องคความร เรอง การพฒนาการมสวนรวมของชมชนในการควบคมปองกน

โรคไขเลอดออกในชมชนโปลศสภา แขวงตลาดนอย เขตสมพนธวงศ กรงเทพมหานคร

ตวชวดท 4.1 รอยละความส าเรจของการด าเนนการจดการความรในหนวยงาน

ฝายสงแวดลอมและสขาภบาล ส านกงานเขตสมพนธวงศ

เรอง การพฒนาการมสวนรวมของชมชนในการควบคมปองกนโรคไขเลอดออก

ในชมชนโปลศสภา แขวงตลาดนอย เขตสมพนธวงศ กรงเทพมหานคร

หนวยงานฝายสงแวดลอมและสขาภบาล ส านกงานเขตสมพนธวงศ ปงบประมาณ 2558

หลกการและเหตผล

โรคไขเลอดออกยงเปนปญหาสาธารณสขทส าคญของกรงเทพมหานคร โดยเฉพาะในชมชนเมองอยางชมชนโปลศสภา ทมประชากรอยอยางหนาแนนและมการเคลอนยายของประชากรอยางตอเนองประกอบกบสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงตลอดเวลา สงผลใหสถานการณโรคไขเลอดออกของกรงเทพมหานครมแนวโนมสงขน จากรายงานสถานการณโรคไขเลอดออกเขตสมพนธงวศ ในป 2557 (1 มกราคม 2557-31 ธนวาคม 2557) พบวามผปวยสะสมจ านวน 11 ราย อตราปวย 41.73 ตอประชากรแสนคน โดยจ านวนผปวยทพบมากทสดเปนกลมวยเรยน และวยท างาน ชวงอายระหวาง 8 – 49 ป และในแตละปพบวามรายงานผปวยดวยโรคไขเลอดออกกระจายอยในทกๆพนทเขตสมพนธวงศ การด าเนนงานปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกของส านกงานเขตสมพนธวงศถอเปนนโยบายส าคญและไดด าเนนการอยางตอเนองมาโดยตลอด เพอทจะลดปญหาการแพรระบาดของโรคไขเลอดออกในพนทเขตสมพนธวงศ มาตรการหลกทส าคญ ไดแก การลดแหลงเพาะพนธและก าจดลกน า การควบคมก าจดยงลายตวแก และการปรบสภาพแวดลอมไมใหเปนแหลงเพาะพนธของยงลาย ซงกระบวนการทงหมดยงไมสามารถควบคมก าจดยงลายทเปนพาหะน าโรคไขเลอดออกใหลดลงได ดงนนการน ากระบวนการมสวนรวมของชมชนมาปรบใชในการด าเนนงานจงเปนแนวทางทจะสงเสรมใหการด าเนนงานประสบความส าเรจได โดยมแนวทางตามองคการอนามยโรคและหนวยงานตางๆทเกยวของกบการควบคมแมลงพาหะน าโรคไดเสนอคอการลดการใชสารเคมในการควบคมแมลงพาหะน าโรค และใหความส าคญกบการจดการแมลงพาหะน าโรคแบบผสมผสานหลากหลายวธ (Intergrated Vector Management:IVM) ซงเปนกระบวนการทตดสนใจอยางมเหตผล เพอใหมการใชทรพยากรอยางเหมาะสมในการควบคมพาหะน าโรค เพอลดหรอหยดยงการแพรเชอได ซงกจกรรมในการจดการพาหะน าโรคแบบผสมผสานประกอบดวยการอาศยความรวมมอของชมชนในการด าเนนกจกรรม เปนการพฒนาศกยภาพชมชนในการสงเสรมสขภาพ การปองกนและควบคมโรค เปนการบรณาการโดยการจดการพาหะน าโรคแบบผสมผสานใหเกดประสทธภาพสงสดดงนนฝายสงแวดลอมและสขาภบาลจงพฒนาการมสวนรวมของชมชนโปลศสภาในการควบคมปองกนโรคไขเลอดออก

วตถประสงค

1.เพอใหชมชนมสวนรวมในการปองกนควบคมโรคไขเลอดออก 2.เพอใหประชาชนในชมชนมพฤตกรรมในการท าลายแหลงเพาะพนธยงลาย 3.เพอการใชสารเคมในการควบคมก าจดยงลายอยางเหมาะสม

-2- เปาหมาย

ชมชนโปลศสภา แขวงตลาดนอย เขตสมพนธวงศ เปนชมชนตนแบบดานการจดการพาหะน าโรคแบบผสมผสาน

แนวคดและวรรณกรรมทเกยวของ

1. ความรทวไปของโรคไขเลอดออก

โรคไขเลอดออก เกดจากเชอไวรสเดงก ( Dengue virus) มยงลายเปนพาหะน าโรค พบไดในทกกลมอาย พบมากในเดกวยเรยน โรคไขเลอดออกระบาดใหญครงแรกทฟลปปนส ในป พ.ศ. 2497 ในประเทศไทยระบาดครงแรกในป พ.ศ. 2501 ทกรงเทพฯ จากนนไดแพรกระจายไปทวประเทศโดยเฉพาะหวเมองใหญ ทมการคมนาคมสะดวก สถานการณของโรคมแนวโนมสงขนโดยตลอด ตางจากอตราปวยตายลดลงอยางมาก แสดงวา พฒนาการดานการรกษาพยาบาลดขน แตประชาชนยงขาดความรวมมอตอการปองกนควบคมโรค

สาเหต

เกดจากเชอไวรสเดงก ( Dengue virus)ม 4 serotypes คอ DEN-1, DEN-2, DEN-3 และ DEN-4 ทงน 4 serotype ม Antigen บางสวนรวมกน ดงนนถามการตดเชอชนดใดแลวจะท าใหรางกายมภมคมกนตอเชอชนดนนไปตลอดชวต และจะมภมคมกนตอไวรสเดงก อก 3 ชนดในชวงสนๆ ไมถาวร ประมาณ 6-12 เดอน หลงจากระยะนแลว คนทเคยตดเชอไวรสเดงก ชนดหนงอาจตดเชอไวรสเดงก ชนดอนทตางไปจากครงแรกได เปนการตดเชอซ า ซงถอวาเปนปจจยส าคญทท าใหเกดโรคไขเลอดออก ( DHF) จากขอมล โดยสถาบน วทยาศาสตร การแพทยทหาร ( AFRIMS) ทไดแยกเชอจากผปวยทมารบการรกษาทสถาบนสขภาพเดกแหงชาตมหาราชน (โรงพยาบาลเดก) พบ dengue virus ทง 4 serotype โดยจะพบ DEN- 2 ไดมากตลอดเวลา ในระยะหลง ๆ มบางชวงทพบ DEN -3 มากกวา DEN- 2 กระจายอยตลอดเวลา ตางกบ DEN - 1 และ DEN-4 ทจะพบในสดสวนทมากและนอยสลบกนไปในชวงระยะเวลา 3-5 ป ความสมพนธระหวางการระบาดของโรคกบการเปลยนแปลง Serotype โดยมสดสวนเพมขนของ DEN-4 ในการระบาดของป พ.ศ. 2520 การเพมขนของ DEN – 1 ในป พ.ศ. 2523 การเพมขนของ DEN -3 ในการระบาดในป พ.ศ. 2530 – 2531 และตงแต ป 2548 – 2550 พบเชอ DEN-1 มแนวโนมเพมขน ปจจบน พบ DEN-1 เรมลดลง และ DEN-2, DEN-3, DEN-4 มสดสวนมากขน สรปไดวา ปจจยส าคญทท าใหเกดโรคไขเลอดออกเดงก คอ มไวรสเดงกชกชมมากกวา 1 ชนด การตดเชอซ าดวย DEN-2 มโอกาสเสยงสงทจะเกดเปน DHF โดยเฉพาะอยางยงการตดเชอครงท 2 ภายหลงการตดเชอครงแรกดวย DEN-1

-3- การตดตอ

โรคไขเลอดออกตดตอถงกนไดโดยมยงลายบาน (Aedes aegypti) เปนพาหะน าโรคทส าคญ โดยยงตวเมยกดและดดเลอดผปวยในระยะไขสง และฟกตวในยงประมาณ 8-12 วน จากนนเมอยงตวนไปกดคนปกต กจะปลอยเชอไวรสไปยงผทถกกด เมอเชอเขาสรางกายคน และผานระยะฟกตวประมาณ 5-8 วน (สนทสด 3 วน - นานทสด 15 วน) กจะท าใหเกดอาการของโรคได ส าหรบเชอเดงกนจะอยในตวยงนนตลอดชวตของยง คอ ประมาณ 45 วน

อาการ

หลงจากไดรบเชอจากยงประมาณ 5-8 วน ผปวยจะมอาการคอนขางเฉพาะ 4 ประการ ดงน 1.ไขสงเฉยบพลน (38.5 – 40 องศาเซลเซยส) ประมาณ 2-7 วน หนาแดง ปวดกระบอกตา เบอ

อาหาร อาเจยน สวนใหญจะไมมน ามกไมไอ ซงชวยในการวนจฉยแยกจากโรคหดและไขหวด 2. มอาการเลอดออก เสนเลอดเปราะ แตกงาย ( tourniquet test ใหผลบวก ตงแต 2-3 วนแรก) ม

จดเลอดออกเลก ๆ ตามแขน ขา ล าตว รกแร มเลอดก าเดา เลอดออกตามไรฟน อาจมอาเจยนและอจจาระสด า

3. มตบโต กดเจบ สวนใหญจะคล าพบตบโตไดประมาณวนท 3-4 นบแตเรมปวย 4. มภาวะชอก ประมาณ 1 ใน 3 ของผปวยจะมอาการรนแรง เนองจากมการรวของพลาสมา

ออกไปยงชองปอด/ชองทอง สวนใหญจะเกดขนพรอมๆ กบไขลดลงอยางรวดเรว อาจเกดไดตงแตวนท 3 ของโรค ผปวยจะมอาการ กระสบกระสาย มอเทาเยน ชพจรเบาเรว pulse pressure แคบ สวนใหญ จะรสต พดรเรอง กระหายน า อาจมอาการปวดทองกะทนหนกอนเขาสภาวะชอก ถารกษาไมทน จะมอาการ ปากเขยว ผวสมวง ๆ ตวเยนชด จบชพจรและวดความดนไมได ความรสตเปลยนไป และจะเสยชวตภายใน 12 - 24 ชวโมง ในรายทไมรนแรง เมอใหการรกษาในชวงระยะสนๆ กจะดขนอยางรวดเรว

การรกษา

ไมมการรกษาทเฉพาะและไมมวคซนปองกน ใหการรกษาแบบประคบประคอง ตามอาการ โดยใหยาลดไข แนะน าใหใชยาพาราเซตามอล ใหน าใหเพยงพอ และพกผอน ถาอาการไมดขนใหสงตอผปวยไปพบแพทย เมอผปวยไขเลอดออก จะมไขสง 4-5 วน (พบรอยละ 70) ซงวนทเปนระยะวกฤต/ชอกจะตรงกบวนทไขลง หรอไขต ากวาเดม จงพงระลกเสมอวาวนท 3 ของโรค เปนวนทเรวทสดทผปวยไขเลอดออกมโอกาสชอกได และระหวางทผปวยมอาการชอก จะมสตดสามารถพดจาโตตอบได จะดเหมอนผปวยทมแตความออนเพลยเทานน ใหรบน าผปวยสงตอโรงพยาบาลระดบสงทนท

-4-

ปองกนโรค

โรคไขเลอดออก สามารถแพรระบาดไดอยางรวดเรว การปองกนควบคมโรคทส าคญ จงตองไมใหยงกด โดยเฉพาะในผปวย โดยการลดจ านวนยงตวเตมวย และก าจดแหลงเพาะพนธ ซงจะตองท าใหครอบคลม ทกครวเรอน ตอเนองและสม าเสมอตลอดทงป มวธปฏบต ดงน

1. วธการก าจดแหลงเพาะพนธยงลาย คอ สรางการมสวนรวมของทกภาคสวน เพอลดจ านวนยงตวเตมวยและแหลงเพาะพนธใหไดมากทสด โดยมขอแนะน าส าหรบสถานศกษา ไดแก

- ด าเนนการท าลายแหลงเพาะพนธยงลายในสถานศกษา ทก 7 วน - ใหความรและค าแนะน าแกนกเรยนเกยวกบ วงจรชวตของยง การแพรเชอ และวธปองกน

1.1 ทางกายภาพ ไดแก การปดภาชนะกกเกบน าดวยฝาปดเพอปองกนไมใหยงลายเขาไปวางไข อาจจะใชผามง ผายางหรอพลาสตกปดและมดไว ภาชนะทยงไมใชประโยชนควรจะคว า มใหรองรบน า ปรบปรงสงแวดลอมใหสะอาด สงของเหลอใช เชน กะลา กระปองควรเผาหรอฝง แจกนดอกไมสดควรเปลยนน าทก 7 วน วธการเหลานตองท าอยางสม าเสมอและตอเนองตลอดทงป

1.2 ทางชวภาพ คอ การปลอยปลากนลกน าลงในภาชนะเกบกกน า เชน โองตม 2-4 ตว หมนดแลอยางนอยสปดาหละครง วธนงายประหยดและปลอดภย

1.3 ทางเคม โดยใสทรายทมฟอสในภาชนะเกบน าใช ควรใชเฉพาะภาชนะทไมสามารถปดหรอใสปลากนลกน าได

2. วธการลดยงตวเตมวย มดงน 2.1 ใชไมตยง ใชน าผสมน าสบหรอผงซกฟอก ฉดพนใหถกตวยง 2.2 การพนเคมก าจดยงตวเตมวย เปนวธควบคมยงทใหผลด แตใหผลระยะสน ราคาแพง ผปฏบตตองมความร เพราะเคมภณฑ อาจเปนพษตอคนและสตวเลยง จงควรใชเฉพาะเมอจ าเปน 3. การปองกนยงกด โดยนอนในมง ทายากนยง ใชสมนไพร/พดลมไลยง ใสเสอใหมดชด หลกเลยงทมด ทบ อบ ชน

-5- 2.แนวคดและความหมายของชมชน เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2544:24) กลาววาชมชน (Community ) เปนการจดองค กรทาง

สงคมรปแบบหนง โดยทวไปจะใหความหมายไว 2 ลกษณะ ลกษณะแรก หมายถง กลมคนทอยรวมกนตามพนททางภมศาสตร เชน ชมชนหมบาน ชมชนแออด เปนตน ลกษณะทสองหมายถงกลมคนทรวมตวกน ณ ทแหงใดแหงหนงเพอท ากจกรรมบางอยางรวมกนโดยมโครงสรางและวตถประสงคการด าเนนงานของสมาชกทชดเจนและตอเนอง เชน ชมชน นกวชาการ ชมชนศาสนา เปนตน โดยสมาชกในชมชนทงสองจะมความตระหนกในเอกลกษณของชมชน และมความรสกเปนเจาของรวมกน

พสมย จนทวมล (2541:12) กลาววาชมชน (Community) เปนกลมจ าเพาะของประชากรซงสวนมากอาศยอยภายใตพนทภมศาสตรทมขอบเขตแนชด มวฒนธรรม มคานยมและธรรมเนยมปฏบตรวมกน โดยถกจดเขาอยในโครงสรางของสงคมบนพนฐานของสมพน ธภาพท ชมชนไดพฒนารวมกนมาในชวงเวลาหนง สมาชกของชมชนไดรบการรบรองเอกลกษณของตนทงในสวนตวและสงคม ในเรองความเชอถอ คานยม และธรรมเนยมปฏบต ทงทพฒนามาโดยชมชนตงแตอดตกาลและทอาจจะไดรบการปรบเปลยนในอนาคต พวกเขาไดแสดงใหถงความรบรในเอกลกษณรวมของกลม และความตองการพนฐานทมรวมกน รวมทงเจตจ านงในการไดมาซงความตองการนน ในสงคมตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงประเทศทพฒนาแลวปจเจกบคคลอาจจะไมไดเปนสมาชกของชมชนเดยว หรอชมชนใดชมชนหนงอยางเดนชด หากอาจจะรกษาความเปนสมาชกภาพของหลายชมชนบนพนฐานการจ าแนกอนหลากหลาย เชน ภมศาสตร อาชพ ความ สนใจทางสงคมและการพกผอนหยอนใจ

ประเวศ วะส (2541:14) ไดใหนยามความหมายของชมชนไววา เปนการทคนจ านวนหนงมวตถประสงครวมกนมความเอออาทรตอกน มความพยายามท าอะไรรวมกน มการเรยนรรวมกนในการกระท า รวมถงการตดตอสอสารกนดวย ชมชนควรมลกษณะ 4 ประการ

1. มวตถประสงครวมกน 2. มความเอออาทรตอกน 3. มการกระท ารวมกน 4. มการเรยนรในการกระท ารวมกน

และสงทจะเกดตามมาจากองคประกอบดงกลาว 2 ประการ คอ ความมจตวญญาณ ความเปนผน าตามธรรมชาตและการจดการซงเปนผลพวงจากกระบวนการรวมคดรวมท า

โดยสรป ชมชน หมายถง กลมคนทอยรวมกนภายใตพนททมขอบเขตชดเจน มวฒนธรรม มคานยม ธรรมเนยมปฏบตรวมกน มความสมพนธ มวตถประสงค มความเอออาทรและเรยนรรวมกน และพฒนาการสบเนองสบตอกนมา

-6- 3.แนวคดและความหมายของกระบวนการมสวนรวม ประพนธ ปยรตน (2543 : 17) กลาววา การมสวนรวม หมายถง การกระท ารวมกนของ

บคคลในการพฒนาม 2 ลกษณะ คอ 1.การมสวนรวมเปนมรรค (Participation as a mean) หมายถง การมสวนรวมเปนมรรค

วธของการน าทรพยากรทางเศรษฐกจและสงคมของประชาชนไปสเปาหมายของการพฒนาทวางไวกอนแลว 2.การมสวนรวมเปาประสงค (Participation as a end) หมายถง เปาประสงคทให

ประชาชนท ากจกรรมรวมกน เกดความเชอมนในตนเองและมความสามคคเปนอนหนงอนเดยวจนท าใหเกดการพงตนเองไดในทสด เปนการรวมกลมของบคคลทมความสามารถและมศกยภาพในกระบวนการแกปญหาและรวมท ากจกรรม ซงมความส าคญยงกวาผลลพธทไดจากการกระท านน แมโครงการจะสนสดแลวกตาม แตการมสวนรวมกยงคงอยตลอดไป ท าใหประชาชนไดรบประโยชนอยางถาวรและยงยน

ประพนธ ปยะรตน( 2543 :14) ระบวา การมสวนรวมของประชาชนของชมชนเปนกระบวนการส าคญ ซงองคการสหประชาชาตไดมมตประกาศกลวธทศวรรษทสามของการพฒนาระหวางประเทศในป 2543 วาเปาหมายของการพฒนาอยทความผาสกของประชาชนทงมวลถวนหนาโดยอาศยการมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการกระจายผลประโยชนของการพฒนาอยางยตธรรม

อสศรา ชชาต และคณะ ( 2538:9) กลาววา การมสวนรวม ถอวาเปนสทธมนษยชนขนพนฐานของประชาชนทจะเขามาแสดงความคดเหนในการก าหนดรปการพฒนา ทจะพฒนาคณภาพชวตของตนเอง

สรปไดวาการมสวนรวมเปนกระบวนการส าคญในการพฒนาทกอใหเกดความยงยน และมเปาหมายสดทาย คอ ประชาชนสามารถพงตนเองได ดงนน ในการพฒนาจงมงเนนสงเสรมการมสวนรวมของชมชน โดยการใหอ านาจและพฒนาศกยภาพในการคดคนวเคราะหปญหา หาสาเหตและตดสนใจเลอกแนวทางในการแกไขและพฒนาดวยตนเอง การมสวนรวมเปนสทธขนพนฐานของประชาชน ทจะเขามาแสดงความคดเหนในการก าหนดรปแบบการพฒนาตนเอง ชมชนและทองถน

หลกการพฒนาการท างานแบบมสวนรวมของชมชน ๆ จะตองไดรบการพฒนาทกษะทจ าเปนในการท างานแบบมสวนรวม คอ

1. ทกษะในการแกปญหา (Problem Solving Skill) 2. ทกษะในการสอสารขอมลขาวสาร(Communication Skill) 3. ทกษะในการท างานเปนทม(Team Building Skill)

ทงน เพอใหผเรยนไดเรยนรและคนหาศกยภาพของตนเองกอใหเกดการพฒนาทยงยน จงจ าเปนตองอาศยกระบวนการเทคนคการเรยนรแบบมสวนรวมทมพนฐานการศกษาเพอปวงชน(Popular Education)

-7- 4.ความหมายของการมสวนรวมของชมชน

การมสวนรวมของชมชนนนมนกวชาการหลายทานไดใหความหมายไวดงน โคเฮนและอฟฮอฟ (Cohen and Uphoff. 1981 : 6) ไดใหความหมาย การมสวนรวมของชมชน

วา สมาชกของชมชนตองเขามามสวนเกยวของใน 4 มต ไดแก 1. การมสวนรวมการตดสนใจวาควรท าอะไรและท าอยางไร

2. การมสวนรวมเสยสละในการพฒนา รวมทงลงมอปฏบตตามทไดตดสนใจ 3. การมสวนรวมในการแบงปนผลประโยชนทเกดขนจากการด าเนนงาน

4. การมสวนรวมในการประเมนผลโครงการ โดยสรางโอกาสใหสมาชกทกคนของชมชน ไดเขามามสวนรวมชวยเหลอและ เขามามอทธพลตอ

กระบวนการด าเนนกจกรรมใน การพฒนา รวมถงไดรบผลประโยชนจากการ พฒนานนอยางเสมอภาค องคการสหประชาชาต (United Nation. 1981 : 5) และรเดอร (Reeder. 1974 : 39) ไดใหความหมายเจาะจงถงการมสวนรวม วาการมสวนรวมเปนการปะทะสงสรรคทางสงคม ทงในลกษณะการมสวนรวมของปจเจกบคคล และการมสวนรวมของกลม

สชาดา จกรพสทธ (ออนไลน . 2547) ศกษาเรองชมชนกบการ มสวนรวมจดการศกษา สรปไดวา การมสวนรวมของชมชน แบงไดออกเปน 2 ลกษณะ ไดแก

1.ลกษณะการมสวนรวมจากความเกยวของทางดานเหตผล โดยการ เปดโอกาสใหสงคม องคกรตางๆ ในชมชน ประชาชนมบทบาทหลกตามสทธ หนาทในการเขามามสวนรวมในการด าเนนงาน ตงแตการคดรเรม การพจารณาตดสนใจ วางแผน การรวมปฏบตและ การรบผดชอบในผลกระทบทเกดขน รวมทงสงเสรม ชกน า สนบสนนใหการด าเนนงานเกดผล ประโยชนตอชมชนตามจดมงหมายทก าหนดดวยความสมครใจ

2.ลกษณะการมสวนรวมจากความเกยวของทางดานจตใจ เปนการมสวนรวมของชมชน ทการเกยวของทางดานจตใจ อารมณ รวมทง คานยมของประชาชนเปนเครองชน าตนเองใหเขามามสวนรวม แสดงความคดรเรมสรางสรรค การกระท าใหบรรลวตถประสงคทก าหนดไว ท าใหผทเขามามสวนรวม เกดความผกพน มความรสกรบผดชอบตอกจกรรมทด าเนนงานดวย ความสมครใจ

พนฐานของการมสวนรวม ดงน 1.การมสวนรวมบนพนฐานของเหตผล

2.การมสวนรวมบนพนฐานของคานยม

3.การมสวนรวมบนพนฐานของประเพณ 4.การมสวนรวมบนพนฐานของความผกพน ความเสนหา

-8- โดยสรป การมสวนรวมของชมชนนน เกดจากจตใจทตองการเขารวมในกจกรรมใดกจกรรมหนง เพอใหบรรลถงวตถประสงคของกลมคนทสอดคลองกบวถชวตทางสงคม ซงการเราใหคนในชมชนเขามามสวนรวมนน ผด าเนนงานจะตองมความเขาใจในวธการด าเนนชวต คานยม ประเพณ ทศนคตของบคคล เพอใหเกดความสมครใจเขารวมกจกรรม

5.ปจจยทท าใหเกดการมสวนรวม

การทชมชนจะเขามามสวนรวมนน มปจจยทสงผลใหประชาชนเขามามสวนรวม ซงมนกวชาการไดเสนอแนวคด ดงน

คฟแมน (Koufman.1949:7) ศกษาปจจยทเกยวของกบการพฒนาชมชนใ นชนบทพบวา อาย เพศการศกษา ขนาดของครอบครว อาชพ รายไดและระยะเวลาการอยอาศยในทองถน มความสมพนธกบระดบการมสวนรวมของประชาชน

ประยร ศรประสาธน (2542 : 5) ไดน าเสนอปจจยของการมสวนรวม วาปจจยทสงผลตอการมสวนรวม มดวยกน 3 ปจจย คอ

1.ปจจยสวนบคคล ไดแก อาย เพศ

2.ปจจยทางสงคมและเศรษฐกจ ไดแก การศกษา อาชพ รายได และการเปนสมาชกกลม

3.ปจจยดานการสอสาร ไดแก การรบขาวสารจากสอมวลชนและสอบคคล จากแนวคดทกลาวมาขางตน สามารถสรปปจจยตอการมสวนรวมท ากจกรรมได ดงน

1.ลกษณะสวนบคคล ไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา ประสบการณตาง ๆ

2.ลกษณะทางเศรษฐกจ ไดแก อาชพ รายได

3.การไดรบขอมลขาวสาร ไดแก ความถในการรบรขาวสาร และแหลงทมาของขาวสาร

6.ขนตอนการมสวนรวมของชมชน

การเขามามสวนรวมของประชาชนในชมชนเพอการกระท ากจกรรมใดกจกรรมหนงใหเกดประโยชนตอชมชนนน มนกวชาการไดเสนอแนวคดถงขนตอนการมสวนรวมของชมชน ดงน

ฟอรนารอฟ (Fornaroff. 1980 : 104) เสนอวากระบวนการมสวนรวมของชมชน มขนตอนการมสวนรวม ดงน

1.การวางแผน รวมถงการตดสนใจในการก าหนดเปาหมาย กลวธ ทรพยากรทตองใช ตลอดจนการตดตามประเมนผล

2.การด าเนนงาน

3.การใชบรการจากโครงการ

4.การมสวนรวมในการรบผลประโยชน

-9- อภญญา กงสนารกษ (2544 : 14 – 15) ไดน าเสนอขนตอนการมสวนรวมของชมชนวา ชมชนตองม

สวนรวมใน 4 ขนตอน คอ

1.การมสวนรวมในการรเรมโครงการ รวมคนหาปญหาและสาเหตของปญหาภายในชมชน รวมตดสนใจก าหนดความตองการและรวมล าดบความส าคญของความตองการ

2.การมสวนรวมในขนการวางแผน ก าหนดวตถประสงค วธการ แนวทาง การด าเนนงาน รวมถงทรพยากรและแหลงวทยากรทจะใชในโครงการ

3.การมสวนรวมในขนตอนการด าเนนโครงการ ท าประโยชนใหแกโครงการ โดยรวมชวยเหลอดานทนทรพย วสดอปกรณ และแรงงาน

4.การมสวนรวมในการประเมนผลโครงการ เพอใหรวาผลจากการด าเนนงาน บรรลวตถประสงคทก าหนดไวหรอ ไม โดยสามารถก าหนดการประเมนผลเปนระยะตอเนองหรอประเมนผลรวมทงโครงการในคราวเดยวกได

อคน รพพฒน (2547 : 49) ไดแบงขนตอนการมสวนรวมออกเปน 4 ขนตอน คอ

1.การก าหนดปญหา สาเหตของปญหา ตลอดจนแนวทางแกไข 2.การตดสนใจเลอกแนวทาง และวางแผนพฒนา แกไขปญหา

3.การปฏบตงานในกจกรรมการพฒนาตามแผน

4.การประเมนผลงานกจกรรมการพฒนา

วรช วรชนภาวรรณ (ออนไลน . 2547) ไดสรปและน าเสนอขนตอนการมสวนรวมใน 2 ลกษณะ ไดแก

ลกษณะท 1 มขนตอน ดงน 1.การคด

2.การตดสนใจ

3.การวางแผน

4.การลงมอปฏบต ลกษณะท 2 มขนตอน ดงน

1.การก าหนดปญหา

2.การวางแผน

3.การด าเนนงาน

4.การประเมนผล

5.การบ ารงรกษา และพฒนาใหคงไว

-10- จากแนวคดเกยวกบขนตอนการมสวนรวมของชมชนทงหมดสรปไดวา ขนตอนของการเขามามสวนรวมของชมชนนนม 7 ขนตอน ไดแก

1. การคนหาปญหา สาเหตของปญหา และแนวทางแกไข

2. ตดสนใจก าหนดความตองการ

3. ล าดบความส าคญ

4. วางแผน ก าหนดวตถประสงค วธการ แนวทางการด าเนนงาน ทรพยากร 5. วางแผน ก าหนดวตถประสงค วธการ แนวทางการด าเนนงาน ทรพยากร 6. ด าเนนงานตามโครงการ และ/หรอ สนบสนนการด าเนนงาน 7. ประเมนผล

7.หลกการสรางการมสวนรวมของประชาชนกบภาคราชการ

หลกการสรางการมสวนรวมของประชาชนกบภาคราชการ หมายถง การเปดโอกาสใหประชาชนและผทเกยวของทกภาคสวนของสงคมไดเขามามสวนรวมกบภาคราชการนน International Association for Public Participation ไดแบงระดบของการสรางการมสวนรวมของประชาชนเปน 5 ระดบ ดงน

1. การใหขอมลขาวสาร ถอเปนการมสวนรวมของประชาชนในระดบต าทสด แตเปนระดบทส าคญทสด เพราะเปนกาวแรกของการทภาคราชการจะเปดโอกาสใหประชาชนเขาสกระบวนการมสวนรวมในเรองตาง ๆ วธการใหขอมลสามารถใชชองทางตาง ๆ เชน เอกสารสงพมพ การเผยแพรขอมลขาวสารผานทางเสอตาง ๆ การจดนทรรศการ จดหมายขาว การจดงานแถลงขาว การตดประกาศ และการใหขอมลผานเวบไซต เปนตน

2. การรบฟงความคดเหน เปนกระบวนการทเปดใหประชาชนมสวนรวมในการใหขอมลขอเทจจรงและความคดเหนเพอประกอบการตดสนใจของหนวยงานภาครฐดวยวธตาง ๆ เชน การรบฟงความคดเหน การส ารวจความคดเหน การจดเวทสาธารณะ การแสดงความคดเหนผานเวบไซต เปนตน

3. การเกยวของ เปนการเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมในการปฏบตงาน หรอรวมเสนอแนะทางทน าไปสการตดสนใจ เพอสรางความมนใจใหประชาชนวาขอมลความคดเหนและความตองการของประชาชนจะถกน าไปพจารณาเปนทางเลอกในการบรหารงานของภาครฐ เชน การประชมเชงปฏบตการเพอพจารณาประเดนนโยบายสาธารณะ เปนตน

4. ความรวมมอ เปนการใหกลมประชาชนผแทนภาคสาธารณะมสวนรวม โดยเปนหนสวนกบภาครฐในทกขนตอนของการตดสนใจ และมการด าเนนกจกรรมรวมกนอยางตอเนอง เชน คณะกรรมการทมฝายประชาชนรวมเปนกรรมการ เปนตน

5. การเสรมอ านาจแกประชาชน เปนขนทใหบทบาทประชาชนในระดบสงทสด โดยใหประชาชนเปนผตดสนใจ เชน การลงประชามตในประเดนสาธารณะตาง ๆ โครงการกองทนหมบานทมอบอ านาจใหประชาชนเปนผตดสนใจทงหมด การท าโครงการและกจกรรมตางๆทเกดจากความตองการของประชาชน เปนตน

-11- กรอบแนวความคดการด าเนนงาน

ขนท าความเขาใจปญหาปญหา

ขนก าหนดรปแบบแนวทางด าเนนงาน ขนด าเนนการด าเนนการ

ขนประเมนผล

1.ประชมชแจงโครงการแกชมชน 2.แตงตงคณะกรรมการโครงการชมชนตนแบบการปองกนโรคไขเลอดออก 3.ประชมแลกเปลยนความรเพมทกษะการท างานรวมกบชมชน 4.วเคราะหชมชนรวมกบศนยบรการสาธารณสข 13 5.ทบทวบอดตศกษาความเปนมาภมหลงของชมชน ปจจบนและแนวโนมอนาคต 6 พฒนาองคความรเรอง -การมสวนรวมของชมชน -การควบคมพาหะน าโรคแบบผสมผสาน

1.ก าหนดวสยทศนภาพลกษณของชมชนทประชาชนพงปรารถนา 2.รบทราบประเดนปญหาของชมชนรวมกน 3.คนหาสาเหตของประเดนปญหารวมกน 4. ก าหนดทางเลอก/วธการแกปญหารวมกน 5.วางแผนปฏบตการรวมกน -ก าหนดใหทกวนอาทตยทกบานท าลายแหลงเพาะพนธลกน า

1.ปฏบตการตามแผน -ทกบานท าแบบประเมนส ารวจลกน ายงลาย 2.ปรบปรงแกไขอปสรรค 3.ตดตามประเมนความกาวหนา

1.ประเมนกระบวนการมสวนรวมตามกระบวนการตลอดโครงการ -สงเกตการมสวนรวม -การสมภาษณ 2.ประเมนผลคาดชนลกน ายงลายตลอดโครงการ 3.รายงานแกชมชนทราบ

1. มาตราการของชมชนในการปองกนควบคมโรคไขเลอดออก 2. สรางสรรคสงแวดลอมทเออตอสขภาพ 3. เสรมสรางชมชนใหเขมแขง 4. พฒนาทกษะการท างานรวมกนของภาครฐ เอกชน ผน าชมชน และประชาชนในชมชน 5. ลดการใชสารเคมในการปองกนควบคมโรคไขเลอดออกในชมชน

-12- แนวทางการด าเนนงาน ขนตอน

ระยะเวลา ผรบผดชอบ ม.ค. เม.ย. พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย.

1. การใหขอมลขาวสาร -ตดตามสถานการณโรคไขเลอดออกในพนท -ประเมนความเสยงของพนททเสยงตอการระบาดของโรคไขเลอดออก

-ฝายสงแวดลอมและสขาภบาล -ศนยบรการสาธารณสข 13 -ชมชนโปลศสภา -ภาคเครอขายอน

2. การรบฟงความคดเหน -จดประชมคณะกรรมการฯ -จดเวทชาวบานเพอรบฟงปญหาและแนวทางการแกไข

-ฝายสงแวดลอมและสขาภบาล -ศนยบรการสาธารณสข 13 -ชมชนโปลศสภา -ภาคเครอขายอน

3. การเกยวของ -แตงตงคณะกรรมการทมสวนไดสวนเสย ทงภาครฐ เอกชน ชมชน และประชาชนทวไป

-ฝายสงแวดลอมและสขาภบาล -ศนยบรการสาธารณสข 13 -ชมชนโปลศสภา -ภาคเครอขายอน

4. ความรวมมอ -การสนบสนนการด าเนนกจกรรม -ประชมคณะกรรมการ -กจกรรมบานปลอดลกน า -เฝาระวงสถานการณไขเลอดออก

-ฝายสงแวดลอมและสขาภบาล -ศนยบรการสาธารณสข 13 -ชมชนโปลศสภา -ภาคเครอขายอน

5. การเสรมอ านาจแกประชาชน -สงเสรมใหชมชนสามารถพงพาตนเองในการปองกนโรคไขเลอดออก -การรายงานผลใหผมสวนไดสวยเสยทราบ

-ฝายสงแวดลอมและสขาภบาล -ศนยบรการสาธารณสข 13 -ชมชนโปลศสภา -ภาคเครอขายอน

-13- ผลทคาดวาจะไดรบ 1. เกดมาตราการของชมชนในการปองกนควบคมโรคไขเลอดออก 2.ประชาชนในชมชนสามารถจดการควบคมแมลงพาหะน าโรคไดดวยวธการตางๆแบบผสมผสาน 3.ประชาชนในชมชนสามารถควบคมปองกนโรคไขเลอดออกไดดวยตนเอง 4.ประชาชนในชมชนสามารถลดการใชสารเคมในการก าจดแมลงพาหะน าโรค

ตวชวดความส าเรจ

1.ชมชนมคาดชนลกน ายงลาย นอยกวาเกณฑ 10 (CI Index) 2.ไมพบผปวยโรคไขเลอดออกในชมชน 3.ประชาชนมพฤตกรรมท าลายแหลงเพาะพนธลกน ายงลาย

-14-

ผลการด าเนนงาน

การวเคราะหขอมลในการด าเนนงานครงน

1.น าขอมลมาจดระเบยบตามวตถประสงค วเคราะหและสรปในแตละประเดนยอย 2.น าขอมลมาเรยบเรยงขอมลเพอหาความสมพนธของปรากฏการณตาง ๆ ทคนพบในแตล ะขนตอน

และสรปโดยขอมล

ผลการด าเนนการ จ าแนกออกเปน 3 สวนดงน 1.การสรางรปแบบการมสวนรวมของชมชนในการปองกนควบคมโรคไขเลอดออกชมชนโปลศสภา

แขวงตลาดนอย เขตสมพนธวงศ โดยใชกลยทธการชน าดานสขภาพ การเพมความสามารถใหบคคลบรรลศกยภาพสงสดดานการปองกนโรคจากยงเปนพาหะ และการสรางพลงการมสวนรวมของชมชนโดยใชกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวม พบวา

(1) กระบวนการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม ท าใหชมชนสามารถวเคราะหขอมล โครงสรางพนฐาน ลกษณะทางประชากร สงคม เศรษฐกจและการเมองของชมชน และทราบสถานการณ สภาพความเปนอย สงแวดลอมรอบตว ภมปญญาทองถน วฒนธรรมประเพณ ความเชอ คานยมของชมชน สงผลใหเกดความความรก ตระหนกในคณคาและหวงแหนเกดความรสกอยากพฒนา และไดขอมลสามารถน าไปก าหนดรปแบบการสงเสรมสขภาพในชมชน

(2) กระบวนการใหชมชนทบทวนสภาพความเปนอยของชมชนในอดต ปจจบนและอนาคต ท าใหชมชนไดศกษาความเปนมาสถานการณของชมชน ทราบสถานการณความเปนมาและการเปลยนแปลงของชมชนตงแตอดต เชอมโยงกบปจจบน และแนวโนมทจะเกดขนในอนาคตอยางเปนระบบ และคาดการณลกษณะปญหาทอาจเกดขนในชมชน หากชมชนไมรวมมอกนหาทางแกไขอยางมระบบ กอใหเกดความตระหนกถงปญหาและการเปลยนแปลงทเกดขนในชมชนรวมทงผลกระทบตอชมชนและตนเอง

2.ปจจยทมอทธพลตอการสรางรปแบบการมสวนรวมของชมชนในการปองกนควบคมโรคไขเลอดออกชมชนโปลศสภา แขวงตลาดนอย เขตสมพนธวงศ ผลการด าเนนการพบวา ปจจยทม อทธพลตอการมสวนรวมของชมชนประกอบดวย ปจจยภายในชมชน และปจจยภายนอกชมชน ดงน

(1) ปจจยภายในชมชนทส าคญ คอ ปจจยดานสงคม ลกษณะของประชากรโครงสรางทางสงคม ความเปนอย ความสมพนธของคนในสงคม การรวมกลม ทนทางสงคม วฒนธรรมประเพณ คานยมการพงพงผมอ านาจมากกวาการพงตนเอง การเขาถงขอมลขาวสาร ลกษณะผน า ระบบเครอญาต กลม /องคกรตาง ๆ การมสวนรวมของสมาชก การประชาสมพนธ /การสอสาร ฐานะทางเศรษฐกจ โครงสรางอาชพ รายได การพฒนาอยางตอเนอง และลกษณะโครงสรางสงแวดลอมในชมชน

(2) ปจจยภายนอกชมชนทส าคญ คอ กระแสความเจรญจากการพฒนาทแพรกระจายเขามาในพนทขางเคยงการสนบสนนจากหนวยงานภาครฐ \เอกชนตามแผนงานโครงการในระบบสงการทขาด การบรณาการ ขาดความยงยน ไมสอดคลองกบความตองการของชมชนและขาดการมสวนรวมของชมชนและรวมทงการสนบสนนจากชมชนรอบ ๆ

-15-

3.มาตราการของชมชนในการปองกนควบคมโรคไขเลอดออก ชมชนเกดขอตกลงรวมกนในการก าหนดใชมาตราการในการปองกนควบคมโรคไขเลอดออกโดยสมาชกในชมชนรบรและใหความรวมมอในการปฏบตตาม คอ

(1.)การก าหนดใหทกวนอาทตย ใหเปนวนแหงการท าลายแหลงเพาะพนธลกน ายงลาย คอการน ามาตรการ 5 ป. 1 ข. มาปรบใช โดยการปรบปรงสภาพแวดลอมและท าลายแหลงเพาะพนธลกน ายงลายภายในบานเรอนของตน รวมทงก าหนดใหเฝาระวงในจดเสยงทอาจเปนแหลงเพาะพนธยงลายในชมชนไดแกยางรถยนตเกาทไมไดใช จดน าขงบรเวณรอบชมชน แจกนดอกไมและพชน าชนดตางๆทประดบตามจดตางๆในชมชน รวมถงในศาลเจาและตามอาคารบานเรอทอาจไมมผดแลเปนเฉพาะ ใหคนในชมชนรวมกนสงเกตหากพบลกน าใหท าลายและแจงเจาของหรอเพอนบานใหเฝาระวงตอไป

(2.)ทกบานท าแบบประเมนส ารวจลกน ายงลาย ทกสปดาหเพอเฝาระวงไมใหบานของตนเองเปนแหลงเพาะพนธลกน ายงลาย เกบรวบรวมผลการท าแบบประเมนสงใหอาสาสมครสาธารณสขเพอสงเกตพฤตกรรมการท าลายแหลงเพาะพนธลกน ายงลาย

-16-

ภาพประกอบกจกรรมการจดเวทชาวบานเพอหาแนวทางปองกนควบคมโรคไขเลอดออก

ณ ศนยสขภาพชมชนโปลศสภา ชมชนโปลศสภา แขวงตลาดนอย เขตสมพนธวงศ

วนท22 มถนายน 2558 เวลา 09.30 น.- 11.00 น

-17-

การเฝาระวงตดตามสถานการณของโรคไขเลอดออกในพนท โดยภาคเครอขาย ศนยบรการสาธารณสข อาสาสมครสาธารณสข ผน าชมชน ฝายรกษาความสะอาดและสวนสาธารณะ ฝายเทศกจ และประชาชนในชมชน

-18-

การรบฟงความคดเหน ความตองการของชมชนในการควบคมปองกนโรคไขเลอดออก