บทท 2

วรรณกรรมทเกยวของ

การวจยครงน เปนการศกษาเพอรวบรวมภมปญญาไทยในการน าพชสมนไพรมาใชตามวถไทย

โดยเนนทการน ามาใชในประเพณ พธกรรม และการใชประโยชนในชวตประจ าวน ส าหรบพชสมนไพรใน

เชงการบ าบดรกษานน ในงานวจยครงน จะเนนในเชงการปองกนและสงเสรมสขภาพ โดยใชวธการศกษา

จากเอกสารวชาการ รายงานการวจย ต าราแพทยแผนไทย ต าราพนบาน รวมกบการสนทนากลมกบบคคลทม

ภมรทางดานสมนไพรในภาคตาง ๆ และบคคลทวไป ซงมวรรณกรรมทเกยวของดงน

2.1 ภมปญญาไทยในการน าสมนไพรมาใช

2.2 ประเพณและพธกรรมของไทย

2.3 แนวคดเกยวกบการแพรกระจายทางวฒนธรรม

2.4 แนวคดเกยวกบการเรยนรผานตวแบบทางสงคม

2.5 ผลงานวจยทเกยวของ

2.1 ภมปญญาไทยในการน าสมนไพรมาใช

จากบทความเผยแพร : กลมสบทอดวฒนธรรม กระทรวงวฒนธรรมระบวาวถการดแลสขภาพ

ของคนไทย ทสอดคลองกบวฒนธรรมประเพณไทย มการใชสมนไพรทงในรปแบบอาหาร และยาใชใน

การอบการประคบ การนวด การแพทยแผนไทยมการวนจฉยโรคเปนแบบความเชอแบบไทย มองคความร

เปนทฤษฎโดยพนฐานทางพทธศาสนาผสมกลมกลนกบความเชอทางพธกรรม มการเรยนการสอนและ

การถายทอดความรอยางกวางขวางสบทอดมายาวนาน การสบทอดวฒนธรรมประเพณไทยดานอาหาร ยง

ไดแบงเปน อาหารไทยแท และอาหารไทยแปลง กลาวคอ

อาหารไทยแท คอ อาหารทคนไทยท ากนมาแตโบราณ สวนมากเปนแบบงาย ๆ เชน ขาวแช

ตมโคลง แกงปา น าพรก และหลน เปนตน สวนขนมไทยแทกปรงมาจากแปง น าตาล กะทเปนสวนใหญ เชน

ขนมเปยกปน ขนมเปยกออน ตะโก ลอดชอง เปนตน และถาใสไข สวนมากมกจะเปนขนมไทย ทรบมาจาก

ชาตอน

อาหารไทยแปลง คอ อาหารไทยทแตงแปลงมาจากเครองเทศ หรออาหารไทยทรบมาจาก

ตางประเทศ บางชนดคนไทยคนเคย จนไมรสกวาเปนของชาตอน เชน แกงกะหร แกงมสมน ทจรงนน

11

ดดแปลงมาจากของอนเดย และแกงจด ตมจดทงหลายกดดแปลงมาจากอาหารจน เปนตน สวนอาหาร

หวานหรอขนมหลายอยาง ไดรบการถายทอดมาจากชาวยโรปทเขามาในประเทศไทย ตงแตสมยกรงศร

อยธยา เชน ทองหยบ ทองหยอด ทองโปรง ฝอยทอง และ สงขยา เปนตน

การสบทอดวฒนธรรมประเพณไทยดานการใชสมนไพรเปนยา ปจจบน ไดมการฟนฟการแพทย

แผนไทยกนอยางกวางขวาง หลงจากทการแพทยแผนไทยถกปลอยปละละเลยมานานจนกลายเปนเพยงการ

รกษาคนไขแบบนอกระบบ เพราะพระราชบญญตการแพทยเพอควบคมการประกอบโรคศลปะ ซงประกาศ

เมอป พ.ศ. 2466 มผลโดยตรงท าใหการแพทยแผนไทยเปนสงผดกฎหมาย หมอยาไทยทงหมด ทงหมอ

หลวง และหมอเชลยศกด (หมอพนบาน) ตางไดละทงอาชพแพทยแผนไทย ไดกลายเปนหมอนอกระบบ

เรยกวา การแพทยแผนโบราณนน หมายถง "…ผประกอบโรคศลปะ โดยอาศยความสงเกต ความช านาญ

อนไดบอกเลาตอกนมาเปนทตง หรออาศยต าราอนมมาแตโบราณโดยมไดด าเนนไปในทางวทยาศาสตร…"

การทพระราชบญญตใหค าจ ากดความวาไมเปนวทยาศาสตรนเอง ท าใหการแพทยแผนไทย ตองถกตราบาป

มานานขาดการสนใจจากวงการการสาธารณสขไทย ท าใหตองด ารงอยอยางโดดเดยว ขาดการสนบสนน

(บทความเผยแพร : กลมสบทอดวฒนธรรม กระทรวงวฒนธรรม)

ในป พ.ศ. 2494 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช รชกาลปจจบน เสดจพระราช

ด าเนนวดพระเชตพนวมลมงคลาราม (วดโพธ) ในครงนน ไดทรงปรารภวาวดพระเชตพน ฯ เปนแหลง

รวบรวมต าราแพทยแผนไทยอยแลว ท าไมไมจดใหมโรงเรยนสอนการแพทยแผนไทยในวชาเวชกรรม

ผดงครรภ หตถเวช และเภสชกรรม เพอเปนวทยาทานใหแกผสนใจตองการศกษา ท าใหคณะกรรมการวด

พระเชตพนวมลมงคลาราม พรอมดวยผทรงคณวฒทางดานการแพทยแผนไทยทยงหลงเหลออย ไดรบ

สนองพระราชปรารภและจดท าหลกสตรโรงเรยนแพทยแผนโบราณขนในนาม "โรงเรยนแพทยแผนโบราณ

แหงประเทศไทย"

ป พ.ศ. 2532 การแพทยแผนไทยไดเขาสระบบราชการ โดยกระทรวงสาธารณสขไดจดตงศนยการ

ประสานงานการแพทยและเภสชกรรมแผนไทย ขน เปนองคกรประสานงานการพฒนาการแพทยแผนไทย

ตอมาในป พ.ศ 2536 จงไดจดตงเปนสถาบนการแพทยแผนไทยขนอยางไมเปนทางการ เปนหนวยงาน

ระดบสงกวากอง สงกดกรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข และไดรบการรบรองฐานะอยางเปนทางการใน

เดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2543 ตอมาโดยพระราชบญญตคมครอง สงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทย ซง

ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 1182 ก. ลงวนท 10 มกราคม พ.ศ. 2544 หนวยงานใหมทเกดขน มชอ

วา "สถาบนการแพทยแผนไทย"

12

การแพทยแผนไทย หมายถง "…ปรชญา องคความร และวถการปฎบต เพอการดแล สขภาพและ

การบ าบดรกษาโรค ความเจบปวยของประชาชนไทยแบบดงเดม สอดคลองกบขนบธรรมเนยมวฒนธรรม

แบบไทยและวถชวตแบบไทย

วธการปฏบตของการแพทยแผนไทย ประกอบดวยการใชสมนไพร (ดวยการตม การอบ การ

ประคบ การปนลกกลอน เปนอาท) หตถบ าบดการรกษากระดกแบบดงเดม การใชพทธศาสนา หรอ

พธกรรมเพอดแลรกษาสขภาพจต การคลอด การดแลสขภาพแบบไทยเดมและธรรมชาตบ าบด ซงไดจากการ

สะสมและถายทอดประสบการณอยางเปนระบบ โดยการบอกเลา การสงเกต การบนทกและการศกษาผาน

สถาบนการศกษาดานแพทยแผนไทย…" โดยระบขอมลเกยวกบวธการรกษาแบบการแพทยแผนไทยไว

ดงน

1. การนวดบ าบด เปนภมปญญาอนล าคาของคนไทยทมประวตและเรอง ราวสบทอดกนมาชานาน

มบทบาทส าคญในการรกษาโรคตงแตอดตจนถงปจจบน เปนวฒนธรรมและวถชวตของคนไทยทดแล

และชวยเหลอกนเองภายในครอบครว เชน สามนวดใหภรรยา ภรรยานวดใหสาม ลกหลานนวดใหพอแม

หรอป ยา ตา ยาย การนวดไทย หมายถง การตรวจ การวนจฉยและการบ าบดโรคดวยการกด คลง บบ ทบ สบ

ประคบ หรอวธการนวดอนใดตามแบบแผนของการประกอบโรคศลปะ

2. สมนไพรไทยแผนโบราณ คอ สมนไพรทมอยในประเทศไทยและบางชนดกตองน าเขามาจาก

ตางประเทศ ซงแพทยและเภสชกรไทยแผนโบราณน ามาปรงเปนอาหาร เครองดม ยา หรอเครองส าอาง

ส าหรบปองกน รกษาโรค บ ารงสขภาพ รกษาโรค บ ารงสขภาพ หรอเสรมสวย ตามทฤษฎ หรอหลกวชาของ

แพทยและเภสชกรรมไทยแผนโบราณ

3. การแพทยพนบาน เปนภมปญญาของชาวบานทมคณคาคกบคนไทยมาแตดงเดม เปนประสบ

การณการตอสดนรน เพอการมชวตอยรอดและดแลรกษาตนเองจากคนรนกอนสคนรนหลงอยางตอเนองตอ

กลายเปนรากฐานภมปญญาในการดแลสขภาพดวยตนเองอยางเหมาะสม หมายถง การ ดแลสขภาพตนเอง

ในชมชนแบบดงเดมจนกลายเปนสวนหนงของชวตเกยวกบความเชอ พธกรรม วฒนธรรม ประเพณ และ

ทรพยากรทแตกตางกนไปในแตละทองถน

ดงนน ผศกษาจงไดสรปค าจ ากดความหมายของค าทใชในการวจยไวดงน

13

“ภมปญญา” หมายถง องคความร ความคด ความเชอ ความสามารถ และทกษะทสะสมขนมาจากประสบการณชวตเพอปรบตวและด ารงชวตภายใตสภาพแวดลอมทางธรรมชาต ซงเรยนรสบทอดกนมาจากพอแม ป ยาตายาย หรอผมความรในหมบานในทองถนดานตาง ๆ ไดแก การท ามาหากน การรกษาโรคดวยวธตาง ๆ ศลปวฒนธรรม เปนตน “สมนไพร” หมายถง ผลตผลธรรมชาต ไดจากพช สตว และแรธาต ทใชเปนยาหรอผสมกบสารอน

ตามต ารบยาเพอบ าบดโรค บ ารงรางกาย หรอใชเปนยาพษ เชน กระเทยม น าผง รากดน (ไสเดอน) เขากวาง

ออน ก ามะถน ยางนอง โลตน (ราชบณฑตยสถาน, 2542: 1132) ซงในการวจยครงนจะศกษาเฉพาะผลตผล

ทไดจากพชเทานน

“ภมปญญาไทยในการน าสมนไพรมาใช” จงหมายถง ความรเกยวกบการใชสมนไพรหรอพชผกใน

การด าเนนชวตตามวถไทย ทเรยนรสบตอกนมาจาก พอ แม ป ยา ต า ยาย หรอ ผมความรในหมบานใน

ทองถน

เนองจากระบบการแพทยแผนปจจบนเพยงระบบเดยว ไมสามารถแกปญหาสขภาพ ไดอยางครอบ

คลม จงตองการวธการทหลากหลายในการแกปญหาสขภาพอนามย โดยเฉพาะระบบการ แพทยแผนไทยซง

เปนภมปญญาดงเดมของสงคมไทย ดงนน ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ส านกนายกรฐมนตร ไดมการวางแผนพฒนาทรพยากรมนษย การศกษาและสาธารณสขในแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 โดยการสงเสรมใหมการด าเนนการพฒนาภมปญญาดานการรกษา

พยาบาลแบบพนบาน เชน แพทยแผนไทยสมนไพร และการนวดประสานเขากบระบบบรการสาธารณสข

และในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 ไดมการสนบสนนการ พฒนาเภสชกรรมไทยและ

การแพทยแผนไทยอยางจรงจง ในป พ.ศ. 2532 กระทรวงสาธารณสขโดยมตเหนชอบของคณะรฐมนตร

ไดจดตง "ศนยประสานงานการแพทยและเภสชกรรมไทย" ขน เปนองคกรประสานงานการพฒนาการ

แพทยแผนไทย สงกดส านกปลดกระทรวงสาธารณสข แตดวยความจ ากดของขนาด และโครงสรางของ

องคกร และความจ ากดทางดานงบประมาณ ท าใหองคกร มอาจรองรบการพฒนาการแพทยแผนไทยอยาง

เตมท

ดงนน กระทรวงสาธารณสขจงไดจดตง "สถาบนการแพทยแผนไทย" เปนหนวยงานระดบกอง

สงกดกรมการแพทย ตงแตวนท 26 มนาคม 2536 เพอเปนศนยกลางการพฒนา การประสานงาน การ

สนบสนน และความรวมมอดานการแพทยแผนไทย ตอมาเมอพระราชบญญตคมครองและสงเสรมภม

ปญญาการแพทยแผนไทยไดมการประกาศใช เมอวนท 29 พฤศจกายน 2542 ซงในมาตรา 12 ของพระราช

บญญตดงกลาว ไดระบใหมสถาบนการแพทยแผนไทย ในส านกงานปลดกระทรวง โดยใหมอ านาจหนาท

14

ด าเนนการตางๆ เกยวกบการคมครองและสงเสรมการศกษาอบรม การศกษาวจย และพฒนาภมปญญา

การแพทยแผนไทยและสมนไพร รบผดชอบในงานธรการและงานวชาการของคณะกรรมการคมครองและ

สงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทย

ประวตศาสตรความเปนมาในการบรโภคพชสมนไพรของคนไทย

การบรโภคพชสมนไพรของคนไทย ด าเนนมาเปนเวลาเนนนาน พชผกพนบานเกบกนไดตาม

ฤดกาล เพอความอยรอดและเพอรกษาโรคภยไขเจบ จนเกดเปนวฒนธรรมประเพณปฏบตสบตอกนมา

คนในสมยกอนประวตศาสตรมการกนพชสมนไพรเปนอาหาร จนกระทงสมยพระเจาชยวรมนท 7 มรายชอ

พชสมนไพรมากมายทเปนพชผกทเรากนทกวนน ไดแก อบเชย กระเทยม น าผง พรกขหน พทรา น าตาล

การบร งา เครองเทศ เมลดพนธผกกาด มสตาดด า ยหรา จนทนเทศ ผกช กระวาน กานพล ขง ขาว ดปล

ตะไคร ลกไมใชยอมผา สม ก ายาน มหาหงค ลกต าลง พรกไทย หญากระดาง บนนาค ผกทอดยอด เปนตน

ซงแสดงวาคนไทยน าพชเหลานมาประกอบเปนอาหารมานานแลวกอนสมยอยธยา (เพญนภา ทรพยเจรญ,

2547 : 61-62)

สมยอยธยา ลาลแบรไดบนทกไววา “คนไทยกนขาวดเหมอนไมสจะอม” ซงสมยนนเขากนขาว

กลอง ซงกนไดนอย และยงบอกอกวา “พวกเขามวธถนอมอาหารทแยมาก ชอบมกงเนาอยในจาน (กะป)

และมผกเปนกระจาด และผกของเขากไมไดมาจากไหน หากมาแตรอบบานนนเอง กนน าพรก และกนปลา

เปนหลก ซงไดจากแมน าเจาพระยา เมอหวานแหหรออวนลงไปกจะไดปลาเปนอนมาก พวกเราไมชอบกน

ปลา ตองขอเปด ไก จากพระราชาเนอง ๆ” ซงแสดงใหเหนวาคนสมยนนกนปลาเปนหลกและกนผกเปนพน

อยางแทจรง โดยเฉพาะอยางยงคนไทยมวฒนธรรมการกนน าพรก ซงจะแตกตางกนตามแตละภมภาค

วฒนธรรมการกนน าพรกกบผกพนบานชนดตาง ๆ เหลานสบทอดมาจนทกวนน (เพญนภา ทรพยเจรญ,

2542 : 62)

ในสมยรชกาลท 2 มสมนไพรตาง ๆ ปรากฏอยในกาพยเหเรอชมเครองคาวหวาน ตวอยางเชน

มสมน มเครองเทศ ยหรา กระเทยม พรก

อยางไรกตาม คนไทยยงคงใชสมนไพรในอาหารอย ไมวาจะเปนวฒนธรรมการกนน าพรกกบผก

พนบาน หรออาหารพนบานของแตละภาค ซงอาหารเหลานกคออาหารสมนไพร เ ปนยาสมนไพรไทย

จากภมปญญาชาวบาน ซงนอกจากจะเปนอาหารแลว ยงใชสมนไพรในการปองกน สงเสรมสขภาพ และ

บ าบดรกษาโรคดวย

15

ส าหรบการแพทยด งเดมของสงคมไทยมการพฒนาการจากอดตจนถงปจจบน นบตงแตยคกอน

ประวตศาสตร ศลาจารกของอาณาจกรขอมไดจารกไววา ประมาณ พ.ศ.1725-1729 พระเจาชยวรมนท 7 ทรง

บ าเพญพระราชกศลตามความเชอในศาสนาพทธ โดยสรางสถานพยาบาลเรยกวา อโรคยาศาลา ขน 102 แหง

ในบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย และบรเวณใกลเคยง และก าหนดผท าหนาทรกษาพยาบาลไว

อยางชดเจน ไดแก หมอ พยาบาล เภสช ผจดสถต ผปรงอาหารและยา รวม 92 คน ทงมพธกรรมบวงสรวง

พระไภสชยาครไวทรยประภาตามความเชอทางศาสนาพทธลทธมหายาน ดวยการบชาดวยยาและอาหารกอน

แจกจายใหแกผปวย ปจจบนมอโรคายาศาลาทยงเหลอปราสาททสมบรณทสดคอ กบานเขวา จงหวด

มหาสารคาม

ในสมยสโขทย มการคนพบหนบดยา สมยทวาราวดซงเปนยคกอนสโขทย และจากศลาจารกของ

พอขนรามค าแหงไดบนทกไววา ทรงสรางสวนสมนไพรขนาดใหญบนเขาหลวงหรอเขาสรรพยา เพอให

ราษฎรไดเกบสมนไพรไปใชรกษาโรคยามเจบปวย ปจจบนภเขาดงกลาวอยในอ าเภอครมาศ จงหวดสโขทย

สมยรตนโกสนทร มประสบการณการใชยาสมนไพรทตอเนอง โดยเฉพาะยครตนโกสนทร ในรช

สมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ทรงมพระราชด ารใหรวบรวมต ารายาสมนไพรในการรกษา

เดกและผใหญ วธปรงยา วธใชสมนไพรอยางละเอยดและใหจารกในแผนศลาตามศาลารายของวดพระเช

ตพนวมลมงคลาราม (วดโพธ) สมนไพรทจารกไวมจ านวนมากกวา 1,000 ชนด ตอมาในรชสมยของ

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงฟนฟรวบรวมและช าระตรวจสอบคมภรแพทย โดยมการ

จดพมพต าราชอวา “ต าราแพทยศาสตรสงเคราะห (ฉบบหลวง)” เพอใชในการศกษาและบ าบดโรคส าหรบ

แผนโบราณในระยะเดยวกนกบแพทยแบบตะวนตกไดเขาสสงคมไทย และไดรบการสงเสรมจากรฐมากขน

ท าใหประชาชนนยมใชมากขนประสบการณการใชสมนไพรยงคงมการเรยนรและถายทอดจากคนรนหนง

ไปยงอกรนหนง แตอยในวงแคบ จนปจจบนสงคมไทยเรมกลบมาสนใจเรองสมนไพรอกครง

ผกพนบานและอาหารพนบานกนบเปนภมปญญาไทยทนาภาคภมใจอกอยางหนง ผกพนบาน

นบเปนอาหารจากปาธรรมชาตทส าคญส าหรบคนไทยทกภาค ผกพนบานถกปรงแตงสบทอดกลายเปนความ

หลากหลายของอาหารพนบาน อาจกลาวไดวาเปนอาหารไทยทมเอกลกษณเฉพาะทองถนและเฉพาะชาต

พนธ ชวตคนไทยสมพนธกบธรรมชาตอยางใกลชด และอาศยปาธรรมชาตเปนแหลงอาหาร และมแบบ

แผนการบรโภคทสมพนธกบฤดกาลของธรรมชาต วฒนธรรมการบรโภคอาหารพนบานประกอบดวย

องคประกอบหลายสวน เชน ความเชอ คณคาเกยวกบอาหาร การเลอกเสาะหา รปแบบการบรโภคอาหาร

บทบาททางสงคมของอาหาร การเปลยนแปลงของวฒนธรรมการบรโภคอาหารพนบานจะสะทอนวาคน

ไทยมความใกลชดผกพนบานมาก

16

อาหารพนบานแตละทองถนเปนเอกลกษณแตละวฒนธรรม และถายทอดจากรนหนงสอกรนหนง

อาหารไทยต าราพนบานของชาวบานมธรรมชาตรอบตว เรยบงาย มความหลากหลาย ต ารบอาหารพนบาน

เปนการผสมผสานลงตวของชนดอาหาร ปรมาณ และชนดของผกพนบาน เนอสตวและเครองปรง และ

ถายทอดวาอะไรจะไปดวยกนกบอะไร ทงนแตกตางกนตามแตละทองถน เชน ภาคกลางจะรบประทาน

น าพรกกะปกบผกเสยนดอง ความพงพอใจของรสชาตอาหารพนบานนไมมกฎเกณฑตายตว เปนวฒนธรรม

ทคนเคยตงแตเดก เปนการสะทอนประสบการณและภมปญญาของแตละทองถน

2.1.1 วฒนธรรมการกนของคนไทยมดงน 1) การบรโภคผกและน าพรก อาหารพนบานทเปนวฒนธรรมส าคญอยางหนงของคนไทย

คอ การบรโภคผกและน าพรก น าพรกคอเครองจมรสจด ปรงไดหลากหลาย พลกแพลงและยดหยนในทกภาคของไทย สวนประกอบพนฐานของน าพรกคอ กะป กระเทยม พรกสด น าปลา น ามะนาว และมเนอสตวบางส าหรบน าพรกบางชนด เชน น าพรกออง เปนตน น าพรกสวนมากรบประทานกบผกพนบานนานาชนด รสชาตของอาหารแตกตางกนตามภาค เชน ภาคใต รสชาตอาหารจะรสจด เผดรอน มกลนฉนของเครองเทศ ซงเหมาะกบสภาพภมอากาศทรอนชน ท าใหเปนหวดไดงาย จงตองรบประทานอาหารทท าใหรางกายอบอน

อาหารทกภาคของไทยสวนมากมน าพรก เชน ภาคเหนอมน าพรกออง น าพรกหนม ภาคกลางม

น าพรกมะขามสด น าพรกกะป ภาคอสานมน าพรกปลารา ภาคใตมน าพรกระก า น าพรกไตปลา เปนตน

2) แกงผกรวมตาง ๆ เชน ภาคเหนอและมแกงแค ในแกงแคจะมสมนไพรตาง ๆ เชน ขา หอมใหญ มะแขน ใบพรก ผกชะอม ใบมะระขนก ชะพล ผกเผด ภาคกลางจะมแกงสมหลายอยาง เชน แกงสมผกรวม แกงสมผกบง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เชน แกงออม เปนตน

3) ย า คนไทยนยมกนย า ย าแตละภาคจะไมเหมอนกน การทเอาผกหลาย ๆ อยางมาจมกนกบน าพรกหากเบอ กมกลยทธอกแบบหนง โดยน าผกหลาย ๆ อยางมาผสมกนและใสรสชาตเปรยว เผด เคม และรสชาตอน ๆ อาจใชเนอปลาหรอกงกได

4) ลาบ เนอสตวทกชนด สามารถน ามาท าเปนลาบได ลาบทนยม เชน ลาบปลา ลาบหม ลาบเนอ ลาบปลาดก ฯลฯ ลาบทกชนดจะตองมผกเขามาควบคกน เชน ตะไคร หอม ใบโหระพา

5) การปรบธาต เปนเรองทนาสนใจอกอยางหนง การแพทยแผนไทยมทฤษฎการปรบธาต 4 ดน น า ลมไฟ สมนไพรทใชในยาเบญจกล หรอยาปรบธาต 4 เชน ชะพล ชะคาน เหงาขงแหง ดปล เจตมลเพลงแดงกลายเปนสวนประกอบของอาหาร แสดงวาคนไทยรจกทจะเอาความรทจะรกษาโรคไปประกอบอาหารหรอใชยามาเปนอาหารวาง เชน เมยงค า จะมชะพล ขง มะนาว อยดวย ชะพลมรสเผดรอน ชวยในการปรบธาตน าขงรสเผดใชในการปรบธาตลม มะนาวรสเปรยวชวยในการปรบธาตน า เปลอกมะนาวรสขมชวยในการปรบธาตไฟ นคอรปแบบการกนอาหารวางทมความคดพนฐานมาจากการปรบธาต ซงกคอการบ ารงสขภาพนนเอง (เพญนภา ทรพยเจรญ, 2542 : 90-91)

17

6) อาหารพนบาน เปนภมปญญาในการรบประทานทสบทอดกนมาทกภมภาค แตละแหงกจะแตกตางกนไปตามสภาพของภมประเทศ ภมอากาศ พชผกผลไมของแตละภาค

อาหารพนบานภาคกลาง มกมรสเปรยว รสหวาน รสเคม และรสเผด อาหารหลกของภาคกลางคอ

ขาว พชผกทบรโภคกบน าพรกหลายรปแบบ นอกจากน าพรกแลวยงมแกงและย า เชน แกงสมดอกโสน

แกงสมดอกแค แกงเลยง ย าดอกขจร ย าเกสรดอกชมพ กบขาวจะมหลากหลาย ทงแกงใสกะทและแกงไมใส

กะท

อาหารพนบานภาคเหนอ มรสออนหรอมรสเผดบาง รสเคม รสเปรยว แตไมหวานจด มอาหารหลก

คอ ขาวเหนยวและขนมจน (น าเงยว) โดยมวธรบประทานคอ ขาวเหนยวรอน ๆ กอนเลก ๆ คลงทปลายนว

การคลงขาวเหนยวเบา ๆ ท าใหขาวเหนยวนม จมกบน าพรก และตามดวยผก เปนการรบประทานแบบคอย

เปนคอยไป ไมท าใหผบรโภคอดอดหรอปวดทอง อาหารทนยมรบประทาน เชน แกงแค แกงฮงเล แกงโฮะ

อาหารพนบานภาคอสาน จะมรสเผด รสเคม รสเปรยว ชาวอสานจะรบประทานขาวเหนยวกบ

อาหารพนบานทมรสจดและน านอย อาหารพนบานภาคอสาน เชน ซบมะเขอ ซบหนอไม สมต า ลาบ กอย

เปนตน

เปนทนาสงเกตวาอาหารบางชนดของภาคอสานกลายเปนอาหารพนบานไทยโดยรวม เนองจากหา

ซอไดทวไป ราคาไมแพง รสอรอย อาหารทวานคอ สมต า ลาบ น าตก ซบหนอไม การรบประทานอาหารภาค

อสานจะมผกพนบานควบคเสมอ

อาหารพนบานภาคใต จะมรสเผด รสเคม รสเปรยว ภาคใตเปนภาคทมอากาศชมชน ฝนตกตลอดป

อยใกลทะเล จงรบประทานปลาและอาหารทะเล พชพรรณผกของภาคใตมมากมายหลากหลายชนด และคน

ใตกน าผกพนบานมารบประทานกบอาหารหลก ซงมรสรอน เผด กลนฉนของเครองเทศไดอยางเหมาะสม ม

ผลดตอสขภาพมาก เนองจากฝนตกชกตลอดป อากาศรอนชน ท าใหเปนหวดไดงาย การรบประทานอาหาร

เผดรอนจะท าใหรางกายอบอน ปองกนความเจบปวยไดด อาหารหลกของชาวใตเหมอนภาคกลางคอขาวเจา

ซงรบประทานกบแกงเหลอง แกงไตปลา และน าพรก โดยมผกแกลมเตมจานใหญ ตงเคยงขางน าพรก และ

แกงสวนใหญจะไมใสกะท (ปฬาณ ฐตวฒนา, 2542 : 49-51)

วฒนธรรมการบรโภคน าพรกกบผกพนบาน และอาหารพนบานของแตละภาคเปนเอกลกษณเฉพาะ

ตนของแตละทองถน ซงมพชสมนไพรชนดตาง ๆ เปนเครองปรงหรอเครองแกง หรอเครองเคยงส าหรบ

อาหารแตละชนด เชน กระเทยม ขง พรกสด ขา ตะไคร เปนตน

18

2.1.2 การใชประโยชนของสมนไพรในชวตประจ าวน

เราสามารถใชประโยชนของสมนไพรในดานประโยชนใชสอยในชวตประจ าวน ดงน

1) พชทใชหอ รด มด รอย เครองจกรสานและทมงหลงคา

หลายคนคงรจกใบตองกลวยทน ามาใชประโยชนสารพด ไมวาจะเปนการหอขนม การท าบายศรสขวญในทองถนชนบท หรอภาคเหนอนยมน าใบตองกลวยมาทบดวยความรอนจนแหง น ามามวนบหรสบหรอทางใตน าใบจากมามวนเปนบหรสบเชนกน นอกจากนยงมใบไมอน ๆ เชน ใบพลวง ใบเหยง น ามาหอพชผล และน ามาสานเปนแผนใชมงหลงคาได หรอการมดรอยทใชไมไผ เชน มดผก มดตนขาว มดตนหอม กระเทยม นอกจากนยงใชสานตะกรา กระบง ภาชนะตาง ๆ จนกลายเปนอาชพอยางเปนล าเปนสน ซงบางครงแทนทจะใชเปนภาชนะใสของ กลบน าไปท าเปนเครองประดบบานอกดวย

2) พชทใชสระและบ ารงเสนผม ในสมยทยงไมมแชมพสระผม ในหมบานตาง ๆ ไดน าพชผกมาใชในการท าความสะอาดเสนผม

ไดแก มะกรดยางไฟ ฝกสมปอยยางไฟ มะขาม ลกมะเฟอง ใบหม ใบรางจด น าทงหมดมาตมรวมกนจะเปนน ายาสระผมทมคณคา คณสมบตของพชเหลาน ไดแก มะกรด มกลนหอม ขจดรงแค ไมคนศรษะ ผมลนเปนมน สมปอย มกลนหอมเยน มะขาม ชวยช าระลางเหงอไคลใหสะอาดหมดจด มะเฟอง ท าใหผมด าเปนมน เสนผมไมกรอบแดง รางจดท าใหผมลนเปนมน ไมรวง ใบหม ท าใหเกดฟอง เมอกลน และมกลนหอม

3) พชผกทใชฆาแมลง ก าจดศตรพช

จากปญหาสารเคมแพรระบาด จนท าลายพชผกตามแหลงธรรมชาตไปจ านวนไมนอยนน จงมการ

เสนอใหน าพชผกมาใชก าจดแมลง พชผกทน ามาใชอยางแพรหลาย ไดแก สะเดา ขา และตะไครหอม โดยม

ตวอยางวธท าคอ น าสมนไพรแตละอยาง ๆ ละ 1 กโลกรม หน ต า ผสมน า 1 ปบ ถาตองการขนใหผสม

ผงซกฟอก 1 ชอน น าไปฉด กรณไมมขา ตะไคร สามารถใชสะเดาเพยงอยางเดยวกได โดยเพมปรมาณสะเดา

ใชใบ เมลด และเปลอก

4) สมนไพรทใชเปนเครองส าอาง

คนไทยมการใชสมนไพรเพอเพมความงามใหแกผวพรรณรางกายมานานแลว ซงเรามกเรยกวา

เครองส าอางสมนไพร จะเหนไดวา ไมมการก าหนดนยามของค าวา “เครองส าอางสมนไพร” ไวเปนการ

เฉพาะ แตความหมายทเปนทเขาใจและรหรอรบทราบโดยทวไป หมายถง เครองส าอางทมสวนผสมของ

สมนไพร ครอบคลมถงรปแบบตาง ๆ เรมตงแตผลตภณฑทประกอบดวยสมนไพรทงหมด เชน ผงขดหนา

ขดผว หรอกงสมนไพร เชน แชมพผสมมะกรดหรอวานหางจระเข หรอมสวนผสมของสารสกดจาก

สมนไพรเปนสวนผสมอย เชน โลชนบางชนดทมสวนผสมของสารสกดจากขมน

19

5) พชผกทใชท าสผสมอาหารและยอมผา

เสอผาเครองนงหมของคนสมยกอนเกดจากการทอโดยฝมอชาวบานเอง โดยน าฝายมาผานกรรมวธ

ตาง ๆ จนไดออกมาเปนเสนดาย หรอผาทน ามาทอเปนผน เสนฝายนถกน ามาคลกเคลากบพชผกหลายชนด

เพอใหไดสสนตาง ๆ แตเดมชาวบานจะคนกบสน าเงนจากครามหรอฮอม สกากจากเปลอกมะพราว หรอส

เหลองจากขมน จนกระทงปจจบนทใชสเคมมาตตลาดจนสธรรมชาตหายไป ปจจบนองคกรเอกชนหลาย

แหงไดสงเสรมชาวบานหนกลบมาฟนฟภมปญญาสวนน ซงจะสงเสรมควบคกบการทอผา น ารายไดมาส

ครอบครว โดยเนนกลมสตรตามชนบท สธรรมชาตนยงใชเปนสผสมอาหาร เครองดมอกดวย

นอกจากน ยงใชพชผกตาง ๆ มาเปนอาหารสตวเลยงนอกเหนอจากเปนอาหารแกมนษยแลว

โดยเฉพาะในชนบท ผกทน ามาใชประโยชน ไดแก ผกแพว ผกโขม บก มะละกอ หยวกกลวย (กระทรวง

สาธารณสข, 2540 : 18-20)

2.1.3 ประเพณ พธกรรม และความเชอในการใชสมนไพร

พชผกสมนไพรจากธรรมชาตชวยหลอเลยง รกษาชวตและสขภาพของมนษยชาตมายาวนาน ซงการ

ใชสมนไพรในยคด งเดมมไดมงหวงเพยงผลทางสขภาพกาย หรอเปนเครองหมายหรอสญลกษณใน

กระบวนการรกษาทางจตใจเทานน แตยงใชพชผกสมนไพรตาง ๆ ในประเพณ พธกรรมตาง ๆ (เพญนภา

ทรพยเจรญ, 2537 : 10) ดงเชน

1) ความเชอเกยวกบเรองพชผก ขอหามและขอแนะน าในการบรโภค กลาวคอ พชผกบาง

ชนดถกหามบรโภคในกลมคนบางกลม ในขณะเดยวกนกลบถกแนะน าใหบรโภคพชผกอกชนดหนง โดย

เชอวา พชผกบางอยางรบประทานเขาไปแลวจะเกดโทษ ในขณะทพชผกบางอยางรบประทานเขาไปจะเกด

ผลด ขอหาม ขอเสนอแนะเหลานมกจะน าไปใชกบกลมบคคลทมลกษณะพเศษ เชน หญงตงครรภหาม

รบประทานบอน จะท าใหสายรกเปอย หามรบประทานผกแวน จะท าใหรกพนคอเดก ปวดทองนาน หาม

รบประทานกลวย จะท าใหรกตด ฯลฯ ขอหามเหลานมกอางวาจะมผลกระทบตอเดกในครรภทงสน หรอ

หญงหลงคลอด หามรบประทานผกเยน เชน แตงทกชนด ผกทแนะใหรบประทาน ไดแก ปลกลวย ต าลง

ขนนออน เพราะจะใหน านมมาก หรอผมคาถาอาคม หามรบประทานผกบางชนด เพราะจะท าใหคาถาอาคม

เสอมลง เชน มะขามปอม น าเตา เปนตน ขณะเดยวกนจะใชสมปอยในพธกรรมตาง ๆ เชน การลางเสนยด

จญไร

2) ประเพณ พธกรรมในทองถน ประเพณหลายอยางน าพชผกมาเกยวของ ไดแก ประเพณ

สงกรานต นยมน าสมปอยมาใสในน าเพอสรงน าพระพทธรป และใชรดน าด าหวผใหญเพอขอพรและขอขมา

20

ลาโทษ อกทงเชอวา สมปอยจะชวยปลดปลอยสงชวรายทงหลายใหออกไป นอกจากนยงใชขมนซงเชอวา

เปนตวแทนของพระพทธเจา สมปอยใชในงานพธศพทางภาคเหนอ ดวยเชอวาจะชวยขจดความทกขโศก

ออกไป ในพธงานศพ พชผกหลายชนดทมลกษณะเปนเสนสายยาวใยจะถกหามมาท าเปนอาหาร เพราะ

ลกษณะใยยาวจะโยงใยท าใหเกดการลมตายตอกนไป เชน ยอดฟกทอง ต าลง เปนตน

3) พธกรรมการสบชะตา เปนพธกรรมทท าส าหรบคนแก คนเจบปวย เพอใหหายและมอาย

ยนยาวตอไป จะใชหนอกลวย หนอออย เพราะเปนพชทปลกแลวขนเรว ตดเรว อนท าใหหายจากการเจบปวย

หรอใชตะไครและใบคา น ามาฟนเปนเชอก เรยกวา คาเขยว น าไปพนรอบตนโพธ (ทางเหนอเรยกตนสะหร)

เชอวาจะท าใหคงอย (คาอย)

4) การสะเดาะเคราะห เปนพธทท าพรอมกบการสบชะตา หรอแยกท า มกท ากบคนปวยเพอ

ขจดปดเปาความเจบปวยใหหมดไป ในพธจะมการท าสะดวง (น ากาบกลวยมาท าเปนกรอบสเหลยมใชไมไผ

แหลมยาวสอดสลบท าใหเปนตาราง บดวยใบตอง บรรจอาหารคาวหวาน ปนตวสตวตาง ๆ ซงถอเปนการ

อทศสวนกศลใหกบสงทมารบกวนผปวย) ทงนจะน าใบไมมาใสดวยคอยอดสมปอย ยอดมะขาม ซงยอด

มะขามกอใหเกดความเกรงขาม ขามกลว และยอดสมปอยคอการปลดปลอย

ความเชอตาง ๆ เหลานมการปฏบตสบทอดกนมานาน และถายทอดไปสลกหลาน จากรนหนงไปส

อกรนหนง กลายเปนความเชอสบตอกนมา (กระทรวงสาธารณสข, 2540 : 21-23)

5) การสงเสรมสขภาพหญงหลงคลอด (สถาบนการแพทยแผนไทย, 2540 : 50-64) มหลาย

วธแตละวธเกยวของกบพชสมนไพรทงสน ไดแก

- การอยไฟ เปนประเพณดงเดมโดยจะมการเตรยมอยไฟ เชน การน าไมไผมาลอมบาน

เพอปองกนฝกระสอ ใชใบหนาดหรอไพลเพอปองกนผราย ผปา และผบานตาง ๆ

เมอพนระยะหลงคลอดกจะมการอาบน าตมสมนไพร ทาตวดวยขมน ปองกนการอกเสบ

และบ ารงผวพรรณไปในตว ในการอยไฟหลงคลอด มการเตรยมแคร เตรยมฟนส าหรบการอยไฟ โดยเชอวา

ความรอนจะชวยกระตนใหมดลกเขาอเรวขน สรางความอบอนชวยใหสขภาพมารดาแขงแรง ชวยใหแผลฝ

เยบแหงเรวขน และเปนการฆาเชอดวยความรอนไปดวย การนอนนยมใชกระดานแผนเดยว ตะแคงเขาหาไฟ

ใหทองยบเรว ๆ ความเชอเชนน และประเพณนอยคงมอยในชนบทหลาย ๆ ท

อาหารส าหรบมารดาหลงคลอด เชน ขาวซอมมอ แกงเลยง ต าสว หวปล เปนตน เชอวา

ชวยใหมน านมด งดอาหารแสลง เชน ของสด ของคาว ปองกนไมใหสารพษถายทอดสบตร

- การประคบสมนไพร คอเอาสมนไพรหลาย ๆ อยางมาหอรวมกน สวนใหญจะเปนยา

สมนไพรทมน ามนหอมระเหย เมอถกความรอนจะระเหยออก เชน ไพร ขมนชน ขมนออย เถาเอนออน

21

ตะไคร มะกรด การบร สมนไพรเหลานรกษาอาหารเคลดขดยอก บางชนดชวยดดความรอน เชน ขาวเหนยว

หงกบเกลอ เปนตน หลงคลอดคนสมยโบราณและปจจบนในบางทกยงนยมประคบสมนไพรอย โดยประคบ

ททอง ทองนอย ตามตวใหเลอดลมเดนสะดวกหลงจากทองมานาน

- การนงถาน หมายถง การใหหญงหลงคลอดนงบนเตาถานทโรยสมนไพรบดเปนผง

เพอรมควนทแผลบรเวณชองคลอด เพอขบน าคาวปลาใหออกมาใหหมด ชวยใหมดลกเขาอเรวขน ชวยให

แผลแหงเปนการฆาเชอดวยความรอนและท าใหชองคลอดกระชบ ตวยาสมนไพรนน ามาบดเปนผงรวมกน

ไดแก ใบหนาด ผวมะกรด วานน า ก ายาน และใบคนทสอ

- การอาบสมนไพร หมายถง การน าสมนไพรสดหรอแหงหลาย ๆ ชนดมาตมรวมกน

แลวเอาน าทตมนนมาอาบหญงหลงคลอดหรอผปวย เพอท าใหจตใจผองใสคลายความตงเครยด สดชน และ

ยงสามารถบ าบดโรคบางอยางไดดวย เชน โรคผวหนง อาหารปวดเมอยกลามเนอ หวด คดจมก เสรมสขภาพ

มารดาหลงการอยไฟ ตวยาสมนไพรทใช ไดแก เหงาไพร วานนางด า วานชกมดลก ใบมะกรดเอากานออก

และการบร

- การเขากระโจม หมายถง การน าสมนไพรสดหรอแหงหลาย ๆ ชนดมาตมในกระโจม

เอาไอน าอบ ซงเปนวธโบราณของหญงหลงคลอดหรอผปวย คอ หลงจากทมารดาหลงคลอดทรมานอยไฟ

บนกระดานแผนเดยวมาหลายวนจนครบก าหนดทตองช าระรางกาย เอาเหงอทหมกหมมอยออกใหสะอาด

แทนทจะอาบน าเยน คนโบราณกใหอบและอาบน ารอนทมสมนไพรรวมกนจดไวในกระโจม เครอง

สมนไพรในกระโจม ไดแก ใบมะกรด ใบมะนาว ใบสมปอย ใบขา ใบตะไคร ใบมะขาม ใบหนาด ใบ

พลบพลง ผกบงแดง ใบสมเสยว และการบร สงละ 1 สวน ปจจบนการอบไอน าดวยสมนไพรก าลงกลบมา

เปนทนยมอยางแพรหลายทงในหมคนไทยและชาวตางประเทศ

- การทบหมอเกลอ หมายถง การเอาเกลอตวผหรอเกลอสมทรใสหมอตงไฟใหรอน แลว

มาวางบนสมนไพรทเตรยมไว หอผาแลวน ามาประคบทสวนตาง ๆ ของหญงหลงคลอด ประโยชนในการท า

เพอท าใหมดลกเขาอไดสนทมากขน ลดไขมนหนาทอง หนาทองยบเรว แกอาการปวดเมอย เคลดขดยอก

การทบหมอเกลอนใหท าตดตอกน 3-5 วน ท าครงละไมเกน 2 ชวโมง และควรท าตอนเชา ส าหรบการคลอด

ทตองใชการผาตด หรอท าหมน หามทบหมอเกลอ ถาจะท าตองหลงผาตดไปแลว 1 เดอน

พชสมนไพรจากธรรมชาต นอกจากจะชวยหลอเลยง รกษาชวต และสขภาพของมนษยมาเปนเวลา

ยาวนานอยางสบทอดและตอเนอง ยงใชเปนสญลกษณะในกระบวนการรกษาทางจตใจ การประกอบ

พธกรรม ศาสนา และไสยศาสตร รวมทงการสวดมนตในหลายประเทศทวโลก

22

2.2 ประเพณและพธกรรมของไทย

ประเพณและพธกรรมเปนสวนหนงของวฒนธรรม สะทอนใหเหนวถการด าเนนชวต อารมณ

ความรสกนกคด ตลอดจนความรและการปรบตวของคนในสงคมหนง ๆ ประเพณและพธกรรมเปนเครอง

ยดเหนยวคนในสงคมใหอยรวมกนไดอยางมนคง มชวตทสขสบาย ไมขดแยงหรอแตกแยกกนจนขาด

เอกภาพ ประเพณ พธกรรมไทยกเชนกน มแบบแผนการประพฤตปฏบตและการกระท าทสบตอจนม

ลกษณะเฉพาะของวถชวตและสงคมไทย (ประมวลสาระชดวชาไทยคดศกษา สาขาศลปะศาสตร หนวยท 8-

15, 2546 : 7-35)

2.2.1 ความหมายของประเพณและพธกรรม

โดยทวไปค า “ประเพณ พธกรรม” จะใชควบคกน เพราะมความสมพนธทเกยวเนองกบการกระท า

และการประพฤตปฏบต ถาแยกค าเปน 2 ค า จะมความหมายดงน

ประเพณ คอสงทนยมถอประพฤตปฏบตสบตอกนมาจนเปนแบบแผน หรอตามแบบอยางทได

ก าหนดขน เชน ประเพณเกยวกบพทธศาสนา จะมแบบแผนการปฏบตของชาวพทธเปนแบบเดยวกนและ

กระท าสบตอกนมา เชน ประเพณการท าบญ ตกบาตร การสวดมนต ฯลฯ

พธกรรม คอวธการทกระท าเพอใหเกดผลสมฤทธ หรอมผลส าเรจตามความตองการ เปนการกระท า

ของบคคล เมอเปนทยอมรบในสงคมกจะก าหนดเปนแบบแผนการกระท าของสวนรวม กลายเปนประเพณ

ของสงคมซงสมาชกในสงคมรบมาปฏบตรวมกน

จงกลาวไดวา ประเพณและพธกรรมเปนรปแบบการประพฤตปฏบตหรอการกระท าของบคคลหรอ

สวนรวม มความสมพนธกบวถชวต ความรสกนกคดและความเชอของคนไทย ซงสะสมเปนความร และ

ประพฤตปฏบต มการถายทอดสบตอมาเปนมรดกของสงคมไทยแกคนรนตอ ๆ มา

2.2.2 ลกษณะของประเพณและพธกรรม

ประเพณและพธกรรมมความสมพนธเกยวเนองกบชวต พธกรรมเปนองคประกอบหนงในสของ

ประเพณ ซงประกอบดวย แนวคด พธกรรม สมาชก และการเฉลมฉลอง

1) แนวคด คอหลกการหรอความเชอทแสดงออกปรากฏเปนประเพณ เปนแบบแผนการประพฤต

ปฏบตทสมาชกในสงคมจะกระท าตามเพอใหชวตและสงคมสวนรวมมความสขสงบ มชวตทดและมนคง

2) พธกรรม คอ วธการกระท า มขนตอน รปแบบ กรรมวธทก าหนดไว มบคคลทไดรบการยอมรบ

หรอเชอวาเปนผมความสามารถเปนแกนกลาง เรยกวา เจาพธ ท าหนาทเปนตวกลางหรอเปนตวแทน

ผเขารวมพธ

23

3) สมาชก คอผเขารวมอยในประเพณ ตงแต 2 คนขนไปจนถงหมนคนแสนคน อาจเปนบคคลซงม

ความสมพนธสนทสนมหรอเปนคนแปลกหนากนกได

4) การเฉลมฉลอง คอการจดกจกรรมหรอการละเลนทสนกสนานรนเรง หรอการแสดงความยนด

ความเบกบานใจ เชน การรองร าท าเพลง การแสดงมหรสพตาง ๆ การจดดอกไมไฟ การกนเลยง เปนตน

ประเพณสวนใหญจะมองคประกอบทง 4 ประการ อาจจะเนนองคประกอบใดเปนส าคญ หรอ

ลดทอนองคประกอบบางประการกได ขนอยกบความคด คานยม ความสนใจและความเชอของบคคลหรอ

คนทอยรวมกนในสงคม เชน ประเพณเกยวกบงานนกขตฤกษขนปใหม ในสมยสโขทยและอยธยา ม พธ

ตรยมปวาย ซงรบอทธพลจากศาสนาพราหมณ ม พธโลชงชา เพอตอนรบพระอศวรทเสดจมาเยอนโลก

มนษยปละครง ปจจบนไมมประเพณท านองนแลว

ส าหรบการท าพธกรรม เปนพธการทจดขนโดยมงหวงใหเกดผลส าเรจ การท าพธกรรมจง

ตอบสนองจตใจ ท าใหมขวญก าลงใจด และมจตใจทสบายมนคง โดยเชอวาจตใจ มอทธพล และม

ความสมพนธกบรางกาย พธกรรมยงสะทอนแนวคดทแสดงออกดวยสญลกษณ ประกอบดวยอปกรณ ซง

เปนวสดตาง ๆ ทใชในพธกรรม กรยาทาทางของเจาพธหรอผรวมพธ และ ถอยค าภาษาทใชพธกรรม เชน

การอธษฐาน การรายคาถาเวทยมนต การสวด เปนตน ส าหรบในการวจยครงนเนนอปกรณวสดทใชใน

ลกษณะของพชสมนไพรทน ามาใชประกอบพธกรรมตามประเพณ

พธกรรม มการแบงประเภทตามแนวคดในการกระท า เชน พธกรรมตามปฏทน หรอพธกรรมใน

เทศกาลตาง ๆ ซงเกดขนและหมนเวยนกนเปนประจ า เปนเหตการณทมความส าคญตอบคคลหรอหมคณะ

พธกรรมเกยวกบชวต เปนพธกรรมทกระท าในชวงทชวตเปลยนแปลงสถานภาพ พธกรรมรกษาโรค เปนพธ

ทมแนวคดเพอแกไขความเจบปวยดวยวธการขจดปดเปาสงราย ตามความเชอวาเกดจากการกระท าของวตถ

หรอภตผมารงควาน

นอกจากนอาจแบงประเภทเปน พธกรรมของบคคล พธกรรมของหมคณะหรอชมชน ซงจะกระท า

แตกตางกนตามฐานะของบคคลและของหมคณะ

สรปไดวา ประเพณและพธกรรมเปนวฒนธรรมของสงคม มการประพฤตปฏบตตามแบบแผนท

ก าหนดตามความคด ความร ความรสก ตลอดจนคานยมของสงคมทเหนวาเปนสงด ควรกระท า เพอ

เสรมสรางใหจตใจมนคงและมความสบายใจ อนเปนปจจยทสงผลตอการด ารงชวตและการประกอบการงาน

การประพฤตปฏบตตามประเพณ พธกรรมยงกอใหเกดความสมานฉนทของคนในสงคม สงคมมความเปน

ปกแผนมนคงสามารถด ารงความเปนเอกลกษณทสงสมและสบตอไปอกชานาน

24

2.2.3 ประเพณและพธกรรมในเทศกาลตาง ๆ

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ใหความหมาย “เทศกาล” วาคราวสมยทก าหนดไวเปนประเพณ

เพอท าบญและการรนเรงในทองถน เชน ตรษ สงกรานต เขาพรรษา เปนตน

1) ประเพณและพธกรรมสวนรวม คอ ประเพณ พธกรรมทจดขนพรอมกนโดยทวไป ทกภาค

สวนของสงคมไทย สวนใหญเปนประเพณทเกยวของกบพทธศาสนาทเปนพนฐานทางสงคมไทย ไดแก

- ประเพณวนขนปใหมสากล 1 มกราคม เรมป พ.ศ.2584

- วนมาฆะบชา ตรงกบวนเพญขน 15 ค าเดอน 3 วนทพระอรหนตจ านวน 1,250 รป มาประชม

กนโดยมไดนดหมาย

- วนสงกรานต วนขนปใหมเดม วนท 13, 14 และ 15 เมษายน

- วนวสาขบชา วนเพญขนเดอน 6 ตรงกบวนประสต ตรสร ปรนพาน ขององคสมมาสมพทธเจา

- วนอาสาฬหบชา ตรงกบวนเพญขน 15 ค าเดอน 8 (ปฐมเทศนา) กอนเขาพรรษา 1 วน

- วนเขาพรรษา ตรงกบแรม 1 ค าเดอน 8 พระภกษจ าพรรษาตลอดฤดฝน 3 เดอน

- วนสารท (ท าบญกลางป) เปนชวงพชผลไมใหผลมการท าขาวทพย (คะยาสารท)

- ทอดกฐน (ท าบญกลางป) หลงจากออกพรรษาแลว โดยมขอก าหนดวา แตละวดจะรบกฐน

ไดเพยงปละ 1 ครงเทานน

- วนออกพรรษา ตรงกบ 15 ค าเดอน 11

- ประเพณลอยกระทง ตรงกบวนเพญขน 15 ค าเดอน 12 เพอบชาพระบรมสารรกธาต ขอบคณ

แมน าคงคา และตอนรบพระพทธเจาเสดจกลบจากโปรดพทธมารดา

- ประเพณเทศนมหาชาต การเทศนเรองพระมหาเวสสนดรชาดก เปนประเพณ ทจดขนใน

ชวงเวลาหลงออกพรรษา ประมาณ 3 เดอน เพอใหพนจากการทอดกฐนในชวงเดอน 11, 12

และเดอนอาย

- ประเพณทอดผาปา ไมไดก าหนดเวลา จงสามารถจดไดตลอดป แตพทธศาสนกทนยมจด

ในชวงออกพรรษา

2) ประเพณและพธกรรมทองถน

ประเพณทองถนเปนประเพณทจดขนในแตละทองถน มลกษณะเฉพาะซงอาจจะแตกตางกนไปโดย

โครงสรางทางสงคม และวฒนธรรมของทองถนนน ๆ สามารถแบงประเพณทองถนไทยตามภาคได 4 ภาค

ไดแก ประเพณทองถนภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคอสาน และภาคใต ซงขอยกตวอยาง ประเพณ พธกรรม ทม

ลกษณะนาสนใจ ดงนคอ :-

25

2.1) ประเพณและพธกรรมทองถนภาคเหนอ

ภาคเหนอหรอลานนามประเพณทองถนตามพนฐานโครงสรางทมหลากหลายกลมวฒนธรรม เชน

ชาวไทยลอ ไทยใหญ ชาวเขา เปนตน ตวอยางประเพณทเดน ๆ ทนาสนใจ และเปนทนยมในหมคนเหนอ

ไดแก

ประเพณสงกรานต หรอขนปใหม เรมตงแตวนท 13-15 เมษายน ในวนท 13 เมษายน เรยกวาวน

“สงขารลอง” มการจดประทด ยงปนเพอขบไลสงทเปนเสนยดจญไรใหตามไปกบปเกา ชาวบานท าความ

สะอาดบาน เครองใชเครองนงหม อาบน าช าระรางกาย แตงกายดวยเสอผาใหม

- วนท 14 เมษายน เรยกวา “วนเนาว” วนนเปนวนทชาวบานจะตนขนแตเชา จดท าอาหารมาปรง

เพอน าไปถวายพระภกษและอทศสวนกศลญาตพนองทลวงลบ ตกเยนขนทรายเขาวดเพอกอพระเจดยทรายท

วด มการรดน าสาดน ากน

- วนท 15 เมษายน เรยกวา “พญาวน” ตอนเชาน าอาหารไปท าบญทวด พอสายกเอาไมไปค าตน

โพธ เปนนมตหมายวาไดค าจนพระพทธศาสนาใหสบทอดตอไป ฟงเทศน ปลอยนก ปลอยปลา สรงน า

พระพทธรป และพระเจดยทวด เมอเสรจพธทางวดกเรมพธทางบาน คอการไปด าหวผใหญทเคารพใน

ครอบครว ครอาจารยและผมพระคณตงแตวนท 15 จนสนเดอนเมษายน การรดน าด าหวเปนประเพณในการ

แสดงออกถงความกตญญกตเวทของผนอยและขอพรจากผใหญ เพอความเปนสรมงคลตอตนเอง

ประเพณเลยงขนโตก ประเพณรบประทานอาหารดวยขนโตกซงเปนภาชนะของชาวเหนอ ขนโตก

ท าจากไมสกน ามากลงท าเชงหรอตนเชง ลงรก ลงชาด การจดงานตองหาบรเวณใหเพยงพอกบจ านวนแขกท

เชญ ซงนอกจากจะใชทส าหรบรบประทานอาหารแลว ตองมทส าหรบแสดงมหรสพดวย

สถานทจดประเพณเลยงขนโตก

- ท ารวพธในการสมโภช ตกแตงดวยตนกลวยตนออย ปกโดยรอบบรเวณงานมการตกแตงดวย

โคมไฟ เทยนไข ภายในปเสอจนเตมเพอใหแขกเขามานงและชมการละเลนรวมทงรบประทานอาหาร

- อาหารส าหรบขนโตก ไดแก ขาวนง ขาวเหนยวใสกลอง แกงออม แกงฮงเล ไสอว แคบหม

น าพรกออง เนอเคม หรอ หมเคมทอดหรอยาง ผก อาหารเหลานตกใสถวยในขนโตก ของหวานไดแก ขนม

จอก ขนมเทยน

การละเลนในงานเลยงขนโตก

การละเลนเปนการแสดงศลปะพนเมอง เชน ฟอนเลบ ฟอนเทยน ฟอนดาบ เปนตน การแหขนโตก

เขาขบวน แขกทถกเชญเขาสบรเวณพธ เจาภาพจะน าพวงมาลยคลองคอแขกทกคน เมอดนตรขนกเรม

ฟอนร า น าขบวน ขนโตกเอก กลองขาวใหญขนโตกโท ขนโตกเลก ตามเปนแถว แขกทมานงคอยชมปรบมอ

26

ใหระยะจนกวาขนโตกเอกจะถงแขกผเปนประธานนง จงหยดฟอน จากนนน าขนโตกไปวางไวตามจดแลว

เชญรบประทานได การแสดงบนเวทใหแขกไดชมกน เชน ฟอนนอยใจยา ฟอนชาวเขา ฟอนเลบ เปนตน

ประเพณเลยงขนโตกหรอขนโตกดนเนอรเปนการเชญแขกมารบประทานอาหารแบบพนเมองของ

ชาวลานนา มการแสดงและการละเลนประกอบ เพอสรางบรรยากาศตามประเพณของทองถนภาคเหนอ

งานประเพณปอยหลวง นยมท าในเดอน 5, 6, 7 และ 8 เปนการท าบญฉลองงานใหญ เชน ฉลอง

โบสถ วหาร พระเจดย มการเตรยมงานลวงหนาหลายวน ใน 3-7 วน

งานประเพณปอยนอย หรอปอยบวชลกแกว (การบวชเณร) มงาน 2 วน ประเพณปอยนอยเปนของ

จงหวดแมฮองสอน

ปอยเขาสงฆ คอการท าบญอทศสวนกศลใหแกผตายจากการคลอดบตร ซงถอวามบาปกรรมมาก

ประเพณสรงน าพระธาต ในวนขน 15 ค า เดอน 6 (พฤษภาคม) มความคลายคลงกนทวไปท ง

ภาคเหนอยกเวนประเพณสรงน าพระธาตหรภญไชยตองมน าพระราชทานส าหรบสรงพระธาต น า

พระราชทานนน ามาจากบอน าโบราณทบนดอย ซงประชาชนถอวาเปนน าศกดสทธ

ประเพณบชาอนทขล (จงหวดเชยงใหม) เปนประเพณไหวหลกเมองเพอความเปนสรมงคล จะชวย

ใหฝนตกตองตามฤดกาล ซงจะจดขนในชวงเดอน 8-9

ประเพณยเปง จงหวดเชยงใหม มการปลอยลอยโคม มการจดประทด ดอกไมไฟ งานจดขน 3 วน

คอวนขน 14 ค า ลอยโคมบชาพระธาตจฬามณ จดประทปดอกไมไฟ วน 15 ค า เปนวนททกบานจดประทป

โคมไฟ ท าบญ ฟงเทศน ตกแตงบานดวยตนไม ดอกไมตามวดประดบดวยโคมพด

ประเพณตงธรรมหลวง การฟงเทศนมหาชาตภาคเหนอจดในวนเพญเดอน 12 เดอนอาย

2.2) ประเพณทองถนภาคกลาง

ส าหรบงานประเพณ และเทศกาลของภาคกลาง สวนมากจะเหมอนกบประเพณและพธกรรมสวน

รวมมบางสวนทแยกตามประเพณ พธกรรม ความเชอของแตละจงหวด ถงแมวาจะเปนเทศกาลของแตละ

จงหวด แตกจะมประชาชนของภาคกลางโดยทวไปเขารวมดวย เชน เทศกาลนมสการพระพทธบาท เทศก

ดาลพระนครคร เปนตน ประเพณทส าคญทจะน ามากลาวไวในทน ไดแก

- เทศกาลแหงมงกรและสงโตทอง จงหวดนครสวรรค

- เทศกาลอนสรณสถาน รชกาลท 2 จงหวดสมทรสงคราม

- เทศกาลพระนครคร จงหวดเพชรบร

- เทศการนมสการพระพทธบาท จงหวดสระบร

- เทศกาลพระนารายณมหาราช จงหวดลพบร

27

- เทศกาลหนฟางนก จงหวดชยนาท

- ลอยกระทง

- รบบว บางพล

- แหหลวงพอโต ทางน า

- แขงเรอภาคกลาง

- ฯลฯ

2.3) ประเพณและพธกรรมทองถนภาคอสาน

อสานหรอภาคตะวนออกเฉยงเหนอมขนาดพนทกวางใหญประมาณ 1 ใน 3 ของประเทศ อสานใน

อดตซมซบหลกฐานทางโบราณคดมาต งแตยคกอนประวตศาสตร ผานยคทวารวด พบสงกอสราง

โบราณวตถสถานวฒนธรรมขอมหรอเขมร ตอมามกลมวฒนธรรมไทย-ลาว ทอพยพเขามาตงหลกแหลง

หนาแนนจนเกดเปนบานเมองสบตอมาถงปจจบน

ภาคอสานมประเพณทองถนมพกรรมทเรยกวา งานบญในรอบปหรอทเรยกวา “ฮตสบสอง”

หมายถง จารตประเพณทปฏบตกนมาในสบสองเดอนตามล าดบ ไดแก

1. เดอนเจยง งานบญเขากรรม ท าบญใหแกพระสงฆทอยปรวาสกรรม

2. เดอนย งานบญคณลาน คอการท าบญขาวเปลอกในลาน

3. เดอนสาม งานบญขาวจ ท าเพอถวายภกษสามเณรในวนมาฆบชาหรอภายหลงท านาเสรจ

4. เดอนส งานบญเผวส การฟงเทศมหาชาตในวนเดยวถอวาบญกศลมาก

5. เดอนหา งานบญสงกรานต เปนการท าบญเนองในวนขนปใหม 13-14 เมษายน

6. เดอนหก งานบญบงไฟ เปนงานบญบชาอารกษหลกเมองและขอฝนตอพญาแถน โดยมความ

เชอวาการท าบงไฟแลวฝนจะตก ในงานนมการประกวดแขงขนบงไฟ

7. เดอนเจด งานบญช าระ งานบญเพอช าระลางสงอปมงคลและอาเพศรายทงหลาย และในโอกาส

นมการท าบญหลกบาน หลกเมอง ผป ตา ผบรรพบรษและผตาแฮก

8. เดอนแปด งานบญเขาพรรษา 15 ค าเดอน 8 มการท าบญเลยงพระ เวยนเทยน

9. เดอนเกา งานบญขาวประดบดน เปนการท าบญอทศใหแกผลวงลบไปแลวคลายกบประเพณ

ภาคใตวนสารทหรอวนชงเปรต

10. เดอนสบ งานบญขาวสาก หมายถง ขาวสลากภตร

11. เดอนสบเอด งานบญออกพรรษา มการท าบญ สวดมนต ฟงเทศน ฟงธรรม ตอนกลางคนจดใต

ประทป จดโคมไฟ แหปราสาทผงไปวด บางแหงมพธไหลเรอไฟ ลอยกระทง

28

12. เดอนสบสอง งานบญกฐน

2.4) ประเพณทองถนภาคใต

ภมประเทศภาคใตตงอยบนคาบสมทรอนเดย เปนสวนแผนดนยนออกไปเปนแหลม ตงอยระหวาง

ทะเลอนดามน กบทะเลจนใตพนท มหลายลกษณะคอมทราบส าหรบปลกขาว มปาไมมภเขา มหาดทราย

ชายทะเล มทะเลสาบ เกาะแกงทงขนาดใหญและขนาดเลกงานประเพณภาคใตทส าคญเปนทรจกกน

โดยทวไป เชน

ประเพณชกพระหรอลากพระ จดขนในเดอน 11 ตามความเชอวาเมอพระพทธองคเสดจกลบจาก

โปรดพทธมารดาลงมายงมนษยโลกนนชาวเมองมความปตยนดในการเสดจกลบจากสวรรคชนดาวดงส ของ

พระพทธองค ชาวเมองตางกเตรยมถวายอาหารและชาวเมองไดพากนไปทประทบของพระองค โดยทวไปใช

พระพทธรปปางอมบาตร ถาทองทใดใกลน ากใชแหทางเรอ วดบางแหงอยหางไกลแมน ากจะใชรถลาก

ประเพณชกพระทจดงานยงใหญมากคอ จงหวดสราษฎรธาน

ประเพณสารทเดอนสบ ในทองทจงหวดนครศรธรรมราช ชมพร และระนอง เรยกวาวนรบสงตายาย

ซงจดขนในเดอน 10 เปนการท าบญใหแกผลวงลบ โดยมความเชอวาญาตทตายไปมบาปจะเปน “เปรต” และ

ไดรบการปลอยตวจากพญายมใหมาพบญาตบนมนษยโลก ฝายญาตจะน าอาหารไปท าบญเพออทศผลวงลบ

ประเพณแหผาขนธาต ประเพณนนยมท ากนในจงหวดนครศรธรรมราช โดยชาวเมองไดรวมมอกน

บรจาคเงนตามก าลงศรทธา ซอผามาเยบยาวนบพนหลาแลวจดกระบวนแหไปวดพระธาตวรมหาวหาร เพอ

น าไปพนโอบรอบองคเจดยพระบรมธาต ซงจดขนในวนเพญเดอนหก ประเพณภาคใต นอกจากดงกลาว

แลว ยงมประเพณทส าคญอกหลายอยางดในแผนภมงานเทศกาลและประเพณของภาคใต ซงมประเพณอนๆ

ทส าคญ เชน

- งานแขงโพนพระ จงหวดพทลง แขงขนตตะ โพนในงานลากพระ

- งานประเพณชกพระ จดงานใหญจงหวดสราษฎรธาน งานจดตรงกบวนออกพรรษา เดอน 11

- แหผาขนธาต จงหวดนครศรธรรมราช ในวนมาฆะบชา วนวสาขบชา

- งานประเพณปลอยเตา จงหวดพงงา ทายเมอง และจงหวดภเกต

- งานเทดพระเกยรตกรมหลวงชมพร จงหวดชมพร

- งานแขงขนนกเขาชวา จงหวดยะลา และจงหวดสตล

- งานสมโภชเจาแมลมกอเหนยว จงหวดปตตาน

- งานโคมไหวพระจนทร หาดใหญ จงหวดสงขลา

29

- งานสงเสรมเทศกาลผลไมไทย-หาดใหญ เทศกาลกนเจ หมายถงกนผกตามคนจน มความเชอวา

กนผกชวยใหหายโรคหายภย

- สารทเดอนสบ (ชงเปรต) วนรบตายายเปนการท าบญใหแกญาตผลวงลบไปแลว

2.2.4 ประเพณเกยวกบชวต

1) พธเกยวกบการเกด ถอเปนเรองส าคญและเปนอนตรายทสดของหญงผเปนมารดา เพราะ

สงคมไทยในสมยกอนวทยาการดานการแพทยยงไมเจรญ การคมนาคมยงไมสะดวก ยารกษาโรคยงไม

เพยงพอ หมอท าคลอดเปนหมอกลางบานหมอต าแยกหายากพธกรรมทเกยวกบการเกดจงขนอยกบความเชอ

และพธกรรมเกยวกบการเกด ม 3 ประการคอ

- ปองกนอนตรายทจะเกดกบหญงมครรภ

- เพอใหคลอดงายไมเปนอนตรายถงแกกรรม

- เพอปกปองรกษาทารกทคลอด

ดวยเหต 3 ประการนแตเดมสวนใหญ เปนเรองปองกนมใหผราย ทถอวาจะเขามารบกวนท าอนตราย

แกทารกและมารดา จงเกดความเชอตาง ๆ นานาขอยกตวอยางขอหามคนตงครรภในสมยโบราณบางสวน

เชน

- หามหญงมครรภไปเผาศพ หรอไปเยยมคนไขหนกไมได จะท าใหเสยขวญและแสลงทางใจ

- หามตกปลาหรอฆาสตว และหามกลาวเทจ

- หามไปดคนอนคลอดลก เพราะจะท าใหเขาคลอดไมได เปนตน

พธกรรมเกยวกบการเกดในสมยโบราณตงแตกอนคลอด ตอนคลอดและหลงคลอด รวมทงการ

ก าหนดอยไฟ พธกรรมตาง ๆ นชาวไทยไดยดถอปฏบตกนมาแลวกคอย ๆ เปลยนแปลงแกไขใหเหมาะสม

กบสภาพสงคมและสงแวดลอม ตอมาดานการแพทยและสาธารณสขทภมปญญาสากลโดยมชาวตางชาตเขา

ชวงในสมยรชกาลท 5 ท าใหเกดการยอมรบวทยาการใหมเขามาแทนพธกรรมแบบเกา พธกรรมแบบเดมก

คอย ๆ หายไปในทสด

2) พธเกยวกบการบวช เมอเดกตดจกหรอโกนจกแลวกเรมใหเขาศกษาเลาเรยนในสมย

โบราณเดกชายไปเรยนหนงสอทวดถงเกดพธการบวชขนเพอใหเดกเปนสามเณรและศกษาเลาเรยนกบพระท

วด สวนเดกหญงจงไมมพธรตองเทากบเดกชาย เพยงใหรหนาทของแมบานแมเรอนทดเทานน เดกชายเมอ

บวชเปนสามเณรมอายครบ 20 ปแลวกอปสมบทเปนพระภกษ

3) พธแตงงาน เปนการท าพธเพอใหชายหญงอยกนกนตามประเพณเมอหญงชายมอายมาก

พอสมควรทจะมคครอง แยกเรอนออกไปประกอบอาชพตามล าพง ขนตอนการจดพธแตงงานโดยสงเขป

30

ทาบทาม เมอฝายชายสนใจฝายหญง ฝายขายจะใหคนทสนทสนมดไปทาบทาม ผทจะไป

ทาบทามตองมศลปะในการพดชกจงใหฝายหญงเหนด เหนงามดวย เพราะการทาบทามเปนการดทาทและ

ความสมครใจของฝายหญงควร

การสขอ เมอทงสองฝายตกลงใจ ฝายชายกจะจดการไปสขอฝายหญงโดยฝายชายจะจด “เฒา

แก” ไปขอเพอตกลงนดหมายเรองขนหมาก สนสอดทองหมนก าหนดวนแตงงาน

การหมน เมอสขอแลว ผใหญฝายหญงจะเรยกสนสอดทองหมน ซงอาจเปนเรอนหอ

เรอกสวนไรนา เงนทอง เครองประดบ เชน แหวนเพชรตามทตกลงกน

พธแตงงาน ในสมยโบราณนยมจดสองวนคอ วนสกดบ วนกอนแตงงานจรง เวนแตใน

ปจจบนรวบรดท าพธในวนฤกษดในวนเดยว ฝายชายจะน าผาไหวและขนหมากไปยงบานเจาสาว ซงมทง

ขนหมากเอก และขนหมากโท โดยมการแหขนหมากไปบานเจาสาวเพอเขาพธการแตงงานจากนนเปนพธ

หลงน าพทธมนตเปนขนตอนตอไป

พธหลงน าพทธมนต พธหลงน าพทธมนต พธหลงน าพทธมนตหรอหลงน าสงขเปนพธเชญ

ทานผใหญมาเปนประธานในงานนมการคลองพวงมาลยใหคบาวสาว แลวสวมมงคล จณเจมกระแจะท

หนาผากและแลวหลงน าสงขตามล าดบ ไดแก บดา มารดา ญาตทงสองฝาย ตอจากนนเปนพธปทนอนและ

พธสงตว

พธปทนอน เมอไดฤกษดฝายเจาสาวจะจดแจงปทนอนเตรยมไว แลวเชญผใหญทคณลกษณะ

ดทงสามภรรยามาท าพธปทนอนและอวยพรใหคบาวสาวอยเยนเปนสขเหมอนฟกมน าในดหนกแนนเหมอน

ศลปะและมความเจรญงอกงามเหมอนถวงา

พธสงตว พธสงตวเจาสาวใหแกเจาบาวในเรอนหอโดยหาฤกษวนทด เรยกวา “วนเรยง

หมอน” โดยผเรมพธโดยมารดาเจาสาวน าเจาสาวมาสงใหแกเจาบาวทเรอนหอ และสงสอนใหเจาสาวมความ

เคารพ และซอสตยตอสามและอบรมเจาบาวใหเลยงดและปฏบตตอภรรยาอยางเหมาะสมกบหนาทของสาม

ขนตอนนเปนขนตอนสดทาย

4) พธเกยวกบงานศพ การเกดแกเจบตายในเรองธรรมดาของสตวโลก การตายโดยไมมใคร

สามารถหลกหน คนทอยขางหลงกจะจดการท าพธตาง ๆ ใหแกศพ เชน น าศพไปฝงหรอเผาตามประเพณ

โดยมขนตอน โดยสงเขปดงน

- การอาบน าศพ เปนการช าระศพใหสะอาด เพอใหผตายไปสภพอนในลกษณะทสะอาด

หมดจด

- การแตงตวศพ มขนตอนใหญดงน หวผม นมผาสวมเสอศพและรดน าศพ

31

- การตงศพ สวดศพ การน าศพออกจากเรอน วนเผาศพ

- การไวทกข ประเพณการไวทกขเปนการแสดงถง ความโศกเศราอาลยรกผทจากไป

2.3 แนวคดเกยวกบการแพรกระจายทางวฒนธรรม

สงคมมนษยนนไมไดอยในสภาพทหยดนง หากแตละเคลอนไหวตลอดเวลา ดงนนแนวโนม

โดยทวไปของสงคมจงอยในสภาพทจะเปลยนแปลงอยเสมอ การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมอยาง

นอยมดวยกน 2 ระดบ คอ 1) ระดบกลมคนยอย ๆ เปนการเปลยนแปลงพฤตกรรมของกลมคนบางกลม ซง

การเปลยนแปลงพฤตกรรมกลมอาจน าไปสการเปลยนแปลงปทสถานและน าไปสการเปลยนแปลง

โครงสรางของสงคมได และ 2) ระดบสถาบนหรอระดบองคการ การเปลยนแปลงระดบนเกดจากการ

เปลยนแปลงในสถาบนครอบครว สถาบนทางเศรษฐกจหรอสถาบนการเมองและการปกครอง เปนตน และ

การเปลยนแปลงในระดบนจะน าไปสการเปลยนแปลงทางโครงสรางของสงคมไดเชนเดยวกน ปจจยส าคญ

ประการหนงทท าใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมกคอการแพรกระจายทางวฒนธรรม

การแพรกระจายทางวฒนธรรม หมายถง การทวฒนธรรมจากสงคมหนงกระจายไปสสงคมอน การ

เปลยนแปลงทางสงคมสวนใหญจะมาจากการแพรกระจาย ตวอยางเชน ในสงคมไทยไดรบเอาการ

แพรกระจายของวฒนธรรมตะวนตกในเรองเกยวกบการแตงกาย สวมเสอนอก ผกเนคไท สวมกระโปรง

สวมรองเทาสนสง หรอการทคนไทยรบเอาการแพรกระจายทางวฒนธรรมอนเดยในดานพระพทธศาสนารบ

เอาคานยมในดานความขยนอดทน การเอาประโยชนจากคนอนจากวฒนธรรมจน เปนตน การแพรกระจาย

ทางวฒนธรรมมท งในดานวตถและทไมใชวตถ การทวฒนธรรมแตกตางกนมาปะทะกนกจะเกดการ

เปรยบเทยบและวฒนธรรมเดนกจะแผกระจายออกไปเมอคนสวนใหญเหนวาดกจะรบเอามาปฏบต

โดยเฉพาะวฒนธรรมทางดานวตถนนงายกวาวฒนธรรมทไมใชวตถ นอกจากนการสอสารการคมนาคมท

สะดวกรวดเรวในปจจบนมสวนชวยท าใหการแพรกระจายเปนไปอยางรวดเรวยงขน ปจจยทท าใหเกดการ

แพรกระจายของวฒนธรรม ไดแก สภาพทางภมศาสตร ปจจยทางเศรษฐกจ ปจจยทางสงคม และการ

คมนาคมขนสงทด

2.4 แนวคดเกยวกบการเรยนรผานตวแบบทางสงคม

แบนดรา (Bandura, 1977, pp. 22-29) ไดกลาวถง กระบวนการการเรยนรของมนษยวา

ประกอบดวยกระบวนการทซบซอน โดยเฉพาะในเรองของพฤตกรรมซงสวนใหญแลวเกดขนดวยการ

เรยนรจากตวแบบ การทบคคลไดเหนพฤตกรรมทแปลกใหมจากผอน ชวยชน าการกระท าของเขาไดและยง

32

ชวยประกนความผดพลาดทอาจเกดจากการกระท านน ๆ ดวย การเลนเกมคอมพวเตอรผทตองการมคะแนน

สง ๆ จะตองดวธการเลนจากเพอนทเกงกวา แลวเรยนรวาเลนอยางไรใหไดคะแนนสงจากเพอน ซงความ

สอดคลองกบแบนดราทวา พนฐานของการเรยนรไดมาจากประสบการณทเหนการกระท าของคนอน ยงเหน

ทก ๆ วน ความรทไดรบจะสะสมไวและปรบปรงไปเรอย ๆ โดยคนเราจะเลอกเฉพาะสงทมผลดเทานน

แบนดราไดเสนอวา การเรยนรจากตวแบบ (Learning Through Modeling) เหนวาคนเรามกเรยนร

พฤตกรรมมาจากตวแบบ โดยการสงเกตคนอน ๆ แลวคอยมาคดวาเราแสดงพฤตกรรมใหม ๆ อยางไร แลว

จงคอยลงมอกระท า คนเรามกเรยนรจากตวแบบวาท าอยางไรแลวจงเลอกเอาแตสงทด ๆ และเหมาะสมมา

แสดงออก ซงตวแบบนนมอทธพลตอการเรยนรโดยการท าหนาทเปนการใหขอมล เราจะพแบบแนวทางใน

การแสดงพฤตกรรมทเหมาะสม โดยมกระบวนการส าคญ 4 ประการ คอ

1) กระบวนการเอาใจใส (Attentional Process) การเรยนรจะไมไดมาจากการสงเกตทขาดความ

สนใจในลกษณะของตวแบบนน ๆ ในกระบวนการนเปนการก าหนดวาจะเลอกสนใจอะไร ปจจยทมอทธพล

ตอการสงเกต ไดแก คณสมบตของตนเอง พฤตกรรมทตวแบบแสดงออกในลกษณะปฏสมพนธของตนเอง

ประสบการณในการสงเกต เปนตน

2) กระบวนการจดจ า (Retention Process) เปนกระบวนการของความจ าซงเปนการรวบรวม

พฤตกรรมของตวแบบทสงเกตเหนทกครง เพอใชในการวางรปแบบทแนชดของพฤตกรรม การจดจ านจะ

กระท าในรปของสญลกษณ กระบวนการสรางสญลกษณอาจท าในรปของ จตนาการ หรอภาษา สญลกษณ

ทางภาษาจะชวยการเรยนรดวยการสงเกตและจดจ าไดเรวขน

3) กระบวนการคดลอกหรอการจ าลองแบบ (Motor Reproduction Process) เปนกระบวนการ

แปลงสญลกษณตาง ๆ สการกระท าทเหมาะสม กระบวนนขนอยกบทจะแยกการแสดงออกเปน 4 ขนตอน

คอ (1) การรวบรวมความร (2) การรเรม (3) การตรวจสอบ (4) การปรบปรงใหดขน การเรยนรจากสงเกต

นนอยกบปจจยหลายประการ ไดแก ทกษะของผทลอกเลยนแบบ ถาทลอกเลยนแบบมความช านาญกเกบ

รายละเอยดมาไดมาก และสามารถน าสงทเหนนนมาผสมผสานสรางเปนพฤตกรรมใหมออกมา

4) กระบวนการจงใจ (Motivational Processes) เปนกระบวนการทแสดงใหเหนความแตกตาง

ระหวางความรทไดมา กบการแสดงออก เพราะคนเราจะไมท าทกอยางตามทเหนมา แตละเลอกท าแตสงท

เกดผลดเทานน

จะเหนไดวา การใชสมนไพรตามวถชวตแบบไทยดานวฒนธรรม ประเพณและพธกรรม เกยวของ

โดยตรงกบการแพรกระจายทางวฒนธรรม และการเรยนรทางสงคมผานตวแบบ จากบรรพบรษสลกหลาน

33

โดยการสอนโดยตรงหรอการเลยนแบบจากตวแบบ เชน การไดเหนบดามารดา ป ยาตายายใสใบมะขามออน

หวหอม ในน าทใชอาบน า สระผมเดกออนเพอไมใหเปนหวด เปนตน

2.5 ผลงานวจยทเกยวของ

สมทรง ณ นคร (ศภศลป) และคณะ, (2529 : บทคดยอ) ไดศกษาความร ทศนคต และพฤตกรรม

การใชสมนไพรรกษาโรคของชาวชนบทและบคลากรสาธารณสขภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พบวา

ชาวชนบททกคนมความรวาสมนไพร คอ พชทน ามาใชเปนยารกษาโรคได ชาวชนบทสวนใหญรจกพช

สมนไพรหลายสบชนด หนงในสามของชาวชนบทมทศนคตทดตอการใชสมนไพรรกษาโรค ในดาน

พฤตกรรมการใชสมนไพรรกษาโรคของชาวชนบทนน ผลการศกษาพบวา รอยละ 72.9 เคยใชสมนไพร

รกษาโรค และสวนใหญหายจากโรค มะเกลอเปนพชสมนไพรทชาวชนบทจ านวนมากทสดน ามาใชเปนยา

ถายพยาธ ส าหรบเหตผลหลกทชาวชนบทใชสมนไพรรกษาโรคคอ การเชอถอในสรรพคณของสมนไพรท

เคยใชเปนยารกษาโรคมาตงแตบรรพบรษ หมอแผนโบราณ และบดามารดาเปนบคคลทจะแนะน าชาวชนบท

สวนใหญใหใชสมนไพรรกษาโรค

ชนญ วงษวภาค (อางใน กมลาภรณ เสลาด, 2536 : 18) กลาวถงแนวคดทางดานนเวศวทยากบ

มานษยวทยาโภชนาการ ซงศกษาถงโครงสรางและการท างานของธรรมชาตกบสงมชวต โดยมนษยเปนสตว

ชนดหนงทมการปรบตวเขากบสงแวดลอม อาศยวฒนธรรมซงเปนสงทมนษยเรยนร อบรมบมนสย และสบ

ทอดตอ ๆ กนมา ดดแปลง และใชสภาพแวดลอมใหสอดคลองกบความตองการของตน ทงนมนษยจะเปน

ฝายกระท าตอสงแวดลอม และสามารถควบคมสงแวดลอม

กมลาภรณ เสลาด (2536 : 97-98) ไดศกษาวฒนธรรมความเชอเกยวกบคณคาพชผกพนบาน

ภาคเหนอ พบวา พชผกพนบานนอกจากจะถกใชมาเปนอาหารแลว พชผกหลายชนดจะถกน ามาใชเปนยา

บ าบดอาการเจบปวยตาง ๆ พชผกทน ามาใชจะหามาไดจากหมบาน โดยจะพบในบางบานทปลกพชไว

บางบานแทบไมมเนองจากขยายพนทเพอสรางบาน ท าใหพชผกถกท าลายไป จากการส ารวจและสมภาษณ

พบวา มการใชพชผกถง 40 ชนด พชผกบางชนดใชเปนยาสมนไพรอยางเดยว บางชนดเปนไดทงอาหารและ

ยา กลมทมการใชสมนไพรมากทสด คอ หมอพนบาน รองลงมาเปนผสงอาย สวนทมการใชอยางประปราย

มกเปนวยกลางคนลงมา การน าสมนไพรมาใชมกเปนการเจบปวยเพยงเลกนอย เชน เปนไข การเปนผดผน

คนและสมนไพรมกน ามาใชกบเดก ความนยมในการใชสมนไพรยงมอยสงและยงพอหาได สมนไพรหลาย

ชนดอยในรปของผกสดจมลาบ ผกสดจมสมต า

34

ในสวนของการศกษาวจยทมอทธพลตอการลดลงและหมดไปของผกพนบาน พบวามาจากการ

เปลยนแปลงทางดานวถการผลตทางการเกษตร การเพมขนของประชากร การสรางถนน การเขามาของ

ไฟฟา และการรบเอาวฒนธรรมการรกษาแบบแผนตะวนตกจนละทงสมนไพร

ส าหรบปจจยทมอทธพลตอการด ารงอยของผกพนบาน ไดแก การคงอยของวฒนธรรม ประเพณ

และพธกรรมของทองถน การคงอยของวฒนธรรมการบรโภค และลกษณะเดนในตวผกพนบานเอง

วราภรณ ปณณวล และคณะ, (2538 : 1-5) ไดศกษาการส ารวจการใชสมนไพรของชาวเขา และ

การใชสมนไพรของชาวอกอในจงหวดเชยงราย โดยเลอกสถานทท าการส ารวจซงพจารณาจากหมบาน

ชาวเขาทอยหางไกลความเจรญ ทยงมขนบธรรมเนยมประเพณดงเดมเหลออยโดยเปรยบเทยบกบหมบานท

อยใกลตวเมองมากกวา ใชการสมภาษณหมอยาสมนไพรหรอหมอผประจ าหมบาน บนทกขอมลและเกบพช

ตวอยางชนดละ 3 ตว พบวา ชาวเขายงคงรกษาขนบธรรมเนยมประเพณและวถชวตแตกตางกบคนกลมใหญ

ของประเทศ มกอาศยอยหนาแนนในพนททการคมนาคมยงไมสะดวก ในเขตจงหวดภาคเหนอ คอ เชยงใหม

ตาก แมฮองสอน เชยงราย และนาน นยมปลกผกบนทสง มหวหนาหมบาน หมอผ กลมผอาวโส เปนผม

อทธพลตอชมชนชาวเขามาก เมอเจบปวยตองท าพธขบไลหรอเซนไหว โดยมผประกอบพธคอ หมอผหรอ

ผน าทางศาสนา โดยมการใชสมนไพรควบคไปดวย

การใชสมนไพรของชาวเขามมาชานาน โดยอาศยความร ประสบการณทสบทอดกนมาตงแตอดต

ปจจบนใชลดลงไปบาง เนองจากการลดลงของพนทปาและสมนไพร การลมตายของผรและนยมใชยาแผน

ปจจบนซงสะดวก ราคาถกกวาในสมนไพรบางชนดทยาแผนปจจบนรกษาไมหาย ซงความรเหลานก าลง

ลดลงเรอย ๆ และอาจสญหายไปในทสด นอกจากนยงมการน าสมนไพรบางชนดมาใชรกษาอาการผดปกต

ทเกดจากการถกท าคณไสยตาง ๆ

เมฆ จนทนประยร (อางในมลนธการแพทยแผนไทย, 2545 : 97) ไดรวบรวมผกพนบานของไทย

ไวในหนงสอเรอง ผกพนบานเคลดลบของคนอายยน โดยเปนการรวบรวมผกพนบานของไทยทยงบรโภค

กนอยางแพรหลายในแตละทองถน และเสนอใหเหนบทบาทของผกพนบานทเกยวของกบวฒนธรรม

ทองถน คตความเชอ บทบาททางอาหาร บทบาททางยา สาระนารทางพฤกษศาสตร ตลอดจนเกรดความรท

เปนภมปญญาดงเดมอนทรงคณคาของบรรพชนไทย

ผกพนบานทรวบรวมไว ประกอบดวย กระเพรา โหระพา แมงลก ตะไคร สะระแหน กระถน ขา

ชะพล ต าลง ฟกทอง มะกรด มะเขอพวก พรกไทย กลวยน าวา สะตอ ถวพ ผกปลง ชะอม ผกขม

35

มาโนช วามานนท และเพญนภา ทรพยเจรญ, (2540) ไดท าการรวบรวมผกพนบานไวในหนงสอ

ผกพนบาน : ความหมายและภมปญญาของสามญชนไทย ทงสน 100 ชนด โดยรวบรวมชอวทยาศาสตร ชอ

วงศ ชอพนบาน ลกษณะทางพฤกษศาสตร การเพาะปลกและการขยายพนธ ประโยชนทางยา ประโยชนทาง

อาหาร ตวอยางการน าไปประกอบอาหาร และวธการปรงเปนอาหาร อกทงรสและประโยชนตอสขภาพ และ

สรปวา ผกพนบานเปนทรพยากรทางธรรมชาตทมคณคายงของชาวไทย และผกพนบานยงชวยสรางความ

สมดลใหกบองคประกอบธาต 4 ของรางกาย ซงนบเปนภมปญญาไทยของบรรพชนทสบเนองจนปจจบน

และนาจะสนบสนนใหคนไทยรนใหมเรยนรและเกบรกษาประสบการณจากคนรนเกา ตลอดจนสงเสรมการ

ใชประโยชนจากทรพยากรผกพนบาน ซงจะสงผลดตอวฒนธรรม นเวศวทยา และสขภาพของชาวไทย

เสถยร ฉนทะ (2543) ท าการวจยเรอง ภมปญญาทองถนกบการจดการความหลากหลายทาง

ชวภาพพชสมนไพร : กรณศกษาในวถชวตชมชนไทลอ จงหวดเชยงราย ผลการศกษาพบวา 1) ภมปญญา

ทองถนเปนชดขององคความรทพฒนาขนในบรบททางกายภาพ สงคมและวฒนธรรมของการปฏสมพนธ

ระหวางมนษยกบธรรมชาตและสงทเหนอธรรมชาต ประการท 2 สะทอนใหเหนถงองคความรทเปนความร

เชงเทคนคกบการจดการทรพยากรกบความหลากหลายทางชวภาพ พชสมนไพรภมปญญาทองถนดงกลาวม

การเรยนรการถายทอดและการปรบตวทามกลางการเปลยนแปลงทางสงคม โดยผานครอบครว เครอญาต

และหมอพนบานของชมชนทมการใชประโยชน การอนรกษฟนฟพชสมนไพรตามระบบนเวศ และน าไปส

การด ารงไวซงความหลากหลายทางชวภาพพชสมนไพรอย 2 ระดบ คอ (1) ระดบครอบครวและเครอญาต

(2) ระดบชมชน ผลการศกษาขอท 2) อทธพลของปจจยทมผลตอการเปลยนแปลงภมปญญาทองถน กบ

การจดการความหลากหลายชวภาพพชสมนไพรนน พบวา อทธพลของวฒนธรรมชมชนระบบการผลต

แผนใหม (การเกษตรเชงเดยว คอ การปลกพชชนดเดยวในปรมาณมากเพอการคาในภาคอตสาหกรรม

การเกษตรและระบบการแพทยสมยใหม มผลกระทบตอภมปญญาทองถนและมผลตอการลดลงของความ

หลากหลายทางชวภาพสมนไพร

นโยบายของภาครฐทเกยวของกบงานวจย

กรมทรพยสนทางปญญา กระทรวงพาณชย ด าเนนการจดระบบฐานขอมลภมปญญาทองถนไว

โดยใหความหมายของภมปญญาไทย คอ องคความรของกลมบคคลทองถน และรวมถงงานศลปวฒนธรรม

พนบานทมอยในประเทศไทย แบงออก เปน 2 ประเภท ดงน

36

1. ภมปญญาฯ ประเภทองคความรของกลมบคคลทองถน เชน การผลตอาหารและเครองดม การ

ผลตผลตภณฑจากสมนไพร การผลตผลตภณฑจากวสดเหลอใช และการผลตผลตภณฑจากไม หน โลหะ

แกว เซรามค ดนเผา เครองหนง และอน ๆ

2. ภมปญญาฯ ประเภทงานศลปวฒนธรรมพนบาน เชน เรองเลาพนบาน กวนพนธพนบาน

ปรศนา พนบาน เพลงพนบาน ดนตรพนบาน การฟอนร าพนบาน ละครพนบาน จตกรรมพนบาน

ประตมากรรมพนบาน หตถกรรมพนบาน เครองแตงกายพนบาน และสงทอพนบาน

ขอมลภมปญญาทองถนไทยทไดรบการจดแจงแลว จะถกรวบรวมไวเปนฐานขอมลส าหรบให

ประชาชนผสนใจไดคนหาขอมล หรอตดตอกบผแจงขอมล เพอประโยชนในทางธรกจ อนเปนการอนรกษ

และสงเสรมภมปญญาฯ ใหมการน าไปใชอยางเกดประโยชนสงสดในเชงพาณชย นอกจากน ผแจงขอมลภม

ปญญาฯ อาจน าหนงสอรบรองททางกรมทรพยสนทางปญญาออกใหไปแสดงตอธนาคารหรอ สถาบน

การเงนตางๆ ทเขารวมโครงการแปลงทรพยสนทางปญญาใหเปนทนกบกรมทรพยสนทางปญญา เพอเปน

หลกประกนในการขอสนเชอหรอหลกประกนในการช าระหนกบธนาคาร หรอสถาบนการเงนนน

วตถประสงคในการรวบรวมและเผยแพรฐานขอมล

1. เพอใหทราบวาในปจจบน มหนวยงานใดเกบรวบรวมขอมล ดานภมปญญาทองถนสาขาใดไวบาง เพอผสนใจสามารถตดตอขอทราบขอมล ขออนญาตน าไปพฒนาตอยอดหรอใชประโยชนภายใตกฎหมายหรอแนวทางปฏบตของ หนวยงานนน ๆ และเมอผใดท าละเมด หรอ น าภมปญญาทองถนของไทยไปจดทะเบยนจะทราบไดวาสามารถรวบรวมหลกฐาน เพอพสจนสทธของไทยไดจากหนวยงานใดบาง

2 เพอสงเสรมใหคนไทยน าองคความรดงเดมของไทยมาพฒนาตอยอด ใหเกดผลต ภณฑใหม ๆ น ามาขอรบการคมครองทรพยสนทางปญญา เพอสรางรายไดใหแกคนไทย

3 เพอปองกนไมใหมการน าภมปญญาทองถนของไทยซงเปนของสวนรวม ไปจดทะเบยนทรพยสนทางปญญาเปนของบคคลหนงบคคลใด

ภมหลงการด าเนนการรวบรวมระบบฐานขอมลภมปญญาทองถนของไทย 1. การคมครองภมปญญาทองถน 2. กฎหมายคมครองภมปญญาทองถนของไทย ในปจจบน 3. ปญหาทเกดขนในปจจบน 4. การด าเนนการ

37

1. การคมครองภมปญญาทองถน

(1) ภมปญญาทองถน สามารถแบงเปน 3 หมวด ไดแก

- องคความรของชมชนทองถน (Traditional Knowledge) หมายถง องคความร วธการ

ทกษะ นวตกรรม แนวปฏบต หรอการเรยนรทเปนผลมาจากกจกรรมทางปญญาในรปแบบดงเดมของชมชน

ทอง ถน มการสบทอดและพฒนาจากรนอดตสรนปจจบน ผานกาล เวลา เชน องคความรเกยวกบการท าไวน

กระชายด า การท ามดอรญญก การทอผาไหม เปนตน

- การแสดงออกซงศลปวฒนธรรมพนบาน (Expression of Folklore) หมายถง

การแสดงออกซงองคความรและวฒนธรรมประเพณพนบานทแสดงถงเอกลกษณ ทางวฒนธรรมของชมชน

ซงปรากฏหรอแสดงใหเหนในรปแบบตางๆ เชน การแสดงออกทางวาจา (เชน ต านาน กวนพนธ ปรศนา

เรองเลา) การแสดงออกทางดนตร (เชน เพลง ดนตร) การแสดงออกทางกาย (เชน การเตน การแสดงละคร

พธกรรม) การแสดงออกในสงทจบตองได (เชน งานศลปะ รวมถง ภาพวาด งานจตกรรม) เปนตน

- ทรพยากรพนธกรรม (Genetic Resource) หมายความรวมถง ทรพยากรพนธกรรม

สงมชวตหรอสวนหนงสวนใดของสงมชวต หรอองคประกอบทเกยวกบสงมชวตของระบบนเวศ ซงม

ประโยชนหรอคณคาตามความเปนจรงและตามศกยภาพ เชน พชสมนไพรประจ าทองถนทสามารถน ามา

ผลตยารกษาโรคตาง ๆ ได เปนตน

(2) ในอดตประเทศตาง ๆ มงสงเสรมการสรางนวตกรรมใหม ใหการคมครองการสรางสรรคใหม

และพฒนาระบบทรพยสนทางปญญาใหสอดคลองกบการพฒนาเทคโนโลยทเปลยน แปลงไปในปจจบน

กรมทรพยสนทางปญญาเลงเหนวา องคความรทมอยเดมมกถกน าไปใชเปนพนฐานในการพฒนาเทคโนโลย

ชน สงอยเสมอ และไทยเปนประเทศทมแหลงความรดงเดมอยมาก อาท ความรดงเดมเกยวกบสมนไพรทใช

รกษาโรค การนวดเพอบ าบดความเจบปวย ซงมใชในชวตประจ าวนในบางชมชน ตลอดจนพนธพชดงเดมท

พบในไทยและสามารถน าไปพฒนาเกดพนธใหม เปนตน จงมนโยบายทจะหนมาใหความส าคญกบการ

จดระบบการคมครองภมปญญาดง เดมของไทยใหสมบรณยงขน ซงขณะนอยระหวางด าเนนการเสนอ

กฎหมายเพอการดงกลาวตอไป

38

2. กฎหมายคมครองภมปญญา ทองถนไทยในปจจบน

ในปจจบนไทยไมมกฎหมายเฉพาะทคมครองภมปญญาทองถน แตมกฎหมายอยบางสวนทเปนกฎหมายใกลเคยง สามารถน ามาใชเพอวตถประสงคในการคมครองภมปญญาทองถนบางสาขา ไดแก - พ.ร.บ.คมครองพนธพช พ.ศ. 2542 อยภายใตการก ากบดแลของกระทรวงเกษตรและสหกรณ ใหการคมครองพนธพชพนเมองเฉพาะถน พนธพชพนเมองทวไป และพนธพชใหม - พ.ร.บ.คมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก พ.ศ. 2542 อยภายใตการก ากบดแลของกระทรวงสาธารณสข ใหการคมครองต ารบต ารายา สมนไพร แหลงอนรกษสมนไพร และภมปญญาการแพทยแผนไทย เปนตน

3. ปญหาทเกดขนในปจจบน (1) ภมปญญาของไทยถกตางชาตน าไปใชประโยชนโดยไมไดขออนญาต เชน มการลกลอบ น าเอา

สารพนธกรรมพชของไทยออกไปนอกประเทศเพอใชประโยชน หรอน าไปจดเปนสทธบตรในประเทศของตน

(2) ยงไมมความตกลงระหวางประเทศทวางมาตรฐานการคมครองภมปญญาทองถน ทมประสทธภาพ กฎหมายไทยสองฉบบ (พ.ร.บ.คมครองพนธพช พ.ศ. 2542 พ.ร.บ.คมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก พ.ศ. 2542) มผลบงคบใชในราชอาณาจกรเทานน ไมสามารถตามไปด าเนนคดกบตางชาตทน าของไทยไปได

(3) ฐานขอมลภมปญญาทองถนของไทย กระจดกระจายอยทหนวยงานตาง ๆ มความซ าซอน คาบเกยว และอยในรปแบบตาง ๆ ทงทเปนเอกสาร และเปนเพยงค าบอกเลาทไมมการบนทกไวเปนลายลกษณอกษร

(4) ยงไมมหนวยงานทก ากบดแลเรองการคมครองภมปญญาทองถนในภาพรวม แตละหนวยงานดแลเฉพาะเรองทอยในอ านาจหนาท ทงน เนองจากภมปญญาทองถนมขอบเขตกวาง และขอมลแตละเรองเปนเรองเทคนคเฉพาะดาน ตองใชผทมความรและประสบการณสงในการท าความเขาใจและรวบรวมฐาน ขอมล เมอมปญหาเกดขนมกประสบปญหาในการพสจนวาภมปญญานน ๆ เปนของไทย มหลกฐานความเปนมาอยางไร เปนตน

4. การด าเนนการ

(1) ในขณะทยงไมมหนวยงานทก ากบดแลเรองการคมครองภมปญญาทองถนใน ภาพ รวมเมอม

ประเดนปญหาเกดขน หนวยงานทเกยวของทงภาครฐและเอกชนจะประสาน งานแกไขปญหาเปนกรณ ๆ

อยางไรกด ในปจจบนมการประสานงานกนอยางใกลชด มการประชมระหวางหนวยงานกนอยางตอเนอง

(2) ในชวง 10 ป ทผานมา กรมทรพยสนทางปญญาและหนวยงานทเกยวของไดรวมกบประเทศก าลงพฒนา อน ๆ ผลกดนการเจรจาจดท ามาตรฐานระหวางประเทศดานการคมครองภมปญญาทองถน

39

ในเวทตาง ๆ เชน องคการการคาโลก (World Trade Organization - WTO) องคการทรพยสนทางปญญาโลก (World Intellectual Property Organization - WIPO) ตลอด จนในการเจรจาสองฝายกบประเทศคคาตาง ๆ ทงน เพอใหมพนธกรณระหวางประเทศทชดเจนใหประเทศตาง ๆ ทใชประโยชนในภมปญญาของไทยรบรองสทธในภมปญญาทองถนของไทย

(3) เรยกรองใหประเทศทตองการใชภมปญญาของไทยมาท าสญญา/ขออนญาตจากไทยกอน (4) เฝาระวงไมใหมการลกลอบน าออกไปนอกประเทศ ขอความรวมมอจากประเทศตาง ๆ ในการ

ตดตามผลกลอบน าออกไปใชประโยชน (5) ใชกฎหมายทรพยสนทางปญญาทมอย เชน ใชกฎหมายคมครองสงบงชทางภมศาสตร ในการ

คมครองบางแงมม เชน หามใชชอทางภมศาสตรของไทยไปเรยกสนคาทผลตจากประเทศอน เปนตน แตกฎหมายสงบงชทางภมศาสตรกยงไมสามารถคมครองตวองคความรท ใชในการผลตสนคาหรอบรการซงเปนหวใจของภมปญญาทองถนได

(6) กรมทรพยสนทางปญญาไดรวมกบหนวยงานตาง ๆ เชน กระทรวงวฒนธรรม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงสาธารณสข กระทรวงการตางประเทศ ก าหนดประเดน ทจะน าไปรางกฎหมายตามแนวโนมมาตรฐานการคมครองทอยระหวางจดท าภายใต องคการทรพยสนทางปญญาโลก จดประชมระดมความคดเหนจากผเกยวของทงภาครฐ และเอกชน สมาคม ชมรมทเปนเจาของหรอเกยวของกบภมปญญาทองถนสาขาตาง ๆ และมแผน ทจะเสนอรางกฎหมายคมครองภมปญญาทองถนภายในป พ.ศ. 2550 เปนตน

ระบบฐานขอมลภมปญญาทองถนของไทย

กรมทรพยสนทางปญญา ไดจดประชมหนวยงานทเกยวของและจดท าสรปสถานะของฐานขอมลเบองตนของไทยแบงออกเปน 3 หมวดหลก ดงน

1 องคความรของชมชนทองถน (Traditional Knowledge) 2 การแสดงออกซงศลปวฒนธรรมพนบาน (Expression of Folklore) 3 ทรพยากรพนธกรรม (Genetic Resources)

1. องคความรของชมชนทองถน (Traditional Knowledge) แบงออกเปน 4 สาขา ดงน (1) สาขาศลปวฒนธรรมพนบาน (2) สาขาอาหาร (3) สาขาการแพทยแผน (4) สาขาเกษตร

40

(1) สาขาศลปวฒนธรรมพนบาน กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก รวบรวมองคความรเกยวกบการแพทยแผนไทยทมความเกยวของกบการแสดงออก ทางวฒนธรรม เชน การรายร าเพอรกษาโรค และรวบรวมบคลากรภมปญญาทองถนไทย ไดแก แพทยแผนไทย เภสชกรแผนไทย หมอนวดไทย ผดงครรภไทย เปนตน ขอมลเพมเตมท เวบไซต www.dtam.moph.go.th โทรศพท 02-5911095 ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต รวบรวมขอมลดานศลปวฒนธรรมพนบาน ไดแก การแสดงพนบานตาง ๆ ชางพนบาน เชน ชางจกสาน ชางสลก ชางไม ชางโลหะ หรอชางหนง รวมทงประเพณตาง ๆ เพอจดท าแผนทประเพณไทยในอนาคต เปนตน ขอมลเพมเตมท เวบไซต www.culture.go.th โทรศพท 02-2470013 ตอ 1410 กรมปาไม มการจดกจกรรมการศกษาภมปญญาทองถนดานการใชประโยชนจากปาชมชน ซงไดมการจดท าขอมลทางดานหตถกรรมดวย ขอมลเพมเตมท เวบไซต www.forest.go.th โทรศพท 02-3898363

(2) สาขาอาหาร ส านกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม รวบรวมฐานขอมลเกยวกบมาตรฐานของผลตภณฑอาหารหรอเครองดม ทใชภมปญญาทองถน หรอวตถดบทองถนท าเปนสนคา ตามโครงการทไดรบมอบหมายจากคณะกรรมการอ านวยการหนงต าบลหนงผลตภณฑ ขอมลเพมเตมทเวบไซต www.tisi.go.th โทรศพท 02-2023362-4 (3) สาขาการแพทยแผนไทย

กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก รวบรวมฐานขอมลทเกยวของ ดงน

1. บคลากรดานการแพทยแผนไทย ไดแก

1.1 แพทยแผนไทย

1.2 เภสชกรแผนไทย

1.3 หมอนวดไทย

1.4 ผดงครรภไทย

1.5 หมอพนบาน

2. ต ารบต ารายาไทย ทไดจากการศกษารายละเอยดจากหอสมดแหงชาตและจากต ารายาแพทย

พนบาน ทวไป เพอประกาศใหเปนต ารบต ารายาชาต ต ารบต ารายาทวไป หรอต ารบต ารายาสวนบคคลใน

อนาคต

3. สมนไพร มการรวบรวมสมนไพรเพอพฒนาใหไดมาตรฐาน ตามทองคการอาหารและยา

ก าหนด ขอมลเพมเตมท เวบไซต www.dtam.moph.go.th โทรศพท 02-5911095

41

(4) สาขาเกษตร

กรมสงเสรมการเกษตร

รวบรวมฐานขอมลเกยวกบภมปญญาทองถนทใชในการเกษตร ดงน

1. วธการเกยวกบการเกษตร เชน การปองกนและการก าจดศตรพช

2. เครองมอเครองใชในการเกษตร

ขอมลเพมเตมท เวบไซต www.doae.go.th โทรศพท 02-5793010

กรมวชาการเกษตร

รวบรวมฐานขอมลเกยวกบวธการเกษตรกรรม เชน การน าภมปญญาทองถนมาตอยอดในการ

ผลตพช ขอมลเพมเตมท เวบไซต http://www.doa.go.th โทรศพท 02-9407214

2. การแสดงออกซงศลปวฒนธรรมพนบาน (Expression of Folklore) แบงออกเปน 5 สาขา ดงน

(1) สาขานาฏกรรม

(2) สาขาศลปกรรม

(3) สาขาดนตรกรรม

(4) สาขาหตถกรรม

(5) สาขาพธกรรม

(1) สาขานาฏกรรม

กรมศลปากร

รวบรวมฐานขอมลเกยวกบ ทาร าตางๆ เปนตน ขอมลเพมเตมท เวบไซต

www.finearts.go.th โทรศพท 02-2261751

ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต

รวบรวมฐานขอมลเกยวกบการแสดงพนบาน การแสดงพนเมอง การระบ า ร า ฟอน เครองดนตร

ทใชประกอบการแสดง หรอเพลงพนบาน เปนตน ขอมลเพมเตมท เวบไซต www.culture.go.th โทรศพท

02-2470013 ตอ 1410

(2) สาขาศลปกรรม

กรมศลปากร

รวบรวมฐานขอมลเกยวกบวรรณกรรม และภาษาประวตศาสตร เปนตน ขอมลเพมเตมท

เวบไซต www.finearts.go.th โทรศพท 02-2261751

42

(3) สาขาดนตรกรรม

ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต รวบรวมฐานขอมลเกยวกบเครองดนตรทใช

ประกอบการแสดง หรอประกอบพธกรรมพนบาน และเพลงพนบาน เปนตน ขอมลเพมเตมท

เวบไซต www.culture.go.th โทรศพท 02-2470013 ตอ 1410

(4) สาขาหตถกรรม

ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต รวบรวมฐานขอมลเกยวกบชางพนบาน เชน ชาง

จกสาน ชางแกะสลก ชางไม ชางโลหะ หรอชางหนง เปนตน ขอมลเพมเตมท

เวบไซต http://www.culture.go.th/ โทรศพท 02-2470013 ตอ 1410

(5) สาขาพธกรรม

ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต รวบรวมฐานขอมลเกยวกบพธกรรมพนบานตางๆ

เปนตน ขอมลเพมเตมท เวบไซต http://www.culture.go.th/ โทรศพท 02-2470013 ตอ 1410

กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

รวบรวมฐานขอมลเกยวกบพธกรรมรกษาโรคพนบาน เชน การร าปอบผฟา เปนตน

ขอมลเพมเตมท เวบไซต http://www.dtam.moph.go.th โทรศพท 02-5911095

3. ทรพยากรพนธกรรม (Genetic Resources) แบงออกเปน 3 สาขา ดงน

(1) สาขาพช

(2) สาขาพนธสตว

(3) สาขาจลนทรย

(1) สาขาพช กรมวชาการเกษตร มการจดท าฐานขอมลเกยวกบพนธพช ดงน

1. พนธพชใหม

2. พนธพชพนเมองเฉพาะถน

3. พนธพชปา สมนไพร

ขอมลเพมเตมท เวบไซต www.biotech.or.th โทรศพท 02-5646700

(2) สาขาพนธสตว กรมปศสตว รวบรวมคลงขอมลพนธสตวไทยไวใชประโยชน ภายใต

โครงการอนรกษพนธกรรมสตวพนเมอง คอการศกษาสายพนธสตวของไทยเพอใหไดสายพนธทดทสด

ขอมลเพมเตมท เวบไซต www.dld.go.th โทรศพท 02-6534450

43

ส านกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

รวบรวมฐานขอมลทางดานพนธสตวทเกยวกบความหลากหลายทางชวภาพ

ขอมลเพมเตมท เวบไซต www.onep.go.th โทรศพท 02-2656638

(3) สาขาจลนทรย

ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต รวบรวมฐานขอมลเกยวกบจลนทรย

ขอมลเพมเตมท เวบไซต www.biotech.or.th โทรศพท 02-5646700

ขอมลภมปญญาทองถนไทยทไดรบการจดแจงแลว จะถกรวบรวมไวเปนฐานขอมลส าหรบให

ประชาชนผสนใจไดคนหาขอมล หรอตดตอกบผแจงขอมล เพอประโยชนในทางธรกจ อนเปนการอนรกษ

และสงเสรมภมปญญาฯ ใหมการน าไปใชอยางเกดประโยชนสงสดในเชงพาณชย นอกจากน ผแจงขอมลภม

ปญญาฯ อาจน าหนงสอรบรองททางกรมทรพยสนทางปญญาออกใหไปแสดงตอธนาคารหรอ สถาบน

การเงนตางๆ ทเขารวมโครงการแปลงทรพยสนทางปญญาใหเปนทนกบกรมทรพยสนทางปญญา เพอเปน

หลกประกนในการขอสนเชอหรอหลกประกนในการช าระหนกบธนาคาร หรอสถาบนการเงนนน

วถไทย หมายถง แนวทางการด าเนนชวตของคนไทยตงแตเกดจนตาย วถไทย จงเปนแหลง

รวมความรเรองสงคม วฒนธรรม ความเปนอย ภมปญญาของคนไทย การประพฤต ปฏบต การศกษาอบรม

และการสบทอดวฒนธรรมจากอดตจนถงปจจบน

วถไทย หมายถง ลกษณะ 7 ประการ ดงตอไปน 1. ขนบธรรมเนยมประเพณ 2. การละเลนพนบาน รวมไปถงละคร ระบ า การเลนของเดก 3. ศลปะ สถาปตยกรรม และงานฝมอ 4. นทาน ต านาน ประวต เพลง ภาษต ปรศนาค าทาย ความเชอ โชคลาง ภาษา วรรณกรรม 5. งาน อาชพ เครองมอท ามาหากน 6. การทองเทยว และพกผอนหยอนใจ 7. อาหารและเครองนงหม

การขอรบความคมครองภมปญญาทองถนไทย

การยนค าขอแจงขอมล ค าขอแกไขเปลยนแปลง ค าขอเพกถอน ค าขอรบใบแทน และค าขอตรวจ

คนขอมลภมปญญาทองถนไทย ใหใชแบบค าขอไดในเรองตาง ๆ ดงตอไปน

44

1. ค าขอแจงขอมลภมปญญาทองถนไทย 2. ค าขอแกไขเปลยนแปลงขอมลภมปญญาทองถนไทย 3. ค าขอเพกถอนขอมลภมปญญาทองถนไทย 4. ค าขอรบใบแทนหนงสอรบรองการแจงขอมลภมปญญาทองถนไทย 5. ค าขอตรวจคนขอมลภมปญญาทองถนไทย

เอกสารทตองยนในการแจงขอมลภมปญญาทองถนไทย

ใหผยนค าขอหรอตวแทน ยนค าขอแจงขอมลตามแบบ ภป. 01 พรอมเอกสารดงตอไปน

1. ส าเนาค าขอ จ านวน 1 ฉบบ

2. หนงสอมอบอ านาจพรอมบตรประจ าตวของผรบมอบอ านาจ (กรณบคคลธรรมดาหรอกลม

บคคลทมอบอ านาจใหตวแทนยนค าขอ)

3. ส าเนาภมปญญาทองถนไทย ค าบรรยาย ภาพถายหรอสงอนใดทแสดงถงภมปญญาทองถนท

น ามาแจง จ านวน 1 ชด คาธรรมเนยมและคาใชจายในการแจงขอมลภมปญญาทองถนไทย

การแจงขอมลภมปญญาทองถนไทย ไมตองเสยคาธรรมเนยมและคาใชจายใดๆ ทงสนสถานทยนค า

ขอแจงขอมลภมปญญาทองถนไทย

- งานบรการประชาชน กรมทรพยสนทางปญญา ชน 3 กระทรวงพาณชย โทรศพท 02- 5474636

- ส านกงานพาณชยจงหวด หรอ

- โดยทางไปรษณยลงทะเบยนตอบรบถงอธบดกรมทรพยสนทางปญญา

สถาบนการแพทยแผนไทย

เนองจากระบบการแพทยแผนปจจบนเพยงระบบเดยว ไมสามารถแกปญหาสขภาพไดอยางครอบ

คลม จงตองการวธการทหลากหลายในการแกปญหาสขภาพอนามย โดยเฉพาะระบบการ แพทยแผนไทยซง

เปนภมปญญาดงเดมของสงคมไทย ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ส านก

นายกรฐมนตร ไดมการวางแผนพฒนาทรพยากรมนษย การศกษาและสาธารณสขในแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาต ฉบบท 7 โดยการสงเสรมใหมการด าเนนการพฒนาภมปญญาดานการรกษาพยาบาลแบบ

พนบาน เชน แพทยแผนไทย สมนไพรและการนวด ประสานเขากบระบบบรการสาธารณสข และในแผน

พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 ไดมการสนบสนนการพฒนาเภสชกรรมไทยและการแพทย

แผนไทยอยางจรงจง

45

ในป 2532 กระทรวงสาธารณสข โดยมตเหนชอบของคณะรฐมนตรไดจดตง” ศนยประสานงาน

การแพทยและเภสชกรรมไทย " ขนเปนองคกรประสานงานการพฒนาการแพทยแผนไทย สงกดส านก

ปลดกระทรวงสาธารณสข แตดวยความจ ากดของขนาดและโครงสรางขององคกร และความจ ากดทางดาน

งบประมาณ ท าใหองคกรมอาจรองรบการพฒนาการแพทยแผนไทยอยางเตมท ดงนน กระทรวง

สาธารณสขจงไดจดตง "สถาบนการแพทยแผนไทย" เปนหนวยงานระดบกอง สงกดกรมการแพทย ตงแต

วนท 26 มนาคม 2536 เพอเปนศนยกลางการพฒนา การประสานงาน การสนบสนน และความรวมมอดาน

การแพทยแผนไทย ตอมาเมอพระราชบญญตคมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทย ไดมการ

ประกาศใช เมอวนท 29 พฤศจกายน 2542 ซงในมาตรา 12 ของพระราชบญญตดงกลาว ไดระบใหมสถาบน

การแพทยแผนไทย ในส านกงานปลดกระทรวง มอ านาจหนาทด าเนนการตาง ๆ เกยวกบการคมครองและ

สงเสรมการศกษาอบรม การศกษาวจย และพฒนาภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพร รบผดชอบใน

งานธรการและงานวชาการของคณะกรรมการคมครองและสงเสรมภมปญญา การแพทยแผนไทย

ตอมาในป 2544 รฐบาลมนโยบาย ใหงานแพทยแผนไทยเปนนโยบายดานสาธารณสข วาดวยการ

สงเสรม และพฒนาการจดระบบองคความรและมาตรฐานดานการแพทยแผนไทย การแพทยทางเลอก

สมนไพร และสมนเพอน าไปใชในระบบบรการสขภาพของรฐอยางมคณภาพและปลอดภย ซงสอดคลอง

กบภารกจหลก 1 ใน 18 ภารกจของกระทรวงสาธารณสข อนจะน าไปสการพฒนา ใหประชาชนมสขภาพ

แขงแรงทงรางการและจตใจดวยยทธศาสตรแหงการพงพาตนเอง นบเปนนมตหมายทดทรฐบาลทกยคทก

สมยใหความส าคญ และมการพฒนางานการแพทยแผนไทยอยางตอเนองมาโดยตลอด เมอวนท 5 มนาคม

2545 รฐบาลไดมการปฏรปโครงสรางบทบาทภารกจ อตราก าลงดานการแพทยแผนไทยและการแพทย

ทางเลอกขน โดยโอนหนวยงานสถาบนการแพทยแผนไทย ศนยความรวมมอการแพทยแผนไทย - จน และ

ศนยประสานงานการแพทยทางเลอก มาสงกด กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนทางเลอก

ทตงขนใหม ตาม พ.ร.บ. ระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2545 และ พ.ร.บ. ปรบปรง กระทรวง ทบวง

กรม พ.ศ. 2545 (วนท 3 ตลาคม 2545) และกฎกระทรวงแบงสวนราชการกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและ

การแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข (วนท 9 ตลาคม 2545)

โดยเปนองคกรหลกในการพฒนาการแพทยแผนไทย และสมนไพรเพอสรางเสรมสขภาพดวย

การพงตนเองของประชาชน ท าหนาทพฒนา ถายทอดองคความร สงเสรมและสนบสนนการใหบรการ

การแพทยแผนไทยและผลตภณฑสมนไพร รวมทงคมครองภมปญญาการแพทยแผนไทย โดยมเปาหมายคอ

46

1. พฒนาและถายทอดความรใหประชาชนสามารถพงตนเองได 2. สงเสรมและสนบสนนการใหบรการการแพทยแผนไทย และผลตภณฑสมนไพรใหมคณภาพ และ ไดมาตรฐาน

3. ภมปญญาการแพทยแผนไทยไดรบการคมครองและสนบสนน นอกจากน ยงไดรบมอบหมายใหมอ านาจหนาทในการปฏบตงาน ดงน

1. การวจยพฒนาและถายทอดองคความรและเทคโนโลยดานการแพทยแผนไทย

2. สงเสรมและสนบสนนการใหบรการการแพทยแผนไทยในสถานบรการสขภาพ

3. พฒนาผลตภณฑและบรการทางการแพทยแผนไทยใหมาตรฐานและแขงขนได

4. พฒนากฎหมาย คมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพร

อ านาจหนาท (ตามกฎกระทรวง)

1. ศกษาวเคราะหวจยและพฒนาองคความรดานการแพทยแผนไทย ยาแผนไทย และผลตภณฑ

จากสมนไพร

2. ก าหนด พฒนาคณภาพ มาตรฐาน และเสนอแนะเกยวกบการคมครองผบรโภคดานการแพทย

แผนไทย ยาแผนไทย และผลตภณฑจากสมนไพร

3. สงเสรมและสนบสนนใหมการใหบรการดานการแพทยแผนไทยในสถานบรการสขภาพของ

ภาครฐและเอกชน

4. รวบรวม อนรกษ คมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพร

5. ถายทอดองคความรและเทคโนโลยดานการแพทยแผนไทย ยาแผนไทย และผลตภณฑจาก

สมนไพร

6. รบผดชอบในงานะธรการและงานวชาการของคณะกรรมการคมครองและสงเสรมภมปญญา

การแพทยแผนไทย

7. สงเสรมและสนบสนนการผลตยาแผนไทยและผลตภณฑจากสมนไพรใหไดคณภาพมาตรฐาน

8. ปฏบตงานรวมกบหรอสนบสนนการปฏบตงานของหนวยงานอนทเกยวของหรอไดรบ

มอบหมาย

ฐานขอมลการใหบรการ ม 4 ดาน คอ 1) สมนไพรในสาธารณสขมลฐาน 2) ขอมลศนยวตถดบ

ดานสมนไพรไทย 3) คนขอมลงานวจยดานการแพทยแผนไทย 4) พพธภณฑการแพทยแผนไทยและ

สมนไพร