยกนมากขน ดวยพนทบรเวณชมชนเปนทราบเหมาะแกการ

เพาะปลก ท�าใหอาชพหลกของชมชน คอ ท�าการเกษตร ท�านาปไวส�าหรบบรโภค และท�านาปรงไวส�าหรบขาย และ

ปลกถวแระ ขาวโพด มนอะล และรบจางในชวงนอกฤดการผลต รวมทงเกบหาของปาเปนรายไดเสรมของครวเรอน

ในสมยรชกาลท 5 มการท�าสมปทานไมสกออกจากพนท โดยใชชางชกลากและท�าเปนแพ สงไปยงประเทศ

ลาว โดยมจดหมายปลายทางคอประเทศองกฤษ ตอมาป พ.ศ. 2511-2512 มการท�าสมปทานไมทวไป และไดมการ

ท�าสมปทานอกครงในป พ.ศ. 2525-2527 มการสรางถนนเขาปา สตวปาจงลดลง อพยพออกจากพนทไป ชาวบาน

เองกประสบปญหาภยแลง ล�าหวยทไหลมาจากปาไมมน�า ชาวบานจงรวมตวกนจดพธเลยงผขนน�า ชวงปลาย

ป พ.ศ. 2527 จงไดมการยกเลกสมปทานท�าไมในพนทบรเวณดงกลาวลง ตอมาในป พ.ศ. 2538 เกดน�าทวมใหญ

ขนท�าใหบานเรอนและพนทเกษตรไดรบความเสยหายเปนอยางมาก ชาวบานจงหนมาใหความส�าคญกบการอนรกษ

พนทปารอบชมชนมากขน ปาบรเวณทมการฟนตวจากการสมปทานจงพบเปนปาไมไผกระจดกระจาย อยโดยทวไป ใน

ปจจบนมพนทปาชมชนขนหวยเลาหลวง ประมาณ 25,000 ไร พนธไมหลก คอ ไมสก ไมประด ไมยาง และมไมไผ

กวา 10 ชนด เชน ไผซางหมน ไผซางแจ ไผซางหนาม ไผซางมอม ไผไรพม ไผไรลอ ไผไรมง ไผปอลน ไผหก ไผ

หอม ไผเฮยะ ไผบงปา และไผขาวหลาม เปนตน

ไผในวถชมชนปาแดด

1. ไผกบวถชวตความเปนอย

จากอดตมาถงปจจบนชมชนมความผกพนกบปามาโดยตลอด มการพงพาปาอยางเหนไดชด ทงทางตรงและ

ทางออม เปนแหลงไมใชสอยสรางบานเรอน แหลงอาหาร ยารกษาโรค และเครองใชครวเรอน เปนตน

10 กลมคนเฒาคนแก ชมชนปาแดด ต.ปาแดด จ.เชยงราย


สวนการใชประโยชนจากไผมทงการน�ามาสรางทอยอาศย คอ กระตอบ ภาษาทองถนเรยกวา “ตบ” ใชไผ

ซาง ในการท�าไมปพน ท�าฝาหอง และ กระทงหลงคา ใชไผขาวหลาม ไผบงปา ท�าตอกมดขาว (ส�าหรบตนขาวทเกยว

แลว) ไผปอลน ท�าดามจอบ ดามเสยม และดามมด ไผซางท�าไหนงขาว ตะกราใสผลผลตทางการเกษตร ไผบง ท�า

เครองมอจบสตวน�า เชน แซะ ซม ตม ไซ ท�าของ หวดขาว และกระบง นอกจากนยงมอาหารทไดจากไผ เชน หนอไผ

ดวงไมไผ หนอนไมไผ ท�าใหชมชนมรายไดเสรมจากผลผลตจากปา โดยเฉพาะจากไผเปนจ�านวนมาก ซงประเภทอาหาร

ทเปนผลผลตจากไมไผประเภทตางๆ ระยะเวลา เกบเกยว ตลอดไปจนถงราคาหรอรายไดตอครวเรอน แสดงดงตาราง

ตอไปน

ประเภทอาหาร ชนดไมไผ ระยะเวลาเกบเกยว ราคา/รายไดตอครวเรอน

หนอไมซาง(ตมสก

แลว)

ไผซาง ม.ย. - ก.ค. 150 บาทตอปป/ 300 บาท/วน

หนอไผไร ไผไร ก.ค. - ต.ค. 150 บาทตอปป/ 450 บาท/วน

ดวงหมอ ไผไร ไผซาง ไผปอลน ส.ค. 100 บาทตอก.ก./ 200 บาท/วน

หนอนไมไผ ไผซาง ไผปอลน ไผรวก ส.ค. - ต.ค. 250 บาทตอก.ก./ 500 บาท/วน

2. ของเลนจากไมไผ...เครองมอถายทอดภมปญญาทองถนคนสามวย

ของเลนพนบานนนเปนศลปหตถกรรมพนถนประเภทหนงของชมชนปาแดด ซงมมาตงแตอดตและสบทอด

มาจนถงปจจบน โดยในสมยกอนยามทผคนสวนใหญ ซงมอาชพเกษตรกรรมตองออกไปท�าไร ท�านา และยงไมม

โรงเรยนเกดขนในชมชนนน พอแม ปยา ตายาย จะหาวสดรอบตว ประดษฐเปนของเลน เพอสรางความเพลดเพลน

ใหกบลกหลาน เพอทจะไดไมรบกวนการท�างาน ซงวสดเหลานนกเปนสงทหาไดทวไปในธรรมชาต ดงนน ของเลน

พนบาน จงเปนสงทเกดขนจากความผกพนรกใครของคนในครอบครว และเครอญาต และสอดคลองกบวถชวตของ

สงคมเกษตรกรรมทยงตองพงพาอาศยแรงงานของเครอญาต บานใกลเรอนเคยง โดยมผสงอายของครอบครวท�า

หนาทดแลลกหลานในยามทผปกครองตองออกไปท�างาน นนคอ ใหดแลคมครอง และยงเปนเพอนเลนของเดกๆ ไป

ดวยในตว การประดษฐของเลนงายๆ ใหเดกๆ เลน หรอการมสวนรวมในการเลนของเดก เปนการเตมเตมชองวาง

ระหวางวยของผสงอายและลกหลาน เกดเปนสายสมพนธทแนนแฟนและมความอบอนขนในครอบครว ชมชน

ขณะเดยวกนของเลนพนบานนนกสะทอนภาพของวถชวตในชมชนปาแดด ซงเปนวถแบบชมชนภาคเหนอ วาใน

อดตนนบรรพบรษมการท�ากจกรรมใดกนบาง สวนใหญนนจะมความเกยวพนสอดคลองกบธรรมชาต เชน การ

ดทศทางลม การเลอยไม ตดไม การต�าขาว ซงถกจ�าลองเอากจกรรมทมในชวตจรงถายทอดออกมาในรปของ

เลน ดงนนของเลนแตละชน จงเปนบนทกความทรงจ�าของผประดษฐทเลาเรองราวเหตการณในอดตไดเปนอยาง

ด และกลายเปนจดเรมตนแหงการรวมตวกนของ “ฒ” กลมคนเฒาคนแก มาตราบจนถงปจจบนน


การรวมตวของกลมคนเฒาคนแกในป พ.ศ. 2540 ซงประกอบดวยคนสามวย คอ ผสงอาย คนท�างาน หนมสาว

และเดกเยาวชนขนในชมชนจากกลมเลกๆ 6-10 คน ในหมบานปาแดดทมแนวความคดอยากเหนการมสวนรวม

ในการแบงปนและเกอหนนกนของคนทกวยในสงคม จงไดน�าเอาศกยภาพและความสามารถทแตกตางกนไป ตาม

ประสบการณทไดผานโลกมากอนของผสงอายในทองถน ความสนกสนานจากการเลนของเลนพนบานในวยเดกท

มเรองราวทงดงามและความประทบใจมากมาย มาถายทอดเรองราวในอดตผานของเลนแตละชน ซงสามารถน�า

มาเชอมโยง เพอสรางความเขาใจกนระหวางคนทกวยในสงคมได ภายใตแนวคดการท�างานทมงเนนถงพลงและ

ศกยภาพของผสงอายเชอมโยงกบพลงของหนมสาวใหกลายเปนพลงของชมชน เพอน�าไปสการพฒนาชมชนท

ยงยน จงมความพยายามทจะรอฟนของเลนพนบานใหกลบคนมา เพอเปนทงการฟนฟวฒนธรรมชมชน และอก

ทางหนงกเปนการรอฟนวถชวตทองถนและระบบความสมพนธทางเครอญาตใหกลบคนมา ดงนนทางกลมจงให

ความส�าคญกบบทบาทของผสงอายในฐานะคลงภมปญญาของชมชน ทงในดานความร คณธรรม ขนบธรรมเนยม

ประเพณ ตลอดถง เปนผมความร ความเชยวชาญช�านาญในเรองของเลนพนบาน ทงรปรางลกษณะ ขนตอนการ

ประดษฐ และวธการเลน ชมชนปาแดดนนมวถชวตเกยวกบของเลนพนบานทท�ามาจากไมและไมไผอยางยาวนาน

มผสงอายหลายคนทมทกษะในเรองดงกลาว และยงสะทอนถงความสนใจ ความสขในการเลน และการไดท�าของ

เลนของผสงอาย จงไดน�ามาสการใชของเลนพนบานเปนเครองมอในการพฒนาชมชนและกลายมาเปน

ตวกลางในการเชอมโยงคนสามวยเขาดวยกน

จากวสดธรรมชาตในพนท ซงสวนใหญจะเปนไมไผชนดตางๆ ทมอยมาก สามารถเขาถงและน�ามาใช

ประโยชนได แมลงปอ ของเลนพนบานชนแรกจงถกรอฟนขนมา โดยแมลงปอท�ามาจากไผซาง ของเลนชนอนๆ

กไดถกรอฟนตามมา เชน ก�าหมน จานบน จากไผซาง พญาลมแลง จากไผบง พญาลมงาย จากไผรวก บองถบ นก

ปลา จากไผไร ววชน จากไผเฮยะ ซงของเลนแตละชนนนใชวสดจากไผทแตกตางกน และบางชนกใชวสดจากไผไมนอย

กวา 2-3 ชนดเลยทเดยว เชน ก�าหมน จากไผซางและไผรวก ลกขางโว จากไผเฮยะและไผหอม หรอบางชนสามารถ

ใชวสดจากไผตางชนดกน แตมคณสมบตในการน�ามาท�าของเลนพนบานคลายหรอใกลเคยงกน เชน งดด ท�าได

จากทงไผเฮยะและไผขาวหลาม องคความร ทเกดขนและไดรบการฟนฟถายทอดจากพออยแมอย (คนเฒาคน

แก) จงไมใชเพยงชนดของของเลนทสามารถท�าไดจากไผเทานน แตความรจากภมปญญาทองถนในการเลอกใชไมไผ

ตามคณสมบตของไผแตละชนดทแตกตางกน ตลอดจนสวนใดของไผทจะเลอกน�ามาท�าของเลน อายของไผทจะ

สามารถน�ามาใชไดยงถกรอฟนกลบมาใชอกครง

จากการศกษาวจยโครงการ “การพฒนาวสด

ในทองถนเชงบรณาการเพอการอนรกษ ของ

เลนพนบานลานนา” ของ คณะวสดศาสตร

มหาวทยาลยพะเยา พบวาสวนประกอบของ

แตละสวนของล�าไผหรออาย ของไผเปนปจจย

ในการก�าหนดลกษณะของ สวนประกอบทน�า

มาท�าของเลน อนเนองจาก แตละสวนของล�าไผ

มความจ�าเพาะและคณลกษณะ พเศษทเกดจาก

องค ประกอบ ภายใน เช น ปรมาณแปง

เซลลโลส ความชน และลกษณะของการจดเรยง


เสนใยของล�าไผ ท�าใหการน�าสวนตางๆ ของล�าไผมาใชเปนวตถดบในการท�าของเลนมความเหมาะสมและคณสมบต

ทางกลทแตกตางกนออกไป ส�าหรบของเลนทมสวนประกอบทเกดจากการจกสานกจะน�าล�าไผตรงสวนกลางล�า ซง

พบไดในไผขนาดกลางไมเลกไมใหญ โดยสวนนจะเปนสวนทมล�าบองยาว เนอหนา แตส�าหรบของเลนทมขนาดใหญ

และมวธการเลนทเนนไปทกลไกทมการกระแทกหรอฐานทมนคง มกจะใชล�าไผสวนโคนตน ซงจะมลกษณะ ล�าบอง

หนาและยาว สวนของเลนทมขนาดเลกทตองประกอบดวยชนสวนทตองผานการดดงอหรอมการเคลอนไหว

อยางรวดเรวมกจะใชชนสวนทมขนาดเลกและเนอไม ไมหนามาก ซงจะพบไดในสวนปลาย ของล�าไผนนเอง

พพธภณฑนมชวต…หนงในรปแบบการจดการไผทรพยากรของชมชน

หลงจากการจดตงกลมของกลมคนเฒาคนแกแลวนน ป พ.ศ. 2543 มลนธอโชกาผรเรมสรางสรรค

เพอสงคม ตอยอดความฝน โดยการมอบรางวลผประกอบการทางสงคมและสนบสนนการท�างานจนพฒนาสการสราง

ความยงยนในระยะยาว เปนศนยการศกษาพฒนาตลาดทางเลอกชมชนทบรหารโดยคนในชมชนและรวมตวกนในรป

แบบของสมาชก ด�าเนนการตงแตป พ.ศ. 2544 จนถงปจจบน เรยนรถกผดกนไปมาจนบรหารจดการองคกร และ

การพงพาตนเองในปจจบน ท�าใหคนเฒา คนแก มรายไดตอเดอน 500-3,000 บาทตอคนตอเดอน อกทงยงคงคน

ความสขสใจในรปแบบของ “พพธภณฑเลนได” ทพยายามรวบรวมความรจากอดตถายทอดสยคปจจบน ดาน

การจดแสดงนทรรศการของเลนพนบานในลกษณะการจดวางแบบจบตองได เปนการเขา มาศกษาเรยนรภายใน

พพธภณฑดวยตนเองโดยไมคดคาใชจายๆ ทงสน พพธภณฑแหงนจงกลายเปนพพธภณฑ ทมชวต เปนแหลง

เรยนรของทงคนในชมชนและคนภายนอก

ทสนใจไดเขามาศกษาเรยนรรวมกน อก

ท งย งขยายกจกรรมส การเรยนร ใน

หองเรยนธรรมชาตปาชมชนขนหวยเลา

หลวง ซง ทางกลมคนเฒาคนแก ไดเขาไปม

สวนรวม ในการดแลรกษาปาชมชนแหงน

โดยเฉพาะ ปาชมชนหวยหวนา หมท 12

บ านสนโค ง เหนอ ด วย เป นแหล ง

ทรพยากรธรรมชาตของชมชนและแหลง

วสดไมไผในการท�าของเลน พนบาน

นอกจากนทางกล มคนเฒาคนแกและ

ชมชน รวมทงองคกรสนบสนนยงไดสรางสวนอนรกษและรวบรวมพนธไผขนในป พ.ศ. 2554 เพอเปนแหลง

รวบรวมและศกษาเรยนรพนธไผหลากหลายชนด และสามารถน�าผลผลตทไดไปใชในการท�าของเลนของกลมคน

เฒาคนแก ได ต อไปในอนาคตทดแทนการใชวสดจากพนทป าชมชนในบางสวนกอใหเกดการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตอยางยงยนของชมชนได


ขอเสนอแนะ เพอพฒนาแนวทางการพฒนาสงคมสความเขมแขงของชมชนทองถน

และการจดการทรพยากรอยางยงยน

1. บทบาทหนวยงานภาครฐทเกยวของจะตองมการสงเสรม สนบสนนใหเกดการรอฟน ฟนฟ และ

เพมศกยภาพของทนทางสงคมทมอยแลวในชมชนทองถน โดยการน�าเอาศกยภาพและความสามารถทแตก

ตางกนตามประสบการณของผสงอายมาถายทอดภมปญญา ฟนฟประเพณ วฒนธรรมทองถน โดยใชรปแบบ

ของการจดกจกรรม น�ามาเชอมโยง เพอสรางความเขาใจกนระหวางคนทกวยในสงคม เพอใหคนรนตอมาสามารถ

อนรกษ และตอยอดภมปญญาทองถนใหขยายวงกวางออกไป โดยมงเนนการพฒนาทางจตใจเพอสรางภมคมกน

และเกราะปองกนทางสงคม

2. บทบาทหนวยงานภาครฐทเกยวของ เชน อปท. เปนตน ควรสนบสนนใหมกจกรรมทสงเสรมการ

ท�างานของชมชนในลกษณะของกลยาณมตร สรางความรวมมอในระดบพนท เนนการมสวนรวมจากชมชน

ฐานรากโดยเปนกจกรรมทสงเสรมใหเกดการคดรวมกนในเชงสรางสรรคในลกษณะเวทแลกเปลยนเรยน

รรวมกนกบพนทชมชน โดยใหการสนบสนนเรองงบประมาณ และดานวชาการ รวมทงเทคนค วธการใหมๆ เพอ

สงเสรมอาชพและรายไดใหกบคนในชมชน

3. บทบาทหนวยงานภาครฐทเกยวของ ควรสนบสนนใหมกจกรรม หรอ โครงการทเนนกระบวนการ

พฒนาศกยภาพแกนน�า ในพนทชมชนทงรนปจจบน และแกนน�ารนใหม เพอท�าหนาทดานจตอาสา ตอการ

ท�างานดานการพฒนาสงคมและใชพลงการเคลอนไหวทางสงคม ในลกษณะเครอขายการท�างานอยางตอเนอง

4. บทบาทหนวยงานทเกยวของจงควรมการสงเสรมการน�าความรบรณาการเขากบภมปญญาทอง

ถนเกยวกบการท�าของเลนไม โดยพฒนาศกยภาพคนในชมชนผานเครองมอการท�างานดานการพฒนาสงคมท

เหมาะสมกบบรบทพนทสงคมและวฒนธรรมชมชน เนนการผสานพลงโดยใหสอดคลองกบความเปนอยตาม

วถชวตของชมชน


5. บทบาทหนวยงานทเกยวของควรมการสงเสรมระบบยอยในชมชน ไดแก ครอบครว องคกรชมชน

สถาบนศาสนา สถาบนการศกษา อบต. ฯลฯ เพอใหมบทบาทเสรมซงกนและกน

บทสรป

การท�าของเลนพนบานของกลมคนเฒาคนแกกวาสบปทผานมา นอกจากจะเปนการรอฟนและสบสาน

ความร ภมปญญาของทองถนทผกพนกบการใชประโยชนทรพยากรทมอยในชมชนแลว ของเลนพนบานในวนนยง

เปนสอกลางในการเชอมโยงคนสามวยเขาดวยกน แมปจจบนของเลนส�าหรบเดกจะพฒนาตามเทคโนโลยททนสมย

ไปไกลแคไหน แตโดยหลกการพนฐานของของเลนแลว กเพอสงเสรมการเรยนรของเดกตามชวงวย ความสขของ

เดกกบความสขของผใหญ โดยเฉพาะผสงวยจงเปนความสขใจรวมกนของชมชนต�าบลปาแดดแหงน อกทงการพฒนา

ระบบการตลาดทางเลอกของกลมคนเฒาคนแกยงชวยสรางรายได และเกดการจดการระบบสวสดการใหกบสมาชก

กลมโดยเฉพาะพออยแมอย (คนเฒาคนแก) แมในวยทเพมมากขนกยงไดท�าประโยชนเพอตนเองและชมชน เกดความ

ภาคภมใจและความสขใจ ทไมสามารถตเปนมลคาได


การจดการไผตามภมปญญาทองถนในปาชมชน:

กรณปาหวยแมหน บานหวทง ต�าบลปงเตา อ�าเภองาว จงหวดล�าปาง

สทศน ราชไชย11

...“ชมชนบานหวทงใชภมปญญาทองถนในการจดการปาไผในพนทปาชมชนปาหวยแมหน จนกระทงมไผซางนวล

เปนชนดเดนในพนท มการใชประโยชนในวถชวตจนเกดเปนเศรษฐกจของชมชน ซงเปนตวอยางทดในการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ตามนโยบายแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 10 ยทธศาสตรการพฒนา

บนฐานความหลากหลายทางชวภาพ และการสรางความมนคงบนฐานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม”...

กวาจะมาเปนปาไผ...ปาชมชนปาหวยแมหน

ปาไผในปาชมชนปาหวยแมหน เปนปาธรรมชาตอยในเขตปาสงวนแหงชาตปาแมโปง บานหวทง ต�าบลปงเตา

อ�าเภองาว จงหวดล�าปาง มพนทรวมทงสนประมาณ 5,000 ไร แตชมชนบานหวทงไดน�าพนทสวนหนง จ�านวน 2,800 ไร

ขนทะเบยนไวกบกรมปาไมเมอ ป พ.ศ. 2550 ปาไผแหงนอยคกบหมบานหวทง มาตงแตอดตอนยาวนาน สภาพเดม

เปนปาเบญจพรรณ ประกอบดวยพรรณไมขนาดใหญหลายชนด เชน สก ประดแดง มะคาโมง ตะแบก เปนตน โดยบาง

หยอมปารมล�าหวยมไมตะเคยนทองขนาดใหญขนอย แตไมขนาดใหญเหลานนรวมถงไมตะเคยนทองไดถกตดฟน

ตามระบบสมปทานท�าไม รวมทงถกลกลอบตดฟนโดยชาวบานในหมบานตางๆ ทอยบรเวณใกลเคยง สงผลให

ไมขนาดใหญหมดไป แตหลงจากนนกลบมไผชนดตางๆ ขนมาทดแทนและคอนขางหนาแนน ไดแก ไผซางนวล

ไผบงด�า ไผหก ไผขาวหลาม และไผไร โดยเฉพาะไผซางนวลมความหนาแนนมากทสด ชมชนบานหวทงไดใชประโยชน

เพอการยงชพตลอดมาจนถงปจจบน และไดใชภมปญญาทองถนของตนน�ามาจดการปาไผใหมสภาพอดมสมบรณ

อยางยงยนตลอดไป

ปาไผหวยแมหนทขนทดแทนไมใหญชนดตางๆ ทหายไปนนไดกลบกลายเปนพรรณไมทชวยปกคลม ผนปา

ไดเปนอยางด กลาวคอ สามารถซมซบเกบกกน�าฝน แลวคอยๆ ปลดปลอยไหลลงสล�าหวยแมหนอยางสม�าเสมอ

ตลอดป ชมชนบานหวทงทมทดนท�ากนอยบรเวณสองขางล�าหวยแมหนสามารถปลกขาวในชวงฤดฝน รวมทง

ปลกพชผลเกษตรอนๆ ในชวงฤดแลง เชน ขาวโพด ถวเหลอง เปนตน ไดผลผลตจ�านวนมาก ท�าใหเกษตรกร

เหลานนมความเปนอยทดขน ครอบครวอบอน แตสถานการณดงกลาวเกดขนไมนานนกกเกดความเสอมโทรม

แหงแลงตามมา ทงน เนองจากไดมกลมพอคา นายทน เขาไปสงเสรมใหชมชนบานหวทง ตดไผซางนวลมาขาย เพอ

ปอนโรงงานไมตะเกยบ ไมจมฟน ไมเสยบลกชน กานธป เปนตน การตดไมไผซางนวลเพอปอนโรงงานทตงอยภายใน

หมบานหวทงจ�านวนหลายแหงโดยปราศจากการก�ากบ ควบคม ดแลดานการจดการอยางถกตอง ไผซางนวลบาง

กอทเคยมล�าขนอยอยางหนาแนนไดถกตดฟนลงหมดทงกอหรอคงเหลอไวเพยง 2-3 ล�าตอกอ สงผลใหผนปาไผม

สภาพเสอมโทรมลงอยางรวดเรว และยงสงผลใหปรมาณน�าในล�าหวยแมหนลดลงอยางรวดเรวและเหอดแหงลงไป

ในทสด

11 เครอขายปาชมชนจงหวดเชยงใหม


ชาวบานทเคยปลกนาขาว และพชผลอนๆ นอกฤดกาลและไดผลด กลบไดรบความเดอนรอน ไมสามารถหา

รายไดจากการปลกพชผลการเกษตรมาจนเจอครอบครวไดอยางเพยงพอ หวหนาครอบครวจงตองเดนทางเขาเมอง

ใหญ โดยเฉพาะกรงเทพฯ เพอหางานท�าสรางรายไดเปนการชวคราวโดยทงลกๆ ไวกบป ยา ตา ยาย สรางความ

แตกแยกใหกบครอบครว ครอบครวขาดความอบอน เมอเกดเหตการณเชนน ชมชนบานหวทงจงไดรวมตวกน น�าโดย

นายบญทน ธอนโต ผใหญบานในสมยนนไดนดหมายลกบานทกหลงคาเรอนใหเขารวมประชมปรกษาหารอเพอรวม

กนแกไขปญหา การขาดแคลนน�าเพอการเกษตรดงกลาว โดยก�าหนดขนในชวงเวลาเชาของวนท 2 มถนายน พ.ศ. 2541

การประชมครงนน ทประชมไดระดมความคดเหนรวมกนอยางหลากหลาย และในทสดมมตใหปดปา โดยชวยกน

อนรกษปาหวยแมหนทงหมด ซงมพนทประมาณ 5,000 ไร ใหหยดการตดไมไผซางนวล เพอการคาโดยเดดขาด

นบตงแตวนท 3 มถนายน พ.ศ. 2541 เปนตนไป พรอมออกกฎระเบยบ และมคณะกรรมการชวยกนก�ากบดแลให

เปนไปตามมตของทประชมอยางเครงครด ผลจากการทชมชนชวยกนดแลรกษาปาไผเพยงชวงระยะเวลา 3-4 ป

เทานนเอง สภาพปาไผไดกลบฟนคนสภาพความอดมสมบรณกลบมาเหมอนครงอดตอกครงหนง น�าในล�าหวย

แมหนกไหลตามปกต ชมชนเจาของทดนท�ากน กสามารถประกอบอาชพการเกษตรไดทกฤดกาล ความเปนอย

เรมดขน หวหนาครอบครวทเคยไปรบจางหางานท�าใน เมองใหญกกลบมาอยอยางพรอมหนาพรอมตากน ความ

สขของครอบครวไดเกดขน ณ บดนน จนถงบดน และจะเกดขนตลอดไป

ความหลากหลายของชนดและคณประโยชนไผในปาชมชน

ไผในปาชมชนปาหวยแมหน ประกอบดวย 5 ชนด ทส�าคญๆ ไดแก ไผซางนวล ไผไร ไผบงด�า และไผหก โดย

ไมไผแตละชนดมลกษณะทวๆ ไป การกระจายพนธและการน�าไปใชประโยชนในดานตางๆ ดงน

1. ไผซางนวล (Dendrocalamus membranaceus Munro) ซงไมไผจะมความหนาแนนมากทสด หนอท

ยงไมโผลพนพนดนมรสหวานอรอย ชมชนจงใชประโยชนเพอการยงชพมากทสด ทงการผลตแผนไมไผอด ไมไผ

ประสานไมตะเกยบ ไมเสยบลกชน ไมจมฟน ถานไมไผ รวมทงการท�าสวนผลไม เชน ล�าไยและลนจ ทนยมใชล�าไผ

ซางนวลเปนไมค�ายน รวมทงนยมขดหนอทอยใตพนดน หนอทโผลพนดนแลว มรสคอนขางขม นยมใชส�าหรบการ

แปรรปเปนหนอไมดอง มากกวารบประทานสด

2. ไผไร (Gigantochloa albociliata (Munro) Kurz ) จดเปนไผขนาดเลก มเนอตน ชาวบานนยมน�าหนอมา

ท�าอาหาร รสชาตด ชวงการออกหนอยาวนาน จงมความส�าคญในการเปนอาหารพนบานของชมชนใกลปา ท�าเครอง

ใชไดด ล�าดด โคงได จงนยมน�ามาท�าเฟอรนเจอร

3. ไผบงด�า (Bambusa tulda Roxb.) เปนไผขนาดกลางถงขนาดใหญ มเนอหนา ล�าออนอายประมาณ 4-5

เดอน ชาวบานนยมน�ามาจกตอก เพอใชมดวสดสงของ ท�าเสอร�าแพน เครองจกสาน เครองเรอน ท�ากานรม และ

เยอกระดาษ หนอรบประทานได เปนทนยม แตมรสขมเลกนอย

4. ไผหก (Dendrocalamus hamiltonii Nees&Arn. ex Munro) จดเดนมขนาดของล�าใหญมาก ถอวาเปน

ไมไผ ขนาดใหญทสด การใชงานนนไผหกสามารถน�ามาใชในงานกอสรางไดด สามารถน�าล�ามาท�าเสาบานเรอน

และ สงกอสรางตางๆ ได เพราะมขนาดใหญและท�าเครองใช ไดหลากหลายชนด หนอน�ามาท�าหนอไมดอง และท�า

อาหารไดหลายชนด


5. ไผขาวหลาม (Cephalostachyum pergracile Munro) เปนไผขนาดกลาง เนอบาง ล�าออนอาย 5-7 เดอน

ใชท�ากระบอกขาวหลาม ล�าแกใชท�าเครองจกสานตางๆ ใชท�าหลงคากระทอม หนอรบประทานไดแตไมเปนทนยม

ทงนการใชประโยชนจากไมไผของชมชนมหลายรปแบบดวยกน ดงนจากไมไผ

1. ดานอาหาร หนอไมไผแทบทกชนดสามารถน�ามาประกอบอาหารไดหลายๆ ชนด โดยเฉพาะหนอไผ

ทกชนดในปาชมชนปาหวยแมหนลวนแตใชเปนอาหารไดทงสน

2. ทอยอาศย ไมไผในปาชมชนปาหวยแมหนทชมชนนยมน�ามาสรางทอยอาศย กระทอม รวบาน มากทสด

คอ ไผซางนวล เนองจากมล�าใหญ แขงแรง และเกบหาไดงาย สวนไผหกถงแมจะมล�าขนาดใหญเชนกน แตความ

แขงแรงไมเทาไผซางนวล ประกอบกบมปรมาณนอย และยากตอการเขาถง ส�าหรบไผบงกเชนกน มปรมาณนอย

แตกสามารถน�ามาเปนสวนประกอบของบานเรอน กระทอม และรวบาน โดยใชท�าโครงสรางหลงคา เพอรองรบการ

มงดวยหญาคาหรอใบตองตง

3. ผลตภณฑจากไมไผ ชมชนไดตดล�าไผซางนวลทมอายตงแต 3 ปขนไป สงเขาโรงงานแปรรป เพอผลต

ตะเกยบ ไมจมฟน ไมเสยบลกชน และกานธป นอกจากนยงการน�าไปท�าผลตภณฑจกสาน การถกทอประดษฐ

ของใช และการท�าถานจากขอไมไผ

4. แหลงเรยนรจากปาชมชนปาหวยแมหน (ปาไผซางนวล) เปนทศกษาดงานของชมชนตางๆ ชาวตาง

ประเทศ พระสงฆ และเจาหนาทภาครฐและภาคเอกชน

การจดการไมไผตามภมปญญาทองถน

ทรพยากรธรรมชาตทกชนด หากไดมการจดการตามหลกของการอนรกษแลว ทรพยากรธรรมชาตเหลา

นนกจะคงอยอยางยงยนตลอดไป การจดการปาไผในปาชมชนปาหวยแมหนกเชนกน จากประวตทแสนจะปวดราว

ปาไผทเคยอดมสมบรณกลบเสอมโทรม น�าหลอเลยงพชเกษตรทมสม�าเสมอทกฤดกลบเหอดแหง ครอบครวทเคย

อบอนกลบแตกแยก เหตการณเหลานชมชนบานหวทงจารกไวในความทรงจ�า และชวยกนดแลรกษา รวมทงจดการ

ปาไผใหอ�านวยประโยชนสขตอชมชนบานหวทง มใหเหตการณเลวรายในอดตหวนกลบคนมาอก โดยใชภมปญญา

ทมอยและสอดคลองกบหลกการอนรกษนนเอง

ชมชนบานหวทงใหความส�าคญกบการจดการไผซางนวลมากทสด เนองจากมปรมาณมากและมความส�าคญตอ

วถชวตมากทสด ชมชนไดน�าไปใชประโยชนหลายๆ ดาน สวนไผชนดอนๆ ไดแก ไผไร ไผบงด�า ไผขาวหลาม และ

ไผหก มปรมาณไมมากนก ชมชนยงไมไดก�าหนดรปแบบการจดการทเปนรปธรรมเหมอนไผซางนวลแตอยาง

ใด ซงรปแบบการจดการไผซางนวลของชมชน มดงน

1. การแตงตงคณะกรรมการบรหารจดการชมชนบานหวทง ไดคดเลอกสมาชกในหมบาน เพอท�า

หนาทเปน “คณะกรรมการบรหารจดการปาชมชน (ปาไผซางนวล)” จ�านวน 25 คน โดยมนายสทศน ราชไชย อดต

ผใหญบาน หวทงเปนประธาน ผใหญบานคนปจจบน (นายประพนธ ศรนวล) เปนคณะกรรมการ รวมกบผน�าหมบานคน

อนๆ คณะกรรมการชดนมหนาทก�ากบดแลการใชประโยชนจากผนปาตามกฎระเบยบของหมบานทก�าหนดขน

และยงเปนแกนน�าในการลาดตระเวนปองกนรกษาผนปาตามชวงเวลาและเหตการณทมการลกลอบตดฟนตนไม

เกดขน


2. กฎกตกาทมาจากชมชน คณะกรรมการบรหารปาชมชนรวมกบชมชนไดออกกฎระเบยบ เพอเปน

แนวทางปองกนรกษามใหปาไดรบความเสยหายไว ดงน

1) หามน�าลอ (เกวยน) หรอพาหนะทกชนดเขาปาหวยแมหน เพอไปตดไมทกชนด หากผใดฝาฝน

จะถกปรบ 1,000-5,000 บาท

2) หามขดหนอไมทกชนด ถาผใดฝาฝน ใหปรบกอละ 500 บาท จายใหผแจง 300 บาท และน�า

เขากองทนหมบาน 200 บาท

3) หามเผาปา ถาผใดฝาฝนใหปรบ 500 บาทตอราย หากไมมเงนคาปรบหรอไมยอมเสยคาปรบ

ใหสงพนกงานเจาหนาทด�าเนนคดตามกฎหมาย

4) หามชอตปลาดวยไฟฟา หรอท�าการเบอปลาทกชนด ทกฤดกาล ผใดฝาฝนใหปรบ 1,000

บาท จายใหผแจง 500 บาท และน�าเขากองทนหมบาน 500 บาท

5) กรณไมยนตน ทอนไม ทอนซง ถาผใด ตด หรอน�าออกจากปา จะถกน�าตวสงพนกงานเจา

หนาทด�าเนนคดตามกฎหมาย

3. การจดโซนแปลงตดฟนหมนเวยน คณะกรรมการไดก�าหนดแปลงตดฟนเฉพาะผนปาไผซางนวลพนท

2,800 ไร ออกเปนโซนหมนเวยนกน โดยแบงตามลกษณะภมประเทศ เชน แบงตามสนเขา หบเขา หรอตามรอง

หวย ขนาดพนทของแตละโซนประมาณ 2-5 ไร จากนนจะอนญาตใหชมชนเขาไปตดฟนมาใชประโยชน ก�าหนดให

ตดเปนโซนๆ ไป ทงน หามล�าโซนอนๆ หากตดทวถงแลวจงขามไปตดในโซนอนๆ ตอไป ปรมาณทตดออกจะไม

ก�าหนดจ�านวนทแนนอน แตจะก�าหนดดวยชวงระยะเวลา เชน ปน อนญาตใหตดในชวงเดอนพฤษภาคมถงกรกฎาคม

ชมชนกจะใหความรวมมอตดฟนในชวงเวลาทก�าหนด โดยจะหยดตดทนท หากพนก�าหนดระยะเวลาทคณะกรรมการ

ไดท�าการตกลงไว คณะกรรมการจะอนญาตใหตดอกรอบหนงในครงตอๆ ไป ตามจงหวะและโอกาสทโรงงานแปรรป

ไมไผตองการ หากโรงงานยงไมตองการเนองจากมไมไผจากแหลงอนๆ หรอหมบานอนๆ มาปอนอยางเพยงพอ

ชมชนบานหวทงกจะยงไมตดไมไผในปาชมชนของตนมาปอนโรงงาน เวนแตจะตดมาใชสอยในครวเรอน ซงกม

จ�านวนครงและปรมาณไมมากนก

4. อนญาตใหมการเกบหนอไดในผนปาทมไดน�าขนทะเบยนกบกรมปาไม ดวยขอจ�ากดของไมไผ

ทอนญาตใหน�าไปใชประโยชนดงไดกลาวมาในตอนตนแลววา ผนปาไผของบานหวทงมพนทรวมทงสนประมาณ 5,000

ไร ไดน�าขนทะเบยนเปนปาชมชนไวกบกรมปาไมจ�านวน 2,800 ไร ยงคงเหลอพนททยงมไดน�าขนทะเบยนอกจ�านวน

2,200 ไร หากชมชนตองการหนอไผมาใชประโยชนกจะอนญาตใหไปเกบหาในผนปา 2,200 ไร สวนผนปา 2,800 ไร

หามเกบหนอไมโดยเดดขาด ไมวาจะเปนชวงเวลาใดๆ ในรอบป กฎระเบยบทก�าหนดไวจะใชบงคบอยางเขมงวด

เฉพาะแปลง 2,800 ไร กลาวคอ อนญาตใหตดล�าไผทมอายตงแต 3 ปขนไป หามตดล�าไผอายต�ากวา 2 ปลงมา และให

คงเหลอจ�านวนล�าไวในแตละกอไมต�ากวาครงหนง เชน กอไผทมจ�านวนล�า 20 ล�า กอนญาตใหตดล�าไผทมอายมากกวา

3 ป และตดไดไมเกน 10 ล�า เปนตน ถาตดมากกวาน ล�าไผจะเหลออยในกอหางๆ กนคอนขางมาก หากเกดลมพาย

พดมาแรงๆ ล�าไผจะโคนลมเสยหาย


5. คาธรรมเนยมในการตดฟนไมไผซางนวล การตดฟนไมไผซางนวลในพนท 2,800 ไร เพอปอน

โรงงาน คณะกรรมการไดก�าหนดคาธรรมเนยมไว เลมละ 2 บาท (ป พ.ศ. 2552) โดยเงนทไดจะเกบไวเปนกองทน

หมบาน เพอน�าไปใชเกยวกบการดแลรกษาผนปา รวมทงการลาดตระเวนปองกน การลกลอบตดฟนหรอบกรกท�าลาย

สวนไมไผทชมชนขออนญาตตดฟนเพอใชสอยในครวเรอน เชน ท�ารว ซอมบานเรอน หรอสรางกระทอม ใหยกเวน

คาธรรมเนยม

6. การขยายพนธไมไผ ตามภมปญญาโดยทวๆ ไป การขยายพนธไมไผซางนวลจะใชเมลด (ขยไผ) และ

เหงาไผ ทมอาย 1-2 ป โดยเหงาไผอาย 1 ป จะใชเปนแมพนธดทสด กลาวคอ จะแตกหนอเรว ขยายพนธไดดกวา

เหงาไผ ทมอายมากๆ ส�าหรบเหงาไผทมอายตงแต 3 ปขนไปจะไมแตกหนอ หรออาจจะแตก หนอไดชามากๆ จง

ไมนยมน�ามาท�าแมพนธ ดงนน การขยายพนธโดยใชเหงาไผนน จะท�าการคดเลอกล�าไผทมอาย 1 ป ใชมดตดสวน

ปลายใหเหลอความยาวจากสวนปลายถงโคนตนประมาณ 50-80 เซนตเมตร ใชจอบหรอเสยมขดลอมโคนราก ตด

รากฝอยโดยรอบๆ ออกใหหมด จากนนน�าไปปลกในพนททก�าหนด การปลกเหงาไผควรเตรยมหลมขนาด

50x50x50 เซนตเมตร รองกนหลมดวยปยคอก แลววางเหงาไผเอยงท�ามมกบพนดน ประมาณ 45 องศา โดยหน

ทางดานตาเตา (ดานทหนอจะแตกใหม) ขนดานบนแลว กลบหลมดวยดนรวนซยพรอมกดใหแนนพอด เพอหนอ

ใหมจะแตกหนอไดโดยสะดวก เสรจแลวใหใชไมหลกปกขางๆ เหงาไผพรอมใชตอกหรอเชอกผกมดใหแนนกนการ

สนคลอน ซงจะมผลใหเหงาไผตายลงได ส�าหรบการขยายพนธ โดยเมลด ซงเมอถงอายขยหนงๆ จะออกดอกตด

เมลดเหมอนขาว เรยกวา ขยไผ เมลดไผดงกลาว เมอแกจดสามารถน�าไปหวานในแปลงเพาะช�าแลวยายลงช�าใน

ถงพลาสตก เมอกลามขนาดโตพอและมความแขงแรงกสามารถน�าไปปลกในพนททตองการได

บทสรป

จากการจดการไผในปาชมชนปาหวยแมหนตามภมปญญาทองถนของบานหวทง โดยมคณะกรรมการ บรหาร

จดการปาชมชน (ปาไผซางนวล) มกฎกตกาทมาจากชมชน การจดโซนแปลงตดฟนหมนเวยน อนญาตใหมการ

เกบหนอไดในผนปาทมไดน�าขนทะเบยนกบกรมปาไม มการเกบคาธรรมเนยมในการตดฟนไมไผซางนวล และการ

ขยายพนธไผ ซงเปนรปแบบการจดการโดยใชภมปญญาแบบมสวนรวมทส�าคญทท�าใหปจจบนนปาไผยงคงมสภาพ

สมบรณ รมรน เหมาะตอการเขาไปพกผอนหยอนใจ และศกษาหาความร แหลงน�าธรรมชาตกลบคนมาตามปกตแม

ยามฤดแลง เกดเศรษฐกจในชมชน ความอบอนของครอบครว พอ แม ลก ไดกลบเขามาประกอบอาชพเกษตรกรรม

และอยรวมกนอยางอบอน นอกจากนชมชนยงไดนอมน�าเอาหลกการเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวมาเปนแนวทางในการด�าเนนชวต ไมฟงเฟอ พออยพอกน ศกษาหาความรเพมเตม เพอใหตนเปนท

พงแหงตนอยเสมอ


ไผกะซะ...วถชวตกบการอนรกษลมน�าสงคราม

วระยทธ นยมชาต 12

ลมน�าสงคราม...ความหลากหลายและวถชวตชมชน

แมน�าสงคราม เปนแมน�าสายส�าคญของแองสกลนครทเปนทราบลมอยระหวางเทอกเขาภพานและแมน�าโขง

ซงเปนแมน�าทมขนาดใหญและมความยาวรองจากแมน�าชและแมน�ามลในแองโคราช มตนก�าเนด จากเทอกเขาภพาน

ในพนทภผาหกและภผาเหลก ซงเปนรอยตอระหวางจงหวดสกลนครและจงหวดอดรธาน จากนนไหลผานรอยตอ

ระหวาง เขตจงหวดสกลนครและจงหวดอดรธาน ไหลผานรอยตอระหวาง จงหวดสกลนครและจงหวดบงกาฬ จาก

นนไหลผานเขตจงหวดนครพนม ไหลไปบรรจบกบแมน�าโขงบรเวณบานตาลปากน�า-ไชยบร ต�าบลไชยบร อ�าเภอ

ทาอเทน จงหวดนครพนม มความยาวตลอดล�าน�าประมาณ 420 กโลเมตร มพนทประมาณ 12,000 ตารางกโลเมตร

หรอ 7,937,500 ไร

ลมน�าสงคราม มแมน�าสาขาสายส�าคญ คอ ล�าน�าอน ล�าน�ายาม ล�าหวยอวน ล�าหวยซาง ล�าหวยคลอง ล�าหวยฮ

และ ล�าหวยสายเลกๆ อกหลายสาย และน�าเมาทมตนก�าเนดจากบงโขงหลง มความส�าคญตอวถชวตของเกษตรกร

ดานการเกษตร การประมง การปศสตว การทองเทยว การคมนาคม การคาขาย ดวยมลกษณะเปนพนทลาดเท

เอยงคอนขางต�า ท�าใหชวงฤดฝนน�าจากเทอกเขาภพานบางสวนผนวกกบน�าจากแมน�าโขงไดหลากเขาทวมพนท

“ปาบง ปาทาม” จนกลายเปนทะเลสาบขนาดใหญ ท�าใหปลาหลากหลายชนดจากแมน�าโขงอพยพเคลอนยายเขา

มาวางไข เพาะขยายและเจรญพนธในพนทปาบงปาทาม ลมน�าสงครามแหงน นายสรชย ณรงคศลป ชาวบานทาบอ

อ�าเภอศรสงคราม จงหวดนครพนม เลาวา ลมน�าสงครามมความหลากหลายของระบบนเวศทมลกษณะพเศษและ

เปนระบบนเวศเฉพาะถน “ในชวงฤดฝนระดบน�าในแมน�าโขงจะดนน�าเขามาในแมน�าสงคราม และน�าจะหลากเขา

ทวมพนทราบลมตามแนวล�าน�าสงคราม หวยสาขา ท�าใหบรเวณทราบลมของแมน�าสงครามมสภาพกลายเปน

ทะเลสาบน�าจดขนาดใหญกนพนทประมาณ 5-6 แสนไร ประมาณ 4 เดอน คอ เดอนมถนายน-เดอนตลาคม ชาว

บานเรยกพนทราบลมน�าทวมลกษณะนวาพนทปาบงปาทาม หรอ ปาทาม” โดยตงแตเดอนกนยายนเปนตนไป

ระดบน�าในปาทามเรมลดระดบลง และแหงลงในชวงฤดแลง จนสามารถมองเหนระบบนเวศยอยทแทรกอยในปา

บงปาทามได

จากขอมลงานวจยไทบานลมน�าสงครามตอนลาง จดท�าโดยเครอขายนกวจยไทบานลมน�าสงครามและหนวย

งานทเกยวของ มการส�ารวจพบระบบนเวศยอยอก 28 ระบบนเวศ เชน ระบบนเวศแบบบง ทาม หวย หนอง กด โสก

ฮอง สอม ซ�า ค�า และวง เปนตน ปาทามในลมน�าสงครามตอนลาง จะรบน�าจากล�าหวย สาขาตางๆ เชน จากล�าน�าอน

ล�าน�ายาม ล�าน�าเมา ล�าหวยอวน ล�าหวยซาง ล�าหวยคลอง ล�าหวยฮ และล�าหวยสายเลกๆ อกหลายสาย ล�าหวย

สาขาทไหลลงสแมน�าสงครามตอนลาง มพนทปาบงปาทามขนาบขางตงแตปากล�าหวยยาวขนไปตามล�าหวยอก

ล�าหวยละไมต�ากวา 20 กโลเมตร

ปาบงปาทามในลมน�าสงครามตอนลาง เรมขนตงแตปากแมน�า (ปากแมน�าไชยบร) ขนไปจนถงตอนกลางของ

แมน�าสงคราม (ชวงอ�าเภอค�าตากลา จงหวดสกลนคร และอ�าเภอเซกา จงหวดหนองคาย) เปนระยะทางประมาณ

200 กโลเมตร

12 WWF ประเทศไทย


ประโยชนของไผกะซะ

จากงานวจยไทบานลมน�าสงครามตอนลาง คณะนกวจยไดส�ารวจพบพรรณไมปาทามทใชประโยชนได 208 ชนด

เชน กะเบา มะดน แสง ต�านนทอง แคน เปอย แฮ หมากแซว กระโดนน�า เบญ หลง กลวยนอย เสยว เปนตน รวมทง

ไผกะซะ เนองจากบรเวณปาบงปาทามลมน�าสงครามตอนลางมลกษณะพเศษ คอ เปนระบบนเวศทไผชนดหนง ซงชาว

บานเรยกวา “ปาไผกะซะ (Bambusa sp.)” ขนกระจายอยอยางหนาแนนจนเปนไมชนดหลกๆ ทเกดในระบบนเวศ

แบบปาบงปาทาม ทงนงานวจยยงส�ารวจพบพนธปลาถง 124 ชนด มปลาจากแมน�าโขงอพยพขนมาวางไขตามปา

บงปาทามจ�านวนถง 58 ชนด เชน ปลาหม ปลาเอนฝาย ปลากระเบนน�าจด ปลาสะงว ปลาซวย ปลาเทพา ปลาเทโพ

ปลากด ปลาคง ปลาคาว ปลากราย ปลานาง ปลาตะเพยนทอง ปลาคณ ปลายอน ปลาหอย เปนตน นอกจากนส�ารวจ

พบปลาทมถนก�าเนดในปาบงปาทามโดยเฉพาะอก 58 ชนด เชน ปลาหมอชางเหยยบ ปลาอไท ปลาขาว ปลาสรอย

ปลากม ปลากราย ปลาตอง ปลาคยลาม ปลาเขง ปลาดก ปลาชะโอน ปลาชอน และยงมตางถนอก 8 ชนด เชน ปลา

นวลจนทร ปลาไน ปลานล ปลาจน เปนตน นอกจากนนายสระชย ไดอธบายเพมเตมถงความอดมสมบรณในปาบง

ปาทามวา “เกดจากกระแสน�าทไหลพดพาเอาตะกอนมาทบถมกนไวในชวงหนาฝน และการทบถมของสงตะกอน,

เศษไม, กงไม ในชวงน�าทวมท�าใหดนในปาบง ปาทามมแรธาตมากมายหลายชนด จนมตนไมนานาชนดเกดขน

อยางหนาแนน”

ไผกะซะ นนเปนไผพนถนของภาคอสานชนดหนง ขนไดในบรเวณทราบลมรมแมน�า ล�าหวย หนอง ทม

น�าทวมขง มพนทครอบคลมคอนขางจ�ากดเพราะตองการความชมชน และพนททสามารถกระจายพนธไดสง ตองเปน

พนททม น�าทวมขงบางชวงฤดกาลเทานน โดยชวงฤดฝนปลาจากแมน�าโขงจะอพยพขนมาตามแมน�าสงคราม

เพอวางไขในปาบง ปาทาม ปลาสวนมากจะวางไขตามกอไผกะซะ เพราะเปนไมพมขนาดใหญ มความหนาแนน

สามารถหลบภยได อกทงบรเวณรอบๆ ยงมอาหารจ�าพวกมด แมลงทเกาะตามใบ กง กานของไผกะซะ ในฤดแลงปา

ไผกะซะจะเปนแหลงอาศยของไกปา เตานา กระตาย อเหน กระแต หน และนกทงหลาย นายสรยา โคตะม ชาว

บานปากยาม อ�าเภอศรสงคราม กลาววา “ประมาณเดอนพฤษภาคมจะมปลาอพยพมาจากแมน�าโขง บางสวน

มาเพอผสมพนธแลววางไขตามพมไม กอไผกะซะ ในปาทาม อกบางสวนจะมากนตะใครน�าหรอดนเอยดตามหนองน�า

ในปาทาม ชาวบานจะเอาเครองมอหาปลาไปวางรอบๆ พมไมไผกะซะ”

เสอนอนกน เครองมอหาปลาพนบานทใชไผกะซะเปนวตถหลกในการทำา

การใชไผกะซะเพอสรางทอยอาศยวางไข

ในเขตอนรกษพนธสตวนำา


ไผกะซะนอกจากจะเปนองคประกอบส�าคญของความอดมสมบรณของระบบนเวศแบบปาบงปาทามแลว ยง

มความส�าคญตอวถชวตชมชน ดงค�าพดของนายสรยาวา “ฤดหลากเขาทวมพนทปาบงปาทาม เราจะขบเรอเขาไป

บรรทกแขนงไผกะซะจะออกมาวนละหลายรอบ เพราะน�าทวมยงเขาไปหางายหาไผกะซะ และสามารถขามน�าสงคราม

ไปหาฝงตรงขามได เพราะหากน�าหลากเขามาทนเหมอนทองทะเลยอยๆ ”

การเกบหาหนอกะซะ

ชวงฤดกาลทเหมาะแกการเกบไผกะซะนน จะอยในชวงกอนทน�าจะหลากและชวงทน�าลดลงลงใหม เพราะไผ

จะมรสชาตอรอย ราคาสง เปนทตองการของตลาด สวนแขนงไผในชวงฤดน�าหลากจะเนนเกบหามาเพอแปรรปตาม

ความถนด เชน หนอไมปบ หนอไมดอง หนอไมเผา เปนตน แมบญเตม ณรงคศลป กลมแมบาน บานทาบอ

บอกวา “หนอหรอแขนงของไผกะซะทเกบมาได จะแบงออกเปน ๒ สวน คอ ท�าเปนอาหารและขายเปนรายไดของ

ครอบครว ซงการขายผลผลตจากไผกะซะสามารถสรางรายไดใหกบครอบครวไดปละหลายหมนบาท และทส�าคญ

ทกครอบครวในชมชนจะพงพาอาหารและรายไดจากไผกะซะรองลงมาจากการจบปลา”

“หนอไมทเราแปรรปเกบไวนน จะมทงพอคาในหมบาน ในตวอ�าเภอ และพอคาจากจงหวดสกลนคร

อดรธาน หนองคาย บงกาฬ และนครพนม ทเขามารบซอถงในหมบานและบางคนขยนหนอยกน�าไปแบง

ขายดวยตวเองในตลาดทอ�าเภอ นอกจากเปนอาหารกบขายแลว ยงน�าไผกะซะทแปรรปแลวมาแลกเปลยน

กบขาวกบคนตางหมบาน เชนเดยวกบปลาราและยงเปนของฝากญาตพนองทเดนทางมาเยยม”


ความส�าคญของไผกะซะกบการอนรกษลมน�าสงคราม

ตลอดรมฝงแมน�าสงคราม ล�าหวยสาขา และรมหนองน�าสาธารณะ เราสามารถมองเหนไผกะซะเปนจ�านวน

มาก เนองจากรากของไผกะซะทหยงลงลกจากพนดนสามารถชวยปองกนการพงทลายบรเวณรมตลงของแมน�า

สงครามทไหลแรงได แตปจจบนนปาบงปาทามไดลดขนาดพนทลงจากทงปจจยภายในและภายนอก ท�าใหสงผล

กระทบตอการเปลยนแปลงของทรพยากรทมผลตอการด�ารงชพของชมชนจ�านวนมาก และมอตราเพมมากขนทกป

จงมชมชนทรเรมแนวทางการจดการพนทปาบงปาทาม เพอเออตอการอนรกษไผกะซะในรปแบบ “ปาทามชมชน

- เขตอนรกษพนธสตวน�า” เพอใหเปนแหลงขายพนธพชเฉพาะทองถนพรอมทงเปนแหลงทอยอาศย วางไข

เพาะขยายพนธสตวน�า โดยมตวอยางทส�าคญ เชน

หนอไม เหด ผก จากปาบงปาทาม

ปาทามดอนออมแกว บานทาบอ ต�าบลทาบอสงคราม อ�าเภอศรสงคราม พนทประมาณ 30 ไร ม

ลกษณะเปนเกาะกลางล�าหวยทาบอ กอนไหลลงสแมน�าสงคราม มความส�าคญตอชมชนทงเปน

แหลงเกบหาของปา แหลงอพยพขนมาวางไข หากน อาศย ของปลาบก พนธปลา สตวน�า ชนดตางๆ

ทงนบรเวณปากหวยบอ ยงเปนแหลงวฒนธรรมความเชอของชมชนอกดวย

ปาทามกดซวย หวยโขง รมแมน�าสงคราม บานทาโขง ต�าบลบานขา อ�าเภอศรสงคราม พนท

ประมาณ 700 ไร เปนชวงทแมน�าสงครามไหลคดเคยว ท�าใหเกดพนทน�าหลากขนาดกวางใหญ ชมชน

ไดรวมกน บรหารจดการพนทปาบงปาทามไว เพอปองกนการบกรกและด�าเนนการฟนฟใน

สวนทเสอมโทรม

ปาทามหนองเบญ บานยางงอย ต�าบลศรสงคราม อ�าเภอศรสงคราม มพนทประมาณ 400 ไร เปน

พนทรมตลงแมน�าสงครามและลาดเอยงใกลกบพนทท�าการเกษตรของหมบาน มความส�าคญเปนพนท

เลยงวว ควาย และมการเขามาใชประโยชนจากคนขางนอก ชมชนไดรวมกนตงกฎระเบยบ พรอม

ทงด�าเนนการฟนฟ พนธไมทองถนใหเปนแหลงอาหารส�าคญของชมชน


ปาทามรมหวยอวน - รมน�าสงคราม บานอวน ต�าบลหาดแพง อ�าเภอศรสงคราม พนทตามรมล�าหวย

อวน ความยาว ประมาณ 5-6 เมตร จากบรเวณล�าหวยอวนทไหลบรรจบกบแมน�าสงคราม บรเวณน

เปนบรเวณท ไผกะซะมความหนาแนนมากทสดแหลงหนงของลมน�าสงคราม มการอนรกษพนทบรเวณ

รมตลงของล�าหวยอวน และบรเวณทเชอมตอกบแมน�าสงคราม เนองจากวาชวงฤดฝนพนธปลา

จากแมน�าโขงทอพยพขนมาจะผานล�าหวยอวนกอน

ปาทามนางหนองยาว บานนาหนองยาว ต�าบลบานขา อ�าเภอศรสงคราม มพนทเชอมตอกบล�าน�ายาม

กอนทจะไหลลงสแมน�าสงคราม เปนปาทามทมขนาดใหญพนทหนง ในอดตมการเขามาใชประโยชนแบบ

ท�าลายลางจากคนในชมชนและตางถน ท�าใหพนทมความเสอมโทรม ปจจบน ชมชนไดรวมกนประกาศ

เปนเขตอนรกษปาทาม มกฎระเบยบการใชประโยชนโดยการมสวนรวม ท�าใหพนทปาฟนตวเพม

ขน และทรพยากรในพนทเพมมากขน จนสามารถสรางรายไดใหกบชมชนจากการเกบหาของปาอก

ทางหนง

ความทาทาย คอ ปจจบนพนทปาบงปาทาม ลมน�าสงคราม มสภาพเสอมโทรม เนองมาจากการเปลยนแปลง

และขาดการควบคมการใชประโยชนทดนทเหมาะสมกบสภาพพนท มการเปลยนแปลงระบบนเวศในพนทส�าคญ

หลายแหง จนสงผลกระทบตอระบบนเวศในภาพรวมของปาบงปาทาม ไผกะซะ เปนชนดพนธของลมน�าสงคราม

ไดถกท�าลายลงไป จนสงผลกระทบตอวถชวตของชมชนและความสมดลของระบบนเวศ โดยเฉพาะสตวน�าทตองการ

พนทปาไผกะซะเปนทอาศย วางไข เพาะขยายพนธตามธรรมชาต


การจดการไผ เพอความยงยนและมนคงในการด�ารงชพ

กรณศกษาบานหนองขอน ต�าบลลมสม อ�าเภอไทรโยค จงหวดกาญจนบร

ปญญา บญม13 และ มลนธรกษไทย14

เขาใจเรอง...หนองขอน

บานหนองขอน หม 4 แยกตวออกมาจากบานลมสมเมอป พ.ศ. 2517 ดวยสภาพพนทมแมน�าแควนอยไหล

ผาน ท�าใหเกดการยายถนเขามาอยอาศยเพมขน ประชากรสวนใหญตงบานเรอนอยใกลแมน�า ภายใน หมบานมหนอง

น�า ขนาดใหญ รมหนองน�ามตนไมขนาดใหญลมทอดลงไปในน�าจงเรยกหมบานนวา “บานหนองขอน” ม

พนทตงอยแถบทราบเชงเขาลอมรอบดวยพนทปาสงวน ประเภทปาผสมผลดใบ ปจจบนบานหนองขอนมจ�านวน

ประชากรทงสน 432 คน แบงเปนชาย 231 คน หญง 201 คน มจ�านวนครวเรอนทงสน 255 ครวเรอน โดยพบวา

ประชากรสวนใหญอยในชวงอายระหวาง 26-49 ป ซงเปนชวงวยแรงงาน คนในชมชนบานหนองขอนมการศกษาใน

ระดบประถมศกษาปท 4-6 คดเปนประมาณ 64 เปอรเซนต ของจ�านวนประชากรทงหมด โดยอาชพหลก ไดแก การรบจาง

ในภาคการเกษตร รองลงมาไดแก การจกสาน การรบจางนอกภาคเกษตร และการตดไมไผขาย โดยมรายไดเฉลยอย

ท 40,494 บาทตอครวเรอนตอป

ในอดต คนในชมชนประสบภาวะขาดทนจากการท�าการเกษตร จงหนมาพงพงทรพยากรในพนทมาก

ขน โดยเฉพาะไผ ดวยการจกสานเขง รวมทงการหาของปาและสมนไพรมาจ�าหนาย อาท เหด ผกปา ฝาง รงผง แย

และ แมลงตางๆ โดยปาของบานหนองขอนมผลผลตหมนเวยนในชมชนไดใชประโยชนตลอดทงป แตชวงเวลา

ทสมบรณทสด คอ ชวงปลายฤดฝน ประมาณเดอนกนยายนถงพฤศจกายนทมเหดโคนธรรมชาตมาก และขาย

ไดในราคาสง โดยมคณะกรรมการชมชน ซงมบทบาทในการดแลรกษา เฝาระวง และตกเตอนในการใชประโยชน

จากปาทมากเกนสมควร

ตารางท 1 ชวงฤดการเกบหาของปาชมชนบานหนองขอน

ชนดของปาและ

ไมไผ

ชวงเวลา (เดอน)

ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย. พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค.

การเกบหาของปา

เหดโคน x x x

ผกหวาน x

สมนไพร x x x x x x x x x x x x

ผงและแมลงตางๆ

การใชประโยชนจาก

ไผ

ไผรวก

หนอ-ราคาดกวาหนอชนดอน

x x x x x x x x x x x x

13 บานหนองขอน14 นายจรสรว ฉายทอง นายทศนชย อครวงศวรยะ นายพลากร เปาไม นายดเรก เครอจนล


ไผหนามหนอ-ราคารองจากหนอไผรวก

x x x x x x x x x x x x

ไผนวล x x x x x x x x x x x x

ไผตาดำา x x x x x x x x x x x x

ทมา: จากการส�ารวจของนกวจยชมชน

จากการส�ารวจขอมลการใชทดนของชมชนบานหนองขอนดวยและจดท�าแผนทการใชทดนในระบบ GIS ใน

ป พ.ศ. 2556 พบวา พนทบานหนองขอนมเนอททงหมด 9,939.03 ไร โดยมรายละเอยดการแบงประเภทการใช

ทดน ดงน

• พนทเกษตรกรรมจ�านวน 4,686.83 ไร

• พนททยงคงสภาพเปนปาไม 4,223.26 ไร

• พนทอยอาศย 825.4 ไร

• พนทแหลงน�า 188.76 ไร

• พนทถนน 14.58 ไร

เรองราวจากอดต...ไผ

หากมองยอนกลบไปเมอ 50 ป พนทปาบานหนองขอนมความสมบรณ ผคนจากทตางๆ ทงจากชมชนใกลเคยง ใน

จงหวดกาญจนบร และจงหวดอนๆ เขามาจบจองพนทวางเพออยอาศย โดยเรมจากเกบของปาขาย หลงจากนน

จงเรมมการแผวถางพนทเพอท�าการเกษตร ท�าไรมนส�าปะหลง และออย

จนกระทงเมอประมาณป พ.ศ. 2520 มผน�าวธการสานเขงเขามาในชมชน ซงเปนผทมโอกาสเดนทางไปท�างานใน

เมอง และเหนวาในพนทมไผอยมาก การสานเขงครงแรกจงเรมตนขนจากคน 3 คน โดยสานเขงเกบไวใหไดจ�านวน

มากพอ แลวจงน�าเขงขนรถไฟไปขายในเมองกาญจนบร ตอมาเกดไฟไหมหวรถจกรโดยมตนเพลงมาจากเขงทชมชน

บรรทกขนไป จงเรมมพอคาจากภายนอกเขามาเปนคนกลางในการจดสงเขงจากบานหนองขอนไปสตลาดภายนอก

ตอมาราคาเขงเพมสงมากขน จาก 3 ครอบครว กเปลยนเปน การสานเขงไมไผทงหมบาน กระทงในป พ.ศ. 2547

มเขงพลาสตกเขามา ตตลาดเขงไมไผทชมชนผลต ท�าใหราคาเขงและความตองการของตลาดภายนอกลดลง แตเปน

ชวงเวลาเพยง 1 ป เนองจากเขงพลาสตก มขอดอย คอ ไมสามารถระบายอากาศไดเหมอนเขงไมไผ พชผกท

อยชนลางสดของเขงเนาเสยงาย นอกจากน เมอน�าผกผลไมบรรจเขงพลาสตก เพอไปสงขนเรอขนสงสนคาตอง

น�าเขงกลบมา ท�าใหตองเสยเวลาและเสยคาน�ามนในการบรรทกเขงพลาสตกกลบ ในทางตรงกนขามเขงไมไผกจะ

ช�ารดไปตามอายการใชงานทสนกวา พอคาทน�า สนคาไปสงจงสามารถทงเขงไมไผไวไดไมตองน�ากลบ

เมอความตองการเขงไมไผในตลาดสงขน ประกอบกบราคาทเพมขนจากเถาละ 80 บาท เปน 600

บาท (เขง 15 ใบตอ 1 เถา) ท�าใหปจจบนมครวเรอนในชมชนบานหนองขอนจ�านวน 40 ครวเรอน มอาชพสานเขง

เปนอาชพหลก แตดวยวตถดบหรอไมไผทมขนาดพอเหมาะส�าหรบจกสานในปาชมชนลดนอยลง จงตองใชระยะ

เวลาประมาณ 1-2 วน ส�าหรบ การเขาไปตดไมไผในพนทปาสงวน ซงการเขาไปตดแตละครงไดไมไผมาประมาณ

20-30 ล�า น�ามาจกตอกและสานเขง จ�านวน 60 ใบ (ประมาณ 4 เถา) ทไมสามารถเขาไปตดไมในปรมาณมากแลวน�า


มาเกบไวไดนน เนองจากไมไผทตดมา เกบไวจะแขงกวาไมไผทตดสดแลวน�ามาจกตอก การดดโคงจะยากกวา

ดวยการเขาไปหาไมไผทตองเขาไปในปาหางไกลจากชมชน รวมทงการลากไมกลบเขามาในหมบาน ท�าใหเกดอาชพ

การรบจางตดไมไผและน�าไมมาขายใหผทจกสาน โดยคดคาขนสงเปนล�าไมไผ ซงขนอยกบระยะทางและขนาดของ

ไมไผ โดยเฉลยอยท 2-5 บาทตอล�า บางครวเรอนซอ ล�าไมไผมาจากทอน เพอมาผลตรวมกบจางแรงงานสานเขง โดย

คาจางสานเขง 1 แถว ไดราคา 120-150 บาท มการ แบงแผนกท�าสวนตางๆ ของเขง ไดแก ขนโครง ท�าห หกขอบ

ซงสวนใหญจะเปนผสงอายทมารบจางท�า ดวยเปนงานท ไมหนก คาจางประมาณ 80-100 บาทตอวน

จากสถานการณการใชประโยชนไมไผทเพมขนของทงคนในชมชน และนอกชมชน ท�าใหเกดการแยงชง

ทรพยากรธรรมชาตโดยเฉพาะไมไผ แกนน�าชมชนบานหนองขอน น�าโดยคณะกรรมการหมบาน จงเรมทบทวนรป

แบบการจดการปาของชมชน และมการประกาศใชกฎระเบยบการใชไมไผ คอ “หามเกบหนอไมขาย และ หามบคคล

ภายนอกตดไมไผและเกบหาของปา เพอขายในเขตปาของชมชนบานหนองขอน” ซงคณะกรรมการหมบานจะ

ออกลาดตระเวณเฝาระวง นอกจากน ยงไดมการปลกไมไผ และไมชนดอนๆ เสรมในพนทปาชมชน 35 ไร ทจดตงเปน

ปาชมชนกบกรมปาไม


องคความร ภมปญญา กบการใชประโยชนจากไผ

ไมไผทชมชนน�ามาใชประโยชนสวนใหญน�ามาจากปาธรรมชาต ในพนทปาสงวนทอยรอบชมชน ไผทมมาก

ทสด คอ ไผรวก รองลงมาคอ ไผนวล โดยพบมากบรเวณทลาดเชงเขา ลกษณะการตด จะเลอกตดเฉพาะอายล�าไผ

ทเหมาะสมกบการใชงาน โดยทวไปชมชนจะเลอกตดไมไผรวก และไมไผนวลทมอาย 1-2 ป ซงมขนาดเสนผานศนยกลาง

ประมาณ 12 ซม. ขนไป ล�าไมไผตรงไมคดงอ

การสงเกตอายของล�าไมไผ ดจากใบทหอหมบรเวณล�าไมไผหากมเปลอกปกคลมอย คอ ไมไผอาย ต�ากวา 1 ป

หากใบทหอหมเรมแหงและไมเกาะล�าไมไผ คอ ไผทมอาย 1-2 ป ส�าหรบไผทไมมเปลอกหมคอ ไมไผทอาย 2 ปขนไป

ส�าหรบไผทอาย 3 ปขนไป ถอวาเปนไผล�าแกซงไมนยมน�ามาจกสาน เนองจากจะมความแขงและยากตอการน�าไปจกตอก

และสานเขง โดยพบวาการแตกหนอของไมไผเรมประมาณเดอนเมษายนถงมถนายน สวนใหญมการเรมตดล�าไมไผปแรก

ในเดอนตลาคม โดยมลกษณะการตดไมไผในแตละชนด ดงน

ไผรวก น�ามาสานเขง ท�าตะเกยบ ไมเสยบกระถางตนไม ล�าทมขนาดใหญจะน�ามาเปนอปกรณในภาคการเกษตร โดยมอายทตดล�าได

ประมาณ 6 เดอน ถง 2 ป มราคา 5-7 บาทตอล�า ทมความยาว 6 เมตร ขนาดเสนผาศนยกลาง 1.50 นว

ไผนวล น�ามาใชจกสาน แตมคณภาพต�า ไมแขงแรง หนอไมไมนยมน�ามาบรโภค เนองจากมเสนใยมาก เมอน�าไปตมจะเปนสแดง ตองน�าไป

เผากอนจงน�ามาตมรบประทานได ราคาตอล�าอยท 11 บาท ตอขนาดเสนผาศนยกลาง 2.50 นว ยาว 6 เมตร

ไผตาด�า มความแขงแรง ทนทาน แตไมสามารถน�ามาจกสานได จงน�าไปสรางเปนคอกสตว และชมชน ไมมการตดไมขาย เนองจากไมม

ราคา ชมชนน�ามาใชสอยกนภายในครวเรอน

ไผ

หนาม

ตดล�าขาย ใชส�าหรบท�าเครองมอในภาคเกษตร และน�าไปท�ากระบอกขาวหลาม มอายทตดล�าได ประมาณ 6 เดอน ถง 3 ป ทงน

ไมล�า 3 ป ใชท�าอปกรณการเกษตร เชน ดามจอบ มราคา 22-35 บาท ตอล�าขนาดเสนผาศนยกลาง 2.50 นว ยาว 6 เมตร

ส�าหรบไมท�าขาวหลาม มราคา 50-55 บาท ตอขนาดเสนผาศนยกลาง 5 นว ยาว 5 เมตร

ส�าหรบการตดไมไผและการจกสานไมไผนนสามารถท�าไดตลอดทงป เนองจากการรบจางท�างานในไร จะมชวง

ระยะเวลาทรอการเกบเกยวจงมชวงเวลาในการเขาไปตดไมไผเพอน�ามาจกสาน อกทงเปนอาชพทประกอบการไดท

บาน มเพยงอปกรณในการจกตอก และโครงแบบเขงทท�าจากเหลก โดยมพอคาคนกลางในชมชนคอยรบซอและสง

สนคาใหกบพอคาภายนอกทน�าเขงไมไผจดสงไปยงแหลงจ�าหนาย สวนมากอยทตลาดไทย ตลาดสมมเมอง และ

ตลาดคาสงผกและผลไมทวไป บทบาทในการขนไปตดไมไผและลากลงมาสวนใหญเปนบทบาทของผชายหลงจาก

นน ทงชายและหญงชวยกนจกตอกและสานเขงตามขนาดทลกคาสง

จ�านวนไมไผทใชในการจกสานเขง จากการส�ารวจโดยแบบสอบถาม พบวา บานหนองขอนมการใชไมไผ

เพอการผลตเขง แยกตามขนาดของเขงได ดงน


ตารางท 2 จ�านวนไผทใชในการผลตเขงตามขนาดเขง

ชนด ขนาด (กวาง x สง) (มม.) จ�านวนไผทใช

ขนาดพเศษ

ใสกลวยหอม

100 x 90 - ไผนวน 2 ล�า/เขง (2 วนสานได 1 เถา) ใชไม 20 ล�า

- ไผรวก 4 ล�า/เขง (2 วนสานได 1 เถา) ใชไม 40 ล�า

ขนาด เบอร 1 80 x 80 - ไผนวน 1 ล�า/เขง (2 วนสานได 1 เถา) ใชไม 10 ล�า






*จ�านวนล�าไมไผทชมชนใชในการจกสาน 40 ครวเรอน อยทประมาณ 1,200 ล�าตอเดอน

การจดการปาไผในปจจบน

ในปจจบนชมชนบานหนองขอน มพนททยงคงสภาพเปนปา 4,223.26 ไร สามารถแบงออกไดเปน 3 เขต

พนท คอ 1) พนทปาชมชนทไดรบการจดตงจากกรมปาไม จ�านวน 35 ไร 2) พนทปาไมไผ จ�านวน 17.15 ไร

และ 3) พนทปาผสมผลดใบ ปาเตงรง ทมไมไผชนดตางๆ ขนกระจายอย จ�านวน 0,175.31 ไร

ณ ปจจบนพนทปาดงกลาว ทางคณะกรรมการหมบาน ไดมการศกษาการจดการไผ ภายใต โครงการบรหาร

จดการอนรกษและการใชประโยชนทรพยากรฐานชวภาพอยางยงยน “Sustainable Management

of Biodiversity in Thailand’s Production Landscape” ไดรบการสนบสนนงบประมาณจากส�านกงาน

พฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ (องคการมหาชน: BEDO) สงกดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

รวมกบส�านกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) เพอสนบสนนการปรบเปลยนวถการผลตใหค�านง

ถงความยงยนของฐานทรพยากร และ ในขณะเดยวกนกสรางรายไดทเหมาะสมใหกบชมชน โดยสวนหนงจะน�า

กลบคนสการอนรกษทรพยากรทเปนฐานการผลต เพอใหเกดแหลงทนสนบสนนการอนรกษทสอดคลองกบการ

ประกอบอาชพไดจรงและยงยน โดยมลนธรกษไทยเปนผด�าเนนการในพนท ไดท�าการศกษาวจยไผในพนทปา

ธรรมชาตรวมกบนกวจยชมชนบานหนองขอน เพอเปนขอมลพนฐานส�าหรบการบรหารจดการอนรกษ ฟนฟ และ

ใชประโยชนทรพยากรไผในพนทอยางยงยน

การส�ารวจสภาพทรพยากรปาไม เพอใชเปนฐานขอมลในการวางแผน การจดการนน เรมด�าเนนการในเดอน

พฤศจกายน พ.ศ. 2555 และไดมการส�ารวจซ�าในพนทปาไผ เพอศกษาสภาพปาภายหลงการใชประโยชนในชวง

ฤดแลง ในเดอนพฤษภาคม 2556 โดยมผลการศกษา ดงน


ตารางท 3 ผลการวางแผนส�ารวจปาไผรวกครงท 1 (พ.ศ. 2555) และครงท 2 ในป (พ.ศ. 2556)

ประเดนการส�ารวจผลการส�ารวจ ครงท 1 ผลการส�ารวจ ครงท 2

จ�านวน % เกณฑ จ�านวน % เกณฑ

จ�านวนกอตอไร 154 151

จ�านวนกอทมล�าไผอาย 1 ป

นอยกวา 30% ตอไร

55 35.71 เสยงตอ

การเสอมโทรม

102 67.55 เสอมโทรมมาก

จ�านวนไมไผอาย 1 ป ตอไร 486 32.97 ด 276 24.25 ไมด

จ�านวนไมไผอาย 2 ป ตอไร

436

29.58

193 16.96

จ�านวนไมไผอาย 3 ป ตอไร 552 37.45 ด 669 58.79 ด

จ�านวนล�าทงหมดตอไร 1,474 100.00 1,138 100.00

ความหนาแนนของไผในปาไผ 17.95 ไร จ�านวน 2,764.3 กอ 26,458 ล�า จ�านวน 2,710.45 กอ 20,427 ล�า

ปาไผรวกของชมชนมก�าลงการผลตของกอไผรวกสงกวาเกณฑทก�าหนดท 7.45 และมสขภาพของกอ

ไผสงกวาเกณฑทก�าหนดท 2.97 ซงถอวาผานเกณฑทก�าหนดเลกนอย และเมอพจารณาถงจ�านวนกอทมล�าไผอาย

นอยกวาหรอเทากบ 1 ป ซงจะเปนกอไผทจะเจรญเตบตอไปได กลบพบวามถงรอยละ 35.71 ของกอไผในพนทม

ล�าไผอายนอยกวาหรอเทากบ 1 ป ต�ากวา 30% ของกอไผทงหมด แสดงวาปาไผรวกของชมชนบานหนองขอน ม

ความอดมสมบรณของปาไผในเกณฑด แตอยในภาวะเสยงในการทดแทน และหลงจากผานชวงการเจรญเตบโตของ

หนอไผ และชวงระยะเวลาทมการใชประโยชนปาไผในชวงฤดแลง พบวา ปาไผรวกมก�าลงการผลตถงรอยละ 58.7 ซง

สงกวาเกณฑทก�าหนดไวทรอยละ 30 แตมสขภาพของกอไผลดลง เหลอเพยงรอยละ 24.25 ซงต�ากวาเกณฑทก�าหนด

ไวทรอยละ 30 และเมอพจารณาถงจ�านวนกอทมล�าไผอายนอยกวาหรอเทากบ 1 ป ซงจะเปนกอไผทจะเจรญเตบ

ตอไปได กลบพบวามถงรอยละ 67.55 ของกอไผในพนทมล�าไผอายนอยกวาหรอเทากบ 1 ป ต�ากวารอยละ 30 ของ

กอไผทงหมด แสดงวาปาไผรวก ของชมชนบานหนองขอนตกอยในภาวะเสอมโทรมอยางมาก

จ�านวนล�าไผทมอาย 1 ป มากกวาหรอเทากบ 30 เปอรเซนตของจ�านวนล�าไผทพบทงหมด แสดง

วา อตราการทดแทนตามธรรมชาตของไผอยในเกณฑด สขภาพไผสมบรณ หากผลทไดนอยกวา 30

เปอรเซนต แสดงถงอตราการทดแทนตามธรรมชาตอยในเกณฑทไมด ซงตองน�าขอมลไปพจารณารวม

กบ การใชประโยชน การจดการ การดแลรกษา และการฟนฟ

จ�านวนล�าไผทมอาย 3 ป มากกวาหรอเทากบ 30 เปอรเซนตของจ�านวนล�าไผทพบทงหมด แสดง

วา กอไผมก�าลงการผลตหนอทด เพยงพอตอการใชประโยชนในอนาคต ซงตองน�าขอมลไปพจารณา

รวมกบการใชประโยชนของชมชนการจดการ การดแลรกษาและการฟนฟ


จากขอมลผลการส�ารวจสภาพปาไมและปาไผในเขตชมชนบานหนองขอน มความจ�าเปนอยางยงทตอง

มการวางแผนและการด�าเนนงาน เพอการจดการปาอยางยงยน ถงแมจะมพนทปาไผจ�านวนมาก แตปาไผตกอย

ในภาวะเสอมโทรมเนองจากการใชประโยชนอยางหนกจากทงคนในชมชนและคนภายนอก โดยไมมการควบคม

จนท�าใหสขภาพของกอไผไมด มไมเลยงกอต�ากวาเกณฑทก�าหนดไววา ไมอาย 1 ป ควรมอยางนอยรอยละ 30

ของจ�านวนล�าในกอ

ดวยความส�าคญทางเศรษฐกจ จากรายไดในการขายเขงของชมชนหนองขอน การพงพาปาไผเปนแหลงอาหาร

และไมใชสอยในครวเรอน ในสถานการณทปาไผถกใชโดยขาดการจดการทเหมาะสม ซงมแนวโนมทจะเสอมโทรม

ลงและยงเปนสาเหตของปญหาความขดแยงระหวางชมชนในการใชไมไผทมนอยลง ถอเปนวกฤตของชมชนบาน

หนองขอน แตกน�ามาซงโอกาสทท�าใหคณะกรรมการหมบานและกลมผน�าชมชนบานหนองขอนไดรวมตว และ

ประสานงานหนวยงานทเกยวของ ในพนทเพอวางแผนการบรหารจดการปาไผ เพอความยงยนของปาไผและ

ความมนคงในการด�ารงชพของคนหนองขอน ในอนาคต

ทงน ทผานมาชมชนจงไดมกฎกตกาการใชประโยชนไผ คอ “หามเกบหนอไมขาย บคคลภายนอกหามลก

ของปาขาย และหามตดไมไผล�าขาย” โดยการเลอกตดไมไผของคนในชมชนจะเลอกไมไผทมอายระหวาง 1-2 ป

โดยเลอกไมไผล�าตรงไมคดงอ เพองายตอการจกตอกและน�าไปสาน หามตดลางกอใหเหลอไมไวเลยงกอ โดยยง

ไมมขอบงคบเรองการปรบ มเพยงการตกเตอนและยดไม/หนอไมทมผลกลอบตด นอกจากนชมชนยงมกจกรรม

ปลกไผทดแทน ในพนทปาชมชน ซงเรมด�าเนนการในป พ.ศ. 2555 แตยงไมมการปลกไผทดแทนในพนทปา

ธรรมชาต

จากการทคณะกรรมการหมบานหนองขอนไดรวมส�ารวจสภาพปาไมและปาไผในชมชน โดยการวางแปลง

ตวอยาง ในการศกษาท�าใหทราบถงปรมาณการใชไมไผ เกดความเขาใจถงสภาพของปาไผทสมาชกในชมชน

ตองพงพง ชใหเหนสภาพปาทเสอมโทรมจากการใชประโยชน ในอนาคตหากไมมการจดการจะสงผลกระทบ

ตอรายได ชาวบานทมอาชพสานเขง แหลงอาหารของชมชน และความขดแยงแยงชงไมไผของคนในชมชนและคน

ภายนอกชมชน คณะกรรมการ ชมชนบานหนองขอน จงไดรวมประชมก�าหนดแนวทางการจดการปาขน ดงน

• การตงคณะกรรมการชมชน ในการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตของชมชน ซงรวมถงชมชน

ทไดรบการสนบสนนจากกรมปาไม จ�านวน 35 ไร ปาไผและปาในเขตพนทชมชน จ�านวน

4,223.26 ไร

• การประสานการท�างานรวมกบภาคทงภาครฐ และเอกชนทเกยวของ เพอสนบสนนการ

จดการ ทรพยากรธรรมชาตของชมชน ในรปแบบของคณะกรรมการทปรกษา

• การทบทวน และปรบปรงกฎระเบยบการใชประโยชนทรพยากรปาไมและปาไผของชมชน

และสรางการยอมรบในระดบชมชน ชมชนใกลเคยง และองคกรปกครองสวนทองถน

• การส�ารวจจดท�าแนวเขตพนทปาชมชนอยางมสวนรวม และแผนทแสดงการกระจายตว

ของ ไมไผ ของปา และพชทส�าคญในปาชมชนดวยระบบ GIS


• การจดตงกองทนบรหารจดการทรพยากรธรรมชาต โดยการระดมทนจากการด�าเนน

กจกรรมกองทนตางๆ ในชมชน และจากชาวบานผใชทรพยากรธรรมชาต

• การก�าหนดโซนการใชประโยชนจากปา โดยเฉพาะปาไผ เพอแบงโซนการใชประโยชนไมไผ

ในลกษณะแปลงหมนเวยน เพอใหปาไผไดมชวงเวลาในการฟนฟตามธรรมชาต

• การด�าเนนกจกรรม ปองกนฟนฟ พนทปาไมและปาไผของชมชน และการจดตงระบบการ

ตดตาม ประเมนผลการเปลยนแปลงของทรพยากรปาไมและปาไผ

ไผ...ปญหาความทาทาย

ปญหาและความทาทายของการจดการปาไมและปาไผของชมชนบานหนองขอน เพอใหสมาชกในชมชนยง

คงมไมไผใชสอยในการประกอบอาชพ และใชประโยชนในการด�ารงชพอยางยงยน ในสถานการณทไมไผลดลงและ

ปญหาการแยงชงทงคนในชมชนและระหวางชมชน โดยประเดนทคณะกรรมการจดการปาชมชนตองค�านงถง คอ

การจดตงระบบการจดการทรพยากรธรรมชาตของชมชนบานหนองขอน เปนประเดนททาทาย

ตอคณะกรรมการหมบาน และผน�าชมชนทมความตระหนกและเลงเหนถงความจ�าเปนเรงดวนในการ

วางระบบการจดการทรพยากรธรรมชาต โดยเฉพาะการใชประโยชนจากไมไผ เนองจากการวางระบบ

กฎเกณฑตางๆ เปนสงทขดตอวถปฎบตและความเคยชนของสมาชกในชมชน และบคคลภายนอกทเขา

มาใชประโยชนจากปาในเขตพนทบานหนองขอน และบาน อนๆ ในต�าบลลมสม

การบงคบใชกฎระเบยบ และขอตกลงทชมชนจะก�าหนดเกยวกบการจดการทรพยากรปาไม และปาไผ

ใหเปนไปตามทก�าหนด หากกฎระเบยบบงคบใชไดจรง และเกดความเปนธรรมกบทกภาคสวนใน

ชมชน รวมถงบคคลภายนอกทเขาใชประโยชน โดยบคคลภายนอกทเขามาซอทดนท�ากนในเขตบาน

หนองขอนและมพนทตดพนทปา ซงมการขยายพนทหวไรปลายนาเขาสพนทปา หากกฎระเบยบขอ

ตกลงตางๆ ไมสามารถบงคบใชไดจรงจะน�าไปสความลมเหลวในการจดการ

การสรางการยอมรบระบบการจดการทรพยากรธรรมชาตของชมชน แกชมชนใกลเคยงและระดบ

ต�าบล ถงแมแตละชมชนจะมการก�าหนดแนวเขตหมบานทครอบคลมถงพนทปา และหลายชมชนมความ

พยายาม ในการก�าหนดกฏระเบยบการจดการพนทปานนๆ แตยงไมไดรบการยอมรบทงจากสมาชก

ในชมชน ชมชนใกลเคยง บคคลภายนอกทเขามาซอทดน องคกรปกครองสวนทองถน และหนวยงาน

ภาครฐในพนท ดงจะเหนไดจาก เมอกลาวถง “ปาชมชน” ทกชมชนจะหมายถงพนทปาทกรมปาไมได

ก�าหนดใหจดตงเปน ปาชมชนตามระเบยบกรมปาไม ในขณะทพนทปาสวนอนๆ ยงเปนปาธรรมชาต

ทยงสามารถเขาไปใชประโยชนตางๆได โดยไมตองเคารพกฎระเบยบของชมชน


การรบมอตอแรงกดดนทางดานเศรษฐกจของสมาชกในชมชน และความตองการไมไผของ

ตลาด เมอตลาดมความตองการไมไผจ�านวนมากในรปแบบตางๆ ชาวบานในพนททไมมทางเลอกใน

การประกอบอาชพอนๆ จงเรมประกอบอาชพทเกยวของกบการใชประโยชนไมไผเพมมากขน ในขณะ

ทชาวบานทมอาชพเกยวกบไมไผอยแลว พยายามเรงการผลตเพอเพมรายได ซงหมายถงการใชไมไผ

เพมขนเชนกน การจดการปาไผของชมชนบานหนองขอนจะสรางความสมดลของการใชประโยชนไมไผ

ซงหมายถงรายไดของชาวบานกบการอนรกษปาไผใหยงยนไดอยางไร

ความไมชดเจนของแนวเขตการใชประโยชนทดนปาไม ชมชนบานหนองขอน เปนอกชมชนหนง

ทยงคงมปญหาเรองแนวเขตทไมชดเจน ซงเปนตนเหตของปญหาการเสอมโทรมของทรพยากรปา

ไม และความขดแยงในชมชน และชมชนกบรฐ ประเดนสงทาทายส�าหรบคณะกรรมการหมบาน คอ

• การครอบครองพนทท�ากนของเกษตรกรในชมชน และบคคลภายนอกทเขามาซอทดนในเขต

พนททตดตอกบพนทปา มการแผวถางขยายพนทเขาสเขตพนททเปนปาเพมขนอยางตอเนอง

โดยการแกไขปญหามกไมประสบผลส�าเรจ โดยเฉพาะกบบคคลภายนอก

• พนทราบทยงคงสภาพเปนปา สวนใหญไดถกจบจองและบางสวนไดถกขายตอสบคคลภายนอก

ชมชน ในทางกฎหมายหนวยงานภาครฐถอเปนพนทปา ในขณะทการจดระบบการจดการปา

ของชมชน การประกาศเขตปาชมชนของชาวบานจะไมประกาศทบซอนพนทดงกลาว ระบบ

การจดการทรพยากรธรรมชาตของชมชนจงอาจไมไดรบการยอมรบจากภาครฐ

การสนบสนนการจดตงระบบการจดการทรพยากรธรรมชาตของชมชนจากหนวยงานภาครฐ

โดยเฉพาะเจาหนาทภาครฐทเกยวของกบการจดการทรพยากรธรรมชาต เนองจากภาครฐยงคงยดถอ

กฎหมายทเนนการปองกนและปราบปรามเปนตวตง และไมมความเชอมนในศกยภาพของชมชนในการ

จดการทรพยากรธรรมชาต ในขณะทการปฏบตงานของภาครฐในการปองกนรกษาปาขาดประสทธภาพ

แนวคดดงกลาวจงเปนอปสรรคทส�าคญของเจาหนาทรฐเองทจะสนบสนนองคกรชมชนในการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตอยางมสวนรวม ถงแมจะมการจดตงปาชมชนกระจายไปในชมชนตางๆ แตเปนเพยง

การจดตงปาชมชนตามนโยบายทไมมผลตอการอนรกษปาและระบบนเวศ เชน ปาชมชนบานหนองขอน

พนท 35 ไร ในขณะทพนทปาในเขตชมชนมถง 4,223.26 ไร คดเปนพนทปาชมชนทรฐสนบสนนเพยง

0.83% ของพนทปาบานหนองขอน

ประเดนทาทายทส�าคญทจะน�าไปสการมสวนรวม และการยอมรบระบบการจดการของชมชน คอ การ

บรหารจดการทรพยากรธรรมชาตตองแสดงผลการจดการอยางเปนรปธรรมในทางวชาการ และการ

รบไดของสมาชกในชมชนทงในดานการรกษาและฟนฟความอดมสมบรณของปาไม และตอบสนองตอ

ความจ�าเปนดานเศรษฐกจและการใชประโยชนจากปาของสมาชกในชมชน


ขอเสนอ...กาวตอไปของความยงยน

เมอการใชประโยชนจากไผในพนทปาชมชนบานหนองขอนเกยวของทงกบคนในชมชนและสงคมภายนอก

การจดการทตองรวมมอกนไมเพยงแตชาวบานในชมชน ซงอยใกลชดกบทรพยากรเทานน หนวยงานในทองถน

นโยบาย ยอมสงผลกระทบตอปรมาณการใชประโยชนและผลส�าเรจในการจดการไผใหยงยน ทงนจงมขอเสนอตอ

ทกสวนทเกยวของ เพอใหเกดความยงยนในการจดการไผในพนท

ขอเสนอตอชมชน

การสรางความรวมมอของสมาชกในชมชน ในการวางระบบการจดการทรพยากร ธรรมชาต

ของชมชน คณคาของปาและไมไผ โดยเฉพาะดานเศรษฐกจและการประกอบอาชพของคนใน

ชมชน และสถานการณความเสอมโทรมของปาไผจากการวางแปลงส�ารวจสภาพปา จะเปน

ฐานขอมลทส�าคญ ทช วยกระต นจตส�านกให สมาชกในชมชนเข าร วมการจดการ

ทรพยากรธรรมชาต

ระบบการจดการปา ตองค�านงถงการมสวนรวมของทกภาคสวน และการจดสรรผลประโยชน

จากการจดการอยางเปนธรรมควบคกบการอนรกษทรพยากรปาและไมไผ โดยเฉพาะกบ

สมาชกในชมชนทดอยโอกาสและไมมทดนท�ากน ซงตองพงพงทรพยากร ปาและไมไผในการ

ด�ารงชพ

การจดตงกองทนอนรกษปาและไมไผของชมชน เพอเปนทนในการด�าเนนงาน จ�าเปน ตองม

ความตอเนอง มระบบบรหารทโปรงใส และเกดการเพมทน ซงการจดสรรผลประโยชนจาก

กองทนตางๆ ในหมบาน การรบบรจาคและการเกบคาใชประโยชนจากปาไมไผ เปนอกทาง

เลอกในการเพมทน

การพฒนาระบบการตดตามประเมนผลการจดการทรพยากรธรรมชาต เพอน�าเสนอ

ขอมลอยางเปนรปธรรมถงสภาพทรพยากรปาและไมไผ ผลการเปลยนแปลงของ

ทรพยากรธรรมชาตภายหลง การจดการปาชมชนจะเปนฐานขอมลทส�าคญในการพฒนาแผนการ

จดการของชมชน และสรางการยอมรบรปแบบการจดการของชมชนตอสมาชกในชมชน บคคล

ทวไป หนวยงานภาครฐ และองคกรปกครองสวนทองถน

การพฒนาผลตภณฑจากไมไผ หรอการใชประโยชนไมไผสวนทเหลอจากกจกรรมทมอย

เปนแนวทางในการเพมรายไดและเพมประสทธภาพในการใชไมไผ


ขอเสนอตอเครอขายองคกรชมชน และองคกรปกครองสวนทองถน

เนองจากพนทปาในแตละหมบานในเขตต�าบลลมสม มอาณาเขตตดตอกน และมการใช

ประโยชนรวมกน การวางระบบการจดการทรพยากรปาไมและไมไผ จงควรสรางเครอขาย

ความรวมมอในระดบต�าบล หรอในกลมหมบานทใชประโยชนปารวม เพอประสทธภาพในการ

จดการ

แนวเขตระหวางหมบาน ในหลายพนทยงมความไมชดเจนเรองขอบเขต น�ามาซงความไมชดเจน

เรองสทธและอ�านาจในการจดการพนทและทรพยากรธรรมชาต การท�าความชดเจนถงแนวเขต

หรอการก�าหนดพนทรวมในการจดการ จงอาจเปนทางออกในการจดการ

เพอใหเกดประสทธภาพในการจดการทรพยากรธรรมชาต และการบงคบใชกฎระเบยบของ

ชมชน และเครอขายการจดการทรพยากรธรรมชาต การรบรองการจดการและกฎระเบยบใน

รปแบบขอบงคบต�าบล หรอขอบญญตต�าบล เปนแนวทางทควรผลกดนในพนท

การเชอมโยงเครอขายการจดการทรพยากรปาไม และไมไผ ระดบพนทสระดบจงหวด ภาค

และประเทศ เพอสรางเครอขายการแลกเปลยนเรยนร การขบเคลอนงานนโยบาย และ

เครอขายการผลตและจ�าหนายผลตภณฑไมไผ

ขอเสนอตอหนวยงานภาครฐในระดบพนท

การสรางความชดเจนเรองแนวเขตการใชประโยชนทดน และการใชประโยชนไมไผ

ถงแมชมชน และเครอขายชมชนจะมศกยภาพ และความพรอมในการจดตงระบบการจดการ

ปาไมและไมไผ แตยงมความจ�าเปนตองไดรบการสนบสนนจากหนวยงานภาครฐ เพอสราง

ความมนใจในการบงคบใชกฎระเบยบ และการจดการ เพอเปาหมายการอนรกษปาทเหลอ

อยและการพฒนาคณภาพชวต

ขอเสนอตอระดบนโยบาย

ผมอ�านาจในการก�าหนดนโยบาย ควรด�าเนนการก�าหนดกฎระเบยบ และแนวทางการปฏบต

งานใหแกเจาหนาทระดบพนท ในการสงเสรมและสนบสนนองคกรชมชนในการบรหาร

จดการทรพยากรธรรมชาตอยางมสวนรวม เนองจากหากไมมแนวทางทชดเจนเจาหนาท

ระดบปฏบตการ ในพนทตองยดถอและปฏบตตามกฎหมายทมอย ซงไมสอดคลองกบการ

สงเสรมการจดการและใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน

การปรบแกกฎหมายปาไม ใหมความเหมาะสมและสอดคลองกบสถานการณ และสภาพ

ปญหาของการจดการทรพยากรธรรมชาตในปจจบน โดยใหความส�าคญกบการบรหารจดการ

ทรพยากรธรรมชาตรวมกนของผมสวนไดสวนเสย การแบงปนผลประโยชนการจดการ อยาง

เปนธรรม


สรปสาระส�าคญจากการประชมแลกเปลยน: การจดการไผของทองถนในปาธรรมชาต

1. การจดการล�า: ก�าหนดโซน รอบหมนเวยน และอายล�า

รปแบบการจดการไผซางนวลของชมชนบานหวทง ต.ปงเตา อ.งาว จ.ล�าปาง ซงเปนปาชมชนกวา 5,000

ไร มเปาหมายจดการล�าอยางเดยว มการบรหารจดการโดยแบงพนท เพอหมนเวยนตดล�าออกเปน 3 โซน โดยจะ

ตดล�าไผอาย 3 ป ล�าอาย 1-2 ป จะไมตด เพอใหเลยงกอและออกหนอทดแทน และหามเกบหนอขาย โดยคณะ

กรรมการจะเปน คนท�าเครองหมายล�าทจะใหแตละครอบครวตด การจดสรรปรมาณการตดขนอยกบความ

สามารถของแตละครอบครว ตดสงโรงงานผลตตะเกยบ ไมจมฟน โดยจะหกเขากองทนล�าละ 2 บาท ซงท�าให

มเงนเขากองทนราวปละ 85,000 บาท การจดการไผรวกบานหนองขอน ต.ลมสม อ.ไทรโยค จ.กาญจนบร ก�าลง

พฒนารปแบบการจดการไปในทศทางเดยวกบบานหวทงโดยมการสรางขอตกลง กตกาในการตดล�าแกอาย 3 ป ม

การแบงโซนหมนเวยน 3 โซน ตดปละ1 โซน หมนเวยนกนไป เพอใหเกดการทดแทนของล�าอยางตอเนอง

2. การจดการหนอ: ก�าหนดระยะเวลา ลกษณะ และขนาดหนอ

การจดการหนอไผหกบานหวยหนลาดใน ก�าหนดชวงระยะเวลาทเปดใหเกบหา 45 วน จากจ�านวน 90 วนท

หนอไมออกในฤดฝน โดยใหรกษาหนอชดสดทายของฤดฝนไวเปนไผเลยงกอ การเกบหนอจะเกบหนอทโตและตน

ซงจะมน�าหนกกวา สวนหนอทกลวงหรอเรมกลวง กจะปลอยใหเปนหนอบนและเตบโตเปนล�าออนตอไป นอกจาก

นยงมการสางกอ เพอใหกอไผมคณภาพทด มความสมบรณ โดยจะตดล�าแกและล�าตายออกไปใชประโยชนใชสอย

ในครวเรอน ล�าตายน�าไปใชเปนไมฟนส�าหรบควชา นอกจากนชมชนยงมขอตกลงกนวาใหผทเกบหาแตละคนชวย

กนปลกไผเพมอยางนอยคนละ 5 กอ ในพนทปาธรรมชาตใกลหมบาน ซงจะถอวาเปนทรพยสมบตรวมกน แตหาก

ปลกในพนทสวนชากจะเปนของแตละครอบครว

3. การจดการกองทนเพอจดการปา และสวสดการชมชน

การระดมกองทนจากการขายผลผลตทงหนอ และล�า เพอน�าไปใชในการดแลรกษาปา ทงการปลกเสรม การ

ปองกนไฟปา สงเสรมพฒนาทกษะชมชนในการจดการไผ รวมทงการสรางระบบสวสดการคนในกลมวสาหกจ หรอ

สมาชกในชมชนเปนรปแบบทส�าคญในการจดการไผ โดยพบทงกรณบานหวทง จ.ล�าปาง ซงจะเกบล�าละ 2 บาท

บานหวยหนลาดใน จ.เชยงราย จะหก 20 เปอรเซนตจากก�าไรขายหนอเขากองทน ทกๆ ป ท�าใหชมชนสามารถพง

ตนเองไดในเรองงบประมาณคาใชจาย ในการดแลจดการปา โดยมการสรางระเบยบขอตกลงในการจดการกองทน

ผานการมสวนรวมของชาวบาน หรอสมาชกกลม ซงกองทนดงกลาวจะน�าไปใชในการดแลจดการปาทงการท�าแนว

กนไฟ การเฝาระวงไฟปา การลาดตะเวน การปลกปาเสรมฯ รวมทงสวสดการของคนในชมชน


สวนท 3 : การจดการไผของทองถน

นอกพนทปาธรรมชาต


การจดการไผรวกในพนทหวไรปลายนาและมลคาทางเศรษฐกจ จงหวดนาน

อ�านวย หาญยทธ 15 และ ปรชญา ยงพธนา16

อาชพทางเลอกของเกษตรกรอ�าเภอปว จงหวดนาน

ภาพสะดดตาของสองฝงถนนสายหลกจากอ�าเภอทาวงผาเขาสอ�าเภอปว จงหวดนาน เมอตองสญจรผาน

คอ กองล�าไผรวกทถกวางเรยงรายสองขางถนน เกษตรกรในอ�าเภอปวนยมปลกไผรวกไวในพนทสวนหยอมบาน

หวไรปลายนา รวมถงการปลกเปนสวนเชงเดยว จากอาชพการท�านาของคนสวนใหญ บางพนทกปรบเปลยนเปน

สวนไผกนใหเหน ทงสองฝงทาง

เกษตรกรในพนทอ�าเภอปวนนมวถการท�านามาตงแตครงบรรพบรษ มการปรบเปลยนรปแบบเปนสวน

ผลไม ล�าไย ลนจ มะขาม ตามกระแสตลาด ขณะเดยวกนไผรวกแผขยายอาณาเขตไปทวทกหมบานดวยการปลก

ไวใชสอย เชนท�าหางราน รวบาน คอกสตว กนหนอ เครองจกสาน เปนตน และพฒนาสการจดการสวนไผรวกเชง

การคา

ภาพท 1-2 ไผรวกถกเรยงรายวางกองเตรยมรอรถบรรทก

ไผรวก ทปลกในพนทสามารถจดแบงออกไดเปน 2 ชนดนนคอ ไผรวก (Thyrsostachy siamensis) และ

ไผรวกด�า (Thyrsostachy oliveri) ซงมคณสมบตและการใชประโยชนแตกตางกน ดงน

15 เกษตรกรผปลกไผรวก อ.ปว จ.นาน16 ศนยวนศาสตรชมชนเพอคนกบปา


ตารางท 1 คณสมบตและการใชประโยชนไผรวกในพนทอ�าเภอปว

ชนดไผ คณสมบตและการใชประโยชนในพนท

ไผรวก ลกษณะ : มกขนเปนกอ ลำาสง 7– 15 เมตร ลำาตนเปลามกงเรยวเลกๆ ตอนปลายๆลำา สวนมากจะโตมเสนผาศนยกลางประมาณ 2– 6 เซนตเมตร ผวคอนขางเรยบ

การใชประโยชน : ทำารว ทำาคนเบด ทำาเครองจกสาน เครองมอกสกรรม โปะนำาตน ใชทำาเปน ไมอด ดามรม (ประเทศพมา) เครองตกแตงบาน ปลกเปนแนวกนลม ไมคำายนพชกสกรรม หนอไมเปนอาหาร และสมนไพร (ราก ขยไผ ใบ ผล และหนอ)

ไผรวกด�า ลกษณะ: ลำาตนจะมสเขยว ผวเปนมนเรยบ ปลองมขนาดเสนผาศนยกลาง 5– 8 เซนตเมตร ยาว 23– 30 เซนตเมตร ลำาสง 10– 15 เมตร เนอไมแขงแรงทนทาน ไผรวกดำาจะมขนาดคลาย ไผรวกมาก แตตางกนทขนาดลำาและความยาวปลอง ซงจะโตและยาวกวาไผรวก แตเนอบางกวา

การใชประโยชน : ทำาโครงรม โครงผก ไมคำายน เครองเรอน เครองจกรสาน บนได สานแขง หนอไมเปนอาหาร

ไผรวกจากหวไรปลายนาส...รปแบบการจดการเชงการคา

ตงแตประมาณป พ.ศ. 2525 เกษตรกรในพนทไดรเรมปลกไผรวกตามพนทสวนและไร ตอมาไดมการขยายพนท การเพาะปลกจากบรเวณรวรอบบานสการจดการในรปแบบตางๆ ขนาดพนทปลกกจะมตงแต 1 งาน ไปจนถง 10 ไร โดยม 2 รปแบบ ดงน

รปแบบท 1 : สวนวนเกษตรไผรวกตามหวไรปลายนา

การจดการไผรวกในพนทของสวนวนเกษตรตามหวไรปลายนาในพนทอ�าเภอปวนน เกษตรกรจะปลกแทรกไผรวกในบรเวณของสวนหลงบานและบรเวณคนนา โดยจะปลกเปนแถวเรยงเดยวในสวนไมสก สวนมนส�าปะหลง และสวนผลไม

ภาพท 3-4 รปแบบการจดการสวนวนเกษตรไผรวกตามหวไรปลายนา


รปแบบท 2 : สวนไผรวกเชงเดยว

รปแบบการจดการสวนไผเชงเดยวถกพฒนาขนมาเมอประมาณ ป พ.ศ. 2540 โดยไดมเกษตรกรน�าเขามา

ปลกเปนลกษณะของสวนเชงเดยว และระหวางการรอไผเตบโตขนกสามารถปลกพชอายสนแทรกเขาไวได เชน มน

ส�าปะหลง สปปะรด เปนตน

ภาพท 5-6 รปแบบการจดการสวนไผรวกเชงเดยว

ลกษณะการจดการสวนไผรวกเชนน ขนาดพนทสวนใหญอยระหวาง 1– 3 ไร ไปจนถง 10 ไร ระยะปลก

ทนยมนน คอ 3 x 4 เมตร และ 4 x 4 เมตร โดยจะปลกได 100– 130 กอตอไร ซงไผรวกนสามารถน�าไปปลกบน

พนทลาดเชงเขาได โดยลกษณะปลกจะเปนการสลบฟนปลา

กจกรรมหลกในสวนไผรวก

กจกรรมหลกๆ ทเกษตรกรด�าเนนการในการจดการไผรวก เพอการผลตล�าขายนน ประกอบดวย

กจกรรมการปลก การบ�ารงรกษา และการตดขายล�า โดยสามารถแสดงตารางกจกรรมหลกในรอบ 1 ป ดงน

ตารางท 2 ปฏทนกจกรรมในสวนไผรวก

กจกรรมชวงเวลา (เดอน)


ปลก x x x

ตดหญา x x x x

ตดสาง

(หลงจากปลก 3-4 ป)

x x x x x

ตดลำา

(หลงจากปลก 7-8 ป)

x x x x x


1. การปลก ทไดด�าเนนการกนนนม 2 รปแบบ คอ

แบบท 1: เกษตรกรเปนเจาของทดน เตรยมทดนส�าหรบปลก มกลาพนธแลว ผรบจางปลกจะเขา ไปด�าเนน

การ ขดหลม และลงแรงปลกกลาในหลม โดยจะคดอตราคาจาง 15 - 25 บาทตอกอ (คาแรงในป พ.ศ. 2555)

แบบท 2: เกษตรกรเปนเจาของทดน ยงไมไดเตรยมทดน ยงไมมกลาพนธ โดยผรบจางปลกจะขดหลม

เตรยมกลาพนธ โดยจะคดอตราคาจางราคา 25 - 30 บาทตอกอ

วธการปลกนยม ขดหลมลก 50 เซนตเมตร ความสงของกลาไผอยท 1.10 เมตร โดยมความเชอวา ถา

หนยอดไผไปทางทศตะวนออก ไผจะเจรญเตบโตเรวกวาหนไปทางทศตะวนตก และจ�านวนแรงงานทใชในการปลก

นน 6 – 8 คน ซงขนอยกบขนาดพนท และปรมาณงานทตองด�าเนนการในพนท ระยะทนยมปลกคอ 3 x 4 เมตร

และ 4 x 4 เมตรตอไร

2. การดแลรกษา การดแลรกษานนไมมระเบยบวธมากนก นยมใชปย ใหน�าชวงหนาแลง ก�าจดวชพช

และตดแตงกอไผ โดยตดสางล�าตนทแคระแกรนออก เพอเพมการเจรญเตบโตของล�าตนทสมบรณกวา

3. การตดขายล�า จะสามารถตดขายไดหลงจาก 5 ป แตโดยสวนใหญแลวมกตดล�าขายชวงอาย 7 ปขน

ไป ทงนขนอยกบลกษณะดนทปลก เชน ดนด�าเปนดนทด สามารถตดไผขายไดเมออาย 3 ป เปนตน การตดล�าจะ

ตองตดใหชดโคน ซงจะเปนผลดตอการแตกหนอในรอบปตอไป เมอตดล�าไผในสวนแลว กน�ามากองไวรมถนนรอ

รถบรรทกเขาขนสงไปขายในล�าดบตอไป

ภาพท 6-7 การตดล�าไผในสวนและลากมากองไวรมถนน


ภาพท 8-9 การล�าเลยงไมไผขนรถบรรทก เพอเตรยมจดสงไปขายในล�าดบตอไป

ส�าหรบรถบรรทกขนาด 22 ลอ จะบรรทกไดไมเกน 2,800 ล�า

รปธรรมผลตอบแทนในการจดการไผรวก

ผลตอบแทนการจดการไผรวกนนมไดมเพยงแตมลคาเชงเศรษฐกจทเปนรายไดเสรม และบางรายอาจ

จะเปนรายไดหลกของครวเรอน แตยงมมลคาทมาพรอมกบการจดการไผนนคอ การอนรกษทรพยากรดน ตามแนว

พนทสง และรมตลง โดยระบบรากของไผเปนตวยดใหดนเกาะอยรวมกนไมใหเกดการพงทลาย อกทงระบบการ

จดการไผเชงการคายงน�ามาซงปฏสมพนธระหวางกลมเกษตรกรผปลกและผรบซอทงนายหนา และพอเลยง รวมถงการ

เชอมโยงสผรบซอปลายทางอกดวย ทงนรปธรรมผลตอบแทนทเกดขนจากการจดการไผรวกใน 3 มต (เศรษฐกจ สงคม

สงแวดลอม) มดงน

1. มตเศรษฐกจ: การลงทน ผลตอบแทนสวนไผเชงเดยว (ระบบรบจางปลกและตดล�า) พนท 1 ไร ระยะปลก

4x4 เมตร

จากตารางท 3 จะเหนวา แปลงตวอยางทศกษานน ไดลงทนตงแตปท 1 จนถงปท 6 เปนชวงทยงไมได

ผลตอบแทนคน แตเมอเรมปท 7 เหนวาเรมไดก�าไรจากการขายล�าไผทเตบโตเตมทและในปถดๆ ไปกสามารถ

จดสรรการแบงขายล�าไผเปนแถวหมนเวยนไป โดยเกษตรกรผปลกเปนผทสามารถก�าหนดและตดสนใจปรมาณ

การขายล�าไผได ส�าหรบการบ�ารงดแลรกษาจะแตกตางกนไปตามความนยมของเกษตรกรผปลก บางรายอาจ

จะไมไดดแลอยางเขมขน เนองจากสภาพดนทปลกนนมความสมบรณ


ตารางท 3 การลงทนและผลตอบแทนสวนไผรวกเชงการคา

ปท

การลงทน (บาท)รวมตนทน

(บาท)

ผลตอบแทน

ขายลำา (บาท)

กำาไรสทธ

(บาท)กลาพนธ เตรยมดน /

ขดหลม

ป ย ใหนำา กำาจด

วชพช

ตดแตงกอ ตดลำา

1* 1,200** 270 - - - - - 1,470 - -1,470

2 - - - - 400 - - 1,870 - -1,870

3 - - - - 400 - - 2,270 - -2,270

4 - - - - - - - - 270 -2,000

5 - - - - - - 120*** 120 600 -1,520

6 - - - - - - 180 180 900 -800

7 - - - - - - 1,000 1,000 4,000 2,200

8 - - - - - - 2,400 2,400 11,300 11,100

9 - - - - - - 2,600 2,600 13,300 21,800

* ปลกเมอป พ.ศ. 2540

** กลาพนธ 12 บาท/กอ

*** ตดสางขายล�าเลก เพอท�าเปนหางรานถว 2 บาท / ล�า

ตารางท 4 ราคาโดยเฉลยของไผรวกรบซอจากสวนตงแต ป พ.ศ. 2550 – 2556

ชวงป พ.ศ.ราคาลำาไผ (บาท/ลำา)

ลำาไผยาว 12 เมตร ลำาไผยาว 10 เมตร ลำาไผยาว 8 เมตร

2550 10 8 6.5

2551 10 8 6.5

2552 10 8 6.5

2553 14 12 8

2554 14 12 8

2555 14 12 8

2556 18 14.5 11


ภาพท 10 ราคาโดยเฉลยไผรวกรบซอจากสวนป พ.ศ. 2550 – 2556

จากกราฟจะเหนวาราคาเฉลยของการรบซอไผจากสวนนน มแนวโนมทขยบเพมขนตงแตชวงป พ.ศ.

2552 จนถงปจจบน โดยราคาเฉลยอยท 18 บาท (ไผยาว 12 เมตร) 14.5 บาท (ไผยาว 10 เมตร) และ 11 บาท

(ไผยาว 8 เมตร) โดยราคารบซอปลายทางจะอยทล�าละประมาณ 50 – 55 บาท ซงแตกตางจากราคารบซอ ณ สวน

ไผอยางมาก เนองจาก มการขนสงจากอ�าเภอปวสจงหวดแนวชายทะเล เชน ชลบร ฉะเชงเทรา เปนตน เพอใชในการ

เพาะเลยงหอยแครง และ งานกอสราง ในแตละปจะมรถบรรทกออกจากนานเปนจ�านวนถง 1,000 คน (รถสบลอ) ม

มลคาโดยประมาณ 50 ลานบาท (ราคา ณ จดรบซอปลายทาง) ดงนนการเดนทางของไผรวกจากจดเรมตนของ

เกษตรกรในพนทอ�าเภอปว ผานนายหนาผเชอมตอกบพอเลยง ซงเปนผจดหารถบรรทกและก�าลงคนในการ

ขนสงสตลาดของกลมผซอปลายทาง หากวดเปนระยะทางการเดนทางของไผจากอ�าเภอปวและทาวงผาไปถง

บางปะกงนนเกอบ 800 กโลเมตร มลคาของการเดนทางถกบวกเพมเขาไปส�าหรบน�ามน แรงงาน รถบรรทก และคา

ผานดาน โดยเมอถงปลายทางแลวไผรวกมมลคาเพมเปน 5 เทาตวจากราคารบซอ ณ สวนไผของเกษตรกร

ภาพท 11 เสนทางการขนสงไผรวก


2. มตสงคม: ระบบเกอกลจากธรรมเนยมปฏบตสการจดสรรผลประโยชน

รปแบบหนงทนาสนใจบนพนทการจดการสวนไผรวกของอ�าเภอปว คอ การจดแบงพนทรบซอของกลม

นายหนา ผทท�าหนาทในการเชอมตอระหวางกลมเกษตรกรผปลกไผกบพอเลยงผรบซอรายใหญกอนทจะสงตอ

ใหกบผรบซอปลายทาง กลไกทางสงคมมตวถประชา (folkway) ถกน�ามาปฏบตภายใตกลมนายหนาทเปนตวกลาง

นน ในชวงกอนป พ.ศ. 2548 การทบเสน และประทบตราพนทรบซอไผของนายหนากเกดขน แตละคนกาวขาม

เสนแบงได โดยละเลย การหนหนา พดคยกน ความขดแยงกเกดปะทขนระหวางกลมนายหนาทงเกาและใหม

การจบกล มกนพดคยและแบงสนปนสวนขอบเขตพนทรบซอไผกอเกดความเขาใจในหมนายหนามากขน

สญญาใจหรอวถปฏบตไดถกน�ามาใช และสลายซงความขดแยงได

ส�าหรบนายหนาทด�าเนนกจกรรมมาเปนเวลานาน ไดเปดใจถงการกาวกระโดดตนเอง สการเปนพอเลยง

หรอ แมเลยงนนมความเปนไปไดในอนาคต เพยงแตยงคงยดถอธรรมเนยมปฏบตและความไววางใจระหวางพอ

เลยงทตนเองท�างานดวย ความทาทายในอนาคตนน หากพอเลยงเปดโอกาสใหตนเองไดกาวสเวทการตดตอตรง

ถงผรบซอปลายทางนน พวกเขากจะท�าและรสกทาทายทจะท�า

3. มตสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต: คณคาทมากกวาผลก�าไร

ไผรวก อาจกลาวไดวามคณคาเชงมลคาทสามารถแสดงเปนตวเลขเชงราคา และก�าไรไดชดเจนในแตละ

ป อกดานหนงนน คณคาของไผในมตของการอนรกษดน น�า และปาไมยงคงด�าเนนอยตอไป แมไผจะไมถกน�ามาเปน

พชเศรษฐกจกตาม ระบบรากเลกกระจกกระจายตามความสมบรณเชงนเวศนของพนดนไดประสานกน กอใหเกดพลง

การยดเกาะผนดนไมใหไหลไปกบการกระทบของเมดฝน ซงเปนบทบาทถงทส�าคญหากมการพฒนา และสงเสรม

การปลกไผรวกตามทลาดชนเชงเขา

ภาพท 12-13 การปลกไผรวกตามแนวตลงและทลาดชน เพอปองกนการพงทลายของดน


อปสรรคทพบเจอ และแนวทางขอเสนอแนะ

1. มาตรฐานการรบรองแหลงผลต

ปญหาอยางหนงทนายหนาและพอเลยงมกพบเจอนนคอ การเรยกตรวจเอกสารยนยนแหลงทมาของไผ

รวก ซงการแกไขปญหา ณ ปจจบน ด�าเนนการผานนายหนาผรบซอ โดยจะตองแสดงส�าเนาเอกสารบตรประจ�า

ตวประชาชน โฉนดทดนแปลงปลกไผรวกพรอมมลายเซนก�ากบ เพอสรางความนาเชอถออยางผวเผน แมปจจบน

การรบรองมาตรฐานแหลงผลตของไผจะยงไมมทศทางทแนชด แตเกษตรกรกมแรงจงใจกาวขามมาตรฐานทจะตอง

ไดรบการรบรอง เพอเสรมสรางทางเลอกของรายไดในแตละทเพมขน

2. มลภาวะจากการล�าเลยงและขนสงไผ

การล�าเลยงและขนสงไผรวกนนจะอาศยรถบรรทกขนาดใหญตงแตสบลอจนถงรถยสบสองลอ ทงนปญหา

ทเกดขน คอ น�าหนกบรรทกของรถนนมากจนท�าใหเกดผลเสยตอถนนสาธารณะ เกดการแตกกรอน ฝ น

กระจดกระจายตามทาง และการเขาออกของรถยงกระทบตอการจราจรของชาวบานในพนทอกดวย ทงนผท

เกยวของ เชน พอเลยงไดพยายามท�าความเขาใจ และสรางการเจรจาผานตวแทน คอ นายหนาทเปนเกษตรกรใน

พนท โดยการสนบสนนเรองการซอมแซมถนนนนยงคงไดรบการยอมรบจากประชาชนในพนทอกดวย

3. การสงเสรมจากหนวยงานภาครฐ

เกษตรกรมความตองการแรงสนบสนนจากหนวยงานภาครฐในเรองของการสงเสรมชนดพนธ การดแลรกษา

และการตลาด เนองจากปจจบนราคาปลายทาง ณ จดรบซอปลายทาง ราคาคอนขางแตกตางจากการรบซอในพนท

จ.นานมาก ทงนหากมการรวมกลม และสรางมาตรการในการตอรองราคากบพอคา คนกลาง กจะสามารถสรางแรงจงใจ

ในการปลกไผ ใหมากขนได


การปลกไผรวกเพอการคา จงหวดนาน

ประเสรฐ แกวอนง 17

ความส�าคญทางเศรษฐกจ

ไผรวกเปนไผทชาวสวนนยมปลกไวภายในบรเวณบานทหวไรปลายนา เพอใชประโยชนจากหนอ เปน

อาหาร และ ใชล�าไมท�าเครองจกสาน เครองมอ เครองใชสอย ท�ารว ไมค�ายน คอกสตว โครงสราง และสวนประกอบ

ของทพกอาศย

ปจจบนมความตองการใชประโยชนจากล�าไผชนดนมากขน นอกจากการใชประโยชนในครวเรอน และในไรนา

ของผปลกเอง มการใชไมไผรวกในการกอสราง เครองใชเฟอรนเจอรจากไผอตสาหกรรมไมตะเกยบ ไมเสยบอาหาร

ใชเลยงหอยทะเล ซงท�าใหมปรมาณความตองการใชไมไผรวกมากกวาความสามารถในการผลตไดจงไมเพยง

พอตอความตองการของผใชประโยชน ในขณะทมการตดไมไผจากปาธรรมชาตมาใชประโยชนมากขน และมการ

ตดฟนไผอยางไมถกตอง ท�าใหไผในปาเสอมโทรมลดลงอยางรวดเรว จงท�าใหราคาของไมไผรวกเพมขนจน

สามารถปลกเปนการคาได เมอมการขยายพนทปลกไผรวกเปนพชเศรษฐกจมากขน ท�าใหมความตองการพนธ

ไมไผรวกทจะใชปลกมากขนดวย

ในประเทศไทยมไผรวกอย 2 ชนด คอ ไผรวก (ไมรวก) และไผรวกด�า

1. ไผรวก (Thyrsostachy siamensis Gamble.) พบทวไปและในทแหงแลง ชอบดนระบายน�าด ตงแต ทราบ

จนถงภเขาสง 400–600 เมตรจากระดบน�าทะเลปานกลาง พบทวไปในภาคเหนอ ภาคตะวนตก ภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ และภาคตะวนออกบางสวน

ลกษณะของไผรวก ไมไผรวกมความสวยงามอยในตว ขนเปนกอแนน ล�าสง 7-15 เมตร ล�าตนเปลาม

กงเรยวเลกๆ ตอนปลายๆล�า สวนมากจะโตมเสนผาศนยกลางประมาณ 2-6 เซนตเมตร คอนขางเรยบ มวงใตขอ

สขาว ธรรมดากาบจะหมล�าอยนาน ล�ามสเขยวอมเทา ปลองจะยาว 15-30 เซนตเมตร ล�าไผรวกแกมเนอหนา เปลา

ตรง กาบหมล�า ยาว 22-28 เซนตเมตร กวาง 11-20 เซนตเมตร สมกจะเปนสฟางออน ดานหลงจะปกคลมดวย

ขนออนสขาว มรองเปนแนวเลกๆ สอบนอยๆขนไปหาปลาย ซงเปนรปทตดเปนลกคลน ครบกาบมรปสามเหลยม

ซงอาจจะเหนไดไมชดเพราะมขนาดเลกมากกระจงกาบมเลกนอย และหยกไมสม�าเสมอ มขนละเอยดเลกนอย ใบยอด

กาบยาว 10-12 เซนตเมตร เปนรปสามเหลยมมมแหลมยาวและแคบ ขอบงอโคงเขา ใบ รปใบจะเปนรปหอก ปลาย

ใบเรยวแหลม โคนใบเกอบกลม ใบทงสองดานไมมขน กวาง 0.6-1.2 เซนตเมตร เสนลายใบม 3-5 เสน (ขางละ) ขอบ

ใบคาย คม กานใบสน ยาวประมาณ 2 มลลเมตร ครบหรอหใบไมมกระจงใบเรยว ขอบเรยวสน กาบหมใบขาง

นอกมขนออนสขาวปกคลม ปลายตดหรอปาน ไมมขน แตพองโตกวาสวนอนบาง ใบออน สเขยวออน ใบแกส

เหลองกอนรวง เหงา เปนเหงาโคงงอกอนตงล�าตรง เนอแนนมาก มรอยยบยน คลายปมตา

17 นกวชาการสงเสรมการเกษตร 6 ว. ศนยสงเสรมและพฒนาอาชพการเกษตร (พชสวน) จ.นาน


การใชประโยชน

1. ดานสมนไพร สวนทใชเปนสมนไพรมสรรพคณ คอ ราก ขบปสสาวะ แกไตพการ แกหนองใน

ขบโลหตระด แกมตกดระดขาว แกไขกาฬ แกไขกาฬมต แกกระหายน�า แกเบาแดง บ�ารงเสมหะและโลหต ช�าระ

เสมหะและโลหต ประสะโลหต แกไขพษ ขยไผ แกทางปสสาวะ แกเสมหะ แกบด แกโรคตาแดง แกหดไอ

แกไข ใบ ขบฟอกลางโลหตระดทเสย ประสะโลหต ลางทางปสสาวะ ผล แกโรคตา แกหด ไอ แกไขอนผอมเหลอง

แกฟกบวม แกไข หนอไม แกหวรดสดวงทวารหนก บ�ารงรางกาย ตา แกสตรตกเลอดไมหยด ขบปสสาวะ ดดลมใน

กระเพาะอาหาร แกรอนในกระหายน�า แกฝ แกกาฬเลอด หนาม แกพษตางๆ แกไข แกไขพษ แกไขกาฬ

2. ดานเปนพชอาหาร สวนทใชเปนอาหาร คอ หนอ รบประทานได เมอตมหลายครงหรอตมใสใบ

ยานางดวยจะท�าใหหนอไมไผรวกมรสชาตดขนและเปนทนยมกน นอกจากนนเมอปอกท�าความสะอาดหนอแลว

ตมอดใสปบไมใหอากาศเขาสามารถเกบเอาไวนอกฤดกาล ท�าใหมการท�า “หนอไมปบ” หนอไมควรตมน�ารนน�าทง

อยางนอย 2-3 ครง จะลดความขมออกไปไดมาก ดานอปโภค และเครองตกแตง คอ ท�ารว ท�าคนเบด ท�าเครอง

จกสาน เครองมอกสกรรมบางอยาง โปะน�าตน ใชกอสรางเปนสวนตางๆ ของบานในชนบท ใชท�าเปนไมอด เครอง

ตกแตงบาน ในประเทศพมาใชไผรวกท�าดามรม ซงบางทเรยกวา “ไผวด” (Kyanugwa) ประโยชนอกประการหนง คอ

การปลก เปนแนวกนลม เปนไมค�ายนพชกสกรรมตางๆ การขยายพนธของไผรวกท�าไดงายมความทนทานตอความ

แหงแลง และดนทมความเคมท�าใหมการปลกไดเกอบทวประเทศไทย

ไผรวกด�า (เหนอ) ไผรวกใหญ (Thyrsostachys oliveri Gamble) พบมากทางภาคเหนอ และปาผสมผลดใบ

ล�าตนมสเขยว ผวเปนมนเรยบ ปลองมขนาดเสนผาศนยกลาง 5-8 เซนตเมตร ยาว 23-30 เซนตเมตร ล�าสง 10-15 เมตร

ไผรวกด�ามลกษณะคลายไผรวกมาก ตางกนทขนาดล�าและความยาวปลอง ซงโตและยาวกวาไผรวก แตเนอบางกวา

นอกจากนน ไผรวกด�าจะมล�าตนทตรงและมกาบหมตดอยตงแตโคนถงปลาย การแตกกงตามธรรมชาตมกจะแตกบรเวณ

ยอดของล�า ล�าขนตรงเปนกอแนนท�าใหดสวยงาม มการขยายพนธโดยการแยกเหงา ซงใหผลดแตผลตกลาไดในปรมาณ

นอย ล�าตนไผรวกด�าจะมเนอไมแขงแรงทนทาน นยมใชท�าโครงรวม โครงผก ไมค�ายน เครองเรอน เครองจกสาน บนได

สานแขง หนอรบประทานได

การปลกไผรวกเพอผลตล�าไมเปนสนคา

1. การคดเลอกพนธ ไผรวกทจะน�ามาปลกผลตล�าไมตองมลกษณะทตลาดตองการ คอ ล�าตนตรง เนอไม

หนาพอสมควร ปลองไมยาวมากเกนไป การเจรญเตบโตด เชน สายพนธไผรวกด�าทปลกในพนทจงหวดนาน เหงา

ไผทใชขยายพนธไดดจะมอายระหวาง 1-2 ป

2. การเตรยมพนทปลก ควรมการปรบพนทปลกใหเตยน เพอความสะดวกในการดแลรกษาและการจดการ

แปลงใน อนาคต สามารถปลกไดโดยใชระยะปลก 3X3 เมตร 3X4 เมตร หรอ 4X4 เมตร ซงปลกไผได 100-177

กอตอไร ทงนขนอยกบสภาพความอดมสมบรณของพนท รวมถงเหตผลในดานการจดการแปลงและการก�าหนด

ขนาดผลผลตล�าไม

3. การเตรยมหลมปลก ขดหลมปลกขนาดกวาง 30 เซนตเมตร ยาว 30 เซนตเมตร และลก 30 เซนตเมตร

ใชปยฟอสเฟต 3 ก�ามอ ผสมปยคอกหรอปยหมกทสลายตวแลว 1 บงกคลกเคลากบดน คนใหทวแลวกลบกลบลง

ไปในหลมใหระดบดน สงกวาเดมเลกนอยเผอดนทจะยบตวภายหลง


4. การปลก น�าเหงาไผรวกทขดแยกมาจากกอ หรอตนไผรวกทปลกช�าในถงจนตงตวไดดแลว มาปลกในหลม

ทเตรยมไวใหกงพนธเอยงประมาณ 45 องศากบพนดน พนดนกลบโคนตนใหแนน ใชไมปกเปนหลก ค�ายนยดตน

พนธไมใหลมโยก แลวใชฟางขาว หรอหญาแหงคลมบรเวณโคนตนรกษาความชน รดน�าตามทนทหลงการปลกและ

ตองดแลใหดนมความชมชนอยเสมอ

5. ฤดปลก ถาเปนตนพนธทปลกช�าในถงหรอภาชนะทตงตวไดดแลวนน สามารถปลกไดตงแตเดอน

พฤษภาคมถงเดอนกนยายน ถาปลกดวยเหงาไผทแยกจากกอควรปลกลงแปลงในชวงทไผยงพกตวกอนฤดฝนจะ

มาถงประมาณเดอนมนาคมถงเดอนเมษายน

การดแลรกษาแปลงปลกไผรวกเพอผลตล�าไม

1. การตดสางล�าและแตงกอ ชวงสนสดฤดฝนหรอประมาณเดอนพฤศจกายนถงเดอนธนวาคม ตองท�าการตด

สาง ล�าไผทมขนาดเลก และไมสมบรณ เพอเปดโอกาสใหล�าตนอาย 1-2 ป สามารถเจรญเตบโต ไดเตมทการตดสาง

ล�าตน ตองระมดระวงไมใหตาเหงาของหนอทอยขางเคยงเสยหาย

2. การก�าจดวชพช ควรท�าใหชวงฤดกาลเจรญเตบโตหรอฤดฝน 1 ครง และชวงกอนสนสดฤดฝนอก 1 ครง

โดยใชแรงงานคนตด หรอใชเครองตดหญาแบบสะพายหลง

3. การใสปย จะท�าใหไมไผรวกใหผลผลตหนอดและชวยใหหนอมการเจรญเตบโตเปนล�าทสมบรณ โดยใสปย

คอกหรอปยหมกใหแกกอไผประมาณ 10 - 20 กโลกรมตอกอ ในชวงเดอนมถนายนถงเดอนกรกฎาคม

4. การตดล�าไผรวกเพอจ�าหนาย จะมการตดล�าไมไผไดประมาณครบรอบปท 5 หลงการปลก โดยใชขวาน

หรอเสยมกระทง (เสยมตดล�าไผ) ตดไมไผรวกทมอาย 2-3 ป ออกจ�าหนายในชวงเดอนมถนายนถงเดอนกรกฎาคม

และจะไมมการตดล�าไผเมอไผเรมออกหนอในฤดตอไป

ตารางท 1 การดแลรกษาการปลกไผรวกเพอผลตล�าไผ

กจกรรมชวงเวลา (เดอน)


ตดสางลำา/แตงกอ + +

กำาจดวชพช + + + +

การใสป ย + +

ตดลำาขาย + +


ผลตอบแทนจากการปลกไผรวกเพอการคา

ตารางท 2 อตราการลงทน ผลตอบแทนตอไรจากการปลกไผรวก ระยะปลก 4 x 4 เมตร จ�านวน 100 กอ/ไร

ปท

การลงทน (บาท)รวมตนทน

(บาท)

ผลตอบแทนจากการขายลำาไม

(บาท)

กำาไรสทธ (บาท)คาพนธ

คาเตรยมหลมและ

ป ยอนทรยกำาจดวชพช

การแตงกอ/

ตดไมการใหนำา

ปท 1 2,500 1,000 700 - 500 4,700 - - 4,700

ปท 2 - - 700 200 - 900 - - 5,600

ปท 3 - - 350 200 - 550 - - 6,150

ปท 4 2 เลมๆ ละ 7

บาท/กอ 1,400- 5,300

ปท 5- 500 350 200 - 1,050

4 เลมๆ ละ 8

บาท/กอ 3,200- 3,150

ปท 6- 500 350 200 - 1,050

5 เลมๆ ละ 10

บาท/กอ 5,000800

ปท 7

เปนตน

ไป

- 500 350 200 - 1,050 5,000มกำาไรปละ

3,950 บาท

หมายเหต 1. คาพนธ 100 ตนๆ ละ 25 บาท

2. คาขดหลมพรอมคลกปยคอก 2 กก. เทากบ 10 บาท/หลม

3. คาก�าจดวชพช ครงละ 350 บาท/ไร

4. เมอมการใหน�าในฤดแลงปแรก จะสามารถตดไมขายไดครงแรกเมอครบปท 4

5. การใหปยคอก ปเวนปๆ ละ 1,000 บาท เฉลยตนทนปละ 500 บาท

6. ถาไมคดตนทนคาแรงเกษตรกรเองจะมก�าไรสทธปละ 4,500 บาทเปนอยางต�าในปท 7 เปนตนไป

7. ไผรวกเมอโตเตมท ขายเหมาเฉลยล�าละ 10 บาท โดยผซอตดเอง ถาเกษตรกรตดให ขายเมตรละ

1 บาท โดยไผรวกยาวไดเตมท 14 เมตร สวนใหญ 12 – 13 เมตร

8. พนทปลกไผรวก ควรเปนเขตทสามารถรวบรวมผลผลตใหรถบรรทกสบลอได


การจดการไผเลยงในระบบวนเกษตร

กรณสวนลงโชค อ�าเภอวงน�าเขยว จงหวดนครราชสมา

โชคด ปรโลกานนท18

วกฤตการณปาไผ: จดเรมตนไปสการอนรกษ

การประกาศผนปาเขาใหญเปนอทยานแหงชาตแหงแรกของประเทศไทย ในป พ.ศ. 2505 เปนการจด

ประกายเรมตนแนวคดงานอนรกษทรพยากรธรรมชาตปาไม ทก�าหนดโดยใชกฎหมายควบคมปองกนพนททาง

ธรรมชาต โดยความพยายามผลกดนของ คณหมอบญสง เลขะกล ในยคนนท�าใหผนปาธรรมชาตปาดบชน ปาดบแลง

ปาเบญจพรรณ พชพรรณไม และสตวปา ไดรบการปกปกดแลก�ากบภายใตนโยบายของรฐ สงผลใหกลมไมไผปาใน

เขตอทยานแหงชาตเขาใหญรอดจากการท�าลาย แตพนทปานอกเขตอนรกษ ทมสถานภาพทางกฎหมายเปนปาสงวน

แหงชาตตามพระราชบญญตปาสงวนแหงชาต ป พ.ศ. 2507 สวนใหญไมไดรบการปกปอง ดแลอยางทวถง ขณะท

ปาไมทยง อดมสมบรณหลายแหงในขณะนนถกรฐน�ามาใหท�าสมปทานไมกบบรษทเอกชน โดยองคการอตสาหกรรม

ปาไม (ออป.) ท�าใหทรพยากรปาไมลดจ�านวนลงจ�านวนมากจากการตดฟน โดยเชอวาในขณะนนเรายงขาดความร ความ

เขาใจในเรองการอนรกษทรพยากรธรรมชาต ไมไดตระหนกถงผลกระทบระยะยาว ปาไม ถอเปนตนทนทาง

ธรรมชาต ซงชวยรกษาสมดลทางระบบนเวศทางธรรมชาต ขณะทกระแสการพฒนาทางเศรษฐกจทมงสงเสรมการ

ผลตพชเชงเดยว เชน ปอ ออย มนส�าปะหลง เปนตวเรงใหชมชน ชาวบานเขามาบกเบกทดนเปดปาใหม มการ

เขามาหกลางถางพงตามภาษาชาวบาน มเพยงขวาน มด ไมขดไฟ กสามารถจบจองทดนท�ากนได ปาไมในเขต

ปาสงวนแหงชาตรอบพนทปาเขาใหญ สวนใหญ ถกเผาท�าลาย เพอจบจองทดนท�าการเกษตรมาอยางตอเนอง

ไมทมคณคาทางเนอไม ถกสมปทานไมเขาโรงเลอย และ ท�าหมอนรางรถไฟ แผนพฒนาประเทศในอดตมงเนนผล

ประโยชนทางตรงจากเนอไม สรางรายไดเปนภาษอากรเขารฐเพยงไมกบาท แตเราตองสญเสยปาธรรมชาตทสมบรณ

โดยขาดความรและความเขาใจ ซงตองยอมรบวาเราขาดความรทางการอนรกษธรรมชาต

ปาไผทกระจายอยในผนปารอบนอกแนวเขตอทยานแหงชาตเขาใหญ ในเขตอ.ปากชอง อ.ปกธงชย

อ.วงน�าเขยว ลดจ�านวนลงอยางตอเนอง ตามแนวล�าน�าหวยล�าพระเพลงเคยมไมไผปา กไดถกท�าลายไปดวย

ชาวบานแถบอ.ปกธงชย เลาเรองราวของหวยล�าพระเพลงวา เมอกอนตลอดแนวล�าหวยมแนวไผปาขนจ�านวนมาก

จนถงฤดแลงมการจดไฟเผาปาตามแนวล�าหวยลกเปนไฟไหมปาอยนานหลายวน จนเรยก กนเปนทมาของชอหวย

ล�าพระเพลง ซงทอดแนวจากพนทปาเขาใหญเขตตดตอกบปาเขาแผงมาในพนทปาสงวนแหงชาตปาเขาภหลวง

(ประกาศ พ.ศ. 2516) เปนผนปาตนก�าเนดของลมน�าล�าพระเพลง ล�าน�าสาขาหนงของแมน�ามน มการลดลงของ

พนทปาไมไผ และชนดพนธไมไผปาในธรรมชาต

พนทปาไม และไมไผปานอกพนทธรรมชาตในเขตตนน�าล�าพระเพลง ลดลงอยางตอเนองจากความเปลยนแปลง

พนทและการใชประโยชนจากทดน เพอปลกพชไรเชงเดยว ไมไผปาทเหลออยไมมาก กระจาย พนธอยในพนทภเขาสง ใน

หบเขา และตามแนวล�าหวย ซงชวยเปนแหลงอาหารของคนและสตวปา โดยเฉพาะชางปา และไผมบทบาทตอวถความ

18 มลนธเกษตรเพอการพงตนเองและสงแวดลอมทองถน อ.วงน�าเขยว จ.นครราชสมา


เปนอยชาวบานน�ามาจกสาน เครองใชไมสอย สรางรายได และ

มมลคาทางเศรษฐกจ ชาวบานในอดตพงพาปาเปนแหลง

อาหาร เกบหาของปา เหด หนอไมไผ แปรรปเปนหนอไมสม

หนอไมดอง ไมไผเปนพชสารพดประโยชน โดยเฉพาะพนท

ปาไผบรเวณเขาสลดไดเขตอ�าเภอวงน�าเขยว ยงมพนทปาไผ

เหลออยจ�านวนหนงทยงมสภาพเปนแหลงพงพาของชมชน

รอบปา เชนไผพงหม ไผพอก ไผปลองหางเลก ไผปลองหาง

ใหญ ผากระเสยน ชาวบานเกบหาหนอไมไผปา เพอสราง ราย

ไดเลยงชวตครอบครว หนอไมไผปาราคากวาสบบาทตอ

กโลกรม สรางรายไดปละหลายหมนบาทในชวงฤดฝนภาพท 14 ไผนำาเตา

ไมไผเปนพนธกรรมพชทอยในวถทองถนไทยมาตงแตเกด เมอพนทปาไผลดพนทลง เราตองสญเสย

พนธกรรมไมไผในทองถน เมอปาหมด ไมใชสอย ยาสมนไพร แหลงอาหารจากธรรมชาตลดลง สตวปาถกลาเปน

อาหาร ลาเอาเขา เอางา สตวปาหลายชนดลดจ�านวนลง และอยในสถานะใกลสญพนธ เนองจาก ไมมถนทอยอาศย

แหลงอาหาร แหลงน�า เมอระบบนเวศปาดงเดมถกท�าลาย ผลกระทบทางธรรมชาตจงตดตามมา

การลดลงของไมไผปาในปจจบนสงผลตอชมชนรอบปา และการใชสอยดานตางๆ สถานการณไมไผใน

ธรรมชาตเชอวามไมพอเพยงตอการใชในประเทศ การฟนฟพนทและการจดการแปลงเกษตรใหมไมไผไวเปนไม

ใชสอย ไวกนหนอ ถอเปนทางออกหนงในการลดการพงพาไมไผจากปา ซงทผานมามการใชอยางขาดความตระหนก

ถงความยงยนของปาไผในธรรมชาตโดยไมมการควบคม หรอหาแนวทางสงเสรมใหปลกไมไผ เพอสรางหลก

ประกนรายไดใหครอบครวสรางความมนคงทางอาหาร มไมไผพอเพยงส�าหรบใชสอย แตในสถานการณขณะนยง

พบวาพนทภาคอสานไมไผทเคยมปลกไวตามหวไรปลายนา ลดจ�านวนลงจากการไถกอไผทง เพราะมองไมเหนคณคา

ทางเศรษฐกจ มบางพนทโดยเฉพาะพนท ปาบง ปาทามมพนธกรรมไผปาขนปะปนกบระบบปาทาม แตมการไถเปด

พนทท�าเกษตรเชงเดยวเชนยางพารา ยคาลปตส

ปจจบนเราเรมหนมาตระหนกร และตองรวมก�าหนดการอนรกษในสถานการณใหมภายใตสภาวะวกฤต

โลกรอน การขาดแคลนอาหาร เกดกระแสความไมมนคงทางอาหาร ผลผลตการเกษตรตกต�า สารพษปนเปอน

มลพษทางอากาศ ฝนแลง น�าทวม หนสนภาคเกษตร กลาวไดวาเปนวงจรซ�าซาก ซงตอกย�าความผดพลาดทหนวย

งานผเกยวของตองน�าพามาทบทวนบทเรยน เพอกาวไปเผชญกบอนาคต ซงเราจ�าเปนตองมแนวค�าตอบให

ลกหลานไดกาวผานวกฤต

การจดการไผนอกพนทธรรมชาต…อกหนงทางออกสความยงยน

สวนลงโชค อ�าเภอวงน�าเขยว จงหวดนครราชสมา ปจจบนปลกไผเลยงกวา 2,000 กอ กระจายอยในสวน

ระบบวนเกษตรตามแนวทางพงพาตนเองของ นายโชคด ปรโลกานนท เกษตรกรวฒปรญญาตร เมอป พ.ศ. 2525

ผเขามาเรยนรวถเกษตร เรยนผดเรยนถกดวยตนเอง และก�าหนดทางเดนชวตตนเองเปนเกษตรกร โดยปฎเสธการ

สอบเขารบราชการในเวลานน


ลงโชคด ปรโลกานนท ปรบเปลยนรปแบบจากพนทปลกพชเชงเดยว ซงเคยเปนไรขาวโพดมากอน กวา

2 ทศวรรษ ภายใตฐานคด “การเรยนรจากคน รจากสวน” จนในปจจบนพนทสวนกวา 100 ไร ปลกตนไมกวา

500 ชนด ปลกปะปนในระบบเกษตรกรรมยงยน โดยอาศยการเรยนรของตนเอง และไดรบโอกาสในการท�างาน

น�าการเรยนรจากการศกษาดงาน การแลกเปลยนเรยนร และลองผดลองถก หลอหลอมตนเอง คนหาแรงบนดาลใจ

เกดแนวคดและการออกไปแลกเปลยนเรยนรกบผรปราชญชาวบาน โดยเฉพาะ แนวทางวนเกษตรไดเรยนรจากผใหญ

วบลย เขมเฉลม ครชวตตนแบบผน�าวถวนเกษตรมาปรบเปลยนชวตตนเองใหมกน มอย มใชเพยงพอ และแบงปน

ลงโชคดไดน�าฐานแนวคดทส�าคญปรบใชและก�ากบวธการท�างานควบคไปกบการอนรกษปาและฟนฟปาในทองถน

อ�าเภอวงน�าเขยวจนประสบความส�าเรจ สามารถพฒนาพนทเปนแหลงเรยนรของเกษตรกร เปนศนยการเรยนรศกษา

ดงานทมคนมาเรยนรแลกเปลยนอยางตอเนองในสวนทรมรนปกคลมดวยแมกไมนานาชนดในสวนระบบวนเกษตร

ทมไมไผหลายชนดพนธใหไดมาเรยนร

สบสานภมปญญา... แนวคดการปลกไผเลยงของสวนลงโชค

สวนไมไผของลงโชคด ปรโลกานนท เรมตนจากไมไผเลยง 2 กอ ของพออน ชางเกวยน ผเขามาบกเบก ปารน

แรกๆ ในยคทเขามาหกลางถางพง จบจองทดนในเขตปาดงพญาเยนแถบตนน�าล�าพระเพลง ซงตอมาตงเปนหมบาน

ในชวงป พ.ศ. 2508 พออน ชางเกวยน ปลกไมไผเลยงไวเปนไมใชสอย ปลกไมไผบานหรอไผสสกไวตามแนวคน

บอน�าเปนไมส�าหรบท�าตอกมดขาว และจกสานเครองมอ จบปลา สานไซ สมไก หวดนงขาว ท�าขาวหลาม และ

ยงชวยเปนการยดเกาะกนการพงทลายหนาดนได

การปลกไผทสวนลงโชค ถอวาเกดจากการสบสานภมปญญา สบสานแนวคดของพออน ชางเกวยน โดย

ลงโชคด ปรโลกานนท ไดขยายพนธไมไผเลยง ปลกเพมเตมในพนท และทดลองปลกในรปแบบตางๆ ตามความเหมาะ

สมในระบบสวนวนเกษตร คอปลกปะปนกบไมปา และทดลองน�าพนธไผมาปลกหลากหลายชนด เชน การปลกไผ

น�าเตา ซงเปนไผประดบสวยงามตามแนวสองขางถนน เปนตน

“ไมไผ” หลายชนด หลากประโยชน

สวนไผเลยงมสเขยว ท�าใหรสกเยนตา ใหความรมรนใหรวมเงา อกทงยงเพมออกซเจน รากชวยในการ

ยดดน ปองกนการชะลางหนาดน ใบไผทรวงหลนลงมาทบถมชวยกกเกบความชน และสดทายกยอยสลายกลาย

เปนปยอนทรย ท�าใหกอไผเปนแหลงทมจลนทรยทองถนทมประโยชน ในการท�าปยและน�าหมกชวภาพ ดนขยไผใชได

ดในการเพาะขยายกลาไม ซงทสวนลงโชคด ไดท�าการกวาดใบไผรวมกนเปนกองใหญ ผสมกบมลวว น�าหมก แกลบดบ

แกลบด�า ร�าขาว หมกทงไว ใหยอยสลาย จนกลายเปนปยหมกคณภาพด ส�าหรบใชในแปลงพชผก นาขาวและไม

ประดบในกระถางดน เพาะกลาดนปลกตนไม

ประโยชนของไผมมากมาย ไผแตละประเภทกใหประโยชนทแตกตางกนไป ดงเชน

1) ไมไผเลยง เปนชนดทมจ�านวนมากในสวนลงโชค นอกจากจะปลกไวใชสอยแลว จะใชหนอเปนอาหาร

กอไผเลยงทสวนลงโชคมการตดแตงกอใหมระบบแตกกอใหสวยงามดวยการใชเลอยตดแตงกอจากภายใน ตด

ไมทแกออกไปใช ล�าไผเลยงสามารถเปนไมตกแตงสวยงามไดเชนกน ล�าไมไผเลยงยงน�ามาหอหมมดเชอกตกแตง

เสาเหลกหรอเสาปน เพอใหเกดความสวยงามไดอกดวย จดท�าเปนขาตงบอรดแสดงนทรรศการ เปนหลกค�าตนไม


เปนหลกธง และเปนไมฟนหงตมอาหารยาสมนไพร และเผาเปนถานส�าหรบหงตมอาหาร ไมไผเลยง น�ามาสราง

บาน เปนรวกนหอง

2) ไมไผสสก หนอเปนอาหาร ล�าไมไผน�ามาท�าเปนเสา กระทอมเพงพก ผาเปนไมระแนงท�าโตะคว�าจาน

ไมออนหนงปท�าเปนตอกมดขาว กระบอกขาวหลาม ไมแกเจาะเปนล�าวางกระถางกลวยไมประดบ พนท ผาเปนไม

หลกปกกนลมเวลาปลกตนไม

3) ไผน�าเตา ปลกประดบสวยงาม แขนงกงตกแตงเปนทแขวนผาในหองน�า ไผน�าเตาตามความเชอเปน

ไมมงคล คนจงมกนยมปลกเปนไผประดบบรเวณ หรอล�าแกเผาเปนถานไมไผ

นอกเหนอจากไผทง 3 ชนดแลว ไผในสวนลงโชคยงมมากมายหลายชนด ท�าใหสวนไผของลงโชคมไผหลาย

ชนดทหลากประโยชน ซงชนดพนธไมไผทสวนลงโชคมประกอบไปดวย

ลำาดบ ชนด การใชประโยชน

1 ไผสทอง ปลกประดบ

2 ไผนำาเตา ปลกประดบ ตามแนวถนน

3 ไผบาน / สสก ทำาเครองจกสาน หนอเปนอาหาร ลำาทำาขาวหลาม

4 ไผนกเขา ทำาขาวหลาม ตอกมดขาว

5 ไผเพก ปลกประดบ ทำายา

6 ไผรวก ทำาหลกแปลงผก กนหนอ รว

7 ไผเลยง ดามจอบ ดามมด ตกแตงประดบ ทำาขาบอรด สรางบาน กนหนอ

8 ไผดำา ประดบ สวยงาม

9 ไผซางนวล ทำาเครองจกสาน

10 ไผญปน ประดบ

11 ไผเลยงกนหนอ กนหนอเปนอาหาร

12 ไผกมซง กนหนอเปนอาหาร

13 ไผตงหวาน กนหนอเปนอาหาร

14 ไผตงเขยว กนหนอเปนอาหาร

15 ไผขาวหลาม ทำาขาวหลาม

16 ไผตงดำา กนหนอเปนอาหาร

17 ไผเหลอง ปลกประดบ


นอกจากคณประโยชนของไผชนดตางๆ แลว ไมไผ ยงมคณสมบตพเศษทงดานความแขงแรงและ

ยดหยนทเหนอกวาวสดสงเคราะหหลายชนด ดงนนจงไดรบความนยมในการน�าไปท�าเครองมอเครองใชหลาย

ประเภท เชน ใชเปนนงรานกอสราง ท�าโตะ เตยง เกาอ บนได เปนตน รวมไปจนถงการจกสานเปน กระจาด กระดง

เขง ตะกรา ผลผลตจากไผทส�าคญอกอยางหนง คอ หนอไม ซงเปนอาหารส�าคญและเปนทนยมทานกนมากในเกอบ

ทกภาคของประเทศไทย อาหารทท�าจากหนอไม อาทเชน แกงหนอไม ซบหนอไม ตมจดหนอไม ดองเปนหนอไมสม

เกบไวเปนการถนอมอาหาร

ความหลากหลายของรปแบบการปลกไผ

1) การปลกเปนแปลง เปนการใชพนทดนเสอมสภาพใหเกดคณคาจากสภาพพนทเดม กอนทจะมการปลก

ไผ โครงสรางดนเดมเสยจากการปลกพชเชงเดยว การปลกไผเปนแปลงจงชวยในการรกษาโครงสรางของดน ดวยระบบ

รากของไผชวยยดเกาะหนาดน ลดชะลางหนาดนชวยฟนฟดน สวนลงโชคจงมการปลกไผเลยงเปนแปลง เชนแปลง

ไผเลยง ไผเลยงใชล�า โดยก�าหนดระยะหางของกอตามความเหมาะสมอาจจะเปน 3 ถง 4 เมตร การปลกไผเลยง

เปนแปลงทสวนลงโชค ระยะหางระหวางกอยงสามารถน�าพนทมาใชประโยชนเปนทพกกางเตนททมบรรยากาศ

รมรนในปาไผไดอกดวย

2) การปลกสลบไมปา การปลกไผเลยงสลบไมปา เปนการมองถงการสรางระบบนเวศทหลากหลาย พบวา

ไผเลยง เตบโตไดด ในพนทสวนลงโชคมการปลกสลบปนกบการปลกไมปา เชน ไผกบไมแดง สะตอ มะขามปอม มะกอก

ปามะกอกน�า และนอกจากนยงมพชกลมไมประดบใบ เชน จงจน รวมอยในพนทใกลกน

3) การปลกตามแนวถนน การปลกไผน�าเตาตามแนวถนน เปนการจดการพนทใหมไผเปนแนวกนแดด

และกนลมไดและนอกจากนยงเพอประดบสวยงาม จะสงเกตพบวาไผน�าเตาทปลกตามแนวถนนเตบโตไดดกวา

บรเวณทหางไกลเสนทาง

4) การปลกรมขอบบอน�า การปลกไผรมขอบบอสวนลงโชค ปลกไผเลยงตามแนวขอบบอเปนระยะ เพอ

เปนแนวกนดน โดยอาศยการยดเกาะของรากไผ และชวยปองกนน�าชะลางดนลงบอท�าใหบอตนได

5) การปลกรมล�าธาร ในพนทสวนลงโชค มแนวล�าธารทไหลมารวมกนของปรมาณน�าจ�านวนมากในฤดฝน

แนวกอไผจะชวยชะลอการไหลของน�า ลดแรงปะทะ ซงจะท�าใหตลงรมน�าพง โดยอาศยแนวไผสสก ไผนกเขา

ไผเลยงไผรวก ไผสสกจะปลกตามแนวรมคลองกนตลงพงและเปนแนวกนลม

ภาพท 15 ไผกมซง ภาพท 16 ไผญปน ภาพท 17 ไผดำา


บทสรป

วถเกษตรในอดตผกพนอยกบการพงพาตนเอง พงพงกนเองของคนในชมชน เรยนรจากการลงมอท�า เกด

ภมปญญา อาศยธรรมชาตในการเลยงชพ ไมไผถอไดวามบทบาทในวถชวตตงแตการเกด เดกเกดใหมหมอต�าแยใช

ไมไผทคมสะอาดตดสายสะดอ และเมอมคนเสยชวตกมไมไผหาบหามไปสงสความสงบสข ไผเกยวของกบวถความ

เปนอยของคนเราตงแตเกดจนตาย “ไผ” จงถอเปนพนธไมสารพดประโยชน ไมตางไปจากกลวย เพราะทกๆสวนสามารถ

น�ามาใชประโยชนไดทงสน หนอ สามารถมาท�าอาหารไดหลากหลายชนดจนเปนทนยมของคนจ�านวนมาก ล�าตน

สามารถน�าไปดดแปลงใหกลายเปนผลตภณฑ เครองใช หรอ แมแตกระทงบานได จงท�าใหไผเปนทนยมเปนอยาง

มาก หากยอนไปในอดตไผทอยตามปาธรรมชาต มระบบการจดการดวยตวของมนเอง กคงจะเพยงพอตอความ

ตองการของมนษย แตส�าหรบในปจจบนสภาพแวดลอมทางธรรมชาตเสอมโทรมลง ไมวาจะดวยน�ามอของมนษย

หรอการเปลยนแปลงทางธรรมชาต สภาพภมอากาศ ท�าใหไผมจ�านวนลดลง ซงสวนทางกบจ�านวนประชากรทเพมมาก

ขน ท�าใหไผเปนทตองการมากขนดวย ไผทขนอยตามธรรมชาตเรมไมเพยงพอ การปลกไผบนพนฐานการจดการ

ทมระบบ จงเปนอกทางออกหนงทจะชวยสรางความสมดลระหวางจ�านวนไผกบจ�านวนประชากร อกทงยงม

ผลพลอยไดจากประโยชนทางดานเศรษฐกจอกดวย การท�าสวนไผ จงเปนอกทางเลอกหนงทชวยอนรกษทรพยากร

ไผใหเกดความยงยน ทงนตองอาศยนโยบายทจะชวยเปนแรงผลกดนใหการจดการไผนอกปาพนทธรรมชาต นเกดขน

อยางเปนรปธรรม และกอใหเกดประโยชนตอความสมบรณของทรพยากรธรรมชาตในประเทศมากทสด


สวนไผนพรตน การจดการไผนอกพนทปาธรรมชาต จงหวดนาน

เชาวรตน อมอาย19

กวาจะมาเปนสวนไผ นพรตน จงหวดนาน

นาน ถอเปนจงหวดทตงอยบรเวณตนน�า พนทสวนใหญในปจจบนกลายเปนพนทภเขาหวโลน เนองจาก ปา

ไผธรรมชาตถกท�าลายและเกดภยพบตบอยครง จนสงผลกระทบตอวถชวตของชาวนานเปนอยางมากรวมทงพน

ทอนๆ ในหลายจงหวดทแมน�านานไหลผาน พนทปลกไผในจงหวดนานมทงหมดประมาณ 5,000 ไร โดยมการ

ปลกกนมากในอ�าเภอทาวงผา ชนดทนยมปลกมากในพนทกคอ ไผรวกด�า

กวาจะมาเปนสวนไผนพรตน จากอาชพขาราชการคร เชาวรตน อมอาย “เหนรถบรรทกสบลอบรรทก ไมไผ

เตมคนรถ เกดความสนใจทจะปลกไผรวกด�าเปนอาชพเสรม” จงไดพลกบทบาทน�าเอาเวลาทเหลอของชวตสราง

ประโยชนใหสงคม โดยการปลกไผเปนตวอยางใหชาวบาน ตงแตป พ.ศ. 2545 ตามสโลแกน “ลองท�าด ครท�าได

ปลกไผแกจน” และจากจดเรมตนของแนวคดและวตถประสงคของการจดการไผ คอ 1) การเรยนรจากธรรมชาต

ไผเปนพชสารพดประโยชน ทนแลง 2) ปลกงาย ดแลรกษางาย ใหผลตอบแทนเรว 3) ปลกไผใหเปนบ�านาญ

ของชวต (เงนทงนน) 4) มตลาดรองรบ (มผสนใจมาเรยนรอยางตอเนอง) และ 5) ตองการปลดหนสน อยแบบพอ

เพยง นนคอ จากรายไดเสรมกลายเปนรายไดหลกของครอบครว คนในครอบครวมสวนรวมท�ากจกรรมในสวนไผ

และการปลกไผยงเปนมตรกบสงแวดลอม ซงเดมทนนการปลกไผในพนทจะมเฉพาะตามหวไรปลายนา แตหลงจาก

สวนไผนพรตนมชอเสยงเกษตรกรจงเรมสนใจปลกไผในแปลงมากขน ท�าใหในปจจบนมการปลกไผรวกในพนท

ประมาณ 100 ไร

ดวยคณสมบตเดนของไผรวก จงหวดนาน คอ ล�ายาว มความแกรง ทนแลง ปลกงาย ปลกครงเดยวแตสามารถ

เกบเกยวผลประโยชนไปจนชวลกชวหลาน จงไดมการน�าไผชนดนมาปลกในสวนไผนพรตน ไผทปลกในสวนทงหมด

3 ชนด ไดแก ไผรวกด�า เปนไผทสรางรายไดหลก ไผซางหมนและไผขาวหลาม (พนทปลกตอไป) ปลกไวเพอศกษา

และหาโอกาสขาย

แมประโยชนของไผมความเกยวของกบวถชวตจากอดตถงปจจบนตงแตเกดจนถงตาย อนรกษดน น�า ปา

เครองใชในครวเรอน หนอออนใชเปนอาหาร ตงแตรากจนถงยอดไผมทงมลคาและคณคา เปนพชบงลมไดด สามารถ

ปลกทดแทนพชไรเชงเดยวบนพนทสงไดด แตการปลกไผในพนทกยงมปญหา คอ 1) นานเปนแหลงปลกไผแหลง

ใหญแหงหนงในประเทศไทย แตอยหางไกลจากตลาดรบซอไมไผ 2) มลคาการขนสงสง ราคาจ�าหนายไผจงไมเปน

ทพงพอใจผปลกเทาใดนก และ 3) การขบเคลอนยทธศาสตร “การปลกไผ” ในเชงเศรษฐกจของนาน ยงมการ

สนบสนนจากภาครฐนอยมากเมอเปรยบเทยบกบพชอน เชน ยางพารา

19 เกษตรกรและบคคลทวไป


ระบบและรปแบบการจดการไผเพอใชประโยชน

สวนไผนพรตน ไดยดหลกการบรหารจดการในการปลกไผ คอ การใชแผนดนใหมคา ใชเวลาใหเปนประโยชน

ลดละเลกอบายมข ใชแรงงานในครอบครว ยดหยน มน�าใจ ใจกวาง พงตนเอง ขยนหา ประหยดจาย ยนดถายทอด

ความรแกผมาศกษาดงานดวยความเตมใจ ภายใตกลยทธประยกตองคความรจากการเรยนรดวยตนเอง ลองผด

ลองถก “ลองท�าด ครท�าได ปลกไผแกจน” สอบถามเพอนบานทมประสบการณ เรยนรจากนกวชาการเกษตรจาก

ศนยสงเสรมและพฒนาอาชพการเกษตรจงหวดนาน แลกเปลยนความรจากผทมาเยยมชมและศกษาดงาน และ

ผรทมาเยยมชมและใหก�าลงใจ

โดยรปแบบด�าเนนการในการปลกไผในสวน มดงน

1. เปนการปลกไผในแปลงในพนทผนใหญ

2. ปลกเปนแถวเปนแนวอยางมระเบยบสวยงาม

3. ภายในแปลงมถนนตดผานรถยนตรถบรรทกสามารถเขาไปจอดรบไมไผขนรถไดอยางสะดวก

4. มสถานทส�าหรบการแลกเปลยนเรยนร

5. ปลกไผชนดอนเพอการศกษาควบคไปดวยกน

6. เพาะพนธเหงาไผช�าถงเพอการจ�าหนายและขยายผล

ณ วนน สวนไผนพรตน เนอทกวา 50 ไร ไดสรางรายไดใหกบครอบครวเดอนละกวา 30,000 บาท อกทงเปน

แหลงเรยนรและแหลงทองเทยวเชงเกษตร ทมผสนใจเขาไปศกษาดงานอยางตอเนอง มเกษตรกรปลกไผเพมขนปละ

หลายรอยไร ไดรบคดเลอกจากกระทรวงเกษตรและสหกรณใหเปน “Smart Farmer” ตนแบบดานไผรวกของ

จงหวดนาน และครเชาว เองกลายเปนวทยากรผถายทอดเรองไผรวกและเปนตวอยางทางเลอกของเกษตรกรใน

จงหวดนานอกดวย

กาวตอไปของความยงยน จากบทเรยนการจดการไผ

1. เรมตนทตนเองดวยความตงใจจรง และเรยนรจากการปฏบต

2. การบกรกท�าลายไผในผนปาธรรมชาตเพอปลกขาวโพดเลยงสตว

3. ภยพบตเกดครงแลวครงเลา แตส�านกของ “คน” ขาดหายไป

4. ไผในธรรมชาตหมดไป “ตอง” ปลกไผทดแทนวนน จงจะมไผในวนหนา

5. ไผพชทางเลอกทลงทนต�าทสด และลงทนเพยงครงเดยว

6. ไผ คอความมนคงดานอาหาร


กลาวคอ ตราบใดท “ระบบทนนยม” ยงคงอยการบกรกท�าลายไผในธรรมชาตกยงคงด�าเนนตอไป การ

สรางกระบวนการมสวนรวมในการอนรกษผนปา การสรางแรงจงใจในการปลกไผ มงเนนการประชาสมพนธ ความ

จรงใจของภาครฐทจะหนนเสรมดานงบประมาณ และยทธศาสตรการขบเคลอนเรอง “ไผ” เขาสวาระของจงหวด

ความเชอมโยงของการจดการไผกบมตการจดการทรพยากรธรรมชาตในทองถน

1. จงหวดนานไดก�าหนดยทธศาสตรขบเคลอนการปลกไผ จ�านวน 1,000,000 กอ (เนอทประมาณ 1 หมนไร)

โดยมการจดสรรงบประมาณสนบสนนซอตนพนธแจกเกษตรกร มการจดตงกลมเกษตรกรผปลกไผในรปสหกรณ

การอ�านวยความสะดวกในเรองการจดอบรมใหความรแกเกษตรกรผสนใจปลกไผจากหนวยงานทเกยวของ เชน

ศนยสงเสรมและพฒนาอาชพการเกษตร จงหวดนาน

2. เลยงมาในสวนไผ ลดคาใชจายการก�าจดวชพช

บทสรป

ความส�าเรจทเกดขนไมไดเกดขนชวขามคนตองอาศย ความขยน อดทนสง และความตงใจจรง จงท�าให

เกด “สวนไผนพรตน” ในวนน หากในอนาคตขางหนาชาวจงหวดนานจะหนมาปลกไผกจะชวยใหวถชวตความเปน

อยดขนได และหากความตองการของคนปลกไผ คอ รายไดทเพยงพอตอการเลยงดครอบครว ดงนนจงมขอเสนอ

ตอหนวยงานทเกยวของเพอเปนแนวทางการแกปญหาและอปสรรค ดงน

1. จดงบประมาณสนบสนนเกษตรกรผปลกไผทกพนทอยางยตธรรม

2. สรางแรงจงใจใหแกผสนใจจะปลกไผ เชน การยกระดบราคาสนคาไมไผใหสงขนกวาทเปนอยในปจจบน

3. เผยแพรผลงานเกษตรกรทประสบผลส�าเรจเกยวกบไผใหเปนทรจกแกคนทวไป ทางสอสงพมพและทาง

โทรทศน

4. ทางราชการและทองถนควรใหความสนใจและพฒนาเสนทางคมนาคมการเกษตรใหใชสะดวกมากขน


การจดการกลมวสาหกจไผรวกแดง ชมชนบานบว จงหวดพะเยา

บาล บญก�า20

ไผรวกตาแดง” เศรษฐกจชมชนบานบว

ชมชนบานบว หม 4 ต�าบลบานตน อ�าเภอเมอง จงหวดพะเยา ถอเปนหมบานเศรษฐกจพอเพยง “ตนแบบ”

มการจดการบรหารน�าบรเวณปาตนน�า ชาวบานในชมชนมอาชพหลกดานเกษตรกรรม ไดแก ท�านา ท�าสวน ปลก

หญา เลยงสตว นอกฤดท�านามการน�าไมไผทมเปนจ�านวนมากในชมชนมาจกสานเปนอาชพเสรม โดยการจกสาน

ผลตภณฑจากไมไผ ไดแก สานเขง และสมไก น�าออกจ�าหนายในลกษณะการรวมกลมเปนกลมจกสานเชน ซงชวย

สรางรายไดเสรมใหกบชาวบานบวเปนอยางด เพราะมตลาดรองรบทแนนอน ณ ปจจบนการจกสานจากไมไผก�าลง

กลายเปนอาชพหลกของคนในชมชน ซงในชวงระยะเวลา 9 เดอน หลงจากท�านาชาวบานสวนใหญจะหนมาประกอบ

อาชพจกสานเปนหลก

การปลกไผรวกในหมบานเกดขนมายาวนานตงแตสมยปยา ตายาย ปจจบนปาไผมเนอทกวา 500 ไร ท

อยในเขต สปก. 4-01 อดตการใชประโยชนจากไผของคนในชมชนมกจะน�ามาท�ารวบานและตากขาว แตในปจจบน

ไดมการน�าไมไผมาแปรรปทงสานเขงและท�าซมไก หากน�าล�าไผมาแปรรปเปนเขงจะมมลคาถง 90-100 บาทตอล�า

ซงไมไผ 1 ล�า สามารถน�ามาสานเขงเบอร 2 ไดถง 6 ใบ มมลคาใบละประมาณ 15 บาท โดยเฉลยรายไดตอครว

เรอนตอวนประมาณ 800 บาท นนคอชาวบานในชมชนมรายไดเสรมจากการจกสานเฉลยถง 5,000-7,000 บาท

ตอคนตอเดอน และจากการเกบขอมลรายไดจากการจกสานของ 180 ครวเรอน ในป พ.ศ. 2555 มเงนทนหมนเวยน

กวา 2,400,000 บาท ทเขาสชมชน

การปลกไผรวกแดง สการจดการกลมวสาหกจชมชน

เมอการท�าหตถกรรมจกสานเขงไมไผ สมไกออกจ�าหนายมท�ากนมากขน ท�าใหขายผลตภณฑทผลดขนขาย

ไมไดมากเทาทควร ดวยจดนเองคนในชมชนจงไดหนมารวมกนจดตงเปนกลมจกสานขน โดยผน�าหมบานเปนแกน

น�าในการจดตงกลมและออกจ�าหนายแพรหลายไปทวทงจงหวดและตางจงหวด ปจจบนตลาดสงสนคาจกสานของ

ชมชน มตงแตจงหวดในภาคเหนอ (สโขทย พษณโลก แพร นาน ล�าพ ล�าปาง พะเยา แมฮอน เชยงราย) ภาค

อสาน (นครราชสมา ) ภาคกลาง (ลพบร) ปจจบนขยายสตลาดตางประเทศ อาท พมา ลาว จน ทสงออกทางอ�าเภอ

เชยงแสน แมสาย และชองขเหลก

ทงนชมชนบานบวจะมการปลกไผทดแทนไมไผทน�ามาจกสานเขงและสมไกอยางตอเนอง ไผรวกตาแดงท

ปลกในพนทนน 1 ล�า จะออกหนอได 1-4 หนอ มขนาดล�าเทากบแกวน�า ไมไผทน�ามาจกสานเขงจะถกผาเปน

10-12 ซก ทงนชมชนจะไมน�าหนอไมมาบรโภค เพออนรกษไวเปนล�าไมไผน�ามาจกสาน ซงไดมการออกกฎระเบยบ

ของหมบานหากผใดฝาฝนเกบหนอจะตองเสยคาปรบ แตจะอนญาตใหมการบรโภคหนอไผไดเฉพาะไผซาง ไผไร และ

ไผบงเทานน นอกจากนชาวชมชนบานบวเองยงเชอวาการจกสานเขงและซมไก ถอเปนมรดกตกทอดจากปยาตา

ยายมายาวนาน แมมรดกนจะจบตองไมได ไมมการบนทกภมปญญาและวธการใชไวกตาม แตหากมการถายทอด

20 ชมชนบานบว จงหวดพะเยา


ดวยภมปญญาจากรนสรน ซงเยาวชนในหมบานสามารถสานเขงและซมไกไดทกคน และสามารถเปนวทยากร

ถายทอดความรเหลานนใหกบคนอนๆ ไดอกดวย นอกจากนในชวงวนหยดการจกสานยงท�าใหครอบครวอยพรอม

หนาพรอมตา สรางความสมพนธใกลชดในครอบครว ลกๆ ไดชวยงานพอแม

รปแบบการจดการไผรวกแดงเพอการใชประโยชนแบบเพมมลคาและสรางรายไดกบชมชน สรปไดดงน

1. การปลกเสรมอยางตอเนอง ปละไมต�ากวา 1,000 ตน

2. การน�าไผรวกแดงไปใชประโยชน จะเกดขนหลงจากกอไผมอาย 6 ป ซงสามารถใชไดตลอดไป และ

ถอวาไผชนดนมอายยน

3. หามน�าหนอไผรวกกน เพราะจะเอาล�าไวใช หากใครเกบหา เสยคาปรบ 500 บาทตอหนอ

4. การถายทอดทางภมปญญาในการใชประโยชนจากไผรวก ยงไมมฐานขอมล

กลมจกสานเขง สมไก มสมาชก จ�านวน 68 คน มคณะกรรมการบรหารกลม แบงเปน 3 ฝาย ประกอบดวย

1) กรรมการฝายอ�านวยการ 2) ฝายสนเชอ 3) ฝายตรวจสอบ โดยมการบรหารงานเพอใหความชวยเหลอซงกน

และกนโดยใหสมาชกทมอาชพจกสานเขง สมไก ชวยเหลอซงกนและกน และแกไขปญหาการขาดแคลนเงนทนโดย

การบรหารจดการกลมฯ เพอใหชาวบานรจกประหยด สะสมเกบเงนออม มเงนทนสนบสนนในการประกอบอาชพ

ใหสมาชกรวมน�าใจ รวมทนชวยเหลอซงกนและกน ใหกองทนการเงนของชาวบานเพอพงตนเอง สงเสรมสนเชอ

แกสมาชกในดานอาชพเสรม เพอไมใหชาวบานไมทงถนฐานไปท�างานนอกหมบาน และเปนภมปญญาของชาวบาน

เพอสบทอดใหคนรนหลงไดศกษาตอไป

จากการบรหารงานของคณะกรรมการไดขอรบงบประมาณสนบสนนจากองคการบรหารสวนต�าบลบานตน

เปนทนหมนเวยนในการรบซอเขงจากสมาชก เปนเงน 100,000 บาท ดานการบรหารจดการ คอ เงนทนทใชส�าหรบ

รบซอเขงของสมาชกในหมบาน โดยหกคาเขงเขากลมใบละ 0.50 บาท และสมาชกกลมไดมการออมทรพยเงนของ

กลมจกสานเขง คนละ 20 บาท ตอเดอน เงนทออมแตละเดอนและเงนเปอรเซนต ทหกคาเขงเขากลมนน ไดมการ

บรหารใหสมาชกในกลมกยมเงนเพอไปลงทนตอไป โดยคดอตราดอกเบยรอยละ 6 บาท ตอป ท�าใหการบรหารกลม

ออมทรพยของกลมจกสานเขงบานบวมเงนทนหมนเวยนภายในกลม ณ ปจจบนมเงนทนหมนเวยนในกลม 256,830

บาท โดยแบงเปน 1) เงนสนบสนนจาก (อบต) เงน 100,000 บาท 2) เงนออมสะสม (เดอนละ 20 บาท) 76,160

บาท และ 3) เงนเปอรเซนตทขายเขงหกเขากลมจกสานเขง 80,670 บาท


สรปสาระส�าคญจากการประชมแลกเปลยน: การจดการไผของทองถนนอกพนทปาธรรมชาต

1. การจดการล�า: วนเกษตร และสวนไผ

รปแบบแรก “ปลกในรปแบบวนเกษตร” ทมไผเปนองคประกอบ เพออนรกษดน น�า ชวยลดการกดเซาะ

พงทลายหนาดน กนหนอ ใชล�า และมงไวเปนหนงในไมสวสดการ โดยปลกหลากหลายชนดใหเหมาะสมตามนเวศ

กรณสวนลงโชค อ.วงน�าเขยว จ. นครราชสมา ปลกไผรอยละ 20 ของพนท ปลกไผสสกยดคนดน ไผเลยงใชล�าโดย

มการตดสางล�าจากดานในออกมาดานนอก เพอไปใชประโยชนในการกอสราง และจะไมขายล�าโดยตรง ก�าลงอย

ระหวางการ หาแนวทางแปรรปการเพมมลคาไผกวา 2,000 ล�าในปจจบน ใบใชเปนสวนผสมท�าปยอนทรย โดยผสม

กบปยคอก

รปแบบทสอง “ปลกเปนแปลงไผ” เชน กรณของสวนไผนพรตน อ.ทาวงผา จ.นาน ซงปลกไผรวกด�าเปน

แปลง เนอท 100 ไร เพอขายเปนรายไดมาตงแตป พ.ศ. 2545 โดยปลกเปนแถวเปนแนว มถนนเขาสะดวกเพอ

การขนสง และการดแลจดการ การปลกจะใชเหงา โดยมการสะสมและคดคณลกษณะไผทมคณภาพดในการขยาย

พนธ การตดจะตดล�าทแก มการสางกอล�าทตายออก เพอใหกอมความสมบรณ ลดวชพชในแปลงโดยการเลยงมา

ในพนท

2. การจดการแหลงพนธกรรมไผเพอการเรยนร

กลมคนเฒาคนแกไดสรางสวนรวบรวมไผเพอการขยายพนธกวา 30 ชนด ซงเปนสวนหนงของพพธภณฑ เลนไดม

การสงเสรมใหชมชนปลกไผตามหวไรปลายนา โดยใหเหมาะสมกบนเวศวทยาของไผแตละชนดดวย ไผบางชนดชอบ

ขนรมน�า เชน ไผไร ไผเฮยะ บางชนดขนไดทวไป เชน ไผรวก ไผซางหมน นอกจากนยงมกจกรรมถายทอดความ

รความเชอ วฒนธรรม ความประพฤตอนดงามผานการท�าของเลนจากไมไผ

พฒนากลมวสาหกจชมชนและจดการกองทนเพอสวสดการและดแลปา โดยมพนทปลกไผรวมกน ตดล�ามา

ผลตผลตภณฑทสอดคลองกบทกษะของชาวบาน เพอเพมมลคาของไผรวกมากกวาขายล�าโดยตรง เชน กลมบาน

หนองบว จ. พะเยา ผลตเขง สมไก โดยมการจดการกลมจกสานตงแตการจดการแหลงวตถดบ ผลตภณฑ และ

แบงปนผลประโยชน โดยในแตละปจะตองมการปลกไผเสรมปละไมต�ากวา 1,000 ตน

3. การพฒนาผลตภณฑ เพมมลคาไผ และการบรหารจดการกลม

การพฒนาผลตภณฑจากหนอนน พบวายงมการแปรรปหลก คอ การท�าหนอไมอดปบไวขายโดยม

โรงงานรบซอจากชมชน ในสวนของผลผลตล�า ปจจบนสวนใหญขายล�าแกผรบซอซงจะสงตอไปยงโรงงาน

อตสาหกรรม เพอการแปรรปโดยน�าไปแปรรปเปนไมเสยบลกชน ไมจมฟน มผประกอบการบางทพฒนาเปน

อตสาหกรรมเฟอรนเจอรมลคาสง วสดตกแตงบาน เชน ไมปาเก ไฟเบอรบอรด โคมไฟ เปนตน ในสวนการแปรรป

ผลตภณฑในทองถน นอกจากท�าใชในครวเรอนแลวยงพบวามการผลตเชงพาณชย โดยมการจดตงเปนกลมวสาหกจ

เชน การสานเขง สมไกของบานหนองบว จ.พะเยา กลมสานกวยของบานหวทง อ.เชยงดาว จ.เชยงใหม พบวามการ

พฒนากลมวสาหกจบางแตยงไมมาก เชน การพฒนาโรงงานระดบชมชน เชน จงหวดล�าปาง ทผลตตะเกยบ ทรอง

จาน เปนตน มการจดการระบบตลาดระดบหนง กลมหตกรรมจกสานพนสนคมทเนนผลผลตภณฑงานฝมอทม

มลคาสง และพฒนาระบบตลาดกลมเฉพาะกบลกคาประเทศญปน มการจดการแบบกลมประกอบการรวมกน ม

ปนผลก�าไรปลายป


สวนท 4 : ศกยภาพและโอกาสของไผ


โครงการสงเสรมและพฒนาผลตภณฑสงทอจากเสนใยไผแบบครบวงจร

ถาวร บญราศร21

ไผ...พชอดมดวยเสนใย

“ไผ” มความส�าคญตอเศรษฐกจชมชนทองถนมาอยางยาวนาน ปจจบนความตองการไผในทองตลาด เพอน�า

ไปใชประโยชนทางดานตางๆ มมากขนรวมทงเสนใย เนองจากไผเปนพชทเสนใย (Fiber) มลกษณะของเสนใยยาว ม

ความเปน รพรนมาก ท�าใหดดซบความชนไดด จงมความเหมาะสมตอการน�ามาพฒนาเปนผลตภณฑสงทอ ซง

จะเปนการกอใหเกดมลคาเพมตอผลตภณฑสงทอทใชเสนใยจากไผเปนวตถดบและเปนการใชประโยชนจากการน�า

ทรพยากรทองถน เปนตวขบเคลอนการพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ และยงเปนการเพมขดความสามารถในการ

แขงขนใหกบตลาดอตสาหกรรมสงทอ ดวยการพฒนาผลตภณฑ ใหมความแตกตางดวยนวตกรรมใหม

ดานเทคโนโลยการผลต พบวา ประเทศทมการผลตสงทอโดยใชเสนใยจากไผในเชงพาณชยแลว ไดแก จน ญปน

และประเทศแถบยโรป แตดวยมลคาทางเศรษฐกจของเครองนงหมเปนตลาดทมมลคามาก จงเปนโอกาสดทจะ

พฒนาผลตภณฑสงทอทใชเสนใยจากไผในประเทศไทยไปสภาคการผลตคอ อตสาหกรรมทงในภาคครวเรอนและ

อตสาหกรรมโรงงาน

ส�านกงานพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ (องคการมหาชน) มงเนนใหมการพฒนาการใชประโยชนทรพยากร

ชวภาพไปสเชงพาณชย ไดด�าเนนการโครงการสงเสรมและพฒนาผลตภณฑสงทอจากเสนใยไผแบบครบวงจร

โดยมอบหมายใหสถาบนคนควาและพฒนาผลตผลทางการเกษตรและอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

เปนผศกษา มวตถประสงค คอ 1) เพอสรางผลตภณฑนวตกรรมทใชไผเปนวตถดบตงตน โดยใชเทคโนโลยและการ

แปรรปในเชงอตสาหกรรม ใหเกดการสรางมลคาเพมและโอกาสทางการตลาดแกผลตภณฑสงทอทใชเสนใยจากไผ

และ 2) เพอจดท�าตนแบบ (Model) การพฒนาผลตภณฑ สงทอเสนใยจากไผแบบครบวงจร จากตนน�าถงปลายน�า

ภาพท 1 หวงโซการผลตเสนใยไผสดายส�าหรบอตสาหกรรมสงทอ

21 ส�านกงานพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ (BEDO)


1. การศกษาดานวตถดบไผ

1.1 พนทปลกหรอปรมาณวตถดบไผ จงหวดทมปาไผธรรมชาตมากทสดคอ จงหวดกาญจนบร และ

จงหวดทมการปลกไผเปนอตสาหกรรมมากทสดคอ จงหวดปราจนบร พนทปลกไผในประเทศไทยในเบองตนจาก

ขอมลรายงาน การใชประโยชนทดนของกรมพฒนาทดนป พ.ศ. 2552 พบวา มพนทปลกไผทวประเทศประมาณ

163,644 ไร

อยางไรกตามจากการเกบรวบรวมฐานขอมลพนทปลกและชนดไผทปลกของเกษตรกรผปลกไผ โดยสง

แบบสอบถามไปยงเกษตรกรผปลกไผในพนท ส.ป.ก. ทวประเทศ จ�านวน 300 ราย และเกษตรกรในฐานขอมล

เครอขายยทธศาสตรไผของ สพภ. อก 150 ราย ผลการรวบรวมขอมลจากการตอบแบบสอบถาม จ�านวน 293 ราย

พบวา มพนทปลกไผทงสน 2,053.8 ไร

• ภาคตะวนออก จ�านวน 636.3 ไร (จงหวดสระแกวปลกมากทสด 611.3 ไร)

• ภาคเหนอ จ�านวน 530.75 ไร (จงหวดนานปลกมากทสด 134.25 ไร)

• ภาคกลาง จ�านวน 478.0 ไร (จงหวดนครสวรรคปลกมากทสด 237.5 ไร)

• ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จ�านวน 363.75 ไร (จงหวดนครราชสมาปลกมากทสด 207.75 ไร)

• ภาคตะวนตก จ�านวน 45.0 ไร (จงหวดกาญจนบร ปลกมากทสด 24 ไร)

นอกจากนยงพบวา ชนดไผทมพนทปลกมากทสด ไดแก ไผกมซง ไผรวก ไผเลยง ไผรวกด�า ตามล�าดบ

1.2 ชนดไผทเหมาะสมกบอตสาหกรรมสงทอ การด�าเนนโครงการนเลอกไผ 2 สกล คอ ไผสกล Den-

drocalamus และ ไผสกล Bambusa ไดแก ไผซางหมน (Dendrocalamus sericeus) ไผตง (Dendrocalamus

asper) ซงเปนตวแทนของไผในสกล Dendrocalamus และ ไผบง (Bambusa nutans) ซงไผทเปนตวแทนของสกล

Bambusa ทจะน�ามาใชเปนวตถดบในการผลตเสนใยสงทอ ทง 3 ชนด เปนไผพนเมองของไทย การศกษาไดเพม

ชนดพนธตางถน ซงมการปลกอยางแพรหลายในเมองไทยอก 2 ชนด ไดแก ไผหมาจ หรอไผหวานอางขาง (Den-

drocalamus latiflorus) และไผกมซง (Bambusa beecheyama)

ผลวเคราะหองคประกอบทางเคมของวตถดบไผ พบวา ไผแตละชนดมองคประกอบทางเคมทแตกตางกน ไผบง

มปรมาณแอลฟาเซลลโลสสงทสด คอ รอยละ 53.26 และไผกมซงมปรมาณแอลฟาเซลลโลสต�าทสด คอ รอยละ

35.65 ซงปรมาณแอลฟาเซลลโลสในวตถดบสามารถน�าไปใชในการคาดการณปรมาณผลผลตเสนใยไผทจะเตรยม

ได หากวตถดบมปรมาณแอลฟาเซลลโลสสง ผลผลตเสนใยไผทจะไดกควรจะไดในปรมาณทสงเชนกน การทดลอง

น�าไผชนดตางๆ มาผลตเสนใยและวเคราะหคณสมบต พบวา ไผบงบาน ไผตง ไผซางหมน ไผกมซง และไผหวาน

อางขาง สามารถน�ามาผลตเปนเสนใยได แตไผซางหมนจะมเสนใยสนกวาไผชนดอนๆ จงไมคอยเหมาะในการน�า

มาใชเพอผลตสงทอ โดยสามารถเรยงล�าดบความเหมาะสมของชนดพนธทควรสงเสรมการปลกส�าหรบอตสาหกรรม

สงทอจากมากไปนอย คอ ไผบงบาน ไผตง ไผกมซง และไผหวานอางขาง ตามล�าดบ

1.3 ราคาวตถดบไผ ราคาของวตถดบไมไผทเหมาะสมส�าหรบอตสาหกรรมสงทอ (ไมรวมสวนขอ) เปน

น�าหนกสดควรมราคาเทากบ 2-3 บาทตอกโลกรม ขณะทราคาปจจบน ซงซอขายกนในลกษณะเปนล�าหรอคดโดย

น�าหนกเทากบ 1 บาทตอกโลกรม


1.4 ความตองการวตถดบ การใชเสนใยไผธรรมชาตในอตสาหกรรมสงทอของประเทศทมการผลตสง

ทอและผลตภณฑจากสงทอจากเสนใยธรรมชาตเพอการสงออก ซงคดเปนรอยละ 5 ของปรมาณการใชเสนใยฝาย

ของทงประเทศ พบวา มความตองการใชเสนใยไผธรรมชาตประมาณ 21,250 ตนตอป และเมอน�ากลบมาค�านวณ

เพอใหไดปรมาณวตถดบของไมไผทจะน�ามาผลตเสนใยตามผลการวจยของโครงการทจะไดผลผลตเสนใยธรรมชาต

โดยเฉลยคดเปนรอยละ 45 โดยน�าหนกของวตถดบไมไผ จากวธการระเบดโดยใชความดนไอน�าซงเปนวธทคด

เลอกในการน�ามาตอยอดเชงพาณชย เนองจากเปนวธทไมมการใชสารเคม และผลการวเคราะหประสทธภาพใน

การยบยงเชอแบคทเรยทท�าใหเกดกลน อยในระดบดเยยม เมอเทยบกบวธอนๆ ทคณสมบตดงกลาวถกท�าลาย

จากกระบวนการผลตเสนใยโดยใชสารเคม จงประมาณการความตองการใชวตถดบไผ ดงน วตถดบเพอผลต

เสนใยไผธรรมชาตเทากบ 70,833 ตนตอป (ไมรวมสวนขอและผวนอก) คดเปนพนทปลก 14,166.6 ไร

หรอประมาณ 15,000 ไรตอป (กรณทคดผลผลตไมไผในรปแบบทพรอมมาผลตเสนใย คอ ไมรวมสวนขอ

และผวนอก เทากบ 5 ตนตอไรตอป)

2. เทคโนโลยการผลตเสนใยไผ

2.1 วธการผลตเสนใย การผลตเสนใยไผ เพออตสาหกรรมสงทอมหลายวธ ไดแก วธทางกล คอ วธทบด

ไมไผใหเปนเยอไม เปนวธทเปนมตรกบสงแวดลอมทสดแตมตนทนสงทสด สวนวธทางเคมนนเปนวธทนยมมากทสด

และใชในอตสาหกรรมผลตเสนใยไผ คอ การผลตเสนใยวสคอสสเรยอนจากไผ เปนรเจนเนอรเรตเตด เซลลโลส

(regenerated – cellulose) แตกเปนวธทคกคามตอสขภาพของผปฏบตงานและท�าใหเกดมลพษกบสงแวดลอม

มากทสด

จากทปจจบนกระแสโลกก�าลงเปลยนแปลงไป โดยผบรโภคนยมผลตภณฑหรอสนคาทมกระบวนการผลตเปน

มตรกบสงแวดลอม ขณะเดยวกนตลาดเสอผาเสนใยจากธรรมชาตก�าลงเตบโตและผบรโภคนยมผลตภณฑท

ปลอดภยและเปนมตรกบสงแวดลอม ดงนนผผลตหลายรายจงเลอกใชวธการท�าเสนใยไมไผทไดรบการรบรองวา

ปลอดภยตอสงแวดลอม เชน วธไลโอเซลล (lyocell process) ซงจดเปนรเจนเนอรเรตเตดเซลลโลส (regenerated

– cellulose) เชนเดยวกบเสนใยวสคอสสเรยอน แตเปนกระบวนการทเปนมตรกบสงแวดลอมมากกวา เนองจาก

สารเคมทใชในกระบวนการผลตสามารถน�ากลบมาใชไดทงหมด นอกจากนยงมวธการผลตเสนใยทเปนมตรกบสง

แวดลอม โดยวธทใชสารเคมทปลอดภยกวาเดม เชน กระบวนการออรแกนโนโซป (organolsolv) ซงใชสารละลาย

ออรแกนนคในการผลตเสนใย เชน กรดอะซตก (acetic acid) สารละลายผสมระหวางเอทานอลกบน�า กระบวนการ

ระเบดดวยไอน�า เปนตน ดงตารางท 1 เปรยบเทยบวธการผลตเสนใยเมอพจารณาจากความเปนมตรกบสงแวดลอม

การผลตเสนใยไผธรรมชาต โครงการน จงเลอกผลตเสนใยไผ 3 วธ คอ กระบวนการออรแกนโนโซป

(organolsolv) โดย 1) ใชสารละลาย เชน กรดอะซตก (acetic acid) 2) ใชสารละลายผสมระหวางเอทานอล

กบน�า และ 3) กระบวนการระเบดดวยไอน�า

2.2 เทคโนโลยทเหมาะสม การศกษาเปรยบเทยบวธการและสมบตของเสนใยทไดจากทง 3 วธ พบวา การ

เตรยมเสนใยไผโดย “กระบวนการระเบดดวยไอน�า” เปนกระบวนการทปราศจากสารเคม กรณของการเตรยมเสนใย

ไผโดยกระบวนการตมนนยงจ�าเปนตองใชสารโซเดยมไฮดรอกไซดเลกนอย นอกเหนอจากสารละลายออรแกนนค


เพอชวยใหเสนใยไผสามารถแตกตวออกจากกนได สวนสมบตทางกายภาพของเสนใยไผทเตรยมจากเตรยมวตถดบ

ไผในลกษณะเปนไผเสนบางยาวทไดจากกระบวนการระเบดดวยไอน�าและกระบวนการตมนน พบวาเสนใยไผทได

จากกระบวนการระเบดดวยไอน�ามขนาดเสนใยทเลกกวา มความแขงแรงและความยาวของเสนใยมากกวาเสนใย

ไผทไดจากกระบวนการตม แสดงวาเสนใยไผทไดจากกระบวนการระเบดดวยไอน�ามคณสมบตของเสนใยทดกวา

เสนใยไผทไดจากกระบวนการตม

นอกจากนเสนใยไผทไดจากกระบวนการระเบดดวยไอน�ายงคงมประสทธภาพในการยบยงเชอแบคทเรย อยใน

เกณฑ ดเยยม สวนเสนใยไผทไดจากกระบวนการตมไมมประสทธภาพในการยบยงเชอแบคทเรย

ตารางท 1 เปรยบเทยบวธการผลตเสนใยไผ

กระบวนการผลต

เสนใยไผวตถดบ เสนใยทผลตได

สารเคมทใช

ในกระบวนการผลต

ความเปนมตร

กบสงแวดลอม

วธวสคอสสเรยอน เยอกระดาษจากไผเกรด

dissolving pulp ทม

ปรมาณแอลฟาเซลลโลส

สง

รเจนเนอรเรตเตด

เซลลโลส (regenerat-

ed-cellulose)

- สารละลายโซเดยม

ไฮดรอกไซด

- สารละลาย carbon

disulfide

- กรดกำามะถน

- สงกะสซลเฟต

x

วธไลโอเซลล เยอกระดาษจากไผเกรด

dissolving pulp ทม

ปรมาณแอลฟาเซลลโลส

สง

รเจนเนอรเรตเตด

เซลลโลส (regenerat-

ed-cellulose)

- N-methyl morphorine

- ไฮโดรเจนเปอรออกไซด

x

วธออรแกนโนโซป

(กรดอะซตก)

เนอไมไผ เสนใยธรรมชาต - กรดอะซตก

- นำา

x

วธออรแกนโนโซป

(เอทานอลกบนำา)

เนอไมไผ เสนใยธรรมชาต - เอทานอล

- นำา

x

วธระเบดดวยไอนำา เนอไมไผ เสนใยธรรมชาต - นำา x

2.3 การผลตเสนใยไผชนดตางๆ โดยกระบวนการระเบดดวยไอน�า

1) การเตรยมวตถดบไผ เตรยมชนไมไผทมขนาดประมาณ กวาง

1 ซม. ยาว 15 ซม. และหนา 0.3 ซม. ดงภาพท 2 ไปผานกระบวน การระเบด

ดวยไอน�า น�าเสนใยไผทไดไปผานเครองนวดหรอสาง (Roller Card) เสนใยท

ไดสนเกนไปทจะน�าไปใชในระบบการปนเสนดายแบบ OE อาจจะเนองมา

จากเสนใยไผทไดจากกระบวนการระเบดดวยไอน�า ผานการใชสภาวะทใช

ความดนและอณหภมสงเกนไป

2) การทดสอบสภาวะทเหมาะสม ชนไมไผทเตรยมไดแตละพนธจะ

ถกน�าไปทดสอบหาสภาวะทเหมาะสม ในการแตกเสนใย ซงปรากฏวาความดนและอณหภมทใชในการระเบดดวย

ภาพท 2 ตวอยางชนไมไผ


ไอน�า ส�าหรบการแตกเสนใยของตวอยางไผ แตละพนธจะใชสภาวะทความดนต�ากวา 19 kgf/cm2 และอณหภม

ต�ากวา 212 องศาเซลเซยส

3) เสนใยจากไผแตละชนด เสนใยไผทไดจากกระบวนการระเบดดวยไอน�า น�าไปผานเครองนวดเสนใย

(Roller Card) ไดเสนใยไผมความยาวเพยงพอทจะน�าไปผลตเสนดาย โดยเสนใยไผบงบานมความยาวเฉลยของ

เสนใยสงสดคอ 50 มลลเมตร รองลงมาคอไผตง ไผหวานอางขาง และไผกมซง โดยความยาวของเสนใยไผเทากบ

46, 35 และ 34 มลลเมตร ตามล�าดบ ทงนเสนใยไผซางหมนใหความยาวเสนใยเฉลยต�าทสดคอ 25 มลลเมตร

4) การวเคราะหองคประกอบทางเคมของเสนใย เสนใยไผทง 5 ชนด ทไดจากกระบวนการระเบดดวย

ไอน�าน�าไปวเคราะหองคประกอบทางเคมของเสนใย ผลปรากฏวาเสนใยไผทไดจากกระบวนการ ระเบดดวยไอน�า ม

ปรมาณสารแทรกทละลายไดในน�ารอน และเอทานอล ปรมาณเถา และปรมาณเฮมเซลลโลส ลดลงไปมาก เมอเทยบกบ

ไผวตถดบเนองจากสารเหลานถกก�าจดออกไปไดดในกระบวนการระเบดดวยไอน�า ท�าใหเสนใยไผทไดมปรมาณ

เซลลโลสสงขนและปรมาณลกนนลดลงเลกนอย และเสนใยไผทไดมการแตกตวออกจากกนในลกษณะของเสนใย

เดยวไดด แสดงขนตอนการผลตเสนใยไผดวยวธระเบดดวยไอน�า ดงภาพท 3

ภาพท 3 แผนภาพขนตอนการเตรยมเสนใยไผจากวตถดบลกษณะเปนชนไมไผ

ไผสกล Dendrocalamus ไผสกล Bambusa


3. การปนดายและทอผา

3.1 ขนตอนการปนดาย การเตรยมเสนดายจากเสนใยไผทไดจากการระเบดดวยไอน�า โดยใชระบบการ

ปนดายแบบ Garabo ใชเสนใยไผหวานอางขางทไดจากการระเบดดวยไอน�า มาเตรยมตวอยางเสนดายโดยใชระบบ

การปนดายแบบ Garabo โดยขนตอนการเตรยมและคณสมบตของเสนดายทเตรยมไดแสดงดงภาพท 4 และเมอ

น�าเสนดาย Garabo (ฝาย 80%, ไผ 20%) ทเตรยมไดไปทดสอบคณสมบตทางกายภาพ พบวาเสนดายทเตรยม

ขนนมความแขงแรงและขนาด ทสามารถน�าไปใชในขนตอนการทอผาโดยใชเครองจกรอตสาหกรรมหรอโดยใช

กทอมอได ดงภาพท 4

เสนใยไผหวานอางขางทผานเครอง Roller Card แลว

นำาไปปนเสนดายดวยเครองป นดายแบบ Garabo

เสนดาย (ฝาย 80%, ไผ 20%)

Fancy Yam

เครองควบเสนดาย (Doubling M/C)

Covering Yam (S-Twist)

Biding Yam (S-Twist)

คณสมบตของเสนดาย Garabo (ฝาย 80%, ไผ 20%)

ขนาดเสนดาย (Ne) 3.0

จำานวนเกลยวตอนว 8.2

แรงดงขาด (N) 9.79

การยดตวขณะขาด (%) 50.3

ผสมเสนใยไผกบเสนใยฝายในอตราสวน (20:80)

(Mixing room/Blow room)

Garabo Yarn (TPI=18TPM)

ภาพท 4 ขนตอนการเตรยมและคณสมบตของเสนดายจากเสนใยไผทเตรยมโดยการปนดายแบบ Garabo

3.2 การพฒนาผนผาทอจากเสนดายทผลตจากเสนใยไผธรรมชาต น�าเสนดาย Garabo ทเตรยมจาก

การผสมระหวางฝายและเสนใยไผ (ฝาย 80%, ไผ 20%) มาทอเปนผนผาใน 2 แหลงผลต คอ

1) โรงงานทอผา ของหางหนสวนจ�ากด ซนฮวหลการทอ (Soon Hue Lee Textile) ตงอยทแขวงทาย

บาน จงหวดสมทรปราการ ผสนบสนน คอ คณบณฑต และ คณสนสา พงศาโรจนวทย การทอผาโดยใชเครองจกร

โรงงานอตสาหกรรมและทอผาจ�านวน 2 โครงสราง คอ โครงสรางท 1 และโครงสรางท 2 ดงภาพท 5


โครงสรางท 1 โครงสรางท 2

ภาพท 5 ผนผาทอผาโดยเครองจกรโรงงานอตสาหกรรม

2) รานจนทรหอมผาทอมอ ซงเปนหนงในกลมทอผาบานชางเคง ตงอยทอ�าเภอฮอด จงหวดเชยงใหม

ผสนบสนน คอ คณพสมย ปดพรม การทอผาโดยใชกพนเมองและทอผาจ�านวน 1 โครงสราง คอ โครงสรางท 3

ดงภาพท 6

โครงสรางท 3

ภาพท 6 ผนผาทอผาโดยกพนเมอง

3.3 การทดสอบคณสมบตผาทอ น�าผนผาทอโครงสรางท 1 โครงสรางท 2 และโครงสรางท 3 มาท�าการ

ทดสอบสมบตทางกายภาพ ผลการทดสอบผนผาทอจากเสนดายทผลตจากเสนใยไผธรรมชาต ทงจากการทอดวย

เครองจกรโรงงานอตสาหกรรมและกทอพนเมองมคณสมบตทไดมาตรฐานทสามารถน�าไปใชประโยชนในทาง

อตสาหกรรมสงทอได ไมวาจะเปนเครองนงหมหรอเคหะสงทอ

ความเปนไปไดทางธรกจ

การวเคราะหผลการศกษาน อาศยแนวคดการวเคราะหหวงโซอปทาน (Supply Chain Management) การจดการ

ทางการตลาด (Market Management) และการวเคราะหทางการเงน (Financial Analysis) เปนหลก จงไดขอสรปดง

ตอไปน

1. การพฒนาสงทอจากการเสนใยธรรมชาตจากไผอยางครบวงจรมความเปนไปไดสงในดานตนทนทเหมาะ

สม โดยการเทยบเคยงกบสงทอทผลตจากเสนดายจากใยธรรมชาตลนน ซงราคาเสนดายลนนทใชในอตสาหกรรม

มราคาอยทประมาณ 300-400 บาทตอกโลกรม เมอทอเปนผนผาตกราคาขายอยทประมาณ 300 บาทตอหลา


(ลนน 100%) อยางไรกตามราคาขายผลตภณฑส�าเรจรปขนกบราคาตลาด ซงประกอบดวย การออกแบบ และการ

พฒนาตราสนคา เปนตน

2. การศกษาความเปนไปไดทางการเงนในเชงปรมาณหรอความคมคาในการลงทนโดยตรงของการผลตเสนดายจาก

เสนใยธรรมชาตจากไผ ไมสามารถท�าไดเนองจากยงไมมขอมลเพยงพอในดานตนทน การลงทนการผลตเสนใยไผจาก

กระบวนการระเบดดวยไอน�าและคณสมบตของสงทอจากเสนดายใยไผธรรมชาตน เพอเทยบเคยงกบมาตรฐาน

ของสงทอจากใยฝายทชดเจน ทงยงท�าใหไมสามารถระบความตองการของตลาดได ดงนนสงทท�าไดในขนตอนการ

ศกษาน คอการรวบรวมความเหนดานตนทนทเหมาะสมในเชงพาณชยของแตละกระบวนการในหวงโซอปทาน

3. ตนทนทเหมาะสมในเชงพาณชย ของแตละกระบวนการทมความเปนไปไดและยอมรบได

กระบวนการ: ตนทนทเหมาะสม

การปลกไผ (รวมคาขนสงเปนลาไผ) บาท/กโลกรม: 2-3 บาท/กโลกรม

การผลตเสนใยไผ: 300-400 บาท/กโลกรม

เสนดายผสม (ฝาย 80% และ ไผ 20%) ขนาด Ne 3: นอยกวา 450 บาท/กโลกรม

ดงนน ในกระบวนการผลตเสนใยไผ ดวยกระบวนการระเบดดวยไอน�าหรอวธการธรรมชาตอนๆ ควร

ควบคมใหมตนทนในการผลตใหต�ากวา 400 บาทตอกโลกรม จงจะมความเปนไปไดในเชงพาณชย

การศกษาความเปนไปไดในเบองตน ท�าใหสามารถวเคราะหรปแบบธรกจ (business model) ได ดงน

1. ดานคณคาของผลตภณฑ (value proposition) พบวาผาททอจากเสนใยไผ มคณสมบตเทยบเคยงไดกบ

ผาลนน

2. ดานโครงสรางของหวงโซคณคา พบวาตงแตกระบวนการปลก การผลตเสนใยไผ และการผลตเสนดาย

แตละกระบวนการยงมโอกาสในการสรางคณคาของผลตภณฑผลพลอยไดอกหลายอยาง โดยเฉพาะจากสวน

ตางๆ ของไผ และประเภทการใชงานของเสนใย ตลอดจนผลตภณฑสงทออนๆ ทไมใชเครองนงหม

3. ดานตนทน จากขอมลการทดลองการผลตในระดบหองปฏบตการ ดวยวธการระเบดดวยไอน�าและการตม

ผสมสารเคม พบวาการใชตวชวดความเปนไปไดเบองตน คอ economic of unit บงชวาขอมลตนทนในระดบหอง

ปฏบตการและขอมลจากการสนทนากลมระหวางผ ประกอบการในหวงโซอปทาน ยงไมมความคมคาทาง

เศรษฐศาสตร อยางไรกตามเนองจากยงไมมการศกษาดานการพฒนาการตลาดและผลตภณฑในเชงพาณชยอยาง

เหมาะสม ท�าใหยงไมสามารถมขอมลดานต�าแหนงราคาของผลตภณฑทสามารถน�ามาประเมนความคมคาและ

ความเปนไปไดในเชงพาณชยไดอยางถกตอง


บทสรป

ความเปนไปไดของการสงเสรมการใชประโยชนไผเชงพาณชยโดยเฉพาะการใชเสนใยธรรมชาตจากไผ เพอการ

ผลตสงทอนน ขนอยกบศกยภาพในการแขงขนดานราคา โดยเฉพาะตนทนทเปนราคาวตถดบ ซงสวนของไผท

เหมาะสมทสดในการน�าไปผลตเสนใยสงทอนนเปนสวนทอายนอย ดงนนจะเหลอสวนอน ไดแก ขอไผ โคนไผท

มอายเกน 2 ป ซงมความแขงมาก เหมาะสมทจะน�าไปใชประโยชนใหเกดมลคาเพม เชน การผลตเสนใย เพอใช

เปนวสดผสมในการเสรมแรง การน�าไปใชเพอทดแทนแรใยหน และใชในดานพลงงาน การสรางมลคาเพมใหกบ

สวนตางๆ ของไผทไมสามารถเปนวตถดบในการผลตเสนใยสงทอน จะท�าใหเกดอตสาหกรรมตอเนองอยางเปน

ระบบ ท�าใหสามารถวางแผนการจดการระบบโลจสตกสอยางครบวงจรตามหวงโซคณคาของอตสาหกรรมของการ

ใชประโยชนสวนตางๆ ของไผทงล�าอยางตอเนอง นอกจากนขอมลการก�าหนดคณสมบตของผลตภณฑ การ

ออกแบบ การพฒนาคณภาพและนวตกรรมทงในดานเทคโนโลยการผลตและผลตภณฑ รวมถงการคนหากลม

เปาหมายดานการตลาด มความส�าคญอยางมากในการก�าหนดความเปนไปไดในเชงพาณชย อนจะน�าไปสการ

พฒนาธรกจของการผลตสงทอจากเสนใยธรรมชาตจากไผอยางครบวงจรตอไป


ไผ...พชพลงงานแหงอนาคต

รศ. ธญพสษฐ พวงจก 22

บทน�า

ไผ จดวาเปนพชชวมวลยงยน เนองจากเมอใหชวตแกไผ 1 กง ไผจะเจรญเตบโตแตกกอใหจ�านวนล�าไมไผ

อยางมากมาย แตละล�าม 10 กงขนไป เมอตอนกงขยายออกไปเรอยๆ จนได 1,000 กง จะปลกเพมพนทไดไมต�า

กวา 10 ไร ดงนนถอไดวา ไผ เปนแหลงผลตพชพลงงานทดแทนทมขนาดมหมา มชวตทเพมมลคาทกวน และยง

เปนพชทมคณสมบตยอดเยยมในการชวยลดภาวะโลกรอน โดยการดดซบกาซเสยในอากาศ ซงคอคารบอนไดออกไซด

[CO2] มาท�าปฏกรยากบน�า [H

2O] และพลงงานความรอนจากบรรยากาศ ทเรยกวา กระบวนการสงเคราะหแสง

ของพช ไดผลผลตมาเปนอากาศด นนคอ กาซออกซเจน [O2] นนเอง ซงตนไผใหปรมาณมากกวาพชอนประมาณ

รอยละ 35 และกกเกบ CO2 ใหอยในรปโครงสราง “น�าตาลกลโคส” [Glucose: C

6H

12O

6] เปนคารโบไฮเดรต สะสมอย

ในใบ กง กาน ล�าตน ราก และหนอ ซงทกสวนของตนไผตงแตใบ กง กาน ล�าออน ล�าแก เหงา จนถงใบทหลนแหงลวน

เปนชวมวลทงสน เมอทกสวนของพชชวมวลประกอบดวย “เซลลโลส” ซงธาตพนฐานกคอ คารบอน (C6) ไฮโดรเจน

(H12) ออกซเจน (O

6) ดงนนสรรพสงทมองคประกอบพนฐานของธาต 3 อยางดงกลาว ไมวาจะเปนขยะ ฟางขาว

ขาวโพด พลาสตก หญา ใบไม ออย ปาลมน�ามน หรอหญาเนเปยรยกษ ลวนกลนน�ามนเปนพลงงานทดแทนไดทก

อยาง วดกนทวา พชใดลงทนนอย ใหผลผลตสง เจรญเตบโตทดแทนกนได รบประทานได ขายได สารพดประโยชน

มากกวากน ซงค�าตอบทถกตอง คอ ไผชนดโตเรวใหหนอตลอดป ล�าหนา เชน ไผกมซง และไผซางหมน เปนตน

จงตอบค�าถามไดพอดบพอด

ณ วนน ประเทศไทยมการสงซอน�ามนดบวนละ 850,000 บารเรล มลคา 65 ลานดอลลาร หรอปละ 310 ลาน

บารเรล มลคา 23,270 ลานดอลลาร จงขาดดลการคาเฉพาะคาน�ามนดบ 900,000 ลานบาทตอป อนอาจทดแทน

ดวยการสงออกเมดเชอเพลงแหง 100 ลานตน ไปตางประเทศกสามารถชดเชยกนได และเปนรายไดเขากระเปา

ของคนไทยทปลกไผเกอบลานครอบครว ณ วนนมการสงออกเพยงปรมาณเลกนอย และไมเพยงพอตอความตองการ

พลงงานของประเทศ มปรมาณปละ 66,284 พนตนน�ามนดบ [Ktoe] โดยนโยบายพลงงานระบใหไดมาจากพลงงาน

ทดแทนรอยละ 8 (6,450 พนตนน�ามนดบ) แตทกวนนพลงงานทใชมาจากพลงงานความรอนรอยละ 60 (ประมาณ

3,970 พนตนน�ามนดบ) น�ามนเชอเพลงเพอการขนสงรอยละ 24 (1,570 พนตนน�ามนดบ) และการผลตพลงงาน

ไฟฟารอยละ 16 (910 พนตนน�ามนดบ) โดยปรมาณความตองการของพลงงานใชใน 2 สวน คอ การอตสาหกรรม

รอยละ 37 (24,525 พนตนน�ามนดบ) และการขนสงยานพาหนะ รอยละ 35 ( 23.266 พนตนน�ามนดบ) โดยแบง

เปนในรปแบบน�ามนดเซล รอยละ 47.4 (11.028 พนตนน�ามนดบ) เบนซน รอยละ 22.4 ( 5,212 พนตนน�ามนดบ)

น�ามนเครองบน รอยละ 16.5 (3,839 พนตนน�ามนดบ) และสวนทเหลอรอยละ 13.7 (3,187 พนตนน�ามนดบ) เพอ

เปนน�ามนเตา กาซธรรมชาต กาซเหลว และพลงงานไฟฟา รฐบาลมแนวนโยบายการส�ารองไฟฟา 5,000 เมกกะ

วตต ทเดมวางแผนการจดตงโรงไฟฟานวเคลยร แตอปสรรคถกตอตานจากประชาชนไมอาจสรางได จงมความ

จ�าเปนตองการผลตพลงงานทดแทนโดยเรว

22 ประธานชมรมคนรกไผ ภาควชาเทคโนโลยการเกษตร คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร


ไผเกอบทกชนด คอ พชชวมวลทมศกยภาพผลตพลงงานทดแทนจากทกสวน ชวมวลจากไผ 2 ตนสด เมอ

น�าไปบด ปน และอบแหงจะไดชวมวลแหง 1 ตน กลนน�ามนดเซลได 120 แกลลอน ใชเตมรถยนต หรอผลตกาซ

ชวภาพ 500-600 ลตร (กาซชวภาพใชเนอชวมวลบดสดๆ) หรอผลตถานกมมนต 250 กโลกรม หรอผลตเมดเชอ

เพลง 1 ตน นอกจากนยงมการวจยพบวา ในไผล�าออน กง ใบออน นนพบกาซมเทนมากถงรอยละ 71 หรอมปรมาณ

กาซมเทนไดถง 500-700 ลตรตอตนสด ซงจะสามารถผลตกาซมเทนเหลวทมมลคาพลงงานมากทสด เมอเราปลก

ไผโดยมการจดระบบบรหารแปลงไผอยางด ยอมสามารถตดสางล�าแกออกไปแลวปลอยล�าออนไวทดแทน หมนเวยน

ตดสาง 4 รอบๆ ละประมาณ 10 - 20 ตน ไดพชชวมวลประมาณ 20 - 80 ตนตอไร ตลอดกาลนานจนกวาตนไผจะ

ออกดอกตายขยไป วนนเทคโนโลยเชงพาณชยพสจนได และก�าลงมองหาการรวมลงทนใหมๆ ผใดผลตครอบครอง

สวนไผ ยอมเปนเจาของแหลงพลงงานมหาศาล สรปวา ไผมศกยภาพในฐานะพชชวมวลตวจรง ทยงไมมพชใด

ลมแชมปไดในปจจบนและอนาคต

การผลตพลงงานชวมวลจากล�าไผให...คณคามากกวาทคด

มพชจ�านวนมากกวา 100 ชนด ในตางประเทศ แถบประเทศยโรป ทระบวา เปนพชชวมวลสดๆ น�าไปบดให

ละเอยด แลวน�าเขาสการหมกในถงขนาดใหญ ดวยจลนทรย ยอมไดกาซชวภาพ [biogas] มเทน [methane: CH4]

มคาพลงงาน มากทสด แถบยโรป ใชขาวโพด หญา ไผ ออย มนส�าปะหลง ผกกาด หวบทรท เปนตวอยางพช

ชวมวล ไผล�าออน กง ใบออน มการวจยพบมเทนมากถงรอยละ 71 (มปรมาณกาซมเทนไดถง 500-700 ลตรตอ

ตนสด) ซงจะสามารถผลตกาซ มเทนเหลว ซงมมลคาพลงงานมากทสด

ทงนดวยความกาวหนาทางวศวกรรมพลงงานชวมวลทวโลก มการใชชวมวลเปนวตถดบผลตเชอเพลงพลงงาน

ทดแทน นอกเหนอการใชสอย เชน ถานไมไผ [bamboo charcoal] เมดเชอเพลง [pellet] กาซชวมวล [biogas] น�ามน

ชวมวล [pyrolysis oil] โดยใชพชชวมวลไผทเกษตรกรปลก จดการอยางเปนระบบ มองคกร บรหาร และจดระบบ

การเพมมลคา กลมวสาหกจชมชน ส�าหรบจดการหนอไมหวาน กงพนธไผ ล�าไผ และชนสวนเศษวสดจากการแปรรป

เชน เปลอกหนอไม กงกานทตดแตง ชาใบไผ ปยชวภาพจากถานไมไผ และดนขยไผ เปนตน เปนความจ�าเปนท

ประเทศไทยและพลโลกตองเรงรด สงเสรมการปลกไผเปนแหลงพลงงานทดแทน คดสรรพนธไผทด ผลตหนอตอเนอง

ล�าหนา เนอแนน น�าหนกด คณภาพสง จดการวสาหกจ ชมชนใหเปนการกระจายความเปนเจาของรวมกน ขนาด

พนท 500 – 5,000 ไร สรางรายไดอยางมนคง มผลผลตเพยงพอตอการแปรรป เชน โรงงานผลตไฟฟา โรงเผา

ถาน ผลตเมดเชอเพลง หนอไผอบแหง กลนน�ามนชวมวล และผลตกาซชวภาพ เปนตน ตามความตองการวตถดบ

ทใช

เทคโนโลยการกลนน�ามนดบจากชวมวล

ถารฐบาลมการสงเสรมใหสรางโรงกลนน�ามนดบแบบมหาชนจากชวมวลไผ จะชวยแกไขปญหาของเกษตรกร

ไทย ไดอยางยงยน หลกการกลนชวมวล เรยกวา fast pyrolysis คอ การเผาไหมเศษชวมวลในเวลาทรวดเรวใน

สภาวะไรออกซเจนใหผลผลตทใกลเคยงกน เชน น�ามนดบชวมวล รอยละ 72 กาซรอยละ 13 คารบอนรอยละ 12

สามารถน�าไปใชประโยชนหลากหลาย เชน ปนกระแสไฟฟา น�ามนเชอเพลง สารเคม พลงงานความรอน และผลต

ปยคารบอน เปนตน มการศกษาวจยชวมวลตงแตสงครามโลกครงท 2 ในปจจบนมการวจยและพฒนาเทคนคกลน


ชวมวลทมความเจรญกาวหนา มประสทธภาพอยางตอเนอง และเปนรปธรรมมากยงขน กระบวนการกลนน�ามน

ดบชวมวลจะใชชวมวลแหง (Dried Biomass) บด อบ และกลนในเวลาสนๆ จะไดพลงงานทสะอาด ไมมฝนเขมา

ปลอยไปในอากาศ ไมมของเนาเสยจากระบบชวมวลเกษตรทกชนดใชผลตน�ามนดบชวมวลได ประเทศไทยม

ชวมวลมากมายเหลอเฟอ โครงการจงเลอกปลกไผ เพราะใหผลผลตปรมาณสงและสามารถปอนเขาโรงกลนไดเทา

ทตองการ โดยมขนตอนพนฐาน คอ

1. ปอนวตถดบเขาบด ปน อบ (feeding machine of biomass) ผงไมไผขนาด 2 มม. ใหเหมาะกอนการกลน

2. สนดาปแบบไพรอไลซส (pyrolysis reactor) เปนการเผาไหมแบบไรออกซเจน อณหภม 550 องศาเซลเซยส

เกด bio oil, bio gas, bio coal ในอตราสวนทแตกตางกนไปตามชนดของชวมวล

3. ท�าใหน�ามนเยน (bio oil quencher) ผานน�าเยน แลวแยกออกจากระบบเปนน�ามนดบ กลนแยกขน 2 หา

สารเคม lignin-cellulosic chemicals 25% เปนหวเชอพลงงานทพลงงานสง และมราคาแพงมาก

4. ใชน�ามนดบในการผลตพลงงานไฟฟา (electrical generation) จ�าหนายในชมชน หรอการไฟฟาสวน

ภมภาค เมอน�าวสดชวมวลล�าเลยงเขาเผาไหมในเครองกลน จะเกดการแยกมวลจากของแขงเปนของเหลว

ยอมจะเพมขน 10 เทา มกาซ และถาน แตระบบกลนจะน�ากาซและถานกลบเขาไปใชในการผลตความรอน เพอ

อบแหงวสดชวมวล ปนกระแสไฟฟา สวนน�ามนดบชวภาพน�าไปกลนแยกขน 2 ใหไดน�ามนดเซล และผลตยา

สารเคม อาหาร สวนผงถานน�าไปผลตปยคารบอน ซงจะชวยเรงการเจรญเตบโตของพชไดมากกวา 30% ของการ

บ�ารงรกษาพชโดยทวไป

น�ามนดบชวมวล และสารเคมทไดจะมความแตกตางกน ตามลกษณะพชตงตนจากหญายกษกบผลตจากไผ

ซงจะแตกตางกนตามคณสมบตขององคประกอบของธาตพนฐานทอยในเสนใยของพชนนๆ พบวา ไผมคณสมบต

สดพเศษมากกวาพชอน คอ มสารตานอนมลอสระทเขมขน มคณคาตอการบ�าบดรกษาโรคภยไขเจบ สกดสาร

ไดงาย และมสาร หวเชอพลงงานทกลนจากไผ ซงมราคาแพงมาก มรายละเอยดประกอบมากกวา 100 ชนด ชวมวล

จากไผใหสารเคมทเปนองคประกอบของคารบอน รอยละ 46-47 ออกซเจน รอยละ 44-45 และ lignin-cellulosic

chemical ถงรอยละ 51

หญายงกลนน�ามนไบโอดเซล และเอธานอลได ท�าไมจะกลนน�ามนจากไผไมได

กระบวนการกลน น�ามนไบโอดเซล [biodiesel oil] จากหญาในฐานะพชชวมวล มหลายแหงทเปดด�าเนน

การแลวในตางประเทศ เชน อเมรกา ออสเตเรย ยโรป และประเทศจน เปนตน และก�าลงเคลอนฐานเขามาใน

ประเทศไทย เพราะประเทศไทยมสภาพดนฟา อากาศ และปลกหญาใหเจรญงอกงาม หากชาวสวนไผเรมปลกไผ

ในพนทใหมไมควรปลกไผแบบเชงเดยวใหปลกแบบผสมผสานดวยหญาเนเปยรยกษ กลวยน�าวา ตนยางนา หรอ

ตนสกไรละ 40 ตน เพอสรางสภาพแวดลอมหลกการ “หมดน” ดวยหญาคลมหนาดนใหสดชน เปนพชพลงงาน

ไรละ 40-100 ตน หญายงเปนวตถดบผลตเอธานอลไดแนนอน มหลายโรงงานผลตเอธานอลจากหญามสแคนธส

มการบรหารจดการอยางเปนระบบเกบเกยวปอนใหโรงงานผลต


การผลตเมดพลงงานแหง [pellet]

ในปจจบน มโรงไฟฟาชวมวล 57 โรง ก�าลงจะสรางเพม 111 โรง มความตองการใชชวมวลเปนเชอเพลงแหง12

ลานตน ซงไมอาจผลตไดจากการผลตขาว 32 ลานตน พนทนา 65 ลานไร แตสามารถทดแทนไผเพยง 1 แสนไร

ดงนน โอกาสผลตเมดพลงงานแหงสงปอนโรงไฟฟาชวมวลควรเรมตงแตบดนเปนตนไปดวยการปลก แมทสด

ประเทศไทย มศกยภาพปลกไผบนพนท 2 ลานไร ไดปรมาณ 100 ลานตนๆ ละ 240 เหรยญ หรอ 7,000 บาท

กสรางรายไดปละ 7 แสนลานบาท มากกวาการสงออกขาวไปทวโลก ทงทใหความรอนในบานและโรงไฟฟาชวมวล

ตองการเชอเพลงแหง 200 ลานตนทวโลก

พนธไผทใหปรมาณชวมวลพลงงานทดแทนมากทสด

พลงงานทดแทน มาจากองคประกอบของเซลลโลส พนธไผทเจรญเตบโตเรว หนอหวาน ล�าใหญ เนอล�าไผ

หนา และเตบโตทดแทนเรวทสด หรอใหหนอทะวายไดเกอบทงป หมนรอบการตดสางล�า เพอปอนเปนวตถดบได

มากทสด จงเปนพนธทดทสด ขอแนะน�าใหเลอก ไผกมซง ไผหวานไตหวน ไผตงลมแลง ไผซางหมน หรอพนธอนๆ

ทคนพบใหม เชน ไผแมตะวอ และไผวะโซ เปนตน ทมลกษณะใกลเคยงกน เปนหนาทของคณะผบรหารโครงการ

พลงงานทเลอกก�าหนดความตองการชวมวลทตรงกบความตองการโรงงาน เชน ผลตกาซชวภาพจะเลอกใชล�าออน

กงออน ใบ และผลตเมดเชอเพลง เลอกใชล�าแกมากกวา เปนตน ซงไผหรอหญาทกชนด ใชเปนพชชวมวลไดทงหมด

แตกตางกนทการใหผลผลตและการบรหารจดการเทานน

นอกจากนสงทไดตามมาจากการปลกไผ คอ การปองกนปญหาอทกภย เนองจากไผเปนพชทมรากหนาแนน

มาก แผขยายออกไปอยางกวางขวาง ปองกนการกดเซาะ และชะลอการไหลผานของน�าปรมาณมาก ดดซมน�าลง

สใตพนดนไดอยางรวดเรว ไผกอขนาดใหญจะชวยชะลอน�าฝน และเกบรกษาน�าไมใหไหลผานไปเรว ไผดดซบอากาศ

โดยผานการสงเคราะหแสง สรางเซลลโลสดวยการดดซบอากาศรอน เดมมปรมาณมหาศาลเตมโลก กอนทจะยอน

กลบลงมาเปนฝน

ประเทศไทย และทวโลกตองการพลงงานไมรจบ

“กจการพลงงานชมชนไทยจะรงเรองดวยพลงงานทดแทน” ประเทศไทยมความจ�าเปนตองส�ารอง

พลงงานทดแทน วางแผนการสรางความมนคงของพลงงานในอนาคต ทงในระดบชาต ลงไปจนถงการผลตโรงไฟฟา

ทเปนศนยยอยๆ ระดบชมชน รบรองวา ไผ คอ ค�าตอบทถกตองทสด กลาวคอ

• กระแสไฟฟา 5,000 เมกกะวตต (รฐบาลจะสรางโรงไฟฟานวเคลยร 5 แหงๆ ละ 3,000 ลานบาท/

โรงๆ ละ1,000 เมกกะวตต) คดเปนไฟฟา 3,600 ลานหนวย/เดอน ปละ 43,200 ลานหนวย มลคาเดอนละ

18,000 ลานบาท ปละ 216,000 ลานบาท คนไทย 5 หมนคน ควรรบผดชอบเงนน จาก 500 ศนย พนท 5 แสนไร

วงเงนรวม 35,000 ลานบาท รฐบาลค�าประกน 10% วงเงน 3,500 ลานบาท โดยเรมกอนปละ 100 แหง 5 ป

รฐบาลส�ารองเงนค�าประกน 350 ลานบาท (หามใช) “รฐบาลจะเอาเงนไหนมาค�าประกน” รฐยอมไดภาษจากศนย

พลงงานทดแทนชมชน ทจายทนทปละ 60 ลานบาท X 500 แหง ปละ 30,000 ลานบาท รฐบาลไมเสยอะไรเลย

มแตไดชวยค�าประกน 1 ป ปลดการคาคนรฐบาล สรางรนตอไปเรอยๆ 5 ป จบภารกจ หลงปท 6 คนเงนค�าประกน

350 ลานบาท เขาคลงหลวง พรอมเงนตนและดอกเบย แนวคดนแสดงใหเหนวาไมตองสรางโรงไฟฟานวเคลยรกม

ไฟฟาใช


• ผลตไฟฟาขายใหการไฟฟาสวนภมภาค นคมอตสาหกรรม หรอชมชน จะมรายไดทนททกเดอน ผานระบบ

ธนาคารเรวทสดและดมาก

• โรงไฟฟาชวมวลของไทยและทวโลกตองการชวมวลตอเนอง โรงไฟฟาชวมวล 57 แหง แผนรอสรางเพม

111 โรงงาน และศนยพลงงานทดแทน อก 500 แหง ลวนตองการชวมวลปอนตอเนอง 30 ป หากเราปลกไผ

2 ลานไร จะไดชวมวล 200-400 ลานตนตอป นบวามากเกนพอจะปอนโรงงานไฟฟาในประเทศ โดยไมมการตดไม

ท�าลายปา และสงออกไปไดทวโลก น�าเงนตราเขาประเทศมหาศาล หากสงออกเมดเชอเพลงแหง 35 ลานตน (พนท

สวนไผ 350,000 ไร) เทยบเทาขาวเปลอก 25 ลานตน จากทนา 65 ลานไร นคอ ศกยภาพทเหนอกวาของไผ เปนอาหาร

ดวย แปรรปไดอกมากมาย สงออกไดเชนกน

บทสรป

ในปจจบนความตองการพลงงานของประเทศไทย มปรมาณปละ 66,284 พนตนน�ามนดบ ซงตองซอจากตาง

ประเทศเปนสวนใหญ และมแนวโนมวาจะมปรมาณความตองการเพมมากขนเรอยๆ ในขณะทปรมาณน�ามนดบ

ของโลกมแนวโนมลดลงเรอยๆ ดงนนเมอ ไผ คอพชพลงงานทดแทนไรขดจ�ากดตวจรง จงอาจจะเปนทางออกของ

ปญหานได ขมพลงงานกคอ ธาตพนฐานในเซลลโลสจ�านวนมหาศาลจากตนไผ อกทงไผเจรญเตบโตไดงาย รวดเรว

ขยายพนทปลกไดเทาทเราตองการ ปจจบนมเทคโนโลยในการผลตน�ามนดเซล เอทานอล มเทน เมดเชอเพลงแหง

และถานกมมนตจากไมไผ ในวงการพลงงานทดแทนมผช�านาญการ ผรจรง ตนแบบ ผพรอมเขารวมลงทนในเมอง

ไทย ถงเวลาทคนไทยจะเปดประตเรยนร รเรมจดตงกลมธรกจชมชน รวมปลก แปรรป รวมสรางศนยพลงงาน

ทดแทนขนาดทเหมาะสมตามความสามารถของกลม และหากมพนทปลกไผ 2 ลานไร จะชวยสรางผนปาใหเมอง

ไทย 0.5 % ซงจะชวยฟนฟสภาพกาลอากาศ ลดปญหาภยแลง ปองกนปญหาน�าทวม ลดปญหาความยากจน แกไข

ความอดอยากของประชาชนชาวไทยไดอยางยงยน


ศกยภาพและแนวทางการถนอมหนอไมโดยการนง

กาญจนา เชยงทอง23

หนอไม เปนอาหารทผกพนกบวถชวตของคนไทยและชาวเอเชยมาตงแตอดตจนถงปจจบน เปนทง

อาหารคาวและอาหารหวาน จากสถตกรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย พบวา ผลตภณฑ หนอไมปรงแตงม

มลคาการสงออกมากเปนอนดบหนงของมลคาการสงออกผลตภณฑจากไมไผของประเทศไทย สตลาดโลก รองลงมาคอ

ผลตภณฑหนอไมสด ซงรวมกนแลวมมลคาการสงออกมากกวาผลตภณฑจากไมไผอนๆ การบรโภคหนอไมของ

คนไทยนยมนำามาตมใหสก หรอตมกบใบยานางรบประทานกบนำาพรก นำามาผด ตมจด แกงสม แกงเผด แกงกะท

ทำาซปหนอไม ตลอดจนนำามาทำาขนมหนอไม นอกจากนยงมการแปรรปเปนหนอไมแหง หนอไมดองและหนอไม

นงเพอเกบไวบรโภคไดตลอดป

หนอไมทชาวบานนยมเกบจากปามาบรโภค คอ หนอไมไผรวก ซงมหนอไมขนาดเลกกวาไผชนดอนๆ จะ

ออกผลผลตในชวงฤดฝน เฉพาะเดอนกรกฎาคม ถงกนยายน ซงทำาใหไมสามารถเกบหนอไมสดมาบรโภคไดตลอด

ป ชาวบานจงนำามาแปรรป เพอเกบไวบรโภค หรอเพอการจำาหนายเปนรายไดใหกบครอบครว ชมชนตำาบลทาเสา

อำาเภอไทรโยค จงหวดกาญจนบร เปนชมชนทอาศยอยตามลมนำาแควนอย และมพนทใกลเคยงกบอทยานแหงชาต

ไทรโยคเปนสถานททนกทองเทยวเดนทางมาทองเทยวเปนจำานวนมาก ประชาชนสวนใหญประกอบอาชพทำาไร เชน

ขาวโพด มนสำาปะหลง ฯลฯ ประกอบกบในพนทของชมชนมปาชมชนทเปนปาเบญจพรรณทชาวบานรวมกนดแล

รกษาและสามารถใชประโยชนจากปาได จงทำาใหชาวบานเกบของปามาขายเปนอาชพเสรม เชน ผกหวานปา

เหดโคน และหนอไมเปนตน ปาชมชนบานพเตยและปาชมชนบานชองแคบมผนำาชมชนทเขมแขงและมวสยทศน

รวมทงผใหญบาน และประธาน รานคาชมชนตำาบลทาเสาไดใหการสนบสนนและสงเสรมใหชาวบานทำาหนอไมไผ

รวกเปนอาชพเสรม ในชวงเดอนสงหาคมของทกป หนอไมไผรวกมผลผลตมาก นอกจากชาวบานจะนำามาตมสด

ใสถงขายใหนกทองเทยวแลว ยงนำาหนอไมมาแปรรปไดหลายอยาง อาท ทำาหนอไมไผรวกแหง โดยตมทงเปลอก

ใหสกนำามาปอกเปลอก หรอ ปอกเปลอกกอนแลวจงนำาไปตมใหสก หนเปนชนบาง ๆ นำาไปตากแดดจนแหง เวลา

จะรบประทาน นำามาแชนำาใหนมกอนนำาไปตม หรออาจใชหนอไมไผรวกดบ นำามาหนเปนชนบางๆ แลวตากแดด

จนแหง ไมตองตมสกกอนกได ซงวธนจะไดหนอไมทเนอไมเหนยวเหมอนวธแรก หรอชาวบานบางคนนำาหนอไมไผ

รวกสดมาทำาเปนหนอไมดองเพอใหเกบไวบรโภคไดนานๆ โดยนำาหนอไมไผรวกมาปอกเปลอกหนเปนชนบางๆ ลาง

นำาสะอาด แลวใสในไห หรอขวดโหลพลาสตก ใสเกลอ เตมนำาสะอาดใหทวม ปดดวยเปลอกหนอไม ใชไมไผสาน

ขดปดปากขวดโหล เพอกดใหหนอไมจมนำา เกบไวประมาณ 1 เดอน จะไดหนอไมไผรวกดองทนำาไปรบประทานได

แตถาตองการใหเปรยวเรวใหเตมนำาซาวขาวลงไปดวย

หนอไมไผรวกบรรจปบ เปนการแปรรปหนอไมสด ทชาวบานนยมมากกวาวธอนๆ เนองจากผลตได

ครงละมากๆ ไมยงยาก เกบไวไดนาน และสามารถสงขายไดทงภายในประเทศและตางประเทศ ทมวจย

มหาวทยาลยราชภฏกาญจนบรจงรวมกบชมชนออกแบบถงตมหนอไมททำาจากอลมเนยม เปนระบบนำาเดอด

23 มหาวทยาลยราชภฎกาญจนบร


ไหลวนรอบปบ สามารถตมหนอไมไผรวกบรรจปบไดครงละ 12 ปบ และปรบปรงกระบวนการในการผลตรวมกบ

ชมชนโดยนำาหนอไมสดมาตมทงเปลอกประมาณ 1 ชวโมง ปอกเปลอก แชในนำาสะอาด เกลาและตกแตงผวตด

สวนทแขงออก คดขนาด และนำาหนอไมมาบรรจปบใหได 13 กโลกรม เตมนำาสะอาด แลวนำาไปตมในถงใหระดบ

นำาในถงทวมปบ รอจนนำาในถงเดอดจงเอาหนอไมลงตม เมอนำาในปบเดอด จบเวลาในการตมตอไปอก 90 นาท

นำาปบขน ปดฝาปบขณะรอนดวยเครองปดฝา นำาปบไปแชในนำาเยนลดอณหภมอยางรวดเรว เชดปบใหแหง ปด

ฉลาก นำาไปเกบไวในทแหง โลง สะอาด และอากาศถายเทไดด ซงไมพบเชอจลนทรยททำาใหเกดการเนาเสย ทำาให

หนอไมไผรวกบรรจปบมคณภาพตามเกณฑมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม และมอายการเกบรกษายาวนาน

และจดประชมปฏบตการถายทอดกระบวนการผลตแกชมชน ทำาใหชมชนมความร ความเขาใจ สามารถรวมกลม

กนในการทำาผลตภณฑหนอไมไผรวกบรรจปบ เปนผลใหไดผลตภณฑทมคณภาพ แตเมอเดอนมนาคม พ.ศ. 2549

ไดเกดเหตการณโรคอาหารเปนพษจากหนอไมบรรจปบ ทอำาเภอบานหลวง จงหวดนาน พบผปวยโรคโบทลซม

ซงเกดจาก Clostridium botuiinum เปนเชอกอโรคอาหารเปนพษทสำาคญในอตสาหกรรมอาหารกระปองชนดท

มความเปนกรดตำา เนองจากเชอนสามารถสรางสารพษ “neurotoxin” ซงเปนสารพษทมผลตอการทำาลายระบบ

ประสาท สำานกงานอาหารและยา กระทรวงสาธารณสขจงมการสงเสรมการผลตหนอไมบรรจปบทมความปลอดภย

โดยการปรบกรดคอเตมนำาทผสมกรดซตรกเขมขน 0.65 % เพอเปนแนวทางในการเฝาระวง ควบคม ปองกน

การผลตอาหารในภาชนะบรรจปดสนททมความเปนกรดตำาใหมความปลอดภย

หนอไมบรรจปบปรบกรดไมไดรบการยอมรบจากชาวบานหลายชมชนรวมทงชมชนตำาบลทาเสาดวย เนองจาก

มรสเปรยว การผลตหนอไมไผรวกของชาวบานชมชนทาเสา จงเปลยนกระบวนการผลตจากการตมบรรจปบ

เปนการนงในถงพลาสตกซงใชวธและระยะเวลาในการนงทแตกตางกน ถานกทองเทยวขบรถไปเทยวอำาเภอไทรโยค

จะเหนชาวบานแขวนหนอไมไผรวกนงขายขางถนนเปนจำานวนมาก ชาวบานสวนมากจะนำาหนอไมไผรวกมาใสถง

พลาสตกรอน 2 ชนแลวนำาไปนงเปนเวลาหลายชวโมง เพอฆาเชอจลนทรย แตกลบพบปญหาการเนาเสย หนอไม

สคลำาลง ปลายยอดมสดำา เนอหนอไมเปอยยยและเกบรกษาไวไดไมนาน โดยทชาวบานไมทราบวาการนำาหนอไมไผ

รวกมาใสถงพลาสตกรอน 2 ชนแลวนำาไปนงเปนเวลาหลายชวโมงอาจทำาใหมสารปนปอนละลายออกมาจากถงพลาสตก

และถงพสาสตกอาจแตกกรอบเสยสภาพ ดงนนทมวจย ชาวบานพเตย และบานชองแคบ ตำาบลทาเสา จงรวมกนทำาการ

ศกษาวธการผลตหนอไมไผรวกนง วเคราะหคณภาพและปรบปรงวธการผลตใหมคณภาพตามเกณฑมาตรฐาน

ผลตภณฑชมชน โดยทมวจยทำาการเกบตวอยางหนอไมไผรวกนงของชมชนทาเสาจำานวน 5 ตวอยางมาวเคราะห

คณภาพทกๆ 20 วน พบวาตวอยางหนอไมไผรวกนงของชมชนทาเสามอายการเกบรกษาเพยง 30 - 120 วน

จากผลการวเคราะหคณภาพหนอไมไผรวกนงของชมชนทำาใหทมวจย ผนำาชมชนบานพเตยและบาน

ชองแคบรวมกนระดมความคดเพอปรบปรงวธการผลต และพบวธการผลตทเหมาะสม คอ นำาหนอไมไผรวกดบมาปอก

เปลอก ตดสวนโคนทแขงและ ลอกกาบหมปลายยอดออก เกลาใหเกลยง ลางนำาแลวนำาขนมาผงไว ตมนำาในลงถง

2- 3 ชน เมอนำาเดอดนำาหนอไมใสลงถงชนบนและอาจเวนชนกลางไวเพอไมใหหนอไมโดนนำามาก ใชปากคบ (นง

พรอมหนอไม)นงบนไอนำาเดอดอณหภม 100 ºC ใชเวลานง 15 – 30 นาท (หนอไมขนาดเลก 15 นาท ขนาดใหญ

30 นาท) เปดฝาลงถง ใสถงมอแลวคบหนอไมใสถงพลาสตกรอน 2 ชน ทวางบรเวณไอนำาเพอใหอยในสภาพปลอด

เชอจลนทรย ชงใหไดประมาณ 1 กโลกรม ขณะรอน มดปากถงดวยเชอกฟางและพบปากถงลงทนท นำาหนอไมไผ

รวกนงไปแขวนไวทอณหภมปกต อากาศถายเท สะดวก และไมถกแสงแดด เมอนำามาวเคราะหคณภาพทกๆ 30 วน


พบวา มคณภาพอยในเกณฑมาตรฐาน ผลตภณฑชมชนหนอไมตม ตลอดอายการเกบรกษา 180 วน ซงการใช

หนอไมดบและนำามานงในระยะเวลาสนทำาใหหนอไมคงความสด กรอบ ไมเละ และการพบปากถงลงจะชวยใหลดการ

ปนเปอนของจลนทรย ในอากาศ และการใชระยะเวลาในการนงนอยชวยลดการใชพลงงานเชอเพลงไดอกทางหนง

ดวย

ผลจากการถายทอดเทคโนโลยการผลตใหกบชาวบานในชมชนตางๆทำาใหในชวงเดอนสงหาคมและ

กนยายนของทกป ชาวบานสามารถเพมผลผลตการนงหนอไมไผรวกบรรจถงพลาสตก ไดถงครอบครวละ 1,500-2,000

กโลกรม เนองจากวธการผลตดงกลาวสะดวก รวดเรว ประหยดเชอเพลงและเกบรกษาไวไดนานเกนกวา 6 เดอน

ไมเกดการเนาเสย สามารถขายไดกโลกรมละ 25-30 บาท ในขณะทในปกอนๆ เคยขายไดเพยง 15-20 บาท มพอคา

คนกลางและลกคารายยอยนยมมาซอถงชมชนทำาใหขายหมดภายใน 3 เดอน เปนผลใหชาวบานมรายไดเพมขน

ในปจจบน ชาวบานพเตยและบานชองแคบหม 1 และหม 4 ตำาบลทาเสาตระหนกถงคณคาและความสำาคญ ของ

การสรางอาชพและการเพมรายไดจงปลกหนอไมไผรวกไวใชเองแทนทจะเกบจากปาธรรมชาตแตเพยงอยางเดยว

จากการดำาเนนการวจยรวมกบชมชนตำาบลทาเสามานานมากกวา 5 ป ทำาใหไดองคความรทชวยพฒนาวถ

ชวต ความเปนอยของชาวบานใหดขน ทำาใหชมชนมวธการผลตหนอไมไผรวกนงบรรจถงพลาสตก ทมคณภาพตาม

เกณฑมาตรฐานผลตภณฑชมชนและมอายการเกบรกษายาวนาน ผลผลตสามารถขายไดราคามากกวาชมชนอนๆ

และเปนทยอมรบของผบรโภควาหนอไมสด อรอย สะอาด และปลอดภยควรแกการบรโภค ซงการผลตหนอไมไผ

รวกนงในถงพลาสตกเปนการแปรรปหนอไมไผรวกวธหนงทงายแตชมชนตางๆในประเทศไทยมวธการผลตทแตก

ตางกน ผลผลตทไดมคณภาพและขายไดในราคาทแตกตางกน ดงนนทมวจยและชมชนตำาบลทาเสาควรถายทอด

เทคโนโลยวธการผลตหนอไมไผรวกนงบรรจถงพลาสตกใหกบชมชนอนๆ จดทำาสอเผยแพรรปแบบตางๆ รวมถง

เปดเวทสาธารณะแลกเปลยนเรยนรวธการผลตรวมกบชมชน หนวยงานเอกชน หนวยงานของรฐ และผมสวน

เกยวของทกภาคสวน เพอใหเกดการพฒนาและเกดประโยชนสงสดแกชมชนและประชาชนผบรโภค และควร

ทำาการพฒนารปแบบของภาชนะบรรจใหเหมาะสม คงทน และมความสวยงาม รวมทงมรายการบอกวน เดอน ป ท

ผลต วนหมดอาย คณคาทางโภชนาการ และอนๆ เปนการชวยแกปญหาและพฒนาชมชนทองถน เพอใหชมชนม

ความสข เขมแขง และยงยนตลอดไป

ปอกเปลอกหนอไมไผรวกดบ เกลาใหเกลยง ลางนำาสะอาด


นำาขนมาผงไว และตมนำาในลงถงจนเดอด เมอนำาเดอดนำาหนอไมใสลงถงชนบน ปดฝา

ใชเวลานง 15 – 30 นาท เปดฝาลงถง ใสถงมอแลวคบหนอไมใสถงพลาสตกรอน 2 ชน

ชงใหไดประมาณ 1 กโลกรม ขณะรอน มดปากถงดวยเชอกฟางและพบปากถงลงทนท


แขวนไวทอณหภมปกต และไมถกแสงแดด การถายทอดเทคโนโลยในชมชน

ภาพแสดงขนตอนการผลตหนอไมไผรวกนง


เอกสารอางอง

กาญจนา เชยงทอง, จตรา หมนคา, ศรพร คงสวสด, จนดารตน โตกมลธรรม ,ลลดา ฉายาวฒน ,

ปยะพร คงอบล และสวมล กะตากล . 2549 . การวเคราะหและปรบปรงคณภาพผลตภณฑชมชนหนอไมไผรวกบรรจปบ. มหาวทยาลยราชภฏกาญจนบร .

กาญจนา เชยงทอง และลลดา ฉายาวฒน . 2551. การนงหนอไมไผรวกในถงพลาสตกของชมชน

ทาเสา อ�าเภอไทรโยค จงหวดกาญจนบร. มหาวทยาลยราชภฏกาญจนบร.

กาญจนา เชยงทอง และลลดา ฉายาวฒน . 2552. วธการผลตหนอไมไผรวกนงของชมชนทาเสา

อ�าเภอไทรโยค จงหวดกาญจนบร. มหาวทยาลยราชภฏกาญจนบร.

สำานกงานคณะกรรมการอาหารและยาและสถาบนวจยโภชนาการ. 2549. ผลตภณฑหนอไมปบปรบกรด. [แผนพบ]. กรงเทพมหานคร.

สำานกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม. 2546 . มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมถงพลาสตก

ส�าหรบบรรจอาหาร:มอก.1027-2534. สำานกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม.

กรงเทพมหานคร.

กรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย. http://www.2.ops3.moc.go.th/hs/export_yearly/report.asp.


สรปสาระส�าคญ: ศกยภาพและโอกาสของไผในประเทศไทย

ไผมหลากหลายกระจายทวทองถนไทย ความรทองถนมมากแตยงขาดระบบการรวบรวมจดการ มรป

แบบและตวอยางการจดการวตถดบทงในปาธรรมชาต และนอกปาธรรมชาตทจะขยายผลสพนททยงไมม

ระบบการจดการผานกระบวนการสรางการเรยนรและพฒนาเครอขายชมชนจดการไผ ลำาไผแปรรปไดหลาก

หลายตงแตระดบวสาหกจชมชนจนถงอตสาหกรรม เชน ของใช เฟอรนเจอร ของประดบ งานเสนใย แผนไม

ประกอบวสดแทนเนอไม บานไมไผนอคดาวน ถานเพอสขภาพและพลงงานทดแทน เปนตน ในสวนของ

ธนาคารตนไมนนไดบรรจไผเปนชนดหนงในบญชชนดไมในการสงเสรมการปลกภายใตกลไกธนาคารตนไม

ในสวนภาควชาการมสถาบนวชาการทมศกยภาพในการทำางานวจยไผ อาท คณะวนศาสตร คณะเกษตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร มหาวทยาลยราชภฏในแตละจงหวด นอกจากนยงมชมรมคนรกษไผทสามารถ

เปนกลไกในการขยายผลในแตละทองถน

โอกาส นอกจากจะมเทคโนโลย องคความรจากตางประเทศ และภาคเอกชนทมความกาวหนาแลวนน กรม

ปาไมยงมองคความรต งแตระบบการปลก การตด การทำาเฟอรนเจอร ไมไฟเบอรบอรด วสดแทนไม ในสวน

BEDO มความรจากการวจยดานเสนใยทสามารถฝกอบรมและถายทอดสชมชนทองถนไดตอไป


สวนท 5: ยทธศาสตรและทศทาง

การขบเคลอนการจดการไผ


ยทธศาสตรการจดการไผเชงพาณชย

สำานกงานพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ (องคกรมหาชน)

“สรางนวตกรรมไผ สงเสรมใหเปนพชเศรษฐกจ เพอชวตและสงแวดลอม ดวยการสงเสรมการวจย และ

พฒนาเพอสรางนวตกรรมไผอยางครบวงจร ผลกดนไผใหเปนพชส�าคญของประเทศ ทงในดานเศรษฐกจ สงคม

และสงแวดลอม จดท�าฐานขอมลองคความรทเกยวของกบไผในประเทศไทย และสรางเครอขาย สาขาตางๆ เกยว

กบการใชประโยชนไผเชงพาณชย”

สถานการณและแนวโนมการเปลยนแปลง

จดแขง

1) ประเทศไทยเปนแหลงกระจายพนธของไผทสำาคญแหงหนงของโลก

มไผอยประมาณ 17 สกล 72 ชนด

2) ไผเปนพชทปลกงาย และเจรญเตบโตเรวทสดในโลกขนไดทวทก

ภาคของประเทศไทย

3) ไผ มผลผลตเนอไมตอพนทมากกวาไมโตเรว

4) สงคมไทยมความคนเคยและมภมปญญาทองถนเกยวกบไผมาชา

นานทงใชเปนอาหาร เครองใชไมสอย และเปนเชอเพลง

5) ไผเปนพชทดดซบคารบอนไดออกไซดจากบรรยากาศมากกวาพช

ชนดอนๆ

6) ไผมเนอไมทแขงแรงสามารถใชประโยชนเพอการกอสรางและ

ตานทานแรงแผนดนไหวไดด

จดออน

1) ทศนคตความเชอตอไมไผของสงคมไทยยงไมดนกโดย

เฉพาะเรองความแขงแรงทนทาน และการตานทานมอด

2) เทคโนโลยการปรบปรงคณภาพและการรกษาเนอไมไผ ยง

มขอจำากดและไมแพรหลาย

3) การแปรรปไผไปใชประโยชนดานเภสชกรรมยงไมมความ

หลากหลาย

4) ผลตภณฑแปรรปทมมลคาสง สวนใหญยงไมคอยมผลงาน

วจยสนบสนน

5) ตลาดทมความตองการผลตภณฑเกยวกบไผสวนใหญเปน

ตลาดตางประเทศทตองการซอ ผลตภณฑทมคณภาพสง

6) ขาดการรวบรวมขอมลเกยวกบไผอยางเปนระบบ

7) ขาดระบบการจดการทเชอมโยงกน

8) การแปรรปเปนอาหารยงขาดงานวจยรองรบเกยวกบ

อาหาร เพอสขภาพ

9) การรบรขอมลเกยวกบคณคาผลตภณฑจากไผของไทยม

นอย ไมคอยเปนทยอมรบ

10) มการปลกไผโดยขาดการวางแผน ไมตรงกบความตองการ

ของตลาด

11) ขาดเงนสนบสนนในรปกองทน

12) วสดไมไผ ในทองตลาดขาดแคลนมาก

โอกาส

1) ประชากรโลกเพมมากขน ความตองการดานปจจยสจงเพมขน และ

ไผเปนพชทตอบสนองในดานดงกลาวไดเปนอยางด

2) ปจจบนเทคโนโลยมความกาวหนามาก สามารถปรบปรงคณภาพ

ไมไผใหใชไดทดเทยมกบไมชนดอน

3) ปจจบนกระแสดานการอนรกษสงแวดลอมมมาก มการรณรงคเรอง

การลดภาวะโลกรอน ซงไผสามารถดดซบคารบอนไดออกไซดได

มากกวาพชชนดอน และชวยลดภาวะโลกรอนไดเปนอยางด

4) ความตองการบรโภคหนอไมมปรมาณมากขน

5) ประเทศไทยมพชสมนไพรทชวยสงเสรมการแปรรปหนอไมใหม

คณภาพ

6) ผใชประโยชน (แปรรป) ไมไผ สามารถชวยกำาหนดการปลกไผให

เกษตรกรปลกไดตรงกบทตลาดมความตองการ

7) ปจจบนธรกจเกยวกบการทองเทยวมความตองการไมไผจำานวนมาก

เพอกอสรางทพกและประดบตกแตง

ขอจ�ากด /อปสรรค

1) แหลงไผในประเทศไทยสวนใหญอยในปาอนรกษ ซงม

กฎหมายทเขมงวดตอการใชประโยชน เชน เขตอทยานแหง

ชาตและเขตรกษาพนธสตวปา

2) ขาดการรวบรวมขอมลเกยวกบไผอยางครบวงจร ตงแตการ

ปลก การใชประโยชน การตลาดและการพฒนาสงแวดลอม

3) การใชประโยชนไผเชงอตสาหกรรมมขอจากด

4) ความเชอทวาการรบประทานหนอไมไมดตอสขภาพ


จากการวเคราะหจดแขง จดออน โอกาสและขอจำากดหรออปสรรค (SWOT Analysis) ในการพฒนา การใช

ประโยชนไผ สามารถกำาหนดแนวคดในการพฒนาและการเพมมลคาใหกบผลตภณฑจากไผไดเปน 7 ดาน คอ

อาหาร พลงงาน วสดกอสรางและเฟอรนเจอร เสนใย ยาและเภสชกรรม สงแวดลอม และการทองเทยวเชงนเวศ

โดยมหลกการ ดงน

1. สงเสรมการพฒนาวตถดบ การใชประโยชนไผใหเกดประโยชนสงสดในเชงพาณชยนน ขอมลเกยวกบ

วตถดบมความสำาคญอยางยง ทงดานฐานขอมลพนทปลก ปรมาณผลผลต รวมทงแหลงปลก ทงน เพอจะไดทราบ

แหลงทมาและสามารถตดตามได กรณทเกดปญหาดานคณภาพของวตถดบ ซงแนวคดการสงเสรมการพฒนา

วตถดบประกอบดวย 3 ดาน คอ

1) การจดการแหลงปลก พนทปลกถอเปนแหลงตนนำาของการผลตไผ ซงเดมประเทศไทยมการใช

ประโยชนไผทมแหลงมาจากปาธรรมชาตมากกวาการปลกในทดนกรรมสทธ ดงนน ควรมการจดการแหลงปลก

โดยการใหเกษตรกรขนทะเบยนพนทปลกไผทวประเทศ

2) การจดการคณภาพวตถดบจากไผ ทงในรปของหนอไมและลำาไผมความแตกตางกนในแตละชนด ซง

อาจมคณลกษณะเฉพาะทแตกตางกน เชนบางชนดเหมาะสำาหรบกนหนอ บางชนดเหมาะสำาหรบการทำาเครองใช

ไมสอย ขณะทบางชนดสามารถนำาไปทำาเสนใยผลตกระดาษและอนๆ เปนตน ดงนน การจดการคณภาพของวตถดบ

จากแหลงตนนำาจงมความจำาเปน ซงการดำาเนนการอาจทำาในรปของการกำาหนดมาตรฐานของแหลงปลก หรอมาตรฐาน

ของวตถดบแตละประเภท

3) การพฒนาคณภาพวตถดบ การพฒนาคณภาพวตถดบสามารถดำาเนนการไดตงแตขนตอนการปลก

จนถงการแปรรป

2. พฒนาการใชประโยชนไผ การพฒนาการใชประโยชนไผถอเปนการสรางมลคาเพมใหกบผลตภณฑอยางหนง

ซงไผสามารถใชประโยชนไดอยางหลากหลาย จำาแนกไดประมาณ 7 กลม คอ 1) อาหาร 2) พลงงาน 3) วสดกอสราง

และเฟอรนเจอร 4) เสนใย 5) ยาและเภสชกรรม 6) สงแวดลอม และ 7) การทองเทยวเชงนเวศ สวนทควรมการ

เรงรดการพฒนา เนองจากดำาเนนการไดเรว คอ ดานอาหาร ดานพลงงาน ดานวสดและเสนใย

1) การพฒนาผลตภณฑอาหารจากไผ เนองจากหนอไมเปนผลผลตทนำามาใชเปนอาหารมาอยางแพร

หลาย การพฒนาผลตภณฑหนอไมทงดานรปแบบ คณภาพ และมาตรฐาน ใหมความเหมาะสมกบความตองการ

ของผบรโภคภายในประเทศและตางประเทศ จงมความสำาคญอยางยงตอการสรางมลคาเพมแกอาหารจากไผ

2) การพฒนาดานพลงงานจากไผ การใชประโยชนไผดานพลงงานยงเปนไปอยางจำากด มมลคาไม

มากนก เชนการนำาเขาถานจากไมไผป พ.ศ. 2550 ถงป พ.ศ.2553 คดเปนมลคา 1.02 ลานบาท ขณะทการสงออก

ในชวงเดยวกนมมลคา 201.51 ลานบาท อยางไรกตามสถานการณทนำามนเชอเพลงมราคาสงขนและผนผวนมาก

ทำาใหอตสาหกรรมทตองพงพาพลงงานฟอสซล พยายามเสาะหาพลงงานทางเลอกอนมาทดแทน ซงคณสมบต

ของไผทปลกงาย โตเรว ใหผลผลตเนอไมสง จงมความเหมาะสมทจะนำามาเปนเชอเพลงหรอแปรรปไปใชประโยชน

ดานพลงงาน


3) การพฒนาผลตภณฑไมไผและการแปรรป การใชประโยชนไมไผเปนวสดกอสรางหรอโครงสราง

ในอดตมการตดลำาไผมาใชประโยชนโดยตรง ซงอายการใชงานสน เนองจากปญหามอดเจาะ แตปจจบนไดมการ

ใชเทคโนโลยใหมๆ ทำาใหผลตภณฑจากไผทใช เพอการกอสรางและเฟอรนเจอรมความแขงแรงทนทานมาก

ขน การสรางนวตกรรมการใชประโยชนและการแปรรป จะทำาใหผลตภณฑไมไผ มคณภาพเทาเทยมกบผลตภณฑ

จากไมและวสดอนๆ

4) การพฒนาผลตภณฑเสนใยไผ การใชประโยชนไผดานเสนใยสวนใหญนำาไปเปนวตถดบเพอผลต

กระดาษ แตเนองจากไผในประเทศไทยสวนใหญขนอยในปาธรรมชาตและเปนเขตปาอนรกษ การนำามาใชประโยชน

จงทำาอยางจำากด ทำาใหอตสาหกรรมกระดาษหนไปใชเสนใยจากพชชนดอนทดแทน สวนมลคาการนำาเขาและสง

ออกเสนใยจากไผระหวางป 2550-2553 มมลคาเพยง 459.22 และ 1.92 ลานบาทเทานน แตจะเหนไดวาการใช

เสนใยในอตสาหกรรมกระดาษเกอบจะเปนการนำาเขาทงหมด ขณะเดยวกนไดมการพฒนาเสนใยจากไผเปนวตถดบ

ในอตสาหกรรมสงทอ ซงเปนนวตกรรมทมศกยภาพสงในการสราง ผลตภณฑสงทอจากไผทมมลคาเพมและเปนมตร

กบสงแวดลอม

3. การสงเสรมดานการตลาด ประเทศไทยมการใชประโยชนไผอยในวงทจำากด เชน ดานอาหารและไมใชสอย

ซงสวนใหญจะอยในเขตชนบท ซงประชากรสวนใหญเปนผทมรายไดนอย ทำาใหผลตภณฑจากไผมราคาถก อยางไร

กตามหากมการถายทอดผลงานวจยตอเกษตรกรผปลกและผประกอบการ รวมทงการนดประชมเพอจบคดาน

ธรกจใหกบผเกยวของ จะทำาใหเกดความมนใจทงเกษตรกรและผประกอบการ

4. การสงเสรมขดความสามารถในการแขงขนในตลาดตางประเทศ เพอใหผประกอบการไทยสามารถ

แขงขนในตลาดเสรได สมควรใหมการปรบปรงแกไขกฎหมาย และกฎระเบยบตางๆ ใหเออตอการประกอบธรกจจะ

เปนสวนสำาคญ ในการเพมขดความสามารถในการแขงขนของผประกอบการไทย ตงแตตนนำาถงปลายนำา เพอให

สอดคลองกบการคาแบบเสร

5. การแกไขปญหาสงแวดลอม ไผเปนพชในตระกลหญามการเจรญเตบโตไดดในทวทกภาคของ

ประเทศไทย ทงยงมระบบรากทชวยในการอนรกษดนและนำาไดเปนอยางด ขณะทดานสงแวดลอม พบวา ในพนท

ปลกทเทากนไผสามารถดดซบคารบอนไดออกไซดไดมากกวาพชชนดอนๆ และชวยปรบสมดลใหกบระบบนเวศ

ไดเปนอยางด

จากแนวคดและหลกการดงกลาวขางตน หากนำาไปกำาหนดเปนยทธศาสตรการพฒนาไผ สามารถกำาหนด ทศทาง

ของการสงเสรมและพฒนาใหไผเปนพชเศรษฐกจทสำาคญของประเทศได โดยเฉพาะการนำามาใชประโยชนดาน

พลงงานและการเพมพนทสเขยวจะทำาใหชวยลดภาวะโลกรอนไดมาก ในทางเศรษฐกจจะชวยลดการนำาเขาดาน

พลงงานและขณะเดยวกนผลตภณฑทไดจะชวยเสรมสรางเศรษฐกจของประเทศใหแขงแกรงได


ยทธศาสตรการจดการไผเชงพาณชย

เพอใหการจดการเกยวกบการใชประโยชนไผเกดประโยชนสงสดตอสงคมและประเทศชาต จงกำาหนดยทธศาสตร

การพฒนา เพอใหไผเปนพชเศรษฐกจทสำาคญ โดยกำาหนดเปาประสงค แนวทาง มาตรการ ในการดำาเนนงานแตละ

ยทธศาสตร ดงน

1. ยทธศาสตร เพอความสอดคลองของทศทางการพฒนาการใชประโยชนจากไผกบศกยภาพหรอโอกาสใน

การพฒนา ไดกำาหนดยทธศาสตรรองรบไว 5 ยทธศาสตร คอ

1) สงเสรมการผลตวตถดบไผทมคณภาพ เนองจากไผเปนพชทมการสงเสรมใหปลกกนมากในชวงท

ผานมา แตยงไมมการรวบรวมขอมลพนฐานเกยวกบไผ เชน ขอมลพนทปลก จำานวนเกษตรกร รวมทงเอกสาร

วชาการเกยวกบการปลกไผ จงตองเรงดำาเนนการโดยเรว เนองจากจะเปนฐานขอมลตอยอดใหกบยทธศาสตรอน

2) สงเสรมการพฒนาผลตภณฑใหมคณภาพและไดมาตรฐาน สงเสรมการพฒนาเทคโนโลยและการ

ปรบปรงคณภาพและสรางนวตกรรมใหกบผลตภณฑจากไผ เพอสรางความเชอมนและการยอมรบใหกบผบรโภค

3) ปรบปรงแกไข กฎ ระเบยบ ใหเออตอการประกอบธรกจทเกยวของกบผลตภณฑไผ จากการ

พจารณาถงโอกาสในการทำาตลาดผลตภณฑจากไมไผสงตางประเทศ พบวาความตองการผลตภณฑดงกลาวม

มลคาสง แตมอปสรรคท กฎ ระเบยบบางประการทำาใหผประกอบธรกจไมสามารถขยายธรกจหรอเพมการจำาหนาย

ผลตภณฑได การแกไขปญหาดงกลาวยงเปนการรองรบตลาดแขงขนเสรในอนาคตดวย

4) การสงเสรมดานการตลาด ทผานมาการใชประโยชนผลตภณฑในประเทศไทยจำากดอยในวงแคบๆ

เฉพาะกลม ทำาใหเปนขอจำากดทางการตลาดทไมสามารถขยายไดมากนก ดงนนอนาคตทหากมการใชเทคโนโลย

สมยใหมชวยพฒนาคณภาพของผลตภณฑจากไผใหเปนทยอมรบได จะเปนการเปดตลาดและสรางมลคาใหกบ

ธรกจทเกยวกบไผไดเปนอยางด

5) การแกไขปญหาสงแวดลอม จากคณสมบตของไผทปลกงาย โตเรว ใหผลผลตสง ระบบรากแผ

กระจาย และคายออกซเจนสบรรยากาศมากกวาพชชนดอน ดงนนการสงเสรมใหเกษตรกรปลกไผ จะไดประโยชน

ทางออม คอการชวยอนรกษดน-นำา และชวยการแกไขปญหาสงแวดลอมได


2. เ

ปาป

ระสง

ค ม

าตรก

าร ห

นวย

งาน

ทเก

ยวขอ

งและ

รบผด

ชอบ

ยทธศ

าสต

รม

าตรก

ารห

นวย

งาน

รบผด

ชอบ

ยทธศ

าสต

รท 1

สงเ

สรม

การผ

ลตวต

ถดบ

ไผท

มค

ณภา

พ:เพ

อใหก

ารปล

กและ

การผ

ลตไผ

ของเ

กษตร

กรม

คณภ

าพเป

นทตอ

งการ

ของต

ลาด

1.1

จำาแ

นกชน

ดพนธ

และส

ายพ

นธให

ถกตอ

งตาม

หลก

อนกร

มวธา

นกร

มปาไ

ม ม

หาวท

ยาลย

เกษ

ตรศา

สตร

มหาว

ทยาล

ยเชย

งใหม

1.2

คดเ

ลอกช

นดพ

นธแล

ะสาย

พนธ

เพอใ

หไดว

ตถดบ

ท

เหมา

ะสมก

บการ

ใชปร

ะโยช

นกร

มปาไ

ม ม

หาวท

ยาลย

เกษ

ตรศา

สตร

มหา

วทยา

ลยธร

รมศา

สตร

1.3

สงเ

สรมก

ารปล

กไผใ

หเหม

าะสม

กบพ

นท (Z

onin

g)กร

มปาไ

ม กร

มพฒ

นาท

ดน ก

รมสง

เสรม

การเ

กษตร

1.4

พฒ

นาเท

คโนโ

ลยกา

รปลก

ไผ แ

ละกา

รจดก

ารสว

นไผ

กรมป

าไม

และก

รมวช

าการ

เกษ

ตร

1.5

สงเ

สรมใ

หภาค

เอกช

นมสว

นรวม

ในกา

รทำาส

ญญ

ารวม

กบเก

ษตร

กร (C

ontra

ct fa

rmin

g)สำา

นกงา

นพฒ

นาเศ

รษฐก

จจาก

ฐานช

วภาพ

และ

สถาบ

นการ

เงน

1.6

จดท

ำาระบ

บฐาน

ขอมล

เกษ

ตรกร

ผปลก

ไผ/อ

งคคว

ามร

เกยว

กบไผ

สำา

นกงา

นพฒ

นาเศ

รษฐก

จจาก

ฐานช

วภาพ

กรม

สงเส

รมกา

รเกษ

ตร

1.7

จดท

ำาคมอ

การป

ลกไผ

กร

มสงเ

สรมก

ารเก

ษตร

กรม

ปาไม

สำาน

กงาน

พฒ

นาเศ

รษฐก

จจาก

ฐานช

วภาพ

ยทธศ

าสต

รท 2

พฒ

นาผ

ลตภณ

ฑจา

กไผใ

หม

คณ

ภาพ

ด แ

ละม

มลค

าสง

:พฒ

นางา

นวจย

สการ

พฒ

นาผล

ตภณ

ฑจา

กไผใ

หม

คณภ

าพด

และม

มลคา

เพม

สราง

โอกา

สทาง

การต

ลาด

ใหกบ

ผลตภ

ณฑ

2.1

สนบ

สนนก

ารวจ

ยและ

พฒ

นาเท

คโนโ

ลยกา

รใช

ประโ

ยชนไ

ผ เพ

อเพ

มคณ

ภาพ

และม

ลคาผ

ลตภ

ณฑ

กรมว

ชากา

รเกษ

ตร ก

รมปา

ไม ส

ำานกง

านพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ ส

วทช.

สถาบ

นการ

ศกษ

า

2.2

สงเ

สรมก

ารสร

างนว

ตกรร

มเกย

วกบไ

ผทมโ

อกาส

ทางก

ารตล

าดสง

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ

สภาอ

ตสาห

กรรม

แหงป

ระเท

ศไทย

สถา

บนกา

รศกษ

า

2.3

พฒ

นาอง

คควา

มรแล

ะภมป

ญญ

าทอง

ถน ใ

นการ

ใช

ประโ

ยชนไ

ผ

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ ก

รมกา

รพฒ

นาชม

ชน

2.4

การ

เชอม

โยงเ

ทคโน

โลยก

บเคร

อขาย

ตางป

ระเท

ศทม

การใ

ชประ

โยชน

ไผอย

างกว

างขว

าง เช

น จน

ญปน

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ แ

ละกร

มปาไ

ม

2.5

พฒ

นาเท

คโนโ

ลยกา

รปรบ

ปรงค

ณภ

าพแล

ะการ

รกษ

า

เนอไ

ม (tr

eatm

ent)

ไมไผ

ใหกน

มอดแ

มลง

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ แ

ละกร

มปาไ

ม

2.6

จดท

ำามาต

รฐาน

ผลตภ

ณฑ

จากไ

ผ กร

มสงเ

สรมอ

ตสาห

กรรม

กรม

สงเส

รมกา

รสงอ

อก


2. เ

ปาป

ระสง

ค ม

าตรก

าร ห

นวย

งาน

ทเก

ยวขอ

งและ

รบผด

ชอบ

ยทธศ

าสต

รม

าตรก

ารห

นวย

งาน

รบผด

ชอบ

ยทธศ

าสต

รท 1

สงเ

สรม

การผ

ลตวต

ถดบ

ไผท

มค

ณภา

พ:เพ

อใหก

ารปล

กและ

การผ

ลตไผ

ของเ

กษตร

กรม

คณภ

าพเป

นทตอ

งการ

ของต

ลาด

1.1

จำาแ

นกชน

ดพนธ

และส

ายพ

นธให

ถกตอ

งตาม

หลก

อนกร

มวธา

นกร

มปาไ

ม ม

หาวท

ยาลย

เกษ

ตรศา

สตร

มหาว

ทยาล

ยเชย

งใหม

1.2

คดเ

ลอกช

นดพ

นธแล

ะสาย

พนธ

เพอใ

หไดว

ตถดบ

ท

เหมา

ะสมก

บการ

ใชปร

ะโยช

นกร

มปาไ

ม ม

หาวท

ยาลย

เกษ

ตรศา

สตร

มหา

วทยา

ลยธร

รมศา

สตร

1.3

สงเ

สรมก

ารปล

กไผใ

หเหม

าะสม

กบพ

นท (Z

onin

g)กร

มปาไ

ม กร

มพฒ

นาท

ดน ก

รมสง

เสรม

การเ

กษตร

1.4

พฒ

นาเท

คโนโ

ลยกา

รปลก

ไผ แ

ละกา

รจดก

ารสว

นไผ

กรมป

าไม

และก

รมวช

าการ

เกษ

ตร

1.5

สงเ

สรมใ

หภาค

เอกช

นมสว

นรวม

ในกา

รทำาส

ญญ

ารวม

กบเก

ษตร

กร (C

ontra

ct fa

rmin

g)สำา

นกงา

นพฒ

นาเศ

รษฐก

จจาก

ฐานช

วภาพ

และ

สถาบ

นการ

เงน

1.6

จดท

ำาระบ

บฐาน

ขอมล

เกษ

ตรกร

ผปลก

ไผ/อ

งคคว

ามร

เกยว

กบไผ

สำา

นกงา

นพฒ

นาเศ

รษฐก

จจาก

ฐานช

วภาพ

กรม

สงเส

รมกา

รเกษ

ตร

1.7

จดท

ำาคมอ

การป

ลกไผ

กร

มสงเ

สรมก

ารเก

ษตร

กรม

ปาไม

สำาน

กงาน

พฒ

นาเศ

รษฐก

จจาก

ฐานช

วภาพ

ยทธศ

าสต

รท 2

พฒ

นาผ

ลตภณ

ฑจา

กไผใ

หม

คณ

ภาพ

ด แ

ละม

มลค

าสง

:พฒ

นางา

นวจย

สการ

พฒ

นาผล

ตภณ

ฑจา

กไผใ

หม

คณภ

าพด

และม

มลคา

เพม

สราง

โอกา

สทาง

การต

ลาด

ใหกบ

ผลตภ

ณฑ

2.1

สนบ

สนนก

ารวจ

ยและ

พฒ

นาเท

คโนโ

ลยกา

รใช

ประโ

ยชนไ

ผ เพ

อเพ

มคณ

ภาพ

และม

ลคาผ

ลตภ

ณฑ

กรมว

ชากา

รเกษ

ตร ก

รมปา

ไม ส

ำานกง

านพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ ส

วทช.

สถาบ

นการ

ศกษ

า

2.2

สงเ

สรมก

ารสร

างนว

ตกรร

มเกย

วกบไ

ผทมโ

อกาส

ทางก

ารตล

าดสง

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ

สภาอ

ตสาห

กรรม

แหงป

ระเท

ศไทย

สถา

บนกา

รศกษ

า

2.3

พฒ

นาอง

คควา

มรแล

ะภมป

ญญ

าทอง

ถน ใ

นการ

ใช

ประโ

ยชนไ

ผ

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ ก

รมกา

รพฒ

นาชม

ชน

2.4

การ

เชอม

โยงเ

ทคโน

โลยก

บเคร

อขาย

ตางป

ระเท

ศทม

การใ

ชประ

โยชน

ไผอย

างกว

างขว

าง เช

น จน

ญปน

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ แ

ละกร

มปาไ

ม

2.5

พฒ

นาเท

คโนโ

ลยกา

รปรบ

ปรงค

ณภ

าพแล

ะการ

รกษ

า

เนอไ

ม (tr

eatm

ent)

ไมไผ

ใหกน

มอดแ

มลง

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ แ

ละกร

มปาไ

ม

2.6

จดท

ำามาต

รฐาน

ผลตภ

ณฑ

จากไ

ผ กร

มสงเ

สรมอ

ตสาห

กรรม

กรม

สงเส

รมกา

รสงอ

อก

ยทธศ

าสต

รม

าตรก

ารห

นวย

งาน

รบผด

ชอบ

ยทธศ

าสต

รท 3

แกป

ญห

า กฎ

ระเ

บยบ

ทเป

นอป

สรรค

ตอก

าร

ประ

กอบ

ธรกจ

เกยว

กบผล

ตภณ

ฑจา

กไผ

: ลดอ

ปสรร

คเกย

วกบ

กฎ ร

ะเบย

บ ขอ

หามท

เกยว

ของก

บการ

ประก

อบธร

กจสง

ออกข

องผล

ตภณ

ฑจา

กไผ

เพอเ

พมข

ดควา

ม

สามา

รถใน

การแ

ขงขน

ใหกบ

ผประ

กอบก

าร

3.1

รวบ

รวม

กฎ ร

ะเบย

บทเก

ยวขอ

งกบก

ารใช

ประโ

ยชน

ไผ/ก

ารปร

ะกอบ

ธรกจ

เกยว

กบไผ

และป

รบปร

ง แก

ไข

ใหเอ

อตอก

ารพ

ฒนา

ไผเช

งพาณ

ชย

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ ก

รมปา

ไม ก

รม

สงเส

รมอต

สาหก

รรม

สภาอ

ตสาห

กรรม

แหงป

ระเท

ศไทย

ยทธศ

าสต

รท 4

การ

สงเส

รมด

านกา

รตลา

ด

: เพ

มขดค

วามส

ามาร

ถดาน

การต

ลาดใ

หกบผ

ประก

อบกา

รและ

เกษ

ตรกร

ดานก

ารตล

าดท

งภาย

ในแล

ะภาย

นอกป

ระเท

ศ

4.1

สงเส

รมกา

รลงท

นอตส

าหกร

รมไผ

ภาย

ใตแน

วคด

เศรษ

ฐกจส

รางส

รรคแ

ละเศ

รษฐก

จสเข

ยว (C

reat

ive

and

Gre

en E

cono

my)

สถาบ

นการ

เงน

กองท

นเศร

ษฐก

จสรา

งสรร

ค ธก

ส. S

ME

Bank

กอง

ทนพ

ฒนา

สหกร

ณ ก

รมสง

เสรม

อตสา

หกรร

ม

กรมส

งเสร

มการ

สงออ

ก สภ

าอตส

าหกร

รมแห

งประ

เทศไ

ทย

หอกา

รคา

องคก

ารปก

ครอง

สวนท

องถน

และ

สำานก

งาน

พฒ

นาเศ

รษฐก

จจาก

ฐานช

วภาพ

4.2

แสวง

หาตล

าดให

มทมก

ารใช

ผลตภ

ณฑ

จากไ

ผ กร

มสงเ

สรมอ

ตสาห

กรรม

กรม

สงเส

รมกา

รสงอ

อก ส

ภา

อตสา

หกรร

มแหง

ประเ

ทศไท

ย แล

ะสำาน

กงาน

พฒ

นา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ

4.3

สงเส

รมให

ความ

รการ

ใชปร

ะโยช

นไผ

เพอข

ยายต

ลาด

ทงใ

นและ

ตางป

ระเท

ศ

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ แ

ละสภ

า

อตสา

หกรร

มแหง

ประเ

ทศไท

ย

4.4

สราง

เครอ

ขายผ

ผลต

ผบรโ

ภค

และผ

รผเช

ยวชา

ญเก

ยว

กบกา

รใชป

ระโย

ชนไผ

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ

4.5

จดงา

นแสด

งสนค

าใหก

บผปร

ะกอบ

การ

และจ

ดคคา

ทาง

ธรกจ

(Mat

chin

g) ท

งตลา

ดในแ

ละตา

งประ

เทศ

กรมส

งเสร

มการ

สงออ

ก กร

มสงเ

สรมอ

ตสาห

กรรม

4.6

วางแ

ผนรอ

งรบก

ารปร

ะกาศ

ของป

ระชา

คมยโ

รป ใ

นป

ค.ศ.

201

3 กำา

หนดใ

หไมท

ทำาเ

ครอง

ใชระ

บแหล

งทมา

ท

ชดเจ

น

กรมส

งเสร

มการ

สงออ

ก กร

มสงเ

สรมอ

ตสาห

กรรม

และ

สภา

อตสา

หกรร

มแหง

ประเ

ทศไท

ย

4.7

จดกจ

กรรม

สราง

กระแ

สเกย

วกบป

ระโย

ชนขอ

งผลต

ภณ

ฑ

ไผ

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ ก

รมสง

เสรม

อตสา

หกรร

ม สภ

าอตส

าหกร

รมแห

งประ

เทศไ

ทย


4.8

ใหส

ำานกง

านพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ (ส

พภ

.)

มหนว

ยสำาห

รบสอ

สารเ

กยวก

บเรอ

งไผส

สาธา

รณะ

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ

ยทธศ

าสต

รท 5

การ

แกไข

ปญ

หาส

งแวด

ลอม

: อนร

กษดน

และน

ำา แล

ะเพ

มปรม

าณออ

กซเจ

น ใน

บรรย

ากาศ

ชวยล

ดภาว

ะโลก

รอน

5.1

สงเ

สรมก

ารปล

กไผใ

นพนท

ปาชม

ชน ท

สาธา

รณะ

และ

เปดโ

อกาส

ใหชม

ชนใน

ทองถ

นมสว

นรวม

ใหเก

ดการ

จดกา

รไผส

การใ

ชประ

โยชน

อยาง

ยงยน

กรมป

าไม

สำานก

งานพ

ฒนา

กาซเ

รอนก

ระจก

ธกส

.

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ

5.2

สงเ

สรมใ

หมกา

รปลก

ไผใน

พนท

เสยง

ตอกา

รพงท

ลาย

ของด

นและ

ดนถล

ม

กรมป

าไม

กรมอ

ทยาน

แหงช

าต ส

ตวปา

และ

พนธ

พช

กรม

บรรเ

ทาสา

ธารณ

ภย

กรมพ

ฒนา

-ทดน

สำาน

กงาน

พฒ

นา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ

5.3

สงเ

สรมก

ารปล

กไผ

เพอส

นบสน

นอตส

าหกร

รมท

เปน

มตรก

บสงแ

วดลอ

ม

กรมป

าไม

สำานก

งานพ

ฒนา

กาซเ

รอนก

ระจก

ธกส

.

สำานก

งานพ

ฒนา

เศรษ

ฐกจจ

ากฐา

นชวภ

าพ


การเชอมโยงการพฒนาการใชประโยชนไผกบยทธศาสตรชาต

1. ยทธศาสตรและแผนปฎบตการ การพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ในระยะแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559)

“สงคมอยรวมกนอยางมความสข ดวยความเสมอภาค เปนธรรม และมภมคมกนตอการเปลยนแปลง”

ทศทางและหลกการของแผนพฒนาฯ คอ มงพฒนาภายใตหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง และขบเคลอน

ใหบงเกดผลในทางปฎบตทชดเจนยงขนในทกระดบ ยดคนเปนศนยกลางของการพฒนา ใหความสำาคญกบการ

สรางกระบวนการมสวนรวมของทกภาคสวนในสงคม พฒนาประเทศสความสมดลในทกมตอยางบรณาการและเปน

องคกรรวม และยดวสยทศนป พ.ศ. 2570 ดงน

“คนไทยภาคภมใจในความเปนไทย มมตรไมตรบนวถชวตแหงความพอเพยง ยดมนใน

วฒนธรรมประชาธปไตย และ หลกธรรมาภบาล การบรการสาธารณะขนพนฐานททวถง มคณภาพ

สงคมมความปลอดภยและมนคง อยในสภาวะแวดลอมทด เกอกลและเอออาทรซงกนและกน ระบบ

กการผลตเปนมตรกบสงแวดลอม มความมนคงดานอาหารและพลงงาน อยบนฐานเศรษฐกจทพง

ตนเองและแขงขนไดในเวทโลก สามารถอยในประชาคมภมภาคและโลกไดอยางมศกดศร”

ทงนม พนธกจสำาคญ คอ

1) สรางความเปนธรรมในการกระจายรายได ควบคกบการสรางสงคมคณธรรม เพอใหคนกนดอยดม

คณภาพชวตทด ปลอดภยจากอาชญากรรม อบตเหต ยาเสพตดและอบายมข คนในสงคมอยรวมกน

อยางสนตสข มวฒนธรรมประชาธปไตย และธรรมาภบาล

2) พฒนาฐานการผลตและบรการใหเขมแขง และมเสถยรภาพบนฐานความรและการสรางสรรคของคน

ไทยขยายหลกประกนทางสงคมใหครอบคลมประชาชนทกคน สรางความมนคงดานอาหารและพลงงาน

รวมทง ยารกษาโรคจากสมนไพร บนฐานทรพยากรและความหลากหลายทางชวภาพ พรอมทงปรบ

โครงสราง สาขาการผลต และการบรโภคของประเทศใหเปนมตรกบสงแวดลอม

3) สรางภมคมกนใหเขมแขงสามารถปองกน รองรบผลกระทบ และความเสยงจากวกฤตเศรษฐกจทจะเกด

ขนในอนาคต พฒนาทรพยากรมนษยใหมความร และทกษะ สามารถรเทาทนการเปลยนแปลงอยาง

มเหตผล

โดยมวตถประสงค ดงน

1) คนในสงคมอยรวมกนอยางสนต เกดความเปนธรรม และมธรรมาภบาล

2) ประชาชนไดรบการพฒนาทงทางกาย ใจ สตปญญา มคณธรรม จรยธรรม และสถาบนทางสงคมม

บทบาทหลกในการพฒนาคน


3) เศรษฐกจเตบโตอยางมคณภาพ และมเสถยรภาพ ประเทศไทยเปนศนยกลางการผลตสนคา และบรการ

ในภมภาค มความมนคงทางอาหารและพลงงาน การผลต และการบรโภคทเปนมตรตอสงแวดลอม

4) ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมเพยงพอตอการรกษาสมดลของระบบนเวศ และชมชนมสวนรวม

ในการดแลรกษาและใชประโยชน

ยทธศาสตรภายใตแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 ทเกยวของกบการพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ

1) แนวทางการพฒนาตามยทธศาสตร ในประเดนทเกยวของ

แนวทางท 3.4.1 การอนรกษ ฟนฟ และสรางความมนคงของฐานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ขอ (1) คมครอง ปองกน รกษา ฟนฟพนทปาไม และเขตอนรกษ อนรกษพนทเปราะบางทมความสำาคญ

เชงนเวศ ควบคมการใชประโยชนพนทตนนำาอยางเขมงวด ปองกนการบกรกปาไม โดยภาคประชาชนและชมชน

สงเสรมหลกการชมชนอยรวมกบปา สงเสรมการจดการปาชมชน การฟนฟและการปลกปาในรปแบบวนเกษตร

โดยใหความสำาคญกบพนทตนนำา และพนทรอยตอตามแนวเขตอนรกษ

ขอ (2) พฒนาระบบฐานขอมล ระบบสารสนเทศภมศาสตร และการจดการองคความร เพอใชเปนเครอง

มอในการวางแผนและพฒนาประสทธภาพการบรหารจดการ รวมทงสนบสนนการจดทำาฐานขอมลทรพยากรปาไม

ความหลากหลายทางชวภาพ

ขอ (10) สงเสรมการอนรกษการใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพ และแบงปนผลประโยชนอยางเปน

ธรรม โดยจดใหมการคมครองพนทอนรกษและระบบนเวศทเปราะบาง ซงเปนถนกำาเนดของสมนไพร มความหลาก

หลายทางชวภาพทสมบรณ และเปนถนทอยของพนธพชพนธสตวทหายากและใกลสญพนธ สงเสรมการอนรกษ

พนธกรรมทองถนโดยองคกรชมชน ปรบปรงกฎระเบยบใหเออตอการเขาถงและการใชประโยชนทรพยากรชวภาพ

เพอการพงตนเอง และการสรางความมนคงดานอาหารและสขภาพ รวมทงการสรางนวตกรรมจากทรพยากรชวภาพ

เพอการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ ภายใตกลไกการแบงปนผลประโยชนอยางเปนธรรม รวมทงการสรางมลคา

เพมทางเศรษฐกจจากนวตกรรม และการใชประโยชนทรพยากรชวภาพ

แนวทางท 3.4.4 สรางภมคมกนดานการคาจากเงอนไขดานสงแวดลอมและวกฤตภาวะโลกรอน

ขอ (1) ตดตามและเฝาระวงมาตรการการอนรกษสงแวดลอมทอาจสงผลกระทบตอการคาและการลงทน

ขอ (3) ศกษาผลกระทบและกำาหนดแผนยทธศาสตรรายสนคา รวมทงกำาหนดมาตรการเยยวยาในสนคา

และธรกจทเกยวของ ควบคกบการสนบสนนและสงเสรมการผลตสนคา บรการ และอตสาหกรรมทเปนมตรกบสง

แวดลอม และการเปนพนธมตรรวมทนกบประเทศทมความกาวหนาทาง Green Technology

ขอ (4) สงเสรมใหผสงออกทำาคารบอนฟตพรนต รวมทงสงเสรมการทำาบญชตนทนคารบอน (Carbon

Cost Accounting) ในระดบแหลงวตถดบ โดยเฉพาะในภาคเกษตรและประมง

ขอ (5) สรางแรงจงใจใหเกดอตสาหกรรมใหมๆ เพอการพฒนาสงแวดลอมอยางยงยน หรอทเนนความ


คดสรางสรรค รวมทงสรางตลาดรองรบ โดยสงเสรมงานวจยและพฒนา เพอตอยอดดานการคาการลงทน ตลอด

จนสนบสนนธรกจการคาคารบอนเครดต

แนวทางท 3.4.5 เพมบทบาทประเทศไทยในเวทประชาคมโลกทเกยวของกบกรอบความตกลงและ

พนธกรณดานสงแวดลอมระหวางประเทศ

ขอ (3) พฒนาความรวมมอในกลมอาเซยน เพอประโยชนรวมกนโดยเฉพาะความรวมมอในการพฒนา

ทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย รวมทงการบรหารจดการและการใชทรพยากรธรรมชาตรวมกนอยางยงยน อาท

ดานทรพยากรนำา ความหลากหลายทางชวภาพ

ขอ (4) สนบสนนการดำาเนนงานตามพนธกรณ และขอตกลงระหวางประเทศดานทรพยากรธรรมชาต และสง

แวดลอม อาท อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ และพธสารทเกยวของ เพอคมครองและอนรกษ

ทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพและพนธกรรม โดยใหชมชนมการเขาถง เพอใชประโยชน อยางยงยน กำาหนด

มาตรการเพอความปลอดภยทางชวภาพ และสนบสนนใหเกดกลไกการแบงปนผลประโยชนทเปนธรรมเมอมการ

ใชประโยชนเชงพาณชย รวมทงพนธกรณและขอตกลงวาดวยการพฒนาทย งยน อนสญญาวาดวยการเปลยนแปลง

สภาพภมอากาศ อนสญญาบาเซล อนสญญาสตอกโฮลมวาดวยสารมลพษทตกคางยาวนาน และพธสารทเกยวของ

เปนตน

แนวทางท 3.4.7 การพฒนาระบบการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหม

ประสทธภาพ โปรงใสและเปนธรรม มแนวทางหลก

ขอ (1) พฒนาชมชนใหเขมแขง และสงเสรมสทธชมชนในการเขาถง และใชประโยชนทรพยากร ธรรมชาต

อยางสมดลและยงยน สนบสนนแนวทางการใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตเชงอนรกษ ตามวถชวต ภมปญญา

และวฒนธรรมดงเดม ภายใตหลกการ คนอยรวมกบระบบนเวศอยางเกอกล สนบสนนสทธและบทบาทของชมชน

ในการจดการทรพยากรธรรมชาต เพอการพงตนเอง ทงดานทรพยากรชวภาพ ปาชมชน การจดการนำา การจดการ

ทรพยากรชายฝ ง รวมทงการใชประโยชนทดนรวมกน สรางความรความเขาใจทถกตองเกยวกบระบบนเวศ เพอ

ใหชมชนเกดความรกและหวงแหนทรพยากรธรรมชาต สนบสนนใหชมชนจดทำาโครงการ เพอสำารวจทำาฐานขอมล

ทรพยากรธรรมชาต ความหลากหลายทางชวภาพ และภมปญญาทองถน โดยรวมกบองคกรทองถน สงเสรม

กจกรรมทตอยอดการใชประโยชนจากฐานทรพยากรและองคความรของทองถน ตลอดจนสงเสรมระบบการจดการ

ทเคารพสทธทางปญญาและปกปองทรพยากรของชมชน

ขอ (2) สนบสนนกระบวนการมสวนรวมและพฒนาศกยภาพของทองถนและชมชน โดยผลกดนใหเกด

ความเปนหนสวนในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางเหมาะสม

ขอ (3) ปรบปรงกฎหมายใหสอดคลองกบสถานการณการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และบงคบใช

อยางเสมอภาคเปนธรรม ปรบปรงกฎหมายและกฎระเบยบของภาครฐ เพอลดความขดแยง แกไขปญหาความ

เหลอมลำาในการเขาถง และใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตของชมชน รวมทงจดทำากฎหมายรอง เพอสนบสนน

การอนรกษ ใชประโยชนอยางยงยน และแบงปนผลประโยชนอยางเปนธรรม


ขอ (4) ปรบนโยบายการลงทนภาครฐใหเออตอการอนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

กำาหนดมาตรการควบคมการใชพนทตามนโยบายสงเสรมพชเศรษฐกจไมใหเกดการบกรกทำาลาย เขตอนรกษทเปราะ

บาง และมความสำาคญเชงนเวศ คำานงถงการสญเสยตนทนทางสงคมและสงแวดลอม สนบสนนการศกษาวจย เพอ

ประเมนมลคาทแทจรง และมลคาในอนาคตของทรพยากรธรรมชาตในการทำาหนาทของระบบนเวศ พฒนาหลก

เกณฑการประเมนความคมคาของโครงการลงทนทคดรวมตนทนการใชหรอสญเสยทรพยากรธรรมชาต

ขอ (5) ผลกดนใหมการจดเกบภาษสงแวดลอม รวมถงการปฏรปการบรหารจดการงบประมาณของประเทศ

เพอสรางแรงจงใจในการใชทรพยากรธรรมชาตอยางมประสทธภาพ และลดการกอมลพษ ตามแนวทางการปฏรป

ระบบภาษ เพอการรกษาสงแวดลอม (Eco-Tax Reform) ใหเปนรปธรรมนำารายไดจากการเกบภาษและคาธรรมเนยม

ดงกลาว มาสนบสนนการฟนฟสงแวดลอม

ขอ (6) การสรางรายไดจากการอนรกษทรพยากรธรรมชาต และความหลากหลายทางชวภาพ สงเสรม

การพฒนาเศรษฐกจจากทรพยากรพนธกรรมและความหลากหลายทางชวภาพใหมการอนรกษ การวจยและพฒนา

พนธกรรมทองถนและพชพนบาน เพอสรางนวตกรรมในการผลตสนคาและบรการทมมลคาเพม และเปนเอกลกษณ

ของประเทศ เชน สมนไพร เวชภณฑ เครองสำาอาง และผลตภณฑธรรมชาต สนบสนนการนำากลไกใหมๆ ทเกด

ขนในเวทประชาคมโลก มาปรบใช เพอสรางรายไดทางเศรษฐกจใหกบชมชนทดแลทรพยากรธรรมชาตอยางเหมาะ

สม อาท กลไกการลดกาซเรอนกระจกจากการทำาลายปา และความเสอมโทรมของปา การอนรกษ การจดการปา

อยางยงยน และการเพมพนปรมาณคารบอนในประเทศกำาลงพฒนา (REDD+) การเกบคาบรการเชงนเวศ (Payment

for Eco-system Services : PES) และกลไกการพฒนาทสะอาด (Clean Development Mechanism : CDM) โดย

รวมมอกบภาคการพฒนาทงภายในประเทศและระหวางประเทศ รวมถงภาคเอกชน ควบคกบการพฒนาเครอขาย

เฝาระวงการรกลำาพนทอนรกษ โดยสนบสนนบทบาท ภาคประชาชนและชมชน

2) ยทธศาสตรสนบสนน ซงมประเดนสาระสำาคญของแนวทางการพฒนาทเกยวเนองกบการขบเคลอน

นโยบาย การพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ กำาหนดไวในยทธศาสตรทเกยวของ ดงน

(1) ยทธศาสตรการพฒนาคนสสงคมแหงการเรยนรตลอดชวตอยางยงยน ในแนวทางท 3.4.4 เสรม

สรางคานยมและวฒนธรรมทดงามของไทยมาขบเคลอนกระบวนการการพฒนาทางเศรษฐกจและสงคมของประเทศ

ขอ (2) นำาหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ภมปญญาทองถน อตลกษณทโดดเดนของชมชน คณคา

ของความสงบสขและการแบงปนตามวถด งเดม มาเปนเครองมอในการพฒนาฟนฟชมชนทองถนใหสามารถพงพา

ตนเองได โดยใหความสำาคญกบการจดการการเรยนรในชมชนทเนนการแลกเปลยนเรยนรระหวางชมชนอยาง

สมำาเสมอ เพอใหเกดการเรยนรตลอดชวตบนฐานชวตของคนในชมชน

ขอ (3) นำาความหลากหลายทางวฒนธรรมมาตอยอดในการพฒนาเศรษฐกจสรางสรรคและการพฒนา

สงคมของประเทศ

(2) ยทธศาสตรการสรางสมดลและมนคงของอาหารและพลงงาน ในแนวทางการพฒนาตาม

ยทธศาสตร คอ


แนวทางท 5.1 พฒนาทรพยากรธรรมชาตทเปนฐานการผลตภาคเกษตรใหเขมแขงและยงยน

ขอ (5.1.5) ฟนฟและสงเสรมคานยมและวฒนธรรมทดของชมชน โดยเฉพาะวถชวต และวฒนธรรม

ทางการเกษตรทใหความสำาคญกบการดแลทรพยากรธรรมชาตทเปนฐานการผลตทางการเกษตร

แนวทางท 5.2 เพมประสทธภาพการผลตภาคเกษตรและสรางมลคา

ขอ (5.2.5) สงเสรมการผลตทปลอดจากการตดแตงพนธกรรม เพอคงไวซงความหลากหลายของ

พนธพช และสตวทเหมาะสมกบสภาพภมอากาศ และสงแวดลอมของประเทศไทย เชน การใชพนธกรรมทองถน

ทหลากหลาย

ขอ (5.2.6) สนบสนนการผลต และบรการของชมชนในการสรางมลคาเพมสนคาเกษตร อาหาร และ

พลงงาน โดยพฒนาศกยภาพจากฐานทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนในชมชนบน

ฐานความรทสรางสรรคเพอสรางเอกลกษณของสนคา เชน สมนไพร ผลตภณฑอาหารและบรการเพอสขภาพ

เปนตน

ขอ (5.2.7) สนบสนนการยกระดบคณภาพมาตรฐานสนคาเกษตร อาหาร และมาตรฐานระบบการผลต

สนคาเกษตรใหเทยบเทาระดบสากล รวมทงควบคม ดแลกระบวนการตรวจรบรองคณภาพอยางเขมงวด เพอให

เปนทยอมรบของตลาดทงภายในและตางประเทศ

ขอ (5.2.12) พฒนาและเสรมสรางองคความร วทยาศาสตรและเทคโนโลยตางๆ ทเหมาะสม รวมทง

สนบสนนการใชเทคโนโลยการผลตทเปนมตรตอสงแวดลอม ผานศนยเรยนรและถายทอดเทคโนโลยการผลต เครอ

ขายเกษตรกรทมความรความเชยวชาญในแตละพนท และจากเกษตรกรทประสบความสำาเรจหรอปราชญชาวบาน

เพมชองทางในการรบรขาวสารใหแกเกษตรกรอยางทวถง

แนวทางท 5.3 สรางความมนคงในอาชพและรายไดใหแกเกษตรกร

ขอ (5.3.7) เสรมสรางความเขมแขงใหกบเกษตรรายยอย โดยสนบสนนการปรบตวและเพมขดความ

สามารถใหเกษตรกรไทย สามารถผลตสนคาเกษตรและอาหารใหไดตามมาตรฐาน และสงเสรมใหไทยเปนศนยกลาง

ในการแปรรปเพอเพมมลคาสนคาเกษตร และอาหารจากการเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยน

นอกจากนยงมประเดนยทธศาสตรการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (พ.ศ.2555-2559) ท

เกยวของกบบทบาท ภารกจ ของสำานกงานพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ คอ

ยทธศาสตรท 1 การเสรมสรางธรรมาภบาลสงแวดลอม

1) การเขาถงและใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางเปนธรรม

2) พฒนาฐานขอมลและองคความรสนบสนนการจดการทรพยากรชวภาพในระดบทองถน และพฒนา

ระบบการจดการเขาถงและแบงปนผลประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพอยางเปนธรรม รวมทง

การจดสทธบตรของคนไทย


3) พฒนาแนวทางการกระจายอำานาจ และกระบวนการมสวนรวมของภาคประชาสงคม (Civil Society)

ในการเขาถงทรพยากร รวมทงสรางธรรมาภบาลสงแวดลอมในกระบวนการยตธรรม

ยทธศาสตรท 3 การอนรกษและฟนฟแหลงทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน

1) การเพมประสทธผลและสรางความยงยนในการอนรกษและฟนฟแหลงทรพยากรธรรมชาตประยกต

การใชดชนชวดสถานภาพของทรพยากรชวภาพทสมพนธกบวถชวตของชมชนทองถน และสนบสนน

กลไกเฝาระวงและตดตามการเปลยนแปลงสถานภาพของระบบนเวศในพนทอยางเปนระบบ โดยสราง

เครอขายใหกบประชาชนและชมชนมสวนรวม

ยทธศาสตรท 4 การปรบฐานการผลตและการบรโภคใหเปนมตรตอสงแวดลอม

1) การสนบสนนการผลตภาคเกษตรทเปนมตรตอสงแวดลอมสนบสนนทนทางทรพยากร และสรางแรง

จงใจ เพอปรบเปลยนรปแบบการเกษตรใหเปนมตรตอสงแวดลอม เชน การจดหาแหลงทน และสราง

กลไกทางการตลาดรองรบสนคาเกษตรอนทรย และใหความรในการลดการใชสารเคมในภาคการเกษตร

โดยวธธรรมชาต เปนตน

2) การพฒนาเศรษฐกจบนฐานทรพยากรชวภาพอยางยงยนและสรางสรรค

(1) สงเสรมศกยภาพของชมชนในการเพมมลคาและคณคาของทรพยากรชวภาพโดยตอยอดจาก

ภมปญญาทองถน

(2) สนบสนนการพฒนาธรกจจากฐานทรพยากรชวภาพตามแนวทางพฒนาทย งยน ใหเปนฐาน

ของการเตบโตทางเศรษฐกจทสำาคญของประเทศ โดยสนบสนนการวจยและพฒนาธรกจใหม รวมถง

การสรางมาตรฐานสนคาและบรการใหเปนทยอมรบ พรอมทงสรางกลไกกำากบใหเกดการพฒนาธรกจ

จากฐานทรพยากรชวภาพ


2. ยทธศาสตรและแผนปฎบตการการพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพในระยะแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559)

“ในประเทศไทย เปนตนแบบของการพฒนาเศรษฐกจจากฐานทรพยากร

ชวภาพอยางยงยน ในระดบภมภาค โดยมส�านกงานพฒนาเศรษฐกจจากฐาน

ชวภาพ (องคการมหาชน) เปนหนวยงานหลกในการขบเคลอนกระบวนการ

รวมกบชมชนทมศกยภาพ กลมผประกอบการ และภาคธรกจเอกชน”

ม พนธกจสำาคญ คอ

1) พฒนาผลตภณฑทมาจากฐานทรพยากรชวภาพใหเกดมลคา และผลตอบแทนทางเศรษฐกจ และสราง

กลไก การนำาผลตอบแทนทางเศรษฐกจกลบคนไปดแลฟนฟทรพยากรชวภาพตนทน

2) พฒนาระบบฐานขอมลชมชน และขอมลทรพยากรชวภาพ รวมถงองคความร การศกษาพฒนา เพอ

สรางมลคาเพม เพอการใชประโยชนในการพฒนาเศรษฐกจ และเพอการบรหารจดการ ดแล คมครอง

การใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพใหเกดความยงยนควบคกบการคมครองภมปญญา

3) ถายทอดองคความรและขยายผล เพอสรางการมสวนรวมของชมชนทมศกยภาพและภาคธรกจ

อกทงยงมเปาหมายเชงนโยบายของการพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพทควรผลกดนใหเกดในระยะแผน

พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 ดงน

1. การพฒนาผลตภณฑทมศกยภาพในเชงพานชย เพอรองรบตลาดทใหผลตอบแทนสง โดยม

ศนยใหคำาปรกษา รวมถงใหบรการสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพกระจายในพนททมศกยภาพ และ

มกลไกการเชอมโยงระหวางผประกอบการกบผบรโภค หรอตวแทนการคา เพอเชอมโยงสนคาไปสตลาดและ

สามารถแจงความตองการ ความสนใจของผบรโภคกลบไปสผผลต เพอการพฒนาผลตภณฑ

2. การปรบปรง ฟนฟ อนรกษทรพยากรชวภาพ รวมถงการคมครองภมปญญาทองถน โดยกำาหนด

มาตรการหรอสรางกลไกการนำาผลตอบแทนทางเศรษฐกจทไดจากผลตภณฑชวภาพกลบคนสแหลงกำาเนดชวภาพ

เพอ ปรบปรง ฟนฟ อนรกษ สนบสนนการคมครองและพฒนาภมปญญาทองถน เพอใหเกดการใชประโยชนอยาง

ยงยนตอเนอง รวมทงการปรบใชแนวคด GREEN ECONOMY ในระดบทองถน

3. การพฒนาฐานขอมลและการเชอมโยงขอมล เพอการพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ 3.1 ม

ฐานขอมลชมชนทเชอมโยงกบฐานขอมลทรพยากรชวภาพ และสามารถเชอมโยงกบฐานขอมลของหนวยงานอนๆ

อาทเชน ฐานขอมลผลตภณฑชมชน ขอมลผประกอบการ ขอมลดานเศรษฐกจ-การเงน ในพนท เปนตน 3.2 การ

จดระบบขอมล เพอรองรบ ไดแก การพฒนาผลตภณฑจากความตองการของตลาดระดบบน และการบรหารการ

ฟนฟทรพยากร และ การคมครองภมปญญา


4. การถายทอดความรจากชมชนตนแบบและขยายผลไปสชมชนอน รวมถงพฒนาใหเกดวสาหกจ

ชมชนรวมกบภาคเอกชน ประกอบดวย 1) การพฒนาชมชนตนแบบทสามารถขยายผล และถายทอดองคความ

รไปสชมชนอนๆ 2) การนำาความรหรอเทคโนโลยสมยใหมมาใชพฒนาผลตภณฑทมศกยภาพรวมถงสนบสนนงาน

วจย และพฒนาเชงพาณชย และ 3) การเพมประสทธภาพของชองทางการนำาเสนอความสำาเรจของวสาหกจตนแบบ

ไปสสาธารณะ เพอการเรยนรและกระตนใหเกดความตนตว สนใจดำาเนนการจากผประกอบการทสนใจ

สรปสาระส�าคญการประชมแลกเปลยน: ยทธศาสตรและทศทางการขบเคลอนการจดการไผใน

ประเทศไทย

ทศทางการขบเคลอนการจดการไผ

1. การจดเกบรวบรวมขอมล และพฒนาระบบฐานขอมลเกยวของกบไผอยางเปนระบบ เพอ

สนบสนนชมชนทองถนและนโยบาย (ศนยขอมลเพอสนบสนนการจดการไผของทองถน)

2. การพฒนาปรบปรงสายพนธใหสอดคลองและตอบสนองกบการใชประโยชน โดยปจจบนพบวา

ไผชนดเดยวกนแตขนในพนทแตกตางกนพบวามคณสมบตทแตกตางกน

3. การเสรมศกยภาพชมชนทองถนในการสำารวจ ประเมน วางแผนจดการและตดตามไผอยางเปน

ระบบในพนทปาธรรมชาต ระบบวนเกษตร

4. การศกษาวจยระบบการตลาด และมลคาทางเศรษฐกจของไผในภาพรวมของประเทศไทย เพอ

ใชในการสนบสนนการตดสนใจในเชงโยบาย

5. พฒนารปแบบ โมเดลการจดการไผแตละชนดทงในปาธรรมชาต และในระบบวนเกษตร พนท

เกษตรกรรม ผานกระบวนการศกษาวจยโดยชมชนมสวนรวม รวมทงการพฒนาและสงเสรม

การแปรรปผลตภณฑ และการเพมมลคาไผ (จดการตงแตจากแหลงวตถดบ การแปรรป และ

การตลาด) และถายทอดผานศนยการเรยนรในแตละทองถน

6. ปรบปรงนโยบาย กฎระเบยบของรฐใหเออและสนบสนนการจดการไผอยางยงยน เชน นโยบาย

ไผแหงชาต การโซนนงและกำาหนดสดสวนปาไผ เพอการผลตปาไผเพอการอนรกษ นโยบาย

สงเสรมการปลกไผในพนท ทำากน (แรงจงใจทเหมาะสม)


ขอเสนอจากการประชม

1. สงเสรมการปลกไมไผในพนทดนเสอมโทรม เพอแกไขปญหาปรมาณการขาดแคลนไมไผ

2. จดการระบบการผลตไผสนองความตองการ และการสรางผลตภณฑจากไผในแตละจงหวด

(ยทธศาสตรจงหวดนำารองแตละจงหวด)

3. รฐควรสงเสรมการปลกไผใหมากขนทงในพนทสาธารณะ ปาชมชน ในพนทเกษตรกรรม วนเกษตร

หวไรปลายนา

4. พฒนาออกแบบเตาเผาขาวหลามประหยดพลงงาน เนองจากปจจบนหลายแหงทมการผลตจำานวน

มากไมเผา แตใชการนงแทน ซงทำาใหคณภาพและความหอมของขาวหลามลดลง

5. รฐควรใหการสนบสนนการวจยไผอยางเปนระบบตงแตปรบปรงสายพนธ (พนธกรรม) การจดการ

แหลงวตถดบ จนถงการแปรรป ผลตภณฑ และการตลาด


ทำ�เนยบผเข�รวมสมมน�

1. เครอขายปาชมชน

1.1 เครอขายปาชมชนภาคเหนอ

• เครอขายปาชมชนจงหวดเชยงใหม

นายกาพลศกด เครองเงน

นายบญเสรฐ โจมขน

นายวชย เปงเรอน

นายสมศกด เกตพรม

นายสวรรณ ฟองวรรณา

นายสทศน ราชไชย

• เครอขายปาชมชนจงหวดเชยงราย

นายเจม มหาวรรณ

นายชมพล ทนภาค

นายสมจตร จตรอารย

นายสมชาย สวรรณประภา

นายปรชา ศร

• เครอขายปาชมชนจงหวดลำาพน

นายทรงพล สรยาสก

นางสาวระววรรณ กนไชยสก

• เครอขายปาชมชนจงหวดนาน

นางอำานวย หาญยทธ

• โครงการพฒนาพนทปาแมกวงอนเนองมาจาก

พระราชดาร

นายมณเฑยร บญชางเผอก

• กลมคนเฒาคนแก

นางสาววราภรณ พมสาร

นายวระวฒน กงวานนวกล

นายสทศน ลามาพสาร

1.2 เครอขายปาชมชนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

• เครอขายปาชมชนภรวก

นายเปลยน ศาลาวฒกล

• เครอขายปาชมชนจงหวดสรนทร

นายสมชาย อนรตน

นายสมบต สมบตวงศ

• เครอขายปาชมชนจงหวดขอนแกน

นางสรางคนาง ชานาญมล

• ปาชมชนดงขมคา

นางอรทย โพธพา

• ปาชมชนซำาผกหนาม

นายแกว วงศไกร

นายเจดจ แกวสงห

1.3 เครอขายปาชมชนภาคกลาง

• เครอขายปาชมชนกาญจนบร

นายชษณพงศ ปญญารกษา

• ธนาคารตนไมกาญจนบร

นายไสว บำารงบญ

• ปาชมชนเขาราวเทยนทอง

นายทองด เฉยทบ

นายมานส มวงเกด

นายเสนาะ ศรเมอง

• จงหวดปราจนบร

นายจำานงค มฤกล

นายทรงสทธ สวางวงษ

น.ส.ทองทพย มาฤทธ

นางทองยอย โชฎก

นางนงลกษณ อนลย

นายบรรลอ โชฎก

นางสมจตร โพธลอย

นางสาวมะลวลย ชนอารมณ

นางอไร คายสงคราม

• บานเสรธรรม

นายกมล จตรบรรจง

นางสาวชลธชา แกงหลวง

นางบำารง จนทะเอ

นายปรดา ขยนการ

นางสาวสกญญา พลสมบต


• บานสามคคธรรม

นายฉลวย มะเจยกจร

นายรงสรย ศรสวรรณ

นางสาววนทน มลทองชน

นายสมจตร องกลด

นายอน แจมศร

• บานหนองขอน

นายพยง ชสน

นายสมชาย เกตแดง

นายสมพศ คนตรง

นายหลวง เชยงกา

นายปญญา บญม

1.4 เครอขายปาชมชนภาคตะวนออก

• เครอขายปาชมชนรอยตอ 5 จงหวด

ภาคตะวนออก

นายธวช เกยรตเสร

• เครอขายปาชมชนจงหวดจนทบร

นายพชญะ พดซอน

• ศนยศกษาและพฒนาวนเกษตรหวยหน

นายวนย สวรรณไตร

นายศกดชย ชาตาด

• ปาชมชนรมโพธทอง

นายสมบต กาลบรรจง

• จงหวดฉะเชงเทรา

นางสาวสรย โตพา

1.5 เครอขายปาชมชนภาคใต

• ธนาคารตนไม

นางสาววนล ชนเกาะสมย

2. องคกรพฒนาเอกชนและองคกรอสระ

• เครอขายอนรกษชางกาญจนบร

นายอรณ พลาชน

• ชมรมคนรกไผ

นายพสษฐ อมรกจเจรญ

นายสประดษฐ กณหวานช

• ชมรมคสลอดรกปา

นายรพพฒน ออนสภาพ

• มลนธรกษไทย

นายจรสรว ฉายทอง

นายทศนชย อครวงศวรยะ

นายพลากร เปาไม

นายดเรก เครอจนล

• มลนธกองทนไทย

นางสาวจรยา ตาทบ

นางสาวรตนตกา เพชรทองมา

นางสาวลดดา วไลศร

• มลนธเลยเพอการอนรกษพฒนาอยางยงยน

นายประยงค อฒจกร

• มลนธสบนาคะเสถยร

นายปราโมทย ศรใย

• The Border Consortium

นายณฐชนน รตนโมกต

• WWF ประเทศไทย

นายนกสทธ สงขจนทร

นายวระยทธ นยมชาต

• ศนยวนศาสตรชมชน เพอคนกบปา

นางสาวกาญจนาลกษณ พพฒนโกศย

นายณรงคศกด ปรญญาสทธนนท

นางสาวทพวลย ไหมด

นายปรชญา ยงพธนา

นางสาวปวณรตน พชตบวรศกด

นายระว ถาวร

นางสาวรชดา อาภรณศลป

นางสาวสมหญง สนทรวงษ

นางสาวสนชา วงพนจ

นางสาวสภาภรณ ปนวาร

Ms. Alyssa Cheung

Mr. Nicholas Wilder

3. หนวยงานภาครฐ

• สำานกจดการปาชมชน กรมปาไม

นายคมสน เรองฤทธสาระกล

• สำานกวจยและพฒนาการปาไม กรมปาไม

นางวาทน คมเจรญ

นายสภลท บญเสรมสข

นายสทศน เลาสกล


• สำานกบรหารพนทอนรกษท 1 (ปราจนบร)

นางอนชญา ชานาญคด

• อทยานแหงชาตชาตตระการ

นายกมล นวลใย

• สำานกงานสงแวดลอมภาคท 4

นายจกรพงษ คงชวย

• สำานกจดการและสงเสรมสนคาเกษตร

นางพสมย พงวกรย

• ศนยสงเสรมและพฒนาอาชพการเกษตร

จงหวดนาน (พชสวน)

นายประเสรฐ แกวอนง

• สถาบนพฒนาผลตผลเกษตรฯ

นางสาวปวณา บาดาล

• สถาบนความหลากหลายทางชวภาพฯ

นายบญทบ กนทะเตยน

นายสวง ขนทะสา

• สำานกงานพฒนาเศรษฐกจรากฐานชวภาพ

(BEDO)

นายถาวร บญราศร

นายสฤษด เพงอราม

นางสาวอรณวรรณ จรญสมทธ

4. สถานบนการศกษา

• โรงเรยนบานเมองชม

นายชยยงค นาสมทรง

• โรงเรยนอนบาลอนสงห

นายสมาล บญยง

• คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย

นางสาวนาฏยา แพทยพทกษ

• มหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยรงสต

รศ.ธญพสษฐ พวงจก

• สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหาร

ลาดกระบง

นายชานนท เดชาโสภณ

นางสาวศรนยา ศรจนทรออน

นายปรชญ กะระนนท

นายสภกด พมพวง

5. นกวชาการอสระ

ดร.สรย ภมภมร

นางสาวสรรตน กฤษณะรงสรรค

6. เกษตรกรและบคคลทวไป

นายกฤษณ หอมคง

นาวาอากาศโทกรฑา คาเอยม

นางฉว เหลองอราม

นายเชาวรตน อนอาย

นายโชคด ปรโลกานนท

นางนภาภรณ มลใจ

นายนาว ปรางจโรจน

นายปญญา ทองสวสด

นายภรทต เสรบตร

นายวฑรย คาเอยม

นายวโรจน มลใจ

นายสมาล บญยง

น.อ.แหลม แกวสกณ

นายเอกชต ธระวฒน

7. สอมวลชน

• นตยสารสารคด

นางสาวสชาดา ลมปนาทไพศาล

องค์ความรู้...

Documents

Transcript of องค์ความรู้...