ประวตละครตะวนตก: ละครในศตวรรษท 20

โดย ผชวยศาสตราจารย ดร.ชตมา มณวฒนา

ละครแนวแอบเสรด (Absurd) แนวคด ไดรบอทธพลทาง ความคดจากปรชญาแบบอตถภาวะนยม หรอ เอกซส

เตนเชยลสม (Existentialism) (ศ.20) ลทธนมความเชอวาไมมคณธรรมหรอแบบแผนใดๆ ทตายตวอยในโลกน ทกสงทกอยางลวนเกดจากมนษยก าหนดขน รวมถงแนวความคดและคานยมตางๆ ของสงคม ดงนนทกคนจะตองแสวงหาคานยมของตวเอง ก าหนดชวตของตวเองมากกวา จะตกอยใตอาณตของสภาวะแวดลอมหรอผอนใด แมกระทงพระเจา

ละครแนวแอบเสรด (Absurd) แนวคด ปรชญาแบบอตถภาวะนยม น ามาโดย

จากแนวคดของ ชอง ปอล ซารต -- มนษยแตละคนมตวตนอย เปนปจเจกบคคล ภายในจกรวาลอนไรความมงหมาย และวาเขาจะตองทดทานขดขนตอสภาพแวดลอม ทเปนปฏปกษตอเขา ดวยการใชพลงใจอนเปนอสระของเขา

จากแนวคดของ อลแบร การม – ผมองวาโลกใบนมสภาพไรเหตผล (absurd) เขามองวามนษยพยายามแสวงหาความกระจางและความแนนอนในโลก ซงไมเคยหาเจอและไมมอย (แตมนษยกยงแสวงหามาตลอด) เราไมสามารถพบความกระจาง และเรากไมสามารถทงความใฝฝนนไปได

ละครแนวแอบเสรด (Absurd) แนวคด ไดรบอทธพลจากลทธ ดาดา (Dada) – มองโลกแงราย / ทงกรอบเกา

ไดรบอทธพลทางความคดจาก นกเขยนบทละครชอ ลยจ พแรนเดลโล(Luigi Pirandello) “ละครดานละคร”(“anti-theatre”)

และแนวคดทวาโลกนไมมความจรงสมบรณ Absolute truth องคประกอบทวๆไป นกเขยนบทละครเคยใชกนมาถกละเลยไปเสย ไมมโครงเรอง ตว

ละครปนเปอยในความเปนจรงและภาพลวงตา ในสงทมจรงและสงไมมจรง ในฐานะนกแสดงหรอในฐานะตวละคร เกอบจะหาแกนของเรองไมได

ผชมถกโนมนาว ปลกใหตนเตน กลบมาดละครซ าแลวซ าเลาเพอแสวงหาค าตอบของของความเปนจรงและสจธรรม

ละครแนวแอบเสรด (Absurd) แนวคด ยจน อโอเนสโก (Eugene lonesco) นกเขยนบทละครแนว “แอบเสรด”

กลาวถงความหมายของค าวา “แอบเสรด” ไวดงน

“สงทเราเรยกวา “แอบเสรด” คอ สงทไรจดมงหมาย เมอมนษยถกตดขาดจากรากเหงาดงเดมซงเปนจดมงหมายของชวต อนไดแกความเชอถอทางศาสนา และเครองยดเหนยวทางจตใจ มนษยยอมเกดความวาเหวสบสน ไมวาจะท าอะไรกดเหมอนจะไรความหมาย ไมมเหตผล และเปลาประโยชน”

ละครแนวแอบเสรด (Absurd) แนวคด (สรป)

ค าวา “แอบเสรด” (absurd) หมายถงความเหลวไหล ไรสาระ กลม แอบเสรดมความเชอหลกวา ชวตไมมเหตผล ไมมความหมาย ไมมสงใดทมความหมายในโลกน

(จรงๆ ความรสกเชนนมมานาน ตงแตมนษยเรมเจรญทางวตถอยางจรงจงแลว --ครสโตเฟอร มารโลว กไดบรรยายถงความทกขของมนษย ทเกดจากความขดแยงระหวางความเชอในพระเจาและความทะเยอทะยานทจะแสวงหาความกาวหนาทางวชาการ อ านาจ วตถ เงนตรา ในบทละครอมตะเรอง ดอกเตอร เฟาสตส (Dr. Faustus)

ละครแนวแอบเสรด (Absurd) การน าเสนอ ลกษณะการเสนอเรองของละครแอบเสรดกจะแสดงออกถงความคดวา

โลกนไรสาระ และแกนสาร โครงเรอง จะน าเสนอละครแบบไมปะตดปะตอกน ขาดเหตผลเชอมโยง

เนนทการขดจงหวะ ความไมประสานกนของเรอง การกระท าของตวละครจะ ซ าซากจ าเจ ตวละครพดหรอท าอะไรอยาง

ไมมความหมายและไมมเหตผล ภาษา มกแสดงใหเหนความบกพรองและเสอมของภาษาจนถงขนาดทวา

ในโลกปจจบนนนใชสอความหมายแทบไมไดเลย

ละครแนวแอบเสรด (Absurd) การน าเสนอ

ตวละคร บางตวมลกษณะเหมอนหนยนตหรอ แตมสไวอยางฉดฉาดเรอราเกนธรรมชาต ลกษณะนสยของแตละคนกไมคงเสนคงวา ตวละครบางตวมความงนงงและความจ าทลางเลอนมากจนไมสามารถจ าชอและเรองราวของตนเองได สวนใหญมกไมรวาตนคอใคร มาจากไหน มาท าอะไร ดวยเหตผลใด และจนละครจบ กยงไมมใครไดรบค าตอบหรอการแกปญหาใหเปนทพอใจ ไมมมต ไมมพฒนาการ ไมมนสยทชดเจน แตเบลอๆ หรอมากมายเกนจรง

ละครแนวแอบเสรด (Absurd) การน าเสนอ มกมแนวการเสนอแบบตลกขบขน ดวยลลาของจ าอวดทเกาแก แตเนอหาสาระนนแสดงใหเหนความสบสนวนวายของโลก มนษยจงเปรยบเสมอนคนแปลกหนาในบานของตวเอง ไมรจกตวเอง ไมรจกคนอน และไมรวาชวตอยไปท าไม

แนวคดอาจเหมอนเดม แตวธเสนอไมเหมอนเดม – สมยกอนเสนอวาชวตไมด / ภาษาไมรเรอง / คนไมมความหมาย แตเสนอผานละครทรเรองและมความหมาย แต absurd น าเสนอใหไมรเรองไมมความหมายดวย

ละครแนวแอบเสรด (Absurd) การน าเสนอ (สรป)

เราจะเขาใจละครแอบเสรดไดกตอเมอเราทงเหตผลทงมวลทเราเคยชน และไมพยายามดละครเพอเขาใจเรองราว หากแตใชความรสกไปตามสงทเราเหน

ละคร absurd จะเนนทวธเลา (form) ไมไดเนนท เรอง (content)

ฉะนน ผชมละครแนว “แอบเสรด” จงจ าเปนตองเปลยนนสยในการดละครคอแทนทจะพยายามตดตามเนอเรองและถามตวเอง “อะไรจะเกดขนตอไป” ค าถามทควรถาม “อะไรก าลงเกดขน”

ละครแนวแอบเสรด (Absurd) นกเขยนและบทละครทส าคญ แซมวล เบคเกทท (Samuel Beckelt ค.ศ. 1906) ชาวไอรช บทละคร

เรองคอยโกโดท (Waiting for Godot) ของเขา ไดรบการยอมรบนบถอวาเปนละครแอบเสรดทดทสด แสดงใหเหนการรอคอยในสงทเปนความหวงของมนษย แตไมเคยมาถงจรง ๆ เลย ชายพเนจรสองคนฆาเวลาใหผานไปดวยสงทไมเปนแกนสาร พดคยดวยเรองราวทไมสลกส าคญ ในขณะทก าลงรอใหสงทเขาคดวาดกวาเกดขน คอ เมอโกโดทมา ทกสงจะเปลยนไป หากโกโดทไดแตสงขาวมาวาจะมา แตไมเคยปรากฏตวใหความหวงเหลานเปนจรงขนมาเลย

ตวอยางละครแนวแอบเสรด เรอง Endgame ของ Samuel Beckett

ละครแนวแอบเสรด (Absurd) นกเขยนและบทละครทส าคญ เออแชน อโอเนสโก (Eugene Ionesco ค.ศ. 1912) ชาวรเมเนย บทละครของเขา เชน นกรองโซปราโนหวลาน (The Bald Soprans) และบทเรยน (The Lesson) แสดงใหเหนความไรสาระของค าพด ภาษา และเรองราวการกระท า

แนวโนมของละครสมยใหม ซบซอน และมรปแบบตาง ๆ มากมาย แนวทเกดขนใหม ๆ

มแนวโนมไมยอมรบแบบแผนทมมา

ตนครสตศตวรรษท 20 ภาพยนตร และโทรทศน (หลงสงครามโลกครงท 2) ไดกลายเปนคแขงส าคญของละครเวท ละครเวทไดเรมแสวงหาแนวของตวเอง โดยหนเขาสการหาเนอหาสาระทมคณคาของชวต มการใชละครเปนเครองมอเรยกรองทางการเมองและสงคม ตอตานสงครามคดคานขนบประเพณและคานยมของสงคม บางทกเปดการแสดงตามถนนหนทางหรอทสาธารณะเพอประทวง

แนวโนมของละครสมยใหม สรรหาเทคนคพเศษ และเทคโนโลยอนทนสมย มาใชในการแสดงอยาง

หลากหลาย เชน การใชสอผสม (Multimedia)

พยายามทดลองทจะลดทอนองคประกอบอนฟมเฟอยของละครออกไปใหเหลอนอยทสด (Minimalist) -- Poor Theatre ของ เจอรซ โกรโทวสก (Jerzy Grotowski)

Poor Theatre

ละครรปแบบอนๆ ละครสจนยมแปรรป (Modify Realism)

สจจนยมคดสรร (Selective Realism)

ละครเพลง (The Musical)

Environmental Theatre

ละครสารคด (Documentary Drama)

Happenings and Multimedia (Paratheatrical Experiment)

Performance Art

ละครสารคด (Documentary Drama)

Performance Art

Performance Art

Performance Art

เปรยบเทยบลกษณะของละครแนวหนา (avant garde) และละครตามแบบแผน

เปรยบเทยบลกษณะของละครแนวหนาและละครตามแบบแผน

ละครแนวหนา โนมเอยงไปทางการมองโลกในแงราย

ถงขนปฏเสธโลกเสยดวยซ า ชวตถกมองวาเปนสงไรสาระ มความหวงนอยมากส าหรบปจเจกบคคลโลกในอนาคตยงไมชวนอยยงขนไปอก

ละครตามแบบแผน

โนมเอยงไปทางการมองโลกในแงดชวตถกมองวามคา มความหวงส าหรบปจเจกบคคล คาดหวงวาจะมโลกทดยงขนในอนาคต

ละครแนวหนา พบวาความงามนนคลมเครอเกนไป

ชนชอบความตนเตนและลางสงหรณ ถอวาสจธรรมไมไดมอยตายตว แตเพยงถกน ามาใชเทานนถอวาบทละครอาจจะชดเจนตรงเปาไดในดานความรสก แตอาจจะไมมความจรงแฝงอยเลยพบวาเนอหาสาระนนไมใครจะส าคญนก สนใจในการพฒนา สไตลหรอรปแบบใหมขนมากวา

ละครตามแบบแผน แสวงหาความงามและสจธรรม

พบวาเนอหาสาระส าคญยง ในอนทก าหนดความเปนมนษย และโลกมนษยด าเนนไปตามล าดบทมระเบยบแบบแผน และยอมรบสไตส หรอรปแบบทมก าหนดไวแลว

ละครแนวหนา มกจะทงโครงเรองและเนอเรองไป

เสยกวา มกจะทงโครงเรองและเนอเรองไปเสยใชตวละครในลกษณะ ทเปนพนๆหรอเปนสญลกษณอยางมากมาย ใชแกนเรองทเปนนามธรรม ยอมใหใชบทพดทเปนพธรตอง หรอแบบงายๆ หรอไมใหเลย มกจะไมเปนในรปแบบงายๆ วรรณกรรม พยายามท าใหเปนรอยกรอง รอพนการใชบทร าพงร าพน บทพดปอง และการใชคอรส (กลมนกแสดงทมบทเปนอนหนงอนเดยวกน เรมมมาตงแตสมยกรกโบราณ) หรอใชสงทคลายคลงกนน ไมมความพยายามจะถายทอดเรองราวออกมา ใหรเรอง

ละครตามแบบแผน เนนทโครงเรองหรอตวละครและแกน

เรองเปนรปธรรม ใชบทพดในลกษณะการสนทนาอยางธรรมดาๆ พยายามท าใหบทละคร เปนวรรณกรรม และโนมเอยงไปทางการใชรอยแกว เลกใชการร าพงร าพนกบการพดปอง และเลกใชคอรสเชอวามนษยท “ความตงใจมน” และสามารถท าใหภาวะความด ารงอยของตวเองดขนได สามารถถายทอดเรองราใหรเรองไดด

ละครแนวหนา ท าลายการลวงตา โดยใชสงทไม

สมจรง พยายามเสนอสงทอยภายใน ปฏเสธไมยอมรบสจนยมเปนวธทางการแสดงออก มงทความคลมเครอเสนอภาพดวยการขยายใหใหญโต เกนจรงอยางมากมาย ใชความเปนจรงแบบจตวสย

ละครตามแบบแผน เสรมสรางภาพลวงของความเปนจรง

โดยใชการเลยนแบบชวต เสนอภาพทเหนจากภายนอก ยกกระจกขนสองใหเหนธรรมชาต มงทความกระจางแจง เลยนแบบชวตทเหนไดจากภายนอก ใชความเปนจรงแบบวตถวสย

ละครแนวหนา ยอมรบความเคลอบคลมเปนสวน

หนงภาวะทวๆไป ของมนษย พยายามใหมลกษณะความเปนละครอยเตมทหลกเลยงการเลยนแบบโดยทหนมาใชการสวมหนากาก ละครสตว ทาเตนร า พธกรรม และนทานปรมปรา ใหเปนสญลกษณฯลฯ กระตนใหเกดจนตนาการ

ละครตามแบบแผน พยายามวเคราะหและเขาใจปญหา

เฉพาะเรองของมนษย ตองการลดลกษณะความเปนละครใหเหลอนอยทสด ในดานการด าเนนเรองราว ท าใหการแสดงมลกษณะเปนการเลยนแบบกระตนใหเกดปญญาพรอมๆไปกบอารมณ

ละครแนวหนา

ไมเหนความจ าเปนตอง ใหมเหตจงใจในการกระท า ท าลายการลวงตากทกชนด ไมสนบสนนใหคนดเอาตวเองไปเทยบเคยงกบเรองสรางโครงสรางแปลกๆใหมๆขนมา ซงประกอบดวยชวงกลางๆ เรองเปนสวนใหญมจดเรมตน และจดลงเอยเพยงเลกนอยหรอไมมเลย มการด าเนนเรองทเวยนมาบรรจบทเดม (ถาหากวามโครงเรองอยดวย)ละครมกจบลงตรงจดทเรมเรอง

ละครตามแบบแผน

แสวงหาเหตจงใจใหการกระท าของตวละคร สรางใหเกดภาพลวงตา พยายามเสรมสราง ใหคนดเอาตวเองไปเทยบเคยงกบตวละคร ยอมรบโครงสรางพนฐานและกฎเกณฑส าหรบการเขยนบท ทมมาแตดงเดม ยนยนใหมจดเรมตน ชวงกลางและจดลงเอย มโครงเรองตอเนองกน ละครน าไปสตอนจบทแตกตางออกไปจากตอนเรมเรอง

ละครแนวหนา ละทงการใชฉากแบบเหมอนจรง โดย

ขจด “ฝาดานทส” ออกไป ท าใหคนดเหนการใชเทคนคสรางละครอยตอหนาตอตา ท าใหคนดส านกอยตลอดเวลาวาก าลงนงอยในโรงละคร

พยายามไขวควาหาสงทไรเหตผลและไมเปนเรองเปนราว ไมมจดเนนเปนพเศษ

ละครตามแบบแผน สรางฉากแบบเหมอนจรง รวมทงให

ม “ฝาดานทส” พยายามอ าพรางเทคนคของการสรางละคร

แสวงหาเหตผลในทกสงทกอยาง มระเบยบเรยบรอยและจดเนนชดเจน

*เทคนคซงใชในละครเรยลสมและเนทเซลลสม ซงเปนแบบเสนอเรองโดยทางออมอยางเตมทโดยท าประหนงวาชองกรอบเวทเปน ประดจผวดานทสของหอง และไมรบรวาเปนผชมอยตรงนน

ละครแนวหนา ละเลยไมสนใจการใชระยะหางทางสนทรยะ

เหนวาความตระการตาส าคญทสดในบรรดาองคประกอบทงหลายของละคร

ปฏเสธไมยอมรบสนทรยภาพเกาๆ ของละครเลอกเรองราวจากสญลกษณ นทานปรมปรา ความตระการตาแบบดกด าบรรพ เรองชวนหวแบบยคกลางและสงอนๆ เสนอสถานการณซงแสดงใหเหนความเปนจรงของชวตเทานน

ละครตามแบบแผน ระมดระวงใหมดลระหวางการกอใหเกด

อารมณรวมกบระยะหางทางสรทรยะอยางเหมาะเจาะด

เหนวาความตระการตาส าคญนอยทสดในบรรดาองคประกอบทงหลายของละคร

เชอในละครทมสนทรยาภาพ เลอกเรองราวจากจนตนาการ เรองทแตงขน และประวตศาสตรแสวงหาสถานการณและเรองราวทเกยวพนกบความเปนอยของคนเรา

ละครแนวหนา จโจมถงตวคนด หรอมฉะนนกดงคน

ดเขามารวมอยในการแสดง ท าลายการแยกตวระหวางคนดกบนกแสดง ท าใหโรงละครทงโรงกลายเปนเวทแสดงในทกสวน

ไมพยายามตงตวเปนผชขาด ทางศลธรรมจรรยา ไมมสงตองหามใดๆ ยนยนใหมเสรภาพอยางทสด สนใจกอใหเกดความตระหนกตกใจ ถงขนทใหคนดขนเคองได

เชอใน “ศลปะ เพอศลปะ” (Art for art’s sake) และ “ละครเพอละคร”

ละครตามแบบแผน สงเสรมใหคนดรวมสนกกบการดโดย

ผานการแสดงบนเวท คงสภาพการจดทนงตามแบบแผนโดยใหเวทและทนงคนดแยกอยตางหากจากกน

มสงตองหามตอการเปลอยกาย เรองลามกและความอนาจาร ส านกอยตลอดเวลาใน“รสนยมทด” และตองการการยอมรบจากคนด

เชอในศลปะ “เพอชวต”

Reinterpreted Piece

Reinterpreted Piece

Living Theatre กลมละครแนวทดลองในอเมรกา

Living Theatre กลมละครแนวทดลองในอเมรกา

Living Theatre กลมละครแนวทดลองในอเมรกา

“ ผศกษาการละครสมยใหม ไมควรทจะลมหลงและเครงครดใน ปายชอ ของ แบบแผน หรออสมตางๆมากจนเกนไป เพราะละครทเกดขนใหมๆ น หลายตอหลายแนวจะคาบเกยวและเหลอมล ากน และละครบางเรองกมหลายแนวอยในเรองเดยวกน”

สดใส พนธมโกมล

“ ในการเขยนงาน สงทผมจะค านงเปนล าดบสดทายคอ งานชนนเปน ism อะไร”

วนทร เลยววารนทร