ระบบนเวศ

ENV 2103 รายวชา สงแวดลอมกบการพฒนา

บทท 2

สทธวฒน บญเลศ

ระบบนเวศ ระบบนเวศ (ecosystem)(ecosystem)

อะตอม (atom) โมเลกล (molecule) ออรแกเนลล (organelle)

เซลล (cell) เนอเยอ (tissue)

อวยวะ (organ)

สงมชวต (organism)

สงม ช ว ต (organism)

ครอบครว (family)

ประชากร (population)

กลมส งม ชว ต (community)

  ระบบนเวศ (ecosystem)

โลก (the world)

ระบบนเวศ ระบบนเวศ (ecosystem)(ecosystem)

• ระบบความสมพนธระหวางกลมสงมชวตทอาศยอยรวมกน

ในบรเวณนน

• ความสมพนธระหวางกลมสงมชวตกบสภาพแวดลอม

ของแหลงทอย

• มการแลกเปลยนสารและถายทอดพลงงานระหวางกน   

องคประกอบของระบบนเวศองคประกอบของระบบนเวศ

1.)  สวนประกอบทไมมชวต (abiotic component )  ไดแกอนนทรยสาร, อนทรยสารและ สภาพ

แวดลอมทางกายภาพ2.) สวนประกอบทมชวต (biotic component) ไดแก

ผผลต (producer), ผบรโภค (consumer), ผยอยสลาย (decomposer) 

องคประกอบของระบบนเวศองคประกอบของระบบนเวศ

1.)  สวนประกอบทไมมชวต (abiotic component )  • อนนทรยสาร : N, CO2, O2, H2O, C • อนทรยสาร : คารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน

  ฯลฯ• สภาพแวดลอมทางกายภาพ : อณหภม แสง

 ความเปนกรด ดาง   ความเคมและความชน

องคประกอบของระบบนเวศองคประกอบของระบบนเวศ22.).)  สวนประกอบทมชวตสวนประกอบทมชวต  ((biotic biotic componentcomponent))  

2.1 ผผลต (producer) : สงมชวตทสามารถนำาพลงงานจากแสงอาทตยมาสงเคราะหอาหารขนไดเองดวยแรธาตและ

สสารทมอยตามธรรมชาต ไดแก พชสเขยว แพลงคตอนพช และ

แบคทเรยบางชนด

องคประกอบของระบบนเวศองคประกอบของระบบนเวศ2.) สวนประกอบทมชวต (biotic component) 

2.2 ผบรโภค (consumer) คอ สงมชวต ทกนสงมชวตอนๆเปนอาหาร แบงไดเปน

-   สงมชวตทกนพชเปนอาหาร (herbivore) - สงมชวตทกนสตวอนเปน

 อาหาร (carnivore) -  สงมชวตทกนทงพช และสตว ซงเปนลำาดบ

การกนสงสด (omnivore) 

องคประกอบของระบบนเวศองคประกอบของระบบนเวศ2.) สวนประกอบทมชวต (biotic component) 

2.3 ผยอยสลาย (decomposer) เปนพวกยอยสลายซากสงมชวตใหเปนสารอนทรย

ได เชน  แบคทเรย  เหด  รา   เปนตน

การทำางานของระบบนเวศการทำางานของระบบนเวศ

ประเภทของระบบนเวศประเภทของระบบนเวศ

1.) ระบบนเวศตามธรรมชาต ไดแก ระบบนเวศบนบกและ ระบบนเวศ

แหลงนำา

2.) ระบบนเวศทมนษยสรางขน

เชน ระบบนเวศชมชนเมอง แหลงเกษตรกรรม  นคมอตสาหกรรม

ตปลา อางเลยงปลา

ประเภทของระบบนเวศประเภทของระบบนเวศ1.) ระบบนเวศตามธรรมชาต ระบบนเวศบนบก: เชน ปาไม ทงหญาทะเลทราย

ประเภทของระบบนเวศประเภทของระบบนเวศ1.) ระบบนเวศตามธรรมชาต ระบบนเวศแหลงนำา: แบงเปน

- ระบบนเวศนำาจด เชน แมนำา ลำาคลอง หนอง บง

- ระบบนเวศนำาเค ม   เชน ทะเล มหาสมทร

- ระบบนเวศนำากร อย   เชนบรเวณปากแมนำา

ประเภทของระบบนเวศประเภทของระบบนเวศ

2.) ระบบนเวศทมนษยสรางขน เชน ระบบนเวศชมชนเมอง แหลง

เกษตรกรรม  นคมอตสาหกรรม ตปลา อางเลยงปลา

โลก = ระบบนเวศทใหญท ส ด

บรรยากาศ

พนนำา พนดน

ชวภาค

องคประกอบทางกายภาพของโลกทมสงมชวต; ชวภาค (biosphere)

biosphere

lithospherehydrosphere

atmosphere

ความสมพนธ ของระบบนเวศความสมพนธ ของระบบนเวศ

1. ความสมพนธระหวางสงมชวตกบสภาพแวดลอมทางกายภาพ ไดแก

แสง ,  อณหภม ,  นำา , อากาศ ,ดนและแร ธาตในดน

2. ความสมพนธระหว างส งม ช ว ตในสายใยอาหาร ไดแก

การอยรวมกนแบบพงพาอาศยกน(symbiosis) และ การอยรวมกนแบบปฏปกษ

หรอภาวะปรสต (parasitism)

ความสมพนธระหวางสงมชวตกบสภาพแวดลอมทางกายภาพ

1. แสง : ปจจยสำาคญทมอทธพลตอการดำารง ชวตของสงมชวต เชน

•ในกระบวนการสงเคราะหดวยแสงของพช• การหบและบานของดอกและใบของพชหลาย

 ชนด เชน ใบไมยราบ• มอทธพลตอเวลาการออกอาหารของสตว

ความสมพนธระหวางสงมชวตกบสภาพแวดลอมทางกายภาพ

2. อณหภม : ปจจยสำาคญทมอทธพลตอการ ดำารงชวตของสงมชวต เชน

• การหบและบานของดอกไมบางชนด•  มผลตอพฤตกรรมบางประการของสตว• มผลตอลกษณะและรปรางของสงมชวต

ความสมพนธระหวางสงมชวตกบสภาพแวดลอมทางกายภาพ

3. นำา : เปนปจจยสำาคญทมอทธพลตอการดำารง ชวตของสงมชวต เชน

• เปนวตถดบในการบวนการสงเคราะหดวย แสงของพช

• นำาเปนตวทำาละลายทสำาคญททำาใหแรธาตในดนละลายและซมสพนดนเพอใหพชสามารถนำาไปใชได• เปนปจจยทมผลตอการงอกของเมลด• เปนสวนประกอบในเซลลรางกายของสงมชวตทกชนด• เปนสอกลางในการชวยขบของเสยออกจากรางกายของสงมชวต

ความสมพนธระหวางสงมชวตกบสภาพแวดลอมทางกายภาพ

4. ดนและแร ธาต ในดน : เปนปจจยสำาคญทม อทธพลตอการดำารงชวตของสงมชวต เชน

•  เปนแหลงทอยของพช อกทงยงใหแรธาตทจำาเปนในการดำารงชวต• ชวยในการกกเกบนำาและอากาศ• เปนทอยอาศยของสงมชวตเกอบทกชนดบนโลก

ความสมพนธระหวางสงมชวตกบสภาพแวดลอมทางกายภาพ

5. อากาศ : เปนปจจยสำาคญทมอทธพลตอการดำารงชวตของสงมชวต เชน

• ออกซเจน ซงเปนสวนประกอบทจำาเปนตอการดำารงชวตของสงมชวตแทบทกชนด•  ออกซเจน ทผสมอยชวยในการเผาไหม

ความสมพ นธ ระหว างส งมช ว ตในสายใยอาหาร

• การอยรวมกนแบบพงพาอาศยกน(symbiosis)• การอยรวมกนแบบปฏปกษหรอภาวะ

ปรสต (parasitism)

• การอยรวมกนแบบพงพาอาศยกน(symbiosis)

เปนการอยรวมกนระหวางสงมชวต 2 ชนดขนไปในบรเวณหนงโดยฝายใดฝายหนงหรอทงสองฝายไดประโยชนและไมมฝายใดเสยประโยชน

ภาวะพงพา (Mutualism) เปนความสมพนธทสงมชวต 2 ชนดจำาเปนตองอาศย อยรวมกน ถาแยกจากกนจะไมสามารถดำารงชว ตอย ได

ความสมพ นธ ระหว างส งมช ว ตในสายใยอาหาร

ภาวะการไดประโยชนรวมกน (Protocooperation) เปนความสมพนธทสงมชวต 2 ชนดทอยรวมกน แตไมจำาเปนตอง

อยรวมกนตลอดถาแยกจากกนกสามารถดำารงชพอยได

ความสมพ นธ ระหว างส งมช ว ตในสายใยอาหาร

ภาวะอ งอาศ ย (Commensalisms) เปน ความสมพนธทฝายหนงไดประโยชน อกฝาย

หนงไมไดประโยชนแตกไมเสยประโยชน

ความสมพ นธ ระหว างส งมช ว ตในสายใยอาหาร

• การอยรวมกนแบบปฏปกษหรอภาวะปรสต(parasitism)

เปนการอยรวมกนระหวางสงมชวต โดยฝาย ใดฝายหนงหรอทงสองฝาย เสยประโยชน

ฝายทไดรบประโยชนเรยกวา ปรสต(Parasite) สวนฝายทเสยประโยชนเรยกวา

ผถกอาศย (Host)

ความสมพ นธ ระหว างส งมช ว ตในสายใยอาหาร

ความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอม

อดตมนษยมชวตอยใตอทธพลของธรรมชาต

•วฒนธรรม•ความรวทยาศาสตร•เทคโนโลย

ดดแปลงธรรมชาตแวดลอมลดอทธพลของธรรมชาต

ธรรมชาตแวดลอมเกดการเปลยนแปลงไปจากเดม

ปญหาสงแวดลอมเปนพษ (มลพษ)

กลไกควบคมตวเองของธรรมชาตถกทำาลาย

Genetic variation geographic variation

ระบบนเวศทส ำาค ญของประเทศไทย

• ระบบนเวศปาดบชนบนภเขา• ระบบนเวศตนนำาและลำาธาร• ระบบนเวศปาชายเลน

ระบบนเวศปาดบชนบนภเขา• ปาดบชนในประเทศไทยปกคลมพนทสวนใหญทางตอนใต  ตงแตจงหวดประจวบครขนธไปจนสดชายแดนของประเทศไทย 

ระบบนเวศปาดบชนบนภเขา สงม ช ว ตในปาด บชน  

• สวนใหญเปนไมตระกลยาง  (Dipterocarpaceae)  มกมลำาดบสงตงแต  30  ถง 50  เมตร  และมขนาดใหญมาก  • ถดลงมากเปนตนไมขนาดเลกและขนาดกลาง  รวมทงตนไมในตระกลปาลม  (Palmaceae)  ชนดตางๆ 

ระบบนเวศปาดบชนบนภเขา สงม ช ว ตในปาดบช น

• พนปามกรกทบ บนลำาตนไมใหญจะมพนธไมจำาพวก  เฟรน  กลวยไม  และมอส  ขนอยทวไป  • เถาวลยในปาชนดนจะมมากกวาในปาชนดอนๆ 

ระบบนเวศปาดบชนบนภเขาคณคาและความสำาคญของระบบนเวศ

 ปาด บชน  - เปนสวนหญงของ

วฏจกรใน ระบบนเวศ  - เปนแหลงกำาเนด

 ปจจยส- เปนแหลงกำาเนด

 ตนนำาลำาธาร- ชวยปรบสภาพภม

 อากาศ-   ชวยกกเกบนำา   

- เปนสวนหญงของ วฏจกรใน

ระบบนเวศ  - เปนแหลงกำาเนด

 ปจจยส- เปนแหลงกำาเนด

 ตนนำาลำาธาร- ชวยปรบสภาพภม

 อากาศ-   ชวยกกเกบนำา   

   - ชวยเพมความ สมบรณแกดน

   - ลดความรนแรง ของนำาทวม

   - ลดการกดเซาะ ของหนาดน  

   - เปนแนวปองกน ลมพาย

   - เปนทอยและ แหลงหลบภย

 ของสตวปา   - เปนแหลงนนทนาการ

   - ชวยเพมความ สมบรณแกดน

   - ลดความรนแรง ของนำาทวม

   - ลดการกดเซาะ ของหนาดน  

   - เปนแนวปองกน ลมพาย

   - เปนทอยและ แหลงหลบภย

 ของสตวปา   - เปนแหลงนนทนาการ

สภาพปญหาของระบบนเวศสภาพปญหาของระบบนเวศปาดบชนบนภเขา

• ภาวะการณเปลยนแปลงของระบบนเวศ ปาดบชนจากฝมอมนษย

• ระบบนเวศปาดบชนเสอมโทรมลง จากฝมอของมนษย 

• การสญเสยพนทปาไม เปนการทำาลาย ระบบนเวศโดยสนเชง

สภาพปญหาของระบบนเวศสภาพปญหาของระบบนเวศปาดบชนบนภเขา

สาเหตหล กของการลดลงของปาไม    สร ปได ด งน

   - การเพมจำานวนของประชากรอยางรวดเรวและความจำาเปนในการตอบสนอง

   ดานปจจยสของมนษย

สภาพปญหาของระบบนเวศสภาพปญหาของระบบนเวศปาดบชนบนภเขา

สาเหตหล กของการลดลงของปาไม    สร ปได ด งน

     - การบกรกแผวถางพนทปา  เพอใชเปนพนทเกษตรกรรมเพมมากขน     

สภาพปญหาของระบบนเวศสภาพปญหาของระบบนเวศปาดบชนบนภเขา

สาเหตหล กของการลดลงของปาไม    สร ปได ด งน

     - การสงเสรมการทองเทยวดวยการสรางรสอรท  เปนเหตใหมการบกรกพนทปา

รวมทงความเสอมโทรม และการสญเสยความสมดลของระบบนเวศปาไมจากปรมาณนกทองเทยวและขยะมลฝอยทนกทองเทยว

 ทงไว   

สภาพปญหาของระบบนเวศสภาพปญหาของระบบนเวศปาดบชนบนภเขา

สาเหตหล กของการลดลงของปาไม    สร ปได ด งน

      - การลกลอบตดไม  เนองจากการปองกนรกษาปาไมยงไมเขมแขงและเดดขาด  และขอจำากดในเรองงบประมาณ

  - การเกดไฟปา  ซงเกดขนโดยความ ตงใจและไมตงใจ

ระบบนเวศตนนำาและลำาธาร

 ปาต นน ำา

• ปา = แหลงกำาเนดตนนำาลำาธาร( บรเวณปามความชมชนเนองจาก มฝนตกมากกวาบรเวณอน)  • เมอฝนตกใบไมจะทำาหนาทรองรบนำาฝน  ลำาตนชวยชะลอการไหลของนำาฝน  และราก

ทำาหนาทดดซบนำาเอาไวทำาใหนำา คอยๆไหลซมลงสแหลงนำาใตดน  ลำาธาร  และแมนำาอยางชาๆ

• หากมปาอดมสมบรณแหลงนำาตาม ธรรมชาตจะไมแหงขอด

ระบบนเวศตนนำาและลำาธาร

สงม ช ว ตในแหลงน ำา  (ลำาธาร  และแมน ำา) 

   - แพลงกตอน  (Plankton) : สงมชวตทลองลอยอยนำา  เคลอนทโดยการ เคลอนทของกระแสนำาเปนสวนใหญ  แบงออกเปน  2  ชนด  คอแพลงกตอนพชเชน  ไดอะตอม  สาหราย  และแพลงกตอนสตว  ไดแก  โปรโตซว

   - เนคตอน  (Nekton)  เปนสตวทวายนำาไปมาไดอยางอสระ  ไดแก  แมลง กบ  ปลา   

ระบบนเวศตนนำาและลำาธารสงม ช ว ตในแหลงน ำา  (ลำาธาร  และแมน ำา) 

   - เบนโทส  (Benthos)  เปนสตวอาศยอยตามพนทองนำา  ไดแก  หอย  ปลา  แมลง  หนอน      - เพอรไพตอน  (Periphyton)  เปนพชหรอสตวทเกาะหรอปนปายอยตามตนไมหรอใบไมของพชนำา  ไดแก  ไฮดรา     - นวสตอน  (Neuston)  หมายถง  สตวทวายอยตามผวนำาและพชทลอยอยผวนำา  ไดแก  จงโจนำา ไขนำา  จอกแหน

ปญหาความเส อมโทรมของ ตนนำาล ำาธารและแหลงน ำา

- การทำาลายปาเพอการเกษตรกรรม -ไฟปา  มอทธพลตอดน  นำาในบรเวณตนนำาลำาธาร  ไฟปาในประเทศไทยเกดจากฝมอมนษยทงสน- การกอสรางถนน  ในเขตภเขาสงบรเวณตนนำา- การเลยงสตว- การทำาเหมองแร  นำาทปลอยสลำาหวยจากพนททำาเหมองมตะกอนมาก- การใชยาฆาแมลงและวชพช  หากใชมากเกนไปไมถกวธทำาใหคณภาพนำาเสอมลง 

ระบบนเวศปาชายเลน

ปาชายเลน• พบทวไปตามพนทชายฝงทะเล  บรเวณปากนำา  อาว  ทะเลสาบและเกาะซงเปนบรเวณทนำาทวมถงของประเทศในแถบโซนรอน  (Tropical Region) • ปาชายเลนในประเทศไทยอยกระจดกระจายตามชายฝงยาว

ประมาณ 927  กโลเมตร  ในเขตชายฝงทะเลดานตะวนออก  ภาคกลาง  และภาคใต 

ระบบนเวศปาชายเลน

ปจจ ยทางกายภาพ   • ระบบนเวศปาชายเลนเกดจากการผสมผสานระหวางสภาพแวดลอมของทะเลและสภาพแวดลอมของแผนดน

ระบบนเวศปาชายเลน

ปจจ ยทางกายภาพ    • ดน  : เกดขนจากการทบถมของดนตะกอนในแมนำาทไหลลงสบรเวณทมนำานงซงดนตะกอนจะทบถมกนในสภาพธรรมชาตจงมปรมาณเกลอสง  และปรมาณ

 อนทรยวตถสง

• นำา : ความเคมของนำาในปาชายเลนของประเทศไทยสวนใหญจะมความเคมของนำา

ระหวาง 10-30 สวนในพนสวน

ระบบนเวศปาชายเลน

ปจจ ยทางชวภาพ  พชพนธในพนทปาชายเลนจะมลกษณะ

เปนปาทมความเขยวสดตลอดป เชน ตนโกงกางใบเลก  โกงกางใบใหญ 

ระบบนเวศปาชายเลน

ปจจ ยทางชวภาพ  บรเวณปาชายเลนมปลาชนดตาง ๆ  รวมกน

ประมาณ  72  ชนด เชน  ปลากระบอก  ปลากะพงขาว  และปลานวลจนทรทะเล  เปนตน 

ระบบนเวศปาชายเลนปจจ ยทางชวภาพ - กง  เชน  กงแชบวย  กงตะกาด  กงกลาดำาหรอกงตะเขบ  กงหวมน  - ป ม 54 ชนดทสำาคญ  ปกามดาบ ปแสม ปทะเล

- หอย มทงชนดทเกาะอยกบตนไม  รากและใบของไมในปาชายเลน  รวมถงชนดทชอบฝงตวอยในดนเลนหรอตามพนปา - แมลง  ทอาศยอยตามปาชายเลนมจำานวน  38  ชนด  ชนดทพบมาก  ไดแก  ผเสอ  หนอนคบ  หนอนผเสอขดใบ  ดวงหนวดยาว  ยง  รน   เปนตน

คณคาและความสำาค ญในระบบ นเวศปาชายเลน

 ดานปาไม  ไมจากปาชายเลนไดนำามาใชประโยชนไดหลายอยาง   เชน -  ทำาฟนหรอถาน   - ใชในการกอสราง  เชน  ทำาเสาเขม  ไมคำา

 ยน   -   ใชทำาเฟอรนเจอร   -   ใบจากมงหลงคาและมวนบหร

ด านประมง  เปนแหลงทวางไขและอนบาลตวออน  เปนแหลงทอยและ

 ทหลบภยของปลาตาง ๆ   - ความสำาคญของดานการอนรกษพนทชายฝง

 ทะเล   -   เปนสถานทหลบภยตามธรรมชาต   - ปองกนสงแวดลอมเปนพษ  โดยทำาหนาทกรองสารปฏกล 

คณคาและความสำาค ญในระบบ นเวศปาชายเลน

 ดานยาร กษาโรค    เชน   - เปลอกไมโกงกางใบเลก  สามารถนำามาตม

 กนแกทองรวง   - ตนและรากของตนเหงอกปลาหมอดอกนำาเงน  นำามาตนนำาผสม นำาอาบ  แกผดผนคน   โรคผวหนง   -  เปนทพกผอนหยอนใจ

สถานการณป จจ บ นของระบบ นเวศปาชายเลน

โดยภาพรวมปาชายเลนของไทยนบวาตกอยในสภาพเสอมโทรม

สาเหตของการลดลงของปาชายเลน-การเพาะเลยงสตวนำา  โดยเฉพาะการทำานากง- การทำาเหมองแร  มสวนในการทำาลายสภาพปาและความอดมสมบรณ- การกอสรางบานเรอนขนใหม  เมอมการตดถนนปาชายเลน- การสรางถนนและสายสงไฟฟา- การสรางโรงงานอตสาหกรรม- การทำานาเกลอ- การตดไมเกนกำาลงของปา

ใหนกศกษาแบงกลม ทำาการวเคราะหปญหาทเกดขนตอระบบนเวศนจากกจกรรมในภาพ พรอมทงบอกผลกระทบทเกดขนและ การปองกนหรอลดผลกระทบทอาจเกดในอนาคต

งานกลมทายคาบเรยน บทท งานกลมทายคาบเรยน บทท 22