Quản trị trong thời khủng hoảng - sachvui.com · thay đổi, cùng với sự thay...

MụcLụcQUẢNTRỊTRONGTHỜIKHỦNGHOẢNG

VỮNGMẠNHHƠNSAUKHỦNGHOẢNG

I.QUẢNLÝNHỮNGVẤNĐỀCƠBẢN

II.QUẢNLÝCHOTƯƠNGLAI

III.QUẢNLÝSỰTHAYĐỔILỚN:CƠCẤUDÂNCƯMỚIVÀĐỘNGLỰCDÂNCƯMỚI

IV.QUẢNTRỊTRONGNHỮNGMÔITRƯỜNGKHỦNGHOẢNG

KẾTLUẬN

PeterDrucker

QUẢNTRỊTRONGTHỜIKHỦNGHOẢNGEBUSINESS&ECOMMERCE

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

VỮNGMẠNHHƠNSAUKHỦNGHOẢNGTrong thờikỳkhủnghoảng,bấtkỳdoanhnghiệp, tổchứcnào,dù lớnhaynhỏ,cũnggặpphảikhókhăn, bởi những biến động sẽ tác động ít nhiều đến sự tồn tại, hoạt động và phát triển của doanhnghiệp,tổchứcđó.Vừagiảiquyết,đốiphóvớinhữngbiếnđộngtrongthờikỳkhủnghoảngvừaphảitìmkiếmcáccơhộitrongđólàyêucầuđặtrakhiếntấtcảcácdoanhnghiệpvàtổchứcphảiđauđầu.

Thôngthường,lãnhđạocácdoanhnghiệpvẫnlàviệclàmđầykhókhăn,thìgiờđây,chèoláicảtổchức trong thờikỳkhủnghoảngcòngian truânhơnnữa.Những tổchứckhôngvượtquađượcgiaiđoạnnày, tấtphảiđổvỡ,dẫnđếnvôsốnhữngvấnđềnangiảivềtàichínhcũngnhưnhânsự.Cònnhữngtổchứcduytrìtiếptụcsaunhữngbiếnđộnghẳnsẽtrưởngthànhhơn,vữngmạnhhơn,vàtựtrangbị chomìnhnhữngkinhnghiệmxươngmáuđểvậndụng trongnhữnggiaiđoạn saunày.Vànhữngtổchứctậndụngđượcthờicơkhủnghoảngđểmạnhmẽhơnchắcchắnsẽtrởthànhnhữngtổchứcxuấtsắc.Điềunàyđòihỏitầmnhìn,quyếttâmvàcảsựhysinhcủacácnhàlãnhđạo.

Khiđứngtrướcnhữngbiếnđộngcủakhủnghoảng,cáctổchứcthườnghaytiếnhànhcácgiảipháptìnhthếnhưcắtgiảmchiphíquảnlý,siếtchặtnguồnvốn,giảmtrừnhânsự…nhằmduytrìhoạtđộngtốithiểuchotổchức.Nhưngnhữnggiảipháptrêncóthậtsựhiệuquảkhông,hayđóchỉlànhữnggiảiphápnhấtthời,chỉgiúpdoanhnghiệpcầmcựchứkhônghềpháttriển?Vàcácnhàquảnlýcầnlàmgìđểtránhđượccáchệquảcủakhủnghoảngnhưmấtkiểmsoátdòngtiền,màvẫnduytrìnhữngchiếnlượcquảnlýhiệuquả?

TrongcuốnsáchkinhđiểnQuảntrịtrongthờikhủnghoảngcủaPeterDrucker–ngườivẫnđượccoilàchađẻcủangànhquảntrịhiệnđại–đãđưaracáinhìnsâusắcvàphântíchcặnkẽvềnhữngvấnđềcủacácnhàquảnlýtrướcnhữngbiếnđộngcủanềnkinhtếởcảtrongvàngoàinước.Ôngđãchỉrarằng,thờikỳkhủnghoảngđươngnhiênđánglongạivànguyhiểm,nhưngđồngthờicũnglàcơhộituyệtvờichonhữngaihiểurõnó,chấpnhậnvàkhaithácnó.Chúngtahẳnđềuđãbắtgặpquanđiểmnàytrongnhữnggiaiđoạnkhókhăncủanềnkinhtế,đólàcâu“cửamiệng”củanhữngnhàquảnlýcanđảm,dámđươngđầuvớithửthách,rằng“trongnguycócơ”.Vàtrênthựctế,điềunàyđãđượcminhchứngbằngnhữngdoanhnghiệpvữngmạnhhơnsaukhủnghoảng,chứkhôngchỉlàlýthuyếtxavời.

Bêncạnhđó,PeterDruckerđưararấtnhiềukháiniệmmớimẻtrongvấnđềquản lý,như“quảnlýtheomụctiêu”,“quảnlýchotươnglai”,cũngnhưcácgiảiphápchovấnđềnhânsự,quảnlýhiệuquảnguồnlựctríóc, làmchonguồnvốnvànguồnlựcthíchứngvới lạmphát.Ôngcònđưaracácgiảiphápnhằmloạibỏnhữnghoạtđộng,cácbộphậncũngnhưdanhmụcsảnphẩmkhôngcònhiệuquảvàcónguycơảnhhưởngđếntươnglaicủadoanhnghiệp.

NgườiđọcquenthuộcvớiPeterDruckerhẳnkhôngquênôngluônlàmộtnhàchiếnlượcđạitài.Bấtcứtácphẩmnàocủaôngcũngkhôngchỉdừnglạiởnhữnggiảipháp,màPeterDruckerluônđemđếnchongườiđọccáinhìntổngquan,nhữngnguyênnhânsâuxacủatìnhtrạnghiệntại,vàtừđó,cácgiải

phápkhôngchỉmangtínhthờiđiểmmàcònmangtínhchiếnlược,lâudài.Trongcuốnsáchnày,PeterDruckerđãchỉrarằngcơcấuchínhtrị,cùngnhữngbiếnđộngvàcơcấudânsốđãcótácđộngnhưthếnàođếnsựpháttriểncủacácdoanhnghiệp.Ôngcũngđưaranhữngdựđoánxácđángvềsựpháttriểncủacáckhuvựckinhtếthứba,vềsựcầnthiếtcủamộtđồngtiềnxuyênquốcgia,vềnềnkinhtếmậudịchđavàxuyênquốcgia,vaitròcủanhữngcôngnhântrithứcvàsựhìnhthànhcủaxãhộilàmthuê.Tấtcảnhữngđiềunàyđềuđãđượckiểmchứngquathựctế,bởicuốnsáchđãtồntạicảmộtthờigiandài,thậmchícòntrảitừgiaiđoạnkhủnghoảngnàytớigiaiđoạnkhủnghoảngkhác.

Khiđọccuốnsáchnày,cácnhàquảnlýsẽtìmthấychomìnhnhữngkiếnthứcbổíchđểtìmchodoanhnghiệpmìnhconđườngvàbướcđiphùhợptrongnhữngthờikỳkhủnghoảng.

Cuốnsáchcònlàkimchỉnamchocácnhàquảnlýcũngnhưcácdoanhnghiệpkhiđứngtrướcnhữngkhókhănkhôngthểlườngtrướctrongthờikỳnhữngcơn“bệnhtử”củakhủnghoảng.Vàtronggiaiđoạnđầybiếnđộnghiệnnay,Quảntrịtrongthờikhủnghoảngsẽlàmộtcẩmnangthiếtthựcchocácnhàquảnlý–nhữngngườichèoláivàcóthamvọngđưatổchứcmìnhvượtquavàvữngbướcsaukhủnghoảng.

HàNội,tháng9năm2011

CÔNGTYCỔPHẦNSÁCHALPHA

I.QUẢNLÝNHỮNGVẤNĐỀCƠBẢNTrongthờikỳkhủnghoảng,mộtdoanhnghiệpcầnvừacókhảnăngchốngđỡnhững“giôngtố”cóthểxảyra,vừacầnduytrìkhảnăngtậndụngnhữngcơhộibấtngờ.Điềunàynghĩalàđểthựchiệnđượcđiềuđó,cácdoanhnghiệpcầnquảnlýtoàndiệntấtcảcácvấnđềcơbảncủaviệckinhdoanh.

Cáchđây55năm,từthờikỳkếhoạchMarshallchođếntổchứcOPEC,tấtcảđềubịtróibuộc,dùíthaynhiều,vào“một sợixiềngnhỏ”:đó làxuhướngduy trìcácđơnvịcơsở.Nhưngnếungười takhôngthườngxuyênquantâmđếncácvấnđềcơbảncủaviệckinhdoanh,chắcchắnsẽxảyranhữnghậuquảnặngnề.Thựctế,nguycơtiềmẩnđedọalớnnhấtngàynayđốivớicácdoanhnghiệp,cáctổchứcphikinhdoanhvàcáctổchứcdịchvụcôngcộngchínhlàtháiđộcủangườidânđốivớinềnkinhtế,sựhủyhoạimôitrường,nhữngcăngthẳngtháiquátronglĩnhvựcnănglượng,lạmphátvàsựmấtổnđịnhcủa tìnhhình thếgiới.Saumột thờigiandài tươngđốiổnđịnh,baogiờcũngsẽcónhữngnguycơ,điểmyếutiềmẩnxuấthiện.

Nhữngvấnđềcơbảncủaquảnlýkhôngthayđổi.Nhưngnhữngyếutốcụthểđểquảnlýchúngthìthayđổi,cùngvớisựthayđổicủanhữngđiềukiệnbêntrongvàbênngoài.Dovậy,việcquảntrịtrongthờikhủnghoảngcầnbắtđầuvớinhữngđòihỏimớimẻvàkhácbiệtnhư:

-khảnăngthanhtoán,

-hiệuquả,

-vàchiphítrongtươnglai.

Việcquảnlýmộtdoanhnghiệp,dođó,khôngchỉcầnthiếtmàphảilàquantrọnghàngđầu.

THÍCHỨNGVỚILẠMPHÁT

Đểquảnlýthànhcông,trướctiêncácnhàđiềuhànhcầnhiểurõmìnhsẽquảnlýcáigì.Nhưnghầuhếtcácnhàđiềuhànhngàynay–cảtrongcácdoanhnghiệplẫncáctổchứcphichínhphủ‒đềukhôngcoitrọngvấnđềnày.Nhữngđiềuhọnghĩlàquantrọngchủyếulạilàảotưởngvàthiếuthựctế.Tìnhtrạngthựctếcủadoanhnghiệpcủahọbịchegiấuđi,méomóvàbiếndạngdướiảnhhưởngcủalạmphát.Cácnhàđiềuhànhngàynayquá coi trọngnhữngbảnbáo cáo, thông tin và các con số củanhữngngườitiềnnhiệm.Họtrởnênphụthuộcvàocácconsố,vàsựphụthuộcnàysẽtrởthànhnguyhiểmtrầm trọngnếucácconsốmàhọđượcbiếtkhôngđúngvới thực tế.Vàchínhnhữngconsốkhôngđúngvớithựctếnàyđãgâyracáccuộclạmphát.Thôngthường,tiềnvẫnđượccoilàthướcđogiátrị,nhưngtrongthờikỳlạmphát,tiềnchỉmangtínhchấtảo.Vìvậy,trướckhicóthểquảnlýđượccácvấnđềcơbản,tấtcảcácsốliệuquantrọngliênquanđếndoanhnghiệp-nhưdoanhsố,tìnhtrạngtàichính,nợnầnvàkhảnăngtrảnợ,cũngnhưthunhậpphảiđượcthíchứngvớilạmphát.

Trong10năm,từnăm1970đến1980,rấtnhiềudoanhnghiệpởNhậtBảncũngnhưcácnướccôngnghiệpphươngTâyđãtuyênbốđạtđược“lợinhuậnkỷlục”,mặcdùthựctế,trongsốđóchỉcómộtsốrấtít(nếukhôngmuốnnóilàkhôngcó)doanhnghiệpđạtđượclợinhuậnthựctế.Bởilẽ,lạmphátcóthểđượcđịnhnghĩa làmột sựpháhoại cóhệ thốngcácnguồn lực thôngquanhànước, nên trongnhữngthờikỳgiácả tăng liên tục,cácdoanhnghiệpkhôngthểcóđược lợinhuận.Nhiềungườiđãcảmnhậnđượcđiềunàydùkhôngthậtsựhiểurõvềnó.Bởilẽ,việccôngbốnhững“lợinhuậnkỷlục”đãđụngchạmđếnthịtrườngchứngkhoánvàgâyramộtmốihoàinghilớn,mộtsựphủnhậnmạnhmẽtrongđôngđảongườidân.Vấnđềlàảotưởngnày−việcđạtđượcnhữnglợinhuậnkhổnglồ−đãdẫnđếnnhữnghànhđộngsai lầm,nhữngquyếtđịnhkhôngđúngđắn,nhữngphântíchkinhdoanhméomó,vàcuốicùngdẫnđếncảđốngnhữngquảnlýtệhại.

Mặcdùvấnđềtrênhoàntoànkhôngxalạđốivớihầuhếtcácnhàlãnhđạo,nhưngchođếnnaycũngchỉmớicómộtsốítngườitìmtòi,thửnghiệmđểcóthểsửachữanhữngthôngtinlệchlạcdolạmphátgâyra.Chúngtabiếtmìnhcầnlàmgìvàđiềuđócũngkháđơngiản,đólàchúngtaphảikhiếnchonhữngsốliệuvềdoanhsố,giá,hàngtồnkho,tàisảncốđịnhvàkhấuhao,cũngnhưthunhậpthíchứngvớitỷlệlạmphát−chúngtakhôngđưaranhữnggiátrịchínhxácmàlànhữnggiátrịvớixácsuấttươngđốicaocóthểchấpnhậnđược.Ngaycảkhinhữngđiềunàyđượcthựchiệnthìcácnhàđiềuhành, thậmchíngaycảnhữngngườigiỏivàhiểubiếtnhất cũng sẽvẫn trở thànhnạnnhâncủaảotưởngmàlạmpháttạora.Họcóthểnhậnthứcđượcrằngnhữngconsốmàhọcólànhầmlẫn,nhưngmiễnlànhữngconsốđóđangởngaytrướcmắthọ,thìhọvẫnsẽtiếnhànhmọihoạtđộngdựavàochúngthayvìdựatrênhiểubiếtcủamình.Vàhọvẫncứsẽhànhđộngngungốc,sailầmvàvôtráchnhiệm.

Sựtựlừadốinguyhiểmthứhailàngườitacoi“doanhthu”nhưlà“lợinhuận”đíchthực.Thựcra,doanhthunàychỉđơngiảnđượctạoratrongquátrìnhhoạtđộngcủacôngty,vàsaumộtthờigian,vốnhoạtđộngcủanósẽthấphơnsovớibanđầu(chẳnghạncáckhoảnnợdàihạntrướcthờikỳlạmphátvàtỷlệlợinhuậntiềnlạmphát).Sớmhaymuộn,nhưngthườnglàsớm,vốncũngphảiđượcbồihoàn,vàsauđósốtiềnthuđượcbuộcphảidùngđểchitrảchochiphívốnvàothờiđiểmtáiđầutư.Sựthíchứngvớilạmphátbắtbuộcphảidựatrêngócđộvốn.Vàdovậy,nguyêntắcởđâylàlãisuấthoặclợinhuậnlâudàichovốntốithiểuphảibằngtỷlệlạmphát.

“Lợinhuậnhàngtồnkho”khôngbaogiờlàlợinhuậnđíchthực.Nếulạmpháttiếptục,sốlượnglưukhosẽphảiđượcbánvớimứcgiácaohơn trong tương lai,hoặcnếu lạmphátchấmdứt, lợinhuậnhàngtồnkhosẽlậptứcđượcchuyểnthànhthiệthạihàngtồnkho.Trongcảhaitrườnghợp,thựcchấtcủavấnđềlàdựtrữantoàntrongtrườnghợplợinhuậnảo.

Mộtlýdokhiếncácnhàlãnhđạotạicáccôngtyhàngđầuthếgiớikhôngtiếnhànhsửasaidolạmphátgâyralàvìhọchorằng,sựtănggiáchỉlàmột“hiệntượngnhấtthời”.Dĩnhiên,ngườitakhôngthểcoicáchnhìnnhậnnhưvậylàđúngđắnsau15nămlạmphátliêntục.Lýdothứhailà,phầnlớncácchínhphủ‒trừmộtsốtrườnghợpngoạilệnhưchínhphủBraxin‒đềucốgắngkhángcựlạinhữnghệquảthựctếcủalạmphát.ĐặcbiệttrongthếkỷXX,vớihệthốngthuếthunhậplũytiếnthìcácchính

phủchínhlàđốitượngchịuảnhhưởngnặngnềnhấtcủasựtănggiá,vàdovậy,họkhônghứngthúgìkhivạchtrầnnhữnghậuquảthựctếcủalạmphát.Ởnhữngnướcnhưvậy,đặcbiệtlàởMỹ,hệthốngthuếđãgópphầnlớnvàosựtựlừadốibảnthâncủacácnhàquảnlý.BởivìhệthốngthuếMỹủnghộcácquyềnvềcổphầnvàtiềnthưởngtínhtheolợinhuậnhợppháp,dođónókhiếncácnhàquảnlýkhaokháttuyênbốthunhậpđãđượclạmpháthóa(càngcaobaonhiêucàngtốtbấynhiêu).Tuynhiên,ởnhữngnướckhôngcó“sựhấpdẫn”nhưtrên−vídụnhưNhậtBản−thìcácnhàlãnhđạo,chođếnnayvẫnkiênquyếtchốnglạimọinỗlựccóthểlàmgiảmsốlợinhuậnhợpphápcủahọ.Nguyênnhânchínhởđâylàsựkiêungạo,tínhtựtôncủahọ:họmuốnkhoekhoanglợinhuậnkỷlục,ngaycảkhibiếtrằngnhữngconsốđóchỉlàdốitrá.

Nhưngchúngtathườngnghethấymộtlậpluậnhoàntoàntráingược,thườngdocáckếtoánviênđưara,đólàkhôngcầnphảilàmchocácconsốthíchứngvớilạmphátbởichođếnnay,vẫnchưacómộtphươngphápđúngđắnvàphùhợpnàođểthựchiệnviệcđó.Chúngtacũngcầnlưuýrằng,chođếnnayphầnlớncácconsốmàcáckếtoánviêntínhtoánđếntừngxucũngchỉlànhữngướcđoán“đượccholàtốtnhất”,nóvẫncóthểcómộttỷlệsailệchkhoảng20%.

Từnhữngđiềutrên,cóthểrútrakếtluận:việckhônglàmchocácsốliệucủadoanhnghiệpthíchứngvớilạmphátchỉđơngiảnlàdosựlườinhácvàvôtráchnhiệm.Dovậy,quảnlýtrongthờiđạikhủnghoảngcầnphảiđượcbắtđầuvớiviệclàmchocácsốliệucủadoanhnghiệpthíchứngvớilạmphát,dùcóbấtcứkhókhănnào.Nhữngnhàquảnlýkhôngthựchiệnđúngđiềunàysẽkhôngchỉkhiếnngườikhácthấtvọng,màcuốicùngcũngsẽtựđánhmấtniềmtinởchínhmình.

QUẢNLÝĐỂDUYTRÌKHẢNĂNGTHANHTOÁNVÀSỨCMẠNHTÀICHÍNH

Nhiềunămqua,chúngtathườngnghethấynhữnglờiphànnànrằng“Giátrịcổphiếuquáthấp”.Vàngườitacũngliêntụcchỉrarằngrấtnhiềucôngtyđãbịbánvớimộttỷlệgiácả,lợinhuậnthấpđếnngỡngàng,thậmchícònthấphơnmứcgiátrịkếtoán,haycòngọilàgiátrịthanhtoán.Nhưngnhữngthanphiền trênđâyhầunhư (haynói chínhxáchơn làhoàn toàn) lànhững tinđồnkhôngcăn cứ.Ngườitacũngcóthểnóirằnggiácổphiếulàquácao,khixemxétđếnsựbấpbênhkhôngchỉtrongtươnglaimàcònởcảthựctại.Nếucácsốliệukếtoáncủadoanhnghiệpđượcchỉnhsửachophùhợpvớilạmphát,khiđólợinhuậncủarấtnhiềudoanhnghiệpsẽlạitrởthànhthualỗ.Ngàynay,đểmôtảtỷlệgiácả/lợinhuậnthấp,ngườitacóthểsửdụngtỷlệtươngđốicaogiữagiátrịcácđơnvịtiềntệổnđịnhvàgiátrịcổphiếu.Trongtrườnghợpbảngcânđốikếtoáncủacáccôngtyđượcđiềuchỉnhthíchứngvớilạmphát,cácgiátrịsổsáchcủacôngty,đặcbiệtlàcủacáccôngtysảnxuất,cóthểbịhạthấpmộtcáchrõrệt,vàtổng“có”thậmchírấtcóthểthấphơngiátrịcủatổng“nợ”.

Nhưngđiềuđángquantâmhơnlà,thịtrườngchứngkhoánngàycàngđánhgiácáccôngtytheokhảnăngthanhtoánchứkhôngphảitheolợinhuận.Việcđịnhgiátạicácsàngiaodịchchứngkhoánlớnnhất thếgiới–NewYork,London,Zurich,TokyovàFrankfurt– liênquan trực tiếpđếnkhảnăngthanhtoán,dòngtiềnmặt,vàthậmchílàcảcácsốliệulợinhuậnđãđượcđiềuchỉnhchothíchứngvớilạmphát.Vàthịtrườngđãcólý,bởivì,trongthờikỳkhủnghoảng,khảnăngthanhtoánquantrọng

hơndoanhthu.Dovậy,mộtdoanhnghiệp–dùlàtưnhânhayđạichúng–cũngcóthểđứngvữngquanhữngthờikỳlợinhuậnthấphoặcdoanhthuthấptriềnmiênnếunhưlượngtiềnmặtvàkhảnăngtàichínhcủahọvữngmạnh.Nhưngđiềungượclạithìlạikhôngđúng.Thịtrườngcổphiếuđịnhgiácáccôngtydựatrênkhảnăngtàichínhcủahọchứkhôngphảilàlợinhuận.Trongthờikỳlạmphát,khảnăngtàichính,chứkhôngphảilàlợinhuậnđượccôngbố,mớilàthướcđođángtincậynhất.

Trongthờikỳkhủnghoảng,bảngcânđốikếtoánđóngvaitròquantrọnghơnrấtnhiềusovớicácbảnhạchtoánlỗlãi.Nóicáchkhác,trongthờikỳkhủnghoảng,cácnhàquảnlýphảiđặtưutiênhàngđầuchoviệctăngcường,duytrìkhảnăngtàichínhchứkhôngphảilàlợinhuận,đồngthờiphảiluônnắmrõkhảnăngthanhtoántốithiểumàcôngtycầnđểduytrìhoạtđộng.Vấnđềđặtraởđâylà:cầnphảicónhữngnguồnvốnlưuđộngnàođểcôngtycóthểvượtquađượcmộtcuộckhủnghoảngkéodài90hay120ngày?Saucuộckhủnghoảngkéodàinày,sẽluônlà“tìnhtrạngbìnhthường”nhưthể“saucơnmưatrờilạisáng”.Dĩnhiên,trongkhủnghoảng,mộtcôngtybuộcphảicókhảnăng“tựnổilênmặtnước”nếukhôngnósẽtựsụpđổ.Nócầnphảicónhữngnguồnlựcthanhtoáncầnthiếtđểduytrìhoạtđộng.Trongthờikỳkhủnghoảng,cácdoanhnghiệpcầnsuynghĩxemhọcóthểvàsẽlàmgì,họcónêntácđộngđểsốngsótquacuộckhủnghoảng,cónênthắtchặttíndụnghaygiảmphátđộtngộthaykhông.Họcũngcầnphảiquantâmtớikhảnăngtàichính,khảnăngthanhtoán,doanhsốnhưvịtríthịtrường,sựđổimớivàlợinhuận.Thựcra,khảnăngthanhtoánkhôngphảilàmụcđíchtựthân,songtrongnhữngthờikỳkhủnghoảngthìnótrởthànhmộtgiớihạnquyếtđịnhsựtồntạicủadoanhnghiệp.

QUẢNLÝNGUỒNLỰCHIỆUQUẢ

Việcsửdụnghiệuquảcácnguồnlựclàmộtnhiệmvụđặcbiệtcủaquảnlý,khácvớinhữngnhiệmvụkhác của cácnhàquản lýdoanhnghiệpvàhànhchính.Lịch sửquản lý, với chứcnăngxãhộiđặctrưng, đượchình thành cáchđây100nămvớimột khámpháđángngạc nhiên là hiệu quả của cácnguồnlựcđượcnângcaonhờđượcquảnlýthíchhợp.Nhiệmvụnàychỉcóthểđượcgiảiquyếtnhờcácnhàquảnlý,chứkhôngphảicácluậtsưkinhtếhaychínhphủ.Cácnguồnlựccóthểđượcsửdụngvàpháthuyhiệuquảởbấtkỳđâu,dùvớimộtkếhoạchcánhân,trongmộtdoanhnghiệp,mộtcửahàngtưnhân,mộtbệnhviện,mộtbếncảnghaymộtphòngthínghiệmlànhờchínhtráchnhiệmcánhâncủacácnhàquảnlý.

Khoảngnhữngnăm1875,nhậnthứccủaFrederickW.Taylorvề laođộngđãtạonênmộtbướcđộtphá lớn.Ôngchorằng laođộngcó thểđượcphâncônghợp lý,vàdovậysẽ trởnênhiệuquảhơn.TrướcthờicủaTaylor,ngườitachorằngđểđạtđượcnăngsuấtnhiềuhơnchỉcómộtcách,đólàlàmviệcchămchỉhơnvàtrongkhoảngthờigianlâuhơn.Taylorđãnhìnnhậnrarằngnhờlaođộng“thôngminhhơn”,năngsuấtsẽcaohơnvàđểđạtđượcđiềuđó,khôngchỉngườicôngnhânphảicó tráchnhiệmhơnđốivớihiệuquảlaođộngcủamìnhmàcácnhàquảnlýcũngphảicótráchnhiệmđốivớihiệuquảlaođộngđó.MặcdùTaylorkhôngđểlạichođờisaumộtlýthuyếtsảnxuấtnào,nhưngônglàngườiđầu tiênnhận thứcđược rằnghiệuquả côngviệc làkếtquả của sựvậndụng tri thứcconngười−nhântốđặctrưngcủanguồnvốnnhânlực−vàoquátrìnhlaođộng.

Taylorđãvậndụngtrithứcvàolaođộng,hoàntoànphùhợpvớitìnhtrạngthựctếcủathếkỷXIX,vàvàolaođộngchântay.

Ngàynay,chúngtabiếtrằngtrithứcđượcvậndụngvàotấtcảmọinguồnlực:vốn,nguồnlựcvậtchấtcơbản,thờigian,vàchínhbảnthântrithứcnữa.Thựctế,chúngtađềubiếtrằngmộthọcthuyếtkinhtếcógiátrịbắtbuộcphảidựatrênhiệuquảvớitưcáchlànguồngốccủacácgiátrị.HọcthuyếtvềgiátrịlaođộngcủathếkỷXIX–màMarxđãtiếpnhậntoànbộtừnhữnghọcgiảđitrướclàRicardovàAdamSmith–đãtrởnênlỗithời,thậmchílàchủnghĩaMarxcầnphảibỏquanó.Nhưngnhữngnỗlựcthựchiệnkhôngtheohọcthuyếtgiátrị–bắtđầutừcáchđây100nămbởicáctrườnghọccủaÁovàđạtđếnđỉnhcaolàtrongphântíchkinhtế“phigiátrị”củaKeynesiansvàFriedmanitiesngàynay–đãđượcchứngminhlàkhôngthể.Mộthọcthuyếtkinhtếsẽkhôngtồntạinếukhôngcónềntảngcủahọcthuyếtgiá trị.Vàmộthọc thuyếtnhưvậybắtbuộcphảiđượcxâydựngdựa trênnền tảngđịnhnghĩa“hiệuquảlànguồngốccủatấtcảcácgiátrịkinhtế”.

Từđóđếnnay,chúngtađãcóđượchiểubiếttốthơnvềviệcnângcaohiệuquả.Chẳnghạn,chúngtabiếtrằnghiệuquảdựamộtphầnvàoviệcđổimới–tứclàvàoviệcchuyểncácnguồnlựctừcáclĩnhvựclaođộnglạchậuvàhạnhẹpđếnnhữngngànhmới,vàcóhiệuquảhơn,vàmộtphầnvàoviệcnângcaokhôngngừnghiệusuấtcủacácnhântốmớiđangnảysinh.Ngoàira,chúngtacũngbiếtmìnhcầntậptrungchúýtớiviệcnângcaohiệuquảcủatừngnhântốriêngbiệttrongquátrìnhsảnxuất:vốn,nguồnlựctựnhiên,thờigianvàkiếnthức.Nhưngchúngtacũngbiếtrằngđiềuđượcxemxétvàđánhgiácuốicùngchínhlàtổnghiệusuấtcủatấtcảcácnguồnlựctrongmộtquytrình,mộtdoanhnghiệp,mộtcôngviệckinhdoanhđãđượcđịnhtrước.

Hơnnữa,chúng tacũngbiết rằnghiệuquả trong“kinh tếvimô” tức là trongmộtdoanhnghiệp tưnhân,mộtxínghiệp,mộtcửahànghaymộtvănphòng,cóthểđượctạonênhoặcbịphávỡ;cóthểđượccảithiệnhoặcbàomòn;vàchínhnhàquảnlýphảichịutráchnhiệmvềđiềuđó.

Trongmộtthếkỷqua,hiệuquảđãđượcgiatăngđềuđặntạitấtcảcácnướccôngnghiệp,vàtạicảcácnướccónềnkinhtếthịtrường.Bấtcứquốcgianàocósựtăngtrưởngvềkinhtếđềuxuấtpháttừviệcnócóđượcsựquảnlýcómụctiêuvàcóđịnhhướngtấtcảcácnguồnlựcnhằmtănghiệuquả.Vàđiềunàykhôngchỉđúngvớilĩnhvựccôngnghiệp.HiệuquảkinhtếcònthậmchítăngnhanhtrongmộtlĩnhvựcmàcácnhànhàkinhtếhọccủathếkỷXIX(baogồmcảMarx)“nhậnđịnh”rằngkhôngthểcóđượcsựtrăngtrưởng,đólànôngnghiệp.Trênthựctế,bứctranhnềnkinhtếnôngnghiệpgiữathếkỷXIXvàđầuthếkỷXXkhôngcógìthayđổimạnhmẽchođếnkhicósựbùngnổvềhiệuquảtạicáctrangtrạicủacácnướccôngnghiệp.Ngàynay,cácbácsỹđạtđượchiệuquảcôngviệccaohơnrấtnhiềusovớicácbácsỹtrongthậpniên1990.Cáchđây80năm,cácbácsỹphảidànhphầnlớnthờigianngồitrênxengựakhidichuyểntừnôngtrạinàysangnôngtrạikhác.Còncácbácsỹnhữngnăm1990sốngtrongnhữngkhuvựctrungtâm,nơicácbệnhnhânsinhsốngđôngđúc,vànhờcóxeôtô,ngaycảmộtđứatrẻbịốmcũngcóthểdễdàngđượcđưađếnphòngkhámcủabácsỹmộtcáchantoànvànhanhchóng.Cácbácsỹngàynayphảilàmviệcvớimộtlượngbệnhnhânnhiềugấp10lầnsovớicácbácsỹtrướcđâytừnglàm.Vànếukhôngcósựcảitiếnkỹthuật,đơngiảnbằngviệcquảnlýtốt

hơn,hiệuquảcủamộtđô-latiềnmượntrongngânhàngthươngmạicógiátrịbằngtrămlầnsovớimộtđô-lacáchđâymộtthếkỷ−mộtđô-latiềngửitrongngânhàngthươngmạingàynaymanglạitổngsốlầngiaodịchgấp100lầnsovớitạithờiđiểmcuốithếkỷXIX.

Sựbùngnổcủahiệuquảcôngviệctăngđãđồngthờilàmthayđổimạnhmẽquanniệmcủachúngtavềnềnkinhtếvàvềkinhtếhọc.MarxvàtoànthếgiớitrongthếkỷXIXđềutintưởngtuyệtđốivào“quyluậtdoanhthugiảmdần”.Vìthếhọtậptrungvàoviệctăngnguồncung,vàvàokinhtếvimô.Chotớigiaiđoạnmộtphầntưcuốithếkỷ,sựtănghiệuquảcôngviệcrõrệtđãchứngminhđượcrằngnhữnglolắngđólàkhôngcầnthiết,haynóiđúnghơnlàquanniệmđóđãlạchậu.Dườngnhưbảnthânviệctăngnăngsuấtđãquátậptrungvàochínhnộitạivấnđề.Dođó,mốiquantâm,lolắngcủacácnhàkinhtếđãchuyểnsangvấnđềvềnguồncầuvànềnkinhtếvĩmô.Keynesđãnhậnthứcđượchếtsứcrõràngsựthiếuvắnghoàntoànquanđiểmvềhiệuquảtronghọcthuyếtcủamình.Khiđượchỏivềvấnđềnày(thườngvàolúcmởđầucáccuộcthuyếttrìnhởCambridge),ôngđãtrảlờirằngcácdoanhnhânsẽquantâmtớivấnđềhiệuquảkhingườitacungcấpchohọmộthọcthuyếtkinhtếvĩmôđúngđắn,haynóicáchkháclàmộtchínhsáchnguồncầuđúngđắn.

Trongnhữngnăm1920,Keynesđãphát triểnmạnhmẽhọc thuyếtcủamình,vàhọc thuyếtnàyđãchiếm giữmột vị trí vững chắc trong kinh tế học. Nhưng ngày nay nó không còn thích hợp nữa.Nguyênnhânchínhlàsaumộtthếkỷbùngnổtăngtrưởnghiệuquảtấtcảcácnguồnlực,từ10đến15nămtrởlạiđâytínhhiệuquảđãtạmdừngpháttriển,thậmchícònthụtlùi.Sựsụtgiảmđóbắtđầutừnhữngnăm1960,nghĩalàtrướckhitổchứcOPECđượcthànhlập,vàthậmchítrướckhixuấthiệncuộclạmphátlớnmàvềcănbảnlàdonhữnghệquảcủaviệcsụtgiảmtínhhiệuquảđểlại.Sựsụtgiảmcủatínhhiệuquảcònxuấthiệntrướckhicácnướccôngnghiệpchinhphụcđượccáckhuvựcsảnxuấtcủanềnkinhtếnhờviệckiểmsoátvàracácquyếtđịnhngàycàngmạnhmẽ.Khôngcònnghingờgìnữa,cácquyđịnhvềchínhsáchmôitrường,anninhvàchínhsáchtạoviệclàmđãcótácđộngtiêucựcđếnhiệuquả.Nhưngđiềunàykhôngcónghĩanhữngquyđịnhnàylànhântốduynhất,vàcũngkhôngphảilànhântốquantrọngnhất,gâytrởngạivớitínhhiệuquả.

Hiệuquảsuygiảmbởinóbịlãngquên.KhôngchỉKeynesmàhầuhếtcácnhàquảnlýđềuchorằnghiệuquảsẽtựđiềuchỉnhđểphùhợpvớinềnkinhtế,dođóhọđãkhôngthựchiệnnhữnghoạtđộngcầnthiếtđểđảmbảonó.Tuynhiên,trongmộtnềnkinhtế,khônggìtồitệhơnlàhiệuquảngàycànggiảmsút.Điềunàydẫntớisựsụpđổkhônggìcứuvãnnổi,đồngthờitạoraáplựclạmphát,nhữngxungđộtxãhội,vàngờvựclẫnnhau.Marxđãhoàntoàncólýkhiđưaranhậnđịnhrằng:khôngmộthệthốngnàocóthểtồntạinếusụtgiảmhiệuquảvốn,haysụtgiảmbấtcứnguồnlựcchủchốtnàokhác.

Việcgiảmsúthiệuquảkhôngchỉgiớihạn trongcácnước tưbản.Ngược lại, sựgiảmsúthiệuquảnghiêmtrọnglạidiễnraởLiênXôvàcácnướcnằmtrongkhốiLiênXônặngnềhơnởcácnướctưbảnphươngTâyvàNhậtBản.Nhưngđiềunàyhóaralạiđángbuồnhơn,bởinócũnggiốngnhưviệckhôngchomộtbệnhnhânung thưđanghấphốibiếtđược rằngbệnhnhânnằmởgiườngbêncạnhcũngđangtronggiaiđoạn“gầnđấtxatrời”.

Việcduytrìtràolưutănghiệuquảlàmộtnhiệmvụquảnlýmangtínhtrọngtâm.Khôngchỉcácnhàquảnlýtạicáctổchứclớn,màtấtcảcáctổchứcdịchvụcôngcộngcũngnhưcácdoanhnghiệpđềuphảigópphầnvàoviệckìmhãmnhữngcơnkhủnghoảng.Đồngthời,đểcứusốngvàduytrìdoanhnghiệpcủamình,cácnhàquảnlýcầnphảitiếptụclàmviệcvànỗlựchơnnữatrongviệcnângcaotínhhiệuquả.

Thựcchất,hiệuquảcủatấtcảcácnguồnlựcđềucóthểđượccảithiệnvànângcaotạitấtcảcáctổchức,theocáchthứctươngđốinhanhchóng.Cómộtcâungạnngữcổrằng“Nhữnggìmộtngườiđãlàm,sẽluônluôncómộtngườikháclàmtheo”cóthểthíchhợpvớinềnkinhtế.Trongmỗinềncôngnghiệpvàtrongtừnglĩnhvựchoạtđộngcủaconngườibaogiờcũngcócáctổchứchoạtđộnghiệuquảhơnsovớimứctrungbình.Điềukhiếnmộtcôngtynổibậtvàchiếmgiữvịtríhàngđầutrongnềnkinhtếcủamộtquốcgia,mộtngành,mộtlĩnhvựclàvìnóhoạtđộnghiệuquảgấpđôimứctrungbìnhcủaquốcgia,ngành,lĩnhvựcđó.Hơntấtcả,côngtydẫnđầuluônhoạtđộnggấphailầnhiệuquảvốntrungbình.

Marxhoàntoàncólýkhichorằng:Vốnlàyếutốhàngđầu,vìvốnlàtươnglai.

MộtvídụđiểnhìnhchođiềunàylàcôngtyGeneralElectric(GE)củaMỹ.VaitròthốngtrịcủaGE,điềukhiếnnótrởnêncáchbiệtsovớiWestinghouse–đốithủcạnhtranhlớnnhấtcủaGE,vàlàcôngtyxếpthứhaitrongngành,khôngphảinhờdựavàocácthànhtựucôngnghệmàvàohiệuquảvốncao.TạiGE,1đô-lavốncókhảnăngsinhlợigấpđôisovớitạiWestinghouse.ĐiềunàycũngđúngvớitrườnghợpcủaSiemenskhisovớicáccôngtytrongngànhcôngnghiệpđiệnchâuÂu.VàtạiAnh,trongvòng10hoặc15năm,ArnoldWeinstockđãbiếncôngtyBritishGeneralElectrictừmộtcôngtyđanghấphốithànhcôngtydẫnđầutrongngànhcôngnghiệpnhờgấpđôihiệuquảvốn,màkhôngcầnphải“vắtkiệtlaođộng”hay“bóclộtlaođộng”nào.Giờđây,Weinstockcóđủkhảnăngtrảlươngcaohơnchonhânviêncủamìnhvàmanglạichohọmộtcôngviệcổnđịnhhơnnhờhiệuquảvốntrongcôngtycao.MộtvídụkháclàhệthốngcửahiệuMarks&SpencerởAnh.Ưuthếcủanólàởchỗđạtđượcdoanhsốgầngấpđôi(tínhtrênmộtđơnvịkhônggiangiáđểhànghoặctrênmộtmétvuôngdiệntíchchỗđểhàng)sovớitấtcảcáccửahiệubánlẻởAnhhoặcởchâuÂu.Vàthànhcôngnàykhôngphảidựatrênmột“điềubímật”nào,màduynhấtvàchỉduynhấtdựavàohoạtđộngtíchcựcvàcamkếtsửdụnghiệuquảnhấttấtcảcácnguồnlực.

Giờđây,cácnhàquảnlýtrêntoànthếgiớiđềucầnphải thựchiệncamkếtnày.Đểthựchiệnđượcđiềuđó,họcầnđặtrahaimụctiêuđốivớitổchứccủamình.Thứnhấtlàtạorasựgiatănggấpđôihiệuquảnguồntiềntrongdoanhnghiệp–hiệuquảvốn–trongvòngtừ8đến10năm,tứclàtươngđươngvớitỷlệtăngtrưởnghàngnămkhoảng7,5%.Thứhailànângcaonăngsuấttốithiểu50%trong8đến10nămmàkhôngcầntăngnhânlực.Điềuđócónghĩalàphảinângcaohiệuquảcủalựclượnglaođộngtừ4%tới5%mỗinăm.Cảhaimụctiêunàyhoàntoàncóthểđạtđược,dĩnhiênlàphảithôngqualàmviệcchămchỉ.

Bốnyếutốcơbảnphảiđượcquảnlýliêntục,cócơsởvàtoàndiệnđểmanglạihiệuquảđólà:vốn,

tàisảnvậtchấtquantrọngnhất,thờigianvàtrithức.Mỗiyếutốcầnphảiđượcquảnlýtheomộtcáchthứcriêngbiệtvàđộclập.

Hầuhếtcácnhàquảnlýđềunhậnthứcđượcrằngmộtnămcầnphảiquayvòngtiềnvốnđầutưcủamìnhbaonhiêulần,nhưnghọlạiluônsuynghĩrằng“tiềncủamình”và“tiềnđivay”,cũngnhư“cáckhoảnnợ”và“vốncổphần”làkhácnhau.Thựctế,rõràngkhônghềcósựkhácbiệtgiữahiệuquảsửdụngkhoảntiềncủamìnhhaylàtiềnđivaycủangườikhác.Tiềnlàtiền,vàtấtcảcácloạitiềnđềulàtiền,vàchúngđềucógiátrịnhưnhau.Ngoàira,mộtnhàquảnlýcầnphảibiếtchínhxácnguồntiềnđượcđầutưvàomộtdoanhnghiệpnhấtđịnhđếntừđâu.Bướcđiđầutiênhướngtớiviệcquảnlýhiệuquảlàbiếtchínhxáctoànbộtiềntrongdoanhnghiệpởđâu,sauđómớibắtđầutiếntớiquảnlýviệcsửdụngnguồnvốn.Trongmộtdoanhnghiệp,điềunàycóthểđượccoinhưsựmởrộngdanhtiếngcủamìnhđếnvớikháchhàng.Mộttổchứcphitíndụng–vídụnhưmộtnhàmáy–khôngthểcạnhtranhvớimộtngânhàngtrongviệccungcấptíndụng.Nóphảitrảcácchiphíngânhàngchoviệcduytrìvàquản lýcácnguồn tiềncủamình.Dođó,nó luônphảinghĩ tớiviệcmình sẽnhậnđượcgìkhi chokháchhàngvaymộtkhoảnnàođó–điềumàrấtítdoanhnghiệpphảilàm.Nhưngkhôngphảilúcnàotiềncũngtồntạidướihìnhthứctiềnmặt,nócóthểnằmtrongcáctàisảnkhác,chẳnghạnnhưtrêncácgiáhànghaycácquầyhàngcủacáccửahàngbánlẻ,vàtrongnhữngtrườnghợpnhưvậy,điềucầnquản lý là sựquayvònghànghóavàdoanh thuđốivớimỗi sảnphẩm.Hoặc tiềncũngcó thểnằmtrongnhững chiếcmáymócđắt tiền – và không có gì thiếu hiệu quả và lãngphí nguồnvốnbằngnhữngchiếcmáymócđắttiềnmàlại“nhànrỗi”,khônghoạtđộng.Mặcdùcácbáocáokếtoánkhôngbaogiờcungcấp thông tinvềnhữngđiềunày,nhưng thực tếgiảđịnhvềchiphí cốđịnh tronghệthốngkếtoántínhchiphícóđềcậpđếnchúng.Trongmộttrườngđạihọclớn,rấtnhiềunguồnvốnđượcđầutưvàocácphònghọc,phòngthínghiệm–nhữngthứchỉđượcsửdụngvàigiờmộtngày,4đến5ngàymộttuần.Bằngviệcpháttriểncácchươngtrình“tiếptụchọctập”,tổchứcthêmcáclớphọcbồidưỡngchongườilớnvàocácbuổichiềumuộn,cácbuổitốihoặcvàocácngàycuốituần,mộttrườngđạihọccóthểnânggấpđôihiệuquảcủanguồnvốnđầutưchỉtrongvòngvàinăm,đặcbiệtnếutrườngđạihọcđónằmởkhuvựctrungtâm.Nhưngdùthếnàothìviệcđầutiênvàcũnglàquantrọngnhất,chínhlàphảibiếtđượctiềncủadoanhnghiệpđangnằmởđâu.Cácthôngtin,dữliệudựatrêncácbáocáotàichínhvàcácnhàquảnlýcóthểdễdàngcóđượcchúng,nếunhưhọyêucầu.

Tấtcảcáctổchứcđềucócầnđếnbanguồnlựcquantrọng–vốn,thờigianvàtrithức.Nhưngđốivớimỗitổchức,nguồnlựcvậtchấtlạikhácnhau.Vídụ,mộtkhốiđồngcóthểlànguyênliệucơbảnchonhàsảnxuấtđồng,nhưnglạikhônglàgìđốivớimộtbệnhviện,vìởđây“giườngbệnh”mớiđượccoilàđơnvịvậtchấtquyếtđịnhnhấtkia.Trêngócđộnày,mỗimộttổchứcphảicânnhắcthậtchínhxác,đốivớimìnhyếutốvậtchấtquantrọngnhấtlàgì,đểtừđócóthểquảnlýmộtcáchphùhợp.

Phầnlớncácnhàquảnlýchorằng,rõràngphảixácđịnhđượcyếutốvậtchấtcơbảncủamộtdoanhnghiệplàgì.Nhưngcácyếutốkháccũngcầnđượcxácđịnhmụctiêuhiệuquả,thờihạn,cũngnhưsosánh các kết quả đạt được.Chẳnghạnmột số công ty đã thực sự quan tâm tới hiệu quả của nănglượng.HãngDowChemicalđãtrởnênnổitiếngngaycảtrướckhitổchứcOPECrađời,nhờnhữngthànhquảxuấtsắctronglĩnhvựcbảotồnnănglượng.VàothờiđiểmcácnướcOPECtănggiádầulần

đầutiên,tổhợpnàyđãchútrọngtớihiệuquảsửdụngnănglượng,vàtrongthựctếđãgiảmđượcmộtnửalượngtiêuthụnănglượngtrongvòng5năm(từ1974tới1979),màkhôngcầntăngviệcsửdụngmộtnguồnnănglượngnàokhác.Điềunàyđượcbiểuthịquasựtăngtrưởnghiệuquảhàngnămtrongtiêuthụnănglượngtừ8%đến10%.

HIỆUQUẢCỦALAOĐỘNGTRÍÓC

Việcsửdụnghiệuquảsứclaođộngcủaconngườinóichung,đặcbiệtlàviệcsửdụngnguồnlựclaođộngtiềmtàngcókhảnăngmanglạihiệuquảcaonhất,tứclựclượngchuyênmôncótrìnhđộcao,vàcôngnhântríthứcđòihỏinhàquảnlýphảinhậnbiếtchínhxáccácnhiệmvụcủahọ.Vídụ,cácnhàquảnlýkhôngthểchỉbiếtrằngJohnSmithlàmviệctrongbộphậnkếtoán.NếuJohnSmiththểhiện–haychúngtathấy–rằnganhấykhôngnênlàmviệctrongbộphậnkếtoán,thìkhiđóchúngtacầnphảibiếtanhấyđãđượcgiaocholàmcôngviệccụthểnào.Đểsửdụnghiệuquảnguồnlựcconngười,đặcbiệtlàlaođộngtríthứcđòihỏicácnhàquảnlýphảisửdụngsaochohọcóthểđạtđượckếtquảtốtnhất,đểkhảnăngcủahọkhôngbịlãngphítrongnhữnglĩnhvựcmàhọkhôngthểthựchiệntốtcôngviệc.Dovậy,việckiểmsoátquátrìnhgiaonhiệmvụlàtiềnđềcơbảnnhằmđảmbảoviệcsửdụnghiệuquảnguồnlaođộngtríthức.

Điềunàyđòihỏi,thứnhất:nhàquảnlýphảibiếtđượcnhữngđiểmmạnhcủanhânviên,đặcbiệtlàvớinhữngngườiđãđạtđượcnhữngthànhquảnhấtđịnhtrongmộtlĩnhvựcnàođó.Họlàmtốtđiềugì?Họlàmviệcởbộphậnnàohiệuquảnhất?Thứhai:lựclượngcókhảnăngmanglạihiệuquảcaonàyphảiđượcsửdụngtốiđatheohướng:ởnơinàohọcóthểđạtđượckếtquảtốtnhấtvàcóđượcnhữngcơhộitốtnhấtđểvậndụngkhảnăngcủamình.Cáchđâymộtthếkỷ,khisuynghĩlàmsaođểlaođộngchântaytrởnênhiệuquảhơn,FrederickW.Taylorđãchorằng,chỉcómộtconđườngđúngđắnđólàlaođộngtheonhómngười,tứclàcónhiềungườicùnglàmmộtcôngviệc.Ôngquảquyết,hầuhếtmọingườiđềuchỉlànhững“sứclaođộngbìnhquân”.Nhưngsaunàyngườitađãchứngminhđượcrằnggiảđịnhcủaônglàhoàntoànsai lầm,đặcbiệt làđốivớinhữngcôngviệcđòihỏikỹnăngvàkiếnthức.Khichúngtanóiđếnnhữngcôngviệcđòihỏinhiềuthứhơnthayvìchỉđơnthuầnlàhiệuquảtheokiểu“trămhaykhôngbằng tayquen”, làmviệc theonhữngchu trìnhnhấtđịnh, lặpđi lặp lại,nghĩalàchúngtađangnóivềmộtnhómnhữngngườicókhảnăngtạorahiệuquảcôngviệckhácnhau−khôngchỉnhiềuhơnmàcòntốthơn.Vìthế,chúngtaphảicótráchnhiệmđặtnhữngconngườiđóvàonhữngnhiệmvụ,côngviệc–nơimànhữngđiểmmạnhcủahọcóthểtạoranhữngkếtquảlớnlaovàtươngxứng.

Cácnhàquảnlýcũngcầnnhậnrarằnghọđangđượctrảlươngđểgiúpnhữngngườikháccóđượcmộtcôngviệcphùhợp.Vìthế,nhiệmvụcủacácnhàquảnlýlàcứsau6hoặc9tháng,họphảiđặtrachotừngthànhviên trongtổchứcmình, trướchết làvớichínhmình,sauđó làsếp, tiếpđó làcácđồngnghiệp,vàcuốicùnglànhânviêncấpdướicâuhỏi:“Chúngtalàmgìtrongtổchứcnày?Tôiđãlàmgìđểtạothuậnlợichocácbạntrongcôngviệc?Vàchúngta,haytôi,đãlàmgìkhiếncôngviệccủabạnbịngăntrở?”.

Câuhỏinàycầnđượcđặtravớitấtcảmọingười.Thậtsailầmkhihầuhếtcácnhàquảnlýđềuchorằng họ hiểu được việc thực hiện những công việc quen thuộc, dù là công việcmáymóc hay vănphòng,đềusẽtrởnêntốthơnkhichúngtađặtracâuhỏi:“Chúngtôiđãlàmgìđểgiúpđỡ,haythậmchílàlàmngăncản,côngviệccủabạn?”.Chúngtasẽthấyrằngrấtnhiềuviệcchúngtalàmđãngăntrởcôngviệccủamọingười,vàrấtítviệcgópphầngiúpđỡhọ.

Đốivới laođộng lànhnghề,câuhỏinày lạicàngđặcbiệtquan trọng.Đầu tiên,người tacho rằng,nhữngngườiđangthựchiệnnhữngcôngviệcđóhiểurõhơnbấtkỳairằngđiềugìkhiếnhọlàmviệchiệuquảhơn,điềugìhỗtrợvàđiềugìngángtrởhọ.Thứhai,ngườitachorằng,đểđạtđượchiệuquảcaonhất,nhữngngườicókiến thứcvàkỹnăngcầnchịu tráchnhiệmđốivớicôngviệcđó.Ởđây,nhiệmvụcủanhàquảnlýlàđộngviênvàgiúpđỡmọingườithựchiệncôngviệccủahọ,vàgiúphọhiểu“hiệuquả”trongcôngviệccủahọnghĩalàgì.Nóicáchkhác,việckhôngđặtranhữngcâuhỏiđóvớinhânviênchínhlàđãgópphầndậptắtđộnglựclàmviệctronghọ.Vàthậmchíngaycảtronglaođộnglànhnghề–nhưTaylorlầnđầupháthiệnra–“chuyêngia”duynhấtchínhlàngườithựchiệncôngviệcđó.

Cuốicùng,nhưngườiNhậtBảnvẫnthườngnói,đểcóđượchiệuquảtừnguồnlựclaođộngđòihỏiphảicósựtìmtòihọchỏitrongquátrìnhlàmviệc.Nóđòihỏiconngườiphảitựsuynghĩxemmìnhcóthểlàmgìđểcảitiến,nângcaonhữngcôngviệcmàhọđanglàm.VàngườiphươngTâyphảihọctheocáchtưduycủangườiNhậtvềkháiniệmhọctập:mộtngườihọchỏisẽlàmtốthơncôngviệcmàhọvẫnchorằngmìnhbiếtlàmthếnàochotốtnhất.Đểđảmbảo,điềunàybaohàmđộantoànvềmặttâmlýchongườilaođộngđểhọkhôngsợbịmấtviệcbởichínhviệcmìnhlàm,hoặcbởicácđồngnghiệpcủamìnhởmáykếbênhayvănphòngcạnhđó.Điềunàyđòihỏisựcamkếttừphíachủdoanhnghiệp,đólàtiênliệuđượclượnglaođộngdôidưđểđàotạovàbốtrínhânsự.Nhưnghơnhết,nóđòihỏiviệcsẵnsàngyêucầungườilaođộnglàmviệchợplývàlắngnghecâutrảlờicủahọ.Nócũngđòihỏiviệcchấpnhậnmộtthựctếlànhữngngườilàmviệctrựctiếpbiếtrõvềcôngviệchơnlàngườigiámsátnó–hoặcchíítthìngườilaođộngcũngbiếtnhữngmặtkháccủacôngviệcđó.Điềunàyđặcbiệtquantrọngđốivớinhữngngườiđemcảkiếnthứcvàkỹnăngragiảiquyếtcôngviệc.Nóichorõhơn,laođộnglànhnghềphảibiếtrõvềcôngviệccủamìnhvàlàmtốthơnbấtkỳaitrongcùngvịtríđó,nếukhônghọsẽcóhiểubiếtvàkỹnăngkhôngtươngxứngvớivịtrícủamình.

Tấtnhiên, cácnhàquản lýhiểu rằnghọcó tráchnhiệmđốivớihiệuquảcôngviệccủanhânviên.Nhưngphầnlớntrongsốhọđềutinrằngđiềunàycónghĩalàphảitìmrađượcsự“trunghòa”giữanhữngyếutốkémhiệuquảvớinhữngyếutốhiệuquả.Chẳnghạn,phầnlớncácnhàquảnlý–vàrấtnhiềunhàkinhtếhọc–tinrằngviệcquảnlýhiệuquảnghĩalàphảithaythếnhântốlaođộngđắttiềnvàkémhiệuquảhơnbằngmáymóc,thiếtbịcóhiệunănghơn,hoặcngượclại.

Cómộtvídụnhỏchứngminhrằng“sựtrunghòa”thậtsựlàmộtcáchđểnângcaohiệuquả.Mộtsốdoanhnghiệpđãgiảmthiểusốlượngnhânviênvănphòngbằngcáchlắpđặtcáchệthốngmáymóc.Nhưngthựctếđãkhiếnhọthấtvọng,vìhọngàycàngphảisửdụngnhiềumáymóchơnvớichiphíđắtđỏhơnrấtnhiềusovớichiphíphảitrảchocácnhânviênvănphòng.Tươngtự,nhữngnỗilosợvề

việc“tựđộnghóa”sẽdẫnđếnviệcthấtnghiệptrênquymôlớnđãgiảmđirấtnhiều.Tấtcảnhữnggìsựtựđộnghóacóthểlàmđượcđólàbiếnnhữngnhâncônglaođộngchântayvớimứclươngbèobọtthànhlựclượngnhâncôngkỹthuật,chuyênnghiệpvớimứclươngcaođángmongđợi.Cảmáytínhvàtựđộnghóađềutạorahiệuquảcôngviệccaohơn,nhưngchắcchắnđâykhôngphảilàkếtquảcủamộtsựtrunghòa.NhữngcôngtrìnhnghiêncứuvềhiệuquảcủaS.Kuznets(đạihọcHarvard),ngườiđãnhậnmộttrongnhữnggiảithưởngNobelđầutiêntronglĩnhvựckinhtế,đãchỉramộtđiềuhoàntoànkhác.Tuytrongthựctế,sựpháttriểnnhanhchóngcủanềnkinhtếMỹtrongthếkỷXXchủyếudựavàoviệctăngđầutưvốn,đặcbiệtlàvàoviệcnângcaohiệuquảnguồnvốn,điềunàyđồngthờicũnglàmtăngviệclàm,tiềnlươngchonhânviênnhờtổnghiệuquảcaohơn.

Nhưvậy,thựctếchothấybấtchấpsựphổbiếncủamình,lýthuyếtthaythếhiệuquảđãhoàntoànbịsụpđổ.Từđây,lýthuyếtnàykhôngcònpháthuytácdụngnữa,tấtcảcácnguồnlựccũngsẽkhôngthểđượcquảnlýhiệuquảhơnnếudựatrên lý thuyếtnày.Điềuđócónghĩa là trongtươnglaicácnhàquảnlýcũngsẽphảitựthừanhậnrằngmìnhkhôngthểđặtkỳvọngvàoviệccânbằngsựsuygiảmhiệuquảcủamộtnguồnlựcnàybằngcáchnângcaohiệuquảởmộtnguồnlựckhác.Khôngchỉcóthếmàhọcònphảithừanhậnrằngsựsuygiảmhiệuquảtrongmộtnguồnlựcnàođósẽkéotheosựsuygiảmhiệuquảcủahiệuquảtổngthể−điềukhôngphảilàdễbùđắp.

Laođộngtrí thức,khônggiốngnhưlaođộngphổthông,khôngthểđơnthuầnthaythếhaybổsungbằngviệcnângcaonguồnvốnđầutư.Ngượclại,chínhnguồnvốnđầutưsẽđòihỏinhucầulớnhơnvềlaođộngtríthức.Vídụđiểnhìnhchứngminhchonhậnđịnhnàylàtạicácbệnhviệnvàcáctrườngđạihọc.Tạibệnhviện,tăngđầutưnguồnvốnkhôngđemlạiviệcgiảmbớtnguồnlaođộng,ngượclại,nólạitạoranhucầulớnhơnđốivớinguồnlaođộngmớivớimứcthunhậpcao.Nhữngthiếtbịđầutưđắttiềnphụcvụchoviphẫuthuật,chothẩmtáchthận,cácliệupháptâmlýđểngănngừacáccơnsốc,đòihỏiphảicónhữngnguồnlựclaođộngđượcđàotạochuyênmôncao.Nhữngcôngviệctrongbệnhviệnkhôngcầnđếnkỹnăngcóthểđượcthaythếbởimáymóc,chẳnghạnnhưchúngtađãsửdụngmáyrửabát tựđộng.Nhưvậy,chúng tachỉcầnphảisửdụngđến1/3số laocôngdọndẹpgiườngbệnh,cửasổ,sànnhàsovớinhữngnăm1930.Nhưngviệcgiảmđượcnguồnlực laođộngthiếukỹnănghaynhữngcôngnhânnửalànhnghềđượcbùđắpnhiềuhơnbởisựgiatăngcủalựclượnglaođộnglànhnghề–kếtquảcủasựgiatăngmạnhmẽnguồnvốnđầutư.Điềutươngtựcũngxảyratạicáctrườngđạihọc.Thựctế,nhữngtổchứcnày–cáchđâykhoảng50nămchỉđòihỏinguồnnhânlựclớn,chứkhôngphảilànguồnvốnđầutưlớn–thìngàynayđãtrởthànhnhữngtổchứcđòihỏicảhaiyếutốnày.Chínhnhữngđiềunàyđãlýgiảinguyênnhânvìsaochiphídànhchoviệcchămsócsứckhỏecũngnhưgiáodụclạităngmộtcáchđộtbiếnnhưvậy.Nhưngchođếnmãigầnđây,cácnhàquảnlýcácbệnhviệncũngnhưcáctrườngđạihọcmớinhậnthứcđượcvấnđềnày.Trướcđó,họđềutinrằngviệcđầutưvốnsẽgiúptinhgiảnđượcnguồnnhânlực,haynóicáchkhác,họsẽđánhđổi“nguồnnhânlực”đểlấynguồn“vốnđầutư”.Nhưngđiềunàyđãkhôngpháthuyhiệuquảnhưhọmongđợi.

Thậmchíngaycảtrongcácdoanhnghiệpsảnxuất,việcđổivốnlấynhânlựccũngkhôngpháthuyhiệuquả.Mộtvídụđiểnhìnhchovấnđềnàychínhlàngànhcôngnghiệpsảnxuấtgiấy.Năm1929,mộtđô-latiềnvốnđầutưvàoviệcsảnxuấtgiấysẽtạorakhoảng3đô-lagiátrịgiấymỗinăm.Nguồn

vốnđầutưquayvònghiệuquảbalầnmỗinăm.Đếnnăm1980,hiệuquảvốnđầutưtrongngànhcôngnghiệpgiấygiảmsúttrầmtrọng,3đô-latiềnvốnđầutưchỉtạorađựợc1đô-lagiátrịgiấymộtnăm–chỉbằng1/9sovớihiệuquảcủavốnđầutưtrongngànhcáchđó50năm.Nhưngnguồnlaođộngtrongcácnhàmáygiấy,nơisảnxuấtđược1tấngiấymỗinăm,vẫnbằng2/5sovớicáchđây50năm.Nóicáchkhác,kểcảcósựtăngđộtbiếntronghiệuquảcôngviệccủanguồnnhânlựctrongngànhcôngnghiệpgiấy–kếtquảcủaviệcmáymóchóa,thìnócũngkhôngthểlàmgiảmđángkểnguồnvốnđầutưđược.Điềuđócónghĩalàviệctraođổikhônghềcóhiệuquả.

Cácnhàmáysảnxuấtthépcũngcóđượcnhữngtrảinghiệmtươngtựkhihọđưaranhữngkếhoạchtựđộnghóa.Một trongnhữngnguyênnhândẫnđếnnhữngrắc rốicủaChryslercó thể là sựsụtgiảmtrầmtrọngtổngthểhiệuquảcôngviệc–kếtquảcủasựthấtbại,hoặclàkémhiệuquả,củatưtưởngtraođổinguồnvốnlấynhânlực,vàngượclại.Đểđảmbảođiềuđó,sựthiếuhụtnguồnlaođộngtruyềnthốngsẽtựđộngđượcđiềuchỉnhtạicácnướcpháttriển,vàởmứcđộcầnthiết.Nhưngtrừkhisongsongvớiviệcđó,hiệuquảcủavốnđầutưcũngphảităngđộtbiến,nếukhôngthìmongđợivềviệcgiảmđượclựclượnglaođộngchỉlàảotưởngmàthôi.Vàởđâumà“nguồnlựclaođộng”đượcđềcậpđếnlànhữngngườicókỹnăng,tríthức,chuyênnghiệpvàcókhảnăngquảnlý,thìsẽkhôngcósựtiếtgiảmnhưvậy.Vìthế,cáchduynhấtđểtănghiệuquả“laođộng”làtănghiệuquảlàmviệccủamọingười,đóchínhlàhiệuquảthờigianvàhiệuquảtrithức.

Dođó,cácnhàquảnlýphảikhaithácvàxửlýcáchiệuquảcủabốnnhântốchủđạo:vốn,nguồnlaođộngchủchốt,thờigianvàkiếnthức.Nhưngđiềuchủchốtvẫnlàtổngthểtoànbộhiệuquảcủamỗingànhchuyênbiệttrongviệcsửdụngnguồnlựccủachínhmình.Vấnđềquantrọngnhấtlàtổngthểtoànbộhiệuquảcủanhàmáyđó,cửahàngđó,ngânhàngđó,bệnhviệnđó,trườnghọcđó,vănphòngđó.Đólà tổnghiệuquảcủa tấtcảcácyếutố trongmộtdoanhnghiệphaymộtngànhriêngbiệtmànhữngngườiquảnlýđượctrảlươngđểthúcđẩynó.Vàđócũnglàsựtăngtrưởnghiệuquảvữngvàngvớitấtcảcácnguồnlựctronglĩnhvựchoạtđộngcủamình,vớisựcamkếtcủacácnhàquảnlýkểcảtrongthờikỳkhủnghoảng.

CHIPHÍDUYTRÌHOẠTĐỘNGVỚIẢOTƯỞNGVỀLỢINHUẬN

Vấnđềcơbảntrongquảnlýđólànhữnggìkiếmđượchômnaysẽlàchiphíđểduytrìhoạtđộngcủadoanh nghiệp trong tương lai.Một doanh nghiệp không thể kiếmđược những chi phí đó sẽ nhanhchóngtànlụivàbiếnmất.Nhữngchiphíđókhôngphảilà“chiphítươnglai”màlànhữngkhoảnmụcchitiêunảysinhngàyhômnay,nhưngsaunàymớiđượcbùđắp.Nhữngchiphíđóđượcgọilà“chiphíphátsinh”hay“chiphíbị trìhoãn”.Chúngtabiếtrằng,cónhữngchiphíphảiliêntụcđượcbổsungvàocáctàikhoảnhoạtđộng.Mộtdoanhnghiệpkhôngkiếmđượccácchiphíphátsinhđểduytrìhoạtđộngcủamìnhsẽgâythiệthạichonềnkinhtếvàkhôngđápứngđượctráchnhiệmxãhộichủyếucủamìnhlà:duytrìkhảnăngtạorasựthịnhvượngcũngnhưcôngănviệclàmchoxãhộimànóđãđượcgiaophó.

“Lợinhuận”làảotưởngcủahoạtđộngkếtoán,vàthườngkhôngđượcphảnánhđầyđủ.Bởivì,ngoại

trừtrườnghợphãnhữucủađộcquyềnnhànước,vídụnhưOPEC,thìthựcrakhôngcólợinhuậnmàđóchỉlàcácchiphíbịtrìhoãncủaviệcduytrìhoạtđộngdoanhnghiệp.Vốntrướchếtlàmộtnhântốsảnxuất.Vànhưtấtcảchúngtađềubiết,khôngcónguồnlựcnàolà“miễnphí”cả.Chínhvìthế,chiphíthấpnhấtđểduytrìhoạtđộngdoanhnghiệpchínhlàchiphívốn.

Bảnthâncáchoạtđộngkinhtếđềucónhữngchiphíbịtrìhoãn,chiphíduytrìhoạtđộng,nhữngchiphícầnphảikiếmđượchômnayđểcóđượcmộtdoanhnghiệp–haymộtnềnkinhtế–trongtươnglai.Hoạtđộngkinhtếcóthểđượcđịnhnghĩanhưmộtsựkếthợpcácnguồnlực,nólàhạtgiốngcủahiệntạiđểmanglạimùathuhoạchtrongtươnglai.Sựmongđợi“mùamàng”trongtươnglailuônbaohàmsựrủirocao,nhưngkhôngcóhoạtđộngkinhtếnàocóthểtồntạimàkhôngchứađựngnhữngrủiro,cũngnhưkhôngcómộtnềnnôngnghiệpnàocóthểtồntạinếukhônggiữmộtphầnthuhoạchmùanàyđể làmhạt giống chomùa sau. Sựphát triển kinh tế đồngnghĩa với khả năng chống chọi vớinhữngrủirolớnhơnvàphứctạphơn,duytrìnhữngnguồnlựchiệntạitrongthờigianlâuhơn,cũngnhưđốiphóvớinhữngphát triểnvàbiếnđổikhôn lường.Sự tiếnbộvềkinh tếphụ thuộcvàokhảnănghìnhthànhvốncủamộtnềnkinhtế,điềuđócónghĩalànóphảitạorađượcthặngdưsảnxuấthiệntạiđủđểchitrảcácchiphícủaquákhứvàcủahiệntại.

Sựpháttriểnvềkinhtếcũnggắnliềnvớikhảnăngthaythếlaođộngphổthôngbằngkiếnthứcvàkỹnăng.Điềunàyđồngnghĩavớiviệctạoraviệclàmtrongtươnglai–baogồmcảnhiềuviệclàmhơnlẫncôngviệctốthơn.Vànhưchúngtađềubiết,điềunàyphụthuộcrấtnhiềuvàoviệctạoranguồnvốnđầutưcũngnhưphụthuộcvàokhảnăngđầutưnhiềuhơnnữachoviệcnângcaosốlượngviệclàm.Côngviệc càngđòi hỏi nhiều chất xám, nguồnvốnđầu tư vào đó càng phải cao.Nóđòi hỏinguồnvốnđầutưtrựctiếp,dướihìnhthứccácthiếtbị,máymóc–cóthểhìnhdungtăngtrưởngđịnhmứcgiữagiátrịcủacâybútchìvớigiátrịcủachiếcmáytínhtaylàmộtchỉbáovềtăngtrưởngtrongyêucầuvềvốnvớimộtcôngviệc.Ngoàira,nócònđòihỏinguồnvốngiántiếpdướidạnghìnhthànhnguồnnhânlực,thôngquagiáodụcvàđàotạo.Hiệnnay,đểmộtkỹsư23tuổivừatốtnghiệpđạihọccóthểbắtđầumộtcôngviệcđòihỏimộtsốvốnđầutư,cảtrựctiếpvàgiántiếp(nguồnđầutưđómộtphầntừchủdoanhnghiệp,mộtphầntừgiađìnhanhtavàcảnhữngngườinộpthuếkhác),gấp25lầnsovớithờicủaôngnộicủaanhta–mộtthợmộclànhnghềcáchđây60năm,thờikỳmàmọingườiđilàmngaysaukhihọcnghềxong.Vàđếnthờikỳcủacontraianhtathìsốvốnđầutưđósẽphảitănggấptừ5đến10lầnsovớitổngsốvốncầnthiếtđểđàotạoanhta.Nóicáchkhác,tạitấtcảcácnướccôngnghiệp,đầu tưvốnbắtbuộcphải tăngnhanhngay từngàyhômnayđể tạo raviệc làm trongtươnglaichothếhệnhânlựctrẻhômnaycũngnhưtheokỳvọngcủachúng.

Chínhvìthế,việckiếmđượcđủtiềnđểtrangtrảichiphíquákhứvàhiệntạiđốivớicácdoanhnghiệpđãkhôngcònhiệuquảnữa.Mộtdoanhnghiệpsẽkhông“hòavốn”khinóchỉthanhtoánđượccácchiphíkếtoán–tứclànhữngchiphíđãđượcchitrả.Doanhnghiệpđócòncầnphảikiếmđủtiềnđểchitrảchiphíduytrìhoạtđộng.Nhữngkhoảnchiphínàykhôngthểmôtảchínhxácnhưcácchiphíkhácđượckếtoánphảnánhđãđượcthanhtoán;tuynhiên,chúnglạicóthểchophépxácđịnhvớitỷlệsailệchnhấtđịnhnàođó–điềucũngxảyrađốivớihầuhếtcácsốliệukếtoán,nhưđịnhgiátàisảncốđịnh,cácsángchế,hoặctínhtoáncáckhoảnnợ.Vềcơbản,phầnlớnchúngcònchínhxáchơnnhiều

sovớicácsốliệutrongbảngcânđốikếtoán,vàbáocáokếtquảkinhdoanh.TrongnhữngtiênđềđầutiêncủanhàkinhtếhọcngườiAnhAlfredMarshallcáchđâytrên100nămđãchỉrarằng,trongmộtnềnkinhtếthịtrường,cácchiphíduytrìhoạtđộngkhôngbaogiờđượcphépthấphơnchiphívốn.Dovậy,mộtdoanhnghiệpkiếmđượctổngsốtiềnthấphơnsovớitổngsốvốncủamìnhbịcoilàđangtrongtìnhtrạngthualỗvàsốngnhờvàochiphíchotươnglaicủachínhmình.

Cóthểlýgiảihiệntượngnàytừvídụngườinôngdânphảiăncảvàohạtgiốngđểdànhchovụsau.Thựctếchothấy,chođếnnaycácdoanhnghiệpvẫnkhôngtôntrọngnguyêntắcnàymàchỉchúýtớiảotưởngtừlợinhuận.Tấtcảchúngtađềubiết,hạtgiốngcủangườinôngdânkhôngphảilàlợinhuận,màlàsựdưthừa.Nhưngnhiềungười,kểcảcáclãnhđạodoanhnghiệp,lạikhônghiểuđượcrằng,lợinhuậnđượcghinhậntrongcácbáocáocủacủadoanhnghiệpkhôngphảilàlợinhuậnmàthựctếnóchỉlà“hạtgiống”,vàchiphíduytrìhoạtđộngmàthôi.

Trongthờiđạikhủnghoảng,nhucầuvềvốnngàycàngtăng,dotínhchấtbấtổncũngnhưkhảnăngrủirocao.Nhưngnhưchúngtađềubiết,thờiđạiphíatrướclàthờiđạicủanhữngthayđổivàtiếnbộ,xãhộihóavàcôngnghệhóa–vàđiềunàycũnglạicónghĩalàsẽcónhiềurủirohơntrongtươnglai.Hơnnữa,tạicácnướccôngnghiệp,hiệntượngchuyểndịchmạnhcơcấulaođộngsangsửdụngvàtrọngdụnglaođộngtríóccàngđòihỏinhữngnguồnvốnđầutưcaohơn.Tạicácnướcđangpháttriển,nhucầutrướcmắtlàviệclàm–chủyếulàtronglĩnhvựcsảnxuất–điềusẽđòihỏimộtnguồnvốnđầutưlớnhơnrấtnhiềusovớinhữnggìchúngtahìnhdung.

Tuynhiên,việchuyđộngvốnngàycàngtrởnênkhókhăn.Đặcbiệtlàtạicácnướccôngnghiệp,việchuyđộngvốnngàycànggiảmsútrõrệt.Mộttrongnhữngnguyênnhânchủyếulàdolạmphát.Ngườitacóthểdễdàngcảmnhậnđượclạmphátđangđếngần,vàđóchínhlàlýdogiảithíchchohiệntượngvìsaotrongnhữngthờikỳlạmphátsâu,ngườitacóxuhướngtiếtkiệmmạnhmẽhơn,mặcdù“cảmnhậnthôngthường”lúcđócủaconngườiphảilàchuyểnthànhtiềnmặthoặcsangđồvật.Cảmnhậnchunglúcđó,khôngcầnsuytínhđếnvấnđềlợiíchkinhtế,đólàphảităngkhoảntiềntiếtkiệmchodùgiátrịcủanócógiảmđibaonhiêu.

Bêncạnhđócòncómộtloạtcácbiếnđổivềcơcấuliêntụcđãkhiếnchoviệchuyđộngvốncàngthêmgiảmsúttạicácnướccôngnghiệp,dùcónềnkinhtếthịtrườnghaytạicácnướcxãhộichủnghĩapháttriển.Cáchđây50năm,Keynestrênquanđiểmkinhtếhọctruyềnthốngđãchỉrarằng:dướinhữngđiềukiệnnhấtđịnh,nềnkinhtếhiệnđạisẽcóxuhướng“tiếtkiệmquámức”,vìthếcầnphảingăncảnsựhuyđộngvốncũngnhưkíchthíchtiêudùng.Ngàynay,vìsựbiếnđổicơcấudânsố,chúngtaphảimongđợixuhướng“tiếtkiệmdướimức”sẽthốngtrịtrongmộtthờigiandàitạicácnướccôngnghiệp(điềunàyhoàntoàntráingượcvớidựđoáncủaKeynesvềthờikỳcủaôngcũngnhưkhôngphùhợpvớinềnkinhtếtruyềnthống).Cónhiềukhoảntiếtkiệmcánhânhơn,thậmchíởmộtsốnướccótỷlệtiếtkiệmcaonhưNhậtBảnvàĐức,khôngđồngnghĩavớiviệc“huyđộngvốn”đượcnhiềuhơnmàngượclạicòntạorasự“trìhoãntiêudùng”.

Ởtấtcảcácnướccôngnghiệp,hầuhếtcáckhoảntiếtkiệmcánhânđềulàquỹhưutrí.Đếnmộtmức

độnhấtđịnhnàođó,sốtiềnnàysẽđượcnhànướctậphợplại−ởnhiềunơi,điểnhìnhnhưMỹvàAnh−nhữngnơicóhệthốngtrợcấplươnghưulớn,chúngchỉlànhữngkhoản“tiếtkiệm”đốivớicáccánhân.Và ngay lập tức những khoản tiền đó sẽ trở thành “khoản chi” của các chính phủ. Phần lớnnhữngkhoản tiềnđượcđưavàoquỹhưu trí sẽđược trảchonhữngngườinhận lươnghưu–nhữngngườisẽsửdụngcáckhoảntiềnđóchoviệctiêudùngngaylậptức.Mộtphầnlớncáckhoảntiếtkiệmcánhânởcácnướccôngnghiệplàcáckhoảnđầutưchonhàở.Nhàlàmộtdạnghànghóacógiátrịsửdụnglâudàivàcógiátrịbánlạicao.Đâykhôngphảilà“hànghóasinhlợi“đượcsửdụngđểtạoracácgiátrịkinhtế,nênviệcđầutưvàocáccănnhàtưnhâncũngkhôngphảilàsựhìnhthànhvốn.Vìvậy,trongmộtxãhộigiàucó,vớisựthịnhvượngngàycàngtăngcủađôngđảonhữngngườilàmcôngăn lương thì tiếtkiệmcánhânvàhình thànhvốnngàycàng táchrờinhau.Xãhộicàng thànhcôngtrongviệckéodàituổithọcánhânthìsựhìnhthànhvốnthựctếcủacáccánhânlạicàngthấp.

Ngoàiracòncórấtnhiềunguyênnhândẫnđếnsựgiảmsút tỷ lệhình thànhvốnđólà:sựgia tăngnhanhchóngchiphíhoạtđộngcủadoanhnghiệp,tệquanliêunhànướcngàycàngtăng−kéotheosựgiatănggánhnặngchitiêuđốivớinềnkinhtế,sốlượngngàycàngtăngcủacácquyđịnh,quychế,vàsựgiatăngcủacácchiphígiaodịch(dùđólàchínhsáchxãhội,bảovệmôitrườnghaychovệsinhvàanninh).Tấtcảnhữngđiềunàyđềulàmtăngchiphíhoạtđộngcủadoanhnghiệpvàcảntrởkhảnăngkiếmđủnguồntiềnchoviệcduytrìhoạtđộngdoanhnghiệp.Tuynhiên,điềuquantrọngnhấtvàsâuxanhấtởđâychínhlàsựthayđổimạnhmẽvàpháttriểncủacơcấudânsố.Kếtquảcủasựthayđổiđólàtỷlệdâncótuổithọcaosẽchiếmphầnlớntrongnhómtuổitrưởngthànhvàđiềunàysẽcótácđộnglớnđốivớitỷlệtiếtkiệm.Sựthayđổinàylàmchoviệchìnhthànhvốnởcácnướccôngnghiệphóangàycàngphụthuộcvàokhảnăngcủacáctổchứcphichínhphủmàtrướchếtlàcácdoanhnghiệptưnhân,đểtrangtrảicácchiphíduytrìhoạtđộng,vàsauđólàtạora“hạtgiống”.

Phầnlớncácdoanhnhânvàcácnhàkinhtếhọcđềunhậnthứcđượcđiềunày.Họcũngquantâmsâusắcđếnsựhìnhthànhvốncũngnhưnhậnthứcrõđượcsựkhôngtươngxứngcủatỷlệnguồntiềnmàcácdoanhnghiệpcóthểkiếmđượcđểchitrảchiphíduytrìhoạtđộng.Nhưngđốivớicôngchúng,cácchínhtrịgia,nhữngngườilãnhđạocôngđoàn,kểcảcácquanchứccấpcaotrongcáctổchức,vànhânviênởtấtcảcáccấp,từcôngnhântạicácnhàmáysảnxuấtđếncácbộphậnchứcnăngvàkỹthuậtnhưquảnlýbánhàng,nghiêncứu,thìđiềunàyhoàntoànkhôngđượcbiếtđến.Nóbịchemờbởilờilẽkhoatrươngphổbiếnvề“lợinhuận”.Chúngtaluônđượcdạyrằng“lợinhuận”là“phầnthưởng”đốivớicácnhàđầutư,làsựđềnđápchonhữngđầutưtrongquákhứ.Đâyhoàntoànlàmộtsailầm,bởicáiđượcdánnhãnmácmỹmiềulà“lợinhuận”ởđâythựcchấtlàcácchiphíthậtsựvàchiphítươnglaicủamộtdoanhnghiệp,mộtnềnkinhtế.Khilợinhuậnkhôngtươngxứngvớichiphívốn,thìkhôngcó“lợinhuận”nàohết,màđólàmộttổnthấtthựcsự,khôngchỉđốivớitổchứcđómàcònvớicảnềnkinhtế.

Khôngcònnghingờgìnữa,rõràngviệcbùđắpchiphíchínhlàtráchnhiệmcủanhàquảnlý.Khôngaicóthểtranhcãivềvấnđềnày.Vìvậy,cácnhàquảnlýphảicótráchnhiệmkiếmđủtiềnđểchitrảcácchiphíduytrìhoạtđộng.

Ởđây,cóthểrútramộtkếtluậnlà,cáctổchức“philợinhuận”–thuộckhuvựckinhtếthứba–nhưbệnhviện,trườnghọc,vàcácdoanhnghiệpdịchvụcũngcầnphảicoicácchiphíduytrìhoạtđộnglàmộtphầntrongchiphíhoạtđộngcủamình.Ngàynay,cáctổchứcnàyđềucoisốdưcủadoanhsốhoạtđộngtừchiphíhoạtđộnglà“lợinhuận”.Vềcơbản,chínhđiềunàyđãchegiấucácchiphíthựctế,đồngthờigâyảnhhưởngđếntươnglaicủatổchức,trởthànhmộtgánhnặngchoxãhộivàhạnchếtiềmlựcsảnxuấtcủanềnkinhtế.Điềunàysẽkhôngtrởnênquantrọngchừngnàokhuvựckinhtếthứbachỉđượccoilàkhuvựcphụ.Ngàynay,tạihầuhếtcácnướccôngnghiệp,khuvựcnàytừlâukhôngcònlàcáibóngnữamàđãtạoraítnhất1/4tổngsảnphẩmxãhội.Chínhvìthế,nóđòihỏichúngtaphảinhậnthứcđượcsựthâmhụtkinhdoanhtrongkhuvựcnàysẽảnhhưởngđếntoànxãhộinhưthếnào.

Tạicáctổchứcdịchvụcôngcộng,vídụđiểnhìnhchosựnguyhiểmcủaviệccoichiphíduytrìhoạtđộngcủadoanhnghiệplà“chiphícủatươnglai”thayvìlàchiphíhoạtđộnghiệntạilàsựthấtbạicủaBritishNationalHealthService(DịchvụYtếAnh)trongviệctínhtoánchiphícầnthiếtchoviệcxâydựngbệnhviện từnăm1950chođếnnay.Cácbáocáokế toáncủadịchvụy tếđượccho là “cânbằng”trongsuốtnhữngnămnày,vớiviệcngườiđóngthuếphảiđóngtấtcảcácchiphí.Thựctế,dịchvụnàyrơivàotìnhtrạngthiếuhụtngânsáchtrầmtrọngmàhọkhônghềhaybiết.Kếtquảlàngàynay,tạihầuhếtcáctổchứcdịchvụởAnh,ngườitaphảichờđợimònmỏiđểcóđượccáimàngườitagọilà“nhữngcuộcphẫuthuậtkhôngcấpthiết”–nghĩalàcácbệnhnhânkhôngthểtrởnêntồitệhơnchỉvìhọkhôngđượcđiềutrịngaylậptức–dùrằngthựctế,họbịảnhhưởngbởicănbệnhđórấtnhiều.Vì thế,bảohiểmy tếđã trởnênvôcùngphổbiếnvà làngànhphát triểnnhanhnhất tạiAnh.Tuynhiên,loạibảohiểmnàykhôngphảichitrảchocáccuộcđiềutrịytếhayphẫuthuậtmàdịchvụsứckhỏesẽphảilàmđiềuđó.Nóphảitrảtiềnchoviệc“nhảylênđầuhàng”,tứclàchoviệckhỏiphảichờđợi. Tất nhiên, điều này chính là sự phủ định thẳng thừng đối với giả thuyếtmàNational HealthServicedựavàođóđểđượcxâydựnglên.Thựctế,sựpháttriểnmạnhmẽcủabảohiểmytếtạiAnhđãchothấysựthấtbạicủaNationalHealthService–mộtthấtbạikhôngđángcó–làdoviệckhôngcoichiphíduytrìhoạtđộnglàchiphíhợppháphóa,haynóiđúnghơnlàkhôngcoichúnglà“chiphí”.

Thiếuhụtthìvẫnlàthiếuhụt,dùnócóxảyraởnhàmáysảnxuấtxàphòng,trườngđạihọchaybệnhviệnđinữa.Córấtnhiềutổchức,nềnkinhtếkhácnhau,nhưngchỉcómộtsựkhácnhauduynhấtgiữachúnglàcáchthứccácnhàthuthuếđốixửvớihọ.Rấtnhiềutổchức“philợinhuận”nênbiếtrằngđiềuhọnêncoilà“lợinhuận”trênthựctếchínhlàthặngdưcủathunhậphiệntại(dùtừbấtcứnguồnnào)saukhiđãtrừđichiphíhiệntại.Thựctế, trongrấtnhiềutổchứcdịchvụ,chiphíduytrìhoạtđộngrấtcao.Cácbệnhviện,trườngđạihọc–nhữngtổchứcchắcchắnsẽphảitrảiquanhữngthayđổimạnhmẽtrongnhữngthậpkỷtới–chínhlànhữngvídụđiểnhìnhchovấnđềnày.Tuynhiên,chừngnàophíduytrìhoạtđộngcònđượccoilà“lợinhuận”,thìcáctổchức“philợinhuận”trongkhuvựckinhtếthứbasẽkhôngthểđượcquảnlýhiệuquảmàhoàntoànngượclại.Chúngtacóthểlựachọnđiềuhànhcáctổchứcnàydựatrêntrợcấptừtiềnthuế,nhưngchúngtacũngcóthểmuốnhoạtđộngđộclậpchứkhôngphảiphụthuộcvàonhữnghoạtđộngtừthiệncủacáccánhân.

Đốivớicácnhàquảnlý,việchiểurõvềchiphíduytrìhoạtđộngvàcoichúnglàmộtchiphíthựcsựlàmộttrongnhữngnhiệmvụcơbản.Trướchết,điềunàycónghĩalàsốliệutàichínhcủacáctổchứcphảiđượcthíchứngvớilạmphát,đểtừđócácnhàquảnlýbiếtđượcvịtríkinhtếthựcsựcủatổchứcmình.Thứhai,cácnhàquảnlýphảichấpnhậnrằnghọsẽbịthualỗ,trừkhithặngdưcủadoanhthuhiệntạisaukhitrừđichiphíquákhứvàhiệntạicóthểbùđắpchochiphívốncủatấtcảcácnguồntiềnđượcsửdụngtrongdoanhnghiệptheotỷlệthịtrườnghiệntại.Chiphívốnluônlàchiphínhỏnhấttrongviệcduytrìhoạtđộng.

Hơnnữa,thôngquacácchiphíduytrìhoạtđộng,cácnhàquảnlýđươngnhiệmcũngđưarahoặcxácđịnhđượcnhữngchiphíđócókhảnănghoặcchắcchắnsẽvượtquámứcchochiphívốnnhưthếnào.Chiphíduytrìhoạtđộngtạicácdoanhnghiệptrongnhữngnămtớichắcchắnsẽcaohơnchiphívốncủacáctrườngđạihọcvàcácbệnhviện.Điềuđócũngđúngvớicácnhàmáythéptruyềnthống,chínhlànhữngnơiđangđòihỏinguồnvốncaochocácphươngphápsảnxuấtmới,choviệctựđộnghóa,bảovệmôitrường,đầutưantoàncũngnhưcáccôngnghệtiếtkiệmnănglượng.Chừngnàothunhậphiệntạicủadoanhnghiệpcònchitrảđượcchocácchiphíđóthìdoanhnghiệpvẫnđanghoạtđộngtốt.

Cònmộtyêucầucấpthiếtnữalàphảiđiềuchỉnhtiềnthưởngchocấpquảnlýđiềuhànhdựatrênthựctrạngkinh tế.Chừngnàocácnhàquản lýcònđượcnhữngkhoảntiền thưởngquácaodựa trên“lợinhuận”ởbáocáo, thìhọcònnétránhbằngcáchthayđổicáchbáocáothunhậpcủamình.Vìvậy,nhữngkhoảntiềnthưởngdựatrênlợinhuậnsẽkhôngđượcchitrảchođếnkhicácchiphíduytrìhoạtđộngđượcchínhdoanhnghiệptrangtrảitừthunhậphiệntạicủamình.Khôngđưaracácchiphíthực,vàchiphíduytrìhoạtđộngcủadoanhnghiệpcũngnhưviệckhôngcóthunhậplàgianlận.Cònchiatiềnthưởngchoaiđódựatrênlợinhuậnkhôngcóthựclàthamô.

Nhưngquantrọnghơncảlàchúngtacầnthayđổinhữnglờikhoatrươngvềlợinhuậncũngnhưcáchsửdụngsailệchcácsốliệukếtoán.Cầnphảithôngbáocácchiphíduytrìhoạtđộngdoanhnghiệpchocáccổđông,tớicôngchúngvànhữngngườinộpthuế.Trongnhữnglờinóikhoatrươngcủamình,cácnhàquảnlýcũngcầnnhấnmạnhđếnviệcnângcaotráchnhiệmcủangườiquảnlýtrongviệckiếmđủlợinhuậnđểthanhtoáncácchiphírủiro,thayđổi,cảitiếnvàcôngviệctrongtươnglaicũngnhưcủanhữngngườitrẻhiệnnayvànhữngngườimớigianhậplựclượnglaođộngcủadoanhnghiệp.Họkhôngthểlàmđượcđiềuđótrừkhiphảiđảmbảorằngnhữngsốliệukếtoáncủadoanhnghiệphọ–nhữngthứmàchínhhọquảnlý–phảnánhđúngthựctếchứkhôngphảilàsựảotưởng“lợinhuận”.

Saumốinguyhiểmtiềmtàngvềnguycơgiảmsúthiệuquảlaođộng,mốinguyhiểmlớnnhấtđốivớinềnkinhtếthếgiớivàđốivớinềnkinhtếcủamỗiquốcgia,đólàsựsụtgiảmkhảnănghìnhthànhvốn.Sựsuygiảmnàycóthểtiềmẩnnhiềunguyhiểmđốivớicácnướctheochủnghĩaxãhộihơnlàđốivớicácnướccónềnkinhtếthịtrường,nhưngdùthếthìđiềunàycũnglàmộtđiềuđángmừng.Cácnướcxãhộichủnghĩadễdàngtăngtỷlệhuyđộngvốnhơn,vìcácnướcnàykhôngbaogiờđềcậpđến“lợinhuận”ngaycảkhithặngdưcủadoanhthuhiệntạitrừđichiphíhiệntạicaohơnrấtnhiềulầnsovới“lợinhuậngộp”củamộtnướctheokinhtếthị trường.(Nhưngnhữngrủirovàsựkhôngchắcchắnlạicaohơn,vàhiệuquảvốnlạithấphơn.)Đốilậpvới“lợinhuận”làsựtăngtrưởngtạitất

cảcácquốcgia,vàchừngnàochúngtacòncốgắnggiảithíchđiềuđóbằngnhữnglýlẽthiếuminhbạch,khôngrõràngnhư“độngcơlợinhuận”–giải thíchchonhữngđiềukhôngcóchứngcớgìđểchứngminhđược–hay“tiềnthưởngchocácnhàđầutư”,thìkhiđótìnhtrạngnàysẽcòntiếpdiễn.Chừngnàocácnhàquảnlýcònchỉnóivề“lợinhuận”chứkhôngphải“chiphíduytrìhoạtđộng”,vànhữngđiềudễgâynhầmlẫn–thìchừngđóchínhhọvẫnsẽlạibịlừadối.Nhữngngườikháccũngsẽnhậnrarằnghọđangbịnhữngnhàquảnlýnàylừadối.

NhữngnămgầnđâyỦybanChứngkhoánMỹ(SEC)đãkhuyếnkhíchcáckếtoándựtoánlợinhuậntrongtươnglai.Nhưngđiềunàydườngnhưkhôngthểthựchiệnđượcbởivìdoanhsốtrongtươnglairấtkhóướctính;trongcácthờikỳkhủnghoảngchỉcóthểdựđoánđượcxuhướngcho2hoặc3nămvớimứcsailệch50%.Ngượclại,ngườitacóthểdựtínhchiphíduytrìhoạtđộngchonhiềunămvớixácsuấtchínhxáctươngđốicao,bởivìchúngkhôngphải là“chiphí tươnglai”,màlà“chiphí trìhoãn”.ỦybanChứngkhoánMỹkhôngthểđónggópgìnhiềuhơnchonềnkinhtếMỹvàchonềnkinhtếtựdongoàiviệcyêucầucáckếtoándựtínhchiphíduytrìhoạtđộngdoanhnghiệp–vớichiphívốnnhỏnhất–vàbaogồmcácchiphíthựctếtrongcácbáocáocôngkhaicủacáctổchứcđãkiểmtoánvàchứngnhận.

Tuynhiên,tốtnhấtlàcácnhàlãnhđạo–dùlàcủamộtdoanhnghiệphaymộttổchứcdịchvụcôngcộng–đừngnêntrôngđợivàoSECvàcáckếtoán.Họnêntựtínhtoánchiphíduytrìhoạtđộng,vàcoichúngnhưchiphíthựcsự.Nếukhôngtrongnhữngthờiđiểmkhủnghoảng,doanhnghiệpcủahọsẽbịsụpđổdướigánhnặngcủacác thua lỗ thực tếsauhàng loạtnhững“báocáo lợinhuận”hàngnăm.

II.QUẢNLÝCHOTƯƠNGLAI•Tậptrungcácnguồnlựcvàothànhquả

•Bỏquaquákhứ

•Quảnlýpháttriển/tăngtrưởng

•Quảnlýđổimớivàthayđổi

•Cácchiếnlượckinhdoanhchotươnglai

•Thẻđiểmchonhàquảnlý

Mọinềntảngcủaquảnlýđềugắnliềnvớisựtồntạicủadoanhnghiệptrongthờiđiểmhiệntại.Nhưngmột tổ chứcphải tồn tại vàphát triển tronghaigiai đoạn:hiện tại và tương lai.Tronghầuhết cáctrườnghợp,tươnglaicủamộtdoanhnghiệpđượctạoratừnhữnggìđangdiễnratronghiệntại.Dođó,cácnhàquảnlýphảiquảnlýcảhiệntại–nhữngnềntảngcơbản–vàcảtươnglai.Trongnhữngthờikỳkhủnghoảng,cácnhàquảnlýkhôngthểgiảđịnhrằngtươnglaichỉlàsựmởrộngcủahiệntại.Màthayvàođó,họphảiquảnlýchặtchẽnhữngthayđổi,bởinhữngthayđổivừalàcơhộilạivừalàmộtmốinguyhiểmtiềmtàng.

HƯỚNGCÁCNGUỒNLỰCVÀOKẾTQUẢCUỐICÙNG

Trongthờikỳkhủnghoảng,mộtdoanhnghiệpphảiđượctổchứcvàlãnhđạochặtchẽvàlinhhoạt,vừacóthểvượtquađượccácthờikỳcăngthẳngđồngthờivẫncóthểchuyểnđổinhanhchóngvàtậndụngtốiđacáccơhội.Điềunàycàngquantrọngđốivớicácdoanhnghiệpđãtrảiquamộtthờigiantươngđốidàiyêntĩnh,khôngbiếnđộngvàmọivấnđềđềutrongtầmkiểmsoát.Trừkhiđượcthayđổi,cònnếukhôngmọitổchứcđềucóxuhướngthảlỏng,dễdãitrongquảnlý.Nhữngcôngtynàycóxuhướngphânbổnguồnlựctheoquántínhvàtruyềnthốngchứkhôngphảitheokếtquả.Hơnnữa,mọitổchứcđềumuốntránhnhữngđiềukhóchịu.Màkhôngcóđiềugìlạikhóchịuvàđángchánhơnlàviệchướngcácnguồn lựcvàokếtquảcuốicùng,bởiviệcđó luônđòihỏiviệcnói“không”vớinhữngđiềuthừathãi,hoangphívàvôhiệuquả.

Trongthờikỳkhủnghoảng,mỗitổchức−dùlàdoanhnghiệphaycáctổchứcdịchvụcôngcộng−đềucầnkiểmsoátchặtchẽviệcphânbổcácnguồnlựccủamìnhvàcânnhắccáckếtquảmongđợi.Đểlàmđượcviệcnày,cáctổchức,doanhnghiệpcầnhiểurõhiệuquảvànăngsuấtcủacácnguồnlực,đặcbiệtlànguồnlựclaođộng.Hơnnữa,cầnphảisửdụngchúngmộtcáchcónguyêntắcvàtổchứcnhằmđạtđượcnhữngkếtquảtiềmnăngvàthựctế.Nguyêntắcởđâylà“chămsóccáccơhộivàgiảiquyếttriệtđểcácvấnđề”.Vàcácnguồnlựcchỉcóthểđượcsửdụnghiệuquảnếuchúngđượcđịnhhướng,nếukhôngtấtyếuchúngsẽđưatớinhữngkếtquảtồitệ.

Mộttrongnhữngphươngphápđểsửdụngcókiểmsoátcácnguồnlựclàlậphailoạingânsách:ngânsáchhoạtđộngdànhchocáchoạtđộngđãđượcthựchiện,vàngânsáchcơhộidànhchocácýtưởngvàcácdựánkinhdoanhkhác.Ngânsáchhoạtđộngchắcchắnphảilớnhơnngânsáchcơhội,vàđốivớimộtcôngtylớn,chắcchắnnókhôngthểchỉđượcthểhiệntrênvàitranggiấy.Tuynhiên,cácnhàquảnlýcấpcaocầndànhnhiềuthờigianvàchiphínhưnhauchocảhailoạingânsáchnày.Câuhỏimàcácnhàquảnlýđặtrađốivớihailoạingânsáchnàycũngphảikhácnhau.Đốivớingânsáchhoạtđộng,cầnhỏi:“Nỗlựcvàphítổnnàycóthậtsựcầnthiếtkhông?Nếukhôngthìchúngtaphảiloạibỏchúngnhưthếnào?”Cònnếucâutrảlờilà“có”,cầnhỏi:“Chiphítốithiểucầnthiếtlàbaonhiêuđểngănchặnđượccácsailầmnghiêmtrọng?”Đốivớingânsáchcơhộithìngượclại,câuhỏinênđặtralà:“Đâycóphảilàcơhộiđúngđắnkhông?”,nếuđúngthìnênđặtracâuhỏi:“Cơhộinàycóthểhấpthuvàtậndụnghiệuquảnhữngnỗlựcvàcácnguồnlựctốiưunhưthếnào?Vàailàngườithíchhợpnhấtđểthựchiệncôngviệcnày?”.Ngânsáchhoạtđộngphảiluônđượctạoratừnềntảngthấpnhấtchophùhợp,nóđạtmức“thỏamãn”hơnlà“tốiưu”.Cònngânsáchcơhộithìnguyênlýcơbảnlàtốiưuhóa,cónghĩalà,cácchiphívàcáckhoảnchitiêuphảinhằmđạtnăngsuấtcaonhấtcóthể.

Ngoàira,việcđịnhhướngcácnguồnlựcvàokếtquảcònđòihỏimộtsựkiểmsoátcóhệthốngđốivớithứmàtôigọi là“kiểmsoátgánhnặngdoanhnghiệp”,haysựtừbỏnhữnglĩnhvựcíthứahẹnhayhiệuquảđốivớicácnỗlựcđượcthựchiện.Điềunàyđặcbiệtquantrọngvớicôngviệcquảntrịnhânsự,dùlàtronglĩnhvựcnhânsự,hànhchính,tiếpthị,nghiêncứuhaybấtkỳbộphậnnhânsựnàokhác.Câuhỏinênđượcđặtrađốivớichuyênviêntronglĩnhvựcnàylà:“Bạnsẽphảimấtcáigìđểthamgiahoạtđộngmớimẻnày?”Nguyêntắcởđâylàcácnhàquảnlýkhôngnênthúcđẩyhoạtđộnghaynỗlựcmớitrongmộtbộphậnnhânviêntrừkhimộtcôngviệccũvàkémhiệuquảđãđượcloạibỏ.Lýdolà,tronglĩnhvựcnày,chỉcósựtậptrungtấtcảcácnỗlựcmớicóthểtạorahiệuquả.Quytắckiểmsoátgánhnặngdoanhnghiệptrênđâycũngcóthểápdụngđốivớiviệcsảnxuấtcácsảnphẩmmới,mởrộngchủngloạisảnphẩm,mởrộngkênhphânphối,v.v…

BỨTKHỎIQUÁKHỨ

Saumộtthờigiandàipháttriểnbìnhlặngvàcóthểdựtínhtrướcđược,mỗidoanhnghiệp–dùlàtổchứcdịchvụcôngcộnglợinhuậnhayphilợinhuận–đềusẽphảichịugánhnặngvớinhữnghứahẹncủaquákhứ.Điềunàybaogồmnhữngsảnphẩmhaydịchvụkhôngcònđónggópchodoanhnghiệpnữa;nhữngdựánnàybanđầucóvẻrấthấpdẫn,nhưngsau5năm,nóvẫnchỉlàhyvọng,nhữngýtưởngtuyệtvờilạitrởthànhthấtbạikhiđưavàothựchiện,nhữngsảnphẩmvàdịchvụđókhôngcòncầnthiếtkhixãhộivànềnkinhtếđãthayđổi;cácdoanhnghiệpsẽlàmchosảnphẩmvàdịchvụtrởnênlỗithờinếucứcốgắngđạtđượcmụctiêucủamình.Mộtcontàulênhđênhtrênbiểnquálâucầnphảiđượcgộtsạchnhữngconhàubámquanhthànhtàu,nếukhôngchúngsẽlàmgiảmtốcđộcũngnhưkhảnăngmanơcủatàu.Tươngtự,mộtdoanhnghiệpđãtồntạivàpháttriểntrongbìnhyênmộtthờigiandàicũngcầnphảidọnsạchnhữngsảnphẩm,dịchvụvàdựánkinhdoanhchỉgâytốnkémcácnguồnlực;cũngnhưnhữngsảnphẩm,dịchvụvàdựánđãhoàntoàntrởthành“quákhứ”.

Mỗidoanhnghiệpcầnmộtchínhsáchloạibỏmangtínhhệthốngởmọithờiđiểm,đặtbiệtlàtrong

nhữngthờikỳkhủnghoảng.Mỗisảnphẩm,dịchvụ–cảbênngoàilẫnbêntrong–mỗiquátrình,hoạtđộngđềucầnđưavàothửnghiệmtrongvàinăm,cùngvớiviệcđặtracâuhỏi:“Nếuchúngtachưasẵnsàng,liệuchúngtacónênthựchiệnnóvớinhữngkiếnthứchiệncócủamìnhhaykhông?”Nếucâutrảlờilà“không”thìđừngnói:“Vậyhãythựchiệnmộtnghiêncứukhác.”Thayvàođóhãyhỏi:“Làmthếnàochúngtacóthểthoátkhỏinó,hayítnhấtlàlàmthếnàochúngtacóthểdừngviệcđầutưnguồnlựcvàođó?”

Tấtnhiênkhôngnênđặtranhữngcâuhỏivàhànhđộngdựatrêncáccâutrảlờitheokiểunàykhitổchứcđanggặprắcrối,mànênthựchiệnvàothờiđiểmtổchứcđangthànhcông.Vìtrongthờikỳsuônsẻ,cácnguồnlựcbaogiờcũngđượcphânbổrõràngchoquákhứ,choviệcsảnxuất,chonhữngmụctiêuphảiđốimặt,vàchonhữngnhucầubấttận.

Giờđây,việcbứtkhỏiquákhứlànhiệmvụhếtsứcquantrọngđốivớicáctổchứcdịchvụcôngcộngkhôngkinhdoanhbởivìcácchươngtrình,cáchoạtđộngvàdịchvụcủachúnglúcnàyđãtrởnênlạchậuvàkhônghiệuquả.Tuynhiên,việcloạibỏnhữngsảnphẩmlỗi,thiếuhiệuquảlàviệcvôcùngkhókhăntrongmộttổchứcdịchvụ.Hầuhếtcáctổchứcnàyđềukhôngthừanhậnrằngthànhcôngluônđồngnghĩavớiviệcloạibỏnhữngthànhquảcũ.Cáctổchứcdịchvụkhôngmuốnbịđịnhhướng,màhọcầnđượcđịnhhướng.Vềmặtlýthuyết,điềunàycónghĩalàhọmuốncóđượcnhững“sảnphẩmtốt”,manglạiđónggópmangtính“đạođức”hay“xãhội”chứkhôngđơnthuầnchỉlàlợinhuậnvàkếtquả.Nhânviênxãhộiluôntinrằngnếuhọthấtbạitrongviệcxóasổbớtcácgiađìnhnghèokhóthìđiềuđóđồngnghĩavớiviệchọcầnphảinỗlựchơnnữacũngnhưcầnnguồnkinhphílớnhơnnữa.Họkhôngthừanhậnrằngthấtbạicủamìnhđồngnghĩavớiviệchọnêndừngngaynhữngviệcmàhọcholàmìnhđangdũngcảmdấnthân.Cácgiáoviênsẽkhôngthừanhậnrằnghọđãđạtđượcmụctiêucaocảcủamìnhđólàgiúptấtcảtrẻemđượctớitrường,vàrằnggiờđâyhọnêntựhỏixemlàmthếnàorútngắnthờigiangiảngdạythayvìtiếptụcnỗlựcvôbổchonhữngmụctiêubanđầuđó.Cácbệnhviệncũngphảithừanhậnrằnghọ“khôngthểnghĩ”rằngnỗlựctăngsốlượngtrẻđượcsinhrađãgiúpđạttớimụctiêucủahọlà“cácsảnphụ”khôngcònphụthuộcvàobệnhviệnmỗikhiốmđaunữa,màthayvàođólàcác“nhàtrọ”cókếtnốivớidịchvụbệnhviện.

Xéttổngthể,córấtíttổchứcdịchvụnhậnthứcđượcnhữngđiềukiệnhoạtđộngcủahọđãthayđổi,màhầuhếtđềutinrằngtấtcảnhữngyếutốcầnthiếtlànỗlựchơnvàtăngnguồntàichínhhơnnữa.

Doviệcđolườngkếtquảcủacáctổchứcdịchvụrấtkhókhănnêncầnphảicómộtsựloạibỏcótổchức.Đólàsựcầnthiếtcủaviệcthuhồimangtínhhệthốngcácnguồnlực–tiền,vàquantrọnghơnhếtlànguồnnhânlực–khỏinhữngcôngviệccủaquákhứ.Cácnhàquảnlýcủacáctổchứcnàynêntựhỏixemhọnênthayđổicácphươngphápnhưthếnàođểcóthểđạtđượcnhữngmụctiêumàtổchứccủamìnhđãđặtrabanđầu.

Nhưngtạicácdoanhnghiệp,rấtnhiềunhàquảnlývẫnluôncoirằngcácsảnphẩm,dịchvụvàhoạtđộngcủahọlànhững“côngviệctuyệtvời”haylà“nhiệmvụđạođức”hoặcnhữngthứ“thiênđịnh”chứkhôngchỉđơnthuầnlànhữnghoạtđộng“sớmnởtốitàn”dùnhữnghoạtđộng,sảnphẩmđóchỉ

đápứngđượcnhucầucủamộtkháchhàng.Córấtítdoanhnghiệpsẵnlòngbứtrakhỏiquákhứ,vàkếtquả là rất ít doanh nghiệp có được nguồn lực sẵn sàng cho tương lai. Trong những thời kỳ khủnghoảng,mộtdoanhnghiệpcầnphảicóđủkhảnăngchốngchọivớicáccúđấmbấtngờtừphíasau,vừacókhảnăngchớplấycáccơhộimới.Chínhvìthế,việcđịnhhướngnguồnlựcvàokếtquảvàbứtkhỏiquákhứkhônghiệuquảvà tànphánguồn lựcchính lànhữngyêucầubức thiếtđốivớicácdoanhnghiệp.

QUẢNLÝTĂNGTRƯỞNG

Mỗidoanhnghiệpđềucầnquảnlýtăngtrưởng.Vàđểthựchiệnđượcđiềuđó,mỗidoanhnghiệpcầncómộtchiếnlượctăngtrưởngcủariêngmình.

Trongnhữngnăm1950và1960cómộtxuhướngbaotrùmchorằng,tăngtrưởnglàquyluậttựnhiênvàkhôngcógiớihạn.Đếnnhữngnăm1970,tráingượcvớixuhướngnày,ngườitalạitinrằngtăngtrưởngsẽchỉduytrìởmứcđómãimãi.Cảhaixuhướngnàyđềusailầm.

Khônggìcó thể tăng trưởngmãimãi, lạicàngkhôngcó tốcđộ tăng trưởng theocấpsốnhân.Tuynhiên,bắtđầutừthếkỷXVIII,cứkhoảng50nămmộtlần,cácnướccôngnghiệplạiđượcchứngkiến“mộtthậpkỷđầygiôngtố”trongđódườngnhưtấtthảyđềutăngtrưởngvàmọităngtrưởngđềuđượccholàkhôngcógiớihạn.Giaiđoạnbắtđầucủathờikỳnàyxảyravàokhoảngnăm1710vớisựkiệnchoángváng“BongbóngSouthSea”vàdựánLouisianacủaJohnLaws.Cácgiaiđoạntiếptheoxảyravàogiữanhữngnăm1770và1780,1830và1870.Giaiđoạnkếtiếpbắtđầuvàokhoảngnăm1910vàkếtthúcđộtngộtởchâuÂubằngchiếntranhthếgiớilầnthứnhất,nhưngởMỹnókéodàimãiđếnnăm1929.Nhữngnăm1960và1970làsựkếtthúccủacácgiaiđoạntăngtrưởngnày.

Saumỗigiaiđoạn“sónggió”lànhữngtàntíchnghiêmtrọngkhôngthểtránhkhỏi,vàkhiđótấtcảđềutinrằngngừngtăngtrưởnglàđiềutốt.Nhưngthựctếkhôngdiễnranhưvậy,vàkhôngcólýdogìđểtinrằnggiờđâytăngtrưởngđãdừnglại.

Tuynhiên,trongnhữnggiaiđoạnđó,tăngtrưởnglạichuyểnsangmộtnềntảngmới.Vìvậy,điềuquantrọng là doanh nghiệp cần tìm ra được những lĩnh vực tăng trưởng phù hợp với các thếmạnh củamình,vàchuyểncácnguồnlựccủamìnhvàonhữnglĩnhvựcnàykhixuấthiệncáccơhộimới.

Trongnhữnggiaiđoạnđó,mọithứrấtdễtrởnênlỗithời.Vàtrongnhữngthờikỳkhủnghoảng,việcbứtkhỏiquákhứkếthợpvớiviệcsửdụngcóđịnhhướngtấtcảcácnguồnlựclànhucầucầnthiếthàngđầuđốivớibấtkỳchínhsáchtăngtrưởngnào.

Ngoàira,mỗidoanhnghiệp–cũngnhưcáctổchứcdịchvụcộngđồngphikinhdoanh–phảitựnhậnthứcđượcsựtăngtrưởngcầnthiếtđểkhôngbịloạirakhỏithịtrường.Khithịtrườngmởrộng,doanhnghiệpcũngbuộcphảităngtrưởngvớiquymôtươngứng;bởilẽđứngngoàithịtrườngđồngnghĩavớiviệcbịhủydiệt.

ChínhsáchtăngtrưởngcủaChryslerlàmộtvídụđiểnhìnhvềviệcnhữnggìchúngtakhôngnênlàm.Trongkhoảngnhữngnăm1960,côngtyôtôChryslerquyếtđịnhvềcơbảnsẽtạmdừngtăngtrưởng.Nókhôngcònđủnguồnlựcnộitạiđểpháttriển.Vìthế,muốntăngtrưởng,côngtycầnliênkếtvớimộtcôngtynàođó,cóthểlàmộtcôngtytạichâuÂu.NhưngChryslerđãkhônglàmthế,thayvàođó,nóquyếtđịnh“tựduytrì”vàtrởthànhmột“nhântố”thayvìmột“ngườiđiđầu”tronglĩnhvựccủamình.Nhưngcuối cùng,đây lại làmột sai lầm thảmkhốc.Thị trườngô tô tăng trưởngvới tốcđộchóngmặt,vàđếnnăm1975,Chryslerđãtrởthànhkẻ“đứngngoàirìa”thịtrường.LúcnàyngườitakhôngcòntintưởngvàosựsốngsótcủaChryslernữa,dùnónhậnđượcsựhỗtrợlớntừphíachínhphủ.Nhữngnăm1960,VolkswagenyếukémhơnsovớiChryslervềmọimặt–tàichính,sảnphẩm,kỹthuậtvàmarketing.NhưngVWđãquyếtđịnhtăngtrưởngcùngthịtrường.Nóđặtracâuhỏi:“Thịtrườngtăngtrưởngởđâu?”vàtậptrungvào4khuvực:LụcđịachâuÂu,Brazil,MexicovàMỹ,đồngthờinỗlựcđểtrởthànhngườidẫnđầutronglĩnhvựcnàytạiđây.CònChrysler,trongnỗlựctrởthànhmộtnhàphânphốitầmtrungtrêntoànthếgiới,đãchỉthànhcôngtrongviệctrởthành“kẻngoàirìa”thịtrường.

Mộttổchứcđứngbênlềthịtrườngsẽthườngsụtgiảmnhiềuhơnsovớisựsụtgiảmcủanềnkinhtế,đồng thời cũng tăng trưởng rất ít sovới sự tăng trưởngcủanềnkinh tế.Cùngvớivòngquaykinhdoanh,nósẽngàycàngtrởnênsuyyếu.Vàkhimộtdoanhnghiệpđãđứngngoàirìathịtrường,sẽrấtkhócứuvãnđượctốcđộsuygiảm,vàtrongthựctế,làkhôngthể.

Cụm từ“đứngbên lề thị trường” trongphầnnày làmộtphần trongcấu trúcngành.Điềunàycóýnghĩarấtkhácnhauởmỗingành,màcấutrúcngànhthì luônluônthayđổi.Cáchđây30năm,mộtcôngtysẽkhôngthểnắmgiữvịtríthứ2trongthịtrườngthiếtbịđiệnmàkhôngcómộtthịtrườngnộiđịalớn.Khiđó,WestinghousetạiMỹvàAEGtạiĐứcđangnắmgiữvịtríthứ2mộtcáchhoànhảotrong thị trườngcủamình.Có thể trong lĩnhvực thiết bị điệnnày, chỉ cónhà lãnhđạoSirArnoldWeinstockcủaAnhlàhiểuđượcđiềunày.CôngtyBritishGeneralElectricmàôngđãxâydựngtrongnhữngnăm1960và1970bằngcáchhợpnhấtnhiềucôngtyyếuvàđứngngoàirìa thị trường,cũngnhưbỏquatấtcảnhữngkhuvựcmàtrongđócôngtykhôngthểđạtđượcvịtrídẫnđầu,đểtrởthànhmộtdoanhnghiệpcóthểtồntạivàđứngvữngtrênthịtrường.Vàcáccôngtyngàycàngtrởnênlớnhơn,hùngmạnhhơnkhiôngbắtđầu–giốngnhưWestinghousetạiMỹ–hoạtđộngcóđịnhhướngvàtrởthànhdoanhnghiệpkhôngthểcạnhtranh.

Một doanh nghiệpmuốn tồn tại phải đạt đượcmột sự tăng trưởng cực tiểu nào đó, đặc biệt trongtrườnghợpthịtrườngmởrộnghoặccơcấungànhthayđổi.

Mộtdoanhnghiệpcầnphânbiệtrõràngtăngtrưởngxấuvớităngtrưởngtốt.Nguyêntắcởđâyrấtđơngiản,đólà:Bấtcứsựtăngtrưởngnào,trongmộtkhoảngthờigianngắn,cóthểlàmtăngtổnghiệuquảtấtcảcácnguồnlực,đềulàtăngtrưởngtốtvàphảiđượcpháthuy.Nhưngnếutăngtrưởngchỉvềkhốilượng,màtrongmộtthờigianngắnkhônglàmtănghiệuquảnguồnlựcthìchỉđơnthuầnlàmộthìnhthứccủasự“béophì”màthôi.Bấtcứsựtăngtrưởngkhốilượngnàokhôngđemtớisựtăngtổnghiệusuấtđềucầnphảiđượcloạibỏ.Cuốicùng,bấtcứsựtăngtrưởngkhốilượngnàolàmgiảmhiệuquảtrừ

giaiđoạnngắnngủikhibắtđầulậpnghiệp,đềulàsựsuythoái.Vìthếnónênnhanhchóngđượccắtbỏ.

QUẢNLÝSỰĐỔIMỚIVÀTHAYĐỔI

Trongcôngnghệ,cũngnhư trongkinh tế,giaiđoạn25nămkể từkếhoạchMarshall chođếnđầunhữngnăm1970làthờiđiểmtăngtrưởngnhanhchóngvàpháttriểnhếtsứcmạnhmẽ−vàdiễnraliêntục.Đặctrưngcơbảnnhấtcủacôngnghệtrongsuốtthờikỳhậuchiếnkhôngphảilàđổimớimàlàsựbànhtrướngcủanóđếnmọingõngáchtrêntoànthếgiới.NólàhệquảcủaviệccáclựclượngquânđộihiệnđạisửdụngvũkhívàcôngnghệmớitrongChiếntranhThếgiớithứHai.LhasaởTâyTạngvẫnkhôngnằmtrongdanhsáchcácsânbaythươngmạithếgiới,bởiđólàngoạilệ.Nhưngngayởđóthìtôingờrằngcũngvẫncónhữngngườiđượcxemti-viquađườngdâyphátsóngngầmdướicácngọnnúi. Ngoại trừ những vùng quá xa xôi như Tây Tạng, cao nguyên Bolivia, Albani hay rừng rậmAmazon,cònlạingàynayhầunhưkhôngcónơinàotrêntráiđấtlạikhôngcóliênlạcbằngđiệnthoại,hoặcngườidânkhôngbiếtđámmâyhìnhnấmtrênphimhayti-vilàgì,cũngnhưkhôngcónơinàomàphimảnhhaytruyềnthanhlạikhôngxâmnhậpvàlàmthayđổimạnhmẽconngườihơnnhiềusovớisựrađờicủađườngsắttrongthếkỷXIX.

ChínhphủẤnĐộ luôn theođuổi chính sách “Nhỏ là tuyệt vời” và tin rằng “Sai lầm lớnnhất củaGandhilàthúcđẩybánhxesesợi”.ẤntượngđầutiêncủanhữngvịkháchđiquacácngôilàngẤnĐộkhôngphảilàsựnghèokhổ,bệnhtậtmàlànhữngchiếcxeđạpdựngbênngoàicáccănnhàtồitàn,lànhữngmáythuthanhbándẫnđượcbậtlêntừnhữngchiếcxebòhaylạcđàkéo,haynhữngchiếckiệutrênmìnhvoiđingangqua.Đólànhữngđámđôngtrongchợlàng–nhữngngườixếphàngdàiquanhnhữngcửahàngbánxemáy,máykéoloạinhỏhayti-vidùrằngkhôngcótrạmthuphátsóngti-vinàotrongkhuvực.

Nhưngchodùngàycàngthâmnhậpsâurộngnhưvậytrongsuốt25nămsauchiếntranh,nhưngkỹthuậtvẫnchỉpháttriểntheolốimòntruyềnthống.Lýdolà,những“côngnghệmới”củanhữngnăm1950,1960và1970chủyếuvẫndựatrêncơsởcáctrithứckhoahọctrướcthờikỳChiếntranhThếgiớithứNhất,vàchắcchắnlàtrướcnăm1929.Haitrườnghợpngoạilệchínhlàmáytính,dùmôhìnhvàcôngnghệsảnxuấtnóđãrađờitừnhữngnăm1920,vàchođếnnaynhữngcôngnghệđómớiđượcđưavàoứngdụngthựctế.Thứhailàyhọcvớicác“phươngthuốckỳdiệu”củanhữngnăm1950và1960,thựctếđãđượcrađờivàonhữngnăm1940,tứclàđượcpháttriểntrongvàsauChiếntranhThếgiớithứHai.

Trong50nămsauChiếntranhThếgiớithứHai,ngườitathườngnóiđếnsựthayđổiliêntụcvànhanhchóngcủacôngnghệ,nhưngđiềunàylàhoàntoànnhầmlẫn.Điềuthậtsựdiễnranhanhchóngchínhlànhậnthứcvềchuyểnđổicôngnghệ.Bảnthânsựchuyểnđổicôngnghệkhônghềtăngtốc,màthậmchínócònchậmlại.Chắcchắnlàtrongthờikỳgiữanăm1945và1975,khôngcósựchuyểnđổinàosovớinhữngthayđổitrong60nămtừnăm1856đếnChiếntranhThếgiớithứNhất,bắtđầuvớiviệcphátminhraphẩmmàutổnghợpđầutiênvàonăm1856,máyphátđiệnđầutiên,máychữđầutiên,và

cuốicùnglàchuyếnbayđộngcơđầutiêncủaanhemnhàWright,ốngđènkhuếchđạicủaLeeForest,cũngnhưngônngữkýhiệucótínhchấtnềntảngcủakỹthuậtđiệntửvàxửlýdữliệu,baogồmcảkháiniệm“dữliệu”.Trongvòng60nămđó,bìnhquâncứ14đến18thánglạicómộtphátminhlớnvàthườngkéo theo sự rađời củamộtngànhcôngnghiệpmới.Nhưng trongkhoảng thờigian từnăm1947tới1975chỉcóhaingànhcôngnghiệpmớithựcsựđượchìnhthành:côngnghiệpmáytính,vàdượcliệuhữucơrađờicùngvớisựpháthiệnraSulfamitevàocuốinhữngnăm1930,vàkhángsinhtrongnhữngnăm1940.

Trong20hoặc25nămtiếp theo, tìnhhìnhdiễnranhư trướcnăm1914,vàkhônggiốngvớinhữngnămgiữa1947và1975.Ngàynay,người tacóxuhướng tin rằngnhững thayđổicôngnghệsẽcóngàykết thúc,nhưngchúng ta thật sựcần tin rằngđókhôngphải làđiềuchúng tamongmuốn,vàchúngtacóthểngănchặnviệcđó.Đâykhôngphảilàđiềugìmớimẻmàchỉlàphảnứngthôngthườngtronggiaiđoạncóthayđổinhanhchóngcủacôngnghệ.Đólàphảnứngcủanhữngnăm1930,khimàLuddites,nhữngcôngnhânphámáymóc,cótháiđộrõrệthơnnhữngngườicấptiến.Nhưngcũnggiốngnhưnhữngcôngnhânphámáymócnày,sựbịquan,yếmthếvềcôngnghệtrongthậpniên1990khôngtạorađượcảnhhưởnggì.NỗilosợvềcôngnghệmớicủathếhệH.G.Wellstrongnhữngnăm1890đã làmtê liệt trầmtrọngVươngquốcAnhvàchắcchắnrằngnósẽ tiếp tụcgắnliềnvớicôngnghệcũcủathếkỷXIX–điềuhoàntoànlỗithờisovớicôngnghệdựatrênnềntảngkhoahọccủathếkỷXX.Nhưngđiềuđócũngkhônglàmngángtrở,hay làmgiảmtốcđộphát triểnvàphổrộngcủacôngnghệ,mànóchỉđưacôngnghệvớivịtrídẫnđầunềnkinhtếtớimộtphạmvimới.Đâychỉcóthểlàkếtquảcủasựphảnđốikịchliệtcôngnghệtrongtươnglaitạinhữngquốcgiapháttriểnngàynay.

Ngườitatinrằnggầnđây,khoảngthờigiangiữaviệchìnhthànhkiếnthứcmớivớiviệcứngdụngnóvàosảnphẩmvàdịchvụđãđượcrútngắnhơn.Nhưngthựctếkhôngphảinhưvậy.Ngàynay,khoảngthờigianđãtrởnênrấtdài,khoảng30đến40năm.

WernerSiemensphátminhrachiếcmáyphátđiệncóthểsửdụngđượcđầutiênvàonăm1856.Haimươihainămsau,vàonăm1978,ThomasEdisonthiếtkếrabóngđènđiện–sảnphẩmkhiếnđiệntrởthànhmộtcôngnghệkhôngthểthiếu.Mộtvàinămsau,Westinghousepháttriểnđộngcơđiệnxoaychiềumàsauđóđãkhiếnđiện trở thànhnguồnnăng lượngchosảnphẩmcôngnghiệp.Năm1856,WilliamHenryPerkinsđãkhámphárathuốcnhuộmanilinnhântạođầutiênđượclàmtừnhựathanđá.Nhưngđếntậnnăm1880,ngườiĐứcdựatrênnềntảngkhámphácủaPerkin,mớipháttriểnngànhcôngnghiệpnhuộm.Đếnnăm1945,vàogiaiđoạncuốicủacuộcChiếntranhThếgiớithứHai,chiếcmáytínhlớnđãđượcpháttriểnvàđưavàosửdụng.Bamươinămsau,giữanhữngnăm1970,cùngvớibộvixửlý,mạchtíchhợpvàlogicngônngữthôngthường,lầnđầutiên,máytínhtrởthànhmộtcôngcụthườngngày.

Khixemxétkhoảngthờigianpháttriển30đến40nămnaytathấy,đólàthờikỳthayđổicơbảnvềkỹthuật.Khônggiốngnhư25nămsauChiếntranhThếgiớithứHai,đâylàthờikỳcủathayđổivềcơcấuchứkhôngphảilàcảitiến,mởrộngvàphổbiếncácphươngphápđãcó.Thờikỳtiếptheosẽlà

thờikỳchuyểnđổicôngnghệsangmộtkhuvựcmới.

Mộttrongnhữnglĩnhvựcnằmtrongsựchuyểnđổicơcấulàđiệntử−mộtlĩnhvựcmàcơsởkhoahọccủanó rađờivàocuốinhữngnăm1930,đầunhữngnăm1940.Chođếnnhữngnăm1980,vớinhữngnềntảngnày,chúngtađãcóthểnóitớithờikỳtácđộngcủacôngnghệcaovàđổimớithậtsự.

Mộttácđộnglớnkháclàtrongtraođổithôngtin.Chođếnthờiđiểmđó,việctruyềntinđiệntửcơbảngắnliềnvớiđịnhnghĩatruyềnthốngvềnghe,nhìnvàhìnhảnhđểphânchiathànhcáchìnhthứcgiaotiếpkhácnhau.Trong tương lai,điện tửsẽgópphần thúcđẩyhình thức“truyền tin tổng thể”.Vàogiữanhữngnăm1980,điềunàyđãbắtđầuđượcthểhiệnrõnétkhivệtinhtruyềntinkinhdoanh(dựánchunggiữaIBM,Xerox,vàCôngtyVệtinhHoaKỳComsat)đượcđưavàohoạtđộngtạiMỹ.Vệtinhnàychophéptruyềntinđiệntửtổnghợpvàtrựctiếpcảâmthanh,chữviếtvàhìnhảnh(nhưcáctàiliệuhoặcbiểuđồ).Nghĩalàởkhắpnơitrêntráiđất,cùngmộtlúcngườitacóthểnhìnthấynhau,nóichuyệnvớinhau,cùngchiasẻcáctàiliệu,vănbản,vàhìnhảnhmàkhôngphảirờikhỏinhàhayvănphòng.Loại truyềntinkiểunàycũngcóthểthựchiệnđượcvớinhiềuhệthốngkhácnhau,nhưtraođổiquađiệnthoạimớimẻđượcBưuđiệnAnhtiênphongcungứng,cùngvớicácđốithủcạnhtranhnhưHệthốngđiệnthoạiBellcủaMỹđãtriểnkhaihoạtđộng.

Mộtkếtquảnổibậtcủakiểutruyềntintổngthểnàylàgiảmđángkểcácchuyếncôngtácbằngđườnghàngkhông,mộtlĩnhvựcmàsauChiếntranhThếgiớithứHaivẫnlàmộttrongnhữngngànhcómứctăngtrưởngnhanhnhất.Ngànhhàngkhôngvẫngiữvịtríquantrọngnhưngkhôngphảiđốivớinhữngchuyếnđicôngtácmàchocácchuyếndulịch,họchànhhayhoàntoànlàdosựtòmòkhámphá.Vàthựctếlàviệcdichuyểncôngtácđểphụcvụkinhdoanhhoàntoàncầnđượcgiảmbớt.Việctruyềntincánhânđãgiúpcácnhàquảnlýcóthểtụhọpmàkhôngcầnphảidichuyển,chịuđựngmệtmỏi,nặngnhọcvàhànggiờtrênkhôngtrung.Vớiđàngàycàngpháttriểncủacôngnghệnày,chúngtasẽcóthểgặpmặt“trựctiếp”màkhôngcầndichuyển.

Mộtthayđổiquantrọnghơnlàkhảnăngthaythếviệcvậnchuyểnmộtkhốilượnglớngiấytờbằngviệctruyềntinđiệntửcáctàiliệuvàbảnvẽ.Vàonhữngnăm1960,MarshallMaclukemđãđưaradựđoán rằng“thôngđiệp”điện tử chẳngbao lâu sẽ thay thếhoàn toànphương tiện truyềnđạt truyềnthống,chữinvàchữviết.Tuynhiên,điềunàyđãkhôngxảyramàhoàntoànngượclại,ngànhđiệntửđãtrởthànhphươngtiệnchủyếuphụcvụviệctruyềnđicácthôngtinđượcinvàđượcviết.Điềuđócónghĩalàchođếnnaycácphươngphápinấn,vậnchuyểnđãchậmchạp,tốnkémgiấytờ,nặngnềtrênnhữngchặngđườngxaxôisẽđượcthaythếbằngchiếcmáyinsẵncóởphầnlớncácgiađìnhkèmtheođiện thoạivàmáy truyềnhình.Ngàynay,điện thoại (đãđượcBưuđiệnAnhquốcsửdụngđểchuyểncáchìnhảnh)làmộthệthốngkênhhaichiềugiárẻvàdễsửdụng.Tuynhiên,chấtlượngbảnsaocòntươngđốikhiêmtốnvàcólẽcũngchỉdừngởmứcđộđómàthôi.Ngượclại,cũngtronglĩnhvựcnày,ti-vilạiđạtđượckếtquảvôcùngxuấtsắc.Lýdolàcácbăngvideocóchấtlượngcácbảnsaochéptốthơnhầuhếtcácấnphẩmmangtínhchấtthươngmại.Tuynhiên,ti-vicũngcósựbấttiệncủanó,đólànóchỉchophéptruyềntinmộtchiều.Tuynhiên,vớihailoạimáytrên,chúngtasẽcómộtmộthệthốngtruyềntindướidạngbảnviếthoànhảotớimọigiađìnhtạicácnướccôngnghiệp.Những

trởngạinếucóđốivớiviệcthựchiệnhệthốngtruyềntinnàykhôngphảilàcácyếutốkỹthuậthoặckinhtế,màchỉcóthểlàcácvấnđềchínhtrịhoặcluậtpháp.Việctruyềntinđiệntửchắcchắnsẽrẻhơnvànhanhchónghơnnhiềusovớicácphươngpháptruyềnthống–điềuchỉcóthểđượccoilàphùhợpkhikhôngcònlựachọnnàokhác.Ngườitadựđoánrằng,trong20hoặc25nămtới,conngườicóthểđọcbáovàtạpchíhàngngàyquathôngtinđiệntửnhờmáyđiệnthoạihoặctruyềnhình.

Chúngtacũngcóthểthấyđượcnhữngthayđổilớnvềcôngnghệtronglĩnhvựcytế.Cáckiếnthứcyhọcthuthậpđượctừtrướcnhữngnăm1930đến1950,bắtđầutừviệcgiảimãditruyềncủaCrickvàWatson,đãtạođàchosựpháttriểncủasinhđiệntửhọcvàthuyếtphátsinhsinhvật,hóasinhhọc,sinhcơhọc(haygiảiphẫu),vàsựpháttriểncủacácbộphậnnhântạocóthểthíchứngđượcvớicơthểconngười.Hơnnữa,việcbiếnđổigencủacácnhiễmsắcthểtếbàocũngnhưviệcứngdụngkỹthuậtgenđãlàmtăngtínhnăngđộngcủacơthể;chúngcóthểlàmbiếnđổihoặcsửachữacáckhuyếttậtvàthiếusótcủacơthểdùnguyênnhânhaykếtquảcủaviệcsửachữacáctrụctrặc,saisótnhưthếnào.Tuynhiên,nhữngcôngnghệmớinàykhôngthểthaythếhoàntoànyhọccổtruyền,màchúngchỉbổsungchocácphươngphápcũ.Nhưngdùtrongbấtkỳtrườnghợpnào,chúngcũngđãxóanhòaranhgiớilâuđờigiữa“nộikhoa”và“giảiphẫu”.Khônggiốngnhưnộikhoa,chúngtạothànhnhữngđợt“xâm nhập” vào cơ thể, và cũng không giống như phẫu thuật, chúng diễn ra “không đổmáu”màngượclạicòntăngcườngkhảnăngđềkhángcủacơthể.

Trướcnăm1995,côngnghệsảnxuất“dâytruyền”đượccoilà“hiệnđại”củathếkỷXXsẽbịloạibỏvàthaythếbằngcôngnghệtựđộnghóa.Vềcơbản,côngnghệsảnxuấtdâytruyềnlà“sựthỏahiệp”nhấtthờichứkhôngphảilàgiảiphápcuốicùng,vàkỹthuậtlạchậusẽbịloạibỏ.Máymócsẽđảmnhiệmcôngviệccầnsửdụngsứclựccủaconngười,nhưngthựctếvẫncầnmộtlựclượnglaođộngnhỏđểđiềukhiểncôngnghệsảnxuấtdâytruyền.ChẳnghạnnhưởMỹtrongthờikỳbùngnổtrongChiếntranhThếgiớithứHai,Mỹđãthuhút5-8%ngườilaođộnglàmviệctrongcácnhàmáysảnxuấtdâytruyền.Tấtnhiênlàngàycàngcónhiềungườilàmviệctronghệthốngsảnxuấtdâytruyềnvàsẽtiếptụclàmviệcởđó.Nhưnglàmviệcởdâytruyềnlúcnàykhôngcònnhưtrước.Chẳnghạncôngviệc lắp radio, tivi,máy tính,máybayđềuđược gọi là lắp ráp nhưngkhông còn là côngviệc dâytruyềnnhưtrướcđây.Họhoànthànhcôngviệctheomộtnhịpđộhoàntoànriêngbiệt,vàvềcơbảnkhônglệthuộcvàocôngviệccủangườikhác.Ởnhữngkhuvựcmàchúngtacóthểsửdụngsứclựccủaconngười–khảnăngthựchiệnnhiềuthaotáckhácnhauvớinhữngnhịpđộ,tốcđộkhácnhauvàsauđótựrútrađánhgiá–thìtựđộnghóakhôngthểđượccoitrọngbằng.Ởnơinàongườitasảnxuấtdâytruyền,trongđóconngườibịcoilàmộtphầncủamáymóc,thìchắcchắntựđộnghóasẽchiếmưuthế.Ưuthếcủacáccôngcụmáymóctựđộnglàcácchươngtrìnhđãđượclậptrình,tựđộnghóađượcxâydựngđểbiếnhệthốngsảnxuấtdâytruyềnnhanhchóngtrởthànhmộtthứlỗithời.Tựđộnghóacóthểlàmđượcmộtđiềumàhệthốngsảnxuấtdâytruyềnlỗithờikhôngthểlàmđược,đólàsảnxuấtmàkhônggâyrabấtkỳxáotrộnnàocũngnhưchậmtrễhaythờigianchếttrongquátrìnhchờđợiđổimớinhữngtrangbịđắtđỏ.Chođếncuốithếkỷnày,ítnhấtlàởcácnướccôngnghiệp,sảnxuấtdâytruyềnsẽtrởthành“lịchsử”.

Nhìnchung,trong10hoặc15nămtới,chúngtasẽđượcchứngkiếnsựpháttriểncótầmquantrọng,

tươngtựviệctíchhợpđộngcơđiệnvàomáymóccuốithếkỷXIX.Bấtkỳmộtbứcảnhchụpmáymócsảnxuất,cửahàngbánlẻhaymộtvănphòngbấtkỳnàotrongnhữngnăm1990đềuchochúngtathấyhìnhảnhnhữngchiếcròngrọc,dâykéo,dâycuroa,bànđạphỗtrợviệctạonănglượngchomáymóc.Đếnnhữngnăm1930,việcsảnxuấtnănglượngtrởthànhmộtphầncủamáymóc,tứclàbảnthânmáymócphảitạoranănglượngđểhoạtđộng.Máymaybànđạpđượcsửdụngđếncuốinhữngnăm1930,vàsauđóđượcthaythếbằngmáymaybằngđiện.Cácconsuốttrongcácnhàmáydệtmayđượctiếpnănglượngtừbộnguồntrungtâmchođếncuốinăm1925,sauđómỗiconsuốtkhiđượcsảnxuấtđềucómộtđộngcơđiệnnhỏriêng.Kếtiếpsựtựđộnghóađólàmáyđánhchữvàothờiđiểmnhữngnăm1950–chỉcóngườigiàvàsinhviêncáctrườngđạihọcsửdụngloạimáyđánhchữ“bằngtay”nhưngàynaychúngtagọi,cònlạihầuhếtđềusửdụngmáyđánhchữgắnđộngcơđiện.

Từđóđếnnay, thôngtinvàviệckiểmsoát tăngcườnggắnliềnvớimáymóc.Máytính(dướihìnhthứcmộtbộvixửlý)sẽnhanhchóngtrởthànhmộtbộphậntấtyếucủatấtcảcácthiếtbịvàmáymócsảnxuấtnhưviệcđộngcơđiệntrởthànhbộphậntấtyếucủamáymóctrong75nămqua.Cácdụngcụthửnghiệmvàytếsẽcóbộxửlývàkiểmsoátriêng–kểcảtronglĩnhvựcchămsócsứckhỏe,nhàmáy,sânbayhaytrongmáybay.Sựtíchhợpcủaviệcxửlýthôngtin,phântíchthôngtinvớicôngcụvậnhànhhoạtđộngcũngthayđổinhanhchóngnhưtíchhợpsảnxuấtnănglượngcaovớicôngcụmáymóctrongcuốithếkỷXIX,đầuthếkỷXX,nhưngmấtítthờigianhơn.

Côngnghệthôngtinmớicũngtácđộngvàongànhngânhàng.Cácdịchvụngânhàngnhằmphụcvụkháchhàng,chủyếudựatrêncácgiaodịchvàthôngtin,cóthểsẽtrởthànhmộtlĩnhvựcchủchốt,táchbiệthẳnkhỏidịchvụngânhàngphụcvụdoanhnghiệpvàcôngnghiệp.Sears,Robuck–ngườikhổnglồtronglĩnhvựcbánlẻcủaMỹ–đãbắtđầumuacáctổchứctàichínhchuyênchovayvànhậngửitiếtkiệm(mộtloạihìnhđịnhchếtàichínhphụcvụngườitiêudùng),vàđưachúngvàochuỗicáctổchứctàichínhvớiquymôquốcgianhằmđápứngcácnhucầucủacácgiađìnhtạiMỹ.Tuynhiên,nhucầuvềcácdịchvụngânhàngcủacácdoanhnghiệp–đặcbiệt làcácdoanhnghiệpcóquymôquốctế–cóthểlạiliênquanđếnthôngtinvàdịchvụtàichínhhoàntoànkhác.Một“ngânhàngtoàncầu”truyềnthống–nơiđápứngmọidịchvụđốivớitấtcảkháchhàng,từcácgiađìnhđếnnhữngcơsởbánlẻ,kháchhàngthươngmại,haycáctậpđoànlớn–naycóthểđượcphânnhỏthànhcáctổchứckhácnhau,chuyênmônhóacaovàtáchbiệt,nếukhôngmuốnnóilàđộclập,mỗitổchứcsẽgiớithiệuvàđápứngnhữngdịchvụthôngtinvàtàichínhkhácnhau.

Nhữngvídụtrênkhôngphảilàtấtcả,nhưnglànhữngvídụđiểnhình.Chúngchothấyrõrằngnhữngkiếnthứcmớiđạtđượctrong30nămsauChiếntranhThếgiớithứHaigiờđâybắtđầutácđộngmạnhmẽđếncôngnghệ.Cóthểkhẳngđịnh,nhữngtrithứcmớinàyđãdẫnđếncáckếtquảcụthể,đóchínhlàsự thayđổinhanhchóngkhôngchỉ trong lĩnhvựccôngnghệ,màcòn trongcảxãhội.Tấtnhiênchúngtacóthểdựđoánđượcsựthayđổichóngmặtnàyởnhiềukhuvực,bấtchấptháiđộcủacộngđồngđốivớinhữngthayđổiđó.Việcphảnđốisựthayđổidĩnhiênchỉcóthểkhiếnnóphảitrảgiánhiềuhơnchứkhôngthểbắtnódừnglại.Sựphảnkhángởđâychỉcónghĩalàquyềnlãnhđạovềkinhtếsẽđượcchuyểngiaotừnhữngnướccũsangcácnướcmới,vàtừngànhcôngnghiệpnàysangngànhcôngnghiệpkhác.NướcAnh“tuộtkhỏitay”vịtrídẫnđầuvàocuốithếkỷXIX,vàchuyểnsangcho

ĐứcvàMỹ.SauChiếntranhThếgiớithứHai,ngườiNhậtđãgiànhđượcvịtrídẫnđầutrongmộtsốngànhcôngnghiệp truyền thốngcủaphươngTây–nhữngthứmànhữngngườinàyđã lãngquên–hàngtiêudùngcôngnghệcao.Nhữngchuyểndịchnhưvậycóthểsẽlạixảyra,vàthựctếlàđãxảyra.Nhưngnókhônglàmthayđổimộtthựctếlàcôngnghệvẫnđangthayđổichóngmặtvànhữngthayđổiđó,cảcôngnghệlẫnxãhội,vẫnđangngàycàngtăngtốc,sẽthayđổicơcấukinhtếvàxãhội.

Hơnnữa,sựthayđổinàycóthểdẫnđếnsựthayđổiquymôkinhtếcầnthiếtđểhoạtđộnghiệuquả.Tạimộtsốngành,quymôtốiưucóthểtănglên,nhưngtạimộtsốngànhkhácthìcóthểgiảmxuống.Thông thường,việcduy trìquymônhỏ trongquá trìnhcải tiếnsẽđemlạinhiều ích lợichodoanhnghiệp.Nhữngtổchứcđãthànhcôngtrongthờiđạicôngnghệcũcóxuhướng“phòngvệ”hơnlà“tấncông”.Nhưngnhữngcôngnghệcủatươnglailạiđòihỏimộtnguồnvốnđầutưrấtlớnngaytừnhữnggiaiđoạnđầutiên.Vídụ,hệthốngtruyềnthông,liênlạcsẽphảilànhữnghệthốngrấtlớn.

Tạimộtsốkhuvực,quymôtốiưucóthểsẽtrởnênnhỏhơn.Chúngtađượcbiếtrằngthờiđiểmđóngànhcôngnghiệpthépđangrơivàokhủnghoảngtrầmtrọng.Nhưngđiềunàykhôngđúngvớicác“nhàmáynhỏ”sửdụngphươngpháphoànnguyêntrựctiếptừcáckimloạiphếliệuthànhsắtmới.Trongvòng20-30nămđó,đãcómộtkhốilượngsắtkhổnglồđượcsảnxuấttrêntoànthếgiới,đóchínhlà lýdovìsaocóquánhiềuphếliệucó thể táisửdụngnhằmđápứngnhucầuvề théptrongtươnglaimàkhôngcầnphảikhaithácthêmbấtkỳmộtmỏsắtmớinào.Nhưngtạinhữngnhàmáynhỏnày,nơisảnxuấtthéptừphếliệuthayvìquặngsắt,thựctếlinhhoạthơnrấtnhiềusovớicácnhàmáythépkhổnglồtruyềnthống.

Trongnhữngngànhcôngnghiệpkhác,quymôhoạtđộngkinh tế có thểđi theonhiềuhướngkhácnhau.Nhữngcôngnghệmớiđầytiềmnăngsẽtạoranhữngnguồnnănglượngmới–dùlàkhíhóahaythanđáhóa lỏng,sự tạo thànhkhíhydrocacbontừđádầuhoặccáthắc ín,haynănglượngmặt trờihoặchệthốngnănglượnggió–đòihỏinhữngkhoảnđầutưvàquymôkhổnglồ.Nhưngcũngtrongngànhnănglượng,cácđơnvịnhỏcóthểtrởnênnổibật,điểnhìnhnhưhệthốngthunănglượngmặttrờichocáchộgiađình.

Trongngànhxuấtbản,xuhướngmớinổilênlàhướngtớinhữnghệthốngthậtlớn:mộthệthốngvớiquymôquốcgiahayquốctếđểtruyềntảicácthôngđiệptruyềnthôngđiệntử.Cùnglúcđó,sựchuyểnđổitừtivihayđiệnthoạithànhmộtloạithiếtbịinmanglạirấtnhiềucơhộichomộtcơsởxuấtbảnnhỏ,chẳnghạnnhưmộttạpchíchuyênngànhvềnuôiongcóthểcókhôngdưới10.000ngườiđặtmuadàihạntrêntoànnướcMỹ,vàhơn25.000ngườitrêntoànthếgiới.Nếuđượcthôngbáorộngrãitrêntruyềnhình,chắcchắnmộttờbáonhưtrênhoàntoàncóthểtrụvữngđượcvềmặtkinhtế.Chúngtasẽxemxétlạivídụvềcácngânhàng.Nhữngngânhàngkhuvựclớn,chẳnghạnnhưngânhàngThụySĩhayClevelandTrustCompanycủaMỹtừngthànhcôngrựcrỡtrongvòng30nămqua,nhưngrấtcóthểsẽtrởnên“mấtcânđối”vềquymôtrongtươnglai.Tấtnhiênsẽcóhaikhảnăngxảyra:hoặclàchúnghợplạithànhmộtngânhàngcóđẳngcấpquốctế,cóthểcungcấptấtcảcácdịchvụvềthôngtinvàngânhàngtrênquymôtoàncầu,hoặcchúngphảitựquyếtđịnhđểhoạtđộngtheomộtthểchếtàichínhchuyênmônhóacao,theokhuvựcvàtrongkhuônkhổhẹpmànócóthểnắmgiữđượcvịtrí

lãnhđạo−mộtvídụđiểnhìnhchocáchlàmnàylàcáccôngtychothuêtàichínhbùngnổtrong30nămqua.Điềunàycũngđúng trongcác lĩnhvựcchămsócsứckhỏevàđặcbiệt là tronggiáodục.Chúngtacóthểsẽphảiđốimặtvớimộtgiaiđoạnmàởđóchỉcócácdoanhnghiệpquymôcựclớnvàcựcnhỏ,khôngcóquymôtrungbình.

Trongquákhứ,rấthiếmcóngànhcôngnghiệpmớiđượcpháttriểntừcácngànhnghềlâuđời;trong30nămgầnđây,nóthườngbắtnguồntừcáccôngty,tổchứcmới,rađờisauChiếntranhThếgiớithứHai,hoặcrađờitrướcnhưngchưađượcbiếtđếnchotớithờiđiểmđó.Chẳnghạnvàonăm1939,IBMlàmộthãnghoàntoànmớimẻvàchẳngđượcmấyngườibiếtđến,vớidoanhsốvàitriệuđô-lavàbắtđầutuyểndụngnhữngkỹsưđầutiên.Đếnnăm1950,IBMvẫnđượcxếpvàodanhsáchnhữngcôngtyít cókhảnăng thànhcôngnhất trong lĩnhvựcmáy tính.Nóvừakhôngnổi trội vềkhoahọc, côngnghệ,vừakhôngcóvịthếđángkểtrênthịtrường.NhữngcôngtygiàcỗinhưGeneralElictric(GE),RadioCorporationofAmerica,WestinghouseởMỹ,haySiemensAG,PhilipsởchâuÂudườngnhưchắcchắngiữvịtríápđảo.ThếnhưngIBM,khôngbịáplựcbởigánhnặngquákhứ,đãđẩylùicáchãngđànanhvàvươnlênvịtrídẫnđầutrongthịtrườngmáytính.

TrongsốtấtcảcáchãngsảnxuấthóachấtlớnthờikỳtrướcChiếntranhThếgiớithứHai,Hoechstngàynayđãcóđượcvị trídẫnđầu trong lĩnhvựcdượchọc–ngànhđượcmởra trongnhữngnăm1940.CáchãngkhácdẫnđầuthịtrườngkhácngàynaynhưHoffman-LaRoche,PfizerhoặcMerckđềulànhữngcôngtynhỏvàocuốinhữngnăm1950.

Mộtđiềuhoàntoàncóthểxảyrađólàtrongtươnglaisẽcórấtnhiềugãkhổnglồrađờimàhômnaynóvẫnchưahềtồntại,hoặccònvôcùngnhỏbétrênthịtrường.Sựđổimớitrongtươnglaisẽxuấtpháttừcáchãnglớnnhiềuhơnsovớigiaiđoạntrướcđây.Mộttrongnhữngnguyênnhânchủyếulàdonhucầuvềvốnngàycàngleothang,lượngtiềncầnthiếtđểtạoramộtphátminhcơbảncũngtănglêntươngtự.Nhưnglượngtiền,thờigianvàcôngsứccầnthiếtđểpháttriểnmộtphátminhthànhmộtsảnphẩmhoặcdịchvụ,chưakểđếnpháttriểnhẳnmộtngànhmới,tănglênrấtnhiềulầnsovớilượngcầnthiếtđểthựchiệnnhiệmvụđótrongquákhứ.Ngoàira,đặcbiệtlàtrongcácgiaiđoạnpháttriển,nócũngđòihỏimộtlượnglớnlựclượnglaođộngcókỹnăng,vídụnhưlựclượnglaođộngtrongcáccôngtylớnđangtồntại.

Từđó,chúngtaphảitìmhiểuxemlàmthếnàođểcóthểkhiếnmộtcôngtyđanghoạtđộng,đăcbiệtlàmộtcôngtylớn,cókhảnăngđổimới.Điềuđóđòihỏichúngtaphảicómộtchiếnlượcđểcácdoanhnghiệpđanghoạtđộngnhậnthứcđượccáccơhộiđổimớivàsauđóđưanhữngngườicókhảnănglãnhđạohiệuquảthựchiệnquátrìnhđổimớiđó.Dođó,việcmởrộng,biếnđổivàứngdụngthuầntúycáccôngnghệsẵncókhôngcònđủnữa.Từnaytrởđi,chúngtacầnđổimớitheođúngnghĩanhấtcủatừnày,nghĩalàtạorakhảnăngsảnxuấthiệuquảthựcsự,cảvềmặtkỹthuậtlẫnxãhội.

“Đổimới”khôngnhấtthiếtlàphảinghiêncứu,bởinghiêncứuchỉlàmộtcôngcụcủađổimới.Đổimớicónghĩalà,trướchếtphảigiũbỏchođượccáicũmộtcáchcóýthức,sauđótìmkiếmmộtcáchcóhệthốngcáccơhộiđổimới–nhữngcơhộiđóxuấtpháttừnhữngđiểmyếucủamộtcôngnghệ,

mộtquytrìnhsảnxuất,hoặcmộtthịtrường,cũngnhưgiaiđoạnđầucủamộtkiếnthứcmới,hoặccácnhucầuvàmongđợicủathịtrường.Điềuđócónghĩalàphảisẵnsàngtổchứckinhdoanh,nhằmtạoranhữnghoạtđộngkinhdoanhmớichứkhôngchỉlàcácsảnphẩmmớihaycảitiếncácsảnphẩmcũ.Cuốicùng,điềuđócónghĩalàphảixâydựngdựánđổimớimangtínhđộclập,khôngnằmtrongcơcấuquảnlýhiệntạicủacôngty,nhằmtổchứcnhữngmôhìnhhạchtoánđúngđắnchonềnkinhtếvàkiểmsoátsựđổimới,vàchínhsáchtrảlươngthíchhợp(vàhoàntoànkhácbiệt)chonhữngngườilàmcôngtácđổimới.Trongcácgiaiđoạntrướcmắt,nhữngcôngtylâuđờichỉthànhcông–haythậmchílàsốngsót–nếucóthểtạodựngsựđổimớinhưmộtnhiệmvụkinhdoanhquantrọng;vànếuhọcóthểcamkếttừbỏmộtcáchcóhệthốngquanđiểmkinhdoanhcũ,vàthựchiệncáctổchứcquảnlývàtàichínhtheoyêucầucủaquátrìnhđổimới.

Phải thừanhậnrằngdoanh thu trongnhữngdoanhnghiệp lớnrấtcao.Thậmchíngaycả trong thờigianvôcùngổnđịnh,chẳnghạnnhư25nămgiữathờikỳKếhoạchMarshallvàđầunhữngnăm1970,khoảngmộtnửacáccôngtytrongdanhsáchFortune500cóđượcdoanhthunhưcácgiaiđoạntrước,trongkhi250côngtycònlạihoặckhôngxuấthiệntrongdanhsáchnàynữa,hoặctụtkhỏivịtrítrướcđó.Trongthờikỳkhủnghoảng,sựbiếnđổivềkinhtếchắcchắnsẽdiễnravớitốcđộchóngmặtvàngàycàngtăngtốc.Nhưngnhữngcôngtylớnđãcósựchuẩnbịchoquátrìnhđổimớisẽluôncóđượcmộtlợithếlàcónguồnlựccảvềconngườivàtàichínhcầnthiếtchoquátrìnhđổimớiđóngaytrongđiềukiệnthịtrườngvàcôngnghệhiệntại.

CHIẾNLƯỢCKINHDOANHĐỊNHHƯỚNGVÀOTƯƠNGLAI

Trongsuốt25đến30nămgầnđây,môhình“lậpkếhoạch”đãchứngminhđượctínhhiệuquảcủanó.Nócónghĩalàtiếptụcpháttriểnxuhướnghiệncóthayvìthayđổiđộtngột.Nócónghĩalàbắtđầutừhiệntạivàđịnhhướngnóchotươnglai–đóchínhlàđiềumàcácdoanhnhân,cácchínhtrịgia,cácnhàkinhtếthườnggọilà“hoạchđịnh”.Nócónghĩalàngàymaibắtđầutừhômnay,cóthểvớimộtsự“xáotrộn”khácđinhưngvẫncócấutrúccơbảnnhưnhau.

Giảđịnhcótiềmnăngnhấthiệnnaylàmộtsựkiệnnàođósẽthayđổimạnhmẽcấutrúcnày.

Cácsựkiệnkhácthườngnàykhôngthể“đặttrước”được.Tuynhiên,chúngtacóthểchuẩnbịtrướcđểthuđượcnhữngíchlợitừchúng.Bấtcứdoanhnghiệpnàocũngđềucóthểcóchiếnlượcchonhữngbiếnđổilớnnhấtcóthểxảyratrongtươnglai,nhữngchiếnlượcchophépcácdoanhnghiệphoặccáctổchứcdịchvụcôngcộngthuđượclợiíchtừnhữngsựkiệnbấtngờhoặckhôngthểdựđoánđược.Ngaytừhômnay,kếhoạchhóacónhiệmvụtốiưuhóacácxu thế trongtươnglai.Cácchiến lượcnhằmkhaitháccáccơhộimớivàkhácbiệttrongtươnglai.

Bấtkỳtổchứcnàocũngđềucầntưduymộtcáchchiếnlượcrằnghoạtđộngkinhdoanhcủamìnhlàgìvànênlàmgì.Nócũngcầnphảisuynghĩvềviệckháchhàngtrảtiềnchonóvìđiềugì,vànómanglại“giátrị”gìchokháchhàng.Câuhỏinày,cầnđượcnhấnmạnhrằngnóđóngvaitròquantrọngđốivớicáctổchứcdịchvụcộngđồngphilợinhuận(bệnhviện,trườngđạihọc,cáchiệphộithươngmạivà

TổchứcChữThậpđỏ)cũngnhưđốivớicácdoanhnghiệp.Mỗitổchứccầnnghĩxemưuthếcủamìnhlàgì.Nhữngưuthếđócóphùhợpvớilĩnhvựckinhdoanhchuyênbiệtcủamìnhhaychưa?Chúngcóphùhợphaykhông?Chúngcóđượcsửdụngđúngmụcđíchvàđúngcáchhaykhông?Vàđiểmđặcbiệtnàosẽ“tiếpthị”chongànhkinhdoanhđặcthùnày,trongcảthờiđiểmhiệntạivàtrongmộtvàinămtới?

Dĩnhiên,nhiềudoanhnghiệp–thậmchícảcáctổchứcdịchvụcộngđồngphilợinhuận–đềutinrằngmộtchiếnthuậthướngtớimột“niềmhạnhphúcvừaphải”làthoảimáinhất,ítrủironhấtvàlợinhuậnxácđángnhất.Nhưngquanđiểmnàyhoàntoànsailầm.Trongrấtnhiềuthịtrường,mộtcôngtyphátđạtphảilàmộtcôngtythậtsự“đỉnhcao”,dùđólàmộtcôngtynằmtrongsốnhữngdoanhnghiệpítỏiđangdẫndắtthịtrường,haylàmộtnhàcungcấphànghóahoặcdịchvụ;nhờtrithức,dịchvụvàkhảnăngđápứngkháchhàngvềnhữngnhucầuđặcbiệtmànóchiếmgiữđượcmộtvịtrícủariêngmình.Ngượclại,hầunhưkhôngthểcómộtdoanhnghiệpchỉchiếmvịtrí“trongkhoảnggiữa”màvẫnđạtđượcđiềumongđợi.

Trongnhữngnămgầnđây,BostonConsultingGroupđãtruyềnbárộngrãihọcthuyếtcủamìnhrằng:chỉbảnthândoanhsốcaovàchiếmlĩnhthịtrườngcũngđủđểđảmbảolợinhuậnchênhlệchrồi.Điềuđóhoàntoànkhôngcóbằngchứngtrongthựctế.Bởilợinhuậnđồngnghĩavớiviệcvừaphảidẫnđầuthịtrườnglẫndẫnđầutrongmột“nhómsinhthái”hẹp.Và“dẫnđầuthịtrường”ởđâylàvấnđềvềlĩnhvựchaycấutrúcthịtrườngchứkhôngphảilàdoanhthu,haynhữngthứbiếnđổirộngkhắptrongthịtrườngkhácnhau.

Trongngànhcôngnghiệpsảnxuấtôtô,ngàynaymộtcôngtychỉcóthểtồntạivàcótriểnvọnglàmộtthànhviêncủamộtnhómrấtnhỏcácnhàchếtạoôtôtrênthếgiớiđápứngđượctoànbộnhucầuvềôtô.Nhưngkhôngmột công ty nào có thể duy trì đượcvị trí thứ ba lâu hơn– như trườnghợp củaChryslertạiMỹ,dùtrướcđócôngtynàyvẫnluônthôngbáorằnghọcódoanhthu.Tuynhiên,điềunàycóthểxảyra,lợinhuậnthựctếđếntừviệctrởthànhmộtchuyêngiachiếmgiữmộtvịtríđặcbiệttrongthịtrườngđó,hoặcsảnxuấtmộtloạisảnphẩmđộcđáonhưxeJeepshoặcRollsRoyce.Vịtrí“khoảnggiữa”đó,vịtrímàChryslerđãlậpkếhoạchđểvươntới,thậtsựkhôngcòncóthểgiữvữngđượcnữa.Nhữngcôngtynằmtrongnhómvịtrí“khoảnggiữa”đặtramụctiêutrởthànhngườidẫnđầutrongcácthịtrườngkhuvựcsẽnhanhchóngrơivàovịtrí“ngoàirìa”thịtrường.

Tuynhiên,lĩnhvựcxuấtbảnsáchlạicónhữngđiềukiệnhoàntoàntráingược.Sựkhácbiệtvềngônngữkhôngthểtrởthànhràocảnđốivớiviệcpháttriểnthànhmộtthịtrườngquốctếcủangànhnày.Khôngcólợithếvượttrộinàochovấnđềquymôhaydoanhthu,dùrằngmộtnhàxuấtbảncầnphảicómộthệthốngphânphốisáchđểcóthểlấnátcáccôngtycóquymônhỏ.Việcxuấtbảnsáchvềcơbảnđượcdựatrêncácmốiquanhệcánhâncủamộtbiêntậpviênvớicáctácgiả,vàtấtnhiênlàkhôngmộtbiêntậpviênnàocóthểlàmviệcđượcvớimộtsốlượngrấtlớncáctácgiả.Điềunàykhiếncholĩnhvựcxuấtbảnchỉcómộtquymôkinhtếtốithiểuvàcũngchẳngđưarachocácnhàxuấtbảnlớnnhiềulợithếgìhơn.Ngoàiquymôtốithiểu,nhàxuấtbảnlớncòncóthểbịcảntrởbởiquymôlớnhơncóthểkhiếncácnhàxuấtbảnkhôngcònhấpdẫncáctácgiảnữa.Nhưngcũngcónhững“chuyên

gia”tronglĩnhvựcxuấtbản,đólàcácnhàxuấtbảnvớicácấnphẩmkhoahọcchỉbánđượcvàitrămbảnnhưnglạiđượcmuabántrênthịtrườngvớimộtchiphíphânphốitốithiểutớicácđộcgiảchuyênbiệt,vídụnhưnhàxuấtbảnSpringerởĐức,ElsevierởHàLan,hayWestviewởMỹ.

Cáctổchứcdịchvụcộngđồngcũngcóthểnhậnthấyđiềutươngtựrằnghọđangphảiđốimặtvớinhữngtiêuchuẩnquymômới.Vídụ,tạiMỹ,cáctrườngđạihọccóquymônhỏvàcóchútdanhtiếngđềuđãchứngminhđượcsứcmạnhđángngạcnhiêncủamìnhtrong10nămtrởlạiđây.Nhữngtrườnghọcnàyhạnchếsựthànhcôngvềmặtquymô,đểcóthểtậptrungtoànbộnguồnlựcvào8hoặc10nguyêntắcnhấtđịnh,vàtừđómangnhữngthuậnlợicủatrườngcóquymônhỏđếnchosinhviên,đólàkhiếnsinhviêncảmthấytrườnghọcgiốngnhưmột“giađình”.Sinhviêncáckhoatrongtrường,cácgiáoviênđềubiếtnhau,vàhoạtđộngdựatrênmộtnguyêntắccaonhất,đólà“tinhthầntậpthể”cũngnhưsựtôntrọng,đónggópchungchocácvấnđềtôngiáo,đạođứcvàhọctập.Điềutươngtựcũngđúngvớicácbệnhviện.Quymôkinh tế tối thiểuđốivớicácbệnhviện tạiMỹhiệnnayvàokhoảng200giườngbệnh.Nhưngquymôtrênmứctốiưulàvàokhoảng800giườngbệnhhoặchơn,nhưngkhiđóvấnđềđặtrasẽlàchiphícaohơn,chứkhôngchỉlàphảihoạtđộnghiệuquảhơn.

“Ngườidẫnđầulĩnhvực”phảicóchấtlượngvàtậptrung,chuyênbiệtvàonhữngthếmạnhriêngcủamình,chứkhôngchỉđơnthuầnlàvấnđềquymô.Vídụđiểnhìnhvềcáctrườngđạihọctrênđãchứngminhrằngmỗikhuvựcđềucókhônggianchonhữngngười“chuyênbiệt”–nhữngngườichiếmưuthếvàdẫnđầutrongmột“nhómsinhthái”hẹp.

Điểnhình làmột công ty trongngànhcôngnghiệpdượcphẩmđang tìmkiếmcácdòng sảnphẩm,khôngcầnphảicóquymôkỹthuậtvàcôngnghệ,màvẫncóthểgiúpnócóđượcvịtrídẫnđầutrongmộtthịtrườngnhỏ–nơikhôngđánggiáchocáccôngtylớnthamgia.Sảnphẩmđầutiêncủacôngtynàyđólàmộtloạienzymecóthểgiúpcáccuộcphẫuthuậtmắt,thựchiệnphẫuthuậtđụcthủytinhthểnhanhhơnvàgiảmbớtnguycơrủiro.Sựđónggópvềmặtkhoahọcnàyrấtnhỏ–khônggìhơnngoàiviệckéodàithờihạnsửdụngcủaenzyme.Nhưngkhisảnphẩmđượctungrathịtrường,chẳngcólýgìmàcáccôngtykháclạikhôngcạnhtranh.Cáccôngtydượcphẩmlớnsẽcạnhtranhbằngcáchhạgiácácsảnphẩmmànóđãtungrathịtrường.

Cảhaichiếnlượctrên–dẫnđầuthịtrườnghoặcnhưchúngtagọilàsựchuyênmônhóa“ràochắnđường”–đềucóthểthànhcông.Nhưngnếukếthợpcảhaichiếnlượcđó,côngtysẽkhôngthểtrụvững,chứđừngnóiđếnthànhcông.Hai lĩnhvựckhácnhausẽđòihỏinhữngbiểuhiệnkhácnhau,nhữngphầnthưởngvàkhíchấtphùhợpkhácnhau.Tuynhiên,chúngtalạicóthể,vàcònthuđượcnhiềuíchlợi,nếukếthợpmộtsốcác“nhómsinhthái”nhỏ,riêngbiệtvàomộtdoanhnghiệp–mỗicáihướngđếnmộtthịtrườngkhácnhau,mộtsựchuyênmônhóariêngbiệt,vàchiếmgiữmộtvịtrí“ràochắnđường”riêng.

Bấtkỳdoanhnghiệpnàocũngđềucầnphảibiếtvàxácđịnhđượcthếmạnhcủamình,vàđưaracácchiếnlượcdựatrênnhữngthếmạnhđó.Chúngtasẽlàmđiềuđónhưthếnàođểcókếtquảtốtnhất?Khuvựcnàolàkhuvựcchúngtasẽhoạtđộng?Hầuhếtcácdoanhnghiệpvàcáctổchứcdịchvụcộng

đồngđềutinrằngmìnhcóthểtrởthành“ngườidẫnđầu”tronglĩnhvựccủamình.Nhưngnhữngthếmạnhthìluônđặcbiệt,vàđộcnhất.Ngườitachỉtrảtiềnchonhữngthếmạnh,chứkhôngaibỏtiềnđầutưchonhữngđiểmyếu.Vìthế,câuhỏiđầutiênđượcđặtralà:“Thếmạnhđặcbiệtcủachúngtalàgì?”vàsauđólà:“Chúngcóđúnglàthếmạnhcủachúngtahaykhông?Chúngcóphảilànhữngthếmạnhphùhợpvớicáccơhộicủachúngtatrongtươnglaikhông,haychúngchỉphùhợpvớicáccơhội trongquákhứ?Liệucóphải chúng tađanghủyhoại các thếmạnhcủamìnhkhi tập trungvàonhữngcơhộiđãkhôngcòntồntạinữa,haythậmchílàchưabaogiờtồntạihaykhông?Vàcuốicùng,chúngtacầnphảibổsungvàtạoranhữngthếmạnhnào?Nhữngkhảnănghiệuquảnàochúngtacóthểtạorađểkhaithácnhữngthayđổi,nhữngcơhộivànhữngcuộckhủnghoảngmôitrường–kếtquảcủanhữngthayđổivềnhânkhẩuhọc,trithứcvàcôngnghệcũngnhưsựthayđổicủanềnkinhtếthếgiới.”

Trongquátrìnhnghiêncứuvềchiếnlượccủamình,mỗitổchứcđềuphảihọccáchvừatậptrungvừađadạnghóa.Chúngtađãcónhữngloạihìnhtổchứcnàotạorakếtquả.Nhữngdoanhnghiệptạoranhiềulợinhuậnnhấttrongmộtthờigiandàiđềulànhữngdoanhnghiệp“mộtsảnphẩm”vớicácsảnphẩmđúngnhưIBMvàGM.Vànhữngdoanhnghiệpcóđượcítlợinhuậnnhấtlànhữngdoanhnghiệp“mộtsảnphẩm”nhưnglàsảnphẩmlựachọnsai–điểnhìnhlàngànhcôngnghiệpthéptạicácnướccôngnghiệp.Nhưngcácdoanhnghiệpđadạnghóaxungquanhmộtdòngsảnphẩmnòngcốtđồngnhất, đặc biệt là quanhmột thị trường đồng nhất cũng sẽ có được nhiều lợi nhuận như các doanhnghiệp“mộtsảnphẩm”vớidòngsảnphẩmlựachọnđúngđắn.VídụđiểnhìnhtạiMỹlàJohnson&Johnson,mộtcôngtyđadạnghóarộngrãi,vớicáchoạtđộngkinhdoanhtrảidàitừviệcsảnxuấtcácmặthàngtiêuchuẩn,bôngthấmđếncácsảnphẩmhỗtrợbàmẹvàtrẻemcaocấp.Nhưngtấtcảcácsảnphẩmchămsócsứckhỏeđềuđượcphânphốitrongnhữngthị trườnggiốngnhau,quacáckênhphânphốivàcáccửahàngdượcphẩmnhưnhau.

Nhữngdoanhnghiệpkhôngthểcóđượclợinhuận–giốngnhưnhữngdoanhnghiệp“mộtsảnphẩm”vớidòngsảnphẩmlựachọnsai–lànhữngcôngtytổhợp–nhữngdoanhnghiệpđadạnghóarộngrãimàkhôngdựatrênmộtdòngsảnphẩmcốtlõi,mộtthịtrườnghaymộtcôngnghệ.Việctrởthànhmột“nhàđầutưthôngminh”–ngườinắmgiữvịtríthốngtrịtrongmộtnhómcácdoanhnghiệp–làđiềucóthể,vàthựctế làhoàntoàncóthể.Vídụđiểnhìnhchovấnđềnàylà tậpđoànEnglishPearson,chuyênkiểmsoátlợinhuậncủarấtnhiềudoanhnghiệp:cácđơnvịxuấtbảnbáovàtạpchí,mộtngânhàngthươngmạilớn,mộtcôngtyxâydựng,vânvânvàvânvân.MộtvídụkháclàFlickởĐức,kiểmsoátcổphiếucủahơnmộtnửatácáccôngtytạiĐứcvàMỹ;haynhưThomasTillingtạiAnh;hoặclàAmericanMellonstạiPittsburgh.Cácnhàđầutưchỉtậptrunghạnchếvàomộtsốítcácdoanhnghiệp,đểcóthểchúývàquantâmđượcđếntừnghoạtđộng.Tạicácdoanhnghiệpđó,họcóđủcổphầnđểcóquyềnphủquyết.Họphảitạorahiệuquảtrênsốtiềnđầutưcủamình.Họthamgiavàocácquyếtđịnhquantrọng,đểđảmbảorằngcácdoanhnghiệpmìnhđầutưthựchiệnđúngcácchínhsách,mụctiêuvàchiếnlượccủahọcũngnhưcóđượcnhữnglựclượngquảnlýhàngđầu.Tuynhiên,họkhôngtrựctiếpquảnlýcácdoanhnghiệpđómàsẽđểchonhómcácnhàquảnlýchuyênnghiệpđộclậpthựchiện.

Ngượclại,mộtcôngtytổhợplàtậphợpcủarấtnhiềuhoạtđộngkinhdoanhđadạng,dướimộtsựquản lýchung,nhưng thiếumộthạtnhân thốngnhất lâudài thìcũngkhông thểmongđợicóđượcnhữngkếtquảvàhiệusuấtmỹmãntrongthờigiandài,thậmchíngaycảtrongnhữngthờikỳkhôngphảilàbãotápnhưhiệnnay.

Nhữngrắcrốilàđiềucóthểdựđoánđược,chỉđơnthuầnlàđếnsớmhơnhaymuộnhơnmàthôi.Tuynhiên,việcnhậnbiếtvàhiểurõvềdoanhnghiệpsẽkhôngthểđạtđượcnếuchỉđơnthuầnthôngquaviệcphântíchtàichính,màcònphảicósựthấuhiểu,nhữngtrảinghiệmvềcácvấnđềtrongdoanhnghiệpđótrongmộtkhuvựctươngđốihẹp,cũngnhưphảicósựphântíchthườngxuyênvềcáckhíacạnhcủamộtlĩnhvực,mộtcôngnghệhaymộtthịtrường–làđiềuvôcùngquantrọng.

Tuyvậy,dùsớmhaymuộn,mộtsảnphẩm“đúng”cũngsẽtrởthành“sai”,bịlạchậuvàtrởthành“conngựahỏng”khôngsinhlời.Khôngmộtsảnphẩmnàocóthểduytrìđượcvịtrí“đúng”củamìnhtrong30hay40năm.Vídụđiểnhìnhvềsảnphẩmnhanhchóngtrở thànhsảnphẩm“sai”chính làIBM.ThậmchíngaycảAmericanTelephoneCompany,dùcómộtchínhsáchquảnlýthôngminhvịtríđộcquyềncủamình,vẫnrơivàotìnhtrạngtươngtựvàsựlựachọnsảnphẩmcủahọcũngnhanhchóngtrởthành”sai”.Vàvìthếmộtdoanhnghiệpsẽlạiphảiđadạnghóa.

Bởivậy,quyếtđịnhchiếnlượcthựcchấtlàmộtsựlựachọnthờiđiểmđúngđắnvàphươngthứcđúngđắnchosựđadạnghóa.Mộtquyếtđịnhđadạnghóaquásớm,khimộtsảnphẩmđơn lẻhoặcmộtdòngsảnphẩmvẫnđanglàsảnphẩmlựachọnđúng,cóthểgâynguyhạiđếnvịtrídẫnđầuhiệnthờicủadoanhnghiệpđó,nhưngnếuchờđợiquálâuvàđưaraquyếtđịnhmuộnlạigâynguyhạiđếnsựtồntạicủacôngtytrongtươnglai.

THẺĐIỂMCÂNBẰNGCỦACÁCNHÀQUẢNLÝ

Kiểmtrahiệunăngcủanhàquảnlýlàmộtđềtàiđượcthảoluậnrấtnhiềutạicácbộphậnđiềuhành,cáccuộchộithảovềquảnlý,trêntạpchíquảnlý.Trongkhinhữngngườiđưarađềxuấtđóđềnghịrằngphảitìmhiểuvềcácphẩmchấtcơbảncủamộtnhàquảnlýnhư:đạođức,tínhtrungthực,sựsángtạo,cácgiátrịxãhội,sựđồngcảm…,thìnhữngngườiphêphánlạiphủnhậnrằng“chỉriênghiệusuấtthôicũngđủrồi,vàhiệusuấtđóđượcđolườngbởilợinhuậnsauthuếcủacôngty”.

Tuynhiên,cóthểnóirằngcảhaiquanđiểmtrênđềukhôngđúng.Bởivì,việcđánhgiácôngtácquảnlýlàcầnthiết.Trongmộtthờigianngắnnhấtđịnh,bangiámđốcsẽphảicónhiệmvụđánhgiácôngtácquảnlýtoàncôngty.Nhưngcôngbằngmànói,chúngtachỉcầnđánhgiáthànhtíchcuốicùngcủadoanhnghiệp,nhữngđiềucòn lạimànhữngngườiđềxuất“đánhgiáquản lý”–vídụnhưsự liêmchínhvàsángtạo–nênđểdànhchocáctiểuthuyếtgia.

Tuynhiên, lợinhuậnròngsauthuếcũngkhôngphải làphươngphápđolườnghiệuquảchovấnđềquảnlý.Lợinhuậnròngsauthuếdùngđểđolườngthànhtíchcủadoanhnghiệpchứkhôngphải làthành tích củanhàquản lý.Và thành tích củamộtdoanhnghiệp làkết quả củaviệcquản lý trongnhữngnămtrướcđó.

Cácnhàđiềuhànhngàynaygiỏihơnrấtnhiềusovớicácnhàquảnlýthụđộngtrướcđây.Họcóthểthayđổi,chỉnhsửanhữngquyếtđịnhcủacácnhàquảnlýtiềnnhiệm.Thựctế, loạibỏnhữngquyếtđịnhđókhichúngkhôngcònhiệuquả–nhữngquyếtđịnhmàsauđósẽđượcđánhgiálànênlàm–làmột trongnhữngviệckhókhănvàquan trọngnhấtcủahọ.Ngàynay,cácnhàđiềuhànhphảichịutráchnhiệmvềviệctạoratươnglaitốtđẹpchodoanhnghiệptrongthờigianngắnnhất,ởmộtsốlĩnhvựcsẽtrởthànhhàngđầutrongvòng10nămtiếptheo.

Vìvậy,hiệu suấtquản lýchính là sựđo lườngnhữngcôngviệc chuẩnbị cho tương lai củadoanhnghiệptrongngàyhômnay.Đâychínhlànơimàsựđolườnghiệusuấtquảnlý–hayítnhấtlàđánhgiánó–cầnđượcthựchiệnnhất,đặcbiệtlàtrongnhữngthờikỳkhủnghoảng.

Tươnglaicủamộtdoanhnghiệpphụthuộcchủyếuvàohiệusuấtquảnlýhiệnthờitrongbốnlĩnhvựcmàtrongmỗilĩnhvực,hiệusuấtquảnlýtrungbìnhcóthểnhìnthấyđược.Trongmỗilĩnhvựcđó,cácnhàquảnlýđềucóthểnângcaotốiđahiệusuấtkhibiếtđượckỷlụctrướcđócủanó:

1.Hiệusuấttrênphươngdiệnsửdụngvốn.

Hầunhưmỗicôngtyđềucónhữngphươngphápđánhgiáviệcsửdụngvốnriêng.Tạinhữngcôngtymàcáctrưởngphòng,cácnhàquảnlýbộphậnđềuđượctựdohoàntoàn,thìcácnhàquảnlýcấpcaonhấtvẫnsẽlàngườiđưaranhữngquyếtđịnhcuốicùngđốicácnguồnvốnđầutư,thậmchíđốivớicảnhữngnguồnvốnđầu tưnhỏnhất.Hầuhếtcácnhà lãnhđạođềudànhquánhiều thờigianchocácquyếtđịnhsửdụngvốnmàkhôngquantâmtớinhữnghoạtđộngsaucácquyếtđịnhđó.Tạirấtnhiềucôngty,hầunhưkhôngcócáchnàođểtìmhiểuđượcđiềuđó.Nhưngchắcchắnrằng,nếumộtdựánmớitrịgiáhàngtriệuđô-lađượcthựchiệnhoặcmộtkếhoạchtrịgiánhiềuhơnnhưthếđượclậpra,thìtấtcảmọingườiđềubiết.Cònkhimộtdựánđangđượcthựchiện,thìngườitalạiítkhisosánhhiệusuấtcủanóvớinhữngmongđợibanđầu–điềuđãdẫnđếnsựđầutưđó.Vàcáckhoảnđầutưnhỏhơn,dùtrongmốitươngquantổngthểcũngcótầmquantrọngnhưnhau,lạicàngkhôngđượcxemtrọng.

Tuynhiên,ngườitalạiítkhikiểmtranănglựcvàhiệusuấtcủamộtnhàquảnlýhơnsovớikiểmtrahiệusuấtcủaviệcsửdụngvốn,vàthựctếkếtquảcủacácquyếtđịnhsửdụngvốnlạihoàntoàntráingượcvớinhữngmongđợibanđầumàngườitađặtrachonó.GeneralMotorlàcôngtynổitiếngvềvấnđềnàytrongkhoảng50nămtrởlạiđây,hệthốngkiểmtrahiệusuấtcácquyếtđịnhsửdụngvốncủacácnhàquảnlýđãđượcgiớithiệuracôngchúnglầnđầutiênvàonăm1927.

Trướctiên,chúngtacầnđolườngdoanhthutrênvốnđầutưsovớidoanhthuđượcmongđợikhiđưaracácquyếtđịnhđầutư;vàsauđóđolườngảnhhưởngcủacácquyếtđịnhđầutưđốivớidoanhthuvàlợinhuậncủatoànbộdoanhnghiệp;rồisosánhdoanhthuvàlợinhuậnđóvớimongđợibanđầucủadoanhnghiệpkhiđưaracácquyếtđịnhđầutư.Việcđưaranhữngphảnhồinhưvậydựatrênkếtquảthựctếcủacácquyếtđịnhsửdụngvốnlàtươngđốiđơngiản.Nókhôngđòihỏiphảicầnđếnsựhỗtrợcủacáchệthốngmáytính,ngoạitrừcácdoanhnghiệplớnnhấtvàphứctạpnhất,màvẫncóthểđược

thựchiệnbằngbảngbiểu trêngiấy.Vấnđềquan trọng làcácdoanhnghiệpphải sẵn sàngxemxétnhữngmongđợicủamìnhkhiđưaracácquyếtđịnh,cũngnhưtrungthựcđốimặtvớicáckếtquảthựctế.

2.Hiệusuấttrênphươngdiệncácquyếtđịnhvềnhânsự

Tấtcảchúngtađềubiếtrằngviệcđàotạo,pháttriểncũngnhưthaythếnhânsựchuyênmôncũngnhưquảnlýlàviệcmangtínhsốngcònđốivớimỗitổchức.Đólàcáchduynhấtgiúpcácquyếtđịnhcủangàyhômnaynởhoakếttrái.Cácquyếtđịnhđượcđưarakèmtheosựhyvọngđốivớitươnglai,cụthểthìcácquyếtđịnhvềquảnlýlàgiaophómộtcáchkhôngchắcchắncácnguồnlựckinhtếhômnaychongàymai,sẽrơivàotìnhtrạngkhókhăn.Vàsauđódoanhnghiệpsẽphảidựatrênnănglựccủanhânsựtrongtươnglainhằmloạibỏnhữnghệquảcủaquyếtđịnhởhiệntại.Mặcdùđượccôngnhậnlàđóngvaitròquyếtđịnhvàrấtquantrọng,nhưngnhữngvấnđềnàylạithườngđượccoilà“mơhồ”.Cònnhữnghiệuquảmàngười tamongđợiởmộtcánhânkhihọbắtđầu thựchiệncôngviệc,haynhữnghiệuquảcủamộtquyếtđịnhbổnhiệm,thìlạikhôngbịcoilà“mơhồ”.

Tuynhiên,chúngtacóthểchắcchắnmộtđiềurằngkhimộtquyếtđịnhbổnhiệmkhôngmanglạihiệuquảnhưmongđợithìdongườiđiềuhànhđãđưaraquyếtđịnhvềsựbổnhiệmđó,đãlựachọnvàbổnhiệmnhânviênđó,đãđưaramộtquyếtđịnhsailầm,hayđưaraquyếtđịnhkhôngđúnghướng.Bởiviệcđổlỗichongườiđượcbổnhiệmnhưvẫnthườngxảyra,cònvôlýhơncảviệcquytráchnhiệmcủamộtquyếtđịnhđầutưvốnkhôngmanglạihiệuquảchosốtiềnđượcsửdụngtrongquyếtđịnhđó.Cácnhàđiềuhànhphảibiếtrõrằnghọcầnquyếtđịnhvềnhânsựnhưthếnàovàlàngườisẽthựchiệnquyếtđịnhđó,sẽkhôngđổlỗichongườimàhọbổnhiệm,màsẽtựnhậnlỗivềmình.Bởirấtítngườitrongsốítỏinhữngngườiđượclựachọnđểbổnhiệmlàngườikhôngcónănglực.Nhữngnhàđiềuhànhnàykhôngbaogiờtinrằngquyếtđịnhđúngđắnlànhữngquyếtđịnhđượcđưarabởi“nhữngvịthẩmphánanhminhcủaquầnchúng”,bởihọbiếtrằngnhữngquyếtđịnhđóđượctạonênbởichínhnhữngconngườithựchiệnnhữngquyếtđịnhđó,vàđặcbiệtbởinhữngnhàđiềuhànhvớiđảmbảorằnghọsẽkiểmtranhữngngườimàhọđãlựachọnsẽlàmviệcđểmanglạihiệuquảtrongthựctếnhưthếnào.

Trênthựctếrấtkhóđánhgiávàkiểmtrađượctinhthầntậpthểcủamộttổchứcvàsựpháttriểncủacácnhânviêntrongđó.Nhưnglạicóthểxácđịnhđượctươngđốidễdàngnhữngảnhhưởngcủatinhthầnvà sựphát triển trongviệcđánhgiáhiệuquảcủacácquyếtđịnhnhân sựđượcđưa ra, sovớinhữngmongđợicủahọ.

3.Hiệusuấttrênphươngdiệnđổimới

Ngườitamongđợigìởmộtcôngtrìnhnghiêncứu,mộtcôngcuộcpháttriển,mộtdoanhnghiệphaymộtsảnphẩmmới?Vàcáckếtquảthựctếlàgìtronghai,bahaynămnămtới?Chúngtaluônbiếtrằngkhông thểđưa ramộtdựđoánhayđịnhhướngchomộtkếtquảnghiêncứu,nhưngcó thểđolườngđược,hoặt ítracũngướcđoánđược,nhữnghyvọngvàmongđợikhimộtcôngtrìnhnghiên

cứuđượctiếnhành.Điềunàycũngtươngtựvớimộtcôngcuộcpháttriển,mộtdoanhnghiệpmới,mộtsảnphẩmmới,mộtthịtrườngmớihaymộtcôngcuộcđổimới.

Thậmchímộtquytrìnhquảnlýhoànhảonhấtcũngchỉcóthểđạtđược“mộttỷlệtrúngđích”tươngđốithấptronglĩnhvựcđổimớilà0,3−tứclàsẽchỉcó1lầnthànhcôngtrong3lầnthửnghiệm.Bởivì,rõràngđổimớilàvấnđềliênquanđếnmayrủi.Nhưngchắcchắnnócómộtcơsởnhấtđịnh,chứkhôngphảilàmộtsựmaymắn,khiếnmộtsốcôngtynhưProcter&Gamble,3-M,SiemenstạiĐức,hayHitachitạiNhậtBảnluônthànhcôngvượttrộihơncáchãngkháctrongviệcgiới thiệuvàpháttriểnsảnphẩm.Cơsởnềntảngđólàcácdoanhnghiệpcótỷlệthànhcôngcaohơnnàythườngcóxuhướngđánhgiáhiệuquảcủacôngcuộcđổimớicủamìnhvớinhữnggìhọmongđợi.Hầuhếtcácdoanhnghiệpđềuquảnlýsựđổimớiởnhữnglờihứa,cònnhữngnhàđổimớihiệuquảlạiquảnlýbằngcáchsosánh,đưaraphảnhồitừnhữngkếtquảmìnhđạtđược.

4.Cácchiếnlượcvàhiệusuất

Cuốicùng,hiệusuấtquảnlýcóthểvànênđượcđánhgiádựatrêncácchiếnlượckinhdoanhcủacôngty.Nhữngđiềumàchiến lượcmongđợisẽxảyracó trở thànhhiện thựchaykhông?Cácmụctiêuđúngđắnchodoanhnghiệp,trongthịtrường,nềnkinhtế,cũngnhưxãhộicóđượcđịnhhướngvàđặtrahaychưa?Vàchúngđãđạtđượchaychưa?Đểcóthểđánhgiáđượccácchiếnlượctrêncơsởhiệusuất,trướchếtcầnphảixácđịnhđượcmộtcáchchínhxáccácmongđợi,kỳvọngbanđầu,sauđócóthểsosánhđượcchúngvớicáckếtquảthựctế.Cùngvớisựđổimới,hầuhếtcáctổchứcđềuchỉđạtđược“mộttỷlệtrúngđích”tươngđốithấpkhiápdụngcácchiếnlượcchodoanhnghiệpcủamình,tôichorằngchỉkhoảngdưới0,3.Nhưngítnhấtthìcácnhàquảnlýcủacácdoanhnghiệpđócũngcóthểnhậnbiếtvàhiểurõcác“điểmtrúngvàđiểmtrượt”,cáigìđãlàmtốt,cáigìcầnphảicảitiến.

III.QUẢNLÝSỰTHAYĐỔILỚN:CƠCẤUDÂNCƯMỚIVÀĐỘNGLỰCDÂNCƯMỚIKhôngcóbấtkỳmộtđềmục,mộttintứcnàomàchúngtabị“dộibom”–kểcảlàtintứcvềcácquốcgiaOPEC,haynhữngdựbáođentốivềsựthiếulươngthực,sắtthép,khoángsản,hoặcmộtsự“khủnghoảng”nàocủathờiđạingàynay–cóýnghĩabằng,vàtrênhếtđềukhôngthựctếhơnsovớinhữngthayđổicủacơcấudânsốvàbiếnđộngdânsố.Tuynhiênlạicórấtítdoanhnghiệp,vàlạicàngítcácchínhphủ,lĩnhhộiđượcvấnđềnày.Sựthayđổiquantrọngnhấtkhôngphảilàvấnđề“bùngnổdânsố”vốnđược thảo luậnrấtnhiều tạicácnướcđangphát triển.Vấnđềphát triểnquan trọngvàvẫnchưađượclĩnhhộichínhlàsựthiếuhụtsắpdiễnratạicácnướcpháttriển,vàđặcbiệtlàsựthiếuhụttrầmtrọnglựclượnglaođộngtrẻtrongcáclĩnhvựcdịchvụvàsảnxuấttruyềnthống.Tấtcảcácnướcpháttriển,baogồmcảnhữngnướcXãhộiChủnghĩa–đólàcácnướcchâuÂuthuộcLiênXô,vàcácquốcgiachâuÂuthuộcNga–sẽphảiđốimặtvớimộtsựthayđổicănbảntrongquymô,cơcấutuổi,cơcấutrìnhđộ,vàcấutrúclựclượnglaođộngcủanướcmình–mộtphầnkếtquảcủathếhệbùngnổdânsốtạicácnướckhôngphảiXãhộiChủnghĩatừnhữngnăm1940chođếngiữanhữngnăm1960,vàmộtphầnkếtquảcủatìnhtrạngthiếuhụtdânsốxuấthiệnởcácnướcXãhộiChủnghĩapháttriểntrongvàsauChiếntranhThếgiớithứHai,vàdầnlantới tấtcảcácnướcpháttriểnvàocuốinhữngnăm1960.

Độnglựcmớicủadânsốtạoranhữngcơhộimới:nhữngthịtrườngmớicũngnhưnhữngmẫuhìnhmớicủasựliênkếtkinhtế.Nócùngsẽtạoranhữngđòihỏivềnhữngchínhsáchmới,đặcbiệtlàcácchínhsáchxãhội,nhằmtậptrunggiảiquyếtvấnđềdưthừalựclượnglaođộngtạicácnướcpháttriển.Bởivìkhiđó,cảhệthốngtrợcấpthấtnghiệpcủacácnướcphươngTâylẫnchínhsách“côngviệctrọnđời”củaNhậtBản,dùđánhgiáởmứccaonhấtthìcũngchỉđượcxemlàsựthànhcôngtươngđốinhỏ,ởmộtvàikhíacạnhnàođóchứchưaphảilàtoàndiện,vàphùhợpvớitoànxãhội.Hơnnữa,sựpháttriểndânsốsẽdẫnđếnviệcphủnhậnmộtsốquanniệmvàthóiquencủadoanhnghiệpvàchínhphủ,củagiớichủ,côngđoànvàcũngnhưcủagiớilàmthuê.Chúngsẽkhuyếnkhíchnhữngquanniệmmớivềkinhtếthếgiớivàthươngmạiquốctếbằngcáchthaythếviệctraođổicácsảnphẩmhoànthiện,bằngviệc“phânphốisảnxuất”.Chúngcũngsẽthayđổinhữngniềmtincơbảnvềcấutrúcvàphânkhúcthịtrườngtiêuthụ.Chúngcũngcóthểsẽchuyểnđổimột“tậpđoànđaquốcgia”truyềnthốngthànhmột“hiệphộixuyênquốcgia”.Chúngvừagâynênsự thiếuhụtvừagâynênsựdư thừa lựclượnglaođộng,mànhữngquanniệmvàthướcđotrướcđâyvềviệclàmkhôngcònlýgiảiđượcnữa.Xahơnnữa,việcpháttriểndânsốbuộccácnướccôngnghiệpphảiưutiêntuyệtđốiviệcgiảiquyếtviệclàmchocácnhàquảnlývàcácchuyêngiacótrìnhđộcaotrongkhivẫnkhôngxaonhãngviệcbảođảmantoànvềcôngviệccholựclượnglaođộngkhôngcótrìnhđộhoặctrìnhđộthấp.Chúngcũngsẽlàmthayđổilựclượnglaođộngtạicácnướcpháttriển,trởthànhsẽkhôngcònlựclượnglaođộng“truyềnthống”,khôngcòn“mộtlựclượnglaođộng”màsẽlà“nhữnglựclượnglaođộng”,mỗicáicónhữngnhucầu,kỳvọngvàhiệuquảriêng.

Sựpháttriểndânsốcũngđangbiếnđổinhanhchóngcáctổchứctruyềnthốngthànhmộtcon“quáivậtnhiềuđầu”trongđócáctổchứcchuyênmôn,quảnlývốnđộclậpvàtựtrịsẽsinhsốngcùngnhautheohìnhthứccộngsinh.Nhữngsựpháttriểnnàycũngsẽđòihỏisựthayđổimớivềnềnkinhtế,xãhộivàchiếnlượctổchức,kháchẳnsovớinhữngmôhìnhtrước.

NHỮNGTHỰCTẾMỚI

ĐếnthếkỷXXI,cơcấudânsố,sựpháttriểndânsốsẽtrởlạitrạngtháiổnđịnh,nếukhôngmuốnnóilàkhôngthayđổigìcả.NhưngtrongnhữngthậpkỷcuốicùngcủathếkỷXX,cơcấudânsốsẽởtrạngtháibấtổnnhất,vànhữngyếutốthayđổilớnnhấttrongnềnkinhtế,xãhộivànềnchínhtrịthếgiới–nhữnghệquảcủathờikỳkhủnghoảng–cũngsẽdiễnra.

Mặcdùcácnhàkinhtế,cácdoanhnhânvàcácnhàchínhtrịvềcơbảnđềuýthứcđượcnhữngvấnđềdânsốcơbảnnày,songhọlạikhôngdànhnhiềusựquantâmchonó–vàsẽ luônbàochữa, thanhminhchohànhđộngđócủamình.Đólàvìnhữngthayđổivềdânsốdiễnratrongmộtkhoảngthờigian lâudài (từ40chođến50năm)đếnmứcphần lớnnhững thayđổinàydườngnhưkhôngquantrọngđốivớinhữngquyếtđịnhngắnhạn–sẽthayđổichỉtrongkhoảng4đến5năm–củacácnhàkinhdoanhvàcácchínhtrịgia.

NhưngtrongsuốtnửasaucủathếkỷXX,thờigianbiếnđổicủacơcấudânsốđãthayđổi,ngàynaychúngdiễnratrongkhoảngthờigianngắnhơnrấtnhiều.Khôngnhữngthế,chúngcòndiễnranhanhhơn,bấtổnhơnvàđầymâuthuẫn,dùrõràngchúngcóthểdễdựđoánhơnsovớinhữngvấnđềkhácrấtnhiều.Chúngtađềubiếtrằng,tấtcảlựclượnglaođộngcủanăm2000đềuđượcrađờivàongàyhômnay.Điềunàyđúngcảvớicácnướcpháttriểnlẫncácnướcđangpháttriển,dùởcácnướcđangpháttriểnlứatuổibắtđầuthamgialaođộngthấphơnrấtnhiềusovớithếgiớiphươngTây(vẫnđangduytrìở lứa tuổi từ14đến15– lứa tuổi laođộngcủaphươngTây trướcChiến tranhThếgiới thứHai).

Ởtấtcảcácnướcpháttriển,sauchiếntranhthếgiớithứHai,đềuxuấthiệnsựbùngnổdânsố.XuấtphátđiểmcủanólàởMỹ,nơitỷlệtrẻsơsinhsốngsóttănglêngần50%tronghainămtừ1947đến1949–mộtbướcnhảyvọtchưatừngcótiềnlệmàthựctếkhôngcólờigiảiđáp.NhậtBảncũngtiếptụcxuhướngtươngtựvớichỉsốsinhđẻcao,nếukhôngnóilàcaohơn,vàođầunhữngnăm1950.NướccuốicùngtrongnhómnhữngnướcpháttriểnxảyrahiệntượngbùngnổdânsốnàylàĐức,bắtđầutừgiữanhữngnăm1950.

Nhưngsauđó,chỉcómộtnướcpháttriểnduynhấtphảichịusựxuấthiệnmộtcáchkhônlườngcủatìnhtrạng“khủnghoảngdânsốthiếu”sauhàngloạtcácnướckhác.TìnhtrạngnàybắtđầudiễnratạiNhậtBảnvàocuốinhữngnăm1950,vàcánđíchởMỹvàonăm1960,vàĐứcvàocuốinhữngnăm1960.Ởhầuhếtcácnướcpháttriển(chỉngoạitrừnướcAnh),tỷlệtrẻemđượcsinhravàsốngsótgiảmxuốngmộtcáchkhônglườngtrướcđượctừ50%đến30%,vàsauđódừnglạiởmứcthấpnày.

Sựkhácbiệtduynhấtgiữacácnướcphát triểnvàcácnướcphát triển thuộckhốiChủnghĩaxãhội

(khuvựcTrungNgavàcộngđồngcácquốcgiachâuÂuthuộcLiênbangNga)làcácnướcpháttriểnthuộckhốiXôViếtkhôngxảyratìnhtrạng“bùngnổdânsố”.KhuvựcTrungNgacũngkhônghềxảyratìnhtrạnggiảmsútdânsốnặngnềtrongsuốtthờikỳChiếntranhThếgiớithứHai–thờiđiểmmàtừ4đến5nămkhôngcómộttrẻemnàođượcsinhra,hoặcnhữngđứatrẻđượcsinhracũngkhôngsốngsótđược,đâycũnglàthờiđiểmmàsốtrẻemquađờiđạtconsốkỷlụcvàđángthươngtâm.CácnướcXãhộichủnghĩa thuộcTrungÂuđãbị tànphánặngnềvàchịu thiệthại lớnbởicuộcChiếntranhThếgiớithứHai.Nhưngởđâycũngkhôngchịutácđộngcủasựbùngnổdânsốsauchiếntranh.TạitấtcảcácnướcXãhộichủnghĩapháttriển,tỷlệsinhthấpđếnmứckhôngdựtínhđược.KhuvựcTrungNgalàkhuvựccótỷlệsinhthấpnhấttrongthờikỳhòabìnhtrừgiaiđoạncuốicủasựtanrãchếđộchínhtrịvàxãhộinày.(TạiĐếchếRoma,thờikỳtỷlệsinhcaonhất,haytỷlệtrẻemsốngđượcnhiềunhất,cũngchỉbằngtỷlệcủakhuvựcTrungNgangàynaymàthôi,màthậmchícònthấphơn.)TạicácquốcgianhưSlovakia,Hungary,BaLan,BulgarivàRumani,tỷlệsinhcũngthấptươngtựởTrungNga–tứclàthấphơnsovớiyêucầuvềtỷlệsinhsốngsót.

Tạitấtcảcácnướcpháttriển,lạimộtlầnnữatrừAnh,trongthờikỳsauchiếntranh,tìnhtrạnggiáodụcđãcósựchuyểndịchlớn,dođódẫnđếnsựthayđổinhanhchóngcủađộtuổithamgialaođộngcũngnhưnhữngkỳvọngcủacáclựclượnglaođộngtrẻ.Nướccóthayđổilớnnhấtvềtìnhtrạnggiáodục,tươngtựnhưcácnướccóthayđổivềnhânkhẩuhọc,làNhậtBản.TrướcChiếntranhThếgiớithứHai,chỉcó3hoặc4trongsố20ngườiNhậttheohọcđếntrunghọc,sốcònlạicốgắngtốtnghiệpmộttrườngtrunghọccơsở;nhưngngàynayđãcótới1/2sốnamgiớicủaNhậtnghiêncứu,họctậpởcáctrườngđạihọc.Nửacònlạithamgialaođộngsaukhiđãkếtthúctrunghọc.Ngàynay,nhữngnamthanhniênbắtđầuthamgialaođộngsaukhitốtnghiệptrunghọccơsởkhôngcònphổbiếnnữa,vànữthanhniênnghỉhọcởđộtuổi15,tứclàkếtthúctrunghọccơsở,cũngchỉcòntồntạiởmộtsốkhuvựcmiềnnúixaxôi.

Ngoàira,ởtấtcảcácnướccôngnghiệp,tuổithọcủaconngườiđãtănglênđángkể.KhiMỹbanhànhchếđộhưutrínhànướctrongkhuônkhổbảohiểmxãhộivàonăm1935,thìtuổithọcủađànôngđượcbảohiểmlà58.Cònngàynay,tuổithọđànôngđãđạttrên70tuổi,vàsẽcòntăngnữa.Cáchđây45năm,nhữngngườiđãsốngđếntuổi65chỉcóthểhyvọngmìnhsẽsốngthêmđượcmộtvàithángnữa.Nhưngngàynay,mộtphụnữhoặcđànông65tuổivẫncóthểhyvọngsẽsốngthêmđược13đến14nămnữa.Phầnlớnsốhọvẫncònkhỏemạnhcảvềthểlựcvàtinhthầnđểcóthểsốngnốtquãngđờicònlạitươngđốihạnhphúc.

TrườnghợpcósựtăngcaođộtbiếnvềtuổithọngườidânlạimộtlầnnữarơivàoNhậtBản.TrướcChiếntranhThếgiớithứHai,tuổithọcủangườiNhậtlàkhoảng48tuổiởđànông,và52tuổiởphụnữ,vànhữngconsốnàykhôngthayđổichođếnnăm1950.Ngàynay,sau30năm,điềuđóđãhoàntoàntráingược,tuổithọcủangườiNhậtđạtđếnmốccaonhấtthếgiới–cảđànônglẫnphụnữNhậtđềucótuổithọcaohơn70tuổi.

Tuynhiên,ởđâykhôngcósựkhácbiệtlớnnàogiữacácnướckinhtếthịtrườngpháttriểnvàcácnướcXãhộichủnghĩapháttriểntrongvấnđềdịchchuyểncủanềngiáodụccũngnhưtuổithọ,thờigian

thamgialaođộng.Ởtấtcảcácnướcnày,tỷlệthanhniêntiếptụcđihọckéodàihơn5đến7nămsovớicáchđây50năm.Phânkhúcdânsốcủacácnướcnàycũngcósựpháttriểnnhanhchóngvàtỷlệdâncưsốnglâuhơncũngnhiềuhơn.

Vàonăm1970, tỷ lệsốngườiNhật65 tuổivàgiàhơnchỉchiếm7%dânsố tươngđươngvới tỷ lệ1/15.Nhưngđếnnăm1990thìtỷlệnàyđãtănglêngấpđôi–14%,tứclà1/7.ỞThụyĐiểncũngđạtđượctỷlệtươngtựvàothờiđiểmnày,cònởMỹthìtỷlệsốngườitrên65tuổichiếm1/8tổngdânsốvàtốithiểucũngchiếmtới1/6dânsốtrưởngthành.Nhữngngườitrên55tuổi–đólàlứatuổingườitangàycàngýthứchơnvềviệcnghỉhưucủamìnhvàbắtđầuchuẩnbịchođiềuđó–sẽchiếmđasốdânsốtrưởngthànhtạicácnướcpháttriểnvàonăm2000.

Trongsuốtthờikỳsauchiếntranh,cơcấulựclượnglaođộngvềcơbảnđãchuyểnđổi.TrongbáocáothốngkêvềtỷlệthấtnghiệpchínhthứcđầutiêncủaMỹvàonăm1935,ngườitađịnhnghĩangườicóviệclàmhiểnnhiênlàngườiđànôngtrụcộtcủagiađình,nuôisốnggiađìnhvàlàmviệctoànthờigianhàngngày.Tấtnhiên,vàonăm1935cũngđãcónhiềuphụnữlàmviệc,nhưngphầnlớnhọkhôngđượctrảlươnghoặckhôngđượctínhlànhữngngườicóviệclàm,họlàvợcủacácnôngdân,hoặccủamộtchủcửahàngnhỏhaynhữngphụnữtrẻchưalấychồngđangtìmkiếmbạnđời,xâydựnggiađìnhvàtừbỏcôngviệcvĩnhviễn.

Vàonăm1980,ởMỹtìnhtrạngnhữngngườiđànônglàchủgiađìnhchỉđượctínhlươngcho7/10giờlaođộngmộtngày,nhưngsốngườicóđượcviệclàmnhưthếnàycũngvẫnthấp,khôngnhiềuhơn2/5lựclượnglaođộngnàynay.3/5sốngườicònlại–lựclượngrõràngđônghơn–nhữngngườikhoảng45 tuổikhôngđược tínhđến là: phụnữ thamgia laođộng, ít nhất cũng là laođộngbán thờigian;nhữngngườigiàđãquatuổivềhưunhưngvẫnlàmviệctoànthờigianvàbánthờigian;sinhviêntạicáctrườngđạihọchoặccaođẳng–dađen,datrắngvàngườiMexico–nhữngngườicóthểlàmviệcbánthờigian,…

CácthốngkêvềtìnhtrạngcóviệclàmvàthấtnghiệpcủaMỹvẫnchorằngtấtcảnhữngngườiđangcóviệclàmlà làmtoànthờigian,vànhữngngười“thấtnghiệp”lànhữngngườicókhảnănglàmviệctoàn thờigianmãimãi.Họcũngvẫncho rằngnhữngngười “thấtnghiệp” thực tếphải làđànông,trưởngthành,trụcộtcủagiađình,cókhảnăngnuôisốngcácthànhviênkháctronggiađình.Ngàynay,nhữnggiảđịnhnàyđượccoilàvôlývàngớngẩnđốivớitấtcảcácnướctrênthếgiới.

Lựclượnglaođộngtrongthờigianvừaquabiếnđộngrấtlớn,vàsựpháttriểnnàysẽcòntiếptục.Sựphát triểnnày trướchếtđược thểhiện trênphươngdiệnphânbố lứa tuổivàgiới tính.ỞNhậtBản,ngàycàngcónhiềuphụnữtiếptụclàmviệcsaukhilậpgiađình,hoặctiếptụctrởlạilàmviệc(toànthờigianhaybánthờigian)khiconcáiquathờikỳmăngsữa.Sựpháttriểnnàycũngthểhiệnrõtrongkhíacạnhcóviệclàmtoànthờigianvàbánthờigian.Sốgiờlàmviệcchủyếuvẫndonhữngngườiđànôngtrưởngthànhlàmchủgiađìnhđảmnhiệm–nhữngngườiđượccoilàngườilaođộngtoànthờigianvàcóthểcóđượcnhữngcôngviệcổnđịnh.Nhưngvềmặtsốlượngthìnhữnglựclượnglaođộngkhácmớilàlựclượngchiếmưuthếtạicácnướcpháttriển,vídụnhưphụnữđãlậpgiađìnhhoặcchưa

lậpgiađình.Rấtnhiềungườitrongsốhọ,nhấtlàsốphụnữtrẻ,sẽcómộtnghềchínhđểlàmvàcónhữngkỳvọngvềcơhộinghềnghiệpgiốngnhưđànông;nhưngcũngcónhiềuphụnữcóthểnhiềutuổihơnhoặctrẻhơnlạichờđợinhiềuvàocácphúclợixãhội.Lýdolà,đốivớinhữngphụnữcónghềnghiệp,phúclợixãhộihaycáccơhộichonhữngngườiđànôngcóviệclàmtruyềnthốngkhôngmangnhiềuýnghĩa.Chẳnghạn,kếhoạchlươnghưucủamộtxínghiệphoặccôngtácchămsócytếởxínghiệpđóchomộtphụnữđãcógiađìnhcóthểlàhoàntoànthừa,bởivìchồngcủahọđãđượcnhậntrọnvẹnsựchămsócvềytếđốivớigiađìnhtừnơilàmviệccủamình.

Hơnnữa,ngàycàngcónhiềungườicoicôngviệclànơiđểthểhiện,thựchiệncáckỹnăng,chuyênmônđặcbiệtcủahọ,vàthườnglàcáckỹnăngcôngnghệcaovàcoingườichủ−dùtạicáctrườngđạihọc,bệnhviệnhaycácdoanhnghiệp−chỉ là“mộtcôngcụphụcvụchomụcđích”củamình.“Sựtrungthành”vàbổnphậncủahọgiờđâyđượchướngđếnvàphụcvụchománhkhóe,côngcụ,nguyêntắcvàcácphươngphápthựchiệncủahọ,chứkhôngphảichomộttrườngđạihọc,mộtbệnhviệnhaymộtcộngđồngnữa.Vàchúngtacũngsẽcóxuhướngthuênhữngngườilàlaođộngthờivụ,nhữngngườitừnglàmviệctoànthờigianchomộtôngchủtrongmộtgiaiđoạn,sauđólàlàmbánthờigianchomộtôngchủkhác,trongmộtgiaiđoạnkhác.

Mộtsựthayđổilớntươngtựlàkháiniệmvềlứatuổi.TrướcthếkỷXIX,ngườitachưacókháiniệmvề“tuổivềhưu”vàcũngchưacócáckhoản“lươnghưu”.Lýdolàvìtuổithọdânsốkhiđókháthấp.Sauđó,vàonăm1880dướithờikỳBismarkscủaĐức,lầnđầutiênchínhsáchnghỉhưuđượcđưara.Lúcđóngườitacònchorằng,chúngtakhôngthểsốngsótđếnlúcthựchiệnchínhsáchđóđược,vàchắcchắnlàkhôngthểkhỏemạnhđểtiếptụclàmviệcđượcnữa.Hệthốngtrợcấptruyềnthống–màtàndưcủanóvẫncòntồntạiquanhđây–đượctạoranhằmgiúpđỡnhữnggóaphụvàtrẻnhỏchứkhôngphảilàđểhỗtrợnhữnglaođộnghếtthờibằngmộtkhoảntiềntrợcấpnghỉhưu.

HệthốngtrợcấpcòntồntạiphổbiếntạihầuhếtcáccôngtycủaNhậtBản,đặcbiệtlàtạicáccôngtynhỏ,đượcthànhlậpcáchđâykhoảng50năm–tứclàvàonhữngnăm1920.Kểtừđó,ngườilaođộngnghỉhưuở tuổi55 sẽnhậnđượcmộtkhoản tiền tươngđươngvới số tiền lươngcủa2đến3năm.Nhưngnếungườiđóchết trướckhiđến tuổivềhưu thìvợvàcácconnhỏcủahọsẽđượcchămlotươngđốitốt.Cáchđây50năm,hệthốngnàyđượccoilàphùhợpvìtuổithọtrungbìnhlúcđólà40.Nhưngngàynay,khituổithọbìnhquânởNhậtlà75thìhệthốngđóhoàntoànkhôngthíchhợpnữa.

TấtnhiênmộtngườiNhậtởtuổi55trênthựctếkhông“nghỉhưu”ngayvàcũngkhôngthểlàmđượcđiềuđó.Ôngtacòntiếptụclàmviệcchomộtngườichủkhác,thườnglàmộtcôngtynhỏ,vớithùlaothấphơn,hoặc“tựthuêmình”làmnhữngcôngviệcthủcônghoặclàmcôngnhânthờivụ.Điềunàycũngđúngđốivớitấtcảcácnướcpháttriểnkhác.Ởđóngườitaluônchorằng,ngườilaođộng“nghỉhưu”thìsẽthôikhônglàmviệcnữa;nhưngngàycàngcónhiềutrườnghợp“ngoạilệ”khôngđitheonguyêntắcnàynữa.Đặcbiệt,trongnhữngthờikỳlạmphátngàycàngcaothìcàngcónhiềungườivềhưuvẫnlàmviệcdướimộthìnhthứcnhấtđịnhbằngcáchtìmviệclàmthêm,tạmthờihoặcthờivụ.Vànhữngngườinghỉhưumàthựctếchưanghỉhưuthựcsựnàysẽkhôngbáocáothunhậpchocơquanthuế.

CácnướcXôViếtkhôngcóquyđịnhvềthuếthunhập.Cáckhoảnthuế,vàthườngvôcùngcao,làcáckhoảnthuếđánhvàocáclượnghànghóatiêuthụ.Chínhvìthế,cũngkhôngcólýdogìkhiếnngườitaphảigiữbímậtkhoảnthunhậpsaukhinghỉhưucủamình.ChúngtacũngbiếtrằngtạiNga,nhữngngườilaođộngđãnghỉhưucóđộtuổidưới70hoặc75đềulàmthêmtoànhoặcbánthờigian,bởinếuhọkhônglàmnhưvậy,nềnkinhtếcủaNgasẽbịphávỡ.Thậmchí,ngaycảởcácnướcphát triểnkhôngtheoChủnghĩaXãhội,nơimàtiềntrợcấphưutrícaohơnrấtnhiềusovớicácnướcXôViết“keokiệt”,cũngcórấtnhiềungười–nhữngngườiluônbáocáolà“đãnghỉviệc”haykhôngcókhoảnthunhậpnàokhácngoàitiềntrợcấphưutrí–cũngđềuđilàmthêm,ítnhấtlàlàmbánthờigian.

Lựachọnduynhấtmàcácnướcphát triểncóđượckhiđólàchấpnhậnrằngđộtuổivềhưutruyềnthốngđãtrởnênlỗithời–Mỹcũngđãnhậnravấnđềnày–haychấpnhậnviệcvềhưutheođúngquyđịnhởmộtđộtuổinhấtđịnh,sauđóchấpnhậnthựctếrằngnhữngngườiđóvẫnđangtiếptụclàmviệcvàkhôngbáocáothunhậpchocáccơquanthuế,làmộthiệntượngđangngàymộtgiatăngtạicácnướcTâyÂu.Chínhyêucầuđộtuổinghỉhưu“bắtbuộc”thấphơncủaLiênđoànlaođộngchâuÂuđãkhiếnchohànhđộngđạođứcgiảđócàngtrởnên“lậplờ,quanhco”.Việcnghỉhưu“bắtbuộc”ởmộtđộtuổinhấtđịnhđãkhôngcònnữa,phầnlớnvìnhữngngườiđạtđếnđộtuổinàykhôngthểchịuđượccảnh“ănkhôngngồirồi”trongkhihọvẫncóđủthểtrạngvàsứckhỏetốt,vàmộtphầnbởivìnềnkinhtếkhôngđủsứchỗtrợchonhữngngườingoài65tuổi–nhữngngườichiếmđến1/5hoặc1/4tổngdânsốtrưởngthànhtạicácnướcpháttriển.

Cũngcónhữngthayđổiquantrọngđốivới lứatuổibắtđầuthamgia laođộng.Hơnnữa,khôngcóbằngchứngthựctếnàochothấyngàycàngcónhiềuviệclàmdànhchongườilaođộnghơn.Nhữngyêucầuđốivớingườixinviệcngàycàngcao.Chẳnghạn,cácngânhàngtrongkhuvựcnóitiếngAnhởCanadatrong20nămqua,vềnguyêntắcđãđềrayêucầuđốivớingườilaođộnglàphảitốtnghiệpđạihọc,gầnđâylạiđòihỏihọphảicótrìnhđộthạcsỹquảntrịkinhdoanh.Ngượclại,trongkhuvựcQuebecnóitiếngPháp,vớihệthốnggiáodụclạchậuhơnthìnhữngngânhàngcủangườiCanadalạichỉđưarayêucầubắtbuộcđốivớinhânviênđầuvàolàtốtnghiệpphổthôngtrunghọc–vànhữngngườinàycũngđápứngđượccácyêucầuvềnghềnghiệpkhônghề thuakémcácđồngnghiệpsửdụngtiếngAnhởphíaTây–nhữngngườiđãphảitheohọcnhiềuhơnhọ4tới6năm.

NhữngđốccôngtạinhàmáysảnxuấtôtôDetroitnăm1929trungbìnhcókhoảng2nămtheohọccáctrườngchuyênnghiệp.Tấtnhiên làanh ta sẽcóđượcmộtcôngviệc tốthơn, lớnhơn,độc lậphơnnhữngđốccôngcũngtốtnghiệpcaođẳngnhữngnăm1980,nhữngngườibịràngbuộcbởinhữngbảnhợpđồnglaođộng,phòngHànhchính-Nhânsự,kiểmsoátchấtlượng,giámsátđàotạo,…–nhữngđiềumàvàonhữngnăm1929,nhữngngườiđốccôngkhôngbaogiờngheđến.

Sựthayđổilứatuổibắtđầuthamgialaođộngởcácnướccôngnghiệpngàynayđãcónhữngbướctiếnbộlớnđếnnỗimộtngườinếukhôngđượcđàotạoquanhữngtrườnglớpcaohơnthìsẽbị“loạikhỏivòngchiếnđấu”,vàđiềunàysẽkhiếnanhtakhôngthểtiếnxahơn.Nếuchỉxétđơnthuầnvềmặtchấtlượngthìđiềuđócónghĩalàphầnlớnthanhniên,trướchếtlànamthanhniên,ngàynaybướcvàonghềnghiệpvớinhữngướcmuốnkhôngphảilàcáchoạtđộnglaođộngtaychântruyềnthống.Họước

muốn “một sự nghiệp” chứ không chỉ làmột chỗ làm việc. Họmuốn được làm những công việcchuyênmôn,hayítnhấtlàcôngviệckỹthuật.Họkhôngđượcchuẩnbị,haycóđủnănglực–cảkỹthuật lẫnthể trạngđểđảmnhiệmnhữngcôngviệc truyềnthống–nhưtạicáctrangtrại, trongcôngxưởng,tronghầmmỏ,v.v…

Cóthểnóimộtcáchtổngquátrằng,lựclượnglaođộngvàonăm1940,trướcChiếntranhThếgiớithứHai,chủyếulànamcôngnhân,vàhọchủyếulàmlaođộngchântayởcôngxưởnghaytronglĩnhvựcnôngnghiệp.Nhưngđếnnhữngnăm1980, lực lượng laođộngđãbaogồmcảnamlẫnnữ.Tạicácnướccôngnghiệp,tỷlệphụnữthamgialaođộng,đặcbiệtlàđốivớiphụnữdưới50tuổi,bằngtỷlệcủađànông,dùrấtnhiềungườichỉlàlàmviệcbánthờigian.Thứhai,lựclượnglaođộngcótrìnhđộgiáodụccaohơn,dovậy,khôngcònphùhợpcholaođộngtruyềnthống.Ngoàira,sốcungvềsứclaođộngngàynayđặcbiệtđãbiếnđổi:phụnữcóviệclàmtoànthờigianngàycàngtăng,trongsốhọcónhiềungườiđãlyhônvàđảmtráchvaitròngườichủgiađình.Tiếpđó,ngàycàngcónhiềusứclaođộngthờivụ,đólànhữngphụnữvàthanhniênđanghọcphổthônghoặcđanghọcnghề,cũngnhưnhữngngườigiàđãvềhưucòncóthểlàmviệctừngkỳhoặcthờivụ.

Cóthểthấy,lượngcungnhữngngườibắtđầuthamgialaođộngtrongcáclĩnhvựclaođộngtruyềnthốngởcácnướcphát triểnrất thiếu thốn–nhất làđốivớiviệc làmtronglĩnhvựcsảnxuất truyềnthống.

SựthiếuhụtnàykhônglộdiệnngayởcácnướcpháttriểnphươngTây,bởivì,độiquâncuốicùngcủagiaiđoạnbùngnổtrẻemvẫncòntiếpdiễn.NhưngsốngườitốtnghiệpđạihọcởMỹvàonăm1980đềurađờivàokhoảngnăm1959,tứclànămcuốicùngcủagiaiđoạnbùngnổdânsố.Sauđó,sốlượngngườibắtđầuthamgialaođộnggiảmđinhanhchóng,mặcdùsốcungvềlựclượngcóbằngcấpđạihọcởMỹtươngđốicaotrongvàinămtiếpđó.ỞĐức,nơisựbùngnổtrẻemdiễnramuộnnhấtvàcũngkếtthúcmuộnnhất,vẫncòntiếptụccungcấpđủlựclượnglaođộngchođấtnướcđếnnăm1984.Nhưngsauđótoànbộcácnướccôngnghiệpđềusẽkhôngcólựclượnglaođộngtrẻ,đặcbiệtlàtrongcáclĩnhvựclaođộngtruyềnthống.TạiNhậtBản,nướcxảyratìnhtrạngkhủnghoảngthiếutrẻem,đangphảiđốimặtvớivấnđềtrầmtrọngnày.

Tìnhtrạngnàyxảyratrầmtrọngnhấttạicácnướcđangpháttriểnthuộckhốixãhộichủnghĩa,cácnước châuÂu thuộcNga và các nướcvệ tinh củaNga.Tại các nướcnày, khôngxảy ra giai đoạn“bùngnổtrẻem”đểcóthểgiảmbớtđiđượcsựthiếuhụtlựclượnglaođộngnày.Việcthamgiacủaphụnữvàolựclượnglaođộngđãchiếmmộttỷlệtươngđốicao.Hơnnữa,nhữngngườinghỉhưuvẫntiếptụclàmviệc–ítnhấtlàlàmviệcbánthờigian–chỉbởitiềntrợcấphưutríquáthấp.

Mộtđiềuđángchúýlàtìnhhìnhpháttriểndânsốtạicácnướcđangpháttriển.Ởcácnướcnày,tuổithọđãtănglênđángkể;tỷlệsốdâncótuổiđanggiatăng,vàcùngvớikếtquảnàylàsựgiảmđồngthờitỷlệtửvongởtrẻemsauChiếntranhThếgiớithứHai.ỞMexicochẳnghạn,vàonăm1938chỉcó2hoặc3trẻemsốngsóttrong10lầnsinhvàcókhảnănglaođộngvàokhoảng20nămsauđó.Cứ10đứatrẻsinhraởMexicovàonăm1958,và20nămsautứclànăm1978,thìcókhoảng7hoặc8trẻ

emcònsốngsótvàcókhảnănglaođộng.VàMexicochỉlàmộtvídụđiểnhìnhchocácnướcđangpháttriểnởkhuvựcĐôngNamÁ,châuPhi,châuMỹLatinh,vàphầnphíachâuÁthuộcNga.Điềunàykhôngphảilàvìtỷlệsinhtănglên–đâylàmộtcáchsuynghĩhoàntoànsailầm–màchỉbởivìtỷlệtrẻemsinhracótỷlệsốngsótcaohơnmàthôi.

TạiMexico, tỷ lệsinhcủaphụnữđangđộ tuổisinhđẻngàynay thấphơnnhiềusovớinăm1938.Nhưngsốtrẻemsốngsótđếntuổitrưởngthànhcaogấp3đến4lầnđãchothấysựtăngtrưởnglớntrongdânsốvàsốngườitrẻtuổi.

ỞchâuMỹLatinh,sựgiatăngnàymớiđượcbắtđầutừnăm1960.Khithànhlập“LiênminhTiếnbộ”dướithờitổngthốngKennedy,cácchuyêngiahoạchđịnhcholiênminhnàyđãkhôngtínhđếnsựthayđổitrongcơcấudânsố.Họđãdựđoánđượcsựsụtgiảmkhiêmtốnvàchậmchạpcủatỷlệtửvongtrẻem,nhưngkhônglườngtrướcđượcthựctếđãxảyratrong5nămtiếptheo,từnăm1960đếnnăm1965−giaiđoạnmàsốlượngngườitrẻtuổisốngsóttănglênrấtcao.

Tỷlệtrẻemsốngsótngàycàngcaohơnlàmchocàngcónhiềuthanhniêntrongđộtuổilàmviệchơntrênthịtrườnglaođộngvàonhữngnăm1980,vàtrongsuốtnhữngnămcònlạicủathếkỷnày,việctạoracôngănviệclàmđãtrởthànhvấnđềlớnnhấtvàđángquantâmnhấtcủacácnướcthuộcthếgiớithứba.Chỉcầncóviệclàm,vấnđềlươngthựcsẽđượcgiảiquyết.

Phảiđếnnăm2010,dânsốcácnướcđangpháttriểnmớiđạtđượctrạngtháicânbằngtươngđối.SựpháttriểnnàytiếntớisựtăngtrưởnghàihòahơnvàchậmchạphơnnhưđãdiễnraởHồngKông,ĐàiLoan,Singapore,HànQuốc–nhữngnơiinđậmđượcdấuấntrongnềnvănhóavàtruyềnthốngcủadântộcmình.ThậmchítạichâuMỹLatinh,cácnướcởkhuvựcnàycũngnỗlựctiếntớisựcânbằngdânsốvàtăngtrưởngchậm.Vàtạicácnước“xãhộichủnghĩa”nhưcácquốcgiathuộckhuvựcĐôngNamÁvàmộtsốnướcxãhộichủnghĩatạichâuPhithìnạnđói–kếtquảcủanhữngvấnđềchínhtrị‒đãlàmthayđổitỷlệsốngsót,đặcbiệtlàtỷlệsốngsótcủatrẻsơsinhvàtrẻnhỏ.

Rõràng,nhữnghệquảcủathànhtựutolớntrongviệcđấutranhvớitỷlệtửvongởtrẻemsẽcònlàmchocácnướcđangpháttriểnđauđầutrong30năm–từnaychođến2010.

TìnhthếtiếnthoáilưỡngnancủanướcNga

Trongthếgiớicủasựbiếnđổidânsố,vịtrícủaLiênbangXôViếtlàduynhất,bởiởkhuvựcthuộcchâuÂucủamình,nólànướcpháttriển,nhưngởkhuvựcchâuÁcủamình,nólạilànướcđangpháttriển.CơcấudânsốhoàntoàntráingượcnàycủaLiênbangXôViếtđãgiúpnóvượtquađượcthếkỷnàytrongkhivẫnnợnầntrầmtrọng.

NgalàmộttrongnhữngđếchếcủathếkỷXIXvẫncòntồntại.Nólànướcduynhấtcóđườngbiêngiớinhânkhẩuhọccủacảcácnướcpháttriểnlẫncácnướckhôngpháttriển.Ngàynay,phầnlãnhthổNgathuộcchâuÂulàkhuvựccótỷlệsinhthấpnhấtthếgiới.Nókhôngtrảiquathờikỳ“bùngnổtrẻem”,vàdođó,khônggiốngnhưcácnước thuộckhuvựcphíaTâykhác,nókhôngcóđượcnguồn

cunglaođộngtrẻdồidào.Tuynhiên,NgacũngtrảiquasựbiếnđổilớnvềvấnđềgiáodụcnhưởcácnướcphươngTây;vàcũngnhưphươngTây,tuổithọtrungbìnhcủangườidânNgatănglênđángkể.Đếnnay,ngườiNgađượccoilàcótuổithọcaonhấtthếgiới.NhưngvấnđềthậtsựcủangườiNgalàhọkhôngcóđủlựclượngthanhniênđểtiếptụcnốidõinhữngthếhệtrướcđó.BấtkỳmộtngườinàokhiđếnnướcNgacũngđềuphảnánhvềtìnhtrạngthiếuhụtlựclượngthanhniêntrẻ,khỏemạnhởđây.

Trongkhiđó,nướcNgatạikhuvựcchâuÂulạiphảiđốimặtvớimộtvấnđềnangiảihơnrấtnhiều,đólàvấnđềnguồnlựclaođộngthiếunăngsuấttạicáctrangtrại.Trangtrạitậpthểđãtrởthànhnhữngtổchứclớn.Trongkhiđó,nhữngngườicókhảnăng,cótrìnhđộvàhoàibãothìđềuđãđếnthànhphốtừtrướcđó.Nhữngngườicònlạiđềulànhữngngườithiếusứclaođộnghiệuquả,bịcấmcảnbởimộthệthống“tậpthể”,nhưnglạiđượctrảchomộtkhoảnlươngthấpđủđểsốngmiễnlàhọđồngýtiếptụcởlạitrangtrại.Việchủybỏcáctrangtrạitậpthểvàchuyểnđổichúngthànhnhữngtrangtrạigiađìnhlớn,sảnxuấtmangtínhthịtrường–hìnhthứcmangtínhhiệuquảduynhấtcủanềnnôngnghiệpNgadướiđiềukiệncôngnghệhiệnđại–làđiềukhôngthể,vànóđòihỏiphảilậtđổchếđộvàcáchthứcquảnlýhiệnhành.Hơnnữa,nhữngngườiNgacótrìnhđộkhôngsẵnlònglàmnhữngcôngviệcchântaynhưnhữngngườicótrìnhđộtạicácquốcgiakhác.

NgườiNgađãlườngtrướcđượcsựsụtgiảmdânsốcủanướcmìnhnhưtrongthờikỳđầunhữngnăm1970,đãcốgắngthựchiệnmộtsựthayđổilớnvềchínhsách.Từnhữngnăm1920,khiStalinlênnắmchínhquyền,nguồnvốnđầutưnướcngoàivàoNgabịchặnđứnghoàntoàn,phầnlớnlàdonỗilosợcủacácnhàlãnhđạo,rằngcáckỹthuậtgiacũngnhưnhững“ôuế”hệtưtưởngmànhữngngườinàysẽmangđến–hệquảcủasựtựhàodântộccủaStalin.Nhưngtừnăm1970,LiênbangXôViếtđãđẩymạnhquátrình“thâmnhập”củacácnhàmáysảnxuấthànghóatưbản,hầuhếtchúngđềumangtínhtựđộnghóacao,vàcóliênkếtvớicáccôngtylớntại“thếgiớitưbản”,chẳnghạnnhưFiat:nhàmáysảnxuấtôtô,xetải,côngcụmáymóchạngnặngvàtàuthủy.Đểthựchiệnđiềunày,LiênbangXôViếtvàcácnướcthuộchệthốngliênbangđãphảirơivàocảnhvaynợnặngnềcácnướcthuộckhốitưbảnchủnghĩa,đâylàđiềumàLiênbangXôViếtluôncốgắngtránhmắcphải,bởihọcoiđólàmộtsailầmnghiêmtrọng,đingượclạivớiđườnghướngcủachủnghĩaMácxít.

Tuynhiên,nỗlựcnhằmngănchặnhậuquảcủanhữngvấnđềnhânkhẩuhọcnàyđãthấtbạihoàntoàn.Thậmchíngaycảkhimộtsốnhàmáyvẫntiếptụcdòngchảycủamình–vàtấtnhiên,phầnlớncácnhàmáynàyvẫnmớichỉđangtronggiaiđoạn“kếhoạch”dùcóđượcnhữngnguồnvốnđầutưkhổnglồ–thìchúngcũngvẫncóxuhướngsửdụngnhâncôngthayvìtựđộnghóahoàntoàn.Trênthựctế,những nhàmáy này đòi hỏi rất nhiều loại hình lao động, có thể kể tên như: công nhân bảo trì cóchuyênmôn,quảnđốc,kỹthuậtviên,...NhưngđâylạilànhữnglựclượngmàLiênbangXôViếtthiếuhụttrầmtrọngvàkhôngthểđápứngđược.

ĐiềunàycònđểlạimộtvấnđềlớntrongnộibộcơcấutruyềnthốngcủaxãhộiLiênbangXôViết,đólàsựsụtgiảmtrầmtrọngcủalựclượngquânđội.

Cùngthờiđiểmđó,dânsốcủaNgatạikhuvựcthuộcchâuÁlạităngnhanhchóng.NhữngngườichâuÁnàyđóngmộtlựclượnglớntrongdânsốcủaLiênbangXôViết.Chođếnnăm2000,2/3dânsốcủakhuvựcnàycủaLiênbangXôViếtsẽtrởthànhngườichâuÁ,trongđóphầnđônglàngườiHồigiáo.TấtnhiênlàngườichâuÁởLiênbangXôViếtvẫnkhôngđượcthừanhậnmộtchútquyềnlựchaythanhthếnàotrongcộngđồng.Phầnlớnnhữngngườinày,cóthểchiếmđến¾,khôngnóitiếngNga,dùrằngmọigiaodịchtraođổibuônbántạiLiênbangXôViếtđượcthựchiệnbằngtiếngNga.Córấtít,nếukhôngmuốnnóilàkhôngcóvịtríquantrọngnàotrongchínhphủ,ĐảngCộngsản,cáctrườngđạihọchaycácngànhcôngnghiệpthuộcvềngườichâuÁ.Họcũngkhôngđóngvaitròquantrọngnàotrongcáclĩnhvựckhoahọc,côngnghệvànghệthuật.Trênhết,córấtítngườigốcchâuÁđượcđảmnhiệmcácchứcvụquantrọngtronglựclượngvũtrangNga,lựclượngmàtrướcđâyđượcđặccáchdànhriêngchongườidatrắngdướithờicủaNgahoàng.

Làkếtquảtấtyếucủavấnđềnhânkhẩuhọc,giờđâyNgađangphảiđốimặtvớimộtvấnđềnộibộmàchủnghĩaxãhộikhôngcócâutrảlời.Điềunàycónghĩalànósẽphảicắtgiảmlựclượngtrongcácngànhcôngnghiệphoặcquânđội,hoặc sẽphải tái cấu trúccác trang trại tập thể–nhữngđiềumàdườngnhưsẽkhôngthểthựchiệnđượcnếukhôngcónhữngcuộcchínhbiếnlớn.NósẽkhôngthểthoátkhỏitìnhtrạngcăngthẳngleothangvềdânsốgiữakhuvựcNgachâuÂupháttriểnvàdânsốtăngvớitốcđộchóngmặtcủakhuvựcNgachâuÁ.Trongvòng20nămtới,LiênbangXôViếtsẽphảiđốimặtvớitìnhtrạngcăngthẳngtrongvấnđềtôngiáo,chủngtộc,dântộcvàvănhóa–nhữngnguyênnhânchínhgâynênsựchiacắtrờirạccácđếchếcủathếkỷXIXtừsauChiếntranhThếgiớithứHai.

Vìvậy,trongvàinămtớicóthểsẽlànhữngnămngặtnghèonhấtvềchínhtrịtrênthếgiớikểtừsauChiếntranhthếgiớithứHai.ĐólànhữngnămthángcuốicùngmànhữngngườicólậptrườngkiênđịnhởđiệnKremlincó thể trôngđợiviệcgiànhđượcuy thếvềchính trịvàquânsự trênnền tảngnhữngchínhsáchtruyềnthốngcủaNga.Sauđó,lợithếnguồnnhânlựcsẽnhanhchóngchuyểndịchchốnglạiLiênbangXôviết,trừkhiLiênbangXôviếtthựcsựápđặtchochínhmìnhcácthửnghiệmrủirocaođểbiếnlựclượngquânsựcủamìnhchủyếuthànhngườichâuÁ–vớivịtríchỉhuytrongtayngườichâuÁ.Đốivớimộtsốlựclượngcứutrợcóthểtuyểnmộbởilựclượnglínhđánhthuê,mộtchínhsáchmàLiênbangXôviết sẵnsàng tuân thủ là sửdụngngườiCuBaởchâuPhivàủnghộnhữngquốcgiavệ tinhnhưViệtNamthựchiệncuộcchiếnchống lạinhữngảnhhưởngcủaTrungQuốcvàngườiTrungQuốc.

Kếtthúcsựdicư

CácnướccôngnghiệpphươngTâysẽphảichútrọngđếnviệcgiảiquyếtvấnđềsụtgiảmnhanhchóngtiềmnăngsứclaođộngcủamìnhtrongtươnglaivàkhôngthểkhôngtínhđếnlựclượnglaođộnglànhữngngườidicưtừcácvùngcôngnghiệpkémpháttriển.Đâycóthểlàgiảiphápcủahọtrongvấnđềdânsố.Tuynhiêntrongtươnglai,đókhôngphảilàgiảiphápthựcsựđốivớitoànthếgiới.

TrongmộtphầntưthếkỷkểtừkếhoạchMarshallchođếncuộckhủnghoảngdầulửa,chínhlàgiai

đoạncủanhữngcuộcdicưkhổnglồ.Mộtlượnglớndâncưdichuyểntừnhữngvùngcôngnghiệpkémpháttriểnđếnnhữngvùngcôngnghiệpvàthànhthị.ỞcácnướcnhưMỹ,NhậtvàLiênbangXôViết,đãdiễnrasựdicưtrongkhuônkhổđườngbiêngiớiquốcgia.

VàothờikỳkếtthúcChiếntranhThếgiớithứHai,vẫncòn3/5dânsốNhậtsốngởcácvùngnôngthônvàlàmviệctronglĩnhvựcnôngnghiệp.Ngàynay,tỷlệdânsốnôngthôncủaNhậtBảnchỉcònchiếm1/5,vàtỷlệnôngdânchỉcòn10%.ỞMỹ,hiệntượngtươngtựcũngxảyra.Cũngtrongthờikỳnày,dânsốnôngthônởMỹchiếmkhoảng2/3,naychỉcòndưới1/20sốgiađìnhthamgialaođộngtronglĩnhvựcnôngnghiệp.TạiLiênbangXôViết,vàothờikỳđó,1/4dânsốvẫnlaođộngtrongngànhnôngnghiệpkémnăngsuất,nhưngđếnnăm1945,tỷlệdânsốthamgialaođộngtrongcácngànhởkhuvựcnàyđãtrởnêncânxứng.

ỞTâyÂu,nhưởmiềnnamnướcĐức,Ý,TâyBanNhavàHyLạp,việcdâncưrờibỏnôngthôncũngdiễnratươngtự.NhưngsựthayđổisâusắcnhấtvẫnlàviệcdicưhàngloạttừnhữngvùngđấtởphíanamchâuÂu,điểnhìnhnhưtừĐịaTrungHải,TâyBanNha,Sicily,HyLạp,BồĐàoNha,ThổNhĩKỳ,AlgeriavàNamTưđếnnhữngvùngphíaTâyvàphíaBắcđãcôngnghiệphóa.Ởmộtsốnước,chẳnghạnnhưThụySĩ, tỷ lệ“côngnhânvãng lai” trongnhiềungànhcôngnghiệpvàocuốinhữngnăm1960đãcaohơntỷlệcôngnhânsởtại.

NướcduynhấtchủđộngtiếptụcthựchiệnviệcdicưtheocácdựbáolàMỹ.MỹtiếptụcthunhậnmộtsốrấtlớnnhữngngườinhậpcưtừMexico−mộtnướcnghèo,cósứclaođộngdưthừalớnnhấtvàcónạnthấtnghiệpcaonhất.MexicocóđườngbiêngiớitrựctiếpvớivùngtâynamgiàucócủaMỹ,trongđócónhữngngànhnghềtruyềnthốngrấtkhóchenchânvàođược.

Ngoàira,hầunhưkhôngthểngănchặnđượcdòngnhậpcưkhổnglồđếnvùngtâynam(từSanDiegotớiDenver)vàđếnvùngphíabắcvàtrungtây–NewYork,PhiladelphiavàChicagodọctheođườngbiêngiớidàitới4.000km.ỞnhữngvùngnàytỷlệdânsốngườiHispanorấtlớn.Dovậymàđãcóngười cho rằng đó là một dạng của sự tái thống trị vùng nam California của những người di cưMexico.Vàngườitadựđoánrằng,sốdânMỹgốcHispanotừ15triệuhiệnnaysẽtănglên50triệu(trongtổngsố240triệudânMỹ)vàonăm2000.Dùsựnhậpcưnàylàhợppháp,bấthợppháphaylà“cóvẻhợppháp”,thìđiềuđócũngkhôngcógìquantrọng.Tuynhiêncóthểkhẳngđịnh,Mỹlànướccôngnghiệpduynhấtsẽcòncóthểđạtđượcsựtăngtrưởngđángkểtrongngànhcôngnghiệpgiacôngtruyềnthốngtrongvòng20nămhoặc25nămtới.

Xéttrongmốiquanhệxãhộivàvănhóathì,việcnhậpcưhàngloạttừMexicođếnMỹsẽlàmsâusắcthêmnhữngmâuthuẫnvềdântộcvàsắctộc.

ChỉriêngviệcđạoTinLànhngàycàngbịngườiThiênChúagiáo“lấnát”đãchothấyvấnđềtôngiáotrênkhíacạnhchínhtrịcũngcóthểtrởnênnóngbỏng.Ngoàiracũngkhôngloạitrừnguycơnộichiếnvềchủngtộc,khingười“Chicano”từMexicođếntìmcáchchènépnhữngngườidađenMỹvớivaitròđãđượccôngnhậnchínhthứccủangườihạđẳng,baogồmchútítnhữngđặcquyền,đặclợicủa

mộtthiểusốnàođó.RấtmaymắnchoMỹlàđãgiảiquyếtđượcnhữngvấnđềnhưvậytronglịchsửcủamình.NếuchỉxéttrêngócđộkinhtếthuầntúythìsựxâmnhậphàngloạtcủangườiMexicolạilàsựmaymắnchonướcMỹ,bởivìnóđãcảithiệnmộtcáchrõràngkhảnăngcạnhtranhcủacáchoạtđộngsảnxuấtcủahọ.

Tìnhhìnhnàykhôngthểsosánhđượcvớicácnướccôngnghiệpkhác,bởivìnguồndựtrữvềngườithấtnghiệpởđó,tronghầuhếtcáctrườnghợpđãđượckhaitháccạnkiệt.ỞMỹvàNhậtcòncórấtítlựclượnglaođộngkhôngthamgiatrongcácngànhcôngnghiệp.Phầnlớnnhữngngườitiểunôngđãchuyểnsangcôngnghiệp,songhọvẫncònmộtchútđấtđaiđểcanhtácvàchănnuôigiasúc.ThựcrangườiNhậtvẫnchưachinhphụcđượcsốngườiTriềuTiênítỏiđãđếnsinhsốngởNhậttừnhiềunăm.NgayởTâyÂucũngvậy,việcdicưrộnglớncủacôngnhânvãnglaitrênthựctếlàkhôngthểđược,vìhọgâyraquánhiềubấtổnxãhội.

NhìnmộtcáchtổngquátthìcácnướccôngnghiệpphươngTâydùíthaynhiềucũngsẽtiếptụcđườnglốihiệnnaycủangườiThụySĩvàngườiĐức,sẽsớmđiđếnviệcgiảmbớtsốngườinhậpcưvàcôngnhândukhách,hơnlàkhuyếnkhíchcácluồngnhậpcưngàycàngmạnhmẽhơn.

Từ250nămnay,kểtừkhiWilliamPettysánglậpramônthốngkêvàođầuthếkỷXVIII,lầnđầutiênngườitaquansátđượcsựtăngtrưởngnhanhchóngcủacácthànhphốởLanceshirevàYorkshire,vàthấyrằng,mộtthànhphốtiếpnhậnnhữngngườinhậpcưkhôngphảilàkhôngcógiớihạn.Nếudòngchảyngườinhậpcưquálớn,sẽxảyrakhủnghoảngxãhội.Vềvấnđềnày,nhữngkhuvựcổchuộtđentốicủacácthànhphốlớnngàynaycủanướcMỹcũngkhôngkhácgìcáckhuổchuộtkhủngkhiếptrong tuổi thơ của tôi, khi mà người Czech di cư đến Vienna những năm 1900, Liverpool hayManchesternhữngnăm1850màFriedrichEngelsbiếtđếnkhágiốngvới thếgiớiđãđượcmột tiểuthuyếtgiaviếttrongtácphẩmcủaông,TurincủangườiSicili,haykhudâncưcủangườiChicanotạiLosAngeles, haynhữngkhuổ chuột củanhững“dukháchcôngnhân”ThổNhĩKỳ tạimiền sôngRuhrcủanướcĐức.NhữngsựkiệncùngthờinàyđãđượcCharlesDickenmiêutảtrongtácphẩmgâysửngsốtcủamìnhHardTimes(Thờigiankhó)đượcviếtvàonhữngnăm1840,vềnhữngnhàmáychếbiếnbôngởLancashire,nhữngngườivôsảnbịđốixửtànbạo,nhữngngườikhôngbaogiờtrởvềbởisựkhốcliệtcủanhững“khurừngcôngnghiệp”.

Bởivậy,cómộtđiềuchắcchắnlàsựnhậpcưhàngloạttiếptheosangthếgiớicôngnghiệpsẽkhôngcònxảyranữa,vànósẽvấpphảinhữngtrởngạitolớn.Vìlýdonàymàcácquốcgiacôngnghiệpsẽphảitựgiảiquyếtmọivấnđềvớitiềmnăngvềsứclaođộnghiệncócủamình.Họsẽphảichấpnhậnsựsụtgiảmngàycàngtrầmtrọngcủalựclượnglaođộngtrẻ,độtuổiđếntrườngvàphảiđiềuchỉnhmongđợicủamìnhđốivớilựclượngđó,chấpnhậnsựđadạngngàycàngtăngcủalựclượnglaođộng–số laođộngphụnữ tươngđươngvớisố laođộngnamgiớidùkhôngđúng theokháiniệm“côngviệc”;“côngviệc”giờđâykhôngcònmangnghĩalàlaođộngtoànthờigiannữa,đặcbiệtlàvềvấnđềđộtuổinghỉhưu,nhữngngườiđã“nghỉhưu”vẫntiếptục“làmviệc”.

Ngượclại,ởcácnướcthứbalạiphảiưutiêngiảiquyếtvấnđềviệclàmtạichỗchomộtsốlượnglớn

thanhniên.Nhữngngườitrẻtuổinàytuykhôngcótrìnhđộđàotạovànghiệpvụtốt,nhưngdùsaovẫncòntốthơnnhiềusovớichamẹhọ.Mặtkhác,chỉriêngviệccónhiềuphươngtiệnthôngtin,họđãlĩnhhộiđượcnhữngkiếnthứcphongphú,đếnmứccóthểhiểubiếtcặnkẽcuộcsốngởcácnướcgiàucó.Vìhọkhôngcònsinhsốngởcácthunglũnghẻolánhnữa,màlàởcácthànhphốlớnvàpháttriểnchóngmặt,nênhọcóthểtạorađượcmốiquanhệvớinhiềungười,vàtựmìnhgiảiquyếtcácvấnđềcánhânvớiviệcnghengóngvàthamkhảoýkiếnngườikhác.

Phâncôngsảnxuất:Sựliênkếtrộnglớntrênthếgiới

Cácnướccôngnghiệpđang thiếusức laođộngnênchiphícũngnhư tiền lương trongcác lĩnhvựctruyềnthống,đặcbiệtlàtronglĩnhvựcgiacông,đangtănglênnhanhchóng.Thậmchí,tiềnlươngtrảcholaođộngtruyềnthốngdùcaocũngkhôngđủsứctạorađủnguồnlựclaođộngcầnthiếtphụcvụchocôngviệc.Khảnăngsảnxuấtcủacácnướccôngnghiệpsẽgiảmxuốngtrừkhihọgiànhđượcmộtlựclượnglớnlaođộngchođủmọicôngđoạncủaquátrìnhsảnxuất.

Ngượclại,ởcácnướcđangpháttriển,bêncạnhnguycơphávỡtínhổnđịnhvềxãhộivàchínhtrịsẽxuấthiệnnguycơtồitệhóatìnhtrạngkinhtếvàhậuquảxãhộicủanó,nếuhọkhôngđạtđượcmụctiêudư thừanguồn cung sức laođộng truyền thống có thể tìmđượcđầyđủviệc làm.Dĩ nhiênhọkhôngcócôngnghệ, cũngnhưkhôngcóvốnhoặc trìnhđộquản lýđểxâydựngđượcngànhcôngnghiệpđộclậpcủamình.Dothườngkhôngcóđủcácthịtrườngnộiđịacầnthiếtnênhọngàycàngphụthuộchơnvàocácquátrìnhsảnxuất,côngnghệcủacácnướccôngnghiệp.Họcũngchỉcóthểhyvọngtìmđượcởđóthịtrườngthíchhợpchocácsảnphẩmcủamình.

Vìvậy,việcphâncôngsảnxuấtquốctếtrởthànhhìnhthứcquantrọngnhấtcủaliênkếtkinhtế.Vìquađósứclaođộngdưthừacủacácnướcđangpháttriểnmớicóthểphốihợpđượcvớicácnguồnkỹnăng quản lý, công nghệ, sức lao động có trình độ cao, thị trường và sứcmua của các nước côngnghiệp.

“Phâncôngsảnxuấtquốctế”làmộtthuậtngữmới,đòihỏiphảiđượcgiảithích.MộtđôigiàybánởMỹthườngsảnxuấttừdabòđượcnuôiởMỹ,nhưngdabòphầnlớnlạikhôngđượcthuộcởMỹ,màchuyểnsangBraxin,bởivìthuộcdalàmộtquátrìnhđòihỏinhiềulaođộngsốngmàMỹkhôngcóđủ.Tiếpđó,thôngquamộthãngthươngmạiNhật,dađượcchuyểnbằngtàuđếnvùngKaribenhằmphụcvụchoviệcgiacônghàngđồdaởcácđảoVirginthuộcAnh,vàđếgiàytrênđảoHaiti.ViệcgiacôngtiếptheođượcthựchiệnhoặcởJamaicahoặcởBarbadosđểchocácsảnphẩmđượcvậnchuyểnthuậntiệnsangtiêuthụởthịtrườngchâuÂu,hoặcởPuertoRico,vìcácsảnphẩmtừđâycóthểđượcđưavàoMỹdướisựbảotrợcủahệthốngthuếquancủaMỹ.

Nhưvậy,sẽnảysinhcâuhỏivềnướcxuấtxứcủanhữngđôigiàynày.Dẫurằnggiácảcủadabòlànhântốchiphíriêngbiệtcaonhất,songnócũngchỉchiếm1/4chiphísảnxuấtmàthôi.Nếuxácđịnhtheotỷlệlaođộngthìrõràngđâylà“giàynhậpkhẩu”,nhưngnếuđánhgiátheocáctínhnăngvềkỹthuậtvàtổchứcthìchúnglạiđược“sảnxuấttạiMỹ”.Vìởđóvừadiễnraquátrìnhchănnuôibòđòi

hỏinhiềuvốn, tựđộnghóavàtri thứcmớinhất,vừađòihỏisựquảnlýtoànbộviệcsảnxuấtgiày,thiếtkếmẫu,kiểmtrachấtlượngvàtiếpthị.Tuyvậy,cóthểkhẳngđịnhrằng,đâyrõrànglànhữngđôigiàythuộcnhiềuquốcgia.Loạihìnhphâncônglaođộngkiểunàytronghoạtđộngkinhdoanhđòihỏinhiềuvốn,nhiềulaođộng,vàđangngàycàngdiễnramạnhmẽ.

Mộtvídụnữachoviệcphânchiasảnxuấtkiểunàylàviệcsảnxuấtmáytínhđiệntửcầmtay.NócóthểđượcgắnnhãncủamộtcôngtyNhậtBảnnhưngchỉcómộtđiềuduynhấtđượclàmởNhậtBảnlàmác “Made in Japan”. Các con chíp điện tử được sản xuất ở Mỹ, từ Dallas hoặc “Thung lũngSilicone”, ngoài San Francisco. Chúng được lắp ráp ở Singapore, Malaysia, Indonesia, hoặc cả ởNigeria–nơicònvàicôngtyconcủaTrungQuốcđanghoạtđộng.VỏthépbọcngoàithìdovàinhàmáythépcủaẤnĐộsảnxuất.RồisauđónóđượcchuyểnđếnnhữngkhuvựcphithuếquanởKobehayYokohama,vànhãn“MadeinJapan”đượcgắnvào.Sauđónhữngchiếcmáytínhnàyđượcbánđikhắpcácnơitrênthếgiới,màtấtnhiênphầnlớnlàcácnướcpháttriển.Việcthiếtkế,kiểmsoátchấtlượng,và tiếp thịđượcthựchiệnbởimộtcôngtyNhậtBảnđặt tạicácquốcgiaphát triểncao;cáccôngđoạnsảnxuấtyêucầucaovềkỹthuật,kiểmsoátchấtlượngsítsao,đầutưvốnlớnnhưthiếtkếvàsảnxuấtcácconchíp,thìđượcsảnxuấttạicácquốcgiapháttriểnnhưMỹchẳnghạn.Cònnhữngphầnviệcliênquantớinhiềulaođộngthìđượcthựchiệnởcácnướcđangpháttriển.

Chúngtacóthểđưararấtnhiềunhữngvídụnhưtrên,bởivìkiểuphânchiasảnxuấtnàytrênquymôquốctếđãđượcmởrộngtrong10nămgầnđâyvớitốcđộcao.Ngaycảtrongtươnglai,nócũngsẽlàmộttrongnhữnghìnhthứcquantrọngnhấtcủaliênkếtkinhtế.

Việcphâncôngsảnxuấtđãđặtranhữngyêucầucaođốivớiquảnlýtronglĩnhvựcthiếtkế,tiếpthịvàkiểmtrachấtlượng,cũngnhưtronglĩnhvựckếhoạchhóa,tổchức,liênkếtvàphốihợp.Đồngthờinócũnglàmchoviệcđầutưvốn−vớivaitròlàmộtcôngcụtruyềnthốngcủaviệckiểmtravàliênkết−mấtđiýnghĩavàquymôcủanó.VìkhimộtnhàcungcấpởMalaysiacóđơnđặthàngcủamộtcôngtytiếpthịquenbiết,thìhọsẽkhônggặpvấnđềgìtrongviệcđầutưtàichínhnhờtíndụngngânhàngngắnhạntheophươngthứccổtruyền.

NgườiNhậtcònthựchiệnmộthìnhthứcphứctạphơnnhiềutrongphâncônglaođộngquốctế,đólàxuấtkhẩutoànbộcácnhàmáyđãđượcthanhtoánhầuhếtbằngchínhcácsảnphẩmcủachúngđượcbánracácthịtrườngởnhữngnướcpháttriển.

ChẳnghạnhọđãxâydựngmộtxưởnglọcdầukhổnglồởAlgeria;Algeriachỉcóthểsửdụngcaonhấtlà1/10sảnphẩmđầura,phầncònlạisẽtrảlạichohãngthiếtkếNhậtvàđượcbánchủyếuởNhật.Đóchínhlàmộthìnhthứccủasựphâncônglaođộng:nướcpháttriểnlậpkếhoạchchonhàmáyvàthiếtkếcác sảnphẩm,đồng thờixuấtkhẩuphần lớncácbộphậncủanhàmáyvới tưcách làcác thànhphẩmđòihỏicaovềvốnvàcôngnghệ.Tiếpđó,nótiêuthụcácsảnphẩmđầuratrênthịtrườngcácnướccôngnghiệp.

Hình thứcnày củaphân công laođộngquốc tế tạo ra cho cácnướcđangphát triểnkhảnăng, nếu

khôngnóilàkhảnăngduynhất,đểngănchặnthảmhọagiatăngcótínhchấtbùngnổdânsốcókhảnănglaođộngnhưnglạibịthấtnghiệp.Bởikhôngcómộthọcthuyếtnàovềsựpháttriểntruyềnthốngcóthểđưarađượccâutrảlờiđầyđủvềcuộcđấutranhgiảiquyếtvấnđềtăngngoàidựđoángấpbalần số thanhniên cókhảnăng laođộng.NgaycảởMỹcũngkhông thoátkhỏi tình trạngnày, nếungànhcôngnghiệpgiacôngtừmiềnTâyNamnướcMỹđượcchuyểntrựctiếpsangMexico,sẽgiúphọngănchặndòngngườinhậpcưtừđây.

Dưluậnchungphảnđốisựphâncôngsảnxuấtquốctế,vàchorằngđóchỉlàmộthìnhthứckháccủachủnghĩathựcdânvàsựphụthuộcvàothếgiớicôngnghiệp.Chúngtacóthểbẻgãylậpluậnnàykhichỉrõrằng,ngàynay,ngoàiBraxin,khôngmộtquốcgiađangpháttriểnnàocóđủsứcthỏamãnmộtthịtrườngtiêuthụtốithiểucầnthiếtchoviệcsảnxuấtcácthànhphẩm.Chỉcómộtsốítnướccóđủcácnguồnkhanhiếmnhưnhàquảnlý,cácchuyêngia,cácnhàkinhdoanhvàcácnhàkỹthuật,đểxâydựng,tổchứcvàquảnlýsảnxuấthoànchỉnhvớiquymôcầnthiết.Vànhữngnguồnlựcnàylạikhôngđượcbánhayxuấtkhẩutrênthị trườngthếgiới.Vìvậy,cácnướcnàychỉcóthểphát triểncáckhảnăngkinhdoanh,chuyênmôn,sứcmuacầnthiếtđốivớicácsảnphẩmcủamìnhkhilớptrẻcủahọcóđủchỗlàmviệc.

Ngoàira,thôngquaphâncônglaođộngquốctế,cácnướccôngnghiệpítnhấtcũngphảichịusựphụthuộcgiốngnhưcácquốcgiađangpháttriển.Bởihọchỉcóthểduytrìđượcmứcsốngcủamình,nếuhuyđộngđượcdựtrữvềsứclaođộngtrongcácnướcthếgiớithứba.

Sựcầnthiếtcủanhữnglýthuyếtmới,quanniệmmớivàthướcđomới

Vấnđềphâncôngsảnxuấtngàycàngđượcđẩymạnhnhưngnóvẫncònchưađượcquantâmđúngmức,dođóvẫnchưacóđượcmộtlýthuyết,quanniệmhaythướcđođểlýgiảivàđánhgiá.Tuyvậy,nóvẫnđượcphânbiệtmộtcáchcơbảnvớicáchhiểuthôngthườngvề“thươngmạiquốctế”−mộthìnhthứcchođếnnayvẫncònlàhiệntượngchưalýgiảiđượcđốivớicácnhàkinhtếcũngnhưcácnhàthốngkê.

HọcthuyếtvềthươngmạiquốctếvẫncònkháđơngiảnkhiAdamSmithđưanóthànhmộtđịnhđềcáchđây200năm,vẫnnóivềsựtraođổihànghóagiữacáckhuvựccócùnglợiíchnhưnhau.NguyênmẫucủanólàvídụvềviệctraođổilencủangườiAnhlấyrượucủangườiBồĐàoNha,khíhậulạnhvàẩmướtcủaAnhthúcđẩysựpháttriểncủalenvàdệtlennhưngkhôngthểsảnxuấtđượcrượu.ĐiềukiệnkhíhậukhôvàấmcủaBồĐàoNhalạithíchhợpchoviệcsảnxuấtrượunhưnglenthìlạihoàntoànkhông.Lýthuyếtvềsựtraođổi“bùđắp”nàyvẫncònrấthữuíchvàvẫnđượccácnhàkinhtếhọctrêntoànthếgiớiviếtvàgiảngdạy.

Nhưngtronghơn100nămtrởlạiđây,kểtừnăm1880,nềnthươngmạiquốctếvềcơbảnđãchuyểnđổidosựtraođổihànghóangàycàngtậptrungvàocácsảnphẩmcạnhtranhvàcáctàisảnđầutư.Mộtvídụđiểnhìnhlàcáchãngtrongngànhcôngnghiệphóachấtvừacungcấpchonhauvừacạnhtranhlẫnnhau.CònThụySĩthìvớidânsốtrên5triệulạitiêuthụsảnphẩmcủaMỹcaohơnrấtnhiều

sovớiẤnĐộvớisốdângấp100lần.Bởivì,vớiviệcgiatăngcôngnghiệphóa,mộtquốcgiacóthểtìmđượcngàycàngnhiềuhơnbạnhàngtừcácnướccôngnghiệphóa.

Trênthựctế,chúngtađangtiếpcậnmộtthờikỳcủanềnthươngmạiliênkếtcóýnghĩatươngtựsựphâncôngsảnxuất.Cácnhàkinhtếhọc,cácnhàlýluậnvàcácnhàchínhtrịchođếnnayphảiđốimặtvớihiệntượngnàymộtcáchlạlẫm,bởicácquanniệmvàthướcđohiệnthờiđãkhôngđủ.DovậymàmộtnhânviênthốngkêcủachínhphủđãghinhậnviệcbándakhỏiMỹlà“xuấtkhẩu”vàviệcmuanhữngđôigiàylà“nhậpkhẩu”màkhôngcầnthiếtlậpmộtsựliênkếtnàogiữahaiconsốnày.Cũngnhưvậy,ngườichănnuôibòởMỹhoàntoànkhôngnhậnthứcđượcmộtthựctếlànguồnsinhsốngcủahọlạiphụthuộcvàoviệcbán“giàynướcngoài”trênthịtrườngMỹ.Ngườitakhôngnhậnthấyđượcnhữngmốiliênhệnày.Dovậymàngườinuôibòtrênnhữngcánhđồngmênhmôngkhôngthểhiểuđượcrằngcuộcđấutranhcủacôngđoàncôngnhânngànhgiàyhoặccủacácnhàsảnxuấtgiàychốnglạiviệc“nhậpkhẩunướcngoàirẻmạt”vềcơbảnlàchốnglạiviệcxuấtkhẩudacủachínhnướcMỹ,màviệcxuấtkhẩunàylạicầnthiếtchosựtồntạicủahọ.

Mộttrongnhữngsảnphẩmthànhcôngnhấtcủaviệcphâncôngsảnxuấtquốctếđượcthểhiệntrongngànhcôngnghiệpôtôlà“FordFiesta”.Dosựphảnđốicủanhànướcvàcôngđoàn,nókhôngcònđượcbánởMỹ–mặcdùnótiêuthụrấtítxăngvàtạorarấtítkhíthải.Xehơihiệuquốctếnàyrađờinhưsau:dựánvàcácchỉdẫnvềthiếtkếxuấtpháttừMỹ,mẫu,độngcơvàkhungtừĐức,trụctruyềnlựctừMexicovàhệthốngđiệntừCanada,việclắpráptấtcảcácchitiếtnàyđượcthựchiệnởMỹ.

Mặcdùloạixehơinàyđíchthựclàmộtbảnhòatấutuyệtđẹp,nhưngnóđãbịngườitatìmmọicáchđểngăncảnkhôngchobánởMỹ.CụcthanhtranănglượngMỹđãramộtquyđịnhchỉchophéplưuhànhxehơi“Mỹthuầnchủng”,tứclàcácxehơiđượcchếtạohiệuquảởMỹ,phảituânthủcácquyđịnhvềtiếtkiệmnănglượngvàđượccácnhàchếtạoxehơiMỹbánra.NếuxehơiFiestađượcchếtạobởimộthãngngoạiquốcthuầnnhấtthìcónghĩalànóđượcnhậpkhẩu.Nhưngvớitưcáchlàsảnphẩmphâncôngsảnxuấtquốctếthìnguồngốccủanólạilàmộttháchđốđốivớicáccơquanluậtpháp.

Từtậpđoànđaquốcgiađếnhiệphộixuyênquốcgia

Việcmởrộngphâncôngsảnxuấtvớitưcáchlàhìnhthứcquantrọngnhấtcủaliênkếtquốctế,trongnhữngnămtớicóthểthaythếdầncác“Multis”cổđiển.

Hiệnnay,cósựchuyểndịchrấtlớncủacáctậpđoànđaquốcgia,mặcdùvềcơbản,chúngkhôngcònlà“đaquốcgia”nữa.Nguyêndolà,trongmộtthờigiandài,trênthựctếchỉcómộthìnhthức(ởthếkỷXIX)củaliênkếtkinhtế,trongđómộtcôngtycócácchinhánhvàcácbộphậnởmộthaynhiềunước,vàtrọngtâmcủacáchoạtđộngkinhdoanhluônnằmởnơiđặttrụsởchínhcủacôngtymẹ.Đólàcôngtyquốcgiacócácchinhánhvàbộphậnquốctế.

Vềcơbản,tỷlệ“đaquốcgia”củasảnxuấttrướcChiếntranhThếgiớithứNhấtthậmchícònlớnhơnsovớingàynay.Tuynhiên, tại thờiđiểmđóchưaainhìnnhận thấyrằng trongcáccông tynàycó

nhữngkhíacạnhkhôngbìnhthường.Vídụ,hãngFiatđượcthànhlậpvàođầunăm1900ởTurin,vàchinhánhcủanóởÁo“Austro-Fiats” từnăm1903-1905đãcódoanhsốcaohơncông tymẹ,doVươngquốcÁo-Hungrộnghơnnhiều,vàcómộtthịtrườnglớnhơnnhiềusovớiItaliavàonhữngnămbướcngoặtcủathếkỷ.CácxehơiAustro-FiatsđượcthiếtkếởTurinnhưngđượcchếtạoởVien,đãđượcquânđộiÁo-Hungsửdụngmàkhôngcầnphảicóthêmbộphậnkhởiđộng,vàkhôngmộtaiởthờiđiểmđónhậnrasựkỳlạnày.Tươngtự,hãngSiemensđượcthànhlậpởĐứcvàokhoảngnăm1856,vàchotớinhữngnăm1860nóđãlớnmạnhhơnrấtnhiềuởLiênhiệpAnh,vàNgakhisovớicôngtymẹởthịtrườngĐức.LiênhiệpAnhlàmộtquốcgiapháttriểnnhấtcủakhuvựcchâuÂucũngnhưtoànthếgiới,vìvậymàSiemensởAnhcómột thị trườngrộnglớnhơnsovớicôngtymẹmàtrongnhữngnăm1880vàsauđóvẫncònvậnhànhởmộtquốcgiađangphát triển.CònNgatrongnhữngnămtừ1860tới1880cósựbùngnổvềxâydựngđườngsắt,khiếnchoSiemens,saunàylànhàcungcấphàngđầuchâuÂuvềphươngtiệnthôngtinliênlạc,trởthànhnhàcungcấpđộcquyền.BathángsaukhiEdisontrìnhlànglầnđầutiênbóngđènđiệnởNewJersey,bóngđènđãđượcbánởcácnước thuộcLiênhiệpAnh,vàmauchóngbánsangNhậtBảnsauđó.Vài thángsaukhiAlexanderGrahamBellđưarachiếcđiệnthoạiđầutiênởMỹ,sauđóđiệnthoạicủaBellđãđượclắpđặtởhầuhếtcácquốcgiachâuÂu,vàởNhậtBảnngaysauđó.

TrongnửasauthếkỷXIXvàchođếnChiếntranhThếgiớithứNhất,cómộtđiềuhoàntoàndễthấylàmột công ty thành công, đặcbiệt làmột công tyđổimới, lập tức sẽ trở thành “đaquốcgia”.NhưHenryFord,bấtchấpsựbàingoạicủamình,cũngđãbắtđầumởmộtchinhánhởAnhtrướckhiôngbắttayvàomởrộngnhàmáyôtômẹởDetroit.

SựpháttriểnnàyđãbịChiếntranhThếgiớithứNhấtlàmgiánđoạn,vàsauChiếntranhThếgiớithứHai,nólạitiếptụctrênmộtquymôrộnglớnhơnnhưngvẫnvớimộthìnhthứctươngtự,đólàsựhợptácgiữavàtrongnộibộcácnướccôngnghiệphóa.

Theocácdựbáo,hình thứccủacáccông tyđaquốcgia sẽcó thayđổimang tínhchấtquyếtđịnh.Trướchết,đósẽlàcáccôngtytiếpthị,vàsauđólàcáccôngtysảnxuất,màđặctínhđaquốcgiacủachúngđượcthểhiệnởchỗbuônbánhànghóasangcácquốcgiacôngnghiệpdùhànghóađócóđượcsảnxuấtởđâu.Tiếpđếnlàcác“côngtyquảnlý”chủyếuđảmnhiệmcácchứcnăngkiểmtravàquảnlýđốivớicôngnghệvàthiếtkế.Cáccôngtyđaquốcgiasẽthànhcôngtrongtươnglailànhữngcôngtytrướcđâycóquymôtừnhỏđếntrungbình,bởivìcáccôngtykhổnglồngàynayđãquánặngnề,vàvìvậylạimangýnghĩachínhtrịquálớn.FordđãkhôngthểbánđượcxehơiFiestacủamìnhởMỹ,vìFordquánổi tiếng,vàđốivớinhiềungười,Fordđãtrởthànhcáigai trongmắt.Tươngtựnhưvậy,MelvillelàcôngtygiàylớnnhấtcủaMỹ,vớidoanhsốtrênnửatỷđô-la,tấtcảcáccôngtykhácđềunhỏbésovớinó.Tuyvậy,nólạitươngđốilumờvìđãbáncácsảnphẩmcủamìnhdướinhiềunhãnhiệukhácnhau.

Ngoàira,mộtcôngtyquymôtrungbìnhthườngcókhảnănglinhhoạtcầnthiếtchosảnxuấtđểthúcđẩycácthayđổinhanhchóngdiễnraởcáckhâuthiếtkế,sảnxuất,hoặctiếpthị.Ngượclại,mộttổhợpkhổnglồ,doquymôvàtínhtổngthểcủanó,buộcphảihoạchđịnhchomìnhmộtthờigiandàihơn

nêntrởnêntrìtrệ,vàrơivàothếbấtlợi.Ưuthếlớnnhấtcủacôngtylớnchođếnnaylàcáckhoảnđầutưvốn,nhưngtrongtươnglaisẽkhôngcòngiữđượcnhữngưuthếđónữa.Vìvậy,côngtycóquymôtrungbìnhsẽcóưuthếrõrệthơn.

Đểcóthểlợidụngcácưuthếnàytrongtươnglai,mộtcôngtyđaquốcgiaphảiluôntrongtìnhthếsẵnsàngthayđổicơcấutổchứccủamình.Điềuđócónghĩalà,một“côngtyđaquốcgia”phảichuyểnđổithànhmột“hiệphộixuyênquốcgia”.

Nhiệmvụchủyếucủacáccôngtyđaquốcgiatrongtươnglailàtổchứcsảnxuấtvàphânphối,dođótrọngtâmcủachúngtrướchếtphảinằmởlĩnhvựccôngnghệ(hoặcthiếtkế)vàtiếpthị.Chừngnàochúngcòn tựsảnxuất làchủyếu, thìchúngcòn tập trungvàocácquá trìnhsảnxuấtđòihỏi ít laođộng.Cáccôngtyconcủachúngsẽkhôngcònlàcáccôngtytheonghĩatruyềnthống,tứclàsảnxuấtchotiêuthụtrongthịtrườngnộiđịa.Trongtươnglai,sảnxuấtvàtiêuthụsẽđượctổchứckhôngphụthuộcvàođườngbiêngiớiquốcgia,từđólàmchocảsứclaođộngvàthịtrườngđượctốiưuhóa.Cácquytrìnhsảnxuấtđòihỏinhiềulaođộngđượcdịchchuyểnsangthựchiệnởcácnướcdưthừasứclaođộng.Xétchocùngsựcọxátgiữacáccôngtysẽđượcđảmbảothôngquakiểmsoátthịtrườngchứkhôngphảikiểmsoátvốn.

Đểphụcvụđiềuđó,cầnphảicócơcấumới.Tráivớicơcấulãnhđạotheohìnhkimtựthápnhưhiệnnay, tức làquản lývàkiểmsoáthầuhếtcácđơnvịkinhdoanhvớicách thứchoạtđộng tươngđốigiốngnhau,quảnlýchópbutronglươnglaisẽchuyểntừcáchthức“chỉhuy”sangcáchthức“liênkết”.Mộthiệphộixuyênquốcgiađòihỏi,mộtmặtphảicóbộmáylãnhđạomạnh,nhưngmặtkhác,bộmáynàylạiphảitựtạorachocácthànhviênmộtkhoảngkhônggiantựdovàkhoảngkhônggiannàyngàycàngphảirộnglớn.Dĩnhiênđiềunàykhôngthểthựchiệnđượctrongkhuônkhổcủanhữngcơcấuchứcnăng,hoặccáccơcấuphitậptrunghóatruyềnthống,màđòihỏiphảicómộthìnhthứcgọilà“tổchức-hệthống”.Rấtcóthể,chúngtacònphảihọctậpngườiNhậtviệctổchứcsảnxuấtvàtiêuthụtáchrờinhau.Họthànhlậpmộtcôngtyđộclậpchuyênthiếtkếvàtiêuthụsảnphẩm,trongkhiviệcsảnxuấtđượcphânđoạntheocácquytrìnhchếtạo,trongđócómộtsốquytrìnhtáchbiệtvớinhau.

Xéttrênquymôvềmặtchínhtrịthìcáchiệphộixuyênquốcgiavềmặttổchứckhácrấtnhiềusovớicáccôngtyđaquốcgia.Bởivìcáckhoảnđầutưvàocácthịtrườnghạnhẹpvàtăngtrưởngchậmởcácnướcđangpháttriểnkhôngđặcbiệthấpdẫnvàsinhlợi,vàchiphíchoviệcchỉđạokinhdoanhởcácnướcthếgiớithứbalạiquácao,vìvậycáctổhợpđaquốcgiachođếnnayvẫncònđầutưtươngđốiítvàocácnướcnày.

Ngượclại,trongtươnglai,cácnướcđangpháttriểnsẽđóngvaitròrấtlớnđốivớicáchiệphộixuyênquốcgia,vìcácnướcnàysẽđảmnhậnphầnlớncôngviệcchếtạo,vàtrởthànhngườicungcấpchínhchocácthịtrườngphươngTây.Chínhvìlýdođómàcáccôngtymẹsẽngàycàngphụthuộcmạnhmẽhơnvàocácnhàcungcấp.Mặtkhác,hệthốngtiếpthịrộnglớncủacáccôngtyxuyênquốcgialạitạorakhảnăngcho lớp trẻcủacácnước thuộc thếgiới thứba tìmđượcviệc làmmớivàbướcvào thị

trườngthếgiới.

ChínhphủnhiềunướcđangpháttriểnnhưẤnĐộ,Mexico,đãchophépthànhlậptrongnướccáccôngtynướcngoàivớiđiềukiệnlàcácnguồnvốnđầutưđượcđiềuhànhbởingườibảnxứ.Yêucầuduynhấtquantrọngvàhấpdẫncủacácnướcnàyđặtrađốivớicáchãngnướcngoàilàtạoracáckhảnăngxuấtkhẩu,vàtrêncơsởđótạoraviệclàm.NgoàinhữngngườiTrungHoaởHồngKông,ĐàiLoan,vàSingapore,thìchođếnnayvẫncórấtítchínhphủnhậnthứcđượcđiềunày.Nhưngnóđangđượckhámphádầndần.ViệccácnướcthànhviêncủaHiệpướcAndeanđangnỗlựcngàycàngmạnhmẽhơnđểtranhthủcáckhoảnđầutưnướcngoàiđãchỉrõđiềunày.

Mộtđiềurấtrõlàcácnướcđangpháttriểngặpkhókhăntrongviệctiếpthịcácsảnphẩmcủamìnhtrêncác thị trườnghoàn toànxa lạ.Vì thế,họcầnphảicóngườiđạidiệncóảnhhưởnggiúphọ từchínhphủchođếncôngchúngvàcáccôngđoàncủanướctiêuthụ.Ngườiđạidiệnnàyđồngthờiphảilàthànhviêncủaxãhộicôngnghiệpvàhệthốngchínhtrịởnơihọmuốnbánsảnphẩm.Vaitrònàycủacôngtyxuyênquốcgiasẽlàmtăngsựphụthuộccủacácnướcđangpháttriểnvàocácquốcgiacôngnghiệp,dovậy,sẽcungcấpthêmnguyênliệumớichocácxungđộtchínhtrịđangngàycàngcăngthẳng.Trongmộtnềnkinhtếthếgiớilệthuộclẫnnhauthìbấtcứmộthìnhthứcnàocủa“độclậphoàntoàn”cũngđềulàảotưởng.

Mốiquanhệgiữacôngtyxuyênquốcgiavàcácquốcgiacũngcósựthayđổi.Côngtyxuyênquốcgiasẽngàycàngtrởthànhbiểutượngcủasựlệthuộclẫnnhautrênphươngdiệnrộng,vàsựlệthuộcnàyvượtrakhỏinhữngquanniệmchínhtrịtruyềnthốngchodùvẫncòntồntạiđườngbiêngiớichínhtrịcổđiển.Nguyêntắc“nềnkinhtếquốcgia”sẽđượcthaybằngnguyêntắc“nềnkinhtếthếgiớiliênkết”.Vìvậy,cácvấnđềchínhtrịđíchthựccủahiệphộixuyênquốcgiacũngnhưviệcquảnlýnó,trướchếtsẽrơivàocácnướccôngnghiệp,đặcbiệtlàvàocácnhàchínhtrị,cáclãnhđạocôngđoàncủacácquốcgiađó.Chắcchắnlàchúngsẽđượcgiảiquyếtkhôngphảibằngcácquanniệm,kháiniệmvàthướcđokếthừađãhoàntoànlỗithờicủahọcthuyếtkinhtếquốctếtrongthếkỷXVIIIvàXIX.

Thịtrườngkháchhàngmới

Trongtươngquantácđộngđốivớinềnkinhtếthếgiớivàthịtrườngthếgiới,tácđộngcủacơcấuvàbiếnđộngdânsốđốivới thị trườngnộiđịadườngnhư“nhẹnhàng”hơn,nhưngkhôngcónghĩa làkhôngquantrọng.Biếnđộngdânsốgâyrasựtổchứclạithịtrườngtiêuthụtạicácnướccôngnghiệp.

TrướcChiếntranhThếgiớithứNhất,chỉcó“cácthịtrường”chứkhôngcó“thịtrường”.Vídụ,thờiđiểmđótạiMỹvẫncónhữngthịtrườngđịaphươngtáchbiệt,khôngcómốiliênhệvớicácthịtrườngkhác.NhưCalifornia,đặcbiệtlàphíaBắcCalifornia,khôngthamgiathịtrườngquốcnộiMỹchođếnkhicuộcĐạikhủnghoảngdiễnra.Nhưnglạicómộtranhgiớirõrànggiữacácthịtrường“giaicấp”.Sears,RoebuckđãxâydựngviệckinhdoanhcủamìnhdựatrênmộtthựctếlàcácnôngtrạiMỹlớnnhưngtáchbiệt, tuynhiênlạicótiềmnăngtrởthànhmộtthịtrườnglớn.Điềuđócónghĩalà,trướcnăm1914,thờikỳ“thươngmạithượnglưu”màngàynayhầunhưkhôngcòntồntại,chắcchắnkhông

mộtaitạicácnướccôngnghiệpcóthểhìnhdungrađiềunày.ỞẤnĐộ,2%dânsốnóitiếngAnhđãtạo thànhmột thị trường độc lập, riêng biệt.Họ khôngmua những sản phẩmgiống người dânẤnthôngthường,vídụ,họmuacácbáochíbằngtiếngAnh,camera,phimảnhhaythậmchíôtôcũngkhácđi.Một“thịtrườngthượnglưu”nhưthếlàmộtthịtrườngthựctếvàđộclậptạihầuhếtcácnướccôngnghiệptrướcChiếntranhThếgiớithứNhất,nhưngngàynayđãkhôngcòntồntạinữa.

CácnướcphươngTâyđãthoátrakhỏicuộcChiếntranhThếgiớithứNhấtvớinhữngthịtrường“quốcgia”nhưngkhôngpháttriểnđượcmộtthịtrườngquốcgiachungchođếntậnsauChiếntranhThếgiớithứHai. Sự thành công của thị trường trong giai đoạn giữa cuộc chiến tranh – Sears,Roebuck vàGeneralMotorslànhữngvídụđiểnhình–đềudựatrênsựnổilêncủathịtrườngquốcgiavàcácphânkhúccủanó.

Năm 1920,Afred Sloan củaGeneralMotor đã lần đầu tiên nhận ra rằngMỹ đã trở thànhmột thịtrườngquốcgiabịphânkhúcbởicácnhómthunhậpkinhtếxãhội–từnhóm“thunhậpthấp”chiếm50%,nhómmàSloannhìnnhậnlàthịtrườngchonhữngchiếcxeđãquasửdụng,chotớinhữngnhómcóthunhậpcaochiếmmộtlượngnhỏtrongdânsố-thịtrườngchodòngxeCadillac.Trongthịtrườngđốivớinhữngchiếcxemới,Sloanchiathịtrườngrathành5hạngmục.Mỗimộtloạitrongnămnhãnhiệu (Chevrolet,Pontiac,Oldsmobile,BuickvàCadillac)đềuđượcđịnhvịcho từngphânkhúc thunhậpnhấtđịnh,nhưngcuốicùngchúnglạichồngchéolênnhaukhiếnkháchhàngthấtvọng.Sauđómộtvàinăm,phươngphápđịnhlượngbanđầuđốivớicácphântíchthịtrườngvàxãhội(vídụ,nhữngnhàphântíchdưluậnvàthịtrườngtạiVienna,ÁonhưCharlotteBuehlervàPaulFelixLazarsfeld,sauđóđềuchuyểnđếnMỹ)đãđưaranhữngkhunglýthuyếtvàsốliệutừkinhnghiệmchonhữngđiềumàSloannhậnthứcđượcvàođầunhữngnăm1920.

Nhữngnămcuốithậpniên1930,thịtrườngcủacácnướccôngnghiệpđãđượcphânchiarõràngdựatrêncácnhómthunhậpxãhội,theoquanđiểmmàcácnhànghiêncứuthịtrườngtạiMỹđưaravềviệcmộtgiađìnhcóthểmuađượcsảnphẩmtronghạngmụcnàovàvớimứcgiábaonhiêu.

Sauđó,vàothậpniên1950,khimàhầuhếtmọingườiđềuchấpnhậnrằngnhómthunhậpkinhtếxãhộilàmộttrongnhữngquyluậttựnhiên,mộtphânkhúcthịtrườngkháchhàngmới–đồngthờicũnglàphânkhúcdưluậnmới–xuấthiện,bổsungvàocácnhómthunhậpxãhộitrướcđây,đólàphânđoạn“phongcáchsống”.

Edsel,đượcthiếtkếđểtrởthànhbướctiếncuốicùngcủaFordMotorCompanytrongchiếndịch10nămnhằmvượtquahìnhảnhcủađốithủcạnhtranhhàngđầu–GeneralMotor–làchiếcxeôtôcuốicùngđượcthiếtkếphùhợpvớiphânkhúcthunhậpkinhtếxãhội truyềnthống.Vàkhinóthấtbạithảmhại,FordMotorCompanyđãnhậnra,sớmhơnbấtkỳaikhác,rằngbướcchuyểnbiếncơbảntrongthịtrườngtiêudùngđãbắtđầuxuấthiện.

PhảnhồicủaFordtrongcácthiếtkế theohìnhthức“cácdòngxephongcáchsống”–Thunderbird,MustangvàMaverick–đãgiảithíchtạisaoFordMotorCompany,chỉđứngởvịtríthứbatrongthời

kỳChiếntranhThếgiớithứHaivàthựctếlàgầnnhưtuộtkhỏivịtríđó,đãnhanhchóngleolênvànắmgiữvữngchắcvịtríthứhai,vàlàkẻdẫnđầutrongsốcáccôngtyôtôxuyênquốcgiabênngoàinướcMỹ.

Cuốinhữngnăm1960,thịtrườngôtôvàgiácảchấmdứt“mốiliênhệ”vớicácnhómthunhậpkinhtếxãhộivàthaythếbằng“phongcáchsống”,ítnhấtlàđốivớicácnhómkháchhàngmuaxemớichứkhôngphảixeđãquasửdụng.Ôtôvàvịthếxãhộiđãkhôngcònmốiliênhệmậtthiếtnhưtrướcđâynữa,màthayvàođólàmốiquanhệgiữaôtôvàphongcáchsống.

Trongnhữngnăm1970,mộtphânkhúckháchhàngmớixuấthiện:phânkhúcđượchìnhthànhbởisựbiếnđộngdânsố.Nókhôngthaythếchonhữngphânkhúccũmàchỉbổsungchocácnhómđó.Tuynhiên,nólạitạoranhữngthịtrườngmới.

Tronggiaiđoạn1973-1974,MỹtrảiquagiaiđoạnđượccoilàkhủnghoảngkinhtếngắnkhốcliệtnhấttừsaucuộcĐạikhủnghoảng.Trongvấnđềđầutưvốn,nóvẫngiốngnhưcuộckhủnghoảngtruyềnthống.Nhưng trongvấnđề tiêudùng,nó lạidiễn ramột cáchkhác thườngvàbấtngờ.Tất cảmọingườiđềubiếtrằngviệcđiănnhàhàngbịcắtgiảmnhanhchóngngaykhichỉcómộtchútbiếnđộngtrongnềnkinhtế.Mộtbữaăntạinhàhàngđắthơnrấtnhiềusovớimộtbữaănnấutạinhà.Chiphí“phụtrội”duynhấtđốivớicácbữaănnấutạinhàđólàthờigian–vàtrongthờikỳkhủnghoảng,tấtcảmọingườiđềubiếtthờigianlànguồncungdồidào.Nhưngvàonăm1973,việcđiănởnhàhànglạibắtđầubùngnổtạiMỹ.Sauđó,tỷlệnàytănglêngấpđôisau2năm.Đếnnăm1980,tấtcảcácbữaăntạiMỹđềulà“bữaănngoài”–đượcmuatạicácnhàhànghoặctạicáccơsởbánđồănnhanh,tạicácquánăntựphụcvụ,tạibệnhviện,trườnghọc,vănphòng…–hayđượcmuadướihìnhthứcmột“bữaănhoànthiện”cóthểănngaysaukhimuavềnhà.

Tươngtự,tấtcảmọingườiđềubiếtrằngviệcđidulịchtrongcáckỳlễnhanhchóngtrởthành“tainạncủathờikỳkhủnghoảng”.Nhưngđiềunàycũngkhôngđúnghoàntoàntronggiaiđoạn1973-1974tạiMỹ.Nhữngthayđổinhỏtrongtỷlệngoạitệđãlàmgiảmlượngkháchdulịchquốctế,nhưnglạilàmtăngmộtcáchđộtbiếnsốlượngcácchuyếndulịchtrọngói.Tuynhiên,xétvềtổngthể,ngànhdulịchvẫnduytrìnhưbìnhthườngvàkhôngbịảnhhưởngnhiềubởikhủnghoảng,thậmchítrênthựctếcòntănglêntrongnhữngnămkhủnghoảng.

Tấtcảmọingườiđềubiếtrằngtrongthờikỳkhủnghoảng,mọingườiđềucóxuhướngtậptrungvàovấnđềnhàcửa.Theođó,vàonhữngnăm1973-1974,tấtcảcácnhàthầuxâydựnglớncủaMỹđềucóxuhướngxâydựng“nhàcơbản”,giốngnhưcáccănnhàcủathậpniên1950,khôngcónhiềucáctiệnnghi,thiếtbịvànhữnghoavăntrangtrírườmrà.Nhưng“nhàcơbản”lạikhôngbánđược.Ngượclại,tronggiaiđoạnkhủnghoảng,chitiêuchonhàcửalạitănglênnhanhchóng.

Danhsáchnhữngđiềutươngtựnhưthếnàycònrấtnhiều.Chẳnghạnnhư,chocontheohọctạicáctrườngđạihọctư“xaxỉ”,trongkhitạitấtcảcácbangcủaMỹ,cáctrườngđạihọccôngluônsẵnlòngnhậnsinhviênvớimứcphíthấphơn.Cáctrườngđạihọctưnổitiếngnhậnđượcmộtsốlượnglớncác

sinhviênứngtuyển,dùrằngchiphícủanórấtcaovàngàycàngcaohơn.

ThịtrườngtiêudùngtạicácnướcphươngTâyvàtạiNhậtBảncũngdiễnratheochiềuhướngtươngtự.Bắtđầuxuấthiệnnhữngphânkhúcmớitrongcôngviệc,tuynhiênlạiliênquanđếnvấnđềcơcấudânsốchứkhôngphảilàvấnđềthunhập.Thunhậpvàthậmchícóthểlàcảphongcáchsốngđềusẽnhanhchóngkiềmchếsứcmuachứkhôngphảilàthúcđẩynó.Phânkhúcdânsốsẽtrởthànhđộnglựcthúcđẩythịtrườngtiêudùngngaycảkhicólạmphát.

Sựphổbiếncủaviệcđiănngoàicóliênquantrựctiếpđếnvấnđềsốlượngphụnữcógiađìnhđilàmngàycàngtăng–nhữngngườicóítthờigianhơnlàtiềnbạc.Đồngthờinócũngliênquanđếnsựgiatăngsốlượngngườigiàtrongdânsốtrưởngthành,nhữngngườicoiviệcđiănngoàilàcáchdễdàngnhấtđểthoátkhỏisựgiamhãmvàđược“tựdobơilội”.

Chúngtacũngcóthểthấyrõxuhướngđốivớithịtrườngngàycàngđượcphânkhúcbởisựbiếnđộngdânsố.Sẽcómộtthịtrườnglớnvàngàycàngtăngtrưởngdànhchongườigiàvàđặcbiệtlànhữngngườirấtgià.Tuynhiên, thị trườngnàysẽchỉ tồntạiđượctrongthờikỳkhủnghoảngnếunhưthunhậpcủanhữngngườivềhưukhôngbịảnhhưởngbởivấnđềthấtnghiệp,chínhsáchmiễnthuếvàchỉsốgiásinhhoạttrongthờikỳlạmphát.

Mộtthịtrườngkháccũngsẽtăngtrưởngnhanhởnhữngthờikỳthuậnlợi,đólàthịtrườngdànhchongườitrưởngthànhcóhọcthứccao.Trongnhómnày,cảnamgiớilẫnnữgiớiđềulàmviệc(đặcbiệtlà tạiNhậtBản)vàđềucóthunhậpnhưnhau.Tuynhiên,việcchi tiêusẽlạikhácvớicácgiađìnhtruyềnthống,nơichỉcómộtngườilàmtrụcộtvàkiếmtiền.Trongmộtgiađình“hainguồnthunhập”,ngânsáchtiêudùnggiađìnhcũngvẫnsẽtínhvàothunhậpcủanamgiới.

Nhữnggiađình“hainguồnthunhập”trẻvàcótrìnhđộ,khôngcoithunhậpcủangườivợlà“thunhậpgiađình”.Khônggiốngnhưnhữnggiađìnhcôngnhâncổxanhhainguồnthunhập,nhữnggiađìnhtrithứctrẻnàychỉcoiđólàmộtnguồnthunhập“bổsung”.Chiphígiađìnhđượcđiềuchỉnhdựatrênthunhậpcủangườichồng,thunhậpcủangườivợđượcsửdụngchonhữngchiphíphátsinhchứkhôngphảichocuộcsốnghàngngày.

ThànhcôngnổibậtcủathịtrườngôtôMỹtrongnhữngnămsaugiaiđoạnkhủnghoảngdầumỏOPECvàtrướcnăm1979,làdòngxesangCadillacSeville,đượcbánvớigiátừ15nghìnđến20nghìnđô-la.NóđượcGeneralMotorthiếtkếđặcbiệtchonhữngnamdoanhnhân,nhữngngườimuốnsởhữumộtchiếcxeto,sangtrọng,thươnghiệulớnnhưngvẫn“kinhtế”,tiêuthụítnhiênliệuhơn.Chođếncuộckhủnghoảngnhiênliệukhíđốtnăm1979,sốlượngxeSevilleđượctiêuthụtrênthịtrườngnhiềuhơnrấtnhiềusovớidựđoánbanđầucủaGeneralMotor.Nhưngchủyếu lạiđượcphụnữmuavới thunhậpcaohơncácdoanhnhânmàbanđầuGMnhắmtới.Nhữngngườiphụnữđãcógiađình,cóhọcthứcvàđangđilàmcũnggiảithíchvềsựgiatăngsốlượngsinhviênđăngkývàocáctrườngđạihọctưnhântựtrảphí.Cáctrườngđạihọcnàychobiếtrằngsốlượngcácsinhviênmuốntựtrảchiphíhọctập,chứkhôngphảiđểbốmẹhọtrả,ngàymộttăngnhanhtrongkhoảngtừ30-40nămtrởlạiđây,và

ngàynayconsốđólàvàokhoảng6-8ngườitrêntổngsố20.

Nhữngcôngnhânlàmbánthờigiancũngtạothànhmộtphânkhúctiêudùngnhấtđịnh.Tấtnhiên,cuốicùngcũngvẫncónhữngthịtrườngtruyềnthống,đólà:thanhthiếuniêncũngvẫnsẽtạothànhmộtthịtrường lớndù rằnghọkhôngphải lànhữngngười tạo raxuhướng thời trangcũngnhưquyếtđịnhphongcáchsống,vànhữnggiađìnhhạtnhântruyềnthốngcủaMỹvớibốmẹvàhaicon,dùngườimẹtrongcácgiađìnhđógiờđâyítnhấtcũnglàmviệcbánthờigian.

Mỗiphânkhúcthịtrườngđósẽmuanhữngloạihànghóakhácnhauvớinhữnggiátrịkhácnhau,dùngườitavẫnhyvọngsửdụngmộtphươngphápmarketingđểcóthểthuhútđượcnhiềunhómkháchhàngkhácnhau.

Nhữngkếtquảđốivớichiếnlượcquảnlý

Sựthayđổivàbiếnđộngdânsốdiễnranhanhchóngtrêndiệnrộngđãgâyảnhhưởngđốivớirấtcảcáctổchức,doanhnghiệpcũngnhưcáctổchứcdịchvụcôngcộng.

Phânkhúcmớitrongthịtrườngtiêuthụcóthểkhôngquantrọngđốivớimộtnhàmáysảnxuấtthiếtbịmáymóc,nhưngsựphâncôngsảnxuấtlạiđóngvaitròlàyếutốsốngcònđốivớinó.Đốivớimộtbệnhviện,việcphâncôngsảnxuấtcũngkhôngquantrọng,nhữngchiếcbôtrongbệnhviệntạiDetroithayDuesseldorfphảiluônsạchsẽ,điềuđócónghĩalàchiphícholaođộng“cầnítkỹnăngnhất”tạicácbệnhviệnsẽngàymộttăngtạicácnướccôngnghiệp.Tuynhiên,mộtgiađìnhhainguồnthunhậpcóthểcótácđộngrấtlớnđốivớimộtbệnhviệnMỹ:cóthểlàmgiảmđisốlượng“kháchhàng”trongkhuvựcmàbệnhviệnmongđợithuhútđượchọ.Bàmẹcủamộtđứatrẻđangnằmviệnsẽmuốnđượcởcùngđứatrẻhoặcthămconítnhất2lầnmộtngày.Nếukhônglàmviệchoặcchỉlàmviệcbánthờigian,bàmẹsẽsẵnsàngđi10-15dặmmỗingàyđểđếnvớiconcủamình.Nếulàmviệctoànthờigian,bánkínhđósẽrútlạicònkhoảng5dặm.Tuổithọtăngcaocũngnhưsựhạnchếtrongtỷlệsinhrõràngcótácđộngrấtlớnđếnbệnhviện,nhưngcáchthứcmuahàngcủanhữngngườiđãvềhưuhoặcsựhợpnhấtkinhtếxuyênquốcgiachỉđơnthuầnlànhữngthôngtinthứyếu,khônghơnkhôngkém,đốivớihọ.

Sự thayđổinàycũngđòihỏi tấtcảcác tổchứckinhdoanhđềucầnxemxét,nghiêncứukỹ lưỡngnhữngcơhộimàhọtạora;nhữngthayđổinàotrongkháiniệmvềsứmệnhmàhọcầncó;nhữngthayđổinàotronghànhvivàcáchthứcthựchiệnmàhọmuốn.Biếnđộngdânsốđãtạoramộtsựchuyểndịchlớntrongmôitrường–trongthịtrườngcủacáctổchức,trongsảnphẩmvàdịchvụ,trongcáchthứctổchứcbảnthânđểđạtđượchiệuquả,vàtrongcáchthứcgiớithiệu,cungcấpsảnphẩm,dịchvụđếnkháchhàng.

Ngaycảnhữngdoanhnghiệpnhỏvàhoàntoànmangtínhđịaphươngcũngcầnphảihọccáchtưduyvàhoạtđộngxuyênquốcgia.Cácdoanhnghiệptrongnềnkinhtếthếgiớisẽphảihọccáchtưduyvàhànhđộngkhácbiệt.Cácdoanhnghiệpnhỏhoạtđộngtrongthịtrườngđịaphươnghoặckhuvựccóthểsẽphảihọccáchtổchứcsảnphẩmxuyênquốcgia,vàtheotừnggiaiđoạnsảnphẩmthayvìvào

mộtquytrìnhsảnxuấttậptrung.

Cáccôngtyđãhoạtđộngtrongnềnkinhtếthếgiớithậmchísẽphảiđốimặtvớinhiềuthayđổimangtínhtháchthứchơntrongvấnđềtháiđộ,hànhvicũngnhưhoạtđộng.Nósẽphảihọccáchcoicácnướcđangpháttriểnlànhữngnguồnnhâncôngtiềmnăngchocácgiaiđọansảnxuất;nócũngsẽphảinhậnthứcrằngcáccôngtycontạinướcngoàitrongtươnglaisẽkháctrongthếkỷXIX,đặcbiệtlàtạicácnướcđangpháttriển.Nềntảngcủanósẽkhôngphảilàthịtrườngđịaphươngmàlàthịtrườngtạicácnướcđangpháttriển.Nókhôngphảilàmột“doanhnghiệp”màlàmột“nhàcungcấp”.Câuhỏiđượcđặtrasẽkhôngphảilà:“Cóthểbánđượcbaonhiêusảnphẩmtrongthịtrườngcủamình?”,màlà:“Nănglựcsảnxuấtcácbộphậnhaythiếtbịđểxuấtkhẩu,saochohộinhậpđượcvớihệthốngthịtrườngtạicácnướccôngnghiệpcủamìnhlàgì?”

Vềmặtchínhtrịcũngnhưvậy,sựhộinhập“xuyênquốcgia”đòihỏicáctổchứcphảicónhữngtháiđộ,chínhsáchvàcáchđốithoạikhácđi.Cáctổchứcxuyênquốcgialàmviệcvớicácnướcđangpháttriểnsẽphảinhậnthứcđượcrằngnguồnvốnchínhlà“yếutốthuhút”củahọ.Vànhữngđónggóptừvấnđềnàyđốivớicácnướccôngnghiệplàviệclàmvàdoanhthuxuấtkhẩu.Đầutưvốnnênđượcduytrìởmứctốithiểu,khôngphảivìnókhiếncácnhàđầutưbịcầmtùbởicácnướcchủnhàchịutácđộngtrướcnhữngbiếnđộngvềchínhtrị,xãhội.Vịtríđángngưỡngmộcủamộttổchứcxuyênquốcgiatạicácnướcđangpháttriểnlàmộttrongnhữngíchlợimàcácnướcđangpháttriểncókhảnăngmởrộngthịtrườngranướcngoài.

Điềuđángmongđợinhấtlàtrởthànhmộtquốcgiacótiềmnăngpháttriểnthịtrườngquốcnộiđíchthựcmàchínhthịtrườngnàycóthểhộinhậpvớinềnkinhtếthếgiới.Khuvựcđángmongmuốnnhấttronglĩnhvựcsảnxuấtsảnphẩmđểchiasẻcóthểlàmột“quốcgiagầnphát triển”(xemởPhần4dướiđây),đâycũnglàkhuvựccầnđếnnhữngnhàquảnlýnướcngoài,sựchuyênnghiệp,vàkỹthuậtcao.Nhưngđiềucơbảncủahoạtđộngxuyênquốcgiakhônggiốngnhưhoạtđộngđaquốcgiatrướcđây,cácnướcchủnhàkhôngcònlàthịtrườngđangpháttriểnnữamàlànguồncungcấplaođộng.Vàvớicácnướcchủnhà,điềuhấpdẫnởcácnhàđầutưnướcngoàikhôngphảilànguồnvốncủahọmàlànhữngcôngviệchọtạora,nhữngkhoảnthunhậptừxuấtkhẩu,cácthịtrườngnướcngoàihọgiànhđượcvàpháttriển,vànhữngnhànghiêncứuthịtrường,sựchuyênnghiệpmàhọđàotạotrongquátrìnhhoạtđộngởnềnkinhtếthếgiớihộinhập.

Tuynhiên,đốivớicácdoanhnghiệpvàhầuhếtcáctổchứcdịchvụcộngđồng,sựbiếnđộngdânsốtrongthịtrườngquốcnộivàxãhộiquốcnộisẽcầnphảitưtuyđổimới–kháiniệmmới,tháiđộ,chínhsáchvàcáchthứcthựchiệnmới.

TỪ“LỰCLƯỢNGLAOĐỘNG”THÀNH“CÁCLỰCLƯỢNGLAOĐỘNG”

Cácthốngkêcủaquốcgiavàcácquốcgiađượccácnhàkinhtếvàcácnhàquảnlýthựchiệnvẫnđềcậpđến“lựclượnglaođộng”.Nhưngcụmtừnàyđangdầnkhôngcònđúngnữa.Ngàycàngcónhiều“cáclựclượnglaođộng”,mỗinhómcómộtsựmongđợi,nhucầuvà“tínhcách”khácnhau.Những

lựclượngnàychịutácđộngkhácnhautrướcsựpháttriểnkinhtếvàxãhội.

Sốliệuthấtnghiệpnhầmlẫn

Tấtcảcácnướccôngnghiệpđềuvẫncónhữngsốliệuthấtnghiệpnhấtđịnh.TạiMỹ,nóđượcthiếtkếđể tính toán số lượngnhữngngườiđànông trưởng thành làmchủgiađìnhnhưngkhông làmviệc.NhưngnhómnàyngàynaychỉcònchiếmmộtsốlượngnhỏtrongtổngsốlựclượnglaođộngtạicácnướcphươngTây.Nhữngconsốmàchúngtasửdụngkhôngcònchínhxácnữavàbịhiểusaiởnhiềunơi.PhầnlớnngườiMỹđềucoicácsốliệu“thấtnghiệp”hàngthánglàsốliệuvềnhữngngườiđànôngtrưởngthànhcókinhnghiệmlàmviệc,từnglàmviệctoànthờigianvàgiờđâyđangtìmkiếmmộtcôngviệctoànthờigiankhác.Tuynhiên,hầuhếtnhữngngườiđượctínhlà“thấtnghiệp”trongcácsốliệucủaMỹkhôngphảilàđànôngtrưởngthành,họchưabaogiờlàmviệctoànthờigianmàchỉđangtìmkiếmnó.

Cácchínhphủkhôngthểsửađổicácsốliệuthấtnghiệp,chúngtrởthànhnhữngbiểutượngcủacơcấulaođộng.Nhưngcácdoanhnghiệpcóthểhọccáchđọcđượcchúng.TrongnềnkinhtếMỹ,cóbadạngsốliệuviệclàmmàcácdoanhnhâncầnphảixemxétcũngnhưcầnsựhướngdẫn,chỉđạocủahọ.

Thứnhấtlàsốliệu“thamgialựclượnglaođộng”,cảởsốlượnglẫntỷlệphầntrămcủalựclượnglaođộng.Khôngcógìlàngẫunhiênkhicuộckhủnghoảngtronggiaiđoạn1973-1974khônghềgâyrasựsụtgiảmtrongsứcmuacủangườitiêudùng.Tronggiaiđoạnđó,trừtronghaiquý,cònlạisốlượngngườithamgialựclượnglaođộngvàtổngsốngườiMỹcóviệclàmđềutăngnhanh.Nhữngsốliệuđólàchỉsốsứcmuađángtincậyvàthựctế.

Thứhailàsốlượngđànôngtrưởngthànhlàtrụcộtgiađìnhđangcóviệclàmhoặcthấtnghiệp.Nhữngngườilaođộngnàychiếmmộtlượngnhỏtrongtổngsốlựclượnglaođộng,nhưnglạiđónggópmộtlượnglớnthờigianlaođộngchonềnkinhtế.Họlànhữngcôngnhântoànthờigianvàcôngnhâncótrìnhđộ,đồngthờicũnglànguồn“thunhậpgiađình”chính,đặcbiệtlànhữngnhómcóthunhậpthấp.Tìnhtrạngcóviệclàmhaythấtnghiệpcủahọlàchỉsốđángtincậynhấtchothịtrườnglaođộng.

TạiMỹ,tronggiaiđoạnkhủnghoảng1973-1974,sốlượngvàphầntrămnhữngngườiđànôngtrưởngthànhlàtrụcộtcóviệclàmchỉgiảmtrong4tháng.Thờigiancònlại,sốlượngcóviệclàmđềutănglên.Cũngtronggiaiđoạnđó,tỷlệcóviệclàmtoànthờigianchiếmđến96%.Nóicáchkhác,trongphầnlớngiaiđoạnmàngườitachorằngsẽcótỷlệthấtnghiệpcao,nềnkinhtếMỹlạitrảiquamộtsựthiếulaođộnglớn–bởitấtcảmọingườiđềucốgắngthuêđượcmộtthợmáyhoặcmộtthợđiềukhiểnthiếtbị.

Cuốicùngđólàsố liệu“thấtnghiệp”, thứ thậtsựvônghĩa,gâynhầmlẫnchocácdoanhnghiệpvàchínhsáchkinhtế,nhưnglạiquyếtđịnháplựccườngđộvềchínhtrịcũngnhưngoạigiao.

Chínhvìnhữngđiềunày,cácnhàđiềuhànhtạitấtcảcácnướccôngnghiệpsẽcầnphảicókhảnănghiểuđượcsựphứctạpcủacácsốliệungườilaođộngvàthấtnghiệp.Nếuhọphảichọnmộtsốliệuđể

dựavàođómàđưaracácquyếtđịnh,chínhsáchthìđónênlànhữngsố liệucóviệc làmhoặcthấtnghiệpcủanhữngngườiđànôngtrưởngthànhlàtrụcộtcủagiađình.

Sựcầnthiếtcủachínhsáchnhânsựcósựphânbiệt

Tôimuốnnhắclạirằngcácnhàkinhdoanhkhôngthểthayđổiđượccácconsốthấtnghiệpđầysailệch,nhưnghọcóthểhọccáchhiểuvàsửdụngchúngmộtcáchchínhxác.Họcóthểthayđổiđượcchínhsáchnhânsựtrongxínghiệpcủamình,nhữngchínhsáchnhânsựvẫnthườnglạchậuvàdẫnđếnsailầm.Tạiphầnlớncáctổchức,chínhsáchnhânsựthườngdựatrênviệcchấpnhậnmộtsốcungđồngnhấtvềlaođộng,chủyếulànamgiớicóviệclàmtoànthờigian,theođócuộcsốngcủahọvàgiađìnhphụthuộchoàntoànvàođồnglươnghọnhậnđượctừmộtngườichủduynhất.

Dùchonhómnày–nhưđãnóiởtrên–thayđổirấtnhanh,vàsốlượngcáccặpvợchồngđềucóthểkiếmđượcthunhậptăngrấtnhanh,thìchínhsáchnhânsựhiệnnayvẫnphảibaohàmcảngườichồngvàngườivợcóviệclàmtrongcáclĩnhvựcdịchvụxãhội.Tuynhiên,hiệnnaycòncónhiềuphạmtrùkhácnhauvềngườicóviệclàmdosốphụnữvàngườivềhưucóviệclàmtoànthờigianhoặcbánthờigianngàycàngtăng.

Cácôngchủ-dùlàchínhquyền,cácdoanhnghiệphaycáctổchứcphilợinhuận–đềucầnphảipháttriểnnhữngchínhsáchnhânsựkhácnhauchonhữngnhómngườikhácnhau.

Mộtđiềukhôngkémphầnquan trọnglà tấtcảnhữngngười làmthuêđềuphải trảiquacácchươngtrìnhđào tạo, tìmhiểucácchínhsáchnhânsự,cũngnhưsựgiámsátđốivới từngnhómngười laođộngnhưviệckiểmtratrướcđâyđốivớinhữngngườimớibắtđầuvàonghềtừ15hoặc16tuổi.Trongtươnglai,chúngtacầntạoranhữngchínhsáchnhânsựtậptrungvàoconngườichứkhôngphảidựatrêntínhcấpbáchhaytruyềnthốngxãhội.

Chínhphủvàcácngànhcôngnghiệpthườngkhôngnhìnnhậnthịtrườnglaođộnglàmộtthịtrường,nơihọcóthểbánnhữngcôngviệccủamìnhchonhữngkháchhànglaođộngnày.Vìthế,“việclàm”cũngkhôngphảilàmột“sảnphẩmhànghóa”nhưxàphòng,giàydéphaybáochí,nêncầnđược“chàobán”đếnđúngnhữngkháchhàngtiềmnăng.

Cầnphảithấyrằng,mộtngườiphụnữđãkếthônxinvàolàmviệcchomộtdựánsaukhinuôidạycácconthành“mộtCEO”tronggiađìnhtrong10nămhoặchơn.Khôngaiphảinóichocôấybiếtrằngcầnlàmgìtrướctiên–dọndẹpnhàcửahaydọngiườngtrước.Khibắtđầuđilàm,côấyđượcmột“giámsátviên”theosát,luôncoicôấynhưmộtđứatrẻtoxác,khôngthểtựlàmđượcviệcgìtrongkhiđiềucôấythậtsựcầnlàmộtngườihướngdẫn,giúpđỡ.Đốivớingườivềhưucũngvậy,saukhivềhưuhọvẫn tiếp tục làmviệc, thực tế làhọvẫn làmcôngviệchọđã làmquen tay.Mànhữngkinhnghiệm,kiếnthứccủahọkhônghềđượcđềcậpđếntrongchínhsáchnhânsự.Khôngaihỏihọrằng“Anh/chịcóthểlàmgì?”,thayvàođóhọđưanhữngngườinàyvàongaynhữnglớp“đàotạo”cùngvớilứalaođộngtrẻ15,16tuổi.

Vàcácphúclợixãhội

Sauhơn100nămđượccácnhàlãnhđạocôngđoàn“tẩynão”,nhữngngườichủdoanhnghiệpđãtintưởngvàocácphúclợixãhộiđồngđều.Tấtnhiên,họcũngthanphiềnvềcáckhoảnchiphílớnphảiđầu tưchocáckhoảnphúc lợixãhộinày.Nhưng thực tế,mộtphần lớn tiềncủađượcbỏrachẳngmanglạichútlợiíchnàochongườinhậnđíchthực.

ChẳnghạnởMỹ,mộtphụnữcóchồngđãđượcđóngbảohiểmytếởnơilàmviệc,khônghềnhậnđượcmộtđồngbảohiểmytếnàochomình,mặcdù,từtrựctiếphaygiántiếp,luôncótừ8%tới10%tiềnlươngcủahọđượctríchnộpchokhoảnnày.Ngoàira,cũngchínhngườiphụnữđócònphảinộpmộtkhoảntiềntừ6%đến8%thunhậpcủamìnhchoviệcđóngbảohiểmhưutrí,nhưngrấthiếmkhicôấynhậnđượctiềnhưu,vìvớitưcáchmộtphụnữđãcógiađình,côấyítcókhảnăngsẽlàmviệcđủdàiđểđượclĩnhlươnghưu.Nhưngcôấyvẫnphảiđóngtoànbộcáckhoảnbảohiểmxãhội.DướihệthốngchínhsáchMỹcũngnhưởcácnướckhác,sau20nămlàmviệc,phụnữsẽnhậnđượctiềnphúclợituổigiànhưmộtsự“bảohộ”củangườichồng,chứkhôngphảidựatrênchínhthunhậpcủahọ.Sựbấtlợinàyđốivớiphụnữcógiađìnhcóthểnhậnthấydướihìnhthứcnàyhayhìnhthứckháctrongphầnlớncáchệthốngtiềnhưutrícủacácnướccôngnghiệp.

Dovậy,mộtđòihỏicấpbáchđặtralàcầnphảicómộtchínhsáchphúclợixãhộidựatrêntínhphiđồngnhấtcủalựclượnglaođộngtrongnhữngthờikỳbiếnđộngdânsố.Phầntỷlệtrongtiềnlươngmàmộtngườichủsẵnlòngvàcóđủkhảnăng“dànhriêng”đểchitrảchophúclợicủanhânviênnênđồngđềuđốivớimọinhânviên.Nhưngcáckhoảnphúclợiđượcchitrảphảidựatrênnhucầu,trườnghợp,hoàncảnhgiađình,vòngquaycuộcsốngcủatừngnhânviên.Cácchínhsáchphúclợinênđượchìnhthànhdướidạngmộtloạtcáclựachọn,từđómỗinhânviêncóthểlựachọnmộtgóichínhsáchmanglạichohọnhiềugiátrịnhấtcóthể.

Đâylàmộtquanđiểmđángnguyềnrủađốivớicácnhàlãnhđạocôngđoàn.Đâycũnglàđiềuđángnguyềnrủađốivớicácquanchứcchínhphủ‒nhữngngườiluôntinrằnghọlàngườihiểurõnhấtđiềugì làcólợichocácnhânviên.Quanđiểmnàycũnggặptrởngại từphíacácôngchủ,nhữngngườiluônchorằngsự thuận lợicủaviệcđiềuhành,quản lý là tiêuchuẩn tốicaođốivớicácchínhsáchphúclợivàchínhsáchconngười.Nhưngcácchínhsáchđólànhữngnhucầuđangngàycàngtăngcao.Trênthựctế,bảnthânnhânviêntạicácnướccôngnghiệppháttriểnluôncốgắngnhấnmạnhrằnghọnênđượctựdolựachọnchínhsáchphúclợinàolàtốiưunhất;tựdolựachọncôngviệctiếptheo;tựdolựachọnliệuhọcónênnghỉhưuởđộtuổiđãđượcquyđịnhhaytiếptụclàmviệc;tựdolựachọntrongnhữngcôngviệcđượcchỉđịnh.Thựctế,đâylàvấnđềcốtyếucủanhữngcôngnhântrithức,vàtạicácnướccôngnghiệppháttriển,dầndần,chínhnhữngcôngnhântrithứcnàysẽlàngườiquyếtđịnhcácdạngthứccủachínhsáchconngườivàphúclợi.

CHẤMDỨTVIỆCNGHỈHƯUBẮTBUỘC

Ởtấtcảcácnướccôngnghiệp,mộtvấnđềmangtínhsốngcònđốivớinềnkinhtếlànênchấmdứt

chínhsáchnghỉhưuvàođộtuổinhấtđịnh,thựchiệnnólinhhoạthơn,vàđểngườilaođộngtựquyếtđịnhvấnđềnghỉhưucủahọ.Bởivìcảxãhộilẫnnềnkinhtếquốcdânđềukhôngthểkhamnổisựtrợgiúpđốivớimộtnhómdâncưlớnnhưvậy.Hơnnữa,nhữngngườivềhưucũngsẽphảnđốingàycàngmạnhmẽquyđịnhnghỉhưuởđộtuổibắtbuộc.Vớisốlượngđôngđảo,họsẽđấutranhchonhữngnguyệnvọngcủamình.

ỞMỹ,vàonăm1935,cứ11ngườiđanglàmviệcthìcómộtngườivềhưuởlứatuổitrên65tuổi,đếnnăm1990,tỷlệnàygiảmxuốngcòn2/1.Cácnhàkinhtếhọcchorằng,sựgiatăngkhổnglồsốngườicótuổiphảisốngphụthuộcsẽđượcđiềuhòanhờsốlượngngàycànggiảmmạnhởtrẻem,nhưngđiềunàyvềcơbảnlàkhôngquantrọng,khôngliênquanđếncácvấnđềchínhtrị,xãhộivàkinhtế,thậmchícòngâyrasựlầmlẫn.Vìmộtcôngnhânsaukhinhậnđượckhoảntiềnlươngvàdùngsốtiềnđóđểtrảtiềnmuagiàydépchoconcáimình,họcảmthấyđókhôngphảilàviệctrảtiềnchomột“ngườilạ”hoặcmộtngười“phụthuộc”màlàchochínhgiađìnhmình.Ngượclại,nếutiềnlươngcủahọbịtríchmộtphầnđểtrợgiúpchomộtngườivềhưu,thìlậptứcbịcảmgiácnhưmộtsựđánhthuếbắtbuộcvàothunhậpcủamình.

Nhữngngười laođộngsẽphảnứngvàtừchốiviệctrả tiềnchonhữngngườikhônglàmviệcmàrõràngvềmặt thểchấtvà tinh thầnvẫnhoàn toàncó thể làmviệcđược.Tương tự,mộtsố lượng lớnnhữngngườigiàsẽtrởthànhmộtgánhnặngvôcùnglớnnếuhọvềhưu.

Trừkhichúngtamởrộngphạmviđộtuổinghỉhưu,theocáchnàyhoặccáchkhác,nếukhôngchúngtasẽtạoraáplựclạmphátđốivớinềnkinhtếcủacácquốcgiacôngnghiệp.Donhữngngườicótuổithườngtiêudùngnhiềuthayvìtiếtkiệm,chonênphầnlươngtiếtkiệmcủanhữngngườiđanglàmviệckhivàotaynhữngngườivềhưusẽtrởthànhsứcmuamangtínhlạmphát.Sứcéplạmphátnàyngàycàngtăng,donhữngngườiđanglàmviệcđòihỏithunhậpcaohơnđểchitrảchocáckhoảntiềntrợcấpchongườigià.Nóicáchkhác,tỷlệphụthuộcsẽngàycàngcaovàtrởthànhgánhnặngkhôngthểgánhvácnổi.

Đểcó thểhạnchếkếtquảkhôngmấytốtđẹpnày,chínhsáchxãhộivàkinh tếcủacácnướccôngnghiệpphảitìmcáchhạthấptỷlệgiữangườiđanglàmviệcvàngườivềhưuxuốngkhôngdưới3/1.Điềunàycónghĩalàởtấtcảcácnướccôngnghiệp,độtuổinghỉhưuthựcsự,màởtuổiđóngườitasẽkhôngcòncóthểlàmviệc,vàonăm1995làkhoảng72tuổi,sovớitrướcđâylà65tuổitạicácnướcPhươngTâyvà55tuổitạiNhậtBản.Ngoàira,điềuđócũngđồngnghĩavớiviệcsẽkhôngcónhiềukhácbiệtgiữaviệcnhữngngườigiàlàmviệc“theođúngluật”haytrong“nềnkinhtếxám”,miễnlàhọlàmviệcbánthờigianlàtốithiểu.

Độnglựcchínhđốivớiviệcnângcaotuổiđờilaođộngcủangườilaođộngkhôngphảixuấtpháttừnềnkinhtế,mànóxuấtpháttừnhucầucủangườigià,nhữngngườicảmthấyrằngmìnhvẫncònđủsứcvềcả“thểchất”và“tinhthần”đểcóthểtiếptục“bậnrộn”,đểrakhỏinhàvàtiếptụclaođộng,vàlaođộngcóhiệuquả.

TrongcuốnsáchTheUnseenRevolution:HowPensionFundSocialismCametoAmerica(tạmdịch:Cuộccáchmạngvôhình:ChủnghĩaxãhộicủaQuỹhưutrítớinướcMỹthếnào),tôidựđoánrằngtuổinghỉhưubắtbuộcởMỹvàogiữathậpniên1980làtừ65đến70tuổi.Lúcđầu,quanđiểmnàybịphầnlớncácnhàphêbìnhcholàvôlý,ngườitachorằngtuổivềhưumớibắtbuộcởMỹphảigiảmxuốngmớiđúng.Thựctế,mộtcôngđoànđãđềxuấttrướcThượngviệnMỹgiảmđộtuổinghỉhưubắtbuộcxuốngcòn60hoặc62,vàtấtcảcáccánhân,tổchứcnhưchínhphủ,cáccôngđoàn,cácnhàkinhtế,cácchủlaođộng,dùlàdoanhnhânhayhiệutrưởngcáctrườngđạihọcđềuphảnđốigaygắt.Mộtnămsaukhicuốnsáchcủatôiđượcxuấtbản,mộtđạoluậtđãđượcthôngquaởCaliforniacấmbấtcứquyđịnhbắtbuộcnàođốivớilứatuổinghỉhưu.Ngaysauđó,tạiThượngviệnMỹ,cácchínhkháchđầykínhtrọngđãphảnứngmộtcáchcótổchứcvàmạnhmẽđòixóabỏtuổinghỉhưubắtbuộcđốivớitấtcảcácquanchứcnhànước(liênbang),vàgiớihạn70tuổiđốivớitấtcảnhữngngườilàmcôngkhác.Nguyênnhâncủasựpháttriểnnày,mộtphầnlàdochínhnhữngngườivềhưuđãtạoramộtsứcépngàycàngmạnhmẽ,vàsứcépđóđãmanglạihiệuquả.Đốivớinhữngngườicótuổi–vàtrongtrườnghợpnàylàtấtcảnhữngngườicóđộtuổitrên55–ởcácnướccôngnghiệpchiếmđasốtrongcôngdâncóquyềnđibỏphiếu(việcthamgiabầucửcủahọcaohơnnhiềusovớiđasốcửtridưới55tuổi).Tấtnhiên,mộtphầnnữalàviệctăngđộtuổilaođộng,hayhủybỏquyđịnhvềgiớihạntuổivềhưunhấtđịnhlàphảnứngđốivớinềnkinhtế“cốhữu”,khôngchịuthayđổi.

Tuyvậy,ởchâuÂuxuhướngnàylạiđitheomộthướngkhác.TạihầuhếtcácnướcchâuÂu,ngườitaliêntụcđưaracácđềnghịgiảmđộtuổinghỉhưu.NhậtBảnlànướcduynhấtsẵnlòngchấpnhậnlogiccủasựpháttriểndânsốbằngcáchnângtuổinghỉhưulên60tuổi.Vềnguyêntắc,lẽranóphảiđượcnânglên70tuổiđểcóthểthíchứngvớituổithọcủangườiNhật.

Nếukhônglệthuộcvàocácquyếtđịnhcủanhữngngườilàmluậtvàcủacôngđoàn,thìcònmộtthựctếnữalàngàycàngcónhiềungườicaotuổikhôngsẵnsàng“nghỉhưu”,màmongmuốnđượctiếptụclàmviệc,dướihìnhthứcnàyhayhìnhthứckhác.TạimọinơitừMỹ,TâyÂu,NhậtBảntớiLiênbangXôViết,sốlượngnhữngngườiphảinghỉhưuchínhthứcnhưngvẫntiếptụclàmviệc,ítnhấtlàbánthờigian,đangngàymộtgiatăng.Dấuhiệuđiểnhìnhchohiệntượngnàylàsựgiatăngliêntụcthịtrường lao động “đen” hay “xám”: nơimọi người vẫn làmviệc toàn thời gian hoặc bán thời gian,nhưngkhôngthôngbáothunhậpchonhànước.

Mùaxuânnăm1979,CụcthuếNộiđịaAnhquốcdựđoánkhoảng7,5%nguồnthunhậpcủadânchúngdolaođộng“đen”đemlạiđãthoátkhỏisựkiểmsoáttàichínhcủanhànước,dođókhôngđượcđưavàothốngkêtổngthunhậpquốcdân.ĐốivớiThụyĐiển,consốnàythậmchílêntới20%.CònVănphòngKiểmtoánchínhphủMỹgầnđâycôngbốsốthunhậpkhôngkhaiởMỹchiếmkhoảng10%thunhậpcánhân.

Sựphảnđốisungcôngthuếchắcchắnđóngmộtphầnkhôngnhỏtronghiệntượngnày,đặcbiệtlàtạicácquốcgianhưThụyĐiển,nơicótỷlệthuếhơn100%trênthunhập.Tạihầuhếtcácnước,nhữngngườinghỉhưu“chínhthức”lànhữngngườikhôngđượcmongđợitiếptụclàmviệc,chẳnghạnnhưởThụyĐiển,dướiáplựccủacôngđoàn,khôngđượcphépđilàm;haytạiMỹvàVươngquốcAnh,sẽ

khôngđượcnhậntiềnlươnghưuhoặcsẽbịcắtmộtphầnlươnghưu.Chínhvìthế,nhữngngườinàyđãthôngbáochính thứcrằnghọđã thựcsự“nghỉhưu”,vàsẽ tiếp tục làmviệcnhưnhữngcôngnhân“đen”,khôngthôngbáochochínhphủvềviệclàmđó.

Sựphảnkhángđốivớiđộtuổihưubắtbuộccòndosựthayđổicủatìnhtrạnggiáodụctronglựclượnglaođộng.Hiệnnay,trongsốnhữngngườiđạtđếnngưỡngtuổinghỉhưucủangườiMỹlà65tuổi,thìcứ10ngườilạicó8ngườiđạttrìnhđộgiáodụcphổthông;trongsốnhữngngườimớibắtđầunghềnghiệpcứ10ngườicó6ngườiđạttrìnhđộtốtnghiệpphổthôngtrunghọc,thậmchíđạttrìnhđộđạihọc.Nhữngngườivềhưungàynayhầunhưđã làmnhữngcôngviệcchân tay trongsuốtcuộcđời;ngượclại,nhữngngườimớitốtnghiệplạithíchlàmnhữngcôngviệctríóc.Nhìnchung,nhữngcôngnhânlaođộngchântaysẵnlòngnghỉhưuởđộtuổi55hoặc60,sau35nămlàmviệctrongcácnhàmáythép.Nhưngchắcchắn,phầnlớnnhữngngườinàysauđósẽtiếptụclàmviệc,mộtphầnbởivìhọcảm thấy nhàm chán khi phải dành toàn bộ thời gian cho việc câu cá, ngồi trước cửa nhà và tròchuyện,tángẫuvớihàngxóm,mộtphầnlàdohọcũngcầnthêmtiền,vàcảmthấykhôngnhấtthiếtphảithôngbáonhữngkhoảntiềnthunhậpthêmnàychochínhphủ

Tuynhiên,đốivớingườilaođộngtríóc,nhucầuđượctiếptụccốnghiếnlàmộtvấnđềvôcùnglớn.

SỰCẦNTHIẾTCỦAMỘTCÔNGVIỆCTHỨHAI

Dongườilàmcôngtáctríóckhôngmuốnđếnmộtlứatuổinàođóphảixarờicôngviệccủamình,chonênhọsẽphảitìmmộtnghềnghiệpthứhaitrongthờigiantừnăm50tuổiđếnnăm60tuổi.Bởivì,tớituổi65,việctìmkiếmnàyđãtrởnênquámuộn.Ngoàiracũngchínhcôngviệctríócđósaumộtthờigianlâudàisẽtrởnênnhàmchán.Chúngtacóthểdễdàngtìmđượctrongtổchứctấmgươngnhữngngười40tuổicảmthấychánnảnvớicôngviệchiệntại,vìđãlàmcôngviệcđótrongmộtthờigianquádài.

Trongtrườnghợpnày,giảngviêncáctrườngđạihọcsẽlàngười“viphạm”nặngnềnhất,bởitrườngđạihọclànhững“chủlaođộng”giớihạnphạmvilàmviệcnhất.Trongthờikỳđầulàmviệcởtrườngđạihọc,mộtgiảngviêntrẻbắtđầugiảngdạybộmônCáchmạngPhápchắcchắncònhàohứngvàyêumôndạycủamình;15nămsauthìngượclại,đềtàinàyđốivớianhtatrởnênchánngắt.Cuốnsáchduynhấtanhtacóthểviếtđượcđãđượcviếttừlâu.Giờđây,anhtachỉcòncóthểđaukhổhoànthànhđượcbabàiđánhgiásáchmỗinăm.Nhữngbàigiảngcủaanhtađượclặpđilặplại,thậmchínhữngcâuchuyệnhàihước,nhữnglờinóiđùacũngnhạtnhẽo,đượcnhaiđinhailại,dùrằngsinhviêncủaanhtavẫncườimộtcách“đầyýthứctráchnhiệm”.Tuyvậy,theoquyđịnhcủangànhhọcthuậtnày,anhtakhôngđượcphépgiảngdạynhữngthờiđạilịchsửkhác,cũngnhưkhôngđượcphéprờibỏkhoalịchsử.

Bệnhviệncũngcónhữngđiềukiệnhạnchếtươngtự,cácchuyêngiachụpX-quangphảigắnbósuốtđờivớitráchnhiệm,côngviệccủamìnhvàkhôngthểchuyểnsanglàmđiềutrịliệupháphoặcbộphậncôngnghệyhọc.Ngaycảtrongmộtnềnkinhtếtựdo,đòihỏitínhlinhhoạtvànăngđộnglớnnhấtthì

cácdoanhnghiệpcũngcóxuhướnggiữchâncácnhàquảnlýhoặccácchuyêngiaởmộtlĩnhvựcnhấtđịnhvàmôitrườngnhấtđịnhchođếnkhihọphátchánvớicôngviệcđó.Họkhôngđược“tậndụnghết”,vàcầnphảiđượcchuyểnsangmộtmôitrườngmớivớinhữngtháchthứcmới,nhiệmvụmớivàyêucầumới.

Dướiáplựcngàycàngtăngcủaviệcphảicóđượccôngviệcthứhai,nênviệcđàotạovàbồidưỡngnhữngngườitrưởngthànhcótrìnhđộcaotrongnhữngnămtớisẽtrởthànhlĩnhvựctăngtrưởngquantrọng.Cũngquantrọngnhưvậy,việcbổnhiệmmộtcáchcóhệthốngcácnhữnglãnhđạotrungniêntàinăng−đặcbiệt làcácnhà lãnhđạocấp trung−vàocáccôngviệcmớivớinhữngnhiệmvụvàtháchthứcmới.

NgườiNhật,bấtchấpsựkhẳngđịnh“cốnghiếnsuốtđời”hay“trungthànhtuyệtđối”vớimộtcôngtynhấtđịnh,cácnhàđiềuhànhNhậtvẫntiếnhànhviệcđưaracôngviệcthứhainàytốthơnngườiMỹhaychâuÂu.MộtcôngtyNhậtBảnbổnhiệmmộtcánbộquảnlýtừmộtlĩnhvựcchứcnăngnàysangmộtlĩnhvựcchứcnăngkháckhôngphụthuộcvàokinhnghiệmhaytrìnhđộđàotạochínhthứctrướcđây.Khôngcógìbấtthườngkhimộtngườiquảnlýbánhàngđượcđiềuđếnbộphậnkếtoán,hoặcmộtngườiquản lýbộphậnkỹ thuậtđượcđiềuđếnbộphậnnhânsự.Thôngqua thựchiệnnày,cácnhàquảnlýcấpcaotạicáccôngtylớncủaNhậtsẽcómộtcuộcđờilaođộngvềcơbảnđadạnghơnnhiềusovớinhữngnhàquảnlýđiểnhìnhcủaMỹhaychâuÂu,nhữngngườisuốtđờichỉgắnbóvớimộtcôngviệcnhấtđịnh.

Tómlại,nhữngôngchủtươnglaiphảihọccáchsửdụngcảnhânviêntoànthờigianlẫnbánthờigian,phụnữvànamgiới,nhữngngườiđãquatuổinghỉhưuvànhữngngườithíchđượclàmviệctrongbộphậnkỹthuật(vídụnhưcácchuyêngiamáytínhngàynay)vànhữngngườichuyểnsangmột“ôngchủ”mớisaukhiđãhoànthànhmộtnhiệmvụnhấtđịnh.Dùlàtrongcáctrườngđạihọc,bệnhviệnhaydoanhnghiệpthìcácôngchủcũngcầnphảichuyểntừviệcquảnlýnhânviênsangquảnlýconngười.

QUÁIVẬTHAIĐẦU

Cómộtcâunóinổitiếngrằng:“Mộtbệnhviệnkhôngthểhoạtđộngchỉvớicácbácsỹ,vàcũngkhôngthểhoạtđộngnếunhưthiếuhọ.”Tươngtự,cácnhàquảnlýcáctrườngđạihọccũngnóirằng:“Mộttrườngđạihọckhôngthểhoạtđộngchỉvớicácgiáoviên,nhưngcũngkhôngthểhoạtđộngnếukhôngcóhọ.”Điềunàycũngđúngvớicáctổchứchiệnđại,baogồmcảcácdoanhnghiệp.Tấtcảcácdoanhnghiệpđềutrởthành“quáivậthaiđầu”,toànbộhiệuquảcôngviệccủahọphụthuộcvàocácchuyêngia,nhữngngườitậntâmcốnghiếnvìmụctiêunguyêntắccủamìnhchứkhôngphảivìkếtquảcủatổchức,nhữngngườimà tổchứccànghoạtđộnghiệuquả,họcốnghiếncàngnhiều,vàđồng thờihọcũngphảinỗlựcđểhoànthànhmụctiêucủatoàntổchức.Sựxuấthiệncủa“quáivậthaiđầu”nàychínhlàkếtquảcủasựbiếnđộngdânsố.Đâycũnglàmộtvídụđiểnhìnhvềnhữngđiềusẽxảyratrongthờikỳkhủnghoảngmàcácnhàlãnhđạocầnphảihọccáchquảnlý.

Cácchuyêngia luônphảnđốicácnỗ lựcbuộchọphảicó tráchnhiệmgiải trình.Bảnchấtcủacácchuyêngia–điềumàcácbácsỹ,luậtsư,kỹsưluôntranhluận–làhọkhôngcótráchnhiệmgiảithíchchonhữngngườingoàingành,vàtrìnhđộchuyênmôncủahọchứkhôngphảihiệusuấtcôngviệclànềntảngcơbảntrongviệcchấpthuậnvàsửdụnghọ.Trướcđâyđúnglànhưvậy,nhưngngàynaynókhôngcònphùhợpnữa.Điềunàysẽvẫnđúngnếunhưcácchuyêngiachỉlàmộtnhómnhỏmàxãhộicóthểdunghòađược.Nhưngtrongxãhộihiệnđại,cácchuyêngia–haynhữngngườitựchomìnhlàcácchuyêngiavềkiếnthứcvàphảicótráchnhiệmgiảithíchnóchomọingười–lạilàtrungtâmvànănglựclaođộngcủacảxãhội.Nhữngđánhgiáthôngquabằngcấp,haynhữngchínhsáchtruyềnthốngđốivớicácchuyêngiakhôngcòncógiátrịnữa.Xãhộiđòihỏinhữngngườinàyphảisuynghĩxahơnviệcđơnthuầnlàcótráchnhiệmgiảnggiải,giảithích,vàhọphảicótráchnhiệmvớisựđónggópcủahọ.

Ngườitacóthểphảnhồirằngsựđónggópcủacácchuyêngialà“khôngthểđođếmhếtđược”.Nhưngcáchđây150năm,trướckhiFrederickW.Taylorbắtđầucôngtrìnhnghiêncứucủamìnhvềviệcđolườngkhảnănglàmviệccủacôngnhân,thìhiệusuấtvàthànhquảlaođộngcủangườilaođộngchântaycũngkhôngđo lườngđược.Theocách thứcđo lường thông thường,kếtquảmàmộtngườiđạtđược,ngườitachorằngmộtngườikháccũngsẽphảiđạtđượcđiềuđónếunhưsửdụngphépđotươngtự.Theođánhgiá,thìkếtquảcủanhữngngườigiỏigiang,hiểubiếtvàcótrìnhđộsẽphảigiốngnhau.Trênthực tế,chúngtanênđo lườnghiệuquảcôngviệccủacácchuyêngia,và thựcsự làchúngtahoàntoàncóthểlàmđượcđiềuđó.

Sựthắcmắcliệucácchuyêngiacónênbịkiểmsoátvềmặttráchnhiệmhaykhôngđãkhôngcònđượcquantâmnữa.Mốiquantâmhiệnnaychỉđơnthuầnlàliệuhọcónângcaotiêuchuẩncủamìnhhaykhông,haycáctiêuchuẩnđócóđượcápdụngvớichínhhọhaykhông.

Sựthayđổicáctổchứcthành“quáivậthaiđầu”,trongđócảnhómcácnhàquảnlýdoanhnghiệplẫncácnhómchuyêngia(dùlàkếtoán,nhânviênnghiêncứuthịtrường,nhânviênbánhàng,kỹsưhaynhữngnhânviênkiểmsoátchấtlượng)sẽthúcđẩychúngtathamgiavàomộtkháiniệmtổchứcmớivàkhácấptiếnnày.Cáctổchứckinhdoanhnhưchúngtabiếtđãxâydựngcơsởhạtầngcủamìnhtheomôhìnhkimtựtháp,vớichứcnăng“điềukhiển”,đượcgiảmnhẹđibởisựxuấthiệncủacácnhânviên,nhữngngười“giámsát”chứkhôngphải“điềukhiển”.Dầndà,bệnhviệnhoặccáctrườngđạihọcsẽlàhìnhmẫutốthơnrấtnhiềusovớilựclượngquânđộitruyềnthống,thậmchícòntốtchochínhlựclượngquânđội.Dầndần,chúngtasẽthấycáctổchứcgiốngnhưnhữngvòngtrònđồngtâm,chồnglênnhauvàphốihợpvớinhauchứkhôngphảigiốngnhưmôhìnhkimtựvậnhànhnữa.Tuynhiên,các tổchứcvẫncầnphảicó“nhữngngườiquản lýcấpcao”,vàmộtbộphận“kiểmsoát” tốicao–giốngnhưbộkhungtrongcơthểđộngvật.Cáctổchứccũngcầnmộtchutrìnhraquyếtđịnhrõràng,mộttiếngnóinhấtquán,vàmộtngườiđiềukhiểnduynhấttrongnhữngtrườnghợpkhẩncấpvànguyhiểm.Nhưngcũngcầnchấpnhậnrằngtrongnhữnglĩnhvựcnhấtđịnh,cácchuyêngianênlàngườiđềracáctiêuchuẩnvàquyếtđịnhxemhọsẽđónggópgìchocácvấnđềtrongđó.

Tómlại,cácnhàquảnlýcấpcaocóthểcắtbỏcácchươngtrìnhđàotạo.Nhưnghọkhôngthểnóicho

cácchuyêngiađàotạovềviệcnhữngngườinàynênđàotạonhưthếnào.Tấtcảnhữnggìhọcóthểlàmlà tìmkiếmmộtchuyêngiađào tạokhácnếuhọcảmthấynhữngngườihiện tạikhônghiểurõcôngviệccủamình.Hiệutrưởngcáctrườngđạihọccóquyềnquyếtđịnhtănghoặcgiảmnguồnngânsáchdạyngoạingữchosinhviên.Nhưngôngtakhôngthểnóivớicácgiảngviênngoạingữrằnghọnêndạybộmônđónhưthếnào,vàthậmchícũngkhôngthểlựachọnngườiđểdạybộmônđó.Cácquảnlýbệnhviện,dùcóbằngykhoahaykhông,đềucóthểquyếtđịnhbổsung15giườngbệnhvàokhoathầnkinhlâmsàng.Nhưngthứlàmnênmộtkhoathầnkinhlâmsànghiệuquảkhôngnằmtrongtầmhiểubiếtcủanhàquảnlýđó.Ôngtacóthểđòihỏicácchuyêngiathầnkinhsuynghĩđếnnhữngmụctiêucủahọ,nhữngtiêuchuẩnvàcáchthứclàmviệchiệuquảchokhoathầnkinhlâmsàngtrongbệnhviện.

Điềunàycónghĩalàcơcấutổchứcsẽtrởnênkhácđitrongtươnglai.Hiệutrưởngmộttrườngđạihọcnổitiếngcólầnđãnói:“Khôngcóailàquảnlýcấpcaotạiđây.Tấtcảcácgiáosư,đặcbiệtlàcácgiáosưhàngđầu,đềuđượccoilà“quảnlýcấpcao”nhưtôi–vàkhôngaitrongchúngtôicóthểtựquyếtđịnhmộtvấnđềnàođó.”Đâylàmộtcáchthứcmôtảcáctổchứchiệnđạitrongtươnglai.Nhưngcómộtcáchthứcmôtảkhác,đượcthểhiệnqualờigiámđốcmộtnhàxuấtbảnlớn:“Ởđâykhôngcóailànhàquảnlýchópbuduynhất,chỉtrừnhữngchàngtraitruyềntin”.Cảhaicáchnóinàyđềuđúng.Nóicáchkhác,cáctổchứctrongmôitrườngnộibộsẽnăngđộngnhưtrongchínhmôitrườngxungquanhmànóđangsống.Sựchuyểnđổitừmôhìnhkimtựtháptruyềnthốngsang“quáivậthaiđầu”làmộtchuyểnđổiđượcquảnlýtheocơcấuvàsựbiếnđộngcơcấudânsố.

NHUCẦUVỀVIỆCLÀMTẠICÁCNƯỚCĐANGPHÁTTRIỂN

Sựpháttriểncủadânsố,dùởcácnướccôngnghiệphayởcácnướcđangpháttriển,sẽlàmthayđổitrật tựưutiênvànhữngvấnđềcơbảncủachínhsáchxãhội.Nókhiếncácnhàquảnlýphải từbỏnhữngsuynghĩlỗithời;thayđổicácưutiên;ápdụngcácchínhsáchmớivềviệclàmvàđảmbảothunhậpkháchẳnvớiphươngphápbồithườngthấtnghiệp;đặtragiớihạnđốivớiviệcsathảinhânviêncủaphươngTâycũngnhưphươngchâm“làmviệctrọnđời”củangườiNhật.

Ởcácnướcđangpháttriển,vấnđềtạoviệclàmchosốlượnglớnthanhniênchiếmvịtríưutiêntuyệtđối.Điềunàycònđượcưutiênhơncảniềmtựhàodântộc,tínngưỡng,khẩuhiệu,quanđiểmvàlòngcămthù.Nólàvấnđềsốngcòn,vàsốngcònthìluônlàưutiênhàngđầu.

Mộtsốdoanhnhântạicácnướcpháttriểnđãrờikhỏicácnướckhôngpháttriểnkhôngchấpnhậnưutiênnày.Điềunàysẽrấtnguyhiểmđốivớicácquốcgia,khôngchỉtrongvấnđềđạtđượcmụctiêu,hiệusuấtmàcòntrongcảsựpháttriển.CáctổchứcquốctếnhưWorldBank,NgânhàngPháttriểnliênMỹvàQuỹTiềntệQuốctế(IMF)phảihọccáchyêucầukháchhàngcủamìnhởcácnướcđangpháttriểncoiviệctạoviệclàm–đặcbiệtlàviệclàmtrongcácnhàmáytậptrungvàolĩnhvựcxuấtkhẩu–làưutiênhàngđầutrongcácchínhsáchchínhtrịvàxãhộicủamình.

HồngKông,ĐàiLoanlànhữngnơiđãsớmnhậnthứcđượcvấnđềnày.Ngàynay,họlànhữngnước

côngnghiệp hóa gần như trọn vẹn, thậm chíHànQuốc cònđượcmongđợi trở thànhmột “cườngquốc”vềkinhtếnhờcóchínhsáchtạocôngănviệclàmvớimụctiêutrọngtâmlàtạoviệclàmtrongngànhcôngnghiệpchếbiếnhàngxuấtkhẩu,vàđượchoạchđịnhthànhmộtsựưutiêntuyệtđối.

ThànhcôngtronglĩnhvựckinhtếcủaBraxintrong15nămquachủyếucũngdựatrênmộtchínhsáchưu tiên tạo việc làm.Tuy nhiên, trường hợpBraxin cũng cho thấy nhữngmối hiểmnguy củamộtchínhsáchnhưvậy.Vìưutiêntạoviệclàmsẽdẫnđếnsựbấtbìnhđẳng,dovậy,sẽdẫnđếncáccăngthẳngxãhội.Ởđâynhómnhàquảnlýphảiđượcbảođảm(mộtcáchtốiđa)mứcsốngnhưnhauvàtươngđươngmứcsốngcủacácnhàquảnlýtạicácquốcgiacôngnghiệp.Thậmchí,họcònđòihỏicóđượcđiềukiệnsốngtốthơn(nếucóthể)đểthuhútvàgiữđượccácchuyêngiacótrìnhđộcaothựcsự,dùlàdoanhnhân,nhàkhoahọc,bácsỹhaykỹsư.Cùnglúcđó,đấtnướcphảicókhảnăngcạnhtranhvềmặtchiphívàhiệusuấtlaođộng,nghĩalàsự“đánhđổi”đểcóđượcsựmởrộngsốlượngviệclàmlàduytrìmứclương“khổsai”phíasauánhhàoquang“tănghiệusuấtlaođộng”.Dĩnhiênđiềunàycũnggâyrasựbấtbìnhđẳnggaygắtgiữatầnglớpthượnglưuvàtrunglưu,cũngnhưnhững“lộnxộn”tronglaođộngngàycànggiatăng.

NhưngđiềuđócũngbớtđánglongạihơnsovớichínhsáchcótínhchấtđốinghịchcủaẤnĐộ.ỞẤnĐộ,vấnđềtạoviệclàmđãbịquênlãngmộtcáchđángtrách.ChínhphủẤnĐộđứngtrướctìnhtrạngtiếnthoáilưỡngnan.Mộtmặt,họtìmcáchđặtragiớihạnđốivớithunhậpcủanhữngngườicóbằngcấp–dovậymàcácbácsỹ,kỹsư,nhàquảnlývàcácgiáosưđạihọcchỉđượcphépcóthunhậptốiđahàngnămlà6.000đến7.000đô-la(saukhiđãtrừthuế),baogồmcảphúclợixãhộivàthunhậpphụ.Tuyvậy, thunhậpnàyvẫngấptừ50 tới100lầnsố thunhậpcủamộtgiađìnhnôngdântrongmộtnăm,dẫnđếnsựbấtbìnhđẳngcựcđoantrongmộtđấtnướcmàởđócứ10giađìnhthìcótới8giađìnhsốngởnôngthôn.Mặtkhác,mứcthunhậpcaonhấtchophépnàylạithấphơnsovớithunhậpcủamộtngườiẤnĐộcótrìnhđộtươngđươnglàmviệcởnướcngoài.Hơnnữa,đểsốngmộtcuộcsốngtheotiêuchuẩntrunglưucủaphươngTâyanhtaphảibỏranhiềutiềnhơn,bởiởđâyđồnộithấtđếncáctiệnnghi,từnhàở,ôtô,trườnghọc,báochíhaythậmchílàsáchvởđềuđắthơnnhiềusovớiởphươngTây.Chínhvìthế,đãcósựdicưliêntụcranướcngoàicủanhữngngườiẤnĐộcótrìnhđộvàđượcgiáodục.Còntrongnhữngngườiởlạithìchínhnhữngchínhsáchcủanhànướcđãtạorachohọtínhthamnhũng,hốilộtrêndiệnrộng,hoặcnếukhônglàsựhoàinghiyếmthếlantràn.

Việctạocôngănviệclàmcònđemđếnmộtvấnđềlàkhôngphảilàtạorasốlượngviệclàm,màlàsốlượngviệclàmhiệuquả.Nhữngcôngviệckhônghiệuquảhayhiệuquảdướimứcyêucầuvẫncòntồntạivàngángtrởnhữngviệclàmhiệuquả.Trênthựctế,chúngcóthểpháhủycôngviệccủangườilaođộng.

Mộtlầnnữa,chínhnhữngvùnglãnhthổkhôngtheochủnghĩaxãhộicủaTrungQuốcvàHànQuốcđãnhậnravấnđềnàysớmnhất.

Đặcbiệt,HồngKôngđãhoànthànhmộtnhiệmvụxuấtsắc.TrướckhinhữngngườidicưViệtNamtrànngậptrongthànhphốvàonăm1979,tấtcảnhữngngườinhậpcưTrungQuốcđềutìmđượcmột

côngviệchiệuquảchỉtrongvòngvàithángthôngquachínhcộngđồngngườiHoacủamình–nhữngcôngviệcmàchínhphủthuộcđạiAnhquốcđãgiaochohọ,theocáchnàyhaycáchkhác.CộngđồngngườiHoa,theotruyềnthốngTrungHoa,kiểmsoátlươngrấtchặtchẽ,mặcdùviệckiểmsoátkhôngchínhthức,vàđượcthựchiệnthôngquaáplựcxãhội,chứkhôngphảitheonguyêntắchayquyđịnhnào.Tấtnhiên,ngườilaođộngkhônghềbằnglòngvớisựbóclộttrắngtrợnnày,nhưngáplựcvềmứclươngcaohơnđãkhiếnchoHồngKôngmấtđikhảnăngcạnhtranhcủamình.MộtnhàlãnhđạocộngđồngcủaHồngKônggiảithích:“Tiêuchuẩncủachúngtôiđólàhiệuquả.Ngườilaođộngcóthểtốiđahóalợinhuậnthôngquatiềnlãitừhiệusuấtcôngviệc,vàcácôngchủbuộcphảiđầutưthêmtiềnvàocác thiếtbịvàphương thức làmviệcđểgiúpnhânviên làmviệc thôngminhvàhiệuquảhơn.Nhưngcũnggiốngnhưlươngthấptrongkhihiệuquảcaosẽpháhủynềnkinhtếvàcộngđồng,thìlươngcaomàkhônghiệuquảcũngnhưvậy.”Khôngcòngìnghingờgìnữa,điềunàylàquálýtưởng,nhưngnólàmộtnguyêntắcđúngđắn.

Ngược lại,ởẤnĐộ trongmộtvàinămgầnđâyđãcónhữngphảnứnggaygắtvới sựngưỡngmộkhôngchútphêphándànhchotấtcảnhữngthứcóquymôlớn,dùđólàlòphảnứnghạtnhânhaynhàmáythép.Vídụ,trongnhữngnămgầnđây,ẤnĐộnỗlựcloạibỏconsuốtquaysợibằngmáy,dùrõràngnhữngbánhxequaysợiđượcgắnvớipedalxeđạpnày làdomộtngườiẤnĐộ tàinăngphátminhra,vànótạoramộtlượngsợichỉgấpbalầnbìnhthường,nhưngvẫnbịchínhphủcấmsửdụng.Kếtquảlà,một“thịtrườngđen”consuốtquaysợigắnvớipedalxeđạprađờivàhoạtđộngsôinổi.Tháiđộđóđượctómgọnlạitrongquanđiểmcủacácnhàkinhtếhọccótầmảnhhưởnglớnlúcđónhư sau: “Sai lầm lớnmàGandhimắcphảiđó làủnghộbánhxequay sợi.Nóquáhiệuquả.Cònchúngtacầnphảiquayvềthờikỳquaysợibằngconquay,bởinósẽtạoraviệclàmchonhândân.”

Nhưngcácnướcnghèokhôngthểnuôidưỡngnhữngngườikhôngtạoracủacảivậtchấtnào.Chỉcónhữngnướcphát triển,giàucómớicó thểnuôidưỡngnhữngngười sốngdựavàophúc lợixãhội.NhữnggìẤnĐộvàtấtcảcácnướcđangpháttriểncầnđólàcôngviệcmàtrongđóchínhnguồnlựclaođộngcủahọđượcsửdụnghiệuquảnhất.Nhữnggìcácnướcnàycầnlàkhảnăngcạnhtranhtrongnềnkinhtếthếgiớivốnđanglàthịtrườngcủacácnướcpháttriển.

Côngnghệ“phùhợp”đốivớicácnước,dùnướcđóđãpháttriểnhayđangpháttriển,chứkhôngphảiphụthuộcvàonướcđólớnhaynhỏ.Nócũngkhôngphảilàthứgiốngnhưtronggiaiđoạnnhữngnăm1950ngườitatintưởnglàhấpthunguồnvốn,màlàlãngphínguồnvốn.Nókhôngchỉkhônghấpthuhếtnguồnvốn laođộng,mà trái lạicòn lãngphívà làmtiêuhaonó.Sự“phùhợp” làcách thứcsửdụngcácnguồnlựcmộtcáchhiệuquảnhất,vàsauđólàtạoranhiềuviệclàmnhất.

Trongvòng20nămtới,cáckhoảnđầutưvới“hiệusuấtvốn”lớnnhấtsẽrơivàocácnướcthếgiớithứba, trướchết là trongviệcphânchiasảnxuất, tức làởcácquátrìnhđòihỏinhiềulaođộng,vàsảnphẩmsẽđượccáchiệphộixuyênquốcgiaởcácnướccôngnghiệptiêuthụ.

NHUCẦUVIỆCLÀMTẠICÁCNƯỚCCÔNGNGHIỆP

Tìnhhìnhhỗnloạntạicácquốcgiacôngnghiệplàsựthiếuhụtsứclaođộngtrongcácngànhdịchvụvàsảnxuấttruyềnthống,cảtrongsảnxuấtvàdịchvụ.Tấtnhiên,nhiệmvụcủacácnhàquảnlýtạicácquốcgianàylàtạoraviệclàm,vàkhiếnchonhữngviệclàmhiệntạicóýnghĩahơn,nhiềutháchthứchơnvàcótráchnhiệmhơn.

Cácnướcpháttriểnsẽkhôngchịuảnhhưởngcủasựthiếuhụtnguồnlựclaođộngcóchuyênmôntrẻ.Thayvàođó,trongvòng10nămtới,họsẽcóthừanguồnlaođộngnàykhithếhệcuốicùngcủasựbùngnổ trẻ emkết thúcquá trìnhđào tạo,bướcvào thị trường laođộngvàbắtđầu sựnghiệpcủamình.

Khigiaiđoạnbùngnổtrẻembắtđầu,và20nămsauđó,sẽcómộtkhoảngtrốngtronghàngngũcácchuyêngiavàcácnhàquảnlýtạicácnướcpháttriển.Tỷlệsinhthấpkéodàitronggiaiđoạntừnhữngnăm1920đếnnăm1940,dođósốlượngcácnhàquảnlývànhàchuyênmônthuộctấtcảcáclĩnhvựcởthờikỳsauchiếntranh,cũngnhưởthờikỳbắtđầusựbùngnổtrẻemchođếnthờikỳđầunhữngnăm1970,đượccoilàkhanhiếm.Hiệntượngđókéodàiđếntậnnhữngnăm1960và1970.

ThờikỳcuốimàcáctrườnghọctạiMỹ,trongđóbaogồmcảcáctrườngđạihọc,thuênhữnggiáoviêntrẻtuổigiảngdạylànhữngnăm1920,khimàsốlượngcáctrườnghọcbùngnổ,nhưngngaysauđóconsốđãgiảmxuốngnhanhchóngdođạikhủnghoảngvàtỷlệsinhgiảmliêntục.Vàogiữanhữngnăm1950,lựclượnggiảngdạyởcáctrườnghọcđãgiàcỗi,đếnnỗi,vàothờikỳkhaigiảngcủacácniênkhóabùngnổtrẻemđầutiênthìcứmỗigiáoviênnghỉhưulạicầnphảituyểndụngthêmtớibanhânlực.TrườnghợptươngtựcũngdiễnravớicácngânhàngMỹ,thờikỳcuốicùngmàhọtuyểndụnglớnlàtrướcnăm1929.

ĐiềutươngtựcũngxảyravớinướcĐức,thờikỳcuốicùngngànhcôngnghiệpĐứctuyểndụngnhiềunhânlựclàvàonhữngnăm1925-1926.CuộcChiếntranhthếgiớithứHaiđãlàmtổnthấtmộtlượnglớnđànôngtrongđộtuổi20-30củanướcnày,nênvàonhữngnăm1950và1960ởĐứcđãxảyratìnhtrạngthiếuhụtlựclượnglaođộngcótrìnhđộ.ỞNhậtcũngvậy,thanhniênbắtđầuthamgialựclượngquânđộithayvìvàongànhcôngnghiệpvànềnkinhtếtừnăm1934,vìthếsauchiếntranhsốlượngngườitrưởngthànhtạiđâybị“rửatrôisạch”,dođóđếngiữathậpniên1970,nướcNhậtrơivàotìnhtrạngthiếuhụttrầmtrọngnhữngthanhniêntrẻcótrìnhđộ.

Nhữngngườilaođộngtạicácnướcpháttriểnphảicạnhtranhvớithếhệthanhniêntrẻcótrìnhđộ,đặcbiệtlànhữngngườicótrìnhđộcao.Nhữngngườitốtnghiệpđạihọctronggiaiđoạnnhữngnăm1960,1970,đặcbiệtlànhữngngườicóbằngxuấtsắc,nhanhchóngcóđượcviệclàm.

MộtnhàquảnlýnhânsựtạimộttrongnhữngngânhànglớntạiNewYorkđãnóivớitôirằng:“Tôikhôngbiếttínhphầntrămnhưthếnào,nhưngtôinghĩcáclựclượnglãnhđạotrẻởcáccấpquảnlýcaohơnlàmnênsựnghiệpcủamìnhnhờvào50%khảnănglaođộngnặngnhọccủahọ,và50%nhờsựpháttriểncủadânsốhọc.”Kếtquảlàhiệnnay,cácvịtrílãnhđạotrongnềnkinhtế,trongtrườngđạihọchoặctrongbệnhviện,chủyếudonhữngngườitrẻtuổiđảmnhận.

ĐiểnhìnhlàtrongcácngânhàngMỹ,hoặcởcácnướcchâuÂu,nếutrướcđâyngườitachỉcóthểtrởthành “trợ lýphó chủ tịch” công ty sau20đến30nămhoạt độngnghềnghiệp, tức là với lứa tuổikhoảng55tuổi,thìngàynay“trợlýphóchủtịch”rấttrẻ,chỉ28tuổi.Cấptrêncủaanhta,tứcvịphóchủtịch,chỉkhoảng32tuổi,“phóchủtịchcấpcao”35tuổivà“phóchủtịchđiềuhành”là42tuổi.Độtuổitươngtựcũngđượcứngdụngtrongcơcấucáclĩnhvựchọcthuật,trongbệnhviện,cáccơquanchínhphủvàcáctổchứcmarketing.Sẽcómộtlượnglớnnhữngnhữngngườitrẻtuổiđượcđàotạocaocấp,chuyênnghiệpvàcóbằngxuấtsắctrongtaytrongnhữngnămtớilàanhchịemcủanhữngvịtrợlýtrẻtuổicủaphóchủtịchtạiCitibank,hoặcDeutscheBank,NationaledeParis.Họmongđợisẽcóđượcmộtcôngviệctươngtựnhưanhchịmình.Nhưngnhữngvịtrímàtrướcđâykhianhchịcủahọtốtnghiệpvẫncònđangbỏtrống,thìngàynayđãkínngườitạiMỹvàconđườngtiếnlênphíatrướccủahọbịngángtrở.

Trong5hoặc10nămtới,có thểdựbáomộtcáchchắcchắnrằng,sẽcóbấtổn lớn trongsốnhữngngườicókhảnăngvàýchínhấttronggiớitrẻ.Nhữngngườinàysẽkhôngthểmanglạigiátrịnữanếutrong công việc trước đó, họ đã nhận được sự thăng tiến quá nhanh chóng, và có quá nhiều phầnthưởngcùngsựkhenngợi.Họcầnnhữngthửtháchlớnhơn,nhữngnhiệmvụnhiềutháchthứchơn.

Vậyđólàloạinhiệmvụnào?Nênđưanhữngtháchthứcnàovàocôngviệcmớicủahọ?Cầncónhữngmụctiêuvàthamvọngnàođểgiữchânvàpháttriểnmộtngườitrẻtuổi,cónănglực,chămchỉvàcóthamvọng?Đâysẽlàmộttrongnhữngnhiệmvụvàmốibậntâmhàngđầucủacácnhàquảnlýtrongvòng10nămtới.

Muốnvậy,cácnhàquảnlýcũngnhưcácnhàhoạchđịnhchínhsáchởcácnướccôngnghiệpphảinhậnthứcđượcrằng,sựthỏamãnvề“nhucầucôngviệc”ngàycàngtăngnghĩalàtạoranhữngcôngviệchiệuquảchogiớicôngnhântríthức,nhữngngườicótrìnhđộ.Điềunàycũnghoàntoànđúngkhixéttrênphươngdiệnsốlượng.Trongkhisốlượngnhữngngườisẵnsànglàmviệctrongcácngànhtruyềnthốngcóthểtănglêntươngđốiít(đặcbiệtlànhữngngườilaođộngchântaytruyềnthốngcầnhoặckhôngcầnkỹnăng),thìnhữngngườicóđủkhảnăngđảmnhiệmnhữngcôngviệcđòihỏikiếnthứclạirấtnhiều.Việc tập trung tạoranhữngcôngviệcnhưvậycũngnhưhiệuquảmàchúngmang lạisẽngàycàngtrởnênquantrọngđốivớicácnướcpháttriển.Họkhôngthểcònhyvọngcạnhtranhnhờhoạtđộnglaođộngtruyềnthốngnữa.Chiphílaođộngtạicácnướcnàyquácao,vàthuậnlợivềlaođộngtruyềnthốngmàtrướcđâyhọtừngcó,nhưvấnđềlaođộngtrongngànhcôngnghiệptựđộnghóacaoởNhậtBản,chỉmangtínhnhấtthờivàsẽđược“bùđắp”bởihiệuquảcôngviệcngàycàngtăngtạicácnướcđangpháttriển,vớimộtlượnglớnthanhniêntrẻcótrìnhđộ,đượcđàotạobàibảnđangháohứchọchỏinhữngkỹnăngvàkhảnăngtrongcáclĩnhvựctruyềnthống.Cácnướcpháttriểnchỉcóthểhyvọngduytrìmứcsống,trìnhđộgiáodục,vàvịtrídẫnđầucủamìnhnếuhọcóthểbổsungchocôngviệcmộtcáchhiệuquả.Thứduynhấthọcó lợi thếkhácbiệt làkhảnăngđào tạo lâudài,vàchuẩnbịmọiđiềukiệncầnthiếtcholựclượngtrẻthựchiệncôngviệctríóc.

Cũngcầnnhắcmộtđiều,trongnhữngnămtớiyêucầuđốivớicôngtácgiáodục,đàotạotạicácnướcpháttriểnsẽđượcnânglênrấtcao.Thựctế,điềunàynằmngoàiphạmvicủacuốnsáchnày,nhưng

chúngtanênxemxétchúngmộtchút,bởigiớitrẻngàynaycũngđangđitheoxuhướngnày.Sựpháttriểnvềmặtdânsốhọcsẽdịchchuyểnmộtcáchtựđộngniềmhứngthúcủagiớitrẻtừnhữnglĩnhvực“chung”nhưcácngànhkhoahọcxãhội,sangcácvấnđềmangtínhthựctiễnnhưchếtạomáy,kếtoánhaychămsócsứckhỏe.

Nhữngcôngviệctríóctạicácnướcpháttriểnđangngàycàngtăngsẽlànhữngcôngviệctạoragiátrịkinhtế.Cácnướcpháttriểnvớitổngchiphíxãhộivàchiphívốncaocóthểsẽtạoragiátrịkinhtếcaogiúpduytrìtiêuchuẩnvốnvềtiêudùng,giáodục,chămsócsứckhỏevànângcaohơnnữa.Trướctiên,điềunàycónghĩalàsựtăngtrưởngviệclàmmộtlầnnữasẽtrởthànhvấnđềưutiênhàngđầutrongkhuvựckinhtế,dùđólà“doanhnghiệptựdo”,“thuộcchínhphủ”,haycảhai.Thứhai,điềunàycónghĩalàsựbiếnđộngvềquymôdânsốđósẽđòihỏicácnướcpháttriển“trởmặt”vớinềnkinhtếvĩmô,tậptrungvàonhucầu,hướngtớinềnkinhtếvimô,tậptrungvàohiệuquảvàkhảnăngcungcấp.

Cuốicùng,điềunàycónghĩalàcácnướcpháttriểnphảihọccáchưutiênviệcphânphốisảnphẩm.Chỉbằngcáchthôngquaviệcquảnlý,hộinhập,tổchứcvàlậpkếhoạchcẩnthậnchoviệcphânphốisảnphẩm,cácnướcnàymớicóthểtrảlươngcaocũngnhưtạorađượcnhiềuviệclàmchonhữnglaođộngtríthức.

Trongcácnướcpháttriển,NhậtBảnlànướcnhậnthứcđượcvấnđềnàysớmnhất.TrongchínhsáchkinhtếvàxãhộicủaNhật,bấtchấpnhữnglolắngvềvấnđềthấtnghiệpcủanhữngngườilaođộngchântaytruyềnthống,vẫntậptrungvàoviệc“đảongược”tỷlệlaođộngchântayvàlaođộngtríthứcmặcdùđãcónhữngphảnứngvềmặtchínhtrị.Ngượclại,theotôi,ngườiAnhlạimắcsailầmkhihọdànhsựưutiêncholaođộngtaychântrongcácngànhcôngnghiệpđãlỗithờivàhếtsứcsống.

VẤNĐỀSATHẢINHÂNVIÊN

Nhữngưutiênmớicủacácchínhsáchxãhộiđòihỏimộtđiềugìđóvềcơbảnlàmớimẻvềvấnđềlaođộngcũ,nhữngngười laođộngchântay:nhữngdựtínhđãđượcchuẩnbị,sựtăngtốcđãđượcsắpxếp,vàkếhoạchđãđượclậpsẵnchovấnđềsathảinhânviên.

Ởhầuhếtcácnướcphát triển,chúngtacầnquantâmhơnnữađếnvấnđềbảohiểmthấtnghiệpvàcôngviệctrọnđời.Chúngchưahoànthiệnvàcũngkhôngđủkhảnăngthựchiệnđượcnhữnggìmàngườitakỳvọnglúcđầukhixâydựngchúng.Điềucầnthiếtởđâylàsựcamkếtcủacácnhàlãnhđạođốivớinhữngcôngviệctrọnđời,đảmbảokhôngsathảinhânviêndoảnhhưởngcủanhữngbiếnđộngvềcơcấu,kinhtếhaycôngnghệ,đồngthờicamkếtduytrìkhảnăngkinhtếtrướcnhữngthayđổi,sựthíchứngvàđổimới.

Cácnướcpháttriểncókhảnăngpháttriểnvớitốcđộnhanhchóng.Họsẽphảitựđộnghóacácchutrìnhsảnxuấtcôngnghiệp,nếukhôngsẽkhôngthểduytrìđượccácngànhcôngnghiệp.Họsẽphảibỏquacácgiaiđoạnsảnxuấtthủcôngvàcáclĩnhvựcsảnxuấtbằngthủcông.Họsẽphảinhanhchóngthúcđẩyvàpháttriểnlựclượnglaođộngtríóc,vànhanhchóngchuyểnsangsửdụngcácnguồnnăng

lượngmới.Tómlại,họsẽphảicókhảnăngkhởiđầuvàđitheonhữngthayđổivềcơcấu.Nếuchỉchấpnhậnthôithìkhôngđủđểđảmbảomangđếnthànhcông,thịnhvượngcũngnhưsựgắnkếttrongxãhội.

Nhữngnỗ lựcnhằmthoátkhỏinhữngáp lựccủaphươngthứcsảnxuất truyền thống,vàđặcbiệt làchính sáchbảohộ truyền thống, không thểmang lại kết quảnhưmongđợi.Chính sáchbảohộđãchuyểnquyềnlựctừtayngườisửdụngsangtaynhàsảnxuất,nhưngvớinhữngcơcấunhânkhẩuhọcmớitạicácnướcpháttriển,chínhsáchnàytrởthànhvôích.Chínhsáchbảohộtruyềnthốngdựatrênnhữngkhảnăngsẵncócủahoạtđộngsảnxuấttruyềnthống,như:laođộngchântay.Vấnđềcủacácnướcpháttriểnkhôngphảilàchiphídànhchocôngnhânngàycàngcaomàhiệuquảthuvềngàycàngthấp–nhữngvấnđềcủachínhsáchbaocấp–màsẽlàkhôngcógìđểlàm,hoặckhôngcóđủcôngănviệclàm.

Nhucầuvềsựvậnhànhliêntụccủaxãhộivẫncòntiếptục,đặcbiệtlàtrongnhữngthờikỳthayđổinhanhchóng.Nhữngnướcpháttriểnsẽkhôngthểnhanhchóngchấpnhậntrừkhihọcóthểthamgiavàgiảiquyếtcácvấnđềxãhộimàsựthayđổinhanhchóngtừlựclượnglaođộngchântaysanglựclượnglaođộngtríthứcđãtạora.

Nhữngnướcphát triểnkhông thể làm theonhữnggìmàVươngquốcAnhđã thựchiệnvà thấtbạithảmhại,cũngnhưđểlạinhữnghệquảkhảmkhốctrongsuốt30nămquađólà:cốgắngduytrìquákhứvàbỏquêntươnglai.

Nhữngbiếnđộngvềcơcấudânsốcủacácnướcpháttriểnđãgâyravấnđềlớnnhấttrongcácthờikỳkhủnghoảngcủachúngta.Chúngcầnphảiđượcquảnlý,vàphảiđượcquảnlýbởicácnhàquảnlýtrongcáctổchứcchứkhôngphảibởichínhphủhaycácchínhtrịgia.Khimột“vấnđềxãhội”nàođóphátsinhvàbủavâytoànbộnềnkinhtế,dẫnđếnviệckhôngcònkhảnăngđểquảnlýnhữngthayđổi,nhưngnếuchỉ trongphạmvinhỏ,cụcbộ,chẳnghạnnhưtạimộtcôngty,một trườngđạihọc,mộtthànhphốhaymộtkhuvực,thìvấnđềcóthểsẽđượcgiảiquyếtdễdàngvàkhôngđòihỏiquánhiềuchiphí.

Nhữngcôngnhân trongngànhcôngnghiệpđónggiàycủaMỹ‒nhữngngườimàcôngviệccủahọluônbịđedọabởicơchếphânchiasảnphẩm–cóthểlàkhoảng60.000người–hoặcchiếmkhoảng5%trongtổnglựclượnglaođộng100triệungười.Trongđócórấtíttrongnhómngườinàysẵnlòngnghỉhưu,vàmỗingườilaođộngtrên55tuổitrongcácngànhsảnxuấtcủaMỹđềucókếhoạchnghỉhưukhiđãcósẵnnềntảngcơbảnchovấnđềkinhtế.Nhómlớnthứhailànhữngcôngnhântrẻcókinhnghiệmdưới10nămtrongcácngànhcôngnghiệp.Nhưmộtquyluật,họhoàntoàncókhảnăngtìmkiếmmộtcôngviệckhác,dùhọcóthểcầnđếnmộtchúttrợgiúpthayđổivịtrí,nhữnghướngdẫn,lờikhuyênvàcảmộtkhoảnchovaytáiđịnhcư.Vìthế,vấnđềcốtlõilànhữngcôngnhânnày–cũngcó thểchỉcómộtnửa– là trongđộ tuổi từ30đến55,cùngvớigiađình,nhàcửavàsự thiếukinhnghiệm,nhưmộtquyluật,bịlọaitrừkhỏingànhcôngnghiệpdagiày.Họkhôngthểlànhữngngườimạohiểm,haythayđổivàhoànhảo.Nhưngnhữngngườilàmviệctrongcácngànhcôngnghiệpđang

sasúthoặclàmnhữngviệcđangcónguycơbịxóabỏvẫnluôntồntại.Vàvìthế,dùsốlượngđókhánhỏ,nhưngchúngrấtrõràng,vàcónhữngtácđộngchínhtrịmạnhmẽ,họcóthểphảnđốihoặcphủquyếttrongviệcbầucử.

Vídụđiểnhìnhgầnđâynhất làYoungstown,Ohio,một thị trấnsảnxuấtgang thépđãmấtđimộtlượnglớnnhânviênkhicácnhàmáythépởđâyđóngcửa.Youngstownlàminhchứngcuốicùngchomộtthịtrấnmộtngànhcôngnghiệpvớisựbấtlực,bấtđộngvàdâncưthiếuhiểubiết,hầuhếttấtcảcôngnhânthấtnghiệpởđâyđềuchưatừnglàmviệcchomộtaikhác.Cũngkhôngcónhữnglựclượngcôngnhânlớnkhácđếnthịtrấn.Nhưngtrongvòng36thángsaukhicácnhàmáylớnđóngcửa,cứ5côngnhânthìcó4ngườitìmđượcviệcmới,dùkhôngthểthừanhậnmứclươngđượctrảtốtnhưtrongcácnhàmáythép,vàmộtlượngtươngđốilớncôngnhânphảilàmcáccôngviệcbánthờigian,nhưnglàmnhữngcôngviệcnàygiúphọvàgiađìnhđảmbảocuộcsống.

Điểmquantrọnglà,chắcchắnrồi,vấnđềnàykhôngmangtínhkinhtếnhưtâmlýhọc.Điềutạorasựphảnứng,khángcựđốivớikỹthuậtcũngnhưnhữngthayđổivềcơcấu,đólànỗisợhãi:nỗisợvôdanh,sợhãibịlạclối,mộtmình,sợbịruồngbỏ,sợvôgiacư.Điềunàycũngđúngbởinókhôngthểđượcgiảiquyếttrênphươngdiệnkinhtế‒trừkhitoànbộkhuvựcnàyđãbịkiệtquệ,khaitháctriệtđể,giốngnhưcácmỏthantạixứWalesnhữngnăm1920,cácmỏthanđácũngnhưthanantraxittạiPennsylvaniasauđómộtvàinăm–vốnđãđượclậpkếhoạchchosựdưthừalựclượnglớnnhưvậy.Vàcũngchínhxácbởivấnđềthựcsựlànỗisợkhôngaibiếtđến,nỗisợbịbỏrơitrongmộtthếgiớimànhữngngườicôngnhânnàykhônghềamhiểu.

Chúngtalạiđềcậpmộtlầnnữađếnngànhcôngnghiệpdagiày,nhữngngườiđượchưởnglợitừsựphâncôngsảnxuấttrongngànhcôngnghiệpnàylớnhơnrấtnhiềusovớinhữngngườilaođộngbịđedọabởivấnđềđó,ítnhấtlà10sovới1.Cóđếnhơn500.000ngườilaođộngtrồngtrọtchănnuôivàgiađìnhcủahọtạiMỹ‒nhữngngườimàlợinhuậncủahọbịchegiấuđivàphụthuộcvàoviệcthuộcdarồichuyểnthànhcácsảnphẩmdavớimứcgiácóthểcạnhtranhđượctrênthịtrườngthếgiới.Cũngcóítnhất500.000ngườilaođộngtronglĩnhvựcdagiàykhác,nhữngngườibánbuônvàbánlẻgiàyphụthuộcvàodoanhthubánhàngcủasảnphẩmnày.Nhưngnhữngngườinàycómặtởkhắpmọinơitrêncảnướcchứkhôngphảichỉtậptrungmộtnơi,màlợinhuậntừviệcphâncôngsảnxuấtthìkhôngtrựctiếpvàhầunhưhọđềukhôngđượcbiếtđến.TrừkhisốlượngnhỏcáccôngnhânngànhdagiàytạiNorthCarolinacóthểloạibỏđượcnỗisợhãicủamìnhvềsựdưthừacơcấu,cònnếukhônghọsẽphảnđốivàđóngcửatrướcbấtkỳmộtsựthayđổinào.

Cácphươngpháptruyềnthốngkhôngthểgiảiquyếtđượcvấnđềnày.CảphươngphápbảohiểmthấtnghiệpcủaphươngTâylẫnphươngpháp“làmviệctrọnđời”củaNhậtBảnđềukhôngthỏađáng,vàmộtphươngphápgầnđâyhơn,trừngphạtviệcsathảinhânviên,đềukhiếnchovấnđềcàngthêmtrầmtrọng.

Bảohiểmthấtnghiệpmanglạimộtsựđảmbảocaochotínhkinhtế,nhưngnóthấtbạitrongviệctạoranhữngthứmàcácnhàđầutưAnhquốc,cáchđây50nămđãhếtsứcquantâm:sựổnđịnhtâmlý.

ChínhsáchlàmviệctrọnđờitạiNhậtBảnđãtạorasựổnđịnhđó–mặcdùcókhôngnhiềuhơnmộtnhómnhỏnhữngngườilaođộngNhậtBảnthíchthúvớiđiềunàybởivì,theokháiniệm,nhữngngườiphụnữkhôngquantâmđến“làmviệctrọnđời”vàvìthếđiềuđóbịngănchặn,vàchỉcócácnamnhânviênnhànướccũngnhưtạicácdoanhnghiệplớn(vàchỉkhinhữngngườinàydưới55tuổi)chấpnhậnnó.Nhưngdùlàmviệctoànthờigiancũngđemlạisựổnđịnhtâmlýcao,nócũngtạoramộtsựcứngnhắctrongcơcấu–thứđượcnhấnmạnhbởicơcấu“trảlươngtheothâmniên”truyềnthốngcủaNhậtBản,điềumàtrongthựctếkhiếnmộtngườilaođộnghầunhưkhôngthểcóviệclàmnếuanhtamấtviệclàmkhianhtađãnhiềuhơn5đến7tuổisovớivớiđộtuổi“bắtđầulaođộng”–16đốivớilaođộngchântay,19đốivớicôngviệcvănphòngvà22đốivớinhânviênchuyênmônhayquảnlý.

Phươngphápthứ3đangdầntrởnênphổbiếntạiTâyÂuvàhiệnnaycũngbắtđầuđượcđềcaotạiMỹ: làmchoviệcsa thảinhânviên trởnên“đắt”đếnmứccáccôngtyphải từ từgiảmxuốnghoặcchấmdứttriệtđể.

Bỉlànướcđixanhấttheohướngnày.ĐểsathảinhânviêntạiBỉđòihỏiphải“trảlươngchosựchiacắt”,nghĩalàphảitrảchonhânviênđầyđủtiềnlươngtrongsuốtphầnđờicònlạicủahọnếuhọcóthâmniên10làmviệctạiđó.Thựctế,điềunàyđãngăncảnđượcviệcnhâncôngbịsathải.Nhưngđốivớimỗingườiđượcđảmbảoviệclàmnhưvậy,thìsẽcó2đến3ngườikhôngcóviệclàm.Tạiđây,khôngaibắtđầuxâydựngmộtdoanhnghiệpmới.Mộtsốdoanhnghiệpmàtôibiếtcần thêm20%nhâncôngnữanhưngcuốicùnglạikhôngthuêaicả.VàmộtsốnhàkinhtếcủaBỉ‒bảnthânlànhữngngườitheoXãhộichủnghĩa,rấtgầngũivớicáccôngđoànlaođộngBỉ‒dựđoánrằngtìnhtrạngthấtnghiệptạiBỉ,vốnlàlớnnhấttạiTâyÂu,làdonỗilosợtrướcnhữngtráchnhiệmcũngnhưsốtiềnphảitrảchoviệcsathảinhânviên.

TạiNamMỹ,nơikhởinguồnchohìnhthứctrảlươngchonhữngngườibịsathải,đãtránhđượcviệcnàybằngcáchsathảinhânviênhaingàytrướckhianhtađượcnhậntoànbộlươngvàsauđóthuêlạianhtahaituầnsauđó(nghĩalàhaituầnnghỉviệckhônglươngthaychoviệcchitrảchoviệcsathải),vànhưtạiArgentina,cácdoanhnghiệpkhôngtuyểndụnglại.Trongtrườnghợpnày,việcchitrảchoviệcsathải,nhưtạiBỉ,lạitạorasựhủlậumàvốnnóđượcthiếtkếđểngănchặn.

VấnđềnhầmlẫncủahệthốngcủaBỉkhôngphảilàvềkháiniệmmàlàcáchthứcvậnhành.Chúngtathậtsựcầncungcấpchongườilaođộng‒vàđặcbiệtlàngườilaođộngchântayđộtuổitrungniên,khôngrangoàinhiềucũngnhưgiớihạnvềkiếnthứcvàphạmvihiểubiết–thôngtinvềsựđảmbảođốivớiquyềnlợilàmviệctrọnđờicủahọ.Nhưngchúngtacũngcầnthựchiệnđiềuđótheocáchthứcmànócóthểkhuyếnkhích,thúcđẩysựthayđổicơcấuthayvìloạibỏnó,cũngnhưthúcđẩytínhthayđổithayvìhạnchế,ngăncảnnó.

Vấnđềnàyđãđượcgiảiquyếthai lần theonhữngcách thứcđơngiảnvàhiệuquả.SaucuộcchiếntranhNga-Nhật1904-1905,khingànhcôngnghiệpsảnxuấtcònnonyếucủaNhậtlầnđầutiênrơivàokhủnghoảng,giámđốcđiềuhànhcủaMitsuiGroupđãyêucầutoànbộcáccôngtyconcủaMitsuiGroupbáocáosớmnhấtcóthểvớivănphòngtrụsởcácthôngtinvềcácvụsathảicóthểdiễnra,

cũng như bất kỳ nhu cầu nào về các vấn đề phụ cấp cá nhân.Văn phòng trụ sở củaTập đoàn đãchuyểnnhữngngười laođộngbị sa thải từcông tynàysangnhữngvị trícòn trống tạicáccông tykhác.Nhữngngườilaođộngmớisẽđượctrảlươngtươngxứngvớithâmniêncủahọtrongcôngviệcmớinày,mứclươngkhởiđiểm.NhữngngườilaođộngcũsẽhiểuđượcsựkhácbiệtgiữalươngkhởiđiểmvớimứclươngtươngxứngvớituổiđờicũngnhưthờigianphụcvụchoTậpđòanMitsui.Vàcảngườilaođộngcũlẫnmớiđềuphảichiasẻchiphíchoviệcđàotạolạicũngnhưtáisắpxếpvịtríchongườilaođộngvàgiađìnhcủahọ.

Mộtchínhsáchkhácthànhcônghơnvàđầythamvọnghơnđốivớiviệclườngtrướcsựsathảinhâncông,thúcđẩychínhsáchbiếnchúngthànhlợiíchvàcơhộithựcsựchongườilaođộngđãtrởthànhtràolưutạiThụyĐiển30nămtrước.NhàlãnhđạonhữngngườilaođộngGöstaRehnđãnhậnrarằngnhucầucấpbáchđốivớiThụyĐiển trongviệcchuyểnđổi từmộtnước tiềncôngnghiệp,mộtnềnkinhtếsảnxuấtnguyênliệuthôthànhmộtnướckỹthuậtcaohiệnđại.MộtlượnglớnnhữngngườilaođộngcủaThụyĐiểnvìthếđãtrởthànhnhữngngườithấtnghiệp,vàphảichuẩnbịchonhữngcôngviệcmớikhác.Trongnhữngnăm1950,RehnđãtổchứcởmỗivùngcủaThụyĐiểnmộtnhómhợptácbabên,baogồmcácđạidiệncủangười laođộng,cáccôngđoànlaođộngvàchínhquyền–nhữngngườicónhiệmvụdựđoántrướcviệctinhgiảnsốlượngnhânviênítnhấthainămvàsauđótáiđàotạohọđảmnhiệmcôngviệcmới.Nếucầnthiết,nhómnàysẽtáicấpvốnchoviệctáiđịnhcưchonhânviênvàchuyểnhọcùnggiađìnhđếnnơicócôngviệcmới.Chínhsáchnàyđãthànhcôngmộtcáchđángngưỡngmộ-tỷlệthấtnghiệpởThụyĐiểndườngnhưkhôngcòntồntạitrongsuốtthờigiankếhoạchRehnđượcthựchiện,chođếnnhữngnăm1970.DùđúnglàmộtnửalựclượnglaođộngcủaThụyĐiểnbịsathảivàđượcđiềuchuyểnsangđảmnhiệmcáccôngviệcmới.nhưngchiphícủadựánnàylàrấtnhỏ,thấphơnsovớichiphíbồithườngthấtnghiệptạicácnướcphươngTây.

Điềucầnthiếtlàmộtcamkếtrõràng,mởvàchắcchắnđốivớikếsinhnhai,việclàmvàchỗởcủaconngười.Nhưngcũngkhôngnênthựchiệnmộtcamkếtkhônggiớihạn.Nhữngnhânviêncóthâmniênchưađến10nămkhôngcầnđếncamkếtnày,họđủtrẻđểcóthểtựsắpxếpchochínhmình.Nhữngngườiđủtuổiđểvềhưusớmcũngkhôngcầnđếnđiềunày,họđãcóđủnềntảngkinhtếchocuộcsốngcủamình.Nhưngnhữngngườilaođộngchântayvànhânviênvănphòngcóđộtuổitừ30đến55hoặc60thìcầnmộtcamkếtđốivớicôngviệc,vớiviệcxemxétvàlườngtrướcnguycơsathảinhâncông,vớiviệctáiđàotạonhânviêncũngnhưsắpxếpvịtríchohọ.Vấnđềởđâykhôngphảilàtiền,điểnhìnhnhưtrongtrườnghợpcủaThụyĐiểnđãchỉra.Nólàvấnđềcủatầmnhìnvàsựlãnhđạo.Nhưngnếuthiếunó,nềnkinhtếcủacácnướcpháttriển–kểcảlànhữngthị trườngtựdohayCộngsản–cũngsẽkhôngthểthíchứngđượcvớinhữngthayđổitrongtươnglai.Thayvàođó,cáccơhộikinhtếsẽbiếnthànhnhữngcơnácmộngđedọahọ.

Nhữngkếhoạchtinhgiảnnhânlựcphải làmộtsựmạohiểmmangtính tập thể.Người laođộngsẽphảithamgiaquátrìnhđó–vàkhiđólàmộtcôngđoànlaođộng,chắcchắnrằngnócũngphảithamgia.Nhưngnósẽđượckhởiđầubởicácnhàlãnhđạo,vàchỉcótạimộtsốcôngty,trườngđạihọc,bệnhviệnnhấtđịnh.Kếhoạchnày là tráchnhiệmlớncủacácnhàquản lý,mộtnhiệmvụ tốiquantrọngtrongthờikhủnghoảng.Kếhoạchnàycũngnênđượcxemlàcơhộilớnchosựlãnhđạohiệu

quảtạicácdoanhnghiệp,cộngđồngvàxãhội.

IV.QUẢNTRỊTRONGNHỮNGMÔITRƯỜNGKHỦNGHOẢNGTrongcảbakhíacạnhcủamộtmôitrường–nềnkinhtế,xãhội,vàchínhtrị–việcquảnlýđềuphảiđốimặtvớinhữngthựctếmới,thayđổimớivànhữngbấtổnmới.Xétvềmặtkinhtế,thếgiớichưabaogiờđượcliênkếtvàtrởnênlệthuộclẫnnhaunhưngàynay.Hiệnnay,chúngtađãcómộtnềnkinhtếthếgiớithựcsự.Nềnkinhtếđóđãtạorađượcphươngtiệnthanhtoánriêng,khôngphụthuộcvàođồngtiềncủabấtcứquốcgianào.“Đồngtiềnchủđạo”khôngcòntồntạinữa.KháiniệmKeynestruyềnthốngvềchủquyềnkinhtếcủamộtquốcgiamớigầnđâycònănmừngchiếnthắngtuyệtđốitronghọcthuyếtKeynes,thìgiờđâyđãtrởthànhmộttròkhôihài.Tuynhiên,mộtmặtnềnkinhtếthếgiớiđangngàycàngđượcliênkết,thìnềnchínhtrịthếgiớilạingàycàngphântán.Vàquátrìnhphiliênkết trongđịa lý thếgiớichắcchắnchưakết thúc.Tuyvậy,cácquốcgiavàcácchínhphủphảicủngcốchứcnăngkiểmsoátcủamìnhngàycàngmạnhmẽhơn,khimàquyền lực thựcsựcủahọngàycànggiảmsút.

Vềkhíacạnhxãhội,mộttrongnhữngđổimớithựctếcủathếkỷnàylàxãhộilaođộng.Tạicácnướcpháttriển,cácdoanhnghiệp,đặcbiệtlàcácdoanhnghiệplớn,đềuhoạtđộngvìmụctiêulợiíchcủanhữngngườilaođộng–nhữngngườilàmviệcđểcóthunhậpvàlươngbổng.Thựctế,tổngsảnphẩmquốcnộiđãđượctrảchongườilaođộngdướihìnhthứctiềnlươngvàthunhập.TạiMỹ,thôngquanhữngquỹtrợcấplươnghưu,ngườilaođộngđãtrởthànhnhững“nhàtưbản”vàngườichủcaonhấtcủacácdoanhnghiệplớn.NướcMỹđãxãhộihóanhữngdoanhnghiệplớnnàymàkhôngcầnphảiquốchữuhóachúng.Từtrướcđếnnay,khôngcótráchnhiệmnàocủanhânviênđượccoilà“quyềnlực”củahọ,cũngkhôngcótổchứcxãhộinàocóthứđượcgọilàquyềnsởhữuthựctếcủanhânviên.Trướcđây,côngnhâncónghĩalà“vôsản”,thìngàynaymangnghĩalànhữngchuyêngiađượcđàotạothuộctầnglớptrunglưu.Nghĩalàhọlànhữngcôngnhântrithứcchứkhôngphảilaođộngchântay.Nhưngtừtrướcđếnnay,khônghềcómộtđộngtháinàotácđộngkhiếnngườilaođộngcótráchnhiệmvớisựsởhữucũngnhưđịavị,điềukiệncủamình.Sựhợpphápcủabộphậnquảnlýcũngnhưcủacôngđoànđangdầnthayđổivàgặpnhiềukhókhăn.

Cuốicùng,hệthốngchínhtrịtạicácnướcpháttriểnđangdầntrởnênđanguyên,thành“xãhộicủacáctổchức”.Cáctiếntrìnhchínhtrịtạicácnướcpháttriển–thậmchítạicảcácnướcchuyênchế–cũngchuyểntừhợptácsangđốiđầu.Điềunàykhiếncáctổchức,baogồmcảcácdoanhnghiệptrongmộtthểchếchínhtrị,cũngphảithuhútvàlàmhàilòngnhữngngườibầucử.Vìthế,cácnhàquảnlýphảibổsungthêmkhíacạnhchínhtrịvàonhiệmvụcủamình.Họphảitrởnênnăngđộnghơnvớicácvấnđềchínhtrị,nhữngngườikhởiđầu,đềracácmụctiêu,tạoratầmnhìnthayvìchỉsẵnlònghợptác,hayphảnhồi.

Nhữngthayđổitrongđiềukiệnmôitrườngxungquanhđòihỏiphảicónhữngchínhsáchmới.Đặcbiệt,rấtnhiềutrongsốđócầnphảicónhữngthayđổinhanhchóng,tứcthì.Chúngđòihỏinhữngtrách

nhiệmquảnlýmới,trongcảdoanhnghiệpnhỏ,vừalẫnlớn.

NỀNKINHTẾTHẾGIỚIHỘINHẬP

Vàođầunhữngnăm1970,dướithờikỳtổngthốngNixon,cuốicùngđồngđô-lađãmấtđivaitròlàđồngtiềnchủđạo.Đểđốiphóvớiđiềuđó,Mỹđãquyếtđịnhthảnổiđồngđô-lagiốngnhưtấtcảcácđồngtiềnkhác.Kểtừđó,cáctỷgiátraođổingoạitệđượcsửdụngởmọinơimộtcáchcôngkhaivàvới tư cách là công cụ của chính sách kinh tế đối nộimà không gặp phảimột sự cản trở nào.Nóthườngđượcvậndụngnhằmđạtđượccácưuthếvềkinhtế,hoặcthậmchícảnhữngưuthếvềchínhtrịcótínhchấtngắnhạn.Vớicáchthứcnhưvậy,tiềntệngàycàngmấtđivaitròlàthướcđogiátrị,vàthayvàođó,nótrởthànhmột“tấmthẻđơnsơ”ởcácnướcpháttriểntrongtròchơicủacácthếlựcchínhtrị,xãhộivàkinhtế.

Kểtừkhitỷgiáhốiđoáithảnổitựdođượccoilàchínhthốngvàođầunhữngnăm1970,trongkinhtếhọccóhaiquanđiểmđốingượcnhau:đasốcácnhàkinhtếhọcởcácnướcnóitiếngAnhđạidiệnquanđiểmchorằngtỷgiáhốiđoáithảnổitựdolàphạmtrùlâudài,đúngđắn,vàcầnthiết,vàbấtkỳsựcốgắngnàonhằmquaytrởlạicáctỷgiáhốiđoáicốđịnhcũngsẽdẫnđếnnhữnghậuquảnghiêmtrọng.

Mộtsốítnhàkinhtếhọclạicókếtluậnhoàntoànngượclại.Họchorằng,cáctỷgiáhốiđoáithảnổitựdolàsailầm,chỉgâyrachochínhphủsựlãngphí,xuấtkhẩulạmphát,vàtạođàchonhữngtháiđộvônguyêntắc,vôtráchnhiệm.Dođó,theoquanđiểmcủahọ,thếgiớicầnphảinhanhchóngquaytrởlạivớichếđộcáctỷgiáhốiđoáicốđịnh.

ĐỒNGTIỀNXUYÊNQUỐCGIA

Mặcdùcảhaiquanđiểmtrênhoàntoànđốingượcnhau,songdẫusaonềnkinhtếthếgiớicũngvẫnphảivậnhànhtheocáchthứctốtnhấtbằngcáchthểchếhóacảhaiquanđiểmđó.CácnướctheochủnghĩaCộngsảntrướcđây,vớisựđộcquyềnngoạithươngđãcómộthệthốngtiềntệphânđôitừlâu:mộtđồngtiềnnộiđịavàmộtđồngtiềnngoạiquốchoàntoànđặcbiệt.Phầncònlạicủathếgiớilúcđócũngđưaramộthệthốngtiềntệđượcphânchiađúngnhưtrên,gồmmộtđồngtiềnnộiđịađượcsửdụngphụcvụtrướchếtchonhữngmụctiêuchínhtrịđốinộicótínhchấtngắnhạn,vàmộtđồngtiềncóthểchấpnhậnđượcmộtcáchrộngrãitrênthếgiới;vớiđồngtiềnnàyviệclàmănvớinướcngoàiđượcthựchiện.Trongkhinềnkinhtếthếgiớivàthươngmạithếgiớingàycàngdựanhiềuhơnvàonhữngđồngtiềnđạidiệntrướchếtchosứcmuahơnlàmộtđồngtiềnquốcgia,thìđồngtiềnnộiđịaởtừngquốcgiaphảichịusựchiphốingàycàngnhiềuhơncủachínhsáchđốinội,hoặcthậmchíchỉmộtchínhkiếnchiếmvịtríưuthế.Theocáchthứcđóthìcảhaiquanniệmvềtỷgiáđềuđượcthựchiệntrongthựctế.Điềutaihạilàởchỗ,trong300nămqua,luôntồntạimộttiềnđềmangtínhtổngquátlàmỗimộtnướcchỉcómộtphươngtiệnthanhtoánduynhấtcủađồngtiềnquốcgia,vàphươngtiệnnàyđượcđảmbảovềmặtphápluậtthôngquachínhphủcủanướcđó.

Mộtthếkỷnay,nềnthươngmạithếgiớichủyếuđượcthựchiệnbằngtiềntệngânhàngkhôngcótính

chấtnhànước,tứclàđồng“đô-lachâuÂu”đượcNgânhàngNhànướcXôViếtđưaravàonhữngnăm1950.Xuấtpháttừnỗilosợvềsựđóngbăngcáctàisảnđô-laMỹtrongtrườnghợpcósựđốiđầuvềchínhtrịgiữahaicườngquốc,ngânhàngnàylúcđóđãrúttoànbộcáctàikhoảnđô-laởNewYorkvàchuyểnsangcácngânhàngLondon.Sauđó10năm,khitổngthốngJohnsonyêucầucácdoanhnghiệpMỹngừngcáckhoảnđầutưđô-lalớnranướcngoài,thựcrachỉđểnhằmxoadịuDeGaulletrướcnỗilosợkhủngkhiếpvềnhững“yêusáchcủaMỹ”,thìgiớikinhdoanhđãchấpnhậnđồngđô-lachâuÂunhưmộtđồngtiềnthanhtoánquốctếcógiátrị;nódầndầnđượcmởrộngrathànhcác“đồngMarkchâuÂu”,“đồngYênchâuÂu”và“đồngFrancchâuÂu”.Hình thứcmớinàycủa tiền tệchâuÂungàycàngđượcpháttriểnthànhđồngtiềngiaodịchthươngmạithựcsựchothịtrườngthếgiới,đặcbiệtnóđượcnângcaonhờtổchứccartelOPECvàcácphươngtiệncókhảnăngthanhtoánlớntrànngậphệthốngngânhàngquốctếkểtừnăm1973.

Ngàynay,lượngtiềncủacácđồngtiềnchâuÂuvàokhoảng1.000tỷđô-la.Nếucáckhoảnvaygiữacácngânhàngbịngăncấm,thìnóvẫncònkhoảng600-700tỷđô-la–nhiềuhơntổngsốvốntiềnmặtcủacácnướcpháttriển.Nóicáchkhác,cácđồngtiềnchâuÂu−đơnvịmangtínhchấtsiêuhìnhnàylàphươngtiệnthanhtoánđíchthựccủanềnkinhtếthếgiới.

Vàonăm1965,khiđồngđô-lachâuÂuxuấthiệnlầnđầutiênvớitưcáchlàđồngtiềncủanềnthươngmạithếgiới,ngườitavẫncònchorằngđồngđô-lavẫnsẽổnđịnh,vàchínhphủMỹsẽphảiđềramộtchínhsáchtiềntệcótráchnhiệm.Tấtnhiên,đóchínhlàlýdovìsaocácđồngtiềnchâuÂucómốiliênkếtvớiđồng

đô-laMỹ.Tuynhiên,cảhaigiảđịnhđượcđưaravàonăm1965,thìđếnnăm1980khôngcònđúngvàphùhợpnữa.Vìthế,nhữngngườisởhữucácđồngtiềnchâuÂu,vớitưcáchlànhữngđồngtiềnđảmbảochohoạtđộngcủathịtrườngtíndụngthếgiớithôngquakhảnăngthanhtoáncủamình,ngàycàngyêucầusaochotàisảncủahọkhôngcònphụthuộcvàosựhưngthịnhcủachínhsáchMỹvềviệcđiềuchỉnhtiềntệcũngnhưthaotúngtiềntệMỹ.Họyêucầurằngcáckhoảntiềngửicủahọphảiđượcthựchiệnbởicácđồngtiềncóquyềnnăngchứkhôngphảibằngđồngđô-la,đểcóthểbảovệhọtrướcsựmấtgiávàlạmphát.

Phầnlớncáckhoảntiềndựtrữlưuđộngtrongnềnkinhtếthếgiớinằmtrongtaycácnhàxuấtkhẩulớn,đặcbiệtlàởcácnướccóthặngdưthươngmạilớn(nhưNhật,Đức…),hoặcởtrongtaycácnướcthuộc tổchứcxuấtkhẩudầumỏOPEC.Vị trícũngnhưcácvấnđềcủahainhómnày làhoàn toànkhácnhau.Nhưngcảhaiđềuphảicốgắngduytrìcáckhoảnđầutưngắnhạncủamìnhdướihìnhthứccácloạitiềnxuyênquốcgia,chứkhôngđượcgắnchặtvớiloạitiềnnhấtđịnhnào.

Tínhbấtổncủađồngtiềnnộiđịa,đặcbiệtlàcủađồngđô-la,rấtnguyhiểmchocácnhàxuấtkhẩucủacácnướccóthặngdưxuấtkhẩulớn,hoặcítnhấtnócũngcótáchạirấtlớntớikhảnăngthanhtoáncủahọ.Bởivìviệcthanhtoán,vềnguyêntắcphảiđượcchuyểnthànhđồngtiềncủanướcxuấtkhẩu,vàđồngtiềnnàyphầnlớnlànhữngđồngtiềntươngđốimạnh.Trongkhithunhậpcủahọphầnlớnđượcthanhtoándướicácđồngtiềntươngđốiyếu,hoặcbịlàmyếuđimộtcáchcóýthứcdonhữnglýdo

chínhtrịnộibộ,chẳnghạnnhưđồngđô-laMỹtrongnhữngnămđầucủathờikỳcủatổngthốngCarter.Nhữngđồng tiềnnàycó thểđượcbảovệbằngviệc sửdụngcáckhácbiệtvềgiá trịđểchống lạinhữngrủirotiềntệ,nhưngcáchlàmnàycónhữnghạnchếtươngđốilớn.Ngoàira,cáchoạtđộngbảođảmvềmặtgiátrịlạiđượccoilà“đầucơ”,dẫurằngchúngcũnggiốngnhưtấtcảcáchoạtđộngkinhdoanhkhác.Ngườitacũngcóthểnóingượclạirằng,thậtlàvôtráchnhiệmnếukhôngtheođuổisựthayđổigiátrịcólợitrongthờikỳbấtổncủatiềntệ.Nhưngkhôngaingoàicộngđồngtàichínhcóthểnhậnthứcvàkiểmsoátđượcvấnđềnày.

Dovậy,cácnhàxuấtkhẩu,đặcbiệtlàtạicácnướccóđồngtiềnmạnhcũngnhưcócáncânthươngmạivàcáncânthanhtoántốt,bịrơivàotìnhtrạngtiếnthoáilưỡngnan:nếukhôngthựchiệnsựthayđổigiácảcólợi,thìhọsẽgâythiệthạichocôngty,từđóảnhhưởngđếnviệclàmcủanhânviên;nhưngnếuthựchiệnđiềuđó,họsẽbịcoilà“cácnhàđầucơ”,vàphảichịutráchnhiệmvềtấtcảtìnhtrạnghỗnloạncủađồngtiềnmàhọđangtìmcáchthoátra.Mộtkhitiềntệtrởthànhbướcđệmchocácvấnđềchínhtrị,thìcácnhàxuấtkhẩukhôngcònlựachọnnàokháclàphảicóđượccácloạitiềnxuyênquốcgiachocáckhoảnđầutưngắnhạn,nhữngkhoảnnợphảithucũngnhưcáncântiềntệcủahọ.Nhucầucủahọtrởnêncấpthiếthơn,khingàycàngcónhiềunướccóđồngtiềnmạnh–nhưThụySỹvàTâyĐức‒dosựbấtổnđịnhcủacácđồngtiềnyếu,buộcphảiđóngcửabiêngiới,để tựbảovệtrướcnguồn“vốnchạytrốn”ranướcngoàivàtrướcnạnnhậpkhẩulạmphát.

Nhómnướclớnđóngvaitròôngchủcủacáckhoảnđầutưngắnhạntrongnềnkinhtếthếgiới,cácnướcthuộctổchứccácnướcxuấtkhẩudầumỏOPEC,đặcbiệtlàcácnướcOPECcódânsốđốithấp,khôngthểđầutưtiềncủamìnhvàotrongnướcbởiởđócóquáíttiềmnăngđểđầutư.Họphảitìmcáchđầutưranướcngoài,vànhưthếcónghĩalàhọđầutưvàocácđồngtiềnnướcngoài.

ĐốivớithếgiớinhậpkhẩudầumỏthìdườngnhưtổchứcOPEClàmộtthànhcôngvĩđại,nhưngnếuđứngtừphíanộibộOPEC,cartelnàyphảinhìnnhậnmìnhlàmộtthấtbạilớnvàtừnăm1973trởđilàthờikỳOPECchịunhiềucayđắngvà thấtvọngnhất.Trongnỗ lực theođuổiquyền lực, cácnướcOPECđãnhậnrarằngthunhậpcủahọliêntụcsụtgiảmkểtừkhihọtănggiádầuthôlêngấp4lầnvàomùathunăm1973.Vàonăm1978,trướckhicuộcbinhbiếntạiIrantạorasựthiếuhụtdầumỏtrầmtrọngcũngnhưnhữngphảnứngtháiquádolosợ,hoangmang(đặcbiệtlàtạiMỹ),mứcgiádầuthôcủacácnướcxuấtkhẩudầumỏđãquaytrởlạinhưthờikỳtrướcnăm1973.Đồngđô-laMỹlàđồngtiềnđượcdùngđểtínhgiádầulửađãgiảmđikhoảngmộtnửagiátrị.Năm1973ngườitađổi1đô-lađược360Yên,vàomùathunăm1978chỉcòn180hoặc190Yên.VớicácđồngtiềnmạnhkhácnhưDMvàFrancThụySỹcũngcótìnhtrạngmấtgiátươngtự,nếukhôngnóilàcaohơn.TrêngócđộđóthìcácnướcOPECđãnhậnđượcsốtiềnMarkĐứchoặcYênNhậtgầngấpđôisốmàhọthuđượcvàonăm1973.Ngượclại,giácủahànghóacácnướcnàymua,đặcbiệtlàvốnvàcácsảnphẩmkỹthuậtcaotínhtheoMarkhayYênkểtừnăm1973lạitănglêngấpđôivàtínhtheođồngđô-lathìthậmchítănglêngấp4lần.Nóicáchkhác,điềuđócónghĩalàsựtănggiádầuthôđãtươngđương,thậmchícòncaohơn,việctănggiáhànghóa.

Đólàđiềuđãđượcdựđoántrước.Bởivìchođếnlúcđóvẫnchưacómộttậpđoànnàothànhcông

trongviệctăngthunhậpthựctế,trừkhitìnhtrạngthiếuhụtthựcsựtrongsảnxuấthoặctrongcôngsuấtsảnxuấtxảyra.Nhưngxét trênkhíacạnhsốcungdầuthô theo lẽ tựnhiên,khôngtínhđếnsốcungdầuthôtiềmnăng,ítnhấttrongvòng10hoặc15nămtớisẽkhôngcònnữa.NguyênnhâncủasựthiếuhụtđómộtphầnlàdoviệchạnchếtrongkhaithácdầucủacácnướcOPEC,mộtphầnlàdocácchínhsáchcủachínhphủMỹnhưkiểmsoátgiádầu,điềunàyđãgópphầnvàoviệctiêuthụlãngphínhưnglạihạnchếviệcsảnxuấtchúng;vàcuốicùnglàsựhỗnloạnvềchínhtrịnhưcuộcbinhbiếntạiIranvàonhữngnăm1978-1979.Trongtìnhhìnhđó,nhưlýthuyếttậpđoànđãđượcbiếtđếntrongmộtthếkỷ,mộttậpđoànkhôngthểthànhcôngtrongviệctănggiásảnphẩmcủamình.Thayvàođó,hoặclàphảihạgiá–vàtrườnghợpnàycóthểđượcxảyravàogiữanăm1973vànăm1978trongthờikỳtỷgiáhốiđoáicốđịnh,hoặclàviệctănggiáphảiđượctiếnhànhtươngứngvớisựtănggiánhữngsảnphẩmhànghóamàcácthànhviêntổhợpnàymua.

DùnướcMỹđãnhậnđượcrấtnhiềulờikhuyênvềviệcchophépcáctổhợpdầumỏduytrìmứcgiáđãđượcniêmyếtcủamìnhvàchophép,nếunhưkhôngphảilàđộngviên,coisựphágiácủađồngđô-làlàmộtvấnđềchínhtrịchứkhôngphảilàvấnđềkinhtế.Nhưngkhôngcònnghingờgìnữa,chínhphủMỹ,bắtđầutừthờiHenryKissinger,đãcốýhysinhđồngđô-lađểduytrìcáctổhợpdầumỏ,đồngthờiduytrìthỏaướcngừngbắnkhôngdễdànggìtạivùngTrungĐông.Kissingerđãnhắcđinhắclạirằng:“ChitrảnhiềuhơnchodầumỏvẫncònrẻhơnrấtnhiềusovớichiphímộtngàychiếnđấutạiTrungĐông.”

Khôngcógìngạcnhiênkhicácnướcsảnxuấtdầumỏkhônghiểutạisaocácnguồnthunhậpđãđượcdựtínhmộtcáchtintưởnglạibaymất.Nhưngngaycảkhihiểuđượcđiềunàythìhọcũngkhócóthểchấpnhậnđượcthựctại.Họchorằngcácthànhquảcủamìnhhìnhnhưbịcướpđidonhữngmưumẹokhônngoannàođó.Họtrôngchờvàonguồnthunhậpđượcbảođảmmộtcáchchắcchắn,đểcóthểtrangtrảiđượcviệcgiảmliêntụcgiátrịcủacácloạitiềntệtrongthươngmạiquốctế,đặcbiệtlàcủađồngđô-laMỹ.Cácnướcxuấtkhẩudầumỏtrongtươnglaisẽphảigấprútbảovệcáctàisảncủahọtạicácngânhàngquốctếmộtcáchchắcchắnnhấttrướcsựmạohiểmvềtiềntệ.Điềunàycóthểđạtđượcnhờ tínhchấtcó thểchuyểnđổiđượccủa tài sản racácđồng tiềnkhácnhau, saochochủ tàikhoảncóthểrútđượctiềngửivớisựtrượtgiáthấpnhất.Hoặccóthểgắngiátrịdanhnghĩacủatàisảnvớichỉsốgiácảhànghóahoặcchỉsốgiábánbuôncủacácnướccôngnghiệp,đểtừđócóthểbảovệđượcgiátrịtrướclạmphát.Hoặclàchuyểnchúngthànhvàng.CảbacáchthứcbảovệtàisảntronghệthốngngânhàngthếgiớiđểtrướcsựlạmphátcũngnhưsụtgiảmgiátrịtiềntệđềuđượccácnhàxuấtkhẩulẫncácnướcOPECsửdụng.

Chừngnào,sốtiềngửicủahệthốngngânhàngthếgiới,dùchỉmộtphầnrấtnhỏ,cònđượctínhtheomộtđồngtiềncókhảnăngthanhtoánxuyênquốcgia,thìcácngânhàngđềuphảiphânbốcáckhoảnchovaytheocácđơnvịtiềntệxuyênquốcgia.Cácngânhàngsẽkhôngthểgánhhếtmọirủirotiềntệtrongcáckhoảngửicủamìnhnếunhưkhôngchuyểnnósangchongườivay.Vìvậy,áplựcđốivớihệthốngngânhàngthếgiới,điềumàhọcầntiếnhànhvàpháttriểnngaylậptứclàmộthệthốngtiềntệxuyênquốcgiađíchthực.

Đồngthờisứcépbuộcchínhphủcácnướcphảisửdụngđồngtiềnnộiđịanhưmộtcôngcụcủachínhsáchngắnhạnngàycàng lớnhơn.Mối liênkếtgiữađồng tiềnnộiđịavà tiền tệgiaodịch trên thịtrườngthếgiớingàycàngmongmanhvàxavời.Vàchúngtasẽhướngtớiloạitiềntệhaigiá,trongđónềnkinhtếthếgiớisẽcungcấptiềnvốnvànềnthươngmạithếgiớisẽhoạtđộngtrongmộtloạitiềntệxuyênquốcgia,chứkhôngđơnthuầnchỉlàsựmởrộngcủamộtloạitiềnnộiđịahayhệthốngtiềntệvàtíndụngnộiđịanàođó.

KhôngchỉcácdoanhnghiệpxuyênquốcgiavàcácnướcthuộctổchứcOPECđiđếnkếtluậnrằnghọkhôngthểtiếptụchoạtđộngtrongcáchệthốngtiềntệnộiđịanữa.Mộttổchứccôngđoàn–tấtnhiênđólàcôngđoànMỹ–đưarayêucầuvàonăm1979rằng,hợpđồngvềtiềnlươngcủahọkhôngđượcdựatrênđồngđô-lamàphảidựavàovàng.

SỰKẾTTHÚCCỦACHỦQUYỀNQUỐCGIA

QuốcgiahiệnđạiđượcxâydựngdựatrênhọcthuyếtđượchìnhthànhlầnđầutiênvàothếkỷXVI.Theohọcthuyếtđó,lãnhthổchínhtrịvàkinhtếphảilàmột,vàsựthốngnhấtcủacảhaimặtđóđượcbảođảmbằngsựkiểmsoátcủanhànướcđốivớitiềntệ.Ngôntừđặctrưngchosựthốngnhấtmớivềkinhtế-chínhtrịnàylàkháiniệm“chủquyền”.Trongthờikỳtrướcđó,haihệthốngnàytáchbiệtnhau,vàtiềntệthựctếkhôngchịubấtkỳmộtsựkiểmsoátchínhtrịnào.Vàokhoảngnăm1500,trướckhilạmphátlâudàixảyratrongthếkỷXVIlàmrungchuyểnhệthốngkinhtếlúcđó,mộtnềnthươngmạitraođổigiữacácvùngxaxôiđãđượctổchức,vàđãđượccácthànhphốthươngmạithựchiện.Cácthànhphốnàyđượcxemnhưcáctổhợpđaquốcgiangàynay.Ngượclại,nềnkinhtếnộiđịavềcơbảnđộclậpvớitínhchấtnôngnghiệp,đượctậptrungvàocácthànhphố“chợ”,buônbán.Trongcácthànhphốnày,đồngtiềnchỉcóchứcnăngtraođổi,dođólàmchokhốilượngtiềntronglưuthôngbị giới hạn.Cả hai hình thức thươngmại này – thươngmại vùng xa và thươngmại buôn bán địaphương–hoàntoàntáchbiệtnhau,vớicơchếgiácảhoàntoànkhácnhau; trongkhihìnhthứcthứnhấthoạtđộngvớigiácảthịtrườngtựdo,thìởcácthịtrườngđạiphươnggiácảlạibịkiểmsoátchặtchẽ.

Ngượclại,nhànướccủacácquốcgiahiệnđạilạichorằng,lĩnhvựctiềntệvàtíndụngphảiđượckiểmsoáttrongchủquyềnquốcgia;nềnkinhtếphảiđượcliênkếtvàohệthốngchínhtrị,vàchỉcónhưvậymớicóthểcungcấpđượcchogiớichủđủcáccôngcụcầnthiếtđểnuôisốngđộiquâncủamình.Cùngvớisựxuấthiệnnhànướcquốcgiahiệnđại,cácthịtrườngquốcgiacũngđượchìnhthành;nềnthươngmạivùngxavànềnthươngmạiđịaphươngkhôngcònlàkhuvựctáchbiệtmàtráilạingàycàngđượcliênkếtchặtchẽ.Chủquyềnquốcgiavàocuốinhữngnăm1920,đầunhữngnăm1930đãđạttớiđỉnhcaovềmặtlogicvớiviệcrađờihọcthuyếtKeynes.Theođó,mộtnước–ítnhấtlàmộtnướclớnnhưAnh–cóthểkiểmsoátđượcnềnkinhtếcủamìnhbằngcáchvậnhànhkhéoléolĩnhvựctiềntệvàtíndụng,vàcóthểlàmchonókhôngphụthuộcvàonềnkinhtếthếgiới.

NhưngKeynescũngchínhlàngườiđầutiênđãphảnđốilạichủnghĩaKeynes,ủnghộmộtđồngtiềnxuyênquốcgiaphinhànước.

Điềunàydiễnravào thờikỳChiến tranhThếgiới thứHai,khiôngđi tớikết luậnrằng,vềcơbảnkhôngmộtđồngtiềnquốcgianàocòncóthểđápứngđượcvaitròcủađồngtiềnchủđạo,vàdovậy,thếgiớicầnphảicómộtđồngtiềnthanhtoánxuyênquốcgiađíchthực.Kiếnnghịdoôngđưaravàonăm1942đượcgọilà“Bancor”,domộthộiđồngquốctếbaogồmcácnhàkinhtếthẩmđịnhnhằmduytrìsứcmuacủanó.Vàvớitưcáchlàphươngtiệnthanhtoánổnđịnh,nóbảođảmchotínhổnđịnhvàsựmởrộngcủanềnkinhtếthếgiới.Tuynhiên,kiếnnghịnàyđãbịhầuhếtnhữngngườitheochủthuyếtKeynestạiMỹphảnđốitạihộinghịBrettonWoodnăm1955.Họchorằng,kiếnnghịđómuốnủnghộvaitròlãnhđạocủađồngbảngAnh,vàphêphánkiếnnghịcủaKeyneslà“chủnghĩađếquốcAnhtiềmẩn”.Sựbácbỏdứtkhoátnàycóthểlàmộtsựvộivã,muốntrởthànhmộtđồngtiềnchủđạo.Trongkhátvọngcủamình,nhữngngườiMỹhoàntoànchắcchắnrằngđồngđô-ladườngnhưđãđủmạnhđểcóthểđồngthờivừagiữvaitròcủađồngtiềnchủđạo,vừagiữvaitròcủađồngtiềnnộiđịa.Ngoàira,cácnhàkinhtếhọccủaMỹ,đặcbiệtlàcácnhàkinhtếlàmviệcchochínhphủ,đãkhôngngầnngạikhichorằngđồngđô-lacókhảnăngdẫndắtmộtcáchđầycótráchnhiệmvaitròkép.

Haimươinămđãtrôiqua,vàdườngnhưhọđãcólý.Nhưngrồivàonhữngnăm1960,tìnhhìnhbắtđầuthayđổi.ThờikỳcủatổngthốngKennedylầnđầuchothấyKeynesđãcólý,vànhữngngườitheochủnghĩaKeynesMỹđãsailầm.Khôngcómộtđồngtiềnquốcgianàocóthểđóngvaitròđồngtiềnchủđạo,vànềnkinhtếthếgiớikhôngbịbấtcứmộtđồngtiềnquốcgianàođiềukhiển.

KếtluậncótínhlogicnàydonhàkinhtếhọcF.A.Hayek,mộtngườikhôngtheochủnghĩaKeynesđưarabằngcáchđềnghịcácchínhphủrútkhỏitoànbộlĩnhvựctiềntệ.Ôngchorằngtấtcảcácngânhànglớntrênthếgiớinênđượctraochoquyềnpháthànhcácloạitiềncủamình,vàthịtrườngsẽtựquyếtđịnhngânhàngnàolàđángtincậy.Nóicáchkhác,Hayekđãđềnghịrằngmốiliênkếtgiữatiềntệvàchủquyềnchínhtrịcầnphảiđượccắtbỏtriệtđể.

Ngàynay, chúng tabiết rằng“các chuyêngiaphi chính trị kháchquan” trongđềnghị củaKeyneskhônghềtồntại–họchỉlànhữngnhânvậttronghuyềnthoạimàthôi.Những“ôngvuakinhtếhọc”sẽbịđiềukhiểnvàthuhútbởicácyếutốchínhtrị,vàdầndầnsẽtựđịnhhìnhbảnthântrởthànhcácchínhtrịgia.Vàcũngcầnthấyrằng,đềnghịcótínhlogiccủaHayekđượcđưaravàothờiđiểmchưachínmuồi.Tiềntệvẫnchưathoátkhỏitaycác“chuyêngia”đểtraochocácnhàsảnxuấtvàngườitiêudùngtrênthịtrườngtựdo.

Dođó,đồngtiềnnộiđịatrongmộtthờikỳnhấtđịnhvẫncònlàmộtnhântốchínhtrị,vàlàđồngtiềncủachínhphủ.Nhưngmộtđồngtiềnlưuthôngquốctếsẽngàycànglàmộtsựphatrộngiữađồngtiền“Bancor”củaKeynesvà“tiềnngânhàng”tựdocủaHayek.Nóđượccácngânhànglớn,quantrọngnhấtquảnlý,vàđượcđịnhhướngvàocáccơchếsứcmuatươngđốitrìtrệsongvẫncònhoạtđộng.

Việcxuấthiệnmộtđồngtiềnquốctếcóhiệunăng,theodựđoán,cóthểlàmộtbướcngoặttronglịchsửvềhọcthuyếtchínhtrị.Vàđiềuđóđồngthờicũngcónghĩalàsựkếtthúccủachủquyềnquốcgia.Cảhaiđiềunàyrấtcóthểsẽkéotheomộtsựđảongượchoàntoànvềvấnđềchínhtrịvàkinhtế.

Nềnkinhtếthếgiớihiệnnayđãtrởnênvôcùnglệthuộclẫnnhau.Ngàynay,khôngmộtquốcgianàođủ lớnvàđủkhảnăng tiếnhànhcáchoạtđộngkinh tếhoặcmộtchínhsáchkinh tếmộtcáchhoàntoàntựchủ.

TrongthếkỷXIX,cácnướcnhưAnhhayĐứclànhữngnướcsovớingàynaycònlàcácnướcnhỏ(xétvềquymôvàtiềmlựckinhtế)đãcóthểhìnhthànhnêncáctrungtâmkinhtếtựtrị.NhưngngàynayđiềuđókhôngthểlặplạingaycảđốivớimộtnướclớnnhưMỹ.Ởđây,sựlệthuộcnóichungvềnguồnnguyênliệuthôphântántrênkhắpthếgiới,cũngnhưviệcphânchiasảnxuấtngàycàngtăng,đãtrởthànhhaiđặcđiểmcủasựlệthuộcquốctếvàngàycàngpháttriển.

Biểutượngđặcsắcnhấtcủaviệcxuấthiệnmộtnềnkinhtếxuyênquốcgiathựcsự,cóthểlàmộtsốtươngđốinhỏcácngânhànglớnđãphát triển thànhcácngânhàngcó“tầmcỡthếgiới”hoàntoànngoàimongđợi.Tiềnthâncủacácngânhànghiệnđại,cáctổchứctàichínhtrongthờikỳPhụcHưng,chẳnghạnnhưMedicis tạiFlorence,vàmột trămnămsau, làFuggers tạiAugsburg,hoạtđộngtrênquymôtoàncầu.Khingânhàngcổphần,mànguồnvốnxuấtpháttừngườigửichứkhôngphảingườichủsởhữurađờitrongnhữngnăm1800thìNgânhàngNewYork–conđẻcủaAlexanderHamilton,đượcxâydựngdựatrênnhữngnguyêntắcmới,đãnhanhchóngmởrộngquymôvàhoạtđộngtrêntoànthếgiới.Từnăm1830trởđi,cácngânhàngthươngmạiAnhvàScotlandmởrộngratoànVươngquốcAnh.Ngânhàng thươngmại “hiệnđại” thật sựđầu tiên trên thếgiới làDeutscheBankđượcthànhlậpnăm1870tạiBerlin,sauđónhanhchóngthànhlậpcácchinhánhtạiLondonvàThượngHảicũngnhưcơsởtạiphíaNamchâuÂuvàNamMỹ.

Nhưngnhữngngânhàngnày,chođếnhếtthờikỳChiếntranhThếgiớithứHai,vẫnchỉlànhữngngânhàng“nộiđịa”.Việckinhdoanhquốctếcủahọthựcchấtchỉlàviệctraođổigiữachínhnướccủahọvớithếgiớibênngoài.DeutscheBankcóthểđượccoilàngânhàng“quốctế”cóquymôlớnđầutiêntrênthếgiới.Năm1913,nónhậnđượctiềngửitừ1/3cácdoanhnghiệptạiĐứccũngnhưdoanhthutừcácthươngvụquốctế.NhưngđóchỉlàcácthươngvụgiaodịchgiữaĐứcvàcácnướcxungquanh,mộtnhàxuấtkhẩutạiĐức,mộtthươngvụđầutưranướcngoàicủamộtcôngtyởĐứchaymộtcôngtynướcngoài tạiĐức,hoặcmột thươngvụnhậpkhẩuvàoĐức.Tấtcảcácgiaodịchquốc tếđượcDeutscheBankcấpvốnđềucó“mộtchân”tạinướcĐức.Trongvòng20nămsauđó,ngàycàngcónhiềugiaodịchcủacácngânhànglớnnhấtthếgiớitrởthành“xuyênquốcgia”,nóicáchkhác,chúnglàcácgiaodịchgiữahainướcmàmột trongđólàđấtnướcđặt trụsởngânhàng.Vídụ,chinhánhTokyocủaCitibankNewYorksẽgiaodịchtrựctiếpvớichinhánhSaudiArabiancủaCitibankhoặcvới chi nhánhDuesseldorf củaCitibank, vàkhông cómột kháchhàngnào củaCitibankTokyo lẫnCitibankDuesseldorflàcácdoanhnghiệpMỹcả,haycácgiaodịchtạiđâycũngkhôngliênquangìđếnxuấtnhậpkhẩuhayđầutưcủaMỹ.

Đểcóthểđạtđược“tầmcỡthếgiới”,mộtngânhàngbắtbuộcphảicómộtmạnglướicơsởquốcgiarộngrãivàmộtcôngsuấttươngứngcókhảnăngxửlývàsửdụngthôngtintừkhắpnơitrênthếgiới.Mộtnănglựcnhưvậychỉcóthểthựchiệnnhờsựtàitrợvàduytrìcủamộtmạnglướitoàndiệnvàrộngkhắpthếgiới.Mạnglướinàyvượtxakhảnăngcủabấtkỳmộtnềnkinhtếquốcgianào.Hiện

nay,trênthếgiớicókhoảng12ngânhàngcóthểđápứngđượccácyêucầutolớnnày.Ngoàira,cókhoảng20hoặc30ngânhàngtầmcỡ“khuvực”cũngthamgiavàogiaodịchthếgiới,nhưngkhôngthểlàngânhàngđứngđầu.Chỉriêngviệcxuấthiệnphạmtrù“ngânhàngthếgiới”vàcótới12ngânhàngtầmcỡthếgiớicạnhtranhvớinhauđãlàmộtminhchứnghùnghồnchosựhìnhthànhnềnkinhtếthếgiới.

Sựxuấthiệnmộtđồngtiềnxuyênquốcgiadocácngânhàngđiềuhành,xétchocùng,cóthểlàhệquả‒thậmchílàkhôngthểtránhkhỏi–củasựliênkếtrộngrãicủanềnkinhtếthếgiới.Cácnướccôngnghiệptrongtươnglaisẽphụthuộclớnhơn,thậmchívôcùnglớnvàonhậpkhẩunguyênliệu.Còncácnướcđangpháttriểncũngphảităngcườngnhậpkhẩulươngthực,thựcphẩmtừcácnềnkinhtếthịtrườnggiàucó,bởilẽchỉcácnướcnàymớicóvốn,côngnghệvàhệthốngtiêuthụđểsảnxuấtramộtlượngdưthừalớnvềlươngthực,thựcphẩm.Vàsựlệthuộcnàysẽđượcđẩymạnhthôngquahệthốngtruyềntinrộngrãikhắpthếgiới,làmchotấtcảcácnướcngàycàngnhậnthứcrõrànghơnvềsựphụthuộclẫnnhau.

CHÍNHTHỂTHẾGIỚIRẠNNỨT

Trongkhinềnthếgiớiđangngàycàngtrởthànhmột“nềnkinhtếthếgiới”thậtsựthìchínhthểthếgiớilạingàycàngtrởnênrạnnứtvàchiacắt.Lầncuốicùngcácnhàđịalýphảimởrộngmộtlãnhthổtrênbảnđồlàvàonăm1901khiCộnghòaBoersđượcsápnhậpvàolãnhthổcủaĐếchếAnh.Điềunàyđánhdấusựkếtthúccủahơnmộtthếkỷcáchoạtđộngnhấtthểhóacácnềnchínhtrịnhỏvàocácnềnchínhtrịlớnhơn–thờikỳkhởiđầukhiMườiBathuộcđịađượcsápnhậpvàtạonênHợpChúngquốcHoaKỳ.Từnăm1901trởđi,cácnhàđịalýluônphảithayđổibảnđồbởicáclãnhthổbịxénhỏ.Sựxénhỏnàydiễnralầnđầutiênvàonăm1906,khiNaUytáchrakhỏiThụyĐiển.Từđó,hàngloạtsựphânchianhưvậyliêntiếpdiễnra.LiênminhÁo-HungvàĐếchếThổNhĩKỳlànhữngliênminhtiếnhànhphânnhỏtrướctiên,sauđóđếnAnh,Pháp,HàLanvàđếchếthuộcđịaBồĐàoNha.ChỉcònmộtđếchếduynhấttồntạitừthếkỷXIXđólàĐếchếNga.

Năm1914,sựbùngnổcủaChiếntranhThếgiớithứNhất,50quốcgiađộclậprađờitrênthếgiới,20trongsốđólàởchâuÂuvà20làởchâuMỹ.Ngàynay,consốđóđãlênđến200,mộtsốtrongđócóquymôrấtnhỏ,nhỏhơnmộttỉnhhaymộtthànhphốnhỏtạicácquốcgiachâuÂucũ,vànhỏhơnrấtnhiềusovớicáchạttạiphíaTâynướcMỹ.Nhưnghọvẫntuyênbốchủquyềnlãnhthổ,vớilựclượngquânđộiriêng,hệthốngcôngchứcriêng,bộngoạigiaocũngnhưvịtríriêngtrongLiênHiệpquốc–vàcũngcókhảnăngtạoranhữngquảbomnguyêntửcủariêngmình.

Tuynhiên,chođếnnay,vẫnkhôngcósựthaythếnàocóthểthựchiệnđượcchovấnđềliênkếtchínhtrị.Tấtcảnhữngnỗlựcnhằmtạoramộttổchứcđaquốcgiađềuthấtbại.NhữngtổchứcnàykhônggiốngvớingàynaykhiHộiquốcLiênrađời,haythậmchísaukhiLiênHợpquốcđượcthànhlập35nămsauđó.

Sựxungđộtgiữacácxuhướngcơbảntrongnềnkinhtế–điềuthúcđẩysựhợpnhất,vàcácxuhướng

cơbảntrongthểchếthếgiới–cũngthúcđẩysựphântách,ngàycànglêncao.Sựxungđộtgiữanhữngđòihỏicủacơquanchínhtrị,chínhphủvàchínhquyềnnhànướcvớikhảnăngthựctếcủanềnkinhtế.GiaiđoạnsauChiếntranhThếgiớithứHai,bắtđầucùngvớinhữngkhẳngđịnhkiêungạocủachínhquyền nhà nước về việc kiểm soát được nền kinh tế; chủ nghĩaKeynes của những năm 1930 đếnnhữngnăm1940và1950,đãtrởthànhlýluậnđượcápdụngnhiềunhấttạicácnướcpháttriển.Nhưnglạichỉcómộtchínhsáchduynhấttronggiaiđoạnhậuchiếntranhthừanhậnsựthốngtrịcủanềnkinhtếthếgiới.NhậtBảnvàĐứctrởthànhnhữngnhàquảnlýchínhquyềnthànhcôngnhấttrongnềnkinhtế,bởihọluônbiếtđưaracácchínhsáchkinhtếdựatrênnềntảngđánhgiáđúngđắncũngnhưthẩmthấuhiệntrạngcủanềnkinhtếthếgiới.NhưNhậtBảnbắtđầutăngtrưởngvớitốcđộchóngmặttrongnhữngnămđầu thậpniên1950nhờsựphân tíchkỹ lưỡngcácxuhướngcôngnghệcũngnhưcôngnghiệptrongnềnkinhtếthếgiới.Điềunàygiúphọpháttriểnkinhtếthoáthẳnkhỏinhữngngànhcôngnghiệptruyềnthống,chẳnghạnnhưdệtmay–ngànhcôngnghiệpmàhầuhếtcácnướcpháttriểnđềunỗlựcbảovệ–vàhướngtớingànhcôngnghiệptiêudùngcôngnghệcaonhưcamera,máyghiâm,ôtô,đàivàtivi.NướcĐức,dướisựdẫndắtcủanhữngngânhànglớn,cũngđãtiếnhànhpháttriểntheocáchthứctươngtự.Nhữngquốcgiatintưởngmạnhmẽvàokhảnăngkiểmsoátvàxâydựngnềnkinhtếquốcnộitựtrịcủachínhquyềnnhànước–hainướctheochủnghĩaKeyneslàAnhvàMỹ–chínhlànhữngnướcthựchiệnpháttriểnkinhtếkémnhất.AnhvàMỹđãnỗlựchếtmìnhđểđưanềnkinhtếphùhợpvớimụctiêuchínhtrịtrongnước,nhưnghọđềuthấtbại.

Nhưngcàngcónhiềulờiđềnghịhủybỏvấnđềchủquyềndântộcthôngquanềnkinhtếbaonhiêu,thìcácchínhquyềnlạicàngkiêntrìbámchặtvàonóbấynhiêu.Kếtquảlà,khoảngcáchgiữathựctếnềnkinhtếvớithựctếchínhtrị,vàvớinhữngkỳvọngchínhtrịlạicàngxavờibấynhiêu.Tuynhiên,điềunàycàngkhiếncácnhàhoạchđịnhchínhsáchquốcgiavỡmộngbaonhiêu,thìhọlạicàngnghĩrằngmìnhmạnhmẽbấynhiêu.Nhữngnướcnhỏ,chẳnghạnnhưThụySỹhayHàLan,đềubiếtrằnghọđãmấtkiểmsoátđốivớivấnđềkinhtếvàchínhtrị.Nhưngnhữngquốcgialuôntựcoimìnhlànhững“cườngquốcvềquyềnlực”khôngdễdàngchấpnhậnrằnghọkhôngcònlànhữngquốcgiasiêuquyềnlựctrongnềnkinhtếthếgiớinữa.Nềnkinhtếthếgiớicónhữngbiếnđộngvàđộnglựcriêngcủanó,nhữngngânhàngtầmcỡquốctếđềucónhữngđịnhchếriêng,vàhệthốngtiềntệxuyênquốcgiacũngcónhữngloạitiềnvàtíndụngriêng.Tuynhiên,chínhthểthếgiớithìkhông,nókhôngcócácđịnhchếriêngchomình;nócũngkhôngcónhữngbiểutượngliênkếtquốcgianhưgiaiđoạntiềnhiệnđạicủachâuÂudướithờiGiáoHoànghaydướithờiquýtộcthốngtrị.

Mộtnềnkinhtếthếgiớihộinhậpvàmộtchínhthểthếgiớirạnnứtcóthểcùngtồntạivớisựcăngthẳng,xungđộtvàbấthòa.Song,cácnhàđiềuhànhdoanhnghiệpcầnphảicótráchnhiệmcũngnhưbiếtbiếnnhữngkhókhănđóthànhcơhộichodoanhnghiệpcủamình.

VAITRÒCỦACÁCNƯỚCCÔNGNGHIỆPHÓAMỘTPHẦN

Từtrướcđếnnayngườitathườngphânthếgiớithànhhainhómnước:“cácnướcpháttriển”và“cácnướcđangphát triển”.Nếuxét trêngócđộcủasựphát triểnchođếnnayvà trong tương lai, thìsựphânbiệtđódẫnđếnmột lầm lẫn taihại.Phạm trùquan trọngnhấtđốivớicácnhàkinhdoanhvà

chínhtrịgiangàynaylà“cácnướccôngnghiệphóamộtphần”nhưBraxin,Mexico,ĐàiLoan,HồngKông,Singapore,vàHànQuốc.Ởcácnướcnàycómộtsốlượngdồidàonhữngngườicótrìnhđộ,cóthểđảmnhậnđượccácvịtríquảnlývàcáccôngviệckỹthuật,nhưngvềnguyêntắcnókhôngcókhảnăngtựsángtạoramộtcôngnghệcầnthiết.Phầnlớncácnướcđóđềucómộtthịtrườngnộiđịavữngmạnhvàpháttriểnnhanhchóng,nhưnglạiphụthuộcvàoviệc“phânphốisảnxuất”,xéttrêngócđộnhucầuviệclàm.Ởcácnướcnàythườngtậptrungchủyếuvàocácquátrìnhchếtạo,đòihỏinhiềulaođộng,vàsảnphẩmlàmratrướchếttiêuthụtrênthịtrườngcácnướccôngnghiệp.

NgườitavẫnchorằngsựpháttriểncủanềnkinhtếthếgiớisẽkếtthúccùngvớisựrađờicủatổchứcOPECnăm1973.Nhưngthựctếsựthậtkhôngnhưvậy.Sựpháttriểnởcácnướccôngnghiệpcósụtgiảmnhưngvới tốcđộchậm.Tuynhiên, tạicácnướccôngnghiệphóamộtphần, tốcđộphát triểnkhôngsụtgiảm,mặcdùnhữngnướcnàylànhữngnướcchịuảnhhưởngnặngnềnhấtbởisựrađờicủatổchứcdầumỏcũngnhưviệcthihànhchínhsáchgiáđộcquyềncủatổchứcnày.

Trongtươnglai,cácnướcnàysẽgiữmộtvaitròcótínhchấtquyếtđịnhtrongnềnkinhtếthếgiới.HọđãchứngtỏđượcmìnhlàcácđốitácthíchhợpnhấtđốivớisựphânphốisảnxuấtcủaphươngTâyvàNhậtBản.Hơnnữa,cácnướcnàyđặcbiệthấpdẫnđốivớilựclượngchuyênmôn,nhấtlàgiớitrẻ,từcácnướccôngnghiệp.Bởivì,mộtngườiThụyĐiểnhaymộtngườiĐứcsẽkhôngcảm thấymuốnsốngmộtthờigiandàitạicácnướcchâuPhinhiệtđớihayMalaysia.NhưngkhiởMadrid,HồngKônghayAthen,họvẫnvẫncảmthấynhư“ởnhàmình”.Họcóthểsinhsốngcùnggiađìnhởđótheođúngmongmuốnvớicáctrườnghọckhangtrang,cácnhàhátoperavàcáckỳnghỉbênbờbiểnhoặctạicáckhunghỉtrượttuyết.ĐiềuđócũngđúngvớinhữngngườiMỹtrẻtuổi.HọcóthểthíchnghivớicuộcsốngởMexicoCityhayRioDeJaneirokhôngkhókhăngì, trongkhianhta lạihầunhưkhôngthểchịuđượckhiởBoliviahayẤnĐộ,dùrằngcóthểanhtasẽthíchthúvớinhữngkỳnghỉởđây.NhữngngườiNhậtBảntrẻtuổi–ítnhấtthìcũnglànamthanhniênNhật–cóthểthíchthúvớiMexico,trongkhilạidễdàngchánốmvớinhữngmôitrườngthậtsự“đangpháttriển”nhưẤnĐộhayTâyPhi.

Hầuhếtnhữngquốcgiacôngnghiệphóamộtphầnlànhữngnướccóxuhướnghộinhậpvớinềnkinhtếthếgiớinhanhchóng,bởixétvềkhíacạnhcánhân,mộtnhàquảnlýhaykỹthuậtviênnướcngoàicóthểsẽhướngcuộcsốngnơiđâytheocáchthứcmàhọmongmuốn.Tạicácnướcnày,cácnhàđiềuhành,cáckỹsư,cácnhàhóahọctrẻtuổitừcácnướccôngnghiệpphươngTâyhoặcNhậtBảnsẽcóđượcnhữngcơhộivàkhảnăng thànhcông tương tựnhữnggìhọcó thểcóđượckhi sống tạiquêhương.Tráilại,khisốngtạimộtnước“đangpháttriển”,họsẽcảmthấycuộcsốngvàcôngviệcnhưmộtsựđầyải.

Cácnướccôngnghiệphóamộtphầnsẽphảihứngchịukhánhiềurủiro,bởisựpháttriểnnhanhchóngthườngkéotheonhữnghoảngloạn.NgoạitrừTrungQuốcvàHànQuốc,cònlạicácnướcnàysẽphảiđốimặtvớivấnđềdânsốcùngnhữngbấtổnxãhộigaygắtnếunhưhọkhôngtìmrađượcgiảiphápchovấnđềviệclàmchomộtlượnglớndânsốđangđếntuổitrưởngthành.ĐểbùđắpnhữngthiệthạidosựhìnhthànhtổchứcOPEC,họsẽlạiphảivướngvàovòngnợnầnnặngnề.Hầuhếtcácquốcgianày–mộtlầnnữalạingoạitrừtrườnghợpcủaTrungQuốc–đềuphảnđốikịchliệtsựhộinhậpkinh

tếthếgiới,đặcbiệtlàsựphânphốisảnxuất.Chủnghĩaquốcgiakinhtếtruyềnthốngtạicácquốcgianàyđặtrayêucầurằngnềncôngnghiệpsảnxuấtphảiđóngvaitròchủđạo,hoàntoànnhấtthểhóavàchỉsảnxuấtchothịtrườngnộiđịa.Nhưngđâylạilàcáchthứctồitệnhất,ngăntrởsựpháttriểncủanềnkinhtếtạicácquốcgianàyvàđingượclạihoàntoànsovớinhữngđiềucầnthiếtđểcácnướcnàytrởthànhnhữngcườngquốckinhtếlớntrongvòng25nămsau.Vìthế,nhữngquốcgianàycóthểsẽbịđedọabởinhữngkhủnghoảngkinhtế,xãhội,bịchộpgiậtbởinhữnghoảngloạntàichínhđiểnhìnhcủanhữngnước“côngnghiệphóamộtphần”vàchịuảnhhưởngcủaxuhướngbàingoại.Nóicáchkhác,nhữngnướcnàycóvẻnhưrất“dễvỡ”nhưnglạicưxửkiêuhãnhvàtựmãnnhưMỹvàogiaiđoạnpháttriểntươngtựcủamìnhởcuốithếkỷXIX,đầuthếkỷXX.VàcóthểhọcũngsẽcóđượcnhữngcơhộipháttriểngiốngnhưMỹđãcóđượcsauđó.

Dùthếnào,chúngtacũngphảichấpnhậnrằngnhữngnướcđangpháttriểnvềcơbảnđãtrởnênkhôngcònlýthúđốivớicácnướccôngnghiệpkểtừsauChiếntranhThếgiớithứHai.Ngoạitrừcácngànhcôngnghiệphấpdẫnvàcácngânhàng,cònlạicáckhoảnđầutưvốntừcácnướccôngnghiệpvàocácnướcnàyđãtrởnênrấtkhanhiếm,íthơnnhiềusovớicácgiaiđoạntrongthếkỷXIX.Cácnướccôngnghiệpgiờđâycoicácnướccôngnghiệplàbạnhàngbuônbán,họđầutưvàocácnướccôngnghiệp,sảnxuấttạicácnướccôngnghiệpvàchàobáncũngtạicácnướcnày.Tạicácnước“đangpháttriển”–dùlàẤnĐộhaycácnướcchâuPhi–cólẽsẽkhôngcósựthayđổinàođặcbiệttrongvòng20nămtới.Trongkhiđó,cácquốcgiacôngnghiệphóamộtphần(vớikhảnănglớnlàmộtbạnhàngbuônbánvàlàmăn,đặcbiệtlàđốivớiviệcphâncôngsảnxuất)sẽngàycàngchiếmvịtríquantrọng.Cácnướcnàyphấnđấughidấuấnmạnhmẽvàonềnthếgiớikinhtếthếgiớitrongvòng25nămsauđógiốngnhưNhậtBảnđãlàmđốivớithếgiớitrongthờikỳ30nămsauChiếntranhThếgiớithứHaibằngviệcvươnlêntrởthànhmộtsiêucường.

Chưabaogiờsựpháttriểnkinhtếlạidiễnranhanhvàmởrộngnhưtronggiaiđoạn30nămtừnăm1950trởđi.Nókhôngchỉđạttớimàcònvượtquácảnhữngmụctiêuđượccholàngôngcuồngkhiđượcđưara30nămtrướcđó,thậmchínócònthựchiệnđượcmụctiêupháttriểnvĩđại“LiênminhTiếnbộ”củaTổngthốngKennedy.Sựpháttriểnnàyđãdiễnrabấtchấpsốlượngtrẻemtửvongđãgiảmđimộtcáchbấtngờtạicácnướcđangpháttriểntạonênsựbùngnổdânsố.Mặcdùsựbùngnổdânsốđãchuyểntoànbộtỷlệpháttriểnquốcnộitheotỷlệtrênđầungườichỉlà2%tới3%mỗinăm,tuynhiêntỷlệnàytăngnhanhhơnbấtkỳtỷlệnàotrướcđó,vàtỷlệpháttriểncủachâuÂutronggiaiđoạnthếkỷXIX.“Sựpháttriểnkinhtế”trongnhữngnăm1950và1960–thậmchítheotỷlệtrênđầungười–cóthểđượccoinhưlàmột“thấtbại”chỉbởinhữngtínđồcủacácphépmàu.

Nhưngvấnđềlà–nhữngđiềuchúngtamongmuốnvàonhữngnăm1950nhưngkhôngthành–làsựpháttriểntrong30nămnàykhôngđồngđều.Nhiềukhuvựckhôngpháttriểnmộtchútnào.Vídụ,tạicácnướcchâuPhinhiệtđới,tổngsảnphẩmquốcnộingàynaylạithấphơnsovớigiaiđoạncuốichếđộthuộcđịa.Vàcácnướccôngnghiệphóamộtphầncósựpháttriểnnhanhchónghơntấtcảcáckhuvựckháctrênthếgiới.Dùhọphảiđốimặtvớinhiềuvấnđềvàrắcrốiphíatrướcnhưngnhữngvấnđềđócủahọhoàntoànkhácsovớicủacácnước“đangpháttriển”,chúnglàkếtquảcủasựtăngtrưởngnhanhchóngchứkhôngphảitừsựsuygiảmtrongtăngtrưởng.

Xétvềmặtquymôthuầntúy,vớikhoảng200đến250triệudân,cácnướcnàytươngứngvớiMỹhaycácnướcTâyÂu.SựnổilêncủacácquốcgianàycũngsẽgiốngnhưsựtrỗidậycủaNhậtBản.Họcóthểcóđượcnhữngcơhộiđặcbiệtnhưtrởthành:nhàcungcấp,kháchhàng,đặcbiệtlàtrongcácdòngsảnphẩmcôngnghệcaonhưmáymóc,giacông,nhàmáysảnxuất;vàkhuvựcđầutưcủacácnướccôngnghiệp.Điềunàysẽlàmtăngtrưởngkinhtếvàdẫnđếnnhữnghệquảkhôngthểxemthường.Xétvềkhíacạnhcungvàcầuthìđâylàmộtkhảnăngtolớn,làmộtmốinguycơtiềmtàngcủamộtsựcạnhtranhkhốcliệt.VàsựcạnhtranhnàycóthểlàmốiđedọalớnnhấtđốivớiNhật,bởivìnódiễnratrướchếttrênlĩnhvựcsảnphẩmkỹthuậtcao.

Trongvòngmộtthếhệ,mộtsốnướccôngnghiệphóamộtphầnsẽpháttriểnđầyđủ.Đếnlúcđó,vớitưcáchlànhữngbạnhàngvànhữngngườicạnhtranh,họsẽhộinhậpvớinềnkinhtế thếgiớimộtcáchbìnhđẳng.Đâychínhlànhữngquốcgiamàngaytừhômnaycácnhàđiềuhànhdoanhnghiệpcủacácnướccôngnghiệpphảitậptrungđầutư,tìmhiểuvànắmrõđểcómụctiêuvàchiếnlượcđúngđắn.

Khiquansáthầuhếtcácbộphậnlớncủanềnkinhtếthếgiới,chúngtaphảinhìnnhậnnóvớimộtsự“nghingờ”đặcbiệt.Chẳnghạn,ngườitasẽkhôngthểhìnhdungđượcrằngTrungQuốcđạilụctrong25nămtớisẽtrởthànhmộtthịtrường,mộtnướcsảnxuấtcôngnghiệp,mộtnướcxuấtkhẩucóýnghĩathựcsự.CũngkhôngthểtinrằngTrungQuốcđạilụcsẽtạorađươcbấtkỳbiếnchuyểnnàotrongsảnxuấtnôngnghiệp,trongsảnphẩmcôngnghiệpcũngnhưtrongkiểmsoátdânsốtừsauthờikỳphụchồingắnởnhữngnăm1950doảnhhưởngtừsựtànphácủacuộcNộichiến.NhữngnguyêntắccủađấtnướcnàycàngkhiếnkhóphânbiệtđượcnógiữathựctếvớinhữngtuyêntruyềnchínhtrịtừphíacácnhàlãnhđạocủaĐảngCộngSản.TrungQuốccóthểsẽphảinhậpkhẩulươngthựcđểthoátkhỏinạnđóitrầmtrọng.Ngoàira,TrungQuốcchỉcóthểmuađượcnhữngkhoảnlươngthựcđónếunhư“ngườibán”sẵnlòng“thanhtoán”luôn.

Cũngvớisựhoàinghinhưvậy,ngườitachorằng“sựcânbằngquyềnlựckinhtếsẽthayđổingàycàngcólợichocácnướccungcấpnguyênliệuthô”.Chắcchắnlàdiễnbiếncủanềnthươngmạisẽthayđổingàycàngcólợihơnchocácnướccôngnghiệpvàbấtlợichocácnướcsảnxuấtnguyênliệuthôđangpháttriểnsovớigiaiđoạn75nămđầucủathếkỷ.

Tronggiaiđoạnđầu,nhữnghànghóađượcdựbáolàkhanhiếmnhấtlàthựcphẩm‒thứchỉdưthừatạicácnướccôngnghiệpcónềnkinhtế thị trườngphát triểnnhưMỹ,Canada,vàTâyÂu.MặcdùBraxin,bêncạnhcàphê,cótiềmnăngtrởthànhnướcxuấtkhẩuthựcphẩmlớn,nhưngvẫnchỉlàmộtquốcgiatiềncôngnghiệp.Trongkhiđó,NhậtBảnkhôngthểtăngmạnhsảnxuấtlươngthực,đặcbiệtlàđạmđộngvật,nênvẫnluônlànướcnhậpkhẩulươngthựcthuần;còncácnướctiềncôngnghiệpvừakhôngcóvốn,vừakhôngcólựclượnglaođộngngànhnôngnghiệpcótrìnhđộcầnthiếthoặchoặchệthốngphânphối,tiêuthụtốtđểcóthểgiatăngsảnxuấtnôngnghiệpnhanhhơnsovớitốcđộgiatăngdânsố.Thựctế,hiệusuấtnôngnghiệptừnăm1900đãtăngmạnhtạicácnướccôngnghiệp,pháttriển–tráingượchoàntoànsovớinhữngđiềumàcácnhànghiêncứutronggiaiđoạnthếkỷXIX,baogồmcảMarx,nhậnđịnhlàquyluậtcủatựnhiên–cànggâyảnhhưởngtrầmtrọnghơnnữađếnnềnthương

mạitạicácnước“đangpháttriển”tiềncôngnghiệptrongthếkỷnày.Xuhướngduynhấtcóthểbảovệcácnướcnàylàcácnướctiềncôngnghiệpphảithànhcôngtrongviệccôngnghiệphóađểnềnnôngnghiệptrởthànhmộtngànhcôngnghiệp.

Tronglĩnhvựcnănglượng,tấtcảcácnguồnnănglượngtươnglainhằmthaythếhoặcbổsungchodầulửađềunằmởcácnướcpháttriển(vídụ,thanđáchủyếunằmởBắcMỹ),vàđòihỏicảnguồnvốnlớnlẫncôngnghệcao.ĐếnđầuthếkỷXX,Mỹsẽtrởthànhnướcdẫnđầutrongngànhcôngnghiệpxuấtkhẩunănglượng.

Cuốicùng,chúngtacầnphảithấyrằngsẽkhôngcóloạihìnhnguyênliệunàolàkhanhiếm,vìvềcơbảntấtcảcácnguyênliệuquantrọngnhưkimloạivàkhoángsảnđềucótrữlượnglớn.Sựkhanhiếmnhữngnguồnnănglượngnàythườngxuấtpháttừmâuthuẫnvềchínhtrị,vàchủyếunảysinhtừsựtraođổithươngmạikémcỏicủacácnướctiềncôngnghiệpsảnxuấtnguyênliệuvàtìnhtrạngcăngthẳngmàvấnđềnàytạora.Tấtcảnỗlựccủacácnướcthuộcthếgiớithứbanhằmthayđổiviệctraođổithươngmại,nhưviệchìnhthànhcáctậpđoànlàrấtkhóthànhcông.Thựctếchothấy,tìnhtrạngcủacácnướcsảnxuấtnguyênliệucơbản–chẳnghạnnhưnềnnôngnghiệpẤnĐộ–lạitrởnênxấuhơndosựpháttriểncủacácnướccôngnghiệphóamộtphần,bởivìcácnướcnày,trongkhuônkhổsựpháttriểncủamình,ngàycàngđảmnhậnnhiềuhơnvaitròcủanhàsảnxuấtnguyênliệucơbảnhiệuquảvàquantrọng.

Ngoàinhữngvấnđềnóitrên,nềnkinhtếthếgiớihậuKeynescòncómộtkhókhănlớnnữalàthiếuvắngmộthọcthuyếtthựctếcóthểchấpnhậnđược.Chừngnàocácnhàkinhtếcủachínhphủởcácnướccôngnghiệp,đặcbiệtlàởMỹvàAnhcònbámvàohọcthuyếtKeynesthìsựíchkỷcủacácnhàkinhtếvàcácnhàchínhtrịcònđượccủngcốmạnh.Nhưngnếuchúngtatừbỏnhữngảotưởngđangthốngtrịcácchínhsáchdântộctrongnềnkinhtếthếgiới,thìcơhộiđểnhữnghọcthuyếtđóđượcápdụngsẽcàngíthơn.Khôngcómộthọcthuyếtđúngđắnsẽkhôngcómộtđườnglốiđúngđắn.

Điềuquantrọnghơncảđốivớicáccấplãnhđạochópbulàviệclãnhđạocầnphảihướngvàohaiđiểmmấuchốt:mộtmặt,đólàsựxuấthiệncủamộtnềnkinhtếthếgiớihộinhậpvớimộtđồngtiềnngânhàngxuyênquốcgia,vàmặtkhác,làvaitròtrungtâmcủacácnướccôngnghiệphóamộtphần.Thànhcônghaythấtbạicủacácnướcnàytrênconđườngcôngnghiệphóatrongnhữngthậpkỷtớisẽcóýnghĩaquyếtđịnhtớithànhcônghaythấtbạicủanềnkinhtếthếgiới.

CHÍNHSÁCHKINHDOANHĐỊNHHƯỚNGVÀOTHỊTRƯỜNGTHẾGIỚI

Cácdoanhnghiệp tạicácnướccôngnghiệpphảihọccách thíchứngvớihai thếgiớicùngmột lúc:trongnềnkinhtế thếgiớivớiđồngtiềnxuyênquốcgia,vàtrongmộtbộmáynhànước,với tiềntệngàycàngtrởthànhquảbóngtrongcáctròchơinhằmđạtcácmụctiêuchínhtrịngắnhạn.Nềnkinhtếthếgiớisẽmanglạisựhộinhậpkinhtế,trongkhichínhthểthếgiớicủacácquốcgiasẽmanglạisựphântáchchủquyềnquốcgia.

Sựpháttriểnngàycàngmạnhmẽcủatiềntệxuyênquốcgiakhiếncácdoanhnghiệptạicácquốcgia

phảitìmcáchtínhtoánđểthíchứngvớilạmphát.Ởđây,ngaytrongtrườnghợpkhôngcólạmphát,việcthựchiệnsổsáchkếtoánriêngbiệtchođồngtiềnquốcgiavàđồngtiềnxuyênquốcgiađốivớinềnkinhtếnộiđịavànềnkinhtếthếgiớicũngđãrấtkhókhăn.Cáctậpđoànđaquốcgiabắtđầuphảitiếnhànhhạchtoánriêngchocácnướckhácnhaumàởđótậpđoànhoạtđộngvàcótàisản,đồngthờiphảicủngcố,hợpnhấtcáchhạchtoánnày.Nếucáctàikhoảnđượctínhtoánbằngđồngtiềnnộiđịakhôngđượcđiềuchỉnhtheotỷlệlạmphát,thìviệctíchhợpcáctàikhoảnkhácnhauởcácnướcvớitàikhoảntrongnướclàkhôngthểthựchiệnđược.

Trongtươnglai,tấtcảcácdoanhnghiệp,kểcảcácdoanhnghiệpnhỏsẽphảibắtđầuhoạchđịnhvàtưduymộtcáchchiếnlượcmạnhmẽvàonềnkinhtếthếgiớithayvìvàonềnkinhtếquốcnội.Banđầu,nhữngdữliệuvềnềnkinhtếthếgiớivẫncònđángtincậy,dùrằngdữliệuthôngtinkinhtếquốcnộingàycàng trởnênméomóvàkhôngđáng tin–dù làcác số liệu thấtnghiệp, chỉ sốgiávà số liệunguồntiền.Khiđó,ngườitasẽlạilấylạmphátralàmlýdođểgiảithích.Nhưvậy,việcsosánhsốliệugiữacácthờikỳsẽtrởnênrấtkhókhăn,nếukhôngmuốnnóilàkhôngthể.Nhưngtrongcácchínhsáchkinhtếcủamình,chínhphủcácnướcvẫnthaotúngcácconsốmàhọgắnchặtvàocáclýthuyếtcórấtíthoặckhôngcóchútliênhệnàovớithựctếhaygiátrịdựđoán.Nhữngbiếnđộngtrongnềnkinhtếthếgiớivẫnđangngàymộttăng.Ngaycảcácdoanhnghiệplấykinhdoanhquốcnộilàmưutiênhàngđầucũngphảibắtđầuvớinhữngphântíchvềxuhướng,sựpháttriểncũngnhưkỳvọngcủanềnkinh tế thếgiớichứkhôngphảivớinhữngnghiêncứuđơnthuầnvềnềnkinh tếnộiđịa.Trongnhữngnềnkinh tếnộiđịa lớnngàynaynhưMỹ,Đức,AnhvàNhậtBản,hàng trămnămqua, cácdoanhnghiệpphảichuyểntừtưduycụcbộ,địaphươngsangtưduyquốcgiangaycảkhihoạtđộngthịtrườngcủahọchỉđơnthuầntrongkhuvực.TạiMỹ,sựchuyểnđổiđódiễnratrongkhoảngthờigianChiếntranhThếgiớithứNhất,cònởNhậtBảnthìsauđómộtthờigian.ThịtrườngCaliforniabắtđầubịcôlậptừcuốithậpniên1930,vàcácdoanhnghiệpCaliforniakhônghọcđượccáchtưduyquốcgia đềubị phá sản trong thời kỳĐạiKhủnghoảng, bất chấp chúng cóvị trí như thế nào trong thịtrườngnày.Cácdoanhnghiệpngàynaysẽphảihọccáchtưduytheonềnkinhtếthếgiớidùdoanhnghiệphaythịtrườngcủahọchỉtrongphạmvinộiđịa.

Chođếnđầunhữngnăm1950,phần lớncáccông tyquốc tếđềuđược tổchứcdướihình thứcmộtcôngtynộiđịacóthêm“bộphậnquốctế”.Trongvòng30nămtrởlạiđây,thậmchícáccôngtyquymôtrungbìnhcũngnhậnthứcđượcrằngcầnphảiđượctổchứctheocáckhuvựcđịalýrộnglớnhơn,hoặc theocácbộphậnsảnphẩm trên toàn thếgiới,phốihợpcùngcáckhuvựcnhưBắcMỹ,châuÂu…Nhưngrồicấutrúcnàycũngnhanhchóngđượcchứngminhlàkhôngphùhợp.Thayvìphânloạitheokhuvựcđịalý,cácbộphậnhợpthànhmộttổchứcphảiđượcphânloạitheogiaiđoạnpháttriểnquốcgia:mộthoặchaibộphậncấuthànhđốivớidoanhnghiệptạicácnướccôngnghiệp;mộtđơnvịchocácnướccôngnghiệphóamộtphần(đơnvịnàythậmchícóthểlàđơnvịquantrọngnhấtvìởđâycầnphảiraquyếtđịnhkhókhănnhất,vớinhữngsựmạohiểmlớnnhất);mộtđơnvịchocácnướcsảnxuấtnguyênliệuthô;vàcóthểcòncóthêmmộtđơnvịnữachocácvùnglạchậunhưnglạilàthịtrườngxuấtkhẩuquantrọngđốivớicácdoanhnghiệp.Ngoàira,cũngcóthểcómộtđơnvịhỗtrợkhôngtheotínhchấtđịalýchocácbộphậncủacôngtygắnliềnvớiviệcphâncôngsảnxuất.Nếuchúngtatiếptụctổchứctheokhuvựcđịalýthayvìtheogiaiđoạnpháttriển,chúngtasẽđặtcáckhu

vựcvớinhữngvấnđề,cơhộivàphươngcáchquảnlý,kinhdoanhkhácnhauvàotrongcùngmộtchiếcgiỏtổchức.Cấutrúcphảitheosauchiếnlược,vàchiếnlượctrongnềnkinhtếthếgiớithìchắcchắnsẽthayđổi–nguyênnhânmộtphầnlàdoảnhhưởngcủasựphâncôngsảnxuất,vàmộtphầnlàdosựthayđổinhanhchóngvịtrícũngnhưvaitròcủacácquốcgiacôngnghiệphóamộtphần.

Cuốicùng,cơcấuquảnlýcấpcaosẽphảithíchứngvớinhữngthựctếmới.Cáchđâykhônglâu,cácnhàlãnhđạocấpcaotrongcácdoanhnghiệphàngđầuquốctếcũngđóngvaitròtươngđươngcácnhàlãnhđạocấpcaotrongcácdoanhnghiệpnộiđịa.Nhữngngườinàysẽxemxétcácvấnđề“bênngoài”và“quốctế”bấtcứkhinàohọcóthờigian.Cóquánhiềucôngty,thậmchícảnhữngcôngtylớn,vẫncòncómộtbanquảnlýcấpcaochỉđiềuhànhcácvấnđềkinhdoanhnộiđịatoànthờigian.Nhữngcông ty nàykhông thuđược lợi nhuận từ sựmở rộng củanềnkinh tế thếgiới.Ví dụđiểnhình làGeneralMotors,nằmngoàivùngBắcMỹđãhoạtđộngkémhiệuquảmộtcáchđángngạcnhiêntrong30nămtrởlạiđây,mặcdùbanđầuthuđượcrấtnhiềuthuậnlợi–lýdochínhlàvìbanquảnlýcấpcaocủaGMtạiDetroit,chođếntậnnhữngnămgầnđây,làbanquảnlýcấpcaocủaGMởMỹ.KhôngmộtaitạiDetroitcóthờigianhayquantâmđếnthịtrườngôtôthếgiới,hoặcthậtsựhiểurõnó.NhữngnhàđiềuhànhcónănglựctạiGMkhôngthamgiagìvàocácvấnđềliênquanđếnnướcngoài,ngaycảkhihọcóthểlàm.

Từnaytrởđi,cácdoanhnghiệpcỡvừavàthậmchícảnhữngdoanhnghiệpkhánhỏcũngsẽphảitổchứcbanquảnlýcấpcaosaochogiámđốcđiềuhànhsẽđiềuhànhtrênphạmvi“toànthếgiới”chứkhôngchỉđơnthuầnlàmộtđơnvịđịalýnàođó.Nếukhông,cácnhàquảnlýcấpcaosẽphớtlờvàcoinhẹnềnkinhtếthếgiới,sẽkhônghiểurõvềnó,vàkhôngđềphòngđượcnhữngmốiđedọacủanócũngnhưsẽthấtbạitrướcnhữngcơhộimànómanglại.Nhưng,cùngvớisựphâncôngsảnxuất,cáccôngtyhoặcdoanhnghiệphàngđầusẽphảilàmviệcvớicácđốitáctrênphạmvitoànthếgiới,chứkhôngphảivớicáccôngty,doanhnghiệp“cấpdưới”.

XÃHỘILÀMTHUÊ

Ởphạmvixãhội,trongnhữngnămtới,cácnhàquảnlýtạicácquốcgiacôngnghiệpsẽcócáccơhộilớnnhấtcũngnhưnhữngmốihiểmnguy tiềmẩnnhất.Xãhội tại cácquốcgiacôngnghiệpđã trởthànhxãhộilàmthuê.Điềunàymangđếnchocácnhàquảnlýcơhộiđểxâydựngsựhợpphápđốivớinhữngnềntảngcơbảnmới,chắcchắnvàbềnvững.Nhưngđồngthờinócũngđedọasựhợpphápvàquyềntựtrịcủacácnhàquảnlý.Côngđoàncóthểsẽmấtđichứcnăngcủamình,nhưngquyềnlựccủacácnhàquảnlýkhiếnnócóthểduytrìmãimãivịtrícủamìnhdùkhôngcònphụcvụmụcđíchxãhộibanđầunữa.

Tạihầuhếtcácnướccôngnghiệp,nhânviênđãnhậnđượchầuhếtsảnphẩmquốcnộithôngquatiềnlươngvàtiềncông.Tạicácnướcnày,khoảng85%-90%sảnphẩmcủanềnkinhtếđượctrảdướihìnhthứctiềnlươngvàtiềncông.Hầuhếtphầncònlạicuốicùngcũngđượcquythànhtiềnlươngvàtrợcấp cho nhân viên, dù các chuyên gia (như các bác sỹ) hay các chủ cửa hàng, không phải là “lợinhuận”hay“tiềnlờitrênvốnsửdụng”,nhưngtrợcấpchodịchvụnàyvẫnđượctính.Phầnlớn“doanh

thu”báocáocủacácdoanhnghiệpMỹ,chính là thunhậpcủanhânviên, lànhữngkhoảntiềncôngđượctrảchậm.Chúngđượcsửdụngđểxâydựngcácquỹhưutríchonhânviênhoặcđểchitrảchoanninh,an toàncácphòngban,haivấnđềnàychiếmtới2/3 trên tổngsốdoanh thusau thuếcủacácdoanhnghiệpMỹ.Sốtiềncònlạiđượcsửdụngchomụcđíchchitrảchiphívốnhaygâydựngvốnchotươnglailàrấtít.

KháiniệmtrướcđâycủachủnghĩaMarxvề“giaicấpbóclột”lànhữngngườicóthunhậpmàkhônglaođộng.Tạicácnướccôngnghiệp,cácnhómduynhấtgiờđâycònphùhợpvớiđịnhnghĩanàyđólà“nhữngngườithiệtthòi”gồmnhữngngườikhônglaođộngvàngườinghèosốngdựavàochiphícủanhữngngườilaođộngkhác.TạiMỹ,nơicáckhoản“thanhtoánchuyểnnhượng”vẫncònthấphơnsovới Tây Âu, những gia đình “thiệt thòi” nhận được khoản thu nhập trong khoản tiền “thanh toánchuyểnnhượng”caohơnsovớithunhậpmàcácgiađìnhcôngnhânbìnhthườngnhậnđượctừchínhlaođộngcủahọ.Cáckhoảnchi trảdướichương trìnhphúc lợihaybảohiểmxãhộikhôngbịđánhthuế,vànhữngkhoảnthunhập“khôngphảitiềnmặt”lớnđượcchitrảdướihìnhthứctemphiếuthựcphẩm,trợcấpthuênhàhaychămsócsứckhỏekhôngđượctínhlà“thunhập”trongcácsốliệuchínhthức.Nhưvậy,nhữnggiađìnhhưởngtrợcấpởđâynhậnđượckhoảntiền“thanhtoánchuyểnnhượng”mỗinămtừ10đến11nghìnđô-latrướcthuếchomỗigiađình–caohơnnhiềusovớithunhậphàngnămcủamỗigiađìnhcôngnhântrừkhicácgiađìnhcôngnhânnàycó“haitrụcột”kiếmtiền.Nhưvậy,nếutheochủnghĩaMarx,nhữngngườihưởngtrợcấpnàysẽđượcgọilà“nhữngngườibóclột”nhưngtôitinrằngsẽchẳngcóaigọihọlà“nhữngnhàtưbản”cả.

Nếutrongphạmvikháiniệm“nhàtưbản”làngườisởhữucácphươngthứcsảnxuất–mộtlầnnữatheoquanđiểmcủachủnghĩaMarx–nhữngnhà tưbảnduynhấtởđâychính lànhữngngười laođộng,nhữngcôngnhâncủađấtnước.Theocáchnàyhaycáchkhác,nềnkinhtếcủacácnướccôngnghiệpvàcácdoanhnghiệptrongđóđềuhọatđộngvìchínhlợinhuậncủamình.ChỉcóởMỹ,côngnhânmớithựcsựlàngườichủ,hayítnhấtlàtheokháiniệm“ngườichủlợinhuận”.Thôngquacácquỹhưutrícủamình,nhữngngườilaođộngtrongcácdoanhnghiệpMỹsởhữumộtphầnbavốncổphầncủacáccôngtysởhữucôngđóchínhlàtấtcảcácdoanhnghiệplớncủaMỹ.Nhữngquỹhưutríkháccủanhữngngườitựtrảlươngchomìnhhaycủanhữngnhânviênlàmviệctạicáccôngtykhôngcóchươngtrìnhlươnghưuchínhthứctựđặtrachomình–sởhữutừ5%đến10%vốncổphầncủanướcMỹ,mộtsốkháccòncaohơn.Thôngquacácquỹhưutrícủamình,nhânviênsởhữutừ1/3đến2/5vốncổphầncủangànhcôngnghiệpMỹ.Nhữngquỹhưutrínàylàkhiếnnhânviênlànhữngngườisởhữulớn–thứduynhấtphùhợpvớiđịnhnghĩa“nhàtưbản”củachủnghĩaMarx.

Ởmộtsốnơikhác,điềunàycóthểđượcthểchếhóakhácđimộtchút.ĐiểnhìnhlàtrườnghợpNhậtBản.

Mụctiêu“làmviệctrọnđời”ởNhậtcónghĩalàcácdoanhnghiệpNhậtBảnhoạtđộngvìlợiíchcủangườilaođộng.Quyềnlợicủangườilaođộngđượcđặtlênhàngđầu,caohơnbấtcứthứgìkhác.Điềunàygầnđúngvớikháiniệmchínhthốngbanđầuvề“tàisản”,ngườiNhậtchỉ từbỏquyềnlợi“làmviệctrọnđời”trongtrườnghợpdoanhnghiệpphásảnhoặckhôngđủkhảnăngtrảnợ,quyđịnhtương

tựcũngđặtragiớihạnđốivớiquyềnsởhữutrítuệ.SởhữuvốncổphầntạiNhậtBảnlàbiểutượngchomối quan hệ giữa khách hàng và nhà cung cấp chứ không phải là “tài sản” theo nghĩa thôngthường.Vềbảnchất,vốnkhôngphảilàthứcóđượcthôngquacổphầnthôngthườngmàthôngquacáckhoảnvayngânhàng,vìthếnóđượccoilàcáckhoảnnợ.Nhưngcáccôngtythépcungcấpchocácnhàmáysảnxuấtôtôsẽsởhữu8%cổphầncủanhàmáysảnxuấtôtô,vànhàmáyđósẽsởhữu5%cổphầncủacôngtythép.Hoặcnhàmáysảnxuấtôtô,khôngsởhữumộtphầncổphiếunàocủacôngtythép,sẽbảođảmchocáckhoảnvayngânhàngtrongvốnđầutưcủanhàcungcấp.TạicáccôngtylớncủaNhậtviệcsởhữucổphầnchéogiữakháchhàngvànhàcungcấpsẽchiếmtớimộtnửasốvốncổphần,vàcònnhiềuhơnđốivớinhữngcôngtynhỏhơncócáckhoảnnợngânhàng.Rõràng,ngườisởhữunhữngcổphầnnàykhôngquantâmđếntiềnlãicổphần,họquantâmđếnviệcđặtmuathépmàcácnhàmáychếtạoôtônàyđưarađốivớihọ.Cuốicùng“sởhữu”ởđâylàmốiquanhệnghĩavụqualạichứkhôngphảilàquyềnlợi.Tấtcả“quyềnlợi”đềuđượcgắnchongườilaođộng,nhữngngườiđượcquyền“làmviệctrọnđời”vớidoanhnghiệp.

ĐiềumàtrướcđâyđượcngườiphươngTâyđịnhnghĩalà“sởhữubấtkhảphân”đãđượcchianhỏtạiNhậtBảntheoítnhấttừ2đến3cách:ngườilaođộngtạicáccôngtylớnnơinhânviên“gắnbósuốtđời”sởhữuphầnlớncổphầnchođếnkhicácdoanhnghiệpbắtđầulo lắngvềđiềunày.Cácngânhàngtrởthànhngườisởhữuvớinhữngquyềnưutiênkhicácdoanhnghiệpsắpphásản.VànhữngcổđôngnhỏcónhữngcamkếttraođổitheophươngthứctruyềnthốngcủaNhật.

TạicácnướccôngnghiệpchâuÂu,vấnđềnàycònphứctạphơn.ỞAnh,cáctổchứctrunggiantàichínhchínhlànguồndựtrữcủangườilaođộng–cácquỹhưutrí–sởhữuquyềnkiểmsoátcủahầuhếtcôngty,nhưtạiMỹ.TạilụcđịachâuÂu,việcmuacổphầnđượctiếnhànhthôngquacácngânhàngthươngmại–nơiđạidiệnchohầuhếtcáckhoảntiếtkiệmcủacộngđồng–vàtấtnhiênlàcủangườilaođộng.Trênthựctế,tấtcảcácquốcgiachâuÂuchitrảdưdảchonhânviênđãhìnhthànhnênyêusáchcủanhânviênvềhìnhthứclaođộng“gắnbósuốtđời”.Trongtrườnghợpnày,TòaántốicaoCộngđồngchâuÂuđãđitrướckháxasovớiNhậtBảntrongviệcgiảithíchrõràngvềkháiniệm“làmviệctrọnđời”.

Trongxãhội laođộng làmthuê,chỉnhữngngười laođộngmới thựcsự là“nhữngnhà tưbản”haynhững“chủsởhữu”củacácdoanhnghiệplớn.Tấtnhiên,mỗingườilaođộngcụthểthìkhônggiàu,nhưngtấtcảhọsẽlàgiàucónhất.Tuynhiên,tậphợptoànbộngườilaođộnglạilànguồnvốnlớnnhấtmànềnkinhtếđòihỏi.

MộttrongnhữngtưtưởngđượcđánhgiácaonhấtcủaKarlMarxđólàsựphânbiệthailoại“tàisản”:tàisảncánhân,vídụnhưnhàở,ôtô,…–nhữngthứkhôngảnhhưởngđếnphươngthứcsảnxuất,vànhữngtàisảncóảnhhưởngđếnphươngthứcsảnxuất.TạinướcNgaXôViết,kểcảtrongphầnlớncácgiaiđoạntheochủnghĩabìnhquâncủamình,tàisảncánhânđềuđượcthừanhận,ítnhấtlàtronglýthuyết;mỗingườiNgađềucóthểsởhữu“nhàở”củamình,cáccănhộnôngthôn,cóthểmua,bánvàthừakếchoconcháu.Nólà tàisản trongphươngthứcsảnxuấtđịnhhìnhnên“nhà tưbản”haykhiếnngườisởhữutrởthành“kẻbóclột”.Theonghĩađó,sẽkhôngcóaingoại trừnhữnggiađình

nôngdânhaynhững thươngnhânnhỏsởhữumộtdoanhnghiệpnhỏvớivàiba laođộng làmthuê,đượccoilà“nhàtưbản”.Cácdoanhnghiệplớnđãđượcxãhộihóavàngườilaođộnglànhữngngườisởhữulợinhuận,vídụnhưởMỹ,thôngquacácquỹlươnghưucủamình,haynhưởNhật,thôngquaviệclaođộnggắnbósuốtđời.ĐiềunàycũngđượcápdụngrộngrãitạichâuÂu,ngườilaođộngtrongcácdoanhnghiệplớntạichâuÂutrởthànhnhữngngườisởhữulợinhuậnthôngquacáckhoảnlươngdưthừamàhọđượcnhận.

CácluậtsưchưabaogiờtheoquanđiểmcủaMarxvàsẽkhônghiểuđượcsựphânbiệtrõràngcủaông.Điềunàygiảithíchrằngtạisaohọkhôngnhậnrarằngkháiniệm“sởhữu”và“tàisản”đãđượcđềravàlýgiảibởicácnhàluậthọcRomacáchđây2000nămvàđược“táitạo”vàothếkỷXVI.“Tàisảncánhân”theoquanđiểmcủaMarxcòncógiátrị.Nhưng“sởhữuphươngthứcsảnxuất”củaôngthìđãđượcthaythếbởimộtkháiniệmhoàntoànkhácvớikháiniệm“tàisản”truyềnthống–đólàkháiniệm“sởhữulợinhuận”củacácluậtsư.CổphầntronglươnghưulàphầntàisảnlớnnhấtcủamộtngườilaođộngMỹngoài45tuổi,dùhọlàngườigiúpviệctronggiađìnhhaymộtCEO.Nhưnghọlạikhôngđượcphépbán,cầmcốhaythừakế,vàchođếnkhichết,tàisảncủahọsẽkhôngthểđượcxácđịnhgiátrịchínhxác,khiquyềnđòihỏiđãhết.Xétvềkhíacạnhcánhân,đókhôngđượccoilà“tàisản”dùrằngnóthựcsựcó“giátrị”.Nhưngthôngquacácquỹlươnghưucủamình,nhữngngườilaođộngnàycùngcácđồngnghiệplạichínhlàngười“sởhữu”hợppháp,nắmgiữquyềnsởhữutoànbộphươngthứcsảnxuất,vàthêmnữa,luậtphápđểbảovệlươnghưucủacáccánhânlàchohọcácquyềnđốivớiviệcquảnlýquỹvàđượcbồithườnggầngiốngnhưcácbiệnphápbảovệnhữngquyềntàisảncủa“chủsởhữu”theotruyềnthống.

NHỮNGNGƯỜILAOĐỘNGTHUỘCTẦNGLỚPTRUNGLƯU

Ngườilaođộnglàmthuêtạicácnướccôngnghiệpngàynayđãtrởthành“nhữngnhàtưbản”,khácxasovớikháiniệmgiaicấp“vôsản”củaMarxhay“nhữngngườilaođộngbịápbức”theocáchnóicủacôngđoàn.Họvẫnlà“ngườicôngnhâncổxanh”vớicôngviệcchủyếulaođộngchântay.Nhưngnếuxéttrênphươngdiệnkinhtế,thìanhtathuộc“tầnglớptrunglưu”,vớimứcthunhậpđượcđảmbảovàtươngđốicao.Tạicácnướccôngnghiệp,ngườicôngnhânlaođộngchântaytrongcáclĩnhvựcđiểnhìnhcủagiaicấpvôsảnthếkỷXIXnhưngànhcôngnghiệpsảnxuất,trongcácmỏkhaitháchaycáccôngtrìnhxâydựng,ngaycảtrongthờikỳdàicủanạnlạmphátvẫnnhậnđượcnhữngkhoảnthunhậpnhấtđịnh.ỞMỹ,thunhậpcủacôngnhântrênthựctếđượcđảmbảotốithiểulà2năm.Nhưngquantrọnghơnlànhữngngười“vôsản”nàygiờđâyđãcóđượcnhữngđặcđiểmcótínhchấtquyếtđịnhthựcsựchotầnglớptrunglưu,đólàtrìnhđộđàotạo,trithứcvềthếgiớicũngnhưnhữngkỳvọngcủachínhhọ.Ngàynay,cácnhómngườiduynhấtởcácnướccôngnghiệpcònmangcácđặcđiểmcủagiaicấpcôngnhânthếkỷXIXlàsốlượngthiểusốnhữngngườinhậpcưmới,nhưnhữngngườidađenMỹ,nhữngngườiChicanotừMexico,nhữngngườiSicilianoởTurinhoặccôngnhânThổNhĩKỳởĐức.

Ngoàira,vaitròtrungtâmtronglaođộnglàmthuêđãđượcdịchchuyểnkhỏitaynhữngngườicôngnhâncổxanh–chỉtrừnướcAnh,nơiđộtuổinghỉhọcvàthamgialaođộngkhôngtănglênnhiềunhư

tạicácnướccôngnghiệpkhác.Ởnhữngnơikhác,mộtnửasốnamthanhniênngàynayđãhọccaohơncấpphổthông,vàtiếptụchọcsautuổi18,vìthếsẽtrởthànhnhữngcôngnhântríthứcthayvìlàcôngnhânlaođộngchântaythuầntúy.Nếuchỉxétvềsốlượngthìsốcôngnhântruyềnthốngvẫnchiếmđasố,dùrằngtạiMỹvàBắcÂuchođếnnayvẫnchỉchiếmmộtsốlượngtươngđốinhỏ.Trọngtâmngàycàngrơivàotầnglớptrunggian,nhữnglaođộngđượcđàotạo,nhữngngườitựnhìnnhậnmìnhlànhững“kỹthuậtviên”vàcaohơnlà“chuyêngia”.Trongsốnhữngngườiđượcđàotạo“cấpcao”nàycóđến90%hoặchơn,làmviệcsuốtđờinhưmột“ngườilàmthuê”.

Trướcđâykhônglâu,nhữngngườicótrìnhđộkhôngbaogiờnghĩrằngmìnhsẽlàmthuêchoaiđó,họtựlàmviệcvàcoimìnhlàcác“chuyêngia”.Nếucónhữngngười“làmthuê”trongtầnglớpđó,thìlànhữnggiáoviênhoặccácmụcsư.Dùhọcónhậnđượclương,nhưngkhôngailà“ôngchủ”củahọ.Ngàynay,nhữngngườiítđượchọchànhsẽlànhữngngườihoạtđộngđộclập,họlàmnhữngcôngviệcnhưthợsửachữa,thợthủcônghoặcchủnhữngcửahàngnhỏ.Bởivì,ngàynaycáclĩnhvựcđặctrưngcủanhữngngười làmnghềtựdonhưy tế, tưpháphoặc tưvấnthuế lại trở thànhnhữnghoạtđộngtheonhóm.

Sựthayđổinàytrongnộibộcáctổchứcdẫnđếnviệchìnhthànhđiềumàtrướcđâytôigọilà“quáivậthaiđầu”.Tuynhiên,sựthayđổinàyrấtquantrọngđốivớixãhộicũngnhưvớicấutrúcxãhội.Tìnhtrạng,chứcnăng,quyềnlựcvàtráchnhiệmcủagiáodục,cũngnhưtầnglớptrunglưunhữngngườilaođộngsẽtrởthànhvấnđềtrungtâmcủaxãhộitrongvòng100nămtớitạicácnướcpháttriển.

Nhữngngườinàyđượccoinhưthếhệtiếptheocủanhữngngườilàmnghềtựdo,nhưnghọcũnglàcáccôngchức.Họkhôngphảilà“ôngchủ”nhưngcũngkhôngphảilà“cấpdưới”.Họkhôngtiếpnhậncácchỉthịmàchỉlàmviệcvà“báocáo”.Vềnguyêntắc,họlàmviệcchomộttổchứcchứkhôngphảichomộtcánhânnào.Docónhữngđặcđiểmnàymàngàynayhọđãhìnhthànhnênmộttầnglớpxãhộimới.Tầng lớpnàykhôngcònphùhợpvớicáchọc thuyếtvànhận thứchiện thờicủachúng ta.Điềunàygiảithíchrấtrõràngviệcthểhiệnvịtríđộclậpcủahọ.Nhữngnhàthủcựumới,nhưIrvingKristol,rấtthíchnóivề“nhữngtầnglớpmới”,vềgiáodục“giớitríthức”,nhữngngườikhácbiệtvớiquytrìnhsảnxuấtvàphânphốinhọcnhằn,vàvìvậymàchínhhọcóvẻđốinghịchvới“chủnghĩatưbản”cùngtấtcảhệlụycủanó.Điềunàychỉcóthểgiảithíchđượcphầnnào,vìthựctếnhuốmmàuhuyềnảovàđầyphứctạp.Cácnhàquảnlýcấptrungcủatấtcảcáctổchứcđềucómốiquanhệrấtđộclậpđốivớingườichủcủahọ.Mộtmặt,họvừahàilòngvớicôngviệcvàchỗđứngcủamình,vừahàilòngvớithựctrạngtàichínhvàxãhội,điềunàycóđượclànhờtổchứccủahọ.Mặtkhác,donhạybénnhậnthứcđượcbảnthânnhưnhững“ngườilàmnghềtựdo”,vịtríxãhộicủahọđượcxuấtpháttừsựđộclậpcủahọ,vàchỉriênghọcótráchnhiệmvớinghềnghiệpcủamình.Dovậy,mộtmặt,họcócảmgiáccầnphảinhấtthểhóavớitổchứccủahọ,mặtkhác,họlạicốgắnggiữsựđộclậpvềnghềnghiệp.Nhưnghọđãlầm,bởivìtìnhtrạngcủahọkhôngphảilàđầytriểnvọng:Ngàynay,họcònlà“nhàtưbản”vàlà“ngườisởhữu”,nhưngsựsởhữuđókhôngtạorachohọquyềnlực.Họlàcác“chuyêngia”tuycómộtvốntrithứccótínhchấtquyếtđịnh,nhưngvốntrithứcvàchứcnăngđókhôngđemlạichohọtráchnhiệmvàchỗđứngtươngxứng.Nhưnghọcũngcảmthấykhóxửvàcắnrứtlươngtâmvìgiátrịvàđặctínhvốnvẫnđượccoilà“chuyênmôn”củamình,nhữngngườihoạtđộngvàlàmviệckhông

chomộttổchứcnàovàxuấtphátđiểmchovịthếcủamìnhtrongxãhộihoàntoànđộclậpnhưtrongcáclĩnhvựcnhư“phápluật”hay“ytế”.Họcảmnhậnsâusắcsựcầnthiếtkhẳngđịnhbảnthântrongcáctổchức,đồngthờicũngthấycầnthiếtkhôngkémviệckhẳngđịnhsựđộclậpcủamìnhtrướctổchứcđó.Sựmâuthuẫnnàylýgiảitạisaohọkhôngphảilà“nhữngkẻbảothủ”theocáchgọitruyềnthốngvàcũngchẳngphảilà“nhữngkẻtựdo”.Điềunàycũnggiảithíchtạisaohọlạikhẳngđịnhbảnthânđểchống lạixãhội thểchếhóa,nhưvấnđềmôi trườngvàcácquyđịnhcủachínhphủ,v.v...Đồngthời,họcũngkhẳngđịnhbảnthântheosựpháttriểncủakinhtế,vớisựsởhữucủacảivậtchấtvàmộtcuộcsốngtốtđẹphơn,vàhơnhếtcảlàsựgiàucócủachínhcáccánhân.

Họlúngtúngbởivìchínhvịthếcủahọcũngkhôngrõràngvàgâybốirối.Họchỉlànhữngnhàtưbảnđịaphươngvà“nhữngchủsởhữu”;đúngralàcóquyềnsởhữumàlạikhôngcóquyềnlực.Họchỉlànhững“chuyêngia”khuvực,chỉlànhữngngườinắmquyềnsởhữuvớinhữngkiếnthứckiểmsoát,đíchthựcchỉlànhữngkiếnthứcmàkhôngkèmtheotráchnhiệm;cóchứcnăngnhiệmvụmàkhôngcóđịavịgìhết.

“QUYỀNLỰCLUÔNTHEOSAUSỞHỮU”

Năm1700,mộtngườiAnhtênlàJamesHarrington,mộttrongnhữngngườisánglậpralýluậnchínhtrịhiệnđại,đãviếttrongtácphẩmOceanacủamìnhrằng,“Cuộccáchmạnghàohùng”ởAnhnăm1688làkhôngthểtránhkhỏi,bởivìquyềnlựckinhtế, trướcđóđượcchuyểnvàotaycácchúađất,khôngcònđồngnghĩavớiquyềnlựcchínhtrị–điềuluônnằmtrongtaynhàvuavàcáclãnhchúacaocấp nữa.Dựa trên các triết lý củaAristotle,Harrington đã viết: “Theo sau sự sở hữu luôn luôn làquyềnlực”.Quyềnlựcchínhtrịphảiluôndiễnrasongsongvớiquyềnlựckinhtế,vàngượclại.

TIẾPSAUTRITHỨCLÀTRÁCHNHIỆM

MộtcâuchâmngôncổcũngdựatrênquanđiểmcủaAristotlechorằng:“Tráchnhiệmluôntheosautrithức”.Trithứckhôngchỉcótráchnhiệmcaomàcònphảiluônđikèmvớitráchnhiệm,nếukhôngsẽdẫnđếnvôtráchnhiệmvàngạomạn.Nósẽhìnhthành“tầnglớpmới”củaIrvingKristol–ngạomạnmàkhôngquyếtliệt,thamvọngmàkhông“điêncuồng”.

Ởcácnướccôngnghiệp,hiệnnaycảhainguyên tắc trênđềubịviphạmnghiêm trọng.Người laođộngcótàisản;họchínhlà“nhữngnhàtưbản”.Hoặclàhọkhôngbiếtđiềunày,hoặchọcốtìnhđưanóvàobàitậpquyềnlựcvàtráchnhiệmcủasởhữu.Nhânviêngiờđâylànhữngngườicótri thức.Nhữngngườiđượcđàotạovậnhànhmáymócđượchọchànhnhiềuhơn,cótầmnhìnvàhiểubiếthơncáchđây70năm.Concháucủanhữngngườivậnhànhmáymóctrướcđógiờđâycóthểtheohọcbốnnămđạihọcsaukhitốtnghiệpphổthôngtrunghọchoặctheocáclớphọcthạcsỹkinhdoanhhoặctiếnsỹđịachấthọcvàocácbuổi tối.Nhưngtạinơi làmviệc,họ lạikhôngđượcđảmnhậnnhữngtráchnhiệmtươngxứngvớikiếnthứccủamình.Họchỉđượctrảlương.Trênthựctế,thunhậpcủahọvẫnrấtcaovàcaohơnnhiềusovớitráchnhiệmmàhọđảmtrách.Ngườilaođộngngàynaycóthunhậpvàthunhậpđóđượcđảmbảo.Họcóquyềnlực trongxãhộichính trịnhưnglại thiếuquyềnlực trong

chínhtổchứccủamình.Họcóchứcnăngnhưngkhôngcóđịavị.Họkhôngđượctraochotráchnhiệmgìcả.

Bởi“Theosautàisảnluônlàquyềnlực”,nêncácnhàquảnlýsẽkhôngthểduytrìđượcsựkiểmsoátcủamìnhtrừkhihọđểcácđạidiệncủanhữngngườilàmthuêthamgiavàocơcấuquyềnlựcvàcáccơchếkiểmsoátdoanhnghiệp.Tháchthứccănbảnđốivớiquảnlýtrongxãhộilàmthuêlà:cầnnỗlựcđểchuyểnsởhữuphươngthứcsảnxuấtcủanhânviênthànhmộtvấnđềđúngđắn,hợppháptrongviệcquản lý.Thách thức thứhai làbiếnnhữngkiến thứccủanhânviên thành tráchnhiệmtrong tổchứchoặccôngviệc.

Trongnhữngnăm1920,quyềnlựcxãhội trongnềnkinhtếđãđượcchuyểndịchtừcácnhàtưbảntruyềnthống,tứcnhữngngườisởhữucủathếkỷXIXsangcácnhàquảnlýchuyênnghiệp,chínhlànhữngngườiđã tạo ravị trívàquyền lựcnhờchứcnăngvàhiệusuấtcủamình.Năm1940,JamesBurnham, một trong những tác giả đầu tiên viết về quản lý đã kết luận trong cuốn sách TheManagerialRevolution(tạmdịch:Cuộccáchmạngvềquảnlý)rằng,trongmộtxãhộihiệnđại,quyềnlựcsẽtheosauchứcnăngchứkhôngphảitàisảnhaysựtánthànhcủacáccấplãnhđạo.Cuốnsáchnàyđãcóảnhhưởngvôcùngsâusắc,nhưngkhởiđầucũngcórấtnhiềungườihoàinghi.

Quảnlýchuyênnghiệplàviệcđòihỏitrìnhđộ,ýthứctráchnhiệmvàhiệusuấtcôngviệccao.Nhưnghiệnnaynóđangtrảiquamộtcuộckhủnghoảngtrầmtrọngvềtínhhợppháp,bởivìnóvừakhôngcóquyềnlựckinhtếquákhứcủasởhữutưbản,vừakhôngcósựcânbằngtươngxứnglàmcơsởchohànhđộng.

Mộtsốdoanhnhâncòntintưởngrằng,vớitưcáchlàcác“nhàtưbảnnhỏ”,họcóthểđạtđượcmộtnềntảngchínhtrịtươngxứng,trongđólợiíchcủahọphảiđồngnhấtvớilợiíchcủacácdoanhnghiệplớn,nghĩalàcómộtmứcđộquyềnlựcchínhtrịtươngứng.Nhưnghọđãsailầm.Ngàynay,ngàycàngcónhiềunhàđầutưlànhữngngườilàmthuê,sởhữucủahọđượchìnhthànhthôngquacáctổchứctrunggiantàichínhhoặcdựatrêncơsởđónggópvàocácquỹhưutrí.Chừngnàongườilaođộngcònchưađượcnhất thểhóa rõ ràngvàsáng tỏ trongnắmgiữquyền lựcvà raquyếtđịnh thìhọsẽcònkhônghỗtrợđượcgìchodoanhnghiệpcũngnhưbanlãnhđạo,họsẽmãimãilànhântốtrunglậpvàvôtâm.Nhưvậy,côngtyvàbanlãnhđạosẽkhôngcócũngnhưsửdụngquyềnlựccủanhữngngườinày.

Mộtsựliênkếtsâusắcgiữanhữngngườisởhữumớisẽgiúpdoanhnghiệpđạtđượcsựhợpphápcầnthiếtcũngnhưnềntảngquyềnlực;vàdĩnhiênđiềuđókhôngtựđộngdiễnra.Nóchỉcóthểđượcthựchiệnnếunhữngngườilàmthuêvớitưcáchlàngườichiếmhữucảtưbảnlẫntrithứcxãhộiđượctraomộttráchnhiệmcầnthiết.

Ngườiquảnlýcónhiệmvụsửdụngvàthúcđẩytínhhiệuquảcủanhânlực.Ởcácnướccôngnghiệp,sựchuyểnđổicủalaođộngtríthứccũngnhưthunhậpcủangườilaođộngđãtạorasựgiatăngkhôngngừngtiềmnăngconngười.Đúnghơnlànhữngđiềuđóđãkhiếnnhữngnướcnày“pháttriển”.Tuy

nhiên,phầnlớnbanlãnhđạocủacáccôngtychưacảmnhậnđượchếtsựthayđổinày.Điềuđóđượcthểhiệnởchỗ,họchưakhaithácđượchếttiềmlựccủanhânviên.Trongphầnlớncáccôngty,cáctổchứctưnhân,đặcbiệtlàtrongtổchứccôngcộng,cáccôngchức,vềcơbản“làmviệcdướikhảnăng”dotráchnhiệmcủahọrấthiếmkhitươngxứngvớikhảnăng,quyềnlựcvàđịavịkinhtếcủahọ.Họnhậntiềnthayvìnhậnđượcđịavị(màđịavịlạicóthểxácđịnhđượcthôngquatráchnhiệmthựcsự),vàsự“traođổi”nàysẽkhôngbaogiờthỏamãnđượchọ.

Điềuquantrọnglànhữngngườilàmthuêởtấtcảcáccấpđềucầnphảiđượcgiaophótráchnhiệmthựcsựđốivớinhữngcôngviệcchungcủacôngty;điềunàygồmcảtráchnhiệmđốivớiviệcthiếtkếvàquảnlýcácchươngtrìnhphúclợidànhchonhânviên.Họphảiđược lôikéovàoviệcchiasẻ tráchnhiệmđốivớicôngviệcchuyênmôncủamình,cũngnhưvớiviệckiểmsoátmụctiêuvàtựkiểmsoátbảnthân.Cuốicùng,họphảiđượctạođiềukiệnđểthựchiệnsựcảitiếnliêntụcquátrìnhhoạtđộngtổngthểmàngườiNhậtgọilà“họctậpliêntục”.Ngoàira,mỗingườilaođộngphảicócơhộithamgiamộtcáchcóýthứcvàoviệcxácđịnhvàhìnhthànhcácmụctiêucũngnhưcácquyếtđịnhcủacôngty.

Đâykhôngphảilà“nềndânchủ”,màđơngiảnlàquyềncôngdân.Nócũngkhôngphảilàmộthìnhthức“quảnlýdựphần”–mộtnỗlựcvôíchnhằmgiấugiếmthựctếvềsựthiếukhảnăngcủanhânviên thôngqua lôikéo tâm lý.Thực tế,việc trao tráchnhiệmchonhânviênđốivới cáccôngviệcchungcủatổchức,mụctiêuvàcôngviệccùngsựcảitiếntronghiệuquảcôngviệccủachínhhọsẽtăngthêmsựquảnlýtheocáchthức“phânquyền”màcáccôngtyđangànhnghềthựchiệnđểcủngcốsựquảnlýcủamình.Điềunàycũngtạorasựhiểubiếtrõrànghơnđốivớicácquyếtđịnhvàcácquanniệmvềquảnlý.Giốngnhưcáctổnggiámđốc,nhữngngườithườngphảitựtranhđấuvớicácquyếtđịnhkhókhănvềvấnđềmarketingchocôngviệckinhdoanhtrọngtâmcủacôngty,họphảihiểurõbanlãnhđạocủacôngtysẽphảnđốiđiềugìvàmộtquyếtđịnhkinhdoanhsẽliênquanđếnnhữngvấnđềgì;cònnhữngkỹsưthìphảihiểurõmụctiêucũngnhưthẩmđịnhhiệuquảcôngviệccủamìnhđểnhanhchóngnắmbắtđượcmộtquyếtsáchliênquanđếnnhữngvấnđềgìvà“hiệuquả”thậtsựcónghĩagì.Họkhôngngừngtrởnên“chuyênnghiệp”;nhưnghọcũngphảigiànhđượcthêmnhữnghiểubiết,tầmnhìn,vàtinhthầntráchnhiệmđểduytrìvàthựchiệntoànbộcôngviệctheocáchthứckhácbiệtvớinhữngngườiquảnlýcũngnhưnhữngcôngdânbìnhthườngkhác.

Ngoàira,cònphảithểchếhóalợiíchkinhtếcủangườilaođộng.Đâylàmộtđiềurấtkhókhăn.Bởivìcónhiềulợiíchkhácnhau.Cổphầnsởhữucủangườilaođộngtronghệthốngkinhtế,dùdướibấtcứhìnhthứcnào,vẫnluônlàtàisảntàichínhquantrọngnhấtcủahọ.Tàisảnnàyphảiđượcquảnlýmộtcáchthíchhợpvàđầytráchnhiệm.Đồngthờinócũngphảiđượctổchứcchophùhợpvớicácnhucầuxãhộithiếtyếu,vídụđócóthểlàkhảnăngthíchứngcaonhấtcủatoànbộnềnkinhtế,cũngnhưcủalợiíchcánhânvàlợiíchxãhội,đốivớiđộnglựccánhânvàsựtựkiểmsoát.Cuốicùng,cổphầnsởhữucủanhânviênphảiđượcquảnlýđểcácdoanhnghiệptưnhânvànhànướccósựlãnhđạohiệuquả,rõràngvàđầytráchnhiệm.

Theocáchnàođó,ngườiNhậtđãgiảiquyếtvấnđềlợiíchmộtcáchtriệtđểbằngcáchđặtlợiíchcủacôngtylêntrênlợiíchcủangườilaođộng,đồngthờicoisựsởhữutruyềnthốngcũngnhưtàisảnlà

yếutốthứyếu.NếungườiNhậtthànhcôngtrongviệcbổsungvàohệthống“làmviệctrọnđời”củahọnhữngdựđoánvàchuẩnbịchovấnđề laođộngdư thừa,họsẽcóđượcmộtcộngđồng thậtsựtrongmột doanhnghiệphiệnđại.Đó sẽ làmột cộngđồngdựa trên các cánhân có tinh thần tráchnhiệmvớinhautheotruyềnthốngcủaNhậtBảnthayvìsựràngbuộchợpđồngcủaphươngTây.ĐiềuđócóthểmanglạichoNhậtBảnmộtcấutrúcxãhộiổnđịnhnhấttrongtấtcảcácquốcgiapháttriển.

Ngượclại,ởphươngTâymộtgiảiphápcầnphảiđượctíchhợpvớicáclợiíchvậtchấttronghệthốngkinhtếvớinhữngnhucầutàichínhcánhân,cùngvớicácnhucầuxãhộichosựlinhhoạtvàđộnglựccánhân.

Hiệntạicóbacáchtiếpcận,trongđó,cáchđơngiảnnhấtlàsởhữutrựctiếpcáccổphầntrongcôngtynơingườilaođộngđanglàmviệc.MộtlầnnữaphươngphápnàyđượcthúcđẩybởinướcMỹthôngqualợiíchthuếquantrọngdướitêngọiKếhoạchSởhữuCổphầnNhânviên(ESOP).ESOPkhôngnhất thiếtphảiđượclàmrõrànghaycôngkhaixácđịnhrõquyềnlợicủacôngtyvàquyềnlợicủangườilaođộng.Điềuđólàmmấtvịtrí“ngườisởhữu”củanhânviên.Nhưngdùnóđãđượcthửápdụng–vàchúngtađãcốgắngápdụngnótronghơnmộtthếkỷqua–cuốicùnghyvọngvềmộtsựcảmthôngluônbịvỡnát.BởivìESOPđãviphạmmộtcáchrõràngnhữngđặcđiểmcơbảnđếnmứcphảiđượctiếtchếnhằmtránhgâyranhữngbấtđồngvàthualỗvềtàichính.

ESOPchorằngtấtcảcácdoanhnghiệp,hayítnhấtlàcácdoanhnghiệplớn,luônthànhcôngvàkiếmđượclợinhuận.Nhưngquathờigian,yêucầuđốivớikếtquảcủaESOPđólàcácdoanhnghiệplớnsẽkhôngvướngphảithờikỳrắcrốicũngnhưnhữngthualỗnặngnề.Trênthựctế,nhữngrắcrốilớnsẽbiếnmấtsaukhoảng30nămhoạtđộng.Nhânviênđãcóđượcnhữngcổphầntàichínhlớntrongcôngty.Sẽlàmộtsựquảnlýtàichínhthiếutráchnhiệmnếunhưđặtkhoảntiếtkiệmcủamình–khoảndựphòngchotươnglaikhikhôngcònlàmviệc–vàotìnhtrạngtàichínhnguyhiểmnhưvậy.Vàđócũngsẽlàsựquảnlýtàichínhthiếutráchnhiệmkhiđặttoànbộkhoảntiếtkiệmvàobấtkỳvụđầutưnào,vàsẽcàngthiếutráchnhiệmhơnkhiđặtchúngvàomộtvụđầutưmàchúngsẽbịđóngbăngvàkhôngthể thanhtoánnợ.HầuhếtnhữngngườichủsởhữuESOPđềuchịunhữngkhoảnthua lỗ lớn trongsuốt30nămkhimàhọphảiđầutưđểđảmbảochocáckhoảnthunhậpkhivềhưutrongtươnglai.HọcóthểnhậnthứcđượcsớmhơnrằngESOPđượcsửdụngđểcấpvốncho“ôngchủ”.Ngaykhimộtdoanhnghiệpbướcvàogiaiđoạnngắnnhữngrắcrốiliênquanđếnkinhtế-nhânviên,mộtcáchcóthểhiểuđược,trởnênthấtvọng,loâuvàcảmthấyrằngnhưthểhọvừabị“móctúi”,vàhọđãđúng.Hơnnữa,việcsởhữucổphầntrongcácdoanhnghiệpbuộcchặtnhânviênvàovớidoanhnghiệphơn.Nócảntrởkhảnăng“năngđộng”vàthayđổiviệclàmcủahọ,vàtronggiaiđoạnmàxãhội,kỹthuậtvàkinhtếthayđổivớitốcđộchóngmặtthìđiềunàylạicàngđặcbiệtkhôngthúvịchútnào.Đúnghơn,điềunàyhoàntoànlàphảnxãhội.

MộtrongnhữngphànnànlớnnhấtchốnglạichếđộlươnghưucủacáccôngtyMỹtrướckhicóĐạoluậtSửađổiLươnghưunăm1974là:chếđộlươnghưubuộcchặtngườilaođộngvàovớimộtcôngty.Đó làmột lờiphànnànchínhđáng,vàviệc traoquyềnchohọ làhànhđộngcải tổcần thiết.ESOPbuộcchặtngườilaođộngvớimộtôngchủcũngnhưviệcnghỉhưutrướckhiđượcphép.Cuốicùng,

chínhESOPđãtiếptaychosựtêliệtkinhtế.Nóđãtạoranhữngmốiquantâmxãhộilớnkhiduytrìnhữngđiềuđãqua,Nhữngngànhcôngnghiệpđangsuytàncùngcácdoanhnghiệpsẽhếtsứcnhiệttìnhvớitìnhhìnhtàichínhcủachínhmìnhthôngquaviệcsởhữucổphầncủanhânviênbởinhữngdoanhnghiệpnàykhócóthểtìmđượcnguồnvốnnàokhácbằngbấtkỳcáchnào.NhưngvấnđềnềntảngnhấtđốivớiESOPđólànósẽgiúp,trongphầnlớncáctrườnghợp,làmtancácảomộng,sựthùđịchcũngnhưthualỗtàichínhbởinóviphạmnhữngquyđịnhcơbảntrongviệcsửdụngkhônngoannguồntàichính.

Ởmọikhíacạnhkhác,chắcchắnkếhoạchnàylàmộtsựthấtbại.Quỹđósẽkhôngbaogiờcóthểbánđượcmộtphần,vàcũngkhôngbaogiờcóthểsửdụngchomộtvụđầutư.Nósẽbịbuộcchặtvàocácngànhcôngnghiệpvàdoanhnghiệpcủangàyhômquavàsẽtướcđinguồntàisảncấpvốnchocácngànhcôngnghiệpvàdoanhnghiệpcủatươnglai.Quỹquốcgia,nếuđượcbanhành,sẽbuộctộicácquốcgiaScandinavianđốivớisựdầnsuysụptrầmtrọngcủanềnkinhtế.Họkhôngthểlờđinhữngkỹthuậtvàcácngànhcôngnghiệplỗi thời,nhưngcũngkhôngthểcấpvốnvàxâymới,cũngnhưpháttriểncácngànhcôngnghiệpvàcôngnghệmới.Tuynhiên,mộtquỹnhưvậy,đặcbiệtlàmộtquỹđượcquảnlýbởicôngđoàn,khôngthểđểchomộtngànhcôngnghiệpđixuốngrồibiếnmất,khôngthểcấpvốnchomộtngànhcôngnghiệpmớimàcóthểsẽtrởthànhđốithủcạnhtranhđốivớinhữngngànhcôngnghiệpcũ.Nócũngkhôngthểđầutưrabênngoàiquốcgia,vìnhữnglýdochínhtrịrõràng,vàcũngkhôngthểchophépcácdoanhnghiệpmànóthốngtrịđượcphéptrởnênnăngđộngbênngoàiquốcgia.VàđốivớicảngườilaođộngtạimộtquốcgiaScandinavinhỏlẫncảquốcgia,sựhạnchếsốlượngđầutưcũngnhưsốlượngcáchoạtđộngkinhdoanhnhằmthuhẹpnềnkinhtếquốcnộichắcchắnsẽkhônghềthúvịchútnàocũngnhưhoàntoànlàthiếutráchnhiệmtạithờiđiểmcủanềnkinhtếhộinhập.ĐâychínhlànguyênmẫucủamộtthểchếmàcáccôngđoànlaođộngScandinavimuốnxâydựng;đóchínhlàcôngtyđầutưthuộcchínhphủmàMussolinithànhlậpđểcứuvãncáccôngtyđangkhốnđốncủaÝvàcôngtykiểmsoátkhoảng30-40%cácdoanhnghiệplớncủaÝ.NgaycảnhữngngườiủnghộkiêncườngnhấtđốivớiviệcsởhữucủachínhquyềntạiÝ,vàcảnhữngngườilãnhđạocôngđoànthươngmạiCộngsản,giờđâycũngphảithừanhậnrằngđịnhchếnàylàcănbệnhungthưkhôngthểchữatrị.

NhưngđiểmyếunhấttrongkếhoạchcủaScandinavilàchekhuấtđimấtthựctếrằngngườilaođộngthựcsựcầnphảitrởthànhnhữngngườilàmchủ.Tấtcảnhữngđiềumànólàmchorõràngđólàcáccơquancôngđoànthậtsựthíchnhữngcôngviệcđượctrảlươngcao.NgườilaođộngcủacáccôngtydocáctậpđoànthuộcchínhphủÝsởhữuvàđiềuhànhkhôngbaogiờtựxemmìnhlà“ngườilàmchủ”,ngượclại,nhữngmốiquanhệlàmviệctồitệnhấttạiÝcũnglàtạichínhcáccôngtynày,vàhọcũngchínhlànhữngdoanhnghiệpcónăngsuấtlaođộngtồitệnhất.ĐiềutươngtựcũngxảyravớiIsrael,nơimàliênđoàncôngđoànsởhữuđến2/3tổngcácdoanhnghiệptrongcảnước.

Phươngphápthứ3làphươngphápcủangườiMỹ,nơimàquỹlươnghưucánhânđượcthànhlậpvà“cấpvốn”bởichínhnhữngngườilaođộng(hoặcđôikhibởicácnhómngườilaođộngtrongmộtsốngànhhoặc lĩnhvựcnhấtđịnh).Nhữngquỹnàykhôngchophépđầu tưnhiềuhơnmộtkhoảnnhỏtrongtổngngânsáchphânbổchovấnđềphúclợichonhânviêncôngty,thayvàođósẽđầutưdựa

trênnhữngnguyêntắcđầutưchuyênnghiệp,theonhữngdanhmụcluânchuyểnvàriêngbiệt.Phươngphápnàyđápứngđượcmọinguyêntắcvềquảnlýtàichínhcótráchnhiệm.Quỹlươnghưumàgiờđâykiểmsoátphầnlớnvốncổphầncủacáccôngtylớn,hóara,sẽphảiđượctíchhợpvàoviệcđiềuhànhcáccôngtymàchúngsởhữu–cóthểthôngquaviệcbổnhiệmcácchuyêngia,ngoàicácgiámđốc,chobangiámđốc.

Sựxuấthiệncủa“xãhộilàmthuê”đãpháhủynhữngnềntảnglâuđờicủatínhhợpphápvàquyềnlựcmàcácdoanhnghiệpdựavàotrongthờiđạicủa“cácnhàtưbản”.Nócũngloạibỏđinhữngdoanhnghiệp ủng hộ trong danh sách những “chủ sở hữu” cá nhân.Vì thế, người sở hữu của các doanhnghiệpđịaphươngnhỏlẻ-chủsởhữucủacáccửahàngthuốclánhỏ-luôntựxemmìnhcóđượclợinhuận“tàisản”tươngđươngvớichủsởhữucủacáccôngtylớn.Ngàynay,chủsởhữucủacáccôngtylớnnàyđềuđãtrởthànhngườiđạidiệnchongườilaođộng.Ngườichủsởhữucáccửahàngđịaphươngnhỏkhôngcònthấyđượcsựđồngnhấtvềlợinhuậnvớihọnữa,vàtrongthựctếlàkhôngcónhiều.Anhtanhậnrarằng,bấtchấpsựhùngbiệncủamình,cácnhàquảnlýchuyênnghiệpcủacácdoanhnghiệp lớnkhôngbaogiờ tinvàokháiniệm“nhàquản lý–chủsởhữu”,vàcũngkhông tánthànhkháiniệm“doanhnghiệpgiađình”.Nhưngnhữngnhàquảnlýmớicủacácdoanhnghiệplớn–nhữngngườilaođộng–lạithậmchíkhôngbiếtrằng“nhữngdoanhnghiệplớn”chínhlà“chúngta”.Việcquảnlýthậtsựchocácnhàsảnxuấtthấyđượclợinhuậntừxãhộicũngnhưtừngườilaođộng.Nhưngnókhôngđượcủyquyền,cósựchínhđáng,sựủnghộvàquyềnlựctươngxứngvớichứcnăngcủamình.Và“lợinhuận”ngớngẩncủanó,cùngvớitínhchínhthốngcủaquảnlýbiệnluậnchothựctếkhônglấygìlàmrõràng.

Sựxuấthiệncủaxãhội làmthuê,vì thế,đã tạorasứchútquyềnlực.Nótạo tamộtsựphi lýgiữa“quyềnlực”và“tàisản”–“tàisản”mớicầnđượctíchhợpvớicơcấuquyềnlực.Nótạorasựbấthợplýgiữakiếnthứcvàquyềnlực.Nhữngngườicókiếnthứcmớicầnđượctíchhợpvớitráchnhiệm.Sựtíchhợpnhưvậysẽkhôngtốnnhiềucôngsức,khôngcógìlàkhôngthểthựchiệndướibàntaycủacáccôngtyphươngTâyhaycáccôngtycủaNhậtBản.Nhưngcácnhàquảnlýkhôngchỉhiểuđượccơhộicủamình,màhọcótìmthấychínhmìnhtrongmốinguyđánhmấtquyềnlực.TháchthứcđốivớicáccôngđoànAnhquốctrướcquyềnlựccủacảchínhphủvàcácnhàquảnlýtạiđâychỉlàmộtvídụđiểnhìnhnhất.Ởđóthậtsựđangdiễnramộtcuộckhủnghoảngvôcùnglớn.Nhưngnhữnggìmàtấtcảcácnhàquảnlýđềukhôngthểnhậnthấyđólàđócũnglàgiaiđoạnkhủnghoảngcủacáccơhộilớn.

LIỆUCÔNGĐOÀNCÓTHỂTỒNTẠI?

Sựxuấthiệncủaxãhộilàmthuêcũngđãtạoramộtsựkhủnghoảngmớiđốivớicôngđoànngườilaođộng.Sựtồntạicủanórấtnguyhiểmbởixãhộicủachúngtalàxãhộilàmthuê,trongđócácdoanhnghiệphoạtđộngvì lợi íchcủangười laođộng,nhânviênlànhững“nhàtưbản”,nhữngngười“sởhữu”thậtsự.Khoảng85%tổngthunhậpquốcdânđượcdànhchongườilaođộng,vàcôngđoànmấtđilýdotồntạicănbảncủamình,đólàđấutranhđểtăngthêmtỷlệđầutưchongườilaođộngtrongtổngthunhậpquốcdândướihìnhthức“quỹlương”.Tấtcảnhữnggìmộtcôngđoàncóthểlàmlàgia

tăngphầnđónggópcủathànhviêntrongcôngđoànvớicácphítổncủanhữngngườilaođộngkhác.Côngđoàntrởthànhđạidiệncholợiíchđặcbiệtchophầncònlạicủathếgiớithôngquasứcmạnhquyềnlựcchứkhôngphảiđạidiệnchomột“tầnglớp”nhữngngườibịápbức.

Nhữngthànhtựukinhtếchắcchắnrằngkhôngchỉlànguồngốctồntạicănbảncủacôngđoàn,thậmchíngaycả là“côngđoàndoanhnghiệp”củaMỹ.Côngđoànnhậnđượcrấtnhiềuhỗtrợ từvai tròchínhtrịcủanókhilàkẻthùcủaquyềnlựcquảnlý.Điềunàygiảithíchtạisaoviệcquốchữuhóamộtngànhcôngnghiệp– tráivớiphân tíchcủachủnghĩaMarx– luônđem lạinhữngcôngđoànvữngmạnhhơn.Nhưngđểngườilaođộngtrởthànhnhữngnhàquảnlývàchuyêngia,phảigiảmbớtquyềnlựcquảnlýtừnhữngngườiliênquan.Tuynhiên,ngườilaođộnglạilàmộtphầntrongquyềnlựcquảnlýmàhọchốnglại.Mộtvídụđiểnhìnhchosựmâuthuẫnnàylàcôngđoàncủacácgiảngviênđạihọc.Họluônmuốnduytrìquyềnlựcquảnlýcủakhoatrướccáccơquanquảnlý,lậpphápvàngườinộpthuế,chứkhôngmuốngiớihạnquyềnquảnlýcủachínhmình.Đâycũngchínhlàvídụđiểnhìnhvềcáccôngđoànlaođộngcủacácnhàquảnlývàcácchuyêngia.Vídụ,nóduytrìthựctếchocáccôngđoàncủacácdịchvụquảnlýdânsựtạiAnh,nhữngngườicósựthừanhậnhướngtớiviệcgiànhđượcsựkiểmsoátquảnlýtriệtđểcácthànhviênvàlàmsuyyếusựquảnlýđóbởiQuốchộivàcácbộtrưởng.Tấtnhiên,nếuchủnghĩanghiệpđoànlàsựcưỡngbách,thìtấtcảcácnhómphảitựtổchứclạimình.Dođó,chúngtacóthểsẽnhìnthấymột“côngđoànlaođộng”củacácnhàquảnlýcấpcao,hétlênvớitiếngthétđinhtaiyêucầuvềvịtríđúngđắn“vịtrídướimặttrời”củanhàđiềuhành.Nhưngđiềunàyhầunhưkhôngphảilànhữnggìmàcôngđoàntruyềnthốnghướngđến.

Kếtquảlà,côngđoàntạicácnướcpháttriểnrơivàokhủnghoảngsâusắc.Thựctế,tạicácquốcgianơicôngđoàncómốiquanhệyếu–Mỹ,PhápvàNhậtBản–côngđoàncóthểcóhìnhdạngtốthơnsovớitạicácnướcnhưAnh,ThụyĐiểnvàĐức–nơichúngcónhưngmốiquanhệđầyquyềnlực.CôngđoànlaođộngMỹcóthểmạnhhơnvìmộtsốnhântốnhỏmangtínhcạnhtranh.Năm1980,ítnhấttrongmộtvàikhuvựccánhân,cáccôngđoànđạidiệnchosốphầntrămngườilaođộngnhỏhơnsovớithờikỳkhicôngđoànbắtđầurađờicáchđây50năm.Saunăm1980,cácthànhviêncôngđoàntại khuvực cánhânđãgiảm từ15-16% lên30%sauChiến tranhThếgiới thứHai.Năm1933, sốlượngnàydaođộngtrongkhoảng18%.Chỉriêngtrongkhuvựccông,nơikhôngcó“nhàtưbản”nàochốngđối,sốlượngthànhviêntạiMỹđãgiảmkhánhiềusauChiếntranhThếgiớithứHai.Miễnlàcôngđoàncònyếu,ngườilaođộngtạicácxãhộiđềucómộtmốiquantâmchínhđángđốivớiviệcduytrìnótồntạinhưmộthìnhthứctáibảohiểm.Hầuhếtngườilaođộngđếukhôngliênquanvàcũngkhôngcónghĩavụphảitrảtiềncôngđoànphí.Họkhôngphảiphụctùngtrướccácquyđịnhcủacôngđoàn.Vàdùcôngđoànvẫn làmộtmốiđedọa thường trựcvàngáng trởcácnhàquản lýkhỏiviệckhẳngđịnhquyềnlựcđộcđoáncủamình.Nhưngcáccôngđoànbảnthânnóđãtrởthànhquyềnlực,chẳnghạnnhưởAnh,ởBắcÂuvàmộtsốvùngởÝ,côngđoànhoàntoànlàmộtsựcưỡngbức.Vàsauđónórơivàotìnhtrạngnguyhiểm.

Ngàynay,điềunàynghecóvẻlạlùng,khicáccôngđoàn“bẻcongcơbắp”củamìnhvàkhi,nhưtạiAnh,họdườngnhưđãcướpđoạtvị trícủachínhquyền.Nhưngsựkhẳngđịnhtuyệtđối, thựctế làvượtquácảsựkhẳngđịnhchophép,củaquyềnlựccôngđoànlàmộtnỗisợhãitồntạibêntrongnó.

Cáccôngđoàntạimọikhuvựctrênthếgiớiđềunhậnthứcrõnétđượcthựctếrằnghọphảitựgòmìnhtrongmộtcơcấuquyềnlựcnhấtđịnh,đểchohọkhôngbịkiểmsoátchặtchẽbởiquyềnlựcchínhtrịhoặcnằmtrongcánhtaycủachínhquyền,khihọlạithuộcvềcácquốcgiachuyênchếnhưLiênBangXôViết.Vàvìthếngàynay,cáccôngđoànthườngbịcôngkíchvìsựyếukémthayvìsứcmạnh.Họbiếtrằngxãhộisẽcòntiếptụcchấpthuậntínhchínhđángcủahọ.Nhưngđiềuđósẽcòntiếptụcđượcbaolâunữa?

Khicáccôngđoàntựtinvềsứmệnhcủamình,vềvaitròxãhộicũngnhưtínhchínhđángcủamình,họsẽtừbỏýđịnhvềviệcchiasẻquyềnlựcquảnlý.Họbiếtrằngtrởthànhđốitáccủa“cácôngchủ”vàđồng tráchnhiệmvớihọchỉcó thể làmsuyyếucôngđoànmà thôi.Giờđây,côngđoàn tạicácnướcnơiđượccoilàmạnhnhất–Đức,Scandinavi,Anh–kêugọisự“đồngphánquyết”,đượcgắnkếtbởiluậtphápvềcơcấuquảnlý.

Phầnnàychothấymộtsựliềumạngđểbảovệquyềnlựccủalựclượngchủđạotrongquákhứ-nhữngcôngnhâncổxanh,chốnglại tầnglớptrunglưu,nhữngngười laođộngtrí thứcmới.ĐềnghịđồngphánquyếtcủanướcAnhchothấynórõràngđòihỏirằngcôngđoànphảiđạidiệnchomộtnhómlớnnhất–ngườilaođộng.Tuynhiên,nướcĐứcđãchiếnđấu–vàthấtbại‒trongcuộcchiếntươngtựkhimàhọyêucầurằngngườilaođộngchuyênnghiệpvàcácnhàquảnlýphảibịloạikhỏithànhviênbangiámđốckhithựchiệnchínhsáchđồngphánquyết.Tầnglớptrunglưutríthứcmớitạicácnướcnàycóxuhướngthànhlậpcácnghiệpđoànynhưtầnglớpcôngnhâncổxanh,nhưngnóthườngquycủhơn.Tầnglớpnàytựxemmìnhlàmộtnhómngườiđặcbiệtthayvìchỉđơnthuầnlàngườiđạidiệnchotầnglớp“bịápbức”.Nócũng“tựdo”hơnsovớitầnglớpcôngnhâncổxanhtruyềnthống,giốngnhưcáccôngđoàndịchvụcôngtầnglớptrunglưuởMỹ.Nhưngvấnđề“tựdo”củahọdườngnhưxahơnnhiềusovớinhữnggìmàtầnglớplaođộngquantâm:cácmốiquanhệchủngtộc,vấnđềnạopháthai,ngoạigiaoquốctếhaymôitrường.BịlãnhđạobởitầnglớpcôngnhântríthứclànhữngđiềumànhữngngườilãnhđạotầnglớplaođộngởĐứcvàAnhlolắngvàcốgắngloạibỏbằnglờiđềnghị“đồngphánquyết”.Trongnỗlựcđó,họđãkhôngthànhcôngvàdườngnhưhọsẽphảichấpnhậnđiềuđó.Nhưng lờiđềnghịcủahọcũngmởramột thực tế rằng thậmchí thậmchíkhinhữngngười laođộngcổxanhngàynaycókiếnthức,thôngtin,giáodụctốthơnsovớitrướckia,họcũngkhôngđượcđảmnhiệmnhữngtráchnhiệmtươngxứngvớinănglựccủamình.Trongsựtrôngđợiđó,đồngphánquyếtlàmộtlờiphảnhồichosựphilýđócũngnhưchosựthấtbạicủacácnhàquảnlýtrongviệcxemđólàmộtcơhộimới.

Đồngphánquyếtkhôngphảilàlờigiảiđáptốt.Phầnlớnnhữngquyếtđịnhcóảnhhưởngtớingườilaođộnglànhữngquyếtđịnhcóchứanhữngkếhoạchcộngđồngchứkhôngphảilànhữngquyếtđịnhdựatrênđánhgiácủabangiámđốc.Hơntấtcả,ngườiđạidiệncủangườilaođộngtrongviệcđồngquyếtđịnhkhôngphảilàngườilaođộngtrongcôngtymàlàcánbộcôngđoàn–nhữngngườikhôngcócổphầntrongcôngty,khônglợiunhuậncũngnhưkhônghiểurõvềnó.Đồngphánquyết,dùởbấtkỳđâu,cũngđềulànhucầucủanhữngngườilãnhđạocôngđoànchứkhôngphảilàcủacácthànhviêntrongcôngđoàn,làđòihỏivềquyềnlựcchứkhôngphảilàtráchnhiệm.Nólàmsuyyếucácnhàlãnhđạo,cácdoanhnghiệpcũngnhưcảnềnkinh tế,cũngnhưkhônghềđemlạichocácdoanhnghiệp,

ngườilaođộnghayxãhộinhữnggìmàhọmongđợi.Nóthểhiệnkhôngphảilàsựthànhcôngcủacôngđoànmàlàsựthấtbạicủacácnhàquảnlý.

Thậmchíngaycảnhữngnơimàhọthànhcôngtrongviệcđạtđượcsự“đồngphánquyết”,độingũcácchuyêngiatrongcáccôngđoàncùngvớibằngcấpcủamìnhtronglĩnhvựckinhtế,luật,tâmlý,nhữngngườinắmgiữquyềnlực thựcsự trongmọibướcchuyểncủa lực lượnglaođộngtạicácnướcpháttriển,biếtđượcđiềumàrấtítcácnhàquảnlýhiểuđược:rằng25nămnữamọithứcsẽchothấyliệucôngđoàncóthểtồntạihaykhông.Quảnlýlàcầnthiết–dùtheocáchnàyhaycáchkhác,bởicácdoanhnghiệpvàcácđịnhchếcầnphảiđượcquảnlý.Quảnlýlàmộtchứcnăngcơbản.Vìvậycâuhỏiđặtrakhôngphảilàliệucótồntạinhữngnhàquảnlý,nhữngngườiđảmnhiệmcôngviệcquảnlýhaykhông.Côngđoànlaođộnglàchấtdẫnxuấtvàlàcâutrảlờichothiếthaylàmộtchứcnăngkhôngthểthiếu,khôngmộtquốcgiachuyênchếnàolạigặpkhókhăntrongviệcngăncảnsựtồntạicủacôngđoàn,giốngnhưHitlervàMaođãlàm,haytrongviệcbiếnnóthànhmộtcơquan“dễsaibảo”chocácnhàquảnlý,nhưcáchStalinđãlàm.Chứcnăngcơbảncủacôngđoàn,làcóđượcsốlượngphầntrămsảnphẩmlớnhơn,đãbị“teodầnđi”.Khôngcòncóđược“nhiềuhơn”nữa.Chứcnăngxãhộicủanócũngchỉcònkhôngđángkểnếucácnhàquảnlýđịnhchếhoáthựctếvềsựsởhữucủanhânviênđốivớidoanhnghiệp,nóicáchkhác,ngaykhicácnhàquảnlýthựchiệnnhữngđiềuđơngiảnmộtcáchtốtđẹp–nhữngđiềuthựcchấtlàcôngviệccủahọ.

Khôngmộtxãhộinào từngchấpnhậnviệc traoquyền lãnhđạomộtcuộcnộichiếnchomộtnhómngườicólợiíchnhấtđịnh,trừkhinócóđượcưuthếtrongvấnđềvũkhítấncông.

Ngàynay,cáccôngđoànlaođộnggiốngnhưvịtrícủamộtNamtướcthờiphongkiếntrongthờikỳnhữngnăm1930.300nămtrước,ngườinôngdânháohứcvớiviệctrởthànhngườiphụcvụchoNamtước.Khiđó,NamtướcsẽchỉphảichốnglạinhữngkẻxâmlượcNorman–nhữngkẻcướpbóc,pháhủyvànôdịchhóatànbạo.300nămsau,vịNamtướcphongkiếnđãmấtđichứcnăngcũngnhưkhảnăngđónggópcủamình,nhưngvẫnduytrìđượctướchiệu.Nhữngngườinàyvẫncónhữngchúngựa,đấtđai,vàcũngkhôngbịphảnđối.Họtiếptụcduytrìđượctướchiệucủamìnhthêm150nămnữachođếnkhingườinôngdânhiểuđượcrằngnhữngkỵsĩmangtrênmìnhtướchiệukiathậtsựyếuđuốinhưthếnào,khinhữngngườinôngdânThụySỹtrongthếkỷ15đãhủyhoạisựhàohoacủanhữnghiệpsỹnày,nhữnghiệpsỹBurgundian,bằngcáchlàmchohọngãngựa.

Côngđoànkhôngcóngựa,khôngcótướchiệuvàcũngkhôngcóđất.Nócũngkhôngcóquyềnlựctrừkhicộngđồngvàchínhphủmangquyềnlựcđếnchonó.ĐóchínhlàlýdovìsaoHitlercóthểthủtiêucôngđoànĐức,mộttrongnhữngcôngđoànquyềnlựcnhất,đángtựhàonhấtvàlớnnhấtthếgiới,chỉbằngcáchcửmộtthiếuúyvà10ngườiđànôngtớichiếmđóngtrụsởcôngđoàn.Khôngcómộtcuộctấncôngnàocóthểthànhcôngtrừkhicôngchúngủnghộnó.Cũngkhôngcómộtcuộctấncôngnàothànhcôngtrừkhicôngchúngchấpnhậnrằngnguyênnhâncủacôngđoànlàchínhđáng,nếukhôngnósẽkhôngthểbiệnminhđược.Vìthế,côngđoàn,ngaylậptứcbằngquanđiểmcủamình,đãliềumìnhnỗlựcđạtđượcsựkiểmsoátcơcấuquyềnlực.Sựthaythếđónhanhchóngtrởnênbấtlực.

Điềunàycónghĩa làmốiquanhệ laođộng trongnhữngnăm tới sẽcónguycơđốimặtvớikhủnghoảng.Điềuđócũngcónghĩalàcáccôngđoànkhôngthểđấutranhmộtcáchhợplý,cólýtrí,màvớisựtuyệtvọngcủamộtconvậtbịdồnvàođườngcùng.Họsẽđấutranhchosựtồntạicủamìnhthậmchíngaycảkhilýdobềngoàichỉlàđòităng3%lươnghaymộtsựthayđổivôcùngnhỏnàođótrongviệcbốtrínhânviên.Cáccôngđoàncómọithứvàkhôngmuốnmấtchúng,vàvìthế,họsẵnlòngtạorabấtkỳ thứgìđểcóđượcmộtcuộcđốiđầu.Sẽ thật làvô íchkhinóivề“nghệ thuậtquản lý laođộng”trongtrườnghợpnày.Cáigiácủanghệthuậtquảnlýlaođộngđãbịtiêuhủy,vàcôngđoànbiếtrõđiềuđó.Côngđoànphảicốgắngđểhồisinhnóvàthắpsánglạiýchícũcủatinhthầnđoànkếtcáctầnglớp,tinhthầnhysinhđúngđắn,tinhthầnđấutranhanhdũngchốnglạinhữngbấtđồnglớn.Điềunày,trongxãhộilàmthuê,cónghĩalàtínhchiếnđấuvàthuyếtcấptiến,khôngphảibởivìcácthànhviêncôngđoànlànhữngbinhlínhhaynhữngnhàcấptiếnmàchínhxácbởivìhọphảilànhưvậy.

Doanhnghiệpnhưmộtđịnhchếchínhtrị

NhànướchiệnđạixuấthiệntừnhữngcuộckhủnghoảngvàchiếntranhtôngiáotrongthếkỷXVIphụthuộchoàntoànvàogiảthuyếtrằngchỉcómộtđịnhchếchínhtrịduynhấttrongxãhội,cótênlàchínhphủtrungtâm.Khôngcómộtđịnhchếhợpphápnàokhác.Họcthuyếtchínhtrịhiệnđạikhẳngđịnhrằngkhôngcómộttrungtâmquyềnlựchợpphápnàokhác,dùlàbêntronghaybênngoàinhànước.Nhànướchiệnđạibắtđầubằngviệcloạibỏnhữngchứcnăngchínhtrịcủacácđịnhchếđangtồntại.Tầnglớpquýtộctrởthànhchúađất,nhữngngườigiàucóhơnrấtnhiềusovớiquytắccủađịaphương.Nhàthờtrởthànhđơnvịquảnlýghichépcácvấnđềsinhnở,kếthônvàtangma.Cácthànhphốđộclậpmấtđiđơnvịchínhquyềntựquảncủamìnhvàtrởthànhmộtđơnvịtrongcơcấuhànhchính.NhàkhoahọcxãhộinổitiếngcủaAnhthếkỷXIX,HenryMaine,đãcôngbốrằngxuthếcủalịchsửđãchuyểntừ“thânphậnsangkhếước”,vàrằngngoàichínhphủtrungtâmthìkhôngcómộtquyềnlựcxãhộihaychínhtrịnàokhác.Đơnvịđượctổchứcduynhấttrongxãhộicóthểđượcchấpnhậnđólàgiađình–phântửxãhộitronghàngloạtcáclựclượngđượctạorabởiquyềnlực–thứtỏaratừchínhphủtrungtâm.

Trongkhíacạnhđó,khôngcósựkhácbiệtnàogiữasựbảovệvàsựtựdo.Chúngchỉkhácnhautrongkhíacạnhcơcấuđịnhchếcủabảnthânchínhphủtrungtâm.Trongkhíacạnhnày,khôngcósựkhácbiệtgiữacácnhàkinhtếhọccổđiểnvàKarlMarx.ThậmchíMarxcònchiasẻvớinhữngngườicùngthờiđạitựdocủamìnhniềmtincủaôngrằngchínhphủtrungtâmsẽnhanhchóngtrởthànhlỗithờivàsẽ“héotàn”.Ôngchỉmuốnchínhphủtrungtâmđượckiểmsoátbởinhiềungườikhácnhau,bởi“lũchúngta”thayvì“lũchúngnó”.

Xãhộicủanhữngđịnhchế

Cuốnsáchcủachúngtasẽtiếptụcxemxéthọcthuyếtxãhộivàchínhtrịcủa“nhànướchiệnđại”.Nhưngtrongthếkỷnày,thựctếđãthayđổinhanhchóng.Trongthếkỷnày,đặcbiệtlàtrong30nămtừsauChiếntranhThếgiớithứHai,xãhộiđãtrởthànhxãhộicủacácđịnhchế.150nămtrước,mỗinhiệmvụxãhộiriêngbiệtđềuđượcthựchiệntronggiađìnhhoặcthôngquacácgiađình,hoặcnếu

khôngsẽkhôngđượcthựchiện.Mốilolắngvềviệcốmđau,tuổigià,nuôidạyconcáivàphânbốthunhập,thậmchílàcóđượcmộtcôngviệc,tấtcảđềuđượcthựchiệnbởigiađình.Bấtcứnhiệmvụnàotrongsốtrênđâymàcácgiađìnhthựchiệnđềurấtnghèonàn.Bướcchuyểnsangđịnhchếdođócóýnghĩalàmộtsựtiếnbộlớntrongmứcđộhiệuquả.Nhưngnócũngđồngnghĩarằngxãhộiđãtrởthànhmộtxãhộiđanăng.Ngàynay,mỗinhiệmvụđềuđượcthựchiệnbởicácđịnhchế,vàđượctổchứcđểtồntạivĩnhviễn,độclậpvớisựlãnhđạovàchỉhướngcủacácnhàquảnlýtheomộtcấutrúccứngnhắc.TạiMỹ,cácdoanhnghiệpkinhdoanhthườngđượccoilàhìnhmẫucủacácđịnhchế,nhưngnócũngmớichỉbắtđầutrởnênrõràng.TạilụcđịachâuÂu,ngànhdânchínhhaycáctrườngđạihọcítnhấtcũngđãrõràng.Điềunàygiảithíchchonguyênnhân“sựquảnlý”,đólà,nghiêncứucáctổchứchiệnđại,tậptrung,ởMỹ,vàocácdoanhnghiệpkinhdoanh,trongkhitạilụcđịachâuÂulạitậptrungvàohànhchínhcôngcộng,vàvớiMaxWeber,làvào“sựquanliêu”.Nhưnghiệntượngnàymangtầmthếgiới,vàsựđịnhchếhóađượcthựchiệnởtấtcảcácnướcpháttriển.

Cácđịnhchếcủacácxãhộihiệnđạiđượctạorabởimộtmụcđíchnhấtđịnh.Cácdoanhnghiệptồntạiđểsảnxuấthànghóavàdịchvụ,đólàmộtđịnhchếkinhtế.Cácbệnhviệntồntạiđểchămsócsứckhỏe,cáctrườngđạihọctồntạiđểđàotạonhữngnhàlãnhđạovàcácchuyêngiacủatươnglai…Tấtcảcácđịnhchếnày,trongkhiđượcchờđợisẽcungcấpmộtdịchvụchấtlượngcao,cũngđượcchờđợisẽchỉtậptrungvàomộtloạihìnhdịchvụnhấtđịnh.Nócónhững“mốiliênhệchung”.Nóicáchkhác,nóđượctrôngđợisẽgiảiquyếtnhữngmốiquantâmkháccủaxãhội.Nhưngnóđãthựchiệnnhiệmvụcủamìnhbằngcáchđónggópchomụcđíchmànótồntại.

Vớisựnổilêncủaxãhộiđịnhchế,tấtcảmọithứđãthayđổi.Chínhphủtrungtâmcàngbấtlựcbaonhiêuthìsựthayđổidiễnracànglớnbấynhiêu.Cácđịnhchếvìmụcđíchnhấtđịnhdầntrởthànhphươngtiệnchuyênchởchocácmụcđíchxãhội,giátrịxãhộivàhiệulựcxãhội.Vìthế,chúnglạicàngđượcchínhtrịhóahơn.Chúngkhôngthểbàochữachochínhmìnhtheokhíacạnhnhữngđónggópcủachúngđượcnữa,tấtcảnhữngđịnhchếnàygiờđâyphảiđượcnhìnnhậntheokhíacạnhnhữngảnhhưởngcủachúngđốivớixãhội.Tấtcảđềucó“nhữngngườiủnghộ”màchúngcần làm thỏamãn.Cáctrườngđạihọcsẽtiếptụcxácđịnhbảnthândựatrênnhữnggiátrịcủamình.Nhưngtạicácnướcpháttriển,ngàynay,đòihỏiđốivớigiáodụcrõràngkhôngphảilàcácđòihỏivềhọcbổnghaycáchthứcdạyhọc,màchúngdựatrênnhữnggiátrịxãhộivànhucầuxãhội:đòihỏiđólàcáctrườngđạihọc,vớithànhphầnsinhviêncủamình,sẽcóảnhhưởngtớixãhội,vàhơnthếnữa,thựctế,đượcxãhộicoinhưcóýnghĩalớnđốivớitươnglaithayvìhiệntại.Nhữngsựmongđợiđólàmnềntảngchoviệcthựchiệncácquyđịnhvềhọcphí,khoangành,thậmchílàtớicảchươngtrìnhgiảngdạycủacáctrườngđạihọctạiMỹhoặcĐức.

Sứcmạnhcủadântộcthiểusố

Trongmộtxãhộiđanguyên,điềuquantrọnglàcácnhómnhỏchỉcómộtmụcđíchđơngiảnlạicóđượcsứcmạnhlớnhơnnhiềusovớitỷlệsốlượngcủamình.

Họcthuyếtvềnhànướchiệnđạiđãgiảđịnhrằngluôncómộtcộngđồng“thiểusố”và“đasố”,và

rằngnằmngoàisựtácđộnglẫnnhaucủachúnglàmột“nguyệnvọngchung”sẽnổilên.Nógiảđịnhxahơnrằng,cảnhómđasốvàthiểusố,sẽcùngđượcquantâmvớitoànbộkhảnăng“lantỏa”cácquyếtđịnhchínhtrịvàxãhội.Tấtcảmọithứđềuđượccoilà“bècánh”trong“chươngtrình”.TừkhiEdmundBurkecủaAnhlầnđầutiênphảnđốiviệchợpnhấtquyềnlựccủacácđảngvớichủnghĩacựcđoanbèpháicủacuộcCáchmạngPháp,kháiniệmđảnghợpnhấtđãtrởthànhvấnđềtrungtâmcủahọcthuyếtchínhtrịhiệnđạivàthựctiễnchínhtrịhiệnđại.

Sựthayđổitrởlạichuyểntừđảnghợpnhấtsangbèpháiđốiđầubắtđầutừnhữngnămđầutiêncủathếkỷnày.Mộttrongnhữngtrungtâmcủasựthayđổiđólàcôngđoànlaođộng,nơiduynhấtchấpnhậnkháiniệmđơnthuầnvề“nguyệnvọngchung”và“lợiíchchung”.Nhưngcôngđoànvẫntiếptụcchấpnhậnhệthốngđảng.TạichâuÂu,nóđượchợpnhấtvớicơcấutưtưởngcủa“Xãhộichủnghĩa”,“Cộngsảnchủnghĩa”,haycácđảng“laođộng”,nhữngthứgiữvịtríquantrọngtrongmọivấnđềvàluônnỗlực,trongmộtthờigiandàivớinhữngthànhcôngrõrệt,hợpnhấtvớilợiíchđịaphươngcủacôngđoàn.TạiMỹ,côngđoàntìmmọicáchđểtránhnhuốmmàutưtưởng,nhưngthayvàođólạithuhẹpmốiquantâmcủanóthànhchỉcònnhữngmụctiêukinhtế,hoàntoànphùhợpvớitưtưởngđồngthuậnvềcácvấnđềvănhóa,chính trị,xãhội.Thực tế,ngoàimục tiêuhẹpcủanó làkinh tế,côngđoànlaođộngMỹcònmởrộnglựclượngnhằmthúcđẩycácgiátrịtruyềnthống–dùlàgiađìnhhaynhàthờ,cácchínhsáchngoạiquốcMỹhayhệthốnghiếnphápMỹ.

Nhưngsựxuấthiệncủacác lực lượngmớivàkhácbiệtnàyđãgây thách thứcchomôhình truyềnthống.CóthểcôngđoànđầutiênởMỹchỉlàmộtnhómrấtnhỏ-chiếmkhôngnhiềuhơn5%trongtổngsốdâncưcóquyềnbầucử- thứđãgâyáplựcngăncảnđốivớisốđôngbằngcáchhoàntoànthẳngthắnvàrõràngđốivớitấtcảmọingười,chỉtrừmộtvấnđề.Nhữngngườiủnghộviệccấmđoánnàytrongnăm1920hoàntoànbiếtrõrằngsốđôngkhôngquantâmnhiềuđếncácvấnđềcủahọvàvớiphầnlớnnhữngviệcbịphảnđối.HọbiếtrằngmụcđíchcủahọsẽmấtđingaykhinhữngngườilínhMỹtrởvềsauChiếntranhThếgiớithứHai.Họchỉcó3đến4nămđểgâytầmảnhhưởngđốivớichínhtrị.Nhưnghọcũngnhậnrarằngcácphươngphápphepháitruyềnthốngsẽđemlạisựbỏphiếucủacácnhómrấtnhỏ,nhưngkhôngphảilàbỏphiếuthuậnmàlàphiếuchống.

Rấtnhanhsauđó,GandhitạiẤnĐộđãchothấyrằngmộtnhómthiểusốnhỏtươngtựcóthểlàmtêliệtquyềnlựchùngmạnhbằngcáchkhángcựvàpháhoại tiêucực.Chắcchắnrằng,nếuAnhquốctrongnhữngnăm1920vẫntinvàosứmệnhcủamìnhvàsẵnsàngthựchiệnsựquyếttâmcủamình–nếucầnthiết,bằngcáclựclượng–đốivớinhómthiểusốnhỏchốngđối,nhữngbướcđicủaGandhisẽnhanh chóngbị đèbẹp.NhưngkhiAnhquốc cốgắngdẹpbỏmộtđámđôngdân thườngbằng lựclượng, nỗ lực của họ trong việc ngăn cản một nhóm thiểu số nhanh chóng trở thành “Thảm sátAmritsa”màTổnghànhdinhAnhquốcnguxuẩnđãcốgắngđểthựchiện.NhưngkhôngphảiphảnứngởẤnĐộđốivớivụthảmsátAmritsalàđiềulàmnênthànhcôngcủaGandhi,màlàphảnứngtạichínhnướcAnh.

Haisựkiệnđóđãchothấymộtsựthayđổimangtínhquyếtđịnhđốivớicơcấuchínhtrị.Nóchothấyrằnghaibèphái–nhữngnhómnỗlựchợpnhấtquyềnlợicánhânvàomộtliênminhlớn–bất lực

trướcviệcchốnglạinhữngnhómthiểusố“nhữngngườitintưởngthậtsự”–nhữngngườitinrằngchỉcómộtvấnđềtiêucựcduynhất,vàchỉmộtvấnđềtiêucựcduynhất,vàrằngsốphậncủathếgiới,hayítnhấtlàcủaxãhội,xoayquanhmộtmụctiêunhỏ,dùnókhôngphảilàđểăn,đểuốnghayđểlàmsạchmôitrường,giảmcácvụtainạn…Theođịnhnghĩa,bấtcứnơinàocácđảngpháinỗlựctạoratưtưởngchocáchànhđộng,thìtưtưởngbèpháisẽnỗlựcngănchặncáchànhđộngthôngquasựđốichất.HọlàđámđôngAmritsarhàngnghìnngườicủaGandhitrongmộtlụcđịanhỏvớidânsốchỉvàitrămtriệungười.Họđãthựchiệnquyềnlực,sứcmạnhcủamìnhkhôngphảibằngsựủnghộhọcóthểtậphợpđượcmàbằngnhữnghànhđộngcấmcản.Quyềnlựccủahọkhôngphảilàquyềnlựccủasựtánthànhmàlàquyềnlựccủasựngăncấm.

Dầndần,cácđảngpháikhôngcònkêugọihoạtđộngnữa.Quyềnlựctạorakếtquảcóthểlàmthayđổicácnhómrấtnhỏ,nhữngngườikhônghềcómộtchươngtrìnhtíchcựcmàchỉcóduynhấtmộtthứtiêucực,đó là“kẻđịch”.Khẩuhiệucủahọkhôngphải là“quyềndânsự”màlà“khôngvũkhíhạtnhân”(ngaynay,điềunàycólẽlàphảnứnghạtnhân,hayvớinguyênbảncủanó,làbomhạtnhân).CũngdễnhậnthấyrằngcôngđoàncủaAnh,“cấptiến”,“quânđội”hoặc“pháitả”thốngtrị,ngaycảkhihọđạidiệnchochỉ2hoặc3%tổngsốthànhviên.Điềunàyđượcgiảithíchbởisựthờơcủađôngđảo“nhữngngườiônhòa”,nhữngngườikhôngbaogiờthểhiệnđiềuđótạicáccuộchọp,khôngbỏphiếuvàcũngkhônghoàntoànquantâm.Nhưngtrênthựctế,nhữngngườithiểusốcóđủquyềnlựcđểngănchặnnhữngđiềunàybởivìnóđượcsửdụngchomộtvấnđềduynhấtvàkhôngquantâmtớihệquảcủanó.Ngườitachỉquantâmđếnviệcthủtiêunó.

Bấtkỳcánhânhaynhómngườinàotinvàomộtgiátrịtốicao,hơnbấtkỳmộtsựthựcsiêunhiênliênquannào,đềuđượccoilànhữngkẻ“tâmthần”.Phầncònlạichínhxáclànhữngkẻcóđầuóclànhmạnhbởichúngtabiếtrằngthếgiớilàrấtphứctạpvàrằngkhôngcómộtgiátrịtốicaonào,trừkhicóthểnókhôngthuộcvềthếgiớinày.Nhưngdùlànhữngkẻtâmthầnhaykhông,thìcácchínhtrịgiahiệnđạicũngchuyểntừviệctạorasựđồngthuậnsangđốimặtvàtiếntrìnhđốiđầu.Nócũngnhanhchóng chuyển từ nỗ lực tìm kiếmmẫu số chung sang xác định những thứ tối thiểu nhất cũng nhưnhữngnguyênnhânkhôngphổbiếnnhất.Nócũngchuyểntừnỗlựcthỏahiệpsanggiảiquyếtbằngcáccuộctháchđấu.Cóthể,đâychínhlàmộtphần“tínhcách”củaxãhộiđanguyên.Nhưngkhôngcómộthìnhthứcxãhộisớmhơnnàothựchiệnhìnhthứcgiảiquyếtbằngtháchđấuhơnlàtrong30nămgầnđâynhấttạicácnướcpháttriển.

Quảntrịtrongmôitrườngchínhtrị

Bướcchuyểnđốitừđồngthuậnsangđốiđầuvàtừtìmkiếmmẫusốchungsangcuồngtínđơndụngcónghĩalàcácphươngthứctruyềnthống,trongđócácnhàquảnlýhoạtđộngtrênvũđàichínhtrị,đãkhôngcònnữa.Cácnhàquảnlýluônmuốnhiểuđượcnhucầucủacácchínhtrịgiavàhợptácvớihọ.Ngườitaluônđượcngherằng:hãygầngũimộtchínhtrịgia,dùlàtrongNghịviệnhaytrongcáccơquancủachínhphủ,hiểuanhtavàđượcanhtabiếtđến,đoántrướcnhữngnhucầucủaanhtacũngnhưlàmviệcvớianhta.Việcbiếtđượcquanđiểm,giátrị,ưutiênvàcácvấnđềcủanhữngngườikhácvẫnlàđiềuhợplý–đặcbiệtlàcủacácchínhtrịgia–nếukhôngphảivìquanđiểm,giátrịcủahọvà

áplựcđốivớihọhoàntoànkhácsovớinhữnggìmàcácnhàquảnlýđãgiảđịnh,dùhọquảnlýmộtdoanhnghiệp,mộtbệnhviện,mộttrườngđạihọchaythậmchílàmộtcơquanchínhphủ.Cũngrấthợplýkhibiếtrằngnhữngđiềuxảyrarõràngvớimộtnhàquảnlý,chẳnghạnnhưsứmệnhđặtbiệtcủatổchứccủaanhta,đãđượcchuyểnsangchomộtchínhtrịgia,nếunhưđiềuđókhôngkhảkiếnđốivớinhàquảnlý.Cũngsẽrấthợplýkhibiếtđượcnhữngngườithamgiatrongvấnđềchínhtrịvàđượchọbiếtđếntrướckhimộtaiđócầnđếnsựtrợgiúpcủahọ.Vàviệcxemxétcácvấnđềđượcgâyrabởiảnhhưởngcủatổchứcvàtìmkiếmcáchthứcgiảiquyếttrướckhichúngtrởthànhmột“xìcăngđan”và trở thành thú tiêukhiểncủacácchính trịgiachạyđuachocuộc táibầucửhoặcvậnđộngthăngquantiếnchức.

Nhưngđiềuđóđãkhôngcònđủnữa.Mộtngườikhôngthểkhuyêngiảiđượcnhữngngườimắcbệnhhoangtưởng,nhữngnỗlựcđóchỉkhẳngđịnhthêmsựnghingờcủaanhta.Ngườitachỉcóthểlấyđiquyềnlãnhđạocủaanhta.Cácnhàquảnlýngàynaykhôngcònhạnchếhànhđộngnữa,anhtaphảibắtđầuvàtrởthànhmộtnhàhoạtđộngchínhtrị.

Nhàquảnlýlànhàhoạtđộngchínhtrị

Nhàquảnlýmới,dùlàcủamộtdoanhnghiệp,mộtbệnhviệnhaymột trườngđạihọc,cũngsẽ làmviệcrấthiệuquảnếuanhtangừngviệctựnhìnnhận–hayđượcnhìnnhận–làđạidiệncủamột“lợiíchđặcbiệt”.Trênvũđàichínhtrịchậtníchnhững“kẻtintưởngthựcsự”vào“nhữngmụctiêuthầnthánh”,nhàquảnlýcủacácđịnhchếphảitựnhìnnhậnmìnhlàđạidiệncủalợiíchchungcủacộngđồng,làngườiphátngôncho“nguyệnvọngchung”.Anhtacóthểkhôngcònphụthuộcvàoquytrìnhchínhtrịđểtrởthànhđộnglựchợpnhất,màcóthểtrởthànhngườihợpnhất.Anhtaphảitựcoimìnhlàngườiphátngônchonhữnglợiíchcủaxãhộitrongviệcsảnxuất,tronghiệusuấtcũngnhưthànhquảđạtđượccủangườilaođộng.Vàđiềunàycónghĩalànhàquảnlýcủabấtkỳtổchứcnào(đặcbiệtlàcácdoanhnghiệp)phảisuynghĩxemcácchínhtráchnàocóthểmanglạilợiíchchungcũngnhưsựcốkếtxãhội.Anhtasẽphảithựchiệnđiềunày,trướckhicóthểanhtasẽphảnứngtrướcnhữnglờiđềxuất của bất kỳ người nào khác.Anh ta cần trở thành người đề xuất, người đào tạo và người chủtrương.Nóicáchkhác,nhàquảnlýsẽphảihọccáchtạoracác“vấnđề”,đểxácđịnhnhữngmốiquantâmcủaxãhội,sauđógiảiquyếtnó.

TạiMỹ,HộinghịBàntrònKinhdoanh,mộtnhómcácCEOcủacáccôngtylớn,đãtựxemmìnhlànhữngnhàhoạchđịnhchínhsách–nhữngngườiphảisuyxétcácvấnđềvềkinhtế,chínhtrịvàđềracácchínhsáchtrướckhichúngtrởthànhnhữngcuộctranhluậnchínhtrịgaygắt.Hộinghịnàynỗlựcdiễnramộtcáchimlặng,tránhcôngkhaihóacũngnhưnhữngánhđènsânkhấu,báochí–vàđãkháthànhcông.TạiAnh,ViệnQuảnlýAnhquốccũngcónhữngnhàhoạtđộngchính trị tươngtự.Nócũngđạtđượcmộtbướctrongviệcđưacácnhàquảnlýthànhngườiphátngônhợpphápchophúclợichungcũngnhưlợiíchcủaxãhội.VàtạiNhậtBản,liênhiệpquyềnlựclâuđờicủacácnhàquảnlýcấpcaocũngđãcónhữngbướctiếntươngtựtừnói“không”vớicácđềxuấtchínhtrịmàhọchorằngcóhạisangpháttriểncácchínhsáchmàhọtintưởngsẽmanglạiđónggópcholợiíchquốcgia.

Đểhoạtđộnghiệuquả,cácnhàquảnlýcầnkhiếncáccưtrichấpnhậnhọlàngườiđạidiệnchoquyềnlợicủanhàsảnxuấtcũngnhưlàngườiphátngônchonguyệnvọngchungcủaxãhội.Điềunàygiảđịnhrằngcácchínhsáchnhưdựliệuvàdựphòngchoviệcsathảinhânviên,dưthừalaođộngđãphảiđượcbànđếnởnhữngphânđoạntrướcđórồi.Nóchorằngcácnhàquảnlýchỉcótráchnhiệmtíchhợpquyềnsởhữucủangườilaođộngvớiviệcquảnlýdoanhnghiệp,vànănglựccủangườilaođộngvớitráchnhiệmcôngdân.Nócũngchorằngcácnhàquảnlýnênngừngnóivề“lợinhuận”mànênthựchiệntráchnhiệmkiếmrachitríchotươnglaicủaxãhội,chiphíduytrìdoanhnghiệp.Vàrằngcácnhàquảnlýnênthựchiệntráchnhiệmcủangườiphátngôncũngnhưđạidiệncholợiíchchungthayvìtiếptụclàngườiđạidiệncholợiíchcủamột“cáthể”–lợiíchcủa“doanhnghiệp”.

Thất bại của các nhà quản lý tại các doanhnghiệp lớn củaMỹ trongviệc đấu tranh chống lại ảnhhưởngcủalạmphátđốivớitiềnthuếmànhữngnhânviêncủahọphảitrảlàmộtvídụđiểnhìnhchoviệckhôngnênhànhđộngnhưthếnào.Rấtítngười–tronghàngtrămnhàđiềuhànhcấpcao–vớithunhậpgiađìnhlênđếnhơn100.000đô-lamỗinămlànhómduynhấttạiMỹcóthuếthunhậpđượcchỉralàcóliênquanđếnsựlạmphát.Tiềnthuếtốiđacủahọlàvàokhoảng50%tổngthunhập,mộtsựtănglênkhôngđángkểtrongthunhập,doảnhhưởngcủalạmphát,khôngđưahọvàodanhmụcđóngmứcthuếcaohơn.Tuynhiên,nhữngnhânviêncấpdướicủahọlạikhôngthíchbiệnphápbảohộđó.Tiềnthuếcủahọtăngđộtbiến,mặcdùthunhậpcủahọkhôngtăngnhanhhơnlạmphát.Trênthựctế,mứcthuếtốiđalàcầnthiết.Nhưngtôinghingờrằngliệunócóthểtiếptụcduytrìđượchaykhôngnếucácnhàđiềuhànhtiếptụcgiữimlặngvềnhữngbấtcôngthôbạođốivớicácđồngnghiệp,đốitácvàcácnhàsảnxuấtthânthiết.Việccáccôngđoàntìmkiếmmộtgiảiphápkháclàđiềudễhiểu,họbịbuộcphảicamkếtvớichínhquyềnvàviệctựđộngđónggópphầnthunhậpvàonhómnhữngngườiđóngthuếthunhậpcaohơnlàcáchnhanhnhấtđểtăngdoanhthucủachínhphủvớitốcđộnhanhhơnlạm phát.Hơn nữa, nó đòi hỏi các hoạt động chính trị không được ủng hộ như tăng tỷ suất thuế.Nhưngcácnhàđiềuhànhlạikhôngđưarabấtkỳlờibàochữanào.Sựimlặngcủahọtạothànhmộtsựtrì trệquántính, thiếuđimốiquantâmvàtráchnhiệmcũngnhưtựtừbỏđiquyềnlãnhđạocủamình.

Trừkhicácnhàđiềuhànhchấpnhậntráchnhiệmcủamộtnhàlãnhđạođốivớinhữnglợiíchchung,nếukhônghọsẽngàycànghoàntoànbấtlựctrongmôitrườngchínhtrịđanguyên,vàsẽtiếptụctrởthànhkẻthuacuộctrongcáccuộcđốiđầuchínhtrị.

Nhữngnhucầuvềmôitrườngchínhtrịmớinghecóthểgiốngnhưmột“ngónnghềkinhdoanhlớn”.Nhưngviệcchínhtrịhóacáctổchứctạoranhucầulớnđốivớicácnhàlãnhđạovàcáchoạtđộngquảnlýtạitấtcảcácdoanhnghiệp,baogồmcảquymôvừavànhỏ.Thựctế,cácdoanhnghiệpquymôvừavànhỏthườngphảidànhnhiềuthờigianhơnchocácvấnđềkhôngliênquantrựctiếpđếnhiệuquảkinhtế,vàthườngphảidànhnhiềunỗlựccũngnhưphảilãnhđạonhiềuhơnchonhữngvấnđềnày.Trongkhicôngtylớn,nhữngcôngtymàcácnhàđiềuhànhcủahọđượcthamdựHộinghịBàntrònKinhdoanh,giảiquyếtcácvấnđềquốcgiavàquốctế,thìcáccôngtyvừavànhỏlạiphảigiảiquyếtnhữngvấnđềliênquanđếnđịaphương.Nhữngcôngtynàysẽphảilàmviệcgiántiếpquacáchiệphộithươngmạihoặccáchiệphộingànhcôngnghiệpthayvìlàmviệctrựctiếpvớicácnhàđiều

hànhcấpcaocủachínhphủ.Nhưngnhucầuvề thờigian, chính sáchcủanhữngcông tynàycũngkhôngkhácgìcủacáccôngtycỡlớn.Tươngtự,cácnhàquảnlýcủacáctổchứcdịchvụcộngđồngphi lợinhuậnsẽphảiđốimặtvớinhữngnhucầu tương tựvàcũngphải thựchiệnnhữngnhiệmvụcũngtươngtựnhưvậy.

Dùmộtdoanhnghiệprấtlớnhaykhánhỏ,thìnócũngvẫnphảihoạtđộngvàsốngtrongmộtxãhộimàtrongđónhucầuchínhđốivớicộngđồngluônđượcgiảiquyếtbởicáctổchứcvốnđượcthiếtkếvìmụctiêuduynhấtlàhiệusuất.Khôngquantrọnglàdoanhnghiệp–haybệnhviện,trườngđạihọc–đólớnhaynhỏ,cácnhàquảnlývẫnphảichấpnhậnrằngxãhộihiểurằngcác tổchứccủanócuốicùnglạiđạtđượcnhữngmụcđíchkhôngliênquangìđếnmụctiêubanđầucủamình.Cácnhàquảnlýcũngsẽphảihọccáchđiềuhànhtrongmộtmôitrườngchínhtrịcũngnhưphảibiếtrằngtrongnhữngthờikỳkhủnghoảng,họphảitrởthànhnhữngnhàlãnhđạovàhợpnhấttrongmộtxãhộiđanguyên,bêncạnhviệcquảnlýtổchứccủamìnhsaochođạtđượchiệusuấtcaonhất.

KẾTLUẬNNHỮNGTHÁCHTHỨCĐỐIVỚIQUẢNLÝ

Từđầuthếkỷnày,hầunhưkhôngcómộttổchứcmới,mộtnhómdẫnđầu,mộtchứcnăngchínhnàoxuấthiệnnhanhnhưmộtbộphậnquảnlý.Tronglịchsửloàingười,cũnghiếmkhicómộtthểchếnàolạinhanhchóngđượcchứngminhlàkhôngthểthiếunhưvậy.Cũngchưabaogiờcómộttổchứcnàoxuấthiệnmàítgâytranhcãi,ítloâuvàphảnđốiđếnthế.

Từkhitôiviếtnhữngdòngnàychođếnnaychưađầy10năm.Haicâuđầutiêntrongđoạnvẫncòngiữnguyêngiátrị.Chưabaogiờcómộtnhómlãnhđạoxãhộinào,mộtthểchếxãhộimớinàoxuấthiệnnhanhnhư“quảnlý”,điềumàtrướcnăm1900vẫnchưahềđượcbiếtđếnnhưnggiờđâyđãtrởnênphổbiếntrêntoànthếgiớivàđượcsửdụngrộngrãi.Nhưngngườitacũngkhôngcònchorằngquảnlýsẽkhôngphảiđốimặtvớisựphảnđối,khôngtạorasựloâucũngnhưtranhcãinàonữa.Ngượclại,giờđâyquảnlýđangbịtấncôngdữdội,nórơivàotrungtâmcủakhủnghoảngvàgâyrarấtnhiềutranhcãi.

Tuynhiên,cũngkhôngcầnphảilolắngvềsựtồntạicủa“quảnlý”.Trừkhiconngườitựhủybỏ,cònnếukhôngnhữngtổchứcđãđượchìnhthànhcáchđây100nămvẫnsẽtồntại,vàngàycàngtrởnênquantrọnghơn,vànhữngtổchứcnàykhôngthểhoạtđộngnếunhưthiếubộphậnquảnlý.Quảnlýlàcơquancốtlõicủatổchức,giúpbiếnmột“đámđông”thànhmộttổchức,vànhữngnỗlựccủaconngườithànhhiệuquảthựctế.

Nhưngtrongtươnglai,môhìnhvàcấutrúccủaquảnlýsẽkhácđi.Sựkiềmchế,kiểmsoát,cấutrúc,quyền lựcvàkháiniệmquản lýcũngsẽ thayđổihoàn toànkhác.Theocách thứcnhưhiệnnay thìtrongkhoảngtừ10đến20nămnữasẽlàthờikỳ“khủnghoảngtrẻ”củaquảnlý,điềunàysẽquyếtđịnhsựquảnlýhoànthiệnnhưthếnào,đặctínhcủanórasao,vànhữngcamkếtcủanóđượcchuyểnthànhnhữngthànhtựuthậtsựnhưthếnào.

Nhữngtháchthứccủathờikỳkhủnghoảngmàtấtcảcáctổchức,doanhnghiệpvàtổchứcdịchvụcôngcộngphảiđốimặtsẽảnhhưởngtớitấtcảcáccấpđộquảnlý,cũngnhưtấtcảcácnhómtrongbộphậnquảnlý.Nhữngnhàquảnlýcấpcaonhấtcóthểsẽphảiđốimặtvớinhữngtháchthứcđauđầunhất,bởivìhọlànhữngngườichuẩnbịítnhất.Trongnhữngtổchứcgiáodục,các“nhàquảnlý”cũngsẽchính là“ngườihỗ trợ”, “nguồn lực”đồng thời là “giáoviên”.Vànhữngnhân tốmới trong lựclượnglaođộng,dùlàphụnữlàmbánthờigianhaynhữngngườiđãvềhưutiếptụcđilàm,đềuđòihỏisựlãnhđạomớichứkhôngphảinhữngnhàquảnlýtruyềnthốngđượcđàotạođểquảnlýhọ.Cácnhàquảnlýđượcđòihỏiphảicótrìnhđộcaohơnvàđápứngđượcmongđợicủangườilaođộng–họsẽphảihọccáchcânbằngcácnhiệmvụcủatươnglai.

Nhữngnhàquảnlýcấp trungcũngsẽphảiđốimặtvớinhữngthách thức lớn.Cụmtừ“quảnlýcấptrung”đãtrởthànhvônghĩatrongkháiniệmmàtôigọilà“quáivậthaiđầu”.Vớisựphâncôngsản

xuất,nhữngngườiđượccoi là“quản lýcấp trung”và“điềuhànhchứcnăng”sẽphảihọccách làmviệcvớinhữngngườihọkhôngquảnlýtrựctiếp, làmviệcxuyênquốcgia, thiết lập,duytrìvàvậnhànhhệthống–khôngmộtđiềunàotrênđâytừnglànhiệmvụcủamộtnhàquảnlýcấptrungtruyềnthống.Trênthựctế,trongtươnglaicáctổchứcsẽgặprấtnhiềukhókhăntrongviệcphânbiệt“quảnlýcấptrung”với“chuyênviêncấpcao”,cũngnhưphânbiệthainhómngườinàyvớinhữngnhàquảnlýchópbu,dùchỉtrongmộtphạmvihoạtđộnghẹp.

Nhữngtháchthứckhókhănnhấtcũngnhưnhữngthayđổilớnnhấtphíatrướcchắcchắnsẽliênquanđếnbanquản lýcấpcao.Người tacó thểchorằngnhững thayđổicơbản trongxãhộivà tronghệthốngquyềnlựcchínhtrị,chẳnghạnnhưviệckếnhiệmquyềnlựcchínhphủbởimộtđảngđốilậphayviệcgiànhquyềnkiểmsoát toànbộnềnkinh tếcủachínhphủ, sẽchẳnggâynhiềuảnhhưởngđếnnhữngnhàquảnlýcấpcao,cácgiámsátviênhoặccácnhàquảnlýcấptrung.Tấtnhiên,cácnhàquảnlýcấpcaosẽphảithayđổi,nhưngkhôngphảilàthayđổinhânsự,tìmkiếmnhữngngườimớichovịtrínày,màlàthayđổichứcnăng,mốiquanhệcũngnhưtráchnhiệmcủanhữngngườiđảmnhiệmvịtríđó.Dĩnhiên,yêucầuđốivớimộtbanquảnlýcấpcaokhôngbaogiờchấmdứt,đặcbiệtlàkhixãhộicầnphảicónóđểcóthểhoạtđộng.

Banquảnlýcấpcaosẽphảiđốimặtvớinhữngtháchthứctrongviệcđịnhhướngchodoanhnghiệpvàquảnlýnềntảng.Banquảnlýcấpcaocũngsẽphảitáicấutrúcđểcóthểđốimặtvớinhữngtháchthứccủacácthayđổicănbảnnhưtrongcơcấuvàcấutrúcdânsố,dùđólàsựxuấthiệncủamộttậpđoànxuyênquốcgiahaylàsựthayđổitronglựclượnglaođộngvàmốiquanhệcủanóvớidoanhnghiệp.Hơncảlàbanquảnlýcấpcaosẽphảiđốiphóvớinhữngkhủnghoảngtrongxãhội,sựtrỗidậycủanềnkinhtếthếgiới,sựxuấthiệncủaxãhộilàmthuê,vànhucầudẫnđầutrongcáctiếntrìnhchínhtrị,kháiniệmchínhtrịvàchínhsáchxãhộicủacácdoanhnghiệp.

Tạicácnướccôngnghiệp,banquảnlýcấpcaođãsẵnsàngchosựthayđổinhanhchóngnày.TạiMỹ,banquảnlýcấpcaotạicácdoanhnghiệplớn,nhưDuPont,GeneralElectrichaycácngânhànglớn,dànhtới4/5thờigiancủahọchocácmốiquanhệbênngoài,đặcbiệtlàcácmốiquanhệvớicáccơquanchínhphủvàcáctổchức“công”.Điềunàycũngđúngvớicácdoanhnghiệpnhỏvàcáctổchứcdịchvụcộngđồngphikinhdoanh.

MộtCEOcủamộtbệnhviệncôngcộnglớnvớihơn800giườngbệnhđãviếtthưchotôi:“Cáchđây5năm,tôidànhtoànbộthờigianchoviệcđiềuhànhbệnhviện,vàđểmốiquanhệvớichínhquyềnchocácđoànthểtrongbệnhviệngiảiquyết,dùtôithườngxuyênđếnthủđôgiảiquyếtcáccôngviệckhác.Nhưng tôi đã học được rằng chúng ta không thể trông chờ hay phụ thuộc vào các đoàn thể được.Nhưngđiềunàyđòihỏitôivàhainhàlãnhđạocấpcaocủabệnhviệnphảidànhítnhấtmộtnửathờigiancủamìnhchocácmốiquanhệcộngđồngvàchínhtrịthayvìđểnhiệmvụđóchocácnhàđiềuhànhcácđoànthểcủabệnhviện,dùhọcóthểlàmđượcđiềuđó.Tôikhôngbiếtliệuchúngtôicóthểvừađiềuhànhvàpháttriểnbệnhviện,vừaduytrìcácmốiquanhệvớicơquancôngquyềnmàkhônglàmhỏngcảhaithứnhưthếnào.”

Cáchđâyhơn25năm,tôiđãtrìnhbàytrongcuốnThePracticeofManagement(tạmdịch:Thựchànhquảnlý)vềviệcpháttriểnmộtbangiámđốcđộclập,vớinhữngnhiệmvụvàchươngtrìnhhoạtđộngrõràng.Giờđây,cuốicùngđiềuđócũngtrởthànhsựthật.Bangiámđốcmộtlầnnữatrởthànhyếutốnòngcốtcủabộphậnvậnhànhvàchịutráchnhiệmđiềuhànhtrongcáctổchức.Nhưngđiềunàycũngsẽtạorathêmnhiềugánhnặngmớichobanquảnlýcấpcao.

NgườitacũngđãphảnhồilạiđòihỏinàybằngcáchxâydựngmộtmôhìnhbanquảnlýcấpcaotheosaumôhìnhcủaNhậtBản.TạicácdoanhnghiệplớncủaNhật,banquảnlýcấpcaokhônghề“điềuhành”,họchỉ“liênkết”.Họđảmtráchvàgiảiquyếtnhữngvấnđềliênquanđếncácmốiquanhệbênngoài–vớichínhphủ,ngânhàng,nhómngànhcôngnghiệp…Nhữngngườitrẻhơn,nhữngnhàquảnlýcấpcaocủacácbộphận,sẽlànhững“giámđốccôngty”vàđiềuhànhdoanhnghiệp.Banquảnlýcấpcaosẽđảmbảorằngnhữngngườiđảmnhiệmcôngviệcnàylànhữngngườicóđủtrìnhđộ,phẩmchất.Trênthựctế,banquảnlýcấpcaocủaNhậtBảndànhnhiềuhơngianđểsuynghĩvềvấnđề“kếthừa”banquảnlýhơnbấtkỳđiềugìkhác.Vàtấtnhiên,điềunàyđòihỏinhữngquyếtđịnhquantrọng.Nhưngnókhông“quảnlý”chínhcáchoạtđộngkinhdoanh.

DướiđâylàmộtsốdấuhiệuchothấycáctổchứccủaphươngTâyđangđitheohướngđinày.

ỞmộttrongsốngânhànglớnnhấtcủaMỹ,mộtchủtịchhộiđồngquảntrị,tổnggiámđốcvàhaiphóchủtịchhộiđồngquảntrịđềudànhphầnlớnthờigiancủamìnhchocácmốiquanhệbênngoài.Chủtịchhộiđồngquảntrịvà tổnggiámđốcthaynhaugiảiquyếtcácvấnđềkhủnghoảngtàichínhcủaNewYork,khimộtngườiđảmnhiệmcôngviệcnày,ngườiđósẽkhôngcònthờigianchobấtkỳvấnđềnàokhác.Trongsuốtnămđó,nhữngngườicònlạisẽlàthànhviêncủaBànTrònDoanhNghiệp,dànhrahaingàymộttuầnchocácvấnđềliênquanđếnchínhsáchcủangườilaođộngvàchínhsáchcủaquốcgia.HaivịphóchủtịchsẽthaynhaugiảiquyếtcácmốiquanhệvớicáccơquancôngquyềnởWashingtonvàchínhphủnướcngoàicũngnhưcáctổchứctàichínhquốctế.Mộtnhómcácphóchủtịchđiềuhànhsẽthựcsựđiềuhànhngânhàng.Toànbộnhómcácnhàquảnlýcấpcaosẽgặpnhauítnhấthaisángmỗituần,thuxếpăntrưacùngnhaunhiềunhấtcóthể,dùmỗithànhviênđềucónhữnglịchlàmviệcdàyđặc.

Nhưngđiềunàycũngchưathựcsựđầyđủ.Trongtươnglai,ngườitasẽđòihỏibanquanlýcấpcaodànhnhiềuthờigianvàquantâmhơnđếnvấnđềkinhdoanhthậtsự,nhữngmụctiêu,cácưutiêncũngnhưnhữngchiếnlượccủatổchức.Họsẽcầnưutiênnhiềuhơnchoviệcquảnlýdoanhnghiệp,vàchonhânsựtrongbanquảnlýcấpcao,nhữngvấnđềvàcơhộicủanó.Việcphâncôngsảnxuấtsẽcònđặtranhiềuyêucầucaohơnnữachobanquản lýcấpcao,chomốiquanhệcánhâncũngnhưnhữngquyếtđịnhkinhdoanh.

Nhữngáplựccủacácmốiquanhệbênngoàikhiếncácnhàlãnhđạocấpcaotrởthànhnhững“nhàhoạtđộngxãhội”vàmộtnhàlãnhđạothựcthụ,đồngthờiphábỏnhữngphươngphápquảnlýtruyềnthốngcủaMỹ,trongđócácnhàquảnlýcấpcaodànhtoànbộthờigianchoviệcquảnlýdoanhnghiệpvàủynhiệmtấtcảcácvấnđềbênngoàichonhânviêncấpdưới.Nhưbứcthưcủanhàlãnhđạobệnh

việnđãđượctríchdẫnởtrên,cácnhàlãnhđạocấpcaokhôngthểủynhiệmviệcnàychocáchiệphộithươngmạinữa.Họcầnnăngđộnghơntrongcácchínhsáchmangtínhquyếtđịnh,vàtrongnhữnglĩnhvựcliênquan,họcũngcầndànhthờigianđểhọchỏithêmcũngnhưlãnhđạodoanhnghiệpthậtsự.

Điềunàychothấytrongtươnglai,khốilượngcôngviệcvàviệcchuẩnbịsẵnsàngchocôngtácquảnlýcấpcaosẽtrởthànhyếutốquantrọngnhấttrongviệctưduy,thửnghiệmvàđổimới.ChúngtabắtđầuxâydựngcơcấubanquảnlýcấpcaotừthờikỳChiếntranhThếgiớithứHai,sauđó10đến15năm,chúngtanghĩrằngnhưvậylàmọiviệcđãhoànthành,vàchúngtađãbiếtrõcâutrảlời.Nhưnggiờđâychúngtalạimộtlầnnữađitìmcâutrảlờichovấnđềđó.

Trongnhữngnămtới,nhữngmốibậntâmtrongvấnđềquảnlýsẽđượcchuyểnsangcơcấu, thànhphần,trìnhđộ,vàkhảnăngcủabanquảnlýcấpcaocũngnhưcácthànhviêntrongđó.Banquảnlýcấpcaocủatươnglaisẽquảnlýmộtsốlượnglớnnhânviên,đặcbiệtlàtrongcácdoanhnghiệplớn,nhiềuhơnsovớitrướcđây.Chúngtađãbiếtrằngtrong25đến30nămgầnđâyngaycảmộtdoanhnghiệpquymôvừa cũngđềucầnđếnmộtnhómquản lý cấp cao, và rằngmột “nhàđiềuhành” làkhôngđủ,côngviệcđòihỏiphảicónhiềungườihơncũngnhưcóphẩmchấttốthơn,vàhọsẽphảibaoquát,quảnlýrấtnhiềucôngviệc,nhữngthứkhôngthểgiảiquyếtbởibấtkỳmộtcánhânđơnlẻnào.

Vídụ,trongviệcphâncôngsảnxuất,ngườilãnhđạocủamỗibộphậnsảnphẩmsẽlàthànhviêncủabanquảnlýcấpcaotrongcôngty.Cáctậpđoànxuyênquốcgiasẽlàmộttổchức“cáchệthống”trongđócórấtnhiềucácnhàquản lýchópbu,vàmỗingườichịu tráchnhiệmđốivớimột lĩnhvựcnhấtđịnh,từđónắmbắtđượcnhữngquyếtđịnhlớncủacảtổchức,đểđiềuhànhvàhoạtđộngcốnghiếnnhiềunhấtchotổchức.Tuynhiên,tôihoàntoànchắcrằngchúngtasẽtiếptụcthửnghiệmnhữngcơcấukhác.Chỉcóđiềuduynhấtchúngtacóthểtựtinphátbiểulà:sựthửnghiệmcáccơcấutổchức,ngaycảtrongnhữngdoanhnghiệpnhỏvàvừacũngsẽđặtranhữngtháchthứcchobanquảnlýcấpcao,giúphọgiảiquyếtnhữngyêucầucũngnhưchuẩnbịsẵnsàngđểđiềuhànhdoanhnghiệpvàtổchức,thayvìđiềuhànhmộtbộphậnhaychứcnăngriêngbiệt.

Hiếmkhinàocómộttổchứcxãhộimới,mộtchứcnăngxãhộimớixuấthiệnnhanhnhưbộphậnquảnlýtrongthếkỷnày.Vàcũnghiếmkhicómộttổchứcnàogiữvaitròkhôngthểthiếunhưnó.Nhưngcũnghiếmkhicótổchứcmới,nhómlãnhđạomớinàophảiđốimặtvớinhữngđòihỏi,tháchthứcnhưđốivớibộphậnquản lý trongcácdoanhnghiệp,vàcác tổchứcdịchvụcôngcộngphikinhdoanhtrongthờikỳkhủnghoảnghiệnnay.

Quản trị trong thời khủng hoảng - sachvui.com · thay đổi, cùng với sự thay...

Documents

Transcript of Quản trị trong thời khủng hoảng - sachvui.com · thay đổi, cùng với sự thay...

ẢNH THAY ĐỔI CƠ BẢluatsuhcm.com/uploads/nghien-cuu-an-pham/2018_10/ban-tin... · 2018-10-02 · ẢNH THAY ĐỔI CƠ BẢ

phuloc.thuathienhue.edu.vnphuloc.thuathienhue.edu.vn/imgs/Thu_muc_he_thong/_Nam... · Web viewVí dụ thay đổi hồ sơ lý lịch và thay đổi lương thì hệ thống xuất

Linh hon cua su thay doi, linh hồn của sự thay đổi

TỰ TIN + THAY ĐỔI =

Đổi mới Sáng tạo để Thay đổi

Aus4Equality|GREAT Hợp tác để Thay đổi

ỚI THIỆU WEBSITE GX ĐỨC MẸ LA VANG...Cách thay đổi nội dung website Box thay đổi tên Box nội dung: Cách thay đổi rất giống với đánh văn bản bình

Thay đổi tư duy để thành công

Làm Chủ Tư Duy Thay Đổi Vận Mệnh

ASEAN Variation Guidelines For Pharmaceutical Products · Web view2018/12/25 · PHỤ LỤC II CÁC THAY ĐỔI LỚN, THAY ĐỔI NHỎ, THAY ĐỔI KHÁC ÁP DỤNG ĐỐI VỚI

[Sách] Khi ta thay đổi thế giới sẽ thay đổi

Khi ta thay đổi thế giới sẽ thay đổi theo - wWw.STruyện.Com

Quy luật từ những sự thay đổi về lượng dẫn tới sự thay đổi về chất và ngược lại

Đời thay đổi khi chúng ta thay đổi - ANDREW MATTHEWS · Chỉ với một cách nhìn nhận khác hẳn mà cuộc đời một người thay đổi: từ chỗ bi quan,

Kỹ năng quản lý sự thay đổi

I. Đoạn mạch RLC có L thay đổi

Làm chủ tư duy thay đổi vận mệnh

Hướng dẫn thay đổi giao diện Blogger

THAY ĐỔI BÊN MUA BẢO HIỂM (THỪA KẾ) · BÊN NHẬN CHUYỂN NHƯỢNG (BNCN) BÊN MUA BẢO HIỂM MỚI (THỪA KẾ) Chứng từ đính kèm: Bản sao (i) giấy tờ

[Sách] Thay thái độ đổi cuộc đời 2