“Бараа материалын бүртгэлийн цаг үеийн

систем”

сэдвээр бичсэн курсын ажлын àãóóëãà

Íýãä¿ãýýð á¿ëýã: Îíîëûí õýñýã

1.1 Курсын ажлын төлөвлөгөө

1

1.2 Удиртгал 2

1.3 Бараа материалын цаг үеийн систем түүний онцлог

3

1.4 Цаг үеийн системийн үед бараа материалын бүртгэл

хөтлөх

1.5 Бараа, материалын цаг үеийн ба байнгын системийг

харьцуулах нь

1.6 Бараа материалын цаг үеийн системд хэрэглэгддэг

хаалтын

бичилтүүд болон орлогын тайлан

Õî¸ðäóãààð á¿ëýã: Ñóäàëãààíû õýñýã

2.1”Цаг үеийн системийн” бүртгэлийн талаар

“Магнай Трейд ”ХХК-д хийсэн судалгаа

2.2 Курсын ажлын дүгнэлт

Õàâñðàëò

Ном зүй

1.1 Òºëºâëºãºº

Áàòëàâ áàãø.................../ /

Ä/ä ÿéöýòãýõ àæèë Äóóñàõ õóãàöàà1 Áýëòãýë àæèë 10 ñàðûí 20--- 10 ñàðûí

252 Îíîëûí ¿íäýñëýëèéã ã¿íçãèéð¿¿ëýí ñóäëàõ

õóãàöàà10 ñàðûí 25---11 ñàðûí

083 Òîîöîî õèéæ ä¿ãíýëò ºãºõ, ñàíàë

áîëîâñðóóëàõ11 ñàðûí 09---11 ñàðûí

124 Àëáàí ¸ñíû áîëãîõ 11 ñàðûí 12---11 ñàðûí

145 Òýíõèìä òóøààõ 11 ñàðûí 15

6 Õàìãààëàõ ---

Òºëºâëºãºº ãàðãàñàí............................./ êîä 5207437/

2010 îí

1.2 Удиртгал

Балансын эргэлтийн хөрөнгийн хамгийн чухал хэсэг нь мөнгөн

хөрөнгө, авлага, БМҮЗ юм. Энэ гурваас ихэвчлэн худалдан авсан БМҮЗ

харьцангуй их хэмжээтэй байдаг учир түүний үнэлгээ нь алдаагүй

эсэх нь төдий л мэдэгддэггүй. Гэлээ ч том хэмжээний алдаа гарвал

санхүүгийн байдал нийт ашгийн дүнд материаллаг алдаатай тайлан

гаргахад хүргэдэг. БМҮЗ-ийн үнэлгээг 20%-ийн алдаа гарлаа гэж

үзэхэд энэ нь санхүүгийн тайланд гарч буй шиг бэлэн мөнгөний бүхий

л гүйлгээнд нөлөөлнө.

Тийм учраас жилийн эцэст БМҮЗ-ийн тооллого болон үнэлгээнд голлон

анхаарах шаардлагатай. Жилийн эцсийн БМҮЗ-ийн үнэлгээ нь алдаа

гарвал энэ нь балансын эргэлтийн хөрөнгө, нийт хөрөнгө хувьцаа

эзэмшигчдийн өмчийн үзүүлэлтүүд алдаатай гарàхад хүрдэг. Энэхүү

алдаа нь цаашилбал орлогын тайланд тусгагдах нийт орлого

борлуулалтын нийт ашиг, ББӨ-т ч нөлөөлнө. Эцэст нь тухайн жилийн

эцсийн үлдэгдэл нь дараагийн оны эхний үлдэгдэлд ч нөлөөлдгийг

санаж байх нь чухал. Ийм учраас дараагийн жилийн орлогын тайлан ч

алдаатай гарна. Иймээс бараа мàтериалын цаг үеийн системийн давуу

болон сул талуудыг өөрийн байгууллагын онцлогт тохируулан авч

хэрэглэх нь эдгээр алдаанаас сэргийлэх ач холбогдолтой. Торхоор

худалдаа эрхэлдэг шатахуун түгээх газрууд энэ системийг хэрхэн үр

ашигтай хэрэглэж, шатахууны бүртгэлийг хялбархан хөтөлж болохыг

судлахыг зорилоо.

1.3 Бараа материалын цаг үеийн систем түүний онцлог

Бараа материалын бүртгэлд үндсэн хоёр арга хэрэглэдэг.

1. Байнгын систем 2. Цаг үеийн системийн арга юм.

Худалдаа үйлдвэрлэлийн томоохон компаниуд байнгын систем

хэрэглэдэг. Байнгын системийн үед бараа материалын туслах дэвтэр

хөтөлдөг бөгөөд худалдан авалттай холбоотой бүх гүйлгээг бараа

материал дансанд бүртгэдэг. Гэвч зарим жижиг байгууллагууд цаг

үеийн системийг ашигладаг. БМҮБЗ-ийн цаг үеийн системд худалдан

авсан барааг БМҮЗ-ийн дансны дебетэд бус худалдан авалт дансны

дебетэд бүртгэдэг. Барааг борлуулах үед борлуулалт дансанд бичилт

хийх бөгөөд Бараа материалын данснаас ББӨ дансруу бичилт

хийдэггүй. ББӨ материалын үлдэгдлийг жилийн эцэс хүртэл

тодорхойлох боломжгүй.

Бараа материалын цаг үеийн системд тайлант хугацааны эцэст

бараа бүтээгдэхүүн үнэ бүхий зүйлийн тооллого хийх ёстой. Энэ

тооллогоор тухайн тайлангийн хугацааны эцэс дэхь балансан дээр

байгаа бараа материалын дүн болон ББӨ-г тодорхойлж болно. Үүнийг

жишээгээр харуулъя.

Бараа материалын эхний үлдэгдэл.................................................. 2,000

нэмэх нь: Худалдан авалт ….............................................................40,000

Борлуулбал зохих бүтээгдэхүүний өртөг…….................….….......42,000

хасах нь: Бараа материалын эцсийн үлдэгдэл ……………............2,500

Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг…………...................................39,500

Дээрх жишээнээс үзэхэд бараа материалын эхний үлдэгдэл 2,000₮ байсан.

Тайлангийн хугацааны туршид нийт 40,000₮-ын өртөгтэй бараа, материалыг

нэмж худалдаж авсан бөгөөд түүн дээр эхний үлдэгдэлийг нэмсэн дүн болох

42,000₮ бол тухайн тайлант хугацаанд борлуулж чадах бүтээгдэхүүний өртөг

болно.

Үүнээс тайлант хугацааны эцэс дэх бараа материалын эцсийн үлдэгдэл 2,500-

ыг хасахад үлдэж байгаа 39,500₮ нь тйлант хугацаанд борлогдсон бараа,

материалын өртөг болно.

ББӨ-ийг тодорхойлоход 3 дүн хэрэгтэй. Үүнд:

1. Бараа, материалын эхний үлдэгдэл

2. Тайлант хугацааны турш дахь худалдан авалт

3. Бараа, материалын эцсийн үлдэгдэл

Òàéëàíò õóãàöààíû ýöýñò áàðàà ìàòåðèàëûí ýõíèé ¿ëäýãäëèéã õààæ,

ýöñèéí ¿ëäýãäëèéã “Áàðàà ìàòåðèàë” äàíñàíä á¿ðòãýæ ÁÁª-ã òîõèðóóëíà.

Áàðàà ìàòåðèàëûí òîîëëîãî õèéæ ºðòºã, çàõ çýýëèéí ¿íèéí àëü áàãààð íü

çàð÷ìûí äàãóó áàðàà ìàòåðèàëûí ýöñèéí ¿ëäýãäëèéã ¿íýëýõ øààðäëàãàòàé.

Öàã ¿åèéí ñèñòåìä áîðëóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã òîîöîîëîëò íü

òîõèðóóëàõ áè÷èëò áà õààëòûí áè÷èëòèéí õî¸óëàíãèéí øèíæèéã àãóóëäàã.

Áàðàà ìàòåðèàëûí òîõèðóóëãà áîëîí õààëòòàé õîëáîîòîé õýä õýäýí àðãà

áàéäàã. ¯¿íä:

1.Öàã ¿åèéí ñèñòåìèéí äàãóó áàðàà ìàòåðèàëûã òîõèðóóëàõ, õóäàëäàí

àâàëòòàé õîëáîãäñîí äàíñóóäûã õààõ, Áîðëóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòãèéã

òîîöîõ öóâðàë æóðíàëûí áè÷èëò¿¿ä õèéíý.

1.4 Цаг үеийн системийн үед бараа материалын бүртгэл хөтлөх

Цаг үеийн системд бараа материалын үлдэгдэл болон борлуулсан барааны

өртгийг дундаж өртөг, ЭАЭЗ аргыг ашиглан тооцох нь:

Дундаж өртөг: дундаж өртгийг тодорхойлохдоо жилийн турш дахь

борлуулахад бэлэн байгаа барааны өртгийн дүнг нийт тоо хэмжээнд хуваана.

Ийм маягаар нэгжийн өртгийг тооцвол 100₮ (30000/300ш) байна. Дундаж

өртгөөр эцсийн үлдэгдэл тооцвол 1200₮ (12ш*100) болох ба ББӨ нь 1800₮

(3000₮-1200₮) байх болно.

ФАЙФО: Энэ аргаар бол ýõýëæ авсанаа эхэлж борлуулна гэж үздэг.

Иймд үлдэгдэл бараа нь хамгийн сүүлчийн үнээр байх болно. Энэ маягаар

үлдэгдэл 12 төхөөрөмжийн үнийг тооцвол:

12 дугаар сарын 1-нд нэгж нь 130₮ авсан 5ш ……………………………….. 650

10 дугаар сарын 1-нд нэгж нь 120₮-ийн 5ш ………………………………….. 600

7 дугаар сарын 1-ний нэг нь 100₮ 2ш ………………………………………… 200

Үлдэгдэл 12ш-ийн ФАЙФО өртөг …………………………………………… 1450

ББӨ нь 550₮ (3000₮-1450₮) болно. Үүнээс үзвэл ФАЙФО аргын үед үлдэгдэл

нь хамгийн сүүлчийн үнээр, борлуулалт нь хамгийн эхний үнээр үнэлэгдэж

байна.

Энэ систем нь бараа материалыг зарлага болгосон тухай үедээ өртгийг

тооцдоггүй тайлант хугацааны эцэст тооллого хийж үлдэгдэл барааны өртөгт

үндэслэн Борлуулсан барааныхаа өртгийг тооцож бүртгэдэг систем юм.

Цаг үеийн системийн үед :

Худалдан авсан бараа материалаа дараахь байдлаар бүртгэнэ.

Дт: Худалдан авалт хххх

Кт: Өр төлбөр хххх

Худалдан авсан бараанаас чанарын шаардлага хангахгүйг нь буцаасан бол:

Дт: Өглөг хххх

Кт: Худалдан авалтын буцаалт хххх

Тээврийн зардлыг:

Дт: Тээврийн зардал хххх

Кт: Мөнгө/өглөг хххх

Тайлант хугацааны эцэст борлуулсан барааны өртгийг дараахь аргаар тооцож

бүртгэнэ.

ББӨ = Барааны эхний үлдэгдэл + Худалдан авалт - барааны эцсийн

үлдэгдэл

Дт: ББӨ хххх

Кт: Бараа хххх

Тайлант хугацааны дундуур бараа борлуулалтын орлогыг бүртгэнэ.

Дт: Авлага / Мөнгө хххх

Кт: Борлуулалтын орлого хххх

Борлуулсан бараанаас буцаж ирсэн үед:

Дт: Борлуулалтын буцаалт хххх

Кт: Авлага хххх

ЭАЭЗ аргыг цаг үеийн системийн үед ашиглан өртөг тооцохдоо эхэлж авсан

өртгөөсөө дараалуулан зарлагадсан бараа материалыг үнэлж гаргах бөгөөд

үлдэгдэл бараа материал нь хамгийн сүүлд авсан өртгөөрөө үлдэнэ.

Цаг үеийн системийн үед дундаж өртгийг тайлант хугацааны эцэст

тодорхойлон энэ дундаж өртгөөрөө борлуулсан болон үлдэгдэл бараа

материалаа үнэлнэ.Өөрөөр хэлбэл борлуулсан болон үлдэгдэл барааны

нэгжийн өртөг ижил байна гэсэн үг.

Байнгын системийн үед ЭАЭЗ, Дундаж өртгийн аргуудыг

ашиглан

бүртгэл хөтлөх нь:

Байнгын системийн үед бараа материалын худалдан авалт болон

борлуулалтыг гүйлгээ гарсан тухай бүрд нь бүртгэдэг. Байнгын системийн үед

бараа дансанд барааны хөдөлгөөнийг бүртгэнэ.

Бараа худалдан авсан үед:

Дт: Бараа хххх

Кт: Мөнгө / Өглөг хххх

Худалдан авсан бараанаас буцаалт гарвал:

Дт: Өглөг хххх

Кт: Бараа хххх

Тээврийн зардлыг:

Дт: Бараа хххх

Кт: Мөнгө/ өглөг хххх

Бараа борлуулсан үед:

Дт: ББӨ хххх

Кт: Бараа хххх

Дт: Мөнгө / Авлага хххх

Кт: Борлуулалтын орлого хххх

Борлуулсан бараанаас буцаж ирсэн үед буцаалтыг:

Дт: Борлуулалтын буцаалт хххх

Кт: Авлага хххх

Байнгын системийн үед өртгийн бүргэлийн карт ашиглана.

Эхэлж авснаа эхэлж зарлагадах арга / байнгын систем /

огноо

Худалдан авалт Зарцуулалт Үлдэгдэл

тооНэгжийн

өртөг

Нийт

өртөгтоо

Нэгжий

н өртөг

Нийт

өртөгтоо

Нэгжийн

өртөг

Нийт

өртөг

I/3 200 580 116.0

I/5 250 600 150.0 200

250

580

600

116.0

150.0

I/8 200

100

580

600

116.0

600.0 150600 90.0

I/12 200 615 123.0 150

200

600

615

90.0

123.0

I/18 150

100

600

615

90.0

61.5

100615

61.5

1.5 Бараа, материалын цаг үеийн ба байнгын системийг

харьцуулах нь

Энэ хоёр системийн эцсийн үр дүн нь тухайн жилийн санхүүгийн тайлан дээр

èæèë ä¿íòýé òóñãàãäàíà. Гэвч жилийн туршид бараа, материалын байнгын

систем нь цаг үеийн системд байдаггүй чухал мэдээллүүдийг хуримтлуулсан

байдаг.

Байнгын систем нь бараа, материалын үлдэгдэл болон тайлаíгийн хугацаанд

ББӨ-ийн талаар хамгийн сүүлийн үеийн мэдээллээр хангаж байдаг. Өөрөөр

хэлбэл компани нь дансдын бичилтээс үндэслэн сарын болон улирлын тайлан

шууд гаргаж болно. Харин цаг үеийн системийн үед тухайн үеийн бараа

материалын үлдэгдэл болон тайлант хугацаанд борлуулсан бүтээгдэхүүний

өртгийг жилийн эцсийн тооллого хийхээс нааш мэдэх боломжгүй байдаг. Хэрэв

тайлангийн хугацааны дундуур санхүүгийн тайлан бэлтгэх шаардлага гарвал

үнийг урьдчилан тооцоолîхоос өөр аргагүй болдог. Мөн байнгын системд бараа,

материалын туслах нь бүтээгдэхүүний төрөл болгоноор түүний өртөг, тоо

хэмжээ, нэгжийн худалдан авсан үнэ болон борлуулалт, тухайн үеийн үлдэгдэл

зэргийг тусгасан байдаг. Харин цаг үеийн системийн үед бараа, материалын

туслах хэрэглэдэггүй.

Хэрэв байнгын систем нь маш олон чухал мэдээллүүдийг хуримтлуулдаг юм бол

яагаад зарим компаниуд цаг үеийн системийг хэрэглэдэг вэ? Цаг үеийн систем

нь нэг давуу талтай. Энэ нь борлуулалттай холбоотой ажил гүйлгээ болгоны

дараа ББӨ-ийг тооцдоггүй явдал юм. Ихэвчлэн, электрон касс гарахаас өмнө

маш олон нэр төрлийн бүтээгдэхүүн борлуулдаг, сонголт хийхэд бэрхшээлтэй

газруудад цаг үеийí сиñтем хэрэглэдэг. Гэтэл жишээ нь: Их дэлгүүр мэтийн

байгууллагууд нэг цагийн дотор магадгүй 5,000-10,000 нэр төрлийн бараа

бүтээгдэхүүн борлуулдаг. Тиймээс борлуулсан бүтээгдэхүүн бүрийн өртгийг нэг

бүрчлэн тогтоох боломжгүй байдаг. Гэхдээ сүүлийн үед дэлгүүр

ñóïåðìàðêåòóóä óàã ¿åèéí системийг их хэрэглэж байна.

1.6 Бараа материалын цаг үеийн системд хэрэглэгддэг хаалтын

бичилтүүд болон орлогын тайлан

Хаалтын бичилтүүд

Бараа материалын байнгын системд борлуулсан барааны өртгийн дансыг

компанийн зардлын дансны хамт хаана. Иймээс хаалтын зөвхөн дөрвөн бичилт

хийсэн байхыг шаардана. Үүнд: (1) орлогын дансанд (2) зардлын дансанд

(Борлуулсан барааны өртгийн дансыг оруулаад) болон орлогын сөрөг

тохируулга дансанд (борлуулалтаас буцсан ба хорогдсон, борлуулалтын

хөнгºлөлтийн данс) (3) орлогын нэгдсэн данс (4) ноогдол ашгийн данс багтана.

Бараа материалын цаг үеийн бүртгэлийн дагуу борлуулсан

бүтээгдэхүүний өртөг тооцоололт нь тохируулах бичилт ба хаалтын бичилтийн

хоёулангийнх нь шинж чанарыг агуулдаг. Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртгийг

бүртгэх холбогдох дансуудыг хаах бичилтүүдийг бэлтгэх дараах арга замууд

байдаг.

1-р арга: Бараа материалыг тохируулах худалдан авалттай холбогдсон

дансуудыг хаах, борлууëсан бүтээгдэхүүний өртгийг тодорхойлох дараах

бичилтүүдээс бүрдэнэ.

Тохируулах бичилтүүд

Дт: Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг ххх

Кт: Бараа материал / эхний үлдэгдэл / ххх

/ Эхний үлдэгдлийг борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөгт шилжүүлэх /

Дт: Бараа материал / эцсийн үлдэгдэл / ххх

Кт: Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг ххх

/ Бараа материалын эцсийн үлдэгдлийг бүртгэх /

Хаалтын бичилтүүд

Дт: Худалдан авалтын хөнгөлөлт ххх

Дт: Худалдан авалтын үнийн бууралт ххх

Дт: Худалдан авалтын буцаалт ххх

Дт: Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг ххх

Кт: Худалдан авалт ххх

Кт: Дотогш тээврийн зардал ххх

/ Цэвэр худалдан авалтыг борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөгт шилжүүлэх /

Бараа материалын дансыг тохируулсан эхний хоёр бичилтийг ерөнхийдөө

тохируулах бичилт гэж үздэг бол цэвэр худалдан авалтыг борлуулсан

бүтээгдэхүүний өртөгт шилжүүлэх гуравдахь бичилтийг хаалтын бичилт гэж

ойлгоно. Зөвхөн борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг данс нь хаагдахаар үлдэх

юм.

2-р арга: Бараа материалын цаг үеийн системийн дагуу бараа материалын

дансдыг борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг дансанд шилжүүлэх хаалтын

бичилтүүдийг бэлтгэдэг.

Хаалтын бичилт

Дт: Бараа материал / эцсийн үлдэгдэл / ххх

Дт: Худалдан авалтын хөнгөлөлт ххх

Дт: Худалдан авалтын үнийн бууралт ххх

Дт: Худалдан авалтын буцаалт ххх

Дт: Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг ххх

Кт: Бараа материал / эхний үлдэгдэл / ххх

Кт: Худалдан авалт ххх

Кт: Дотогш тээврийн зардал ххх

/Бараа материалын эхний үлдэгдэл ба цэвэр худалдан авалтыг борлуулсан

барааны өртөгт шилжүүлэх болон эцсийн үлдэгдлийг бүртгэх /

Дээрх хоёр аргыг алиныг íü хэрэглэснээс үл хамааран борлуулсан

бүтээгдэхүүний өртөг дансны дүн ижил байна. Борлуулсан барааны өртөг

дансыг ОЗНДансанд хаана.

Цаг үеийн системийн үед орлогын тайлан нь дараах загвартай байна.

Орлогын тайлан

2010-оны 10 сарын 31-нээр

Орлого

Борлуулалт..................................................................................................

617000

Хасах: Борлуулалтаас буцсан ба хорогдсон ......................... 12000

Борлуулалтын хөнгөлөлт .....................................................5000

17000

Цэвэр

борлуулалт .................................................................................................

600000

Борлуулсан барааны өртөг:

Бараа материалын эхний үлдэгдэл..................................................

30000

Худалдан авалт .................................................................

377000

Хасах: Худалдан авснаас буцсан ба хорогдсон 10000

Цэвэр худалдан авалт ......................................................

367000

Нэмэх: Тээвэрлэж ирсэн зардал 3000

Худалдан авахтай холбогдсон нийт зардал ................................

370000

Борлуулахад бэлэн байгаа барааны өртөг ...................................

400000

Хасах: Бараа материалын эцсийн үлдэгдэл ...................................40000

Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг .............................................

360000

Борлуулалтын нийт

ашиг .................................................................................... 240000

Үндсэн үйл ажиллагааны зардал:

Борлуулалтын зардал:

Борлуулалтын ажилтаны зардал ..........................

74000

Зар сурталчилгаа .............................................. 29000

Хүргэх үйлчилгээ ....................................................

8000

Элэгдэл ....................................................................

6000

Борлуулалтын нийт зардал........................................

117000

Ерөнхий ба удирдлагын зардал:

Захиргааны ажилтаны зардал ............................................. 57000

Ашиглалтын зардал ............................................................... 2000

Элэгдэл ....................................................................................

2000

Ерөнхий ба удирдлагын зардлын дүн .....................................

61000

Үндсэн үйл ажиллагааны нийт зардал ............................................................

178000

Үндсэн үйл ажиллагааны ашиг .........................................................................

62000

Үндсэн үйл ажиллагааны бус зардал:

Худалдан авалтын хөнгºлөлтийн алдагдал ........................... 1000

Орлогын албан татварын зардал .............................................

9000 10000

Цэвэр

ашиг .............................................................................................................

52000

2.1 Цаг үеийн системийн үеийн бүртгэлийн талаар

“Магнай Трейд ”ХХК-д хийсэн судалгаа

“Магнай трейд “ ХХК –ийн 10 сарын 1-ний байдлаарх нефть бүтээгдэхүүний

үлдэгдэл ба 10-р сард гарсан ажил гүйлгээний мэдээлэлд үндэслэн цаг үеийн

системийн бүртгэлийг хэрхэн хөтөлж байгаа талаар хийсэн судалгаа.

10-р сарын 1-нд АИ – 80 1326 л х

962 = 1275612

АИ -- 93 2240 л х

1120 = 2508800

Дизель түлш 1960 л х

1300 = 2548000

6332412

10-р сарын татан авалтууд :

10-р сарын 16 АИ – 80 4000 л х

965 = 3860000

10-р сарын 16 АИ -- 93 5000 л х

1118 = 5590000

9450000

байсан ба дараах бичилтүүдийг хийнэ. Сарын дундуур өдөр бүрийн шатахууны

борлуулалтын орлогыг бэлнээр хүлээн авч борлуулалтын орлого Кт, касс Дт

бичилт хийсэн бөгөөд ББӨ-ийг 10-р сарын 30-нд тооллого хийж тодорхойлжээ.

10-р сарын 30 –нд тооллого хийхэд:

АИ – 80 4265 л

АИ -- 93 6126 л

Дизель түлш 1540 л шатахуун тус тус

байсан.

Борлуулсан шатахууны биет хэмжээг 1326+4000-4265 =1061 л

2240+5000-6126= 1114 л

1960-1540 = 420 л

гэж тодорхойлсон бөгөөд борлуулсан шатахууны өртөг яг хэдэн төгрөг байхыг

дундаж өртгийн аргаар тооцжээ.

А – 80 : Дундаж өртөг = 1275612 + 3860000 / 1326 + 4000

= 964

АИ -- 93 : Дундаж өртөг = 2508800 + 5590000 / 2240 + 5000

= 1119

Дизель түлш : Дундаж өртөг = 2548000 / 1960 = 1300

А-80 1061 х 964 = 1022804

АИ-93 1114 х 1119 = 1246566

ДТүлш 420 х 1300 = 546000

2815370

ББӨртөг нийт 4817212 төгрөгийг дараахь дансанд тусгана.

Дт: ББӨ 2815370

Кт: Бараа ( шатахуун ) 2815370

Бараа материалын үлдэгдлийн өртөг :

АИ – 80 4265 х 964 = 4111460

АИ -- 93 6126 х 1119 = 6854984

Дизель түлш 1540 х 1300 = 2002000

тус тус байсан ба нийт 12967044 төгрөгийн өртөгтэй байв.

Мөн дарааахь аргаар өртөг тооцож болно.

ББӨ=БМС1 + Худалдан авалт - БМС2 = 6332414 + 9450000 –

12967044 = 2815370

2.2 “Бараа материалын цаг үеийн систем”

сэдвээр бичсэн курсын ажлын дүгнэлт

Бараа материалын байнгын сиñтемээр бүртгэл хөтөлдөг тохиолдолд

худалдан авалт ба зарлагыг шууд бараа материалын дансанд бүртгэдэг.

Иймээс бараа материал дансны үлдэгдэл нь бараа материалын эцсийн

үлдэгдлийн дүнг илэрхийлэх бөгөөд тохируулах бичилт шаардлагагүй. Худалдан

авалтыг шууд бараа материал дансанд дебетлэдэг учраас худалдан авалт

дансыг ашигладаггүй. Харин бараа материалын зарлагыг хуримтлуулахын тулд

борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг дансыг ашиглана. Бараа материалын цаг

үеийн системээр бүртгэл хөтөлдөг тохиолдолд худалдан авалт дансыг ашиглах

ба тухайн хугацаанд áараа материал данс өөрчлөгдөхгүй. Бараа материал данс

нь тухайн хугацааны туршид бараа материалын эхний үлдэгдлийг илэрхийлнэ.

Тайлант хугацааны эцэст бараа материалын эхний үлдэгдлийг хааж эцсийн

үлдэгдлийг бүртгэснээр бараа материал данс тохируулагдах ёстой. Тухайн

зүйлсийн биет тооллого хийж, тэдгээрийг өртөг ба зах зээлийн аль багаар

үнэлснээр бараа материалын эцсийн үлдэгдлийг тодорхойлдог. Иймээс цаг

үеийн системийн дагуу бараа материалын эхний үлдэгдэл дээр худалдан

аваалтыг нэмж, эцсийн үлдэгдлийг хассанаар борлуулсан бүтээгдэхүүний

өртгийг тодорхойлдог.

Бараа материалын байнгын системтэй харьцуулахад цаг үеийн системийн

нэг давуу тал нь борлуулалтын ажил гүйлгээ тус бүрээр борлуулсан

бүтээгдэхүүний өртгийг тодорхойлж дансны бичилтийг бүртгэлд тусгахыг

шаарддаггүй явдал юм. Үүний улмаас бараа материалын иж бүрэн тооллого

явуулахаас нааш бэлэн байгаа барааны тоо хэмжээ, борлуулсан барааны

өртгийг нягтлан бодох бүртгэлд тусгадаггүй. Бараа материалын иж бүрэн

тооллого хийх нь зардал ихтэй, хялбар бус ажил юм. Ийм учраас бараа

материалын тооллогыг жилийн эцэст л зөвхөн явуулдаг байна. Гэвч бараа

материалын цаг үеийн систем нь сар, улирлын санхүүгийн тайланг бус жилийн

санхүүгийн тайланг бэлтгэхэд илүү тохиромжтой. Бараа материалын цаг үеийн

системийн нэг дутагдалтай тал нь бараа материалын туслах дэвтэр хөтлөх

боломжгүй явдал юм. Бараа материалын туслахад тухайн тайлангийн хугацаанд

борлуулсан бараа, худалдахад бэлэн баéгаа барааны өртөг болон тоо хэмжээг

нэр төрлөөр нь харуулдаг байна. Энэ мэдээлэл

нь удирдлагын зүãээс маркетингийн стратеги боловсруулах болон ямар барааг

хэр зэрэг хэмжээгээр худалдан авах, хэзээ худалдан авах захиалга өгөх

шийдвэр гаргахад ач холбогдолтой бөгөөд үүнийг цаг үеийн системээс авах

боломжгүй юм.

Бараа материалын хөдөлгөөнийг чадварлаг удирдах болон улирлын

тайлан мэдээг гаргах шаардлагад нийцүүлэх үүднээс, улсын өмчийн бүх

үйлдвэр, аж ахуйн газрууд бараа материалын байнгын систем хэрэглэдэг байна.

Òүүнчлэн борлуулалтын мэдээллийн сүлжээ эсвэл бараа материалын

компьютержсэн системтэй бүх бизнес нь бараа материалын байнгын системийн

хэрэглэхийг эрмэлздэг байна. Гэхдээ бараа материалын цаг үеийн систем нь

байнгын системээсээ цөөн тооны журнал тайлан хөтлөхийг шаарддаг учраас гар

ажиллагаатай жижиг бизнесийн нягтлан бодох бүртгэлд хэрэглэхэд илүү

тохиромжтой гэж үздэг.

Бизнес эрхэлж байгаа тухайн нэгжийн эзэн нягтлан бодох бүртгэлийн

тайлан журналаа өөрөө хөтөлдөг эсвэл мэргэжлийн нягтлан бодогч долоо хоног

юмуу сардаа л нэг ирж бизнес ажиллагаатай нь танилцдаг бол бараа

материалын цаг үеийн системийг зөвхөн практик шаардлагын үүднээс

хэрэглэдэг байна.

Өндөр үнэтэй, харьцангуй цөөн тооны бараа худалддаг, НББ-ийн систем

нь гар ажиллагаатай бизнесийн хувьд бараа материалын байнгын системийг

хэрэглэж болох юм.

Ном зүй

1.Donald E.Kieso “ Дунд шатны нягтлан бодох бүртгэл ” /2000

он/

2.Роберт Ф.Мейгс, Волтер Б.Мейгс “Санхүүгийн бүртгэл “ /1996 он/

3.À.Саранчимэг, Ï.Жавзмаа “Санхүүгийн бүртгэл” /2004

он/

4. Монголын Мэргэшсэн нягтлан бодогчдын

Институт “Сургалтын материал”

/2008 оí/

5.Монгол улсын нягтлан бодох бүртгэлийн хууль /2002 он/

6.Санхүү нягтлан бодох бүртгэлийн холбогдолтой

Хууль тогтоомжийн эмхэтгэл /2003 он/

7.Í.Ñàìäàíæàìö “Ñàíõ¿¿ãèéí á¿ðòãýë” /2008

îí/

8.À.Ñàðàí÷èìýã, À.Îäãýðýë “Äóíä øàòíû íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë” /2006 îí/

9.À.Åðêåø, Î.Í¿ðæèãìàà ”Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë” /2008

îí/