Нягтлан бодох бүртгэлийн данс,

давхар бичилтийн систем.

Агуулга Дансны тухай түүний мөн чанар

ангилал, кодчилолын тухай. Дансны дебет кредитийн тухай. Журналын тухай.

Данс түүний мөн чанар ангилал Аж ахуй нэгж байгууллагад тайлант

хугацааны турш хэдэн арав зуун ажил гүйлгээ гарч болно. Эдгээр ажил гүйлгээ нь хөрөнгө өр төлбөр эзний өмчийг өөрчилж байдаг. Энэ өөрчлөлтийг бүртгэлд тусгахын тулд дансыг ашигладаг. Данс гэдэг нь ажил гүйлгээ бүрийг санхүүгийн тайлангийн элемент болох хөрөнгө, өр төлбөр, эзний өмч орлого зардал бүрээр хуримтлуулан бүртгэх нэгтгэн дүгнэхэд ашигладаг бүртгэлийн хэрэгсэл юм.

Дансыг ерөнхийд нь :› Тогтмол буюу балансын данс› Түр буюу орлого зардлын данс › Холимог данс гэж ангилдаг.

Тогтмол данс: балансад байх үзүүлэлтүүдийн дансууд хамарагддаг. Тайлангийн эцэст үлдэгдлээрээ балансад тусгагддаг. Хөрөнгийн дансанд мөнгөн хөрөнгө авлага, бараа материал, машин г.м өр төлбөрийн дансанд өглөг, цалингийн өглөг, УОО г.м эзний өмчийн дансанд энгийн хувьцаа, ДЭХ, хуримтлагдсан ашиг г.м

Түр данс: орлого үр дүнтэй холбоотой бүх л дансууд орно тайлангийн хугацааны эцэст хаагдаж үр дүнг тодорхойлно. Үүнд:

Орлогын дансанд: борлуулалтын орлого үйл ажиллагааны орлого хүүгийн орлого, түрээсийн орлого г.м

Зардлын дансанд: цалингийн зардал, худалдан авалт г.м Холимог данс: түр болон холимтг дансны аль алинийх нь

шинж чанарыг агуулсан дансыг хэлнэ. Жишээ нь: урьдчилж орсон орлого, УГЗ г.м 20,000 төгрөгний дааьгал төлсөн гэвэл энэ нь балансын ба орлогын тайлангийн аль альнийх нь шинж чанарыг агуулсан гэсэн үг юм.

Данс нь тодорхой нэртэй , дебет кредит гэсэн 2 талтай дансыг Т үсгээр тодорхойлбол

: Дебет талд бичилт хийгдсэнийг дебетлэгдсэн

данс, кредит талд бичлт хийгдсэнийг кредитлэгдсэн данс гэнэ. Данс тус бүрийг аль

талдаа үлдэгдэлтэй болохыг нягтлан бодох бүртгэлийн тэнцвэрийг үндэслэн тодорхойлно. Хөрөнгийн дансууд Дт талдаа үлдэгдэлтэй байна харин өр төлбөр ба эзний өмчийн дансууд нь Кд талдаа үлдэгдэлтэй байна.

Хөрөнгө = Өр төлбөр + эзний өмч

Өмнөх тайлангийн үеийн эцсийн үлдэгдэл нь дараагийн тайлангийн үеийн эхний үлдэгдэл байна. Харин орлогын дансууд нь Кт талдаа өсч Дт талдаа буурна. зардлын дансууд нь Дт талдаа өсч Кт талдаа буурна. Орлого зардлын дансууд нь тайлант хугацааны эхэн ба эцэст үлдэгдэлгүй байдаг. Тайлангийн хугацааны эцэст орлого зардлыг ОЗНД-д хааж зөрүүгээр нь ашиг алдагдлаа тодорхойлно.

Хөрөнгийн дансны эцсийн үлдэгдэлийг тодорхойлохдоо:

С2 = С1 + ДтГ – КтГ Эзний өмч ба өр төлбөрийн эцсийн

үлдэгдлийг тодорхойлохдоо: С2 = С1 + КтГ - ДтГ 

Данс давхар бичилтийн тухай. Мөн ажил гүйлгээг дансанд тусгахад энгийн болон

давхар бичилтийн систем ашиглана. Давхар бичилт гэдэг нь нэг ажил гүйлгээг дор хаяж 2 дансанд нэг ижил дүнгээр тусгах ёстой нэг дансны дт дүн нөгөө дансны кредит дүнтэй тохирч байхыг хэлнэ. Үүнээс үүдэн дансны харилцаа бий болно. Дансны харилцаа гэдэг нь дансуудын хооронд үүсч байгаа холбоог хэлнэ. Дансны энгийн болон нийлмэл харилцаа байна. Энгийн харилцаа нь зөвхөн 2 дансны хооронд нэг дансны дт талтай нөгөө дансны кт тал харилцсан байх. Нийлмэл харилцаа гэдэг нь 3 ба түүнээс дээш дансуудын хооронд үүссэн харилцаа.

Нэг дансны кт тал хэд хэдэн дансны дт тэй харилцсан гэх мэт. Жишээ нь: 220,000 төгрөгний тоног төхөөрөмж худалдан авсан 100,000 –ийг нь бэлнээр төлж үлдсэнийг нь дараа төлөхөөр тохирсон гэвэл дансны бичилт нь:

Тоног төхөөрөмж – 220,000 Касс – 100,000 Өглөг – 120,000

Жишээ нь: 2009 оны 1-р сарын ажил гүйлгээ

01,01 Эзэн 2000,000 төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийсэн.

01,02 Түрээсийн зардал 40.000 төгрөг төлсөн.

01,03 720,000 төгрөгөөр тоног төхөөрөмж худалдан авсан,

01,04 250,000 төгрөгний хэвлэх машиныг 150,000 төгрөгийг нь зээлээр үлдсэнийг нь бэлнээр төлсөн.

 

Дансны кодчилолын тухай. Аж ахуй нэгж байгууллагууд нь нягтлан

бодох бүртгэлдээ дансны жигсаалтыг гаргаж түүнийгээ дугаарладаг. Энэ дугаарыг дансны код гэж нэрлэнэ. Энэ нь тухайн байгууллагын шинж чанар хүрээнээс хамаарч 4,6,8 түүнээс дээш кодтой байна. Кодын дугаар бүр тодорхой утга санааг илэрхийлсэн байна. Үндсэн код, дэд код гэж байна. Үндсэн кодыг Сангийн яамнаас боловсруулж баталж мөрдөнө. Дэд кодыг удирдлага шийдвэрлэн баталдаг. Жишээ нь:

10-Касс дахь мөнгө 11- Харилцах дахь мөнгө 12- Авлага 13-Урьдчилж гарсан зардал 14-ТЭМ 15-Бараа материал 20-Биет үндсэн хөрөнгө 21-Биет бус үндсэн хөрөнгө 31-өглөг 32-УОО 41-эзний өмч 51- Борлуулалтын орлого 70- Үйл ажиллагааны зардал гэх мэт. 1001- төгрөг 1002- Долларын код 1003-өөр

ямар нэг валют гэх мэт 10010101- гэсэн бол Төгрөгийн касс 1-р салбар 1-р нярав Оюун

гэх мэт.

Журналын тухай ойлголт Ажил гүйлгээг анхан шатны

баримтанд тусгасаны дараагаар Т дансанд тусгадаг харин практикт бизнесийн байгууллагын хувьд олон тооны ажил гүйлгээ ихээр гардаг тул журналд бүртгэдэг байна. Журнал гэдэг нь ажил гүйлгээг гарсан тухай бүрт нь цаг хугацаагаар нь дэс дараалуулан бүртгэдэг нягтлан бодох бүртгэлийн маягт юм.

Журнал нь ажил гүйлгээг бүртгэх үед гарч болох алдааг багасгах бүртгэлийг эмх цэгцтэй болгодог, Журнал гэдэг нь “ өдөр дутмын бүртгэл ” гэсэн утгатай латин гаралтай үг юм. Журналыг ерөнхий ба тусгай журнал гэж ангилна. Ерөнхий журналыг анхан шатны баримт болон дэлгэрэнгүй бүртгэлийг үндэслэн хөтөлнө. Энэ журналд бүх ажил гүйлгээг бүртгэх үндсэн гол журнал юм.

Ажил гүйлгээг ганц ерөнхий журналд бүртгэхээс гадна. Аж ахуй нэгж байгууллагад олон тооны ижил төстэй гүйлгээ их гарах тул бүртгэлийн ажлыг хөнгөвчлөх зорилгоор тусгай журналуудыг хөтөлнө.

Ийм тусгай журналд: Борлуулалтын журнал / Аж ахуй нэгж байгууллага нь зээлээр

борлуулсан бараа бүтээгдэхүүн болон гадагш гүйцэтгэсэн ажил үйлчилгээний орлогыг энэ журналд бүртгэнэ. Харин мөнгөөр хийсэн борлуултын журналд бүртгэнэ. Нэхэмжлэх, бараа материалын зарлагын баримтыг үндэслэнэ.

Мөнгөн хөрөнгийн журнал / Аж ахуй нэгж байгууллага нь мөнгөн хөрөнгийн орлого зарлагын гүйлгээг бүртгэхэд ашиглана, банкны харилцах дансны хуулга, зассын тайлан түүнд хавсаргасан баримтуудыг үндэслэн хөтөлнө. Мөн мөнгөн орлошын журнал, мөнгөн зарлагын журнал гэж ангилна.

Худалдан авалтын журнал / энэ журналд зээлээр хийсэн худалдан авсан зүйлийн холбогдох баримтыг үндэслэн хөтөлнө. /

Бараа материалын журнал / Аж ахуй нэгж байгууллага нь бараа материалын орлого зарлагын гүйлгээг бүртгэхэд хөтөлнө / бэлэн мөнгөөр бараа худалдан авбал мөнгөн зарлагын журнал хөтөлнө./

Журналд дараах мэдээллийг агуулна.

Ажил гүйлгээ гарсан огноо Дебетлэгдсэн ба кредитлэгдсэн

дансны нэр мөнгөн дүн Ажил гүйлгээний утга Дансны дугаар

Өмнөх жишээгээ ашиглан журнал хийе : 2009 оны 1-р сарын ажил гүйлгээ

01,01 Эзэн 2000,000 төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийсэн.

01,02 Түрээсийн зардал 40.000 төгрөг төлсөн. 01,03 720,000 төгрөгөөр тоног төхөөрөмж

худалдан авсан, 01,04 250,000 төгрөгний хэвлэх машиныг

150,000 төгрөгийг нь зээлээр үлдсэнийг нь бэлнээр төлсөн.

 

Он

сар

Дугаар Гүйлгээний утга Дебет Кредит

01.01 Эхний үлдэгдэл

01.01 01 Мөнгө хөрөнгө

Эзний өмч

/Эзэн хөрөнгө оруулалт хийсэн/

2000,0002000,000

01.02 02 Түрээсийн зардал

Мөнгөн хөрөнгө

/Түрээсийн төлбөр төлөв. /

40,00040,000

01,03 03 Тоног төхөөрөмж

Мөнгөн хөрөнгө

/ Т/Төхөөрөмж худалдан авсан/

720,000720,000

01,04 04 Хэвлэх машин

Мөнгөн хөрөнгө

Өглөг

/ хэвлэх машин худалдан авсан/

250,000100,000

150,000

Бодлого 1 “Б” Компани Баланс 2010. 12.31 Хөрөнгө Эх үүсвэр Мөнгөн хөрөнгө 100,000 Өглөг 10,000 Авлага 7,000 Банкны зээл 50,000 Бараа материал 33,000 Эздийн өмч 280,000 Үндсэн хөрөнгө 250,000 Хуримтлагдсан ашиг 50,000 Нийт хөрөнгө 390,000 Нийт эх үүсвэр 390,000 01-р сард гарсан ажил гүйлгээ 01.01 180,000 төгрөгний үндсэн хөрөнгө худалдаж авсан 80,000 төгрөгийг нь бэлнээр төлж

үлдсэнд нь өрийн бичиг үйлдсэн. 01.04 20,000 төгрөгний материал зээлээр худалдан авсан. 01.10 5,000 төгрөгний авлагаа нэхэмжилж авсан 01. 17 Арилжааны банкнаас 120,000 төгрөгний зээл авсан. 01.25 10,000 төгрөгний өрөө төлсөн. 01.28 50,000төгрөгний үндсэн хөрөнгийг өртгөөр нь худалдсан 30,000 төгрөгийг нь бэлнээр

хүлээн авч 20,000 төгрөгийг нь дараа авахаар тохирсон. Хийх зүйл: Ажил гүйлгээг Т дансанд тусга. Т данснаас журнал хөтөл. 01.01-ний балансыг бэлтгэ.

“Б” Компани Баланс 2009.11.30 Хөрөнгө Эх үүсвэр Мөнгөн хөрөнгө 100,000 Өглөг 10,000 Авлага 7,000 Банкны зээл 50,000 Материал 33,000 Эздийн өмч 280,000 Үндсэн хөрөнгө 250,000 Хуримтлагдосан ашиг 5,000 Нийт хөрөнгө 390,000 Нийт эх үүсвэр 390,000 12-р сард гарсан ажил гүйлгээ 12.01 180,000 төгрөгний үндсэн хөрөнгө худалдан авсан. 80,000 төгрөгийг бэлнээр төлж

үлдсэнийг нь дараа өгөхөөр тохирсон. 12.02 20,000 төгрөгний бараа материал зээлээр худалдан авсан. 12.03 5,000 төгрөгний авлагаа нэхэмжилж авсан. 12.04 арилжааны банкнаас зээл авсан. 12.05 10,000 төгрөгний өрөө төлсөн. 12.06 50,000 төгрөгний үндсэн хөрөнгийг худалдсан. 30.000 төгрөгийг бэлнээр хүлээн авч

үлдсэнийг нь 30 хоногийн дотор авахаар тохиролцсон. Хийх зүйл: Ажил гүйлгээг Т дансанд тусган харуул. Ажил гүйлгээг журналд тусгах. 12.31 –рх баланс бэлтгэ.