Quản trị trong thời khủng hoảng - sachvui.com · thay đổi, cùng với sự thay...

MụcLụcQUẢNTRỊTRONGTHỜIKHỦNGHOẢNG

VỮNGMẠNHHƠNSAUKHỦNGHOẢNG

I.QUẢNLÝNHỮNGVẤNĐỀCƠBẢN

II.QUẢNLÝCHOTƯƠNGLAI

III.QUẢNLÝSỰTHAYĐỔILỚN:CƠCẤUDÂNCƯMỚIVÀĐỘNGLỰCDÂNCƯMỚI

IV.QUẢNTRỊTRONGNHỮNGMÔITRƯỜNGKHỦNGHOẢNG

KẾTLUẬN

PeterDrucker

QUẢNTRỊTRONGTHỜIKHỦNGHOẢNGEBUSINESS&ECOMMERCE

BảnquyềntiếngViệt©2011CôngtySáchAlpha

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

http://sachvui.com/

VỮNGMẠNHHƠNSAUKHỦNGHOẢNGTrong thờikỳkhủnghoảng,bấtkỳdoanhnghiệp, tổchứcnào,dù lớnhaynhỏ,cũnggặpphảikhókhăn, bởi những biến động sẽ tác động ít nhiều đến sự tồn tại, hoạt động và phát triển của doanhnghiệp,tổchứcđó.Vừagiảiquyết,đốiphóvớinhữngbiếnđộngtrongthờikỳkhủnghoảngvừaphảitìmkiếmcáccơhộitrongđólàyêucầuđặtrakhiếntấtcảcácdoanhnghiệpvàtổchứcphảiđauđầu.

Thôngthường,lãnhđạocácdoanhnghiệpvẫnlàviệclàmđầykhókhăn,thìgiờđây,chèoláicảtổchức trong thờikỳkhủnghoảngcòngian truânhơnnữa.Những tổchứckhôngvượtquađượcgiaiđoạnnày, tấtphảiđổvỡ,dẫnđếnvôsốnhữngvấnđềnangiảivềtàichínhcũngnhưnhânsự.Cònnhữngtổchứcduytrìtiếptụcsaunhữngbiếnđộnghẳnsẽtrưởngthànhhơn,vữngmạnhhơn,vàtựtrangbị chomìnhnhữngkinhnghiệmxươngmáuđểvậndụng trongnhữnggiaiđoạn saunày.Vànhữngtổchứctậndụngđượcthờicơkhủnghoảngđểmạnhmẽhơnchắcchắnsẽtrởthànhnhữngtổchứcxuấtsắc.Điềunàyđòihỏitầmnhìn,quyếttâmvàcảsựhysinhcủacácnhàlãnhđạo.

Khiđứngtrướcnhữngbiếnđộngcủakhủnghoảng,cáctổchứcthườnghaytiếnhànhcácgiảipháptìnhthếnhưcắtgiảmchiphíquảnlý,siếtchặtnguồnvốn,giảmtrừnhânsự…nhằmduytrìhoạtđộngtốithiểuchotổchức.Nhưngnhữnggiảipháptrêncóthậtsựhiệuquảkhông,hayđóchỉlànhữnggiảiphápnhấtthời,chỉgiúpdoanhnghiệpcầmcựchứkhônghềpháttriển?Vàcácnhàquảnlýcầnlàmgìđểtránhđượccáchệquảcủakhủnghoảngnhưmấtkiểmsoátdòngtiền,màvẫnduytrìnhữngchiếnlượcquảnlýhiệuquả?

TrongcuốnsáchkinhđiểnQuảntrịtrongthờikhủnghoảngcủaPeterDrucker–ngườivẫnđượccoilàchađẻcủangànhquảntrịhiệnđại–đãđưaracáinhìnsâusắcvàphântíchcặnkẽvềnhữngvấnđềcủacácnhàquảnlýtrướcnhữngbiếnđộngcủanềnkinhtếởcảtrongvàngoàinước.Ôngđãchỉrarằng,thờikỳkhủnghoảngđươngnhiênđánglongạivànguyhiểm,nhưngđồngthờicũnglàcơhộituyệtvờichonhữngaihiểurõnó,chấpnhậnvàkhaithácnó.Chúngtahẳnđềuđãbắtgặpquanđiểmnàytrongnhữnggiaiđoạnkhókhăncủanềnkinhtế,đólàcâu“cửamiệng”củanhữngnhàquảnlýcanđảm,dámđươngđầuvớithửthách,rằng“trongnguycócơ”.Vàtrênthựctế,điềunàyđãđượcminhchứngbằngnhữngdoanhnghiệpvữngmạnhhơnsaukhủnghoảng,chứkhôngchỉlàlýthuyếtxavời.

Bêncạnhđó,PeterDruckerđưararấtnhiềukháiniệmmớimẻtrongvấnđềquản lý,như“quảnlýtheomụctiêu”,“quảnlýchotươnglai”,cũngnhưcácgiảiphápchovấnđềnhânsự,quảnlýhiệuquảnguồnlựctríóc, làmchonguồnvốnvànguồnlựcthíchứngvới lạmphát.Ôngcònđưaracácgiảiphápnhằmloạibỏnhữnghoạtđộng,cácbộphậncũngnhưdanhmụcsảnphẩmkhôngcònhiệuquảvàcónguycơảnhhưởngđếntươnglaicủadoanhnghiệp.

NgườiđọcquenthuộcvớiPeterDruckerhẳnkhôngquênôngluônlàmộtnhàchiếnlượcđạitài.Bấtcứtácphẩmnàocủaôngcũngkhôngchỉdừnglạiởnhữnggiảipháp,màPeterDruckerluônđemđếnchongườiđọccáinhìntổngquan,nhữngnguyênnhânsâuxacủatìnhtrạnghiệntại,vàtừđó,cácgiải

phápkhôngchỉmangtínhthờiđiểmmàcònmangtínhchiếnlược,lâudài.Trongcuốnsáchnày,PeterDruckerđãchỉrarằngcơcấuchínhtrị,cùngnhữngbiếnđộngvàcơcấudânsốđãcótácđộngnhưthếnàođếnsựpháttriểncủacácdoanhnghiệp.Ôngcũngđưaranhữngdựđoánxácđángvềsựpháttriểncủacáckhuvựckinhtếthứba,vềsựcầnthiếtcủamộtđồngtiềnxuyênquốcgia,vềnềnkinhtếmậudịchđavàxuyênquốcgia,vaitròcủanhữngcôngnhântrithứcvàsựhìnhthànhcủaxãhộilàmthuê.Tấtcảnhữngđiềunàyđềuđãđượckiểmchứngquathựctế,bởicuốnsáchđãtồntạicảmộtthờigiandài,thậmchícòntrảitừgiaiđoạnkhủnghoảngnàytớigiaiđoạnkhủnghoảngkhác.

Khiđọccuốnsáchnày,cácnhàquảnlýsẽtìmthấychomìnhnhữngkiếnthứcbổíchđểtìmchodoanhnghiệpmìnhconđườngvàbướcđiphùhợptrongnhữngthờikỳkhủnghoảng.

Cuốnsáchcònlàkimchỉnamchocácnhàquảnlýcũngnhưcácdoanhnghiệpkhiđứngtrướcnhữngkhókhănkhôngthểlườngtrướctrongthờikỳnhữngcơn“bệnhtử”củakhủnghoảng.Vàtronggiaiđoạnđầybiếnđộnghiệnnay,Quảntrịtrongthờikhủnghoảngsẽlàmộtcẩmnangthiếtthựcchocácnhàquảnlý–nhữngngườichèoláivàcóthamvọngđưatổchứcmìnhvượtquavàvữngbướcsaukhủnghoảng.

HàNội,tháng9năm2011

CÔNGTYCỔPHẦNSÁCHALPHA

I.QUẢNLÝNHỮNGVẤNĐỀCƠBẢNTrongthờikỳkhủnghoảng,mộtdoanhnghiệpcầnvừacókhảnăngchốngđỡnhững“giôngtố”cóthểxảyra,vừacầnduytrìkhảnăngtậndụngnhữngcơhộibấtngờ.Điềunàynghĩalàđểthựchiệnđượcđiềuđó,cácdoanhnghiệpcầnquảnlýtoàndiệntấtcảcácvấnđềcơbảncủaviệckinhdoanh.

Cáchđây55năm,từthờikỳkếhoạchMarshallchođếntổchứcOPEC,tấtcảđềubịtróibuộc,dùíthaynhiều,vào“một sợixiềngnhỏ”:đó làxuhướngduy trìcácđơnvịcơsở.Nhưngnếungười takhôngthườngxuyênquantâmđếncácvấnđềcơbảncủaviệckinhdoanh,chắcchắnsẽxảyranhữnghậuquảnặngnề.Thựctế,nguycơtiềmẩnđedọalớnnhấtngàynayđốivớicácdoanhnghiệp,cáctổchứcphikinhdoanhvàcáctổchứcdịchvụcôngcộngchínhlàtháiđộcủangườidânđốivớinềnkinhtế,sựhủyhoạimôitrường,nhữngcăngthẳngtháiquátronglĩnhvựcnănglượng,lạmphátvàsựmấtổnđịnhcủa tìnhhình thếgiới.Saumột thờigiandài tươngđốiổnđịnh,baogiờcũngsẽcónhữngnguycơ,điểmyếutiềmẩnxuấthiện.

Nhữngvấnđềcơbảncủaquảnlýkhôngthayđổi.Nhưngnhữngyếutốcụthểđểquảnlýchúngthìthayđổi,cùngvớisựthayđổicủanhữngđiềukiệnbêntrongvàbênngoài.Dovậy,việcquảntrịtrongthờikhủnghoảngcầnbắtđầuvớinhữngđòihỏimớimẻvàkhácbiệtnhư:

-khảnăngthanhtoán,

-hiệuquả,

-vàchiphítrongtươnglai.

Việcquảnlýmộtdoanhnghiệp,dođó,khôngchỉcầnthiếtmàphảilàquantrọnghàngđầu.

THÍCHỨNGVỚILẠMPHÁT

Đểquảnlýthànhcông,trướctiêncácnhàđiềuhànhcầnhiểurõmìnhsẽquảnlýcáigì.Nhưnghầuhếtcácnhàđiềuhànhngàynay–cảtrongcácdoanhnghiệplẫncáctổchứcphichínhphủ‒đềukhôngcoitrọngvấnđềnày.Nhữngđiềuhọnghĩlàquantrọngchủyếulạilàảotưởngvàthiếuthựctế.Tìnhtrạngthựctếcủadoanhnghiệpcủahọbịchegiấuđi,méomóvàbiếndạngdướiảnhhưởngcủalạmphát.Cácnhàđiềuhànhngàynayquá coi trọngnhữngbảnbáo cáo, thông tin và các con số củanhữngngườitiềnnhiệm.Họtrởnênphụthuộcvàocácconsố,vàsựphụthuộcnàysẽtrởthànhnguyhiểmtrầm trọngnếucácconsốmàhọđượcbiếtkhôngđúngvới thực tế.Vàchínhnhữngconsốkhôngđúngvớithựctếnàyđãgâyracáccuộclạmphát.Thôngthường,tiềnvẫnđượccoilàthướcđogiátrị,nhưngtrongthờikỳlạmphát,tiềnchỉmangtínhchấtảo.Vìvậy,trướckhicóthểquảnlýđượccácvấnđềcơbản,tấtcảcácsốliệuquantrọngliênquanđếndoanhnghiệp-nhưdoanhsố,tìnhtrạngtàichính,nợnầnvàkhảnăngtrảnợ,cũngnhưthunhậpphảiđượcthíchứngvớilạmphát.

Trong10năm,từnăm1970đến1980,rấtnhiềudoanhnghiệpởNhậtBảncũngnhưcácnướccôngnghiệpphươngTâyđãtuyênbốđạtđược“lợinhuậnkỷlục”,mặcdùthựctế,trongsốđóchỉcómộtsốrấtít(nếukhôngmuốnnóilàkhôngcó)doanhnghiệpđạtđượclợinhuậnthựctế.Bởilẽ,lạmphátcóthểđượcđịnhnghĩa làmột sựpháhoại cóhệ thốngcácnguồn lực thôngquanhànước, nên trongnhữngthờikỳgiácả tăng liên tục,cácdoanhnghiệpkhôngthểcóđược lợinhuận.Nhiềungườiđãcảmnhậnđượcđiềunàydùkhôngthậtsựhiểurõvềnó.Bởilẽ,việccôngbốnhững“lợinhuậnkỷlục”đãđụngchạmđếnthịtrườngchứngkhoánvàgâyramộtmốihoàinghilớn,mộtsựphủnhậnmạnhmẽtrongđôngđảongườidân.Vấnđềlàảotưởngnày−việcđạtđượcnhữnglợinhuậnkhổnglồ−đãdẫnđếnnhữnghànhđộngsai lầm,nhữngquyếtđịnhkhôngđúngđắn,nhữngphântíchkinhdoanhméomó,vàcuốicùngdẫnđếncảđốngnhữngquảnlýtệhại.

Mặcdùvấnđềtrênhoàntoànkhôngxalạđốivớihầuhếtcácnhàlãnhđạo,nhưngchođếnnaycũngchỉmớicómộtsốítngườitìmtòi,thửnghiệmđểcóthểsửachữanhữngthôngtinlệchlạcdolạmphátgâyra.Chúngtabiếtmìnhcầnlàmgìvàđiềuđócũngkháđơngiản,đólàchúngtaphảikhiếnchonhữngsốliệuvềdoanhsố,giá,hàngtồnkho,tàisảncốđịnhvàkhấuhao,cũngnhưthunhậpthíchứngvớitỷlệlạmphát−chúngtakhôngđưaranhữnggiátrịchínhxácmàlànhữnggiátrịvớixácsuấttươngđốicaocóthểchấpnhậnđược.Ngaycảkhinhữngđiềunàyđượcthựchiệnthìcácnhàđiềuhành, thậmchíngaycảnhữngngườigiỏivàhiểubiếtnhất cũng sẽvẫn trở thànhnạnnhâncủaảotưởngmàlạmpháttạora.Họcóthểnhậnthứcđượcrằngnhữngconsốmàhọcólànhầmlẫn,nhưngmiễnlànhữngconsốđóđangởngaytrướcmắthọ,thìhọvẫnsẽtiếnhànhmọihoạtđộngdựavàochúngthayvìdựatrênhiểubiếtcủamình.Vàhọvẫncứsẽhànhđộngngungốc,sailầmvàvôtráchnhiệm.

Sựtựlừadốinguyhiểmthứhailàngườitacoi“doanhthu”nhưlà“lợinhuận”đíchthực.Thựcra,doanhthunàychỉđơngiảnđượctạoratrongquátrìnhhoạtđộngcủacôngty,vàsaumộtthờigian,vốnhoạtđộngcủanósẽthấphơnsovớibanđầu(chẳnghạncáckhoảnnợdàihạntrướcthờikỳlạmphátvàtỷlệlợinhuậntiềnlạmphát).Sớmhaymuộn,nhưngthườnglàsớm,vốncũngphảiđượcbồihoàn,vàsauđósốtiềnthuđượcbuộcphảidùngđểchitrảchochiphívốnvàothờiđiểmtáiđầutư.Sựthíchứngvớilạmphátbắtbuộcphảidựatrêngócđộvốn.Vàdovậy,nguyêntắcởđâylàlãisuấthoặclợinhuậnlâudàichovốntốithiểuphảibằngtỷlệlạmphát.

“Lợinhuậnhàngtồnkho”khôngbaogiờlàlợinhuậnđíchthực.Nếulạmpháttiếptục,sốlượnglưukhosẽphảiđượcbánvớimứcgiácaohơn trong tương lai,hoặcnếu lạmphátchấmdứt, lợinhuậnhàngtồnkhosẽlậptứcđượcchuyểnthànhthiệthạihàngtồnkho.Trongcảhaitrườnghợp,thựcchấtcủavấnđềlàdựtrữantoàntrongtrườnghợplợinhuậnảo.

Mộtlýdokhiếncácnhàlãnhđạotạicáccôngtyhàngđầuthếgiớikhôngtiếnhànhsửasaidolạmphátgâyralàvìhọchorằng,sựtănggiáchỉlàmột“hiệntượngnhấtthời”.Dĩnhiên,ngườitakhôngthểcoicáchnhìnnhậnnhưvậylàđúngđắnsau15nămlạmphátliêntục.Lýdothứhailà,phầnlớncácchínhphủ‒trừmộtsốtrườnghợpngoạilệnhưchínhphủBraxin‒đềucốgắngkhángcựlạinhữnghệquảthựctếcủalạmphát.ĐặcbiệttrongthếkỷXX,vớihệthốngthuếthunhậplũytiếnthìcácchính

phủchínhlàđốitượngchịuảnhhưởngnặngnềnhấtcủasựtănggiá,vàdovậy,họkhônghứngthúgìkhivạchtrầnnhữnghậuquảthựctếcủalạmphát.Ởnhữngnướcnhưvậy,đặcbiệtlàởMỹ,hệthốngthuếđãgópphầnlớnvàosựtựlừadốibảnthâncủacácnhàquảnlý.BởivìhệthốngthuếMỹủnghộcácquyềnvềcổphầnvàtiềnthưởngtínhtheolợinhuậnhợppháp,dođónókhiếncácnhàquảnlýkhaokháttuyênbốthunhậpđãđượclạmpháthóa(càngcaobaonhiêucàngtốtbấynhiêu).Tuynhiên,ởnhữngnướckhôngcó“sựhấpdẫn”nhưtrên−vídụnhưNhậtBản−thìcácnhàlãnhđạo,chođếnnayvẫnkiênquyếtchốnglạimọinỗlựccóthểlàmgiảmsốlợinhuậnhợpphápcủahọ.Nguyênnhânchínhởđâylàsựkiêungạo,tínhtựtôncủahọ:họmuốnkhoekhoanglợinhuậnkỷlục,ngaycảkhibiếtrằngnhữngconsốđóchỉlàdốitrá.

Nhưngchúngtathườngnghethấymộtlậpluậnhoàntoàntráingược,thườngdocáckếtoánviênđưara,đólàkhôngcầnphảilàmchocácconsốthíchứngvớilạmphátbởichođếnnay,vẫnchưacómộtphươngphápđúngđắnvàphùhợpnàođểthựchiệnviệcđó.Chúngtacũngcầnlưuýrằng,chođếnnayphầnlớncácconsốmàcáckếtoánviêntínhtoánđếntừngxucũngchỉlànhữngướcđoán“đượccholàtốtnhất”,nóvẫncóthểcómộttỷlệsailệchkhoảng20%.

Từnhữngđiềutrên,cóthểrútrakếtluận:việckhônglàmchocácsốliệucủadoanhnghiệpthíchứngvớilạmphátchỉđơngiảnlàdosựlườinhácvàvôtráchnhiệm.Dovậy,quảnlýtrongthờiđạikhủnghoảngcầnphảiđượcbắtđầuvớiviệclàmchocácsốliệucủadoanhnghiệpthíchứngvớilạmphát,dùcóbấtcứkhókhănnào.Nhữngnhàquảnlýkhôngthựchiệnđúngđiềunàysẽkhôngchỉkhiếnngườikhácthấtvọng,màcuốicùngcũngsẽtựđánhmấtniềmtinởchínhmình.

QUẢNLÝĐỂDUYTRÌKHẢNĂNGTHANHTOÁNVÀSỨCMẠNHTÀICHÍNH

Nhiềunămqua,chúngtathườngnghethấynhữnglờiphànnànrằng“Giátrịcổphiếuquáthấp”.Vàngườitacũngliêntụcchỉrarằngrấtnhiềucôngtyđãbịbánvớimộttỷlệgiácả,lợinhuậnthấpđếnngỡngàng,thậmchícònthấphơnmứcgiátrịkếtoán,haycòngọilàgiátrịthanhtoán.Nhưngnhữngthanphiền trênđâyhầunhư (haynói chínhxáchơn làhoàn toàn) lànhững tinđồnkhôngcăn cứ.Ngườitacũngcóthểnóirằnggiácổphiếulàquácao,khixemxétđếnsựbấpbênhkhôngchỉtrongtươnglaimàcònởcảthựctại.Nếucácsốliệukếtoáncủadoanhnghiệpđượcchỉnhsửachophùhợpvớilạmphát,khiđólợinhuậncủarấtnhiềudoanhnghiệpsẽlạitrởthànhthualỗ.Ngàynay,đểmôtảtỷlệgiácả/lợinhuậnthấp,ngườitacóthểsửdụngtỷlệtươngđốicaogiữagiátrịcácđơnvịtiềntệổnđịnhvàgiátrịcổphiếu.Trongtrườnghợpbảngcânđốikếtoáncủacáccôngtyđượcđiềuchỉnhthíchứngvớilạmphát,cácgiátrịsổsáchcủacôngty,đặcbiệtlàcủacáccôngtysảnxuất,cóthểbịhạthấpmộtcáchrõrệt,vàtổng“có”thậmchírấtcóthểthấphơngiátrịcủatổng“nợ”.

Nhưngđiềuđángquantâmhơnlà,thịtrườngchứngkhoánngàycàngđánhgiácáccôngtytheokhảnăngthanhtoánchứkhôngphảitheolợinhuận.Việcđịnhgiátạicácsàngiaodịchchứngkhoánlớnnhất thếgiới–NewYork,London,Zurich,TokyovàFrankfurt– liênquan trực tiếpđếnkhảnăngthanhtoán,dòngtiềnmặt,vàthậmchílàcảcácsốliệulợinhuậnđãđượcđiềuchỉnhchothíchứngvớilạmphát.Vàthịtrườngđãcólý,bởivì,trongthờikỳkhủnghoảng,khảnăngthanhtoánquantrọng

hơndoanhthu.Dovậy,mộtdoanhnghiệp–dùlàtưnhânhayđạichúng–cũngcóthểđứngvữngquanhữngthờikỳlợinhuậnthấphoặcdoanhthuthấptriềnmiênnếunhưlượngtiềnmặtvàkhảnăngtàichínhcủahọvữngmạnh.Nhưngđiềungượclạithìlạikhôngđúng.Thịtrườngcổphiếuđịnhgiácáccôngtydựatrênkhảnăngtàichínhcủahọchứkhôngphảilàlợinhuận.Trongthờikỳlạmphát,khảnăngtàichính,chứkhôngphảilàlợinhuậnđượccôngbố,mớilàthướcđođángtincậynhất.

Trongthờikỳkhủnghoảng,bảngcânđốikếtoánđóngvaitròquantrọnghơnrấtnhiềusovớicácbảnhạchtoánlỗlãi.Nóicáchkhác,trongthờikỳkhủnghoảng,cácnhàquảnlýphảiđặtưutiênhàngđầuchoviệctăngcường,duytrìkhảnăngtàichínhchứkhôngphảilàlợinhuận,đồngthờiphảiluônnắmrõkhảnăngthanhtoántốithiểumàcôngtycầnđểduytrìhoạtđộng.Vấnđềđặtraởđâylà:cầnphảicónhữngnguồnvốnlưuđộngnàođểcôngtycóthểvượtquađượcmộtcuộckhủnghoảngkéodài90hay120ngày?Saucuộckhủnghoảngkéodàinày,sẽluônlà“tìnhtrạngbìnhthường”nhưthể“saucơnmưatrờilạisáng”.Dĩnhiên,trongkhủnghoảng,mộtcôngtybuộcphảicókhảnăng“tựnổilênmặtnước”nếukhôngnósẽtựsụpđổ.Nócầnphảicónhữngnguồnlựcthanhtoáncầnthiếtđểduytrìhoạtđộng.Trongthờikỳkhủnghoảng,cácdoanhnghiệpcầnsuynghĩxemhọcóthểvàsẽlàmgì,họcónêntácđộngđểsốngsótquacuộckhủnghoảng,cónênthắtchặttíndụnghaygiảmphátđộtngộthaykhông.Họcũngcầnphảiquantâmtớikhảnăngtàichính,khảnăngthanhtoán,doanhsốnhưvịtríthịtrường,sựđổimớivàlợinhuận.Thựcra,khảnăngthanhtoánkhôngphảilàmụcđíchtựthân,songtrongnhữngthờikỳkhủnghoảngthìnótrởthànhmộtgiớihạnquyếtđịnhsựtồntạicủadoanhnghiệp.

QUẢNLÝNGUỒNLỰCHIỆUQUẢ

Việcsửdụnghiệuquảcácnguồnlựclàmộtnhiệmvụđặcbiệtcủaquảnlý,khácvớinhữngnhiệmvụkhác của cácnhàquản lýdoanhnghiệpvàhànhchính.Lịch sửquản lý, với chứcnăngxãhộiđặctrưng, đượchình thành cáchđây100nămvớimột khámpháđángngạc nhiên là hiệu quả của cácnguồnlựcđượcnângcaonhờđượcquảnlýthíchhợp.Nhiệmvụnàychỉcóthểđượcgiảiquyếtnhờcácnhàquảnlý,chứkhôngphảicácluậtsưkinhtếhaychínhphủ.Cácnguồnlựccóthểđượcsửdụngvàpháthuyhiệuquảởbấtkỳđâu,dùvớimộtkếhoạchcánhân,trongmộtdoanhnghiệp,mộtcửahàngtưnhân,mộtbệnhviện,mộtbếncảnghaymộtphòngthínghiệmlànhờchínhtráchnhiệmcánhâncủacácnhàquảnlý.

Khoảngnhữngnăm1875,nhậnthứccủaFrederickW.Taylorvề laođộngđãtạonênmộtbướcđộtphá lớn.Ôngchorằng laođộngcó thểđượcphâncônghợp lý,vàdovậysẽ trởnênhiệuquảhơn.TrướcthờicủaTaylor,ngườitachorằngđểđạtđượcnăngsuấtnhiềuhơnchỉcómộtcách,đólàlàmviệcchămchỉhơnvàtrongkhoảngthờigianlâuhơn.Taylorđãnhìnnhậnrarằngnhờlaođộng“thôngminhhơn”,năngsuấtsẽcaohơnvàđểđạtđượcđiềuđó,khôngchỉngườicôngnhânphảicó tráchnhiệmhơnđốivớihiệuquảlaođộngcủamìnhmàcácnhàquảnlýcũngphảicótráchnhiệmđốivớihiệuquảlaođộngđó.MặcdùTaylorkhôngđểlạichođờisaumộtlýthuyếtsảnxuấtnào,nhưngônglàngườiđầu tiênnhận thứcđược rằnghiệuquả côngviệc làkếtquả của sựvậndụng tri thứcconngười−nhântốđặctrưngcủanguồnvốnnhânlực−vàoquátrìnhlaođộng.

Taylorđãvậndụngtrithứcvàolaođộng,hoàntoànphùhợpvớitìnhtrạngthựctếcủathếkỷXIX,vàvàolaođộngchântay.

Ngàynay,chúngtabiếtrằngtrithứcđượcvậndụngvàotấtcảmọinguồnlực:vốn,nguồnlựcvậtchấtcơbản,thờigian,vàchínhbảnthântrithứcnữa.Thựctế,chúngtađềubiếtrằngmộthọcthuyếtkinhtếcógiátrịbắtbuộcphảidựatrênhiệuquảvớitưcáchlànguồngốccủacácgiátrị.HọcthuyếtvềgiátrịlaođộngcủathếkỷXIX–màMarxđãtiếpnhậntoànbộtừnhữnghọcgiảđitrướclàRicardovàAdamSmith–đãtrởnênlỗithời,thậmchílàchủnghĩaMarxcầnphảibỏquanó.Nhưngnhữngnỗlựcthựchiệnkhôngtheohọcthuyếtgiátrị–bắtđầutừcáchđây100nămbởicáctrườnghọccủaÁovàđạtđếnđỉnhcaolàtrongphântíchkinhtế“phigiátrị”củaKeynesiansvàFriedmanitiesngàynay–đãđượcchứngminhlàkhôngthể.Mộthọcthuyếtkinhtếsẽkhôngtồntạinếukhôngcónềntảngcủahọcthuyếtgiá trị.Vàmộthọc thuyếtnhưvậybắtbuộcphảiđượcxâydựngdựa trênnền tảngđịnhnghĩa“hiệuquảlànguồngốccủatấtcảcácgiátrịkinhtế”.

Từđóđếnnay,chúngtađãcóđượchiểubiếttốthơnvềviệcnângcaohiệuquả.Chẳnghạn,chúngtabiếtrằnghiệuquảdựamộtphầnvàoviệcđổimới–tứclàvàoviệcchuyểncácnguồnlựctừcáclĩnhvựclaođộnglạchậuvàhạnhẹpđếnnhữngngànhmới,vàcóhiệuquảhơn,vàmộtphầnvàoviệcnângcaokhôngngừnghiệusuấtcủacácnhântốmớiđangnảysinh.Ngoàira,chúngtacũngbiếtmìnhcầntậptrungchúýtớiviệcnângcaohiệuquảcủatừngnhântốriêngbiệttrongquátrìnhsảnxuất:vốn,nguồnlựctựnhiên,thờigianvàkiếnthức.Nhưngchúngtacũngbiếtrằngđiềuđượcxemxétvàđánhgiácuốicùngchínhlàtổnghiệusuấtcủatấtcảcácnguồnlựctrongmộtquytrình,mộtdoanhnghiệp,mộtcôngviệckinhdoanhđãđượcđịnhtrước.

Hơnnữa,chúng tacũngbiết rằnghiệuquả trong“kinh tếvimô” tức là trongmộtdoanhnghiệp tưnhân,mộtxínghiệp,mộtcửahànghaymộtvănphòng,cóthểđượctạonênhoặcbịphávỡ;cóthểđượccảithiệnhoặcbàomòn;vàchínhnhàquảnlýphảichịutráchnhiệmvềđiềuđó.

Trongmộtthếkỷqua,hiệuquảđãđượcgiatăngđềuđặntạitấtcảcácnướccôngnghiệp,vàtạicảcácnướccónềnkinhtếthịtrường.Bấtcứquốcgianàocósựtăngtrưởngvềkinhtếđềuxuấtpháttừviệcnócóđượcsựquảnlýcómụctiêuvàcóđịnhhướngtấtcảcácnguồnlựcnhằmtănghiệuquả.Vàđiềunàykhôngchỉđúngvớilĩnhvựccôngnghiệp.HiệuquảkinhtếcònthậmchítăngnhanhtrongmộtlĩnhvựcmàcácnhànhàkinhtếhọccủathếkỷXIX(baogồmcảMarx)“nhậnđịnh”rằngkhôngthểcóđượcsựtrăngtrưởng,đólànôngnghiệp.Trênthựctế,bứctranhnềnkinhtếnôngnghiệpgiữathếkỷXIXvàđầuthếkỷXXkhôngcógìthayđổimạnhmẽchođếnkhicósựbùngnổvềhiệuquảtạicáctrangtrạicủacácnướccôngnghiệp.Ngàynay,cácbácsỹđạtđượchiệuquảcôngviệccaohơnrấtnhiềusovớicácbácsỹtrongthậpniên1990.Cáchđây80năm,cácbácsỹphảidànhphầnlớnthờigianngồitrênxengựakhidichuyểntừnôngtrạinàysangnôngtrạikhác.Còncácbácsỹnhữngnăm1990sốngtrongnhữngkhuvựctrungtâm,nơicácbệnhnhânsinhsốngđôngđúc,vànhờcóxeôtô,ngaycảmộtđứatrẻbịốmcũngcóthểdễdàngđượcđưađếnphòngkhámcủabácsỹmộtcáchantoànvànhanhchóng.Cácbácsỹngàynayphảilàmviệcvớimộtlượngbệnhnhânnhiềugấp10lầnsovớicácbácsỹtrướcđâytừnglàm.Vànếukhôngcósựcảitiếnkỹthuật,đơngiảnbằngviệcquảnlýtốt

hơn,hiệuquảcủamộtđô-latiềnmượntrongngânhàngthươngmạicógiátrịbằngtrămlầnsovớimộtđô-lacáchđâymộtthếkỷ−mộtđô-latiềngửitrongngânhàngthươngmạingàynaymanglạitổngsốlầngiaodịchgấp100lầnsovớitạithờiđiểmcuốithếkỷXIX.

Sựbùngnổcủahiệuquảcôngviệctăngđãđồngthờilàmthayđổimạnhmẽquanniệmcủachúngtavềnềnkinhtếvàvềkinhtếhọc.MarxvàtoànthếgiớitrongthếkỷXIXđềutintưởngtuyệtđốivào“quyluậtdoanhthugiảmdần”.Vìthếhọtậptrungvàoviệctăngnguồncung,vàvàokinhtếvimô.Chotớigiaiđoạnmộtphầntưcuốithếkỷ,sựtănghiệuquảcôngviệcrõrệtđãchứngminhđượcrằngnhữnglolắngđólàkhôngcầnthiết,haynóiđúnghơnlàquanniệmđóđãlạchậu.Dườngnhưbảnthânviệctăngnăngsuấtđãquátậptrungvàochínhnộitạivấnđề.Dođó,mốiquantâm,lolắngcủacácnhàkinhtếđãchuyểnsangvấnđềvềnguồncầuvànềnkinhtếvĩmô.Keynesđãnhậnthứcđượchếtsứcrõràngsựthiếuvắnghoàntoànquanđiểmvềhiệuquảtronghọcthuyếtcủamình.Khiđượchỏivềvấnđềnày(thườngvàolúcmởđầucáccuộcthuyếttrìnhởCambridge),ôngđãtrảlờirằngcácdoanhnhânsẽquantâmtớivấnđềhiệuquảkhingườitacungcấpchohọmộthọcthuyếtkinhtếvĩmôđúngđắn,haynóicáchkháclàmộtchínhsáchnguồncầuđúngđắn.

Trongnhữngnăm1920,Keynesđãphát triểnmạnhmẽhọc thuyếtcủamình,vàhọc thuyếtnàyđãchiếm giữmột vị trí vững chắc trong kinh tế học. Nhưng ngày nay nó không còn thích hợp nữa.Nguyênnhânchínhlàsaumộtthếkỷbùngnổtăngtrưởnghiệuquảtấtcảcácnguồnlực,từ10đến15nămtrởlạiđâytínhhiệuquảđãtạmdừngpháttriển,thậmchícònthụtlùi.Sựsụtgiảmđóbắtđầutừnhữngnăm1960,nghĩalàtrướckhitổchứcOPECđượcthànhlập,vàthậmchítrướckhixuấthiệncuộclạmphátlớnmàvềcănbảnlàdonhữnghệquảcủaviệcsụtgiảmtínhhiệuquảđểlại.Sựsụtgiảmcủatínhhiệuquảcònxuấthiệntrướckhicácnướccôngnghiệpchinhphụcđượccáckhuvựcsảnxuấtcủanềnkinhtếnhờviệckiểmsoátvàracácquyếtđịnhngàycàngmạnhmẽ.Khôngcònnghingờgìnữa,cácquyđịnhvềchínhsáchmôitrường,anninhvàchínhsáchtạoviệclàmđãcótácđộngtiêucựcđếnhiệuquả.Nhưngđiềunàykhôngcónghĩanhữngquyđịnhnàylànhântốduynhất,vàcũngkhôngphảilànhântốquantrọngnhất,gâytrởngạivớitínhhiệuquả.

Hiệuquảsuygiảmbởinóbịlãngquên.KhôngchỉKeynesmàhầuhếtcácnhàquảnlýđềuchorằnghiệuquảsẽtựđiềuchỉnhđểphùhợpvớinềnkinhtế,dođóhọđãkhôngthựchiệnnhữnghoạtđộngcầnthiếtđểđảmbảonó.Tuynhiên,trongmộtnềnkinhtế,khônggìtồitệhơnlàhiệuquảngàycànggiảmsút.Điềunàydẫntớisựsụpđổkhônggìcứuvãnnổi,đồngthờitạoraáplựclạmphát,nhữngxungđộtxãhội,vàngờvựclẫnnhau.Marxđãhoàntoàncólýkhiđưaranhậnđịnhrằng:khôngmộthệthốngnàocóthểtồntạinếusụtgiảmhiệuquảvốn,haysụtgiảmbấtcứnguồnlựcchủchốtnàokhác.

Việcgiảmsúthiệuquảkhôngchỉgiớihạn trongcácnước tưbản.Ngược lại, sựgiảmsúthiệuquảnghiêmtrọnglạidiễnraởLiênXôvàcácnướcnằmtrongkhốiLiênXônặngnềhơnởcácnướctưbảnphươngTâyvàNhậtBản.Nhưngđiềunàyhóaralạiđángbuồnhơn,bởinócũnggiốngnhưviệckhôngchomộtbệnhnhânung thưđanghấphốibiếtđược rằngbệnhnhânnằmởgiườngbêncạnhcũngđangtronggiaiđoạn“gầnđấtxatrời”.

Việcduytrìtràolưutănghiệuquảlàmộtnhiệmvụquảnlýmangtínhtrọngtâm.Khôngchỉcácnhàquảnlýtạicáctổchứclớn,màtấtcảcáctổchứcdịchvụcôngcộngcũngnhưcácdoanhnghiệpđềuphảigópphầnvàoviệckìmhãmnhữngcơnkhủnghoảng.Đồngthời,đểcứusốngvàduytrìdoanhnghiệpcủamình,cácnhàquảnlýcầnphảitiếptụclàmviệcvànỗlựchơnnữatrongviệcnângcaotínhhiệuquả.

Thựcchất,hiệuquảcủatấtcảcácnguồnlựcđềucóthểđượccảithiệnvànângcaotạitấtcảcáctổchức,theocáchthứctươngđốinhanhchóng.Cómộtcâungạnngữcổrằng“Nhữnggìmộtngườiđãlàm,sẽluônluôncómộtngườikháclàmtheo”cóthểthíchhợpvớinềnkinhtế.Trongmỗinềncôngnghiệpvàtrongtừnglĩnhvựchoạtđộngcủaconngườibaogiờcũngcócáctổchứchoạtđộnghiệuquảhơnsovớimứctrungbình.Điềukhiếnmộtcôngtynổibậtvàchiếmgiữvịtríhàngđầutrongnềnkinhtếcủamộtquốcgia,mộtngành,mộtlĩnhvựclàvìnóhoạtđộnghiệuquảgấpđôimứctrungbìnhcủaquốcgia,ngành,lĩnhvựcđó.Hơntấtcả,côngtydẫnđầuluônhoạtđộnggấphailầnhiệuquảvốntrungbình.

Marxhoàntoàncólýkhichorằng:Vốnlàyếutốhàngđầu,vìvốnlàtươnglai.

MộtvídụđiểnhìnhchođiềunàylàcôngtyGeneralElectric(GE)củaMỹ.VaitròthốngtrịcủaGE,điềukhiếnnótrởnêncáchbiệtsovớiWestinghouse–đốithủcạnhtranhlớnnhấtcủaGE,vàlàcôngtyxếpthứhaitrongngành,khôngphảinhờdựavàocácthànhtựucôngnghệmàvàohiệuquảvốncao.TạiGE,1đô-lavốncókhảnăngsinhlợigấpđôisovớitạiWestinghouse.ĐiềunàycũngđúngvớitrườnghợpcủaSiemenskhisovớicáccôngtytrongngànhcôngnghiệpđiệnchâuÂu.VàtạiAnh,trongvòng10hoặc15năm,ArnoldWeinstockđãbiếncôngtyBritishGeneralElectrictừmộtcôngtyđanghấphốithànhcôngtydẫnđầutrongngànhcôngnghiệpnhờgấpđôihiệuquảvốn,màkhôngcầnphải“vắtkiệtlaođộng”hay“bóclộtlaođộng”nào.Giờđây,Weinstockcóđủkhảnăngtrảlươngcaohơnchonhânviêncủamìnhvàmanglạichohọmộtcôngviệcổnđịnhhơnnhờhiệuquảvốntrongcôngtycao.MộtvídụkháclàhệthốngcửahiệuMarks&SpencerởAnh.Ưuthếcủanólàởchỗđạtđượcdoanhsốgầngấpđôi(tínhtrênmộtđơnvịkhônggiangiáđểhànghoặctrênmộtmétvuôngdiệntíchchỗđểhàng)sovớitấtcảcáccửahiệubánlẻởAnhhoặcởchâuÂu.Vàthànhcôngnàykhôngphảidựatrênmột“điềubímật”nào,màduynhấtvàchỉduynhấtdựavàohoạtđộngtíchcựcvàcamkếtsửdụnghiệuquảnhấttấtcảcácnguồnlực.

Giờđây,cácnhàquảnlýtrêntoànthếgiớiđềucầnphải thựchiệncamkếtnày.Đểthựchiệnđượcđiềuđó,họcầnđặtrahaimụctiêuđốivớitổchứccủamình.Thứnhấtlàtạorasựgiatănggấpđôihiệuquảnguồntiềntrongdoanhnghiệp–hiệuquảvốn–trongvòngtừ8đến10năm,tứclàtươngđươngvớitỷlệtăngtrưởnghàngnămkhoảng7,5%.Thứhailànângcaonăngsuấttốithiểu50%trong8đến10nămmàkhôngcầntăngnhânlực.Điềuđócónghĩalàphảinângcaohiệuquảcủalựclượnglaođộngtừ4%tới5%mỗinăm.Cảhaimụctiêunàyhoàntoàncóthểđạtđược,dĩnhiênlàphảithôngqualàmviệcchămchỉ.

Bốnyếutốcơbảnphảiđượcquảnlýliêntục,cócơsởvàtoàndiệnđểmanglạihiệuquảđólà:vốn,

tàisảnvậtchấtquantrọngnhất,thờigianvàtrithức.Mỗiyếutốcầnphảiđượcquảnlýtheomộtcáchthứcriêngbiệtvàđộclập.

Hầuhếtcácnhàquảnlýđềunhậnthứcđượcrằngmộtnămcầnphảiquayvòngtiềnvốnđầutưcủamìnhbaonhiêulần,nhưnghọlạiluônsuynghĩrằng“tiềncủamình”và“tiềnđivay”,cũngnhư“cáckhoảnnợ”và“vốncổphần”làkhácnhau.Thựctế,rõràngkhônghềcósựkhácbiệtgiữahiệuquảsửdụngkhoảntiềncủamìnhhaylàtiềnđivaycủangườikhác.Tiềnlàtiền,vàtấtcảcácloạitiềnđềulàtiền,vàchúngđềucógiátrịnhưnhau.Ngoàira,mộtnhàquảnlýcầnphảibiếtchínhxácnguồntiềnđượcđầutưvàomộtdoanhnghiệpnhấtđịnhđếntừđâu.Bướcđiđầutiênhướngtớiviệcquảnlýhiệuquảlàbiếtchínhxáctoànbộtiềntrongdoanhnghiệpởđâu,sauđómớibắtđầutiếntớiquảnlýviệcsửdụngnguồnvốn.Trongmộtdoanhnghiệp,điềunàycóthểđượccoinhưsựmởrộngdanhtiếngcủamìnhđếnvớikháchhàng.Mộttổchứcphitíndụng–vídụnhưmộtnhàmáy–khôngthểcạnhtranhvớimộtngânhàngtrongviệccungcấptíndụng.Nóphảitrảcácchiphíngânhàngchoviệcduytrìvàquản lýcácnguồn tiềncủamình.Dođó,nó luônphảinghĩ tớiviệcmình sẽnhậnđượcgìkhi chokháchhàngvaymộtkhoảnnàođó–điềumàrấtítdoanhnghiệpphảilàm.Nhưngkhôngphảilúcnàotiềncũngtồntạidướihìnhthứctiềnmặt,nócóthểnằmtrongcáctàisảnkhác,chẳnghạnnhưtrêncácgiáhànghaycácquầyhàngcủacáccửahàngbánlẻ,vàtrongnhữngtrườnghợpnhưvậy,điềucầnquản lý là sựquayvònghànghóavàdoanh thuđốivớimỗi sảnphẩm.Hoặc tiềncũngcó thểnằmtrongnhững chiếcmáymócđắt tiền – và không có gì thiếu hiệu quả và lãngphí nguồnvốnbằngnhữngchiếcmáymócđắttiềnmàlại“nhànrỗi”,khônghoạtđộng.Mặcdùcácbáocáokếtoánkhôngbaogiờcungcấp thông tinvềnhữngđiềunày,nhưng thực tếgiảđịnhvềchiphí cốđịnh tronghệthốngkếtoántínhchiphícóđềcậpđếnchúng.Trongmộttrườngđạihọclớn,rấtnhiềunguồnvốnđượcđầutưvàocácphònghọc,phòngthínghiệm–nhữngthứchỉđượcsửdụngvàigiờmộtngày,4đến5ngàymộttuần.Bằngviệcpháttriểncácchươngtrình“tiếptụchọctập”,tổchứcthêmcáclớphọcbồidưỡngchongườilớnvàocácbuổichiềumuộn,cácbuổitốihoặcvàocácngàycuốituần,mộttrườngđạihọccóthểnânggấpđôihiệuquảcủanguồnvốnđầutưchỉtrongvòngvàinăm,đặcbiệtnếutrườngđạihọcđónằmởkhuvựctrungtâm.Nhưngdùthếnàothìviệcđầutiênvàcũnglàquantrọngnhất,chínhlàphảibiếtđượctiềncủadoanhnghiệpđangnằmởđâu.Cácthôngtin,dữliệudựatrêncácbáocáotàichínhvàcácnhàquảnlýcóthểdễdàngcóđượcchúng,nếunhưhọyêucầu.

Tấtcảcáctổchứcđềucócầnđếnbanguồnlựcquantrọng–vốn,thờigianvàtrithức.Nhưngđốivớimỗitổchức,nguồnlựcvậtchấtlạikhácnhau.Vídụ,mộtkhốiđồngcóthểlànguyênliệucơbảnchonhàsảnxuấtđồng,nhưnglạikhônglàgìđốivớimộtbệnhviện,vìởđây“giườngbệnh”mớiđượccoilàđơnvịvậtchấtquyếtđịnhnhấtkia.Trêngócđộnày,mỗimộttổchứcphảicânnhắcthậtchínhxác,đốivớimìnhyếutốvậtchấtquantrọngnhấtlàgì,đểtừđócóthểquảnlýmộtcáchphùhợp.

Phầnlớncácnhàquảnlýchorằng,rõràngphảixácđịnhđượcyếutốvậtchấtcơbảncủamộtdoanhnghiệplàgì.Nhưngcácyếutốkháccũngcầnđượcxácđịnhmụctiêuhiệuquả,thờihạn,cũngnhưsosánh các kết quả đạt được.Chẳnghạnmột số công ty đã thực sự quan tâm tới hiệu quả của nănglượng.HãngDowChemicalđãtrởnênnổitiếngngaycảtrướckhitổchứcOPECrađời,nhờnhữngthànhquảxuấtsắctronglĩnhvựcbảotồnnănglượng.VàothờiđiểmcácnướcOPECtănggiádầulần

đầutiên,tổhợpnàyđãchútrọngtớihiệuquảsửdụngnănglượng,vàtrongthựctếđãgiảmđượcmộtnửalượngtiêuthụnănglượngtrongvòng5năm(từ1974tới1979),màkhôngcầntăngviệcsửdụngmộtnguồnnănglượngnàokhác.Điềunàyđượcbiểuthịquasựtăngtrưởnghiệuquảhàngnămtrongtiêuthụnănglượngtừ8%đến10%.

HIỆUQUẢCỦALAOĐỘNGTRÍÓC

Việcsửdụnghiệuquảsứclaođộngcủaconngườinóichung,đặcbiệtlàviệcsửdụngnguồnlựclaođộngtiềmtàngcókhảnăngmanglạihiệuquảcaonhất,tứclựclượngchuyênmôncótrìnhđộcao,vàcôngnhântríthứcđòihỏinhàquảnlýphảinhậnbiếtchínhxáccácnhiệmvụcủahọ.Vídụ,cácnhàquảnlýkhôngthểchỉbiếtrằngJohnSmithlàmviệctrongbộphậnkếtoán.NếuJohnSmiththểhiện–haychúngtathấy–rằnganhấykhôngnênlàmviệctrongbộphậnkếtoán,thìkhiđóchúngtacầnphảibiếtanhấyđãđượcgiaocholàmcôngviệccụthểnào.Đểsửdụnghiệuquảnguồnlựcconngười,đặcbiệtlàlaođộngtríthứcđòihỏicácnhàquảnlýphảisửdụngsaochohọcóthểđạtđượckếtquảtốtnhất,đểkhảnăngcủahọkhôngbịlãngphítrongnhữnglĩnhvựcmàhọkhôngthểthựchiệntốtcôngviệc.Dovậy,việckiểmsoátquátrìnhgiaonhiệmvụlàtiềnđềcơbảnnhằmđảmbảoviệcsửdụnghiệuquảnguồnlaođộngtríthức.

Điềunàyđòihỏi,thứnhất:nhàquảnlýphảibiếtđượcnhữngđiểmmạnhcủanhânviên,đặcbiệtlàvớinhữngngườiđãđạtđượcnhữngthànhquảnhấtđịnhtrongmộtlĩnhvựcnàođó.Họlàmtốtđiềugì?Họlàmviệcởbộphậnnàohiệuquảnhất?Thứhai:lựclượngcókhảnăngmanglạihiệuquảcaonàyphảiđượcsửdụngtốiđatheohướng:ởnơinàohọcóthểđạtđượckếtquảtốtnhấtvàcóđượcnhữngcơhộitốtnhấtđểvậndụngkhảnăngcủamình.Cáchđâymộtthếkỷ,khisuynghĩlàmsaođểlaođộngchântaytrởnênhiệuquảhơn,FrederickW.Taylorđãchorằng,chỉcómộtconđườngđúngđắnđólàlaođộngtheonhómngười,tứclàcónhiềungườicùnglàmmộtcôngviệc.Ôngquảquyết,hầuhếtmọingườiđềuchỉlànhững“sứclaođộngbìnhquân”.Nhưngsaunàyngườitađãchứngminhđượcrằnggiảđịnhcủaônglàhoàntoànsai lầm,đặcbiệt làđốivớinhữngcôngviệcđòihỏikỹnăngvàkiếnthức.Khichúngtanóiđếnnhữngcôngviệcđòihỏinhiềuthứhơnthayvìchỉđơnthuầnlàhiệuquảtheokiểu“trămhaykhôngbằng tayquen”, làmviệc theonhữngchu trìnhnhấtđịnh, lặpđi lặp lại,nghĩalàchúngtađangnóivềmộtnhómnhữngngườicókhảnăngtạorahiệuquảcôngviệckhácnhau−khôngchỉnhiềuhơnmàcòntốthơn.Vìthế,chúngtaphảicótráchnhiệmđặtnhữngconngườiđóvàonhữngnhiệmvụ,côngviệc–nơimànhữngđiểmmạnhcủahọcóthểtạoranhữngkếtquảlớnlaovàtươngxứng.

Cácnhàquảnlýcũngcầnnhậnrarằnghọđangđượctrảlươngđểgiúpnhữngngườikháccóđượcmộtcôngviệcphùhợp.Vìthế,nhiệmvụcủacácnhàquảnlýlàcứsau6hoặc9tháng,họphảiđặtrachotừngthànhviên trongtổchứcmình, trướchết làvớichínhmình,sauđó làsếp, tiếpđó làcácđồngnghiệp,vàcuốicùnglànhânviêncấpdướicâuhỏi:“Chúngtalàmgìtrongtổchứcnày?Tôiđãlàmgìđểtạothuậnlợichocácbạntrongcôngviệc?Vàchúngta,haytôi,đãlàmgìkhiếncôngviệccủabạnbịngăntrở?”.

Câuhỏinàycầnđượcđặtravớitấtcảmọingười.Thậtsailầmkhihầuhếtcácnhàquảnlýđềuchorằng họ hiểu được việc thực hiện những công việc quen thuộc, dù là công việcmáymóc hay vănphòng,đềusẽtrởnêntốthơnkhichúngtađặtracâuhỏi:“Chúngtôiđãlàmgìđểgiúpđỡ,haythậmchílàlàmngăncản,côngviệccủabạn?”.Chúngtasẽthấyrằngrấtnhiềuviệcchúngtalàmđãngăntrởcôngviệccủamọingười,vàrấtítviệcgópphầngiúpđỡhọ.

Đốivới laođộng lànhnghề,câuhỏinày lạicàngđặcbiệtquan trọng.Đầu tiên,người tacho rằng,nhữngngườiđangthựchiệnnhữngcôngviệcđóhiểurõhơnbấtkỳairằngđiềugìkhiếnhọlàmviệchiệuquảhơn,điềugìhỗtrợvàđiềugìngángtrởhọ.Thứhai,ngườitachorằng,đểđạtđượchiệuquảcaonhất,nhữngngườicókiến thứcvàkỹnăngcầnchịu tráchnhiệmđốivớicôngviệcđó.Ởđây,nhiệmvụcủanhàquảnlýlàđộngviênvàgiúpđỡmọingườithựchiệncôngviệccủahọ,vàgiúphọhiểu“hiệuquả”trongcôngviệccủahọnghĩalàgì.Nóicáchkhác,việckhôngđặtranhữngcâuhỏiđóvớinhânviênchínhlàđãgópphầndậptắtđộnglựclàmviệctronghọ.Vàthậmchíngaycảtronglaođộnglànhnghề–nhưTaylorlầnđầupháthiệnra–“chuyêngia”duynhấtchínhlàngườithựchiệncôngviệcđó.

Cuốicùng,nhưngườiNhậtBảnvẫnthườngnói,đểcóđượchiệuquảtừnguồnlựclaođộngđòihỏiphảicósựtìmtòihọchỏitrongquátrìnhlàmviệc.Nóđòihỏiconngườiphảitựsuynghĩxemmìnhcóthểlàmgìđểcảitiến,nângcaonhữngcôngviệcmàhọđanglàm.VàngườiphươngTâyphảihọctheocáchtưduycủangườiNhậtvềkháiniệmhọctập:mộtngườihọchỏisẽlàmtốthơncôngviệcmàhọvẫnchorằngmìnhbiếtlàmthếnàochotốtnhất.Đểđảmbảo,điềunàybaohàmđộantoànvềmặttâmlýchongườilaođộngđểhọkhôngsợbịmấtviệcbởichínhviệcmìnhlàm,hoặcbởicácđồngnghiệpcủamìnhởmáykếbênhayvănphòngcạnhđó.Điềunàyđòihỏisựcamkếttừphíachủdoanhnghiệp,đólàtiênliệuđượclượnglaođộngdôidưđểđàotạovàbốtrínhânsự.Nhưnghơnhết,nóđòihỏiviệcsẵnsàngyêucầungườilaođộnglàmviệchợplývàlắngnghecâutrảlờicủahọ.Nócũngđòihỏiviệcchấpnhậnmộtthựctếlànhữngngườilàmviệctrựctiếpbiếtrõvềcôngviệchơnlàngườigiámsátnó–hoặcchíítthìngườilaođộngcũngbiếtnhữngmặtkháccủacôngviệcđó.Điềunàyđặcbiệtquantrọngđốivớinhữngngườiđemcảkiếnthứcvàkỹnăngragiảiquyếtcôngviệc.Nóichorõhơn,laođộnglànhnghềphảibiếtrõvềcôngviệccủamìnhvàlàmtốthơnbấtkỳaitrongcùngvịtríđó,nếukhônghọsẽcóhiểubiếtvàkỹnăngkhôngtươngxứngvớivịtrícủamình.

Tấtnhiên, cácnhàquản lýhiểu rằnghọcó tráchnhiệmđốivớihiệuquảcôngviệccủanhânviên.Nhưngphầnlớntrongsốhọđềutinrằngđiềunàycónghĩalàphảitìmrađượcsự“trunghòa”giữanhữngyếutốkémhiệuquảvớinhữngyếutốhiệuquả.Chẳnghạn,phầnlớncácnhàquảnlý–vàrấtnhiềunhàkinhtếhọc–tinrằngviệcquảnlýhiệuquảnghĩalàphảithaythếnhântốlaođộngđắttiềnvàkémhiệuquảhơnbằngmáymóc,thiếtbịcóhiệunănghơn,hoặcngượclại.

Cómộtvídụnhỏchứngminhrằng“sựtrunghòa”thậtsựlàmộtcáchđểnângcaohiệuquả.Mộtsốdoanhnghiệpđãgiảmthiểusốlượngnhânviênvănphòngbằngcáchlắpđặtcáchệthốngmáymóc.Nhưngthựctếđãkhiếnhọthấtvọng,vìhọngàycàngphảisửdụngnhiềumáymóchơnvớichiphíđắtđỏhơnrấtnhiềusovớichiphíphảitrảchocácnhânviênvănphòng.Tươngtự,nhữngnỗilosợvề

việc“tựđộnghóa”sẽdẫnđếnviệcthấtnghiệptrênquymôlớnđãgiảmđirấtnhiều.Tấtcảnhữnggìsựtựđộnghóacóthểlàmđượcđólàbiếnnhữngnhâncônglaođộngchântayvớimứclươngbèobọtthànhlựclượngnhâncôngkỹthuật,chuyênnghiệpvớimứclươngcaođángmongđợi.Cảmáytínhvàtựđộnghóađềutạorahiệuquảcôngviệccaohơn,nhưngchắcchắnđâykhôngphảilàkếtquảcủamộtsựtrunghòa.NhữngcôngtrìnhnghiêncứuvềhiệuquảcủaS.Kuznets(đạihọcHarvard),ngườiđãnhậnmộttrongnhữnggiảithưởngNobelđầutiêntronglĩnhvựckinhtế,đãchỉramộtđiềuhoàntoànkhác.Tuytrongthựctế,sựpháttriểnnhanhchóngcủanềnkinhtếMỹtrongthếkỷXXchủyếudựavàoviệctăngđầutưvốn,đặcbiệtlàvàoviệcnângcaohiệuquảnguồnvốn,điềunàyđồngthờicũnglàmtăngviệclàm,tiềnlươngchonhânviênnhờtổnghiệuquảcaohơn.

Nhưvậy,thựctếchothấybấtchấpsựphổbiếncủamình,lýthuyếtthaythếhiệuquảđãhoàntoànbịsụpđổ.Từđây,lýthuyếtnàykhôngcònpháthuytácdụngnữa,tấtcảcácnguồnlựccũngsẽkhôngthểđượcquảnlýhiệuquảhơnnếudựatrên lý thuyếtnày.Điềuđócónghĩa là trongtươnglaicácnhàquảnlýcũngsẽphảitựthừanhậnrằngmìnhkhôngthểđặtkỳvọngvàoviệccânbằngsựsuygiảmhiệuquảcủamộtnguồnlựcnàybằngcáchnângcaohiệuquảởmộtnguồnlựckhác.Khôngchỉcóthếmàhọcònphảithừanhậnrằngsựsuygiảmhiệuquảtrongmộtnguồnlựcnàođósẽkéotheosựsuygiảmhiệuquảcủahiệuquảtổngthể−điềukhôngphảilàdễbùđắp.

Laođộngtrí thức,khônggiốngnhưlaođộngphổthông,khôngthểđơnthuầnthaythếhaybổsungbằngviệcnângcaonguồnvốnđầutư.Ngượclại,chínhnguồnvốnđầutưsẽđòihỏinhucầulớnhơnvềlaođộngtríthức.Vídụđiểnhìnhchứngminhchonhậnđịnhnàylàtạicácbệnhviệnvàcáctrườngđạihọc.Tạibệnhviện,tăngđầutưnguồnvốnkhôngđemlạiviệcgiảmbớtnguồnlaođộng,ngượclại,nólạitạoranhucầulớnhơnđốivớinguồnlaođộngmớivớimứcthunhậpcao.Nhữngthiếtbịđầutưđắttiềnphụcvụchoviphẫuthuật,chothẩmtáchthận,cácliệupháptâmlýđểngănngừacáccơnsốc,đòihỏiphảicónhữngnguồnlựclaođộngđượcđàotạochuyênmôncao.Nhữngcôngviệctrongbệnhviệnkhôngcầnđếnkỹnăngcóthểđượcthaythếbởimáymóc,chẳnghạnnhưchúngtađãsửdụngmáyrửabát tựđộng.Nhưvậy,chúng tachỉcầnphảisửdụngđến1/3số laocôngdọndẹpgiườngbệnh,cửasổ,sànnhàsovớinhữngnăm1930.Nhưngviệcgiảmđượcnguồnlực laođộngthiếukỹnănghaynhữngcôngnhânnửalànhnghềđượcbùđắpnhiềuhơnbởisựgiatăngcủalựclượnglaođộnglànhnghề–kếtquảcủasựgiatăngmạnhmẽnguồnvốnđầutư.Điềutươngtựcũngxảyratạicáctrườngđạihọc.Thựctế,nhữngtổchứcnày–cáchđâykhoảng50nămchỉđòihỏinguồnnhânlựclớn,chứkhôngphảilànguồnvốnđầutưlớn–thìngàynayđãtrởthànhnhữngtổchứcđòihỏicảhaiyếutốnày.Chínhnhữngđiềunàyđãlýgiảinguyênnhânvìsaochiphídànhchoviệcchămsócsứckhỏecũngnhưgiáodụclạităngmộtcáchđộtbiếnnhưvậy.Nhưngchođếnmãigầnđây,cácnhàquảnlýcácbệnhviệncũngnhưcáctrườngđạihọcmớinhậnthứcđượcvấnđềnày.Trướcđó,họđềutinrằngviệcđầutưvốnsẽgiúptinhgiảnđượcnguồnnhânlực,haynóicáchkhác,họsẽđánhđổi“nguồnnhânlực”đểlấynguồn“vốnđầutư”.Nhưngđiềunàyđãkhôngpháthuyhiệuquảnhưhọmongđợi.

Thậmchíngaycảtrongcácdoanhnghiệpsảnxuất,việcđổivốnlấynhânlựccũngkhôngpháthuyhiệuquả.Mộtvídụđiểnhìnhchovấnđềnàychínhlàngànhcôngnghiệpsảnxuấtgiấy.Năm1929,mộtđô-latiềnvốnđầutưvàoviệcsảnxuấtgiấysẽtạorakhoảng3đô-lagiátrịgiấymỗinăm.Nguồn

vốnđầutưquayvònghiệuquảbalầnmỗinăm.Đếnnăm1980,hiệuquảvốnđầutưtrongngànhcôngnghiệpgiấygiảmsúttrầmtrọng,3đô-latiềnvốnđầutưchỉtạorađựợc1đô-lagiátrịgiấymộtnăm–chỉbằng1/9sovớihiệuquảcủavốnđầutưtrongngànhcáchđó50năm.Nhưngnguồnlaođộngtrongcácnhàmáygiấy,nơisảnxuấtđược1tấngiấymỗinăm,vẫnbằng2/5sovớicáchđây50năm.Nóicáchkhác,kểcảcósựtăngđộtbiếntronghiệuquảcôngviệccủanguồnnhânlựctrongngànhcôngnghiệpgiấy–kếtquảcủaviệcmáymóchóa,thìnócũngkhôngthểlàmgiảmđángkểnguồnvốnđầutưđược.Điềuđócónghĩalàviệctraođổikhônghềcóhiệuquả.

Cácnhàmáysảnxuấtthépcũngcóđượcnhữngtrảinghiệmtươngtựkhihọđưaranhữngkếhoạchtựđộnghóa.Một trongnhữngnguyênnhândẫnđếnnhữngrắc rốicủaChryslercó thể là sựsụtgiảmtrầmtrọngtổngthểhiệuquảcôngviệc–kếtquảcủasựthấtbại,hoặclàkémhiệuquả,củatưtưởngtraođổinguồnvốnlấynhânlực,vàngượclại.Đểđảmbảođiềuđó,sựthiếuhụtnguồnlaođộngtruyềnthốngsẽtựđộngđượcđiềuchỉnhtạicácnướcpháttriển,vàởmứcđộcầnthiết.Nhưngtrừkhisongsongvớiviệcđó,hiệuquảcủavốnđầutưcũngphảităngđộtbiến,nếukhôngthìmongđợivềviệcgiảmđượclựclượnglaođộngchỉlàảotưởngmàthôi.Vàởđâumà“nguồnlựclaođộng”đượcđềcậpđếnlànhữngngườicókỹnăng,tríthức,chuyênnghiệpvàcókhảnăngquảnlý,thìsẽkhôngcósựtiếtgiảmnhưvậy.Vìthế,cáchduynhấtđểtănghiệuquả“laođộng”làtănghiệuquảlàmviệccủamọingười,đóchínhlàhiệuquảthờigianvàhiệuquảtrithức.

Dođó,cácnhàquảnlýphảikhaithácvàxửlýcáchiệuquảcủabốnnhântốchủđạo:vốn,nguồnlaođộngchủchốt,thờigianvàkiếnthức.Nhưngđiềuchủchốtvẫnlàtổngthểtoànbộhiệuquảcủamỗingànhchuyênbiệttrongviệcsửdụngnguồnlựccủachínhmình.Vấnđềquantrọngnhấtlàtổngthểtoànbộhiệuquảcủanhàmáyđó,cửahàngđó,ngânhàngđó,bệnhviệnđó,trườnghọcđó,vănphòngđó.Đólà tổnghiệuquảcủa tấtcảcácyếutố trongmộtdoanhnghiệphaymộtngànhriêngbiệtmànhữngngườiquảnlýđượctrảlươngđểthúcđẩynó.Vàđócũnglàsựtăngtrưởnghiệuquảvữngvàngvớitấtcảcácnguồnlựctronglĩnhvựchoạtđộngcủamình,vớisựcamkếtcủacácnhàquảnlýkểcảtrongthờikỳkhủnghoảng.

CHIPHÍDUYTRÌHOẠTĐỘNGVỚIẢOTƯỞNGVỀLỢINHUẬN

Vấnđềcơbảntrongquảnlýđólànhữnggìkiếmđượchômnaysẽlàchiphíđểduytrìhoạtđộngcủadoanh nghiệp trong tương lai.Một doanh nghiệp không thể kiếmđược những chi phí đó sẽ nhanhchóngtànlụivàbiếnmất.Nhữngchiphíđókhôngphảilà“chiphítươnglai”màlànhữngkhoảnmụcchitiêunảysinhngàyhômnay,nhưngsaunàymớiđượcbùđắp.Nhữngchiphíđóđượcgọilà“chiphíphátsinh”hay“chiphíbị trìhoãn”.Chúngtabiếtrằng,cónhữngchiphíphảiliêntụcđượcbổsungvàocáctàikhoảnhoạtđộng.Mộtdoanhnghiệpkhôngkiếmđượccácchiphíphátsinhđểduytrìhoạtđộngcủamìnhsẽgâythiệthạichonềnkinhtếvàkhôngđápứngđượctráchnhiệmxãhộichủyếucủamìnhlà:duytrìkhảnăngtạorasựthịnhvượngcũngnhưcôngănviệclàmchoxãhộimànóđãđượcgiaophó.

“Lợinhuận”làảotưởngcủahoạtđộngkếtoán,vàthườngkhôngđượcphảnánhđầyđủ.Bởivì,ngoại

trừtrườnghợphãnhữucủađộcquyềnnhànước,vídụnhưOPEC,thìthựcrakhôngcólợinhuậnmàđóchỉlàcácchiphíbịtrìhoãncủaviệcduytrìhoạtđộngdoanhnghiệp.Vốntrướchếtlàmộtnhântốsảnxuất.Vànhưtấtcảchúngtađềubiết,khôngcónguồnlựcnàolà“miễnphí”cả.Chínhvìthế,chiphíthấpnhấtđểduytrìhoạtđộngdoanhnghiệpchínhlàchiphívốn.

Bảnthâncáchoạtđộngkinhtếđềucónhữngchiphíbịtrìhoãn,chiphíduytrìhoạtđộng,nhữngchiphícầnphảikiếmđượchômnayđểcóđượcmộtdoanhnghiệp–haymộtnềnkinhtế–trongtươnglai.Hoạtđộngkinhtếcóthểđượcđịnhnghĩanhưmộtsựkếthợpcácnguồnlực,nólàhạtgiốngcủahiệntạiđểmanglạimùathuhoạchtrongtươnglai.Sựmongđợi“mùamàng”trongtươnglailuônbaohàmsựrủirocao,nhưngkhôngcóhoạtđộngkinhtếnàocóthểtồntạimàkhôngchứađựngnhữngrủiro,cũngnhưkhôngcómộtnềnnôngnghiệpnàocóthểtồntạinếukhônggiữmộtphầnthuhoạchmùanàyđể làmhạt giống chomùa sau. Sựphát triển kinh tế đồngnghĩa với khả năng chống chọi vớinhữngrủirolớnhơnvàphứctạphơn,duytrìnhữngnguồnlựchiệntạitrongthờigianlâuhơn,cũngnhưđốiphóvớinhữngphát triểnvàbiếnđổikhôn lường.Sự tiếnbộvềkinh tếphụ thuộcvàokhảnănghìnhthànhvốncủamộtnềnkinhtế,điềuđócónghĩalànóphảitạorađượcthặngdưsảnxuấthiệntạiđủđểchitrảcácchiphícủaquákhứvàcủahiệntại.

Sựpháttriểnvềkinhtếcũnggắnliềnvớikhảnăngthaythếlaođộngphổthôngbằngkiếnthứcvàkỹnăng.Điềunàyđồngnghĩavớiviệctạoraviệclàmtrongtươnglai–baogồmcảnhiềuviệclàmhơnlẫncôngviệctốthơn.Vànhưchúngtađềubiết,điềunàyphụthuộcrấtnhiềuvàoviệctạoranguồnvốnđầutưcũngnhưphụthuộcvàokhảnăngđầutưnhiềuhơnnữachoviệcnângcaosốlượngviệclàm.Côngviệc càngđòi hỏi nhiều chất xám, nguồnvốnđầu tư vào đó càng phải cao.Nóđòi hỏinguồnvốnđầutưtrựctiếp,dướihìnhthứccácthiếtbị,máymóc–cóthểhìnhdungtăngtrưởngđịnhmứcgiữagiátrịcủacâybútchìvớigiátrịcủachiếcmáytínhtaylàmộtchỉbáovềtăngtrưởngtrongyêucầuvềvốnvớimộtcôngviệc.Ngoàira,nócònđòihỏinguồnvốngiántiếpdướidạnghìnhthànhnguồnnhânlực,thôngquagiáodụcvàđàotạo.Hiệnnay,đểmộtkỹsư23tuổivừatốtnghiệpđạihọccóthểbắtđầumộtcôngviệcđòihỏimộtsốvốnđầutư,cảtrựctiếpvàgiántiếp(nguồnđầutưđómộtphầntừchủdoanhnghiệp,mộtphầntừgiađìnhanhtavàcảnhữngngườinộpthuếkhác),gấp25lầnsovớithờicủaôngnộicủaanhta–mộtthợmộclànhnghềcáchđây60năm,thờikỳmàmọingườiđilàmngaysaukhihọcnghềxong.Vàđếnthờikỳcủacontraianhtathìsốvốnđầutưđósẽphảitănggấptừ5đến10lầnsovớitổngsốvốncầnthiếtđểđàotạoanhta.Nóicáchkhác,tạitấtcảcácnướccôngnghiệp,đầu tưvốnbắtbuộcphải tăngnhanhngay từngàyhômnayđể tạo raviệc làm trongtươnglaichothếhệnhânlựctrẻhômnaycũngnhưtheokỳvọngcủachúng.

Chínhvìthế,việckiếmđượcđủtiềnđểtrangtrảichiphíquákhứvàhiệntạiđốivớicácdoanhnghiệpđãkhôngcònhiệuquảnữa.Mộtdoanhnghiệpsẽkhông“hòavốn”khinóchỉthanhtoánđượccácchiphíkếtoán–tứclànhữngchiphíđãđượcchitrả.Doanhnghiệpđócòncầnphảikiếmđủtiềnđểchitrảchiphíduytrìhoạtđộng.Nhữngkhoảnchiphínàykhôngthểmôtảchínhxácnhưcácchiphíkhácđượckếtoánphảnánhđãđượcthanhtoán;tuynhiên,chúnglạicóthểchophépxácđịnhvớitỷlệsailệchnhấtđịnhnàođó–điềucũngxảyrađốivớihầuhếtcácsốliệukếtoán,nhưđịnhgiátàisảncốđịnh,cácsángchế,hoặctínhtoáncáckhoảnnợ.Vềcơbản,phầnlớnchúngcònchínhxáchơnnhiều

sovớicácsốliệutrongbảngcânđốikếtoán,vàbáocáokếtquảkinhdoanh.TrongnhữngtiênđềđầutiêncủanhàkinhtếhọcngườiAnhAlfredMarshallcáchđâytrên100nămđãchỉrarằng,trongmộtnềnkinhtếthịtrường,cácchiphíduytrìhoạtđộngkhôngbaogiờđượcphépthấphơnchiphívốn.Dovậy,mộtdoanhnghiệpkiếmđượctổngsốtiềnthấphơnsovớitổngsốvốncủamìnhbịcoilàđangtrongtìnhtrạngthualỗvàsốngnhờvàochiphíchotươnglaicủachínhmình.

Cóthểlýgiảihiệntượngnàytừvídụngườinôngdânphảiăncảvàohạtgiốngđểdànhchovụsau.Thựctếchothấy,chođếnnaycácdoanhnghiệpvẫnkhôngtôntrọngnguyêntắcnàymàchỉchúýtớiảotưởngtừlợinhuận.Tấtcảchúngtađềubiết,hạtgiốngcủangườinôngdânkhôngphảilàlợinhuận,màlàsựdưthừa.Nhưngnhiềungười,kểcảcáclãnhđạodoanhnghiệp,lạikhônghiểuđượcrằng,lợinhuậnđượcghinhậntrongcácbáocáocủacủadoanhnghiệpkhôngphảilàlợinhuậnmàthựctếnóchỉlà“hạtgiống”,vàchiphíduytrìhoạtđộngmàthôi.

Trongthờiđạikhủnghoảng,nhucầuvềvốnngàycàngtăng,dotínhchấtbấtổncũngnhưkhảnăngrủirocao.Nhưngnhưchúngtađềubiết,thờiđạiphíatrướclàthờiđạicủanhữngthayđổivàtiếnbộ,xãhộihóavàcôngnghệhóa–vàđiềunàycũnglạicónghĩalàsẽcónhiềurủirohơntrongtươnglai.Hơnnữa,tạicácnướccôngnghiệp,hiệntượngchuyểndịchmạnhcơcấulaođộngsangsửdụngvàtrọngdụnglaođộngtríóccàngđòihỏinhữngnguồnvốnđầutưcaohơn.Tạicácnướcđangpháttriển,nhucầutrướcmắtlàviệclàm–chủyếulàtronglĩnhvựcsảnxuất–điềusẽđòihỏimộtnguồnvốnđầutưlớnhơnrấtnhiềusovớinhữnggìchúngtahìnhdung.

Tuynhiên,việchuyđộngvốnngàycàngtrởnênkhókhăn.Đặcbiệtlàtạicácnướccôngnghiệp,việchuyđộngvốnngàycànggiảmsútrõrệt.Mộttrongnhữngnguyênnhânchủyếulàdolạmphát.Ngườitacóthểdễdàngcảmnhậnđượclạmphátđangđếngần,vàđóchínhlàlýdogiảithíchchohiệntượngvìsaotrongnhữngthờikỳlạmphátsâu,ngườitacóxuhướngtiếtkiệmmạnhmẽhơn,mặcdù“cảmnhậnthôngthường”lúcđócủaconngườiphảilàchuyểnthànhtiềnmặthoặcsangđồvật.Cảmnhậnchunglúcđó,khôngcầnsuytínhđếnvấnđềlợiíchkinhtế,đólàphảităngkhoảntiềntiếtkiệmchodùgiátrịcủanócógiảmđibaonhiêu.

Bêncạnhđócòncómộtloạtcácbiếnđổivềcơcấuliêntụcđãkhiếnchoviệchuyđộngvốncàngthêmgiảmsúttạicácnướccôngnghiệp,dùcónềnkinhtếthịtrườnghaytạicácnướcxãhộichủnghĩapháttriển.Cáchđây50năm,Keynestrênquanđiểmkinhtếhọctruyềnthốngđãchỉrarằng:dướinhữngđiềukiệnnhấtđịnh,nềnkinhtếhiệnđạisẽcóxuhướng“tiếtkiệmquámức”,vìthếcầnphảingăncảnsựhuyđộngvốncũngnhưkíchthíchtiêudùng.Ngàynay,vìsựbiếnđổicơcấudânsố,chúngtaphảimongđợixuhướng“tiếtkiệmdướimức”sẽthốngtrịtrongmộtthờigiandàitạicácnướccôngnghiệp(điềunàyhoàntoàntráingượcvớidựđoáncủaKeynesvềthờikỳcủaôngcũngnhưkhôngphùhợpvớinềnkinhtếtruyềnthống).Cónhiềukhoảntiếtkiệmcánhânhơn,thậmchíởmộtsốnướccótỷlệtiếtkiệmcaonhưNhậtBảnvàĐức,khôngđồngnghĩavớiviệc“huyđộngvốn”đượcnhiềuhơnmàngượclạicòntạorasự“trìhoãntiêudùng”.

Ởtấtcảcácnướccôngnghiệp,hầuhếtcáckhoảntiếtkiệmcánhânđềulàquỹhưutrí.Đếnmộtmức

độnhấtđịnhnàođó,sốtiềnnàysẽđượcnhànướctậphợplại−ởnhiềunơi,điểnhìnhnhưMỹvàAnh−nhữngnơicóhệthốngtrợcấplươnghưulớn,chúngchỉlànhữngkhoản“tiếtkiệm”đốivớicáccánhân.Và ngay lập tức những khoản tiền đó sẽ trở thành “khoản chi” của các chính phủ. Phần lớnnhữngkhoản tiềnđượcđưavàoquỹhưu trí sẽđược trảchonhữngngườinhận lươnghưu–nhữngngườisẽsửdụngcáckhoảntiềnđóchoviệctiêudùngngaylậptức.Mộtphầnlớncáckhoảntiếtkiệmcánhânởcácnướccôngnghiệplàcáckhoảnđầutưchonhàở.Nhàlàmộtdạnghànghóacógiátrịsửdụnglâudàivàcógiátrịbánlạicao.Đâykhôngphảilà“hànghóasinhlợi“đượcsửdụngđểtạoracácgiátrịkinhtế,nênviệcđầutưvàocáccănnhàtưnhâncũngkhôngphảilàsựhìnhthànhvốn.Vìvậy,trongmộtxãhộigiàucó,vớisựthịnhvượngngàycàngtăngcủađôngđảonhữngngườilàmcôngăn lương thì tiếtkiệmcánhânvàhình thànhvốnngàycàng táchrờinhau.Xãhộicàng thànhcôngtrongviệckéodàituổithọcánhânthìsựhìnhthànhvốnthựctếcủacáccánhânlạicàngthấp.

Ngoàiracòncórấtnhiềunguyênnhândẫnđếnsựgiảmsút tỷ lệhình thànhvốnđólà:sựgia tăngnhanhchóngchiphíhoạtđộngcủadoanhnghiệp,tệquanliêunhànướcngàycàngtăng−kéotheosựgiatănggánhnặngchitiêuđốivớinềnkinhtế,sốlượngngàycàngtăngcủacácquyđịnh,quychế,vàsựgiatăngcủacácchiphígiaodịch(dùđólàchínhsáchxãhội,bảovệmôitrườnghaychovệsinhvàanninh).Tấtcảnhữngđiềunàyđềulàmtăngchiphíhoạtđộngcủadoanhnghiệpvàcảntrởkhảnăngkiếmđủnguồntiềnchoviệcduytrìhoạtđộngdoanhnghiệp.Tuynhiên,điềuquantrọngnhấtvàsâuxanhấtởđâychínhlàsựthayđổimạnhmẽvàpháttriểncủacơcấudânsố.Kếtquảcủasựthayđổiđólàtỷlệdâncótuổithọcaosẽchiếmphầnlớntrongnhómtuổitrưởngthànhvàđiềunàysẽcótácđộnglớnđốivớitỷlệtiếtkiệm.Sựthayđổinàylàmchoviệchìnhthànhvốnởcácnướccôngnghiệphóangàycàngphụthuộcvàokhảnăngcủacáctổchứcphichínhphủmàtrướchếtlàcácdoanhnghiệptưnhân,đểtrangtrảicácchiphíduytrìhoạtđộng,vàsauđólàtạora“hạtgiống”.

Phầnlớncácdoanhnhânvàcácnhàkinhtếhọcđềunhậnthứcđượcđiềunày.Họcũngquantâmsâusắcđếnsựhìnhthànhvốncũngnhưnhậnthứcrõđượcsựkhôngtươngxứngcủatỷlệnguồntiềnmàcácdoanhnghiệpcóthểkiếmđượcđểchitrảchiphíduytrìhoạtđộng.Nhưngđốivớicôngchúng,cácchínhtrịgia,nhữngngườilãnhđạocôngđoàn,kểcảcácquanchứccấpcaotrongcáctổchức,vànhânviênởtấtcảcáccấp,từcôngnhântạicácnhàmáysảnxuấtđếncácbộphậnchứcnăngvàkỹthuậtnhưquảnlýbánhàng,nghiêncứu,thìđiềunàyhoàntoànkhôngđượcbiếtđến.Nóbịchemờbởilờilẽkhoatrươngphổbiếnvề“lợinhuận”.Chúngtaluônđượcdạyrằng“lợinhuận”là“phầnthưởng”đốivớicácnhàđầutư,làsựđềnđápchonhữngđầutưtrongquákhứ.Đâyhoàntoànlàmộtsailầm,bởicáiđượcdánnhãnmácmỹmiềulà“lợinhuận”ởđâythựcchấtlàcácchiphíthậtsựvàchiphítươnglaicủamộtdoanhnghiệp,mộtnềnkinhtế.Khilợinhuậnkhôngtươngxứngvớichiphívốn,thìkhôngcó“lợinhuận”nàohết,màđólàmộttổnthấtthựcsự,khôngchỉđốivớitổchứcđómàcònvớicảnềnkinhtế.

Khôngcònnghingờgìnữa,rõràngviệcbùđắpchiphíchínhlàtráchnhiệmcủanhàquảnlý.Khôngaicóthểtranhcãivềvấnđềnày.Vìvậy,cácnhàquảnlýphảicótráchnhiệmkiếmđủtiềnđểchitrảcácchiphíduytrìhoạtđộng.

Ởđây,cóthểrútramộtkếtluậnlà,cáctổchức“philợinhuận”–thuộckhuvựckinhtếthứba–nhưbệnhviện,trườnghọc,vàcácdoanhnghiệpdịchvụcũngcầnphảicoicácchiphíduytrìhoạtđộnglàmộtphầntrongchiphíhoạtđộngcủamình.Ngàynay,cáctổchứcnàyđềucoisốdưcủadoanhsốhoạtđộngtừchiphíhoạtđộnglà“lợinhuận”.Vềcơbản,chínhđiềunàyđãchegiấucácchiphíthựctế,đồngthờigâyảnhhưởngđếntươnglaicủatổchức,trởthànhmộtgánhnặngchoxãhộivàhạnchếtiềmlựcsảnxuấtcủanềnkinhtế.Điềunàysẽkhôngtrởnênquantrọngchừngnàokhuvựckinhtếthứbachỉđượccoilàkhuvựcphụ.Ngàynay,tạihầuhếtcácnướccôngnghiệp,khuvựcnàytừlâukhôngcònlàcáibóngnữamàđãtạoraítnhất1/4tổngsảnphẩmxãhội.Chínhvìthế,nóđòihỏichúngtaphảinhậnthứcđượcsựthâmhụtkinhdoanhtrongkhuvựcnàysẽảnhhưởngđếntoànxãhộinhưthếnào.

Tạicáctổchứcdịchvụcôngcộng,vídụđiểnhìnhchosựnguyhiểmcủaviệccoichiphíduytrìhoạtđộngcủadoanhnghiệplà“chiphícủatươnglai”thayvìlàchiphíhoạtđộnghiệntạilàsựthấtbạicủaBritishNationalHealthService(DịchvụYtếAnh)trongviệctínhtoánchiphícầnthiếtchoviệcxâydựngbệnhviện từnăm1950chođếnnay.Cácbáocáokế toáncủadịchvụy tếđượccho là “cânbằng”trongsuốtnhữngnămnày,vớiviệcngườiđóngthuếphảiđóngtấtcảcácchiphí.Thựctế,dịchvụnàyrơivàotìnhtrạngthiếuhụtngânsáchtrầmtrọngmàhọkhônghềhaybiết.Kếtquảlàngàynay,tạihầuhếtcáctổchứcdịchvụởAnh,ngườitaphảichờđợimònmỏiđểcóđượccáimàngườitagọilà“nhữngcuộcphẫuthuậtkhôngcấpthiết”–nghĩalàcácbệnhnhânkhôngthểtrởnêntồitệhơnchỉvìhọkhôngđượcđiềutrịngaylậptức–dùrằngthựctế,họbịảnhhưởngbởicănbệnhđórấtnhiều.Vì thế,bảohiểmy tếđã trởnênvôcùngphổbiếnvà làngànhphát triểnnhanhnhất tạiAnh.Tuynhiên,loạibảohiểmnàykhôngphảichitrảchocáccuộcđiềutrịytếhayphẫuthuậtmàdịchvụsứckhỏesẽphảilàmđiềuđó.Nóphảitrảtiềnchoviệc“nhảylênđầuhàng”,tứclàchoviệckhỏiphảichờđợi. Tất nhiên, điều này chính là sự phủ định thẳng thừng đối với giả thuyếtmàNational HealthServicedựavàođóđểđượcxâydựnglên.Thựctế,sựpháttriểnmạnhmẽcủabảohiểmytếtạiAnhđãchothấysựthấtbạicủaNationalHealthService–mộtthấtbạikhôngđángcó–làdoviệckhôngcoichiphíduytrìhoạtđộnglàchiphíhợppháphóa,haynóiđúnghơnlàkhôngcoichúnglà“chiphí”.

Thiếuhụtthìvẫnlàthiếuhụt,dùnócóxảyraởnhàmáysảnxuấtxàphòng,trườngđạihọchaybệnhviệnđinữa.Córấtnhiềutổchức,nềnkinhtếkhácnhau,nhưngchỉcómộtsựkhácnhauduynhấtgiữachúnglàcáchthứccácnhàthuthuếđốixửvớihọ.Rấtnhiềutổchức“philợinhuận”nênbiếtrằngđiềuhọnêncoilà“lợinhuận”trênthựctếchínhlàthặngdưcủathunhậphiệntại(dùtừbấtcứnguồnnào)saukhiđãtrừđichiphíhiệntại.Thựctế, trongrấtnhiềutổchứcdịchvụ,chiphíduytrìhoạtđộngrấtcao.Cácbệnhviện,trườngđạihọc–nhữngtổchứcchắcchắnsẽphảitrảiquanhữngthayđổimạnhmẽtrongnhữngthậpkỷtới–chínhlànhữngvídụđiểnhìnhchovấnđềnày.Tuynhiên,chừngnàophíduytrìhoạtđộngcònđượccoilà“lợinhuận”,thìcáctổchức“philợinhuận”trongkhuvựckinhtếthứbasẽkhôngthểđượcquảnlýhiệuquảmàhoàntoànngượclại.Chúngtacóthểlựachọnđiềuhànhcáctổchứcnàydựatrêntrợcấptừtiềnthuế,nhưngchúngtacũngcóthểmuốnhoạtđộngđộclậpchứkhôngphảiphụthuộcvàonhữnghoạtđộngtừthiệncủacáccánhân.

Đốivớicácnhàquảnlý,việchiểurõvềchiphíduytrìhoạtđộngvàcoichúnglàmộtchiphíthựcsựlàmộttrongnhữngnhiệmvụcơbản.Trướchết,điềunàycónghĩalàsốliệutàichínhcủacáctổchứcphảiđượcthíchứngvớilạmphát,đểtừđócácnhàquảnlýbiếtđượcvịtríkinhtếthựcsựcủatổchứcmình.Thứhai,cácnhàquảnlýphảichấpnhậnrằnghọsẽbịthualỗ,trừkhithặngdưcủadoanhthuhiệntạisaukhitrừđichiphíquákhứvàhiệntạicóthểbùđắpchochiphívốncủatấtcảcácnguồntiềnđượcsửdụngtrongdoanhnghiệptheotỷlệthịtrườnghiệntại.Chiphívốnluônlàchiphínhỏnhấttrongviệcduytrìhoạtđộng.

Hơnnữa,thôngquacácchiphíduytrìhoạtđộng,cácnhàquảnlýđươngnhiệmcũngđưarahoặcxácđịnhđượcnhữngchiphíđócókhảnănghoặcchắcchắnsẽvượtquámứcchochiphívốnnhưthếnào.Chiphíduytrìhoạtđộngtạicácdoanhnghiệptrongnhữngnămtớichắcchắnsẽcaohơnchiphívốncủacáctrườngđạihọcvàcácbệnhviện.Điềuđócũngđúngvớicácnhàmáythéptruyềnthống,chínhlànhữngnơiđangđòihỏinguồnvốncaochocácphươngphápsảnxuấtmới,choviệctựđộnghóa,bảovệmôitrường,đầutưantoàncũngnhưcáccôngnghệtiếtkiệmnănglượng.Chừngnàothunhậphiệntạicủadoanhnghiệpcònchitrảđượcchocácchiphíđóthìdoanhnghiệpvẫnđanghoạtđộngtốt.

Cònmộtyêucầucấpthiếtnữalàphảiđiềuchỉnhtiềnthưởngchocấpquảnlýđiềuhànhdựatrênthựctrạngkinh tế.Chừngnàocácnhàquản lýcònđượcnhữngkhoảntiền thưởngquácaodựa trên“lợinhuận”ởbáocáo, thìhọcònnétránhbằngcáchthayđổicáchbáocáothunhậpcủamình.Vìvậy,nhữngkhoảntiềnthưởngdựatrênlợinhuậnsẽkhôngđượcchitrảchođếnkhicácchiphíduytrìhoạtđộngđượcchínhdoanhnghiệptrangtrảitừthunhậphiệntạicủamình.Khôngđưaracácchiphíthực,vàchiphíduytrìhoạtđộngcủadoanhnghiệpcũngnhưviệckhôngcóthunhậplàgianlận.Cònchiatiềnthưởngchoaiđódựatrênlợinhuậnkhôngcóthựclàthamô.

Nhưngquantrọnghơncảlàchúngtacầnthayđổinhữnglờikhoatrươngvềlợinhuậncũngnhưcáchsửdụngsailệchcácsốliệukếtoán.Cầnphảithôngbáocácchiphíduytrìhoạtđộngdoanhnghiệpchocáccổđông,tớicôngchúngvànhữngngườinộpthuế.Trongnhữnglờinóikhoatrươngcủamình,cácnhàquảnlýcũngcầnnhấnmạnhđếnviệcnângcaotráchnhiệmcủangườiquảnlýtrongviệckiếmđủlợinhuậnđểthanhtoáncácchiphírủiro,thayđổi,cảitiếnvàcôngviệctrongtươnglaicũngnhưcủanhữngngườitrẻhiệnnayvànhữngngườimớigianhậplựclượnglaođộngcủadoanhnghiệp.Họkhôngthểlàmđượcđiềuđótrừkhiphảiđảmbảorằngnhữngsốliệukếtoáncủadoanhnghiệphọ–nhữngthứmàchínhhọquảnlý–phảnánhđúngthựctếchứkhôngphảilàsựảotưởng“lợinhuận”.

Saumốinguyhiểmtiềmtàngvềnguycơgiảmsúthiệuquảlaođộng,mốinguyhiểmlớnnhấtđốivớinềnkinhtếthếgiớivàđốivớinềnkinhtếcủamỗiquốcgia,đólàsựsụtgiảmkhảnănghìnhthànhvốn.Sựsuygiảmnàycóthểtiềmẩnnhiềunguyhiểmđốivớicácnướctheochủnghĩaxãhộihơnlàđốivớicácnướccónềnkinhtếthịtrường,nhưngdùthếthìđiềunàycũnglàmộtđiềuđángmừng.Cácnướcxãhộichủnghĩadễdàngtăngtỷlệhuyđộngvốnhơn,vìcácnướcnàykhôngbaogiờđềcậpđến“lợinhuận”ngaycảkhithặngdưcủadoanhthuhiệntạitrừđichiphíhiệntạicaohơnrấtnhiềulầnsovới“lợinhuậngộp”củamộtnướctheokinhtếthị trường.(Nhưngnhữngrủirovàsựkhôngchắcchắnlạicaohơn,vàhiệuquảvốnlạithấphơn.)Đốilậpvới“lợinhuận”làsựtăngtrưởngtạitất

cảcácquốcgia,vàchừngnàochúngtacòncốgắnggiảithíchđiềuđóbằngnhữnglýlẽthiếuminhbạch,khôngrõràngnhư“độngcơlợinhuận”–giải thíchchonhữngđiềukhôngcóchứngcớgìđểchứngminhđược–hay“tiềnthưởngchocácnhàđầutư”,thìkhiđótìnhtrạngnàysẽcòntiếpdiễn.Chừngnàocácnhàquảnlýcònchỉnóivề“lợinhuận”chứkhôngphải“chiphíduytrìhoạtđộng”,vànhữngđiềudễgâynhầmlẫn–thìchừngđóchínhhọvẫnsẽlạibịlừadối.Nhữngngườikháccũngsẽnhậnrarằnghọđangbịnhữngnhàquảnlýnàylừadối.

NhữngnămgầnđâyỦybanChứngkhoánMỹ(SEC)đãkhuyếnkhíchcáckếtoándựtoánlợinhuậntrongtươnglai.Nhưngđiềunàydườngnhưkhôngthểthựchiệnđượcbởivìdoanhsốtrongtươnglairấtkhóướctính;trongcácthờikỳkhủnghoảngchỉcóthểdựđoánđượcxuhướngcho2hoặc3nămvớimứcsailệch50%.Ngượclại,ngườitacóthểdựtínhchiphíduytrìhoạtđộngchonhiềunămvớixácsuấtchínhxáctươngđốicao,bởivìchúngkhôngphải là“chiphí tươnglai”,màlà“chiphí trìhoãn”.ỦybanChứngkhoánMỹkhôngthểđónggópgìnhiềuhơnchonềnkinhtếMỹvàchonềnkinhtếtựdongoàiviệcyêucầucáckếtoándựtínhchiphíduytrìhoạtđộngdoanhnghiệp–vớichiphívốnnhỏnhất–vàbaogồmcácchiphíthựctếtrongcácbáocáocôngkhaicủacáctổchứcđãkiểmtoánvàchứngnhận.

Tuynhiên,tốtnhấtlàcácnhàlãnhđạo–dùlàcủamộtdoanhnghiệphaymộttổchứcdịchvụcôngcộng–đừngnêntrôngđợivàoSECvàcáckếtoán.Họnêntựtínhtoánchiphíduytrìhoạtđộng,vàcoichúngnhưchiphíthựcsự.Nếukhôngtrongnhữngthờiđiểmkhủnghoảng,doanhnghiệpcủahọsẽbịsụpđổdướigánhnặngcủacác thua lỗ thực tếsauhàng loạtnhững“báocáo lợinhuận”hàngnăm.

II.QUẢNLÝCHOTƯƠNGLAI•Tậptrungcácnguồnlựcvàothànhquả

•Bỏquaquákhứ

•Quảnlýpháttriển/tăngtrưởng

•Quảnlýđổimớivàthayđổi

•Cácchiếnlượckinhdoanhchotươnglai

•Thẻđiểmchonhàquảnlý

Mọinềntảngcủaquảnlýđềugắnliềnvớisựtồntạicủadoanhnghiệptrongthờiđiểmhiệntại.Nhưngmột tổ chứcphải tồn tại vàphát triển tronghaigiai đoạn:hiện tại và tương lai.Tronghầuhết cáctrườnghợp,tươnglaicủamộtdoanhnghiệpđượctạoratừnhữnggìđangdiễnratronghiệntại.Dođó,cácnhàquảnlýphảiquảnlýcảhiệntại–nhữngnềntảngcơbản–vàcảtươnglai.Trongnhữngthờikỳkhủnghoảng,cácnhàquảnlýkhôngthểgiảđịnhrằngtươnglaichỉlàsựmởrộngcủahiệntại.Màthayvàođó,họphảiquảnlýchặtchẽnhữngthayđổi,bởinhữngthayđổivừalàcơhộilạivừalàmộtmốinguyhiểmtiềmtàng.

HƯỚNGCÁCNGUỒNLỰCVÀOKẾTQUẢCUỐICÙNG

Trongthờikỳkhủnghoảng,mộtdoanhnghiệpphảiđượctổchứcvàlãnhđạochặtchẽvàlinhhoạt,vừacóthểvượtquađượccácthờikỳcăngthẳngđồngthờivẫncóthểchuyểnđổinhanhchóngvàtậndụngtốiđacáccơhội.Điềunàycàngquantrọngđốivớicácdoanhnghiệpđãtrảiquamộtthờigiantươngđốidàiyêntĩnh,khôngbiếnđộngvàmọivấnđềđềutrongtầmkiểmsoát.Trừkhiđượcthayđổi,cònnếukhôngmọitổchứcđềucóxuhướngthảlỏng,dễdãitrongquảnlý.Nhữngcôngtynàycóxuhướngphânbổnguồnlựctheoquántínhvàtruyềnthốngchứkhôngphảitheokếtquả.Hơnnữa,mọitổchứcđềumuốntránhnhữngđiềukhóchịu.Màkhôngcóđiềugìlạikhóchịuvàđángchánhơnlàviệchướngcácnguồn lựcvàokếtquảcuốicùng,bởiviệcđó luônđòihỏiviệcnói“không”vớinhữngđiềuthừathãi,hoangphívàvôhiệuquả.

Trongthờikỳkhủnghoảng,mỗitổchức−dùlàdoanhnghiệphaycáctổchứcdịchvụcôngcộng−đềucầnkiểmsoátchặtchẽviệcphânbổcácnguồnlựccủamìnhvàcânnhắccáckếtquảmongđợi.Đểlàmđượcviệcnày,cáctổchức,doanhnghiệpcầnhiểurõhiệuquảvànăngsuấtcủacácnguồnlực,đặcbiệtlànguồnlựclaođộng.Hơnnữa,cầnphảisửdụngchúngmộtcáchcónguyêntắcvàtổchứcnhằmđạtđượcnhữngkếtquảtiềmnăngvàthựctế.Nguyêntắcởđâylà“chămsóccáccơhộivàgiảiquyếttriệtđểcácvấnđề”.Vàcácnguồnlựcchỉcóthểđượcsửdụnghiệuquảnếuchúngđượcđịnhhướng,nếukhôngtấtyếuchúngsẽđưatớinhữngkếtquảtồitệ.

Mộttrongnhữngphươngphápđểsửdụngcókiểmsoátcácnguồnlựclàlậphailoạingânsách:ngânsáchhoạtđộngdànhchocáchoạtđộngđãđượcthựchiện,vàngânsáchcơhộidànhchocácýtưởngvàcácdựánkinhdoanhkhác.Ngânsáchhoạtđộngchắcchắnphảilớnhơnngânsáchcơhội,vàđốivớimộtcôngtylớn,chắcchắnnókhôngthểchỉđượcthểhiệntrênvàitranggiấy.Tuynhiên,cácnhàquảnlýcấpcaocầndànhnhiềuthờigianvàchiphínhưnhauchocảhailoạingânsáchnày.Câuhỏimàcácnhàquảnlýđặtrađốivớihailoạingânsáchnàycũngphảikhácnhau.Đốivớingânsáchhoạtđộng,cầnhỏi:“Nỗlựcvàphítổnnàycóthậtsựcầnthiếtkhông?Nếukhôngthìchúngtaphảiloạibỏchúngnhưthếnào?”Cònnếucâutrảlờilà“có”,cầnhỏi:“Chiphítốithiểucầnthiếtlàbaonhiêuđểngănchặnđượccácsailầmnghiêmtrọng?”Đốivớingânsáchcơhộithìngượclại,câuhỏinênđặtralà:“Đâycóphảilàcơhộiđúngđắnkhông?”,nếuđúngthìnênđặtracâuhỏi:“Cơhộinàycóthểhấpthuvàtậndụnghiệuquảnhữngnỗlựcvàcácnguồnlựctốiưunhưthếnào?Vàailàngườithíchhợpnhấtđểthựchiệncôngviệcnày?”.Ngânsáchhoạtđộngphảiluônđượctạoratừnềntảngthấpnhấtchophùhợp,nóđạtmức“thỏamãn”hơnlà“tốiưu”.Cònngânsáchcơhộithìnguyênlýcơbảnlàtốiưuhóa,cónghĩalà,cácchiphívàcáckhoảnchitiêuphảinhằmđạtnăngsuấtcaonhấtcóthể.

Ngoàira,việcđịnhhướngcácnguồnlựcvàokếtquảcònđòihỏimộtsựkiểmsoátcóhệthốngđốivớithứmàtôigọi là“kiểmsoátgánhnặngdoanhnghiệp”,haysựtừbỏnhữnglĩnhvựcíthứahẹnhayhiệuquảđốivớicácnỗlựcđượcthựchiện.Điềunàyđặcbiệtquantrọngvớicôngviệcquảntrịnhânsự,dùlàtronglĩnhvựcnhânsự,hànhchính,tiếpthị,nghiêncứuhaybấtkỳbộphậnnhânsựnàokhác.Câuhỏinênđượcđặtrađốivớichuyênviêntronglĩnhvựcnàylà:“Bạnsẽphảimấtcáigìđểthamgiahoạtđộngmớimẻnày?”Nguyêntắcởđâylàcácnhàquảnlýkhôngnênthúcđẩyhoạtđộnghaynỗlựcmớitrongmộtbộphậnnhânviêntrừkhimộtcôngviệccũvàkémhiệuquảđãđượcloạibỏ.Lýdolà,tronglĩnhvựcnày,chỉcósựtậptrungtấtcảcácnỗlựcmớicóthểtạorahiệuquả.Quytắckiểmsoátgánhnặngdoanhnghiệptrênđâycũngcóthểápdụngđốivớiviệcsảnxuấtcácsảnphẩmmới,mởrộngchủngloạisảnphẩm,mởrộngkênhphânphối,v.v…

BỨTKHỎIQUÁKHỨ

Saumộtthờigiandàipháttriểnbìnhlặngvàcóthểdựtínhtrướcđược,mỗidoanhnghiệp–dùlàtổchứcdịchvụcôngcộnglợinhuậnhayphilợinhuận–đềusẽphảichịugánhnặngvớinhữnghứahẹncủaquákhứ.Điềunàybaogồmnhữngsảnphẩmhaydịchvụkhôngcònđónggópchodoanhnghiệpnữa;nhữngdựánnàybanđầucóvẻrấthấpdẫn,nhưngsau5năm,nóvẫnchỉlàhyvọng,nhữngýtưởngtuyệtvờilạitrởthànhthấtbạikhiđưavàothựchiện,nhữngsảnphẩmvàdịchvụđókhôngcòncầnthiếtkhixãhộivànềnkinhtếđãthayđổi;cácdoanhnghiệpsẽlàmchosảnphẩmvàdịchvụtrởnênlỗithờinếucứcốgắngđạtđượcmụctiêucủamình.Mộtcontàulênhđênhtrênbiểnquálâucầnphảiđượcgộtsạchnhữngconhàubámquanhthànhtàu,nếukhôngchúngsẽlàmgiảmtốcđộcũngnhưkhảnăngmanơcủatàu.Tươngtự,mộtdoanhnghiệpđãtồntạivàpháttriểntrongbìnhyênmộtthờigiandàicũngcầnphảidọnsạchnhữngsảnphẩm,dịchvụvàdựánkinhdoanhchỉgâytốnkémcácnguồnlực;cũngnhưnhữngsảnphẩm,dịchvụvàdựánđãhoàntoàntrởthành“quákhứ”.

Mỗidoanhnghiệpcầnmộtchínhsáchloạibỏmangtínhhệthốngởmọithờiđiểm,đặtbiệtlàtrong

nhữngthờikỳkhủnghoảng.Mỗisảnphẩm,dịchvụ–cảbênngoàilẫnbêntrong–mỗiquátrình,hoạtđộngđềucầnđưavàothửnghiệmtrongvàinăm,cùngvớiviệcđặtracâuhỏi:“Nếuchúngtachưasẵnsàng,liệuchúngtacónênthựchiệnnóvớinhữngkiếnthứchiệncócủamìnhhaykhông?”Nếucâutrảlờilà“không”thìđừngnói:“Vậyhãythựchiệnmộtnghiêncứukhác.”Thayvàođóhãyhỏi:“Làmthếnàochúngtacóthểthoátkhỏinó,hayítnhấtlàlàmthếnàochúngtacóthểdừngviệcđầutưnguồnlựcvàođó?”

Tấtnhiênkhôngnênđặtranhữngcâuhỏivàhànhđộngdựatrêncáccâutrảlờitheokiểunàykhitổchứcđanggặprắcrối,mànênthựchiệnvàothờiđiểmtổchứcđangthànhcông.Vìtrongthờikỳsuônsẻ,cácnguồnlựcbaogiờcũngđượcphânbổrõràngchoquákhứ,choviệcsảnxuất,chonhữngmụctiêuphảiđốimặt,vàchonhữngnhucầubấttận.

Giờđây,việcbứtkhỏiquákhứlànhiệmvụhếtsứcquantrọngđốivớicáctổchứcdịchvụcôngcộngkhôngkinhdoanhbởivìcácchươngtrình,cáchoạtđộngvàdịchvụcủachúnglúcnàyđãtrởnênlạchậuvàkhônghiệuquả.Tuynhiên,việcloạibỏnhữngsảnphẩmlỗi,thiếuhiệuquảlàviệcvôcùngkhókhăntrongmộttổchứcdịchvụ.Hầuhếtcáctổchứcnàyđềukhôngthừanhậnrằngthànhcôngluônđồngnghĩavớiviệcloạibỏnhữngthànhquảcũ.Cáctổchứcdịchvụkhôngmuốnbịđịnhhướng,màhọcầnđượcđịnhhướng.Vềmặtlýthuyết,điềunàycónghĩalàhọmuốncóđượcnhững“sảnphẩmtốt”,manglạiđónggópmangtính“đạođức”hay“xãhội”chứkhôngđơnthuầnchỉlàlợinhuậnvàkếtquả.Nhânviênxãhộiluôntinrằngnếuhọthấtbạitrongviệcxóasổbớtcácgiađìnhnghèokhóthìđiềuđóđồngnghĩavớiviệchọcầnphảinỗlựchơnnữacũngnhưcầnnguồnkinhphílớnhơnnữa.Họkhôngthừanhậnrằngthấtbạicủamìnhđồngnghĩavớiviệchọnêndừngngaynhữngviệcmàhọcholàmìnhđangdũngcảmdấnthân.Cácgiáoviênsẽkhôngthừanhậnrằnghọđãđạtđượcmụctiêucaocảcủamìnhđólàgiúptấtcảtrẻemđượctớitrường,vàrằnggiờđâyhọnêntựhỏixemlàmthếnàorútngắnthờigiangiảngdạythayvìtiếptụcnỗlựcvôbổchonhữngmụctiêubanđầuđó.Cácbệnhviệncũngphảithừanhậnrằnghọ“khôngthểnghĩ”rằngnỗlựctăngsốlượngtrẻđượcsinhrađãgiúpđạttớimụctiêucủahọlà“cácsảnphụ”khôngcònphụthuộcvàobệnhviệnmỗikhiốmđaunữa,màthayvàođólàcác“nhàtrọ”cókếtnốivớidịchvụbệnhviện.

Xéttổngthể,córấtíttổchứcdịchvụnhậnthứcđượcnhữngđiềukiệnhoạtđộngcủahọđãthayđổi,màhầuhếtđềutinrằngtấtcảnhữngyếutốcầnthiếtlànỗlựchơnvàtăngnguồntàichínhhơnnữa.

Doviệcđolườngkếtquảcủacáctổchứcdịchvụrấtkhókhănnêncầnphảicómộtsựloạibỏcótổchức.Đólàsựcầnthiếtcủaviệcthuhồimangtínhhệthốngcácnguồnlực–tiền,vàquantrọnghơnhếtlànguồnnhânlực–khỏinhữngcôngviệccủaquákhứ.Cácnhàquảnlýcủacáctổchứcnàynêntựhỏixemhọnênthayđổicácphươngphápnhưthếnàođểcóthểđạtđượcnhữngmụctiêumàtổchứccủamìnhđãđặtrabanđầu.

Nhưngtạicácdoanhnghiệp,rấtnhiềunhàquảnlývẫnluôncoirằngcácsảnphẩm,dịchvụvàhoạtđộngcủahọlànhững“côngviệctuyệtvời”haylà“nhiệmvụđạođức”hoặcnhữngthứ“thiênđịnh”chứkhôngchỉđơnthuầnlànhữnghoạtđộng“sớmnởtốitàn”dùnhữnghoạtđộng,sảnphẩmđóchỉ

đápứngđượcnhucầucủamộtkháchhàng.Córấtítdoanhnghiệpsẵnlòngbứtrakhỏiquákhứ,vàkếtquả là rất ít doanh nghiệp có được nguồn lực sẵn sàng cho tương lai. Trong những thời kỳ khủnghoảng,mộtdoanhnghiệpcầnphảicóđủkhảnăngchốngchọivớicáccúđấmbấtngờtừphíasau,vừacókhảnăngchớplấycáccơhộimới.Chínhvìthế,việcđịnhhướngnguồnlựcvàokếtquảvàbứtkhỏiquákhứkhônghiệuquảvà tànphánguồn lựcchính lànhữngyêucầubức thiếtđốivớicácdoanhnghiệp.

QUẢNLÝTĂNGTRƯỞNG

Mỗidoanhnghiệpđềucầnquảnlýtăngtrưởng.Vàđểthựchiệnđượcđiềuđó,mỗidoanhnghiệpcầncómộtchiếnlượctăngtrưởngcủariêngmình.

Trongnhữngnăm1950và1960cómộtxuhướngbaotrùmchorằng,tăngtrưởnglàquyluậttựnhiênvàkhôngcógiớihạn.Đếnnhữngnăm1970,tráingượcvớixuhướngnày,ngườitalạitinrằngtăngtrưởngsẽchỉduytrìởmứcđómãimãi.Cảhaixuhướngnàyđềusailầm.

Khônggìcó thể tăng trưởngmãimãi, lạicàngkhôngcó tốcđộ tăng trưởng theocấpsốnhân.Tuynhiên,bắtđầutừthếkỷXVIII,cứkhoảng50nămmộtlần,cácnướccôngnghiệplạiđượcchứngkiến“mộtthậpkỷđầygiôngtố”trongđódườngnhưtấtthảyđềutăngtrưởngvàmọităngtrưởngđềuđượccholàkhôngcógiớihạn.Giaiđoạnbắtđầucủathờikỳnàyxảyravàokhoảngnăm1710vớisựkiệnchoángváng“BongbóngSouthSea”vàdựánLouisianacủaJohnLaws.Cácgiaiđoạntiếptheoxảyravàogiữanhữngnăm1770và1780,1830và1870.Giaiđoạnkếtiếpbắtđầuvàokhoảngnăm1910vàkếtthúcđộtngộtởchâuÂubằngchiếntranhthếgiớilầnthứnhất,nhưngởMỹnókéodàimãiđếnnăm1929.Nhữngnăm1960và1970làsựkếtthúccủacácgiaiđoạntăngtrưởngnày.

Saumỗigiaiđoạn“sónggió”lànhữngtàntíchnghiêmtrọngkhôngthểtránhkhỏi,vàkhiđótấtcảđềutinrằngngừngtăngtrưởnglàđiềutốt.Nhưngthựctếkhôngdiễnranhưvậy,vàkhôngcólýdogìđểtinrằnggiờđâytăngtrưởngđãdừnglại.

Tuynhiên,trongnhữnggiaiđoạnđó,tăngtrưởnglạichuyểnsangmộtnềntảngmới.Vìvậy,điềuquantrọng là doanh nghiệp cần tìm ra được những lĩnh vực tăng trưởng phù hợp với các thếmạnh củamình,vàchuyểncácnguồnlựccủamìnhvàonhữnglĩnhvựcnàykhixuấthiệncáccơhộimới.

Trongnhữnggiaiđoạnđó,mọithứrấtdễtrởnênlỗithời.Vàtrongnhữngthờikỳkhủnghoảng,việcbứtkhỏiquákhứkếthợpvớiviệcsửdụngcóđịnhhướngtấtcảcácnguồnlựclànhucầucầnthiếthàngđầuđốivớibấtkỳchínhsáchtăngtrưởngnào.

Ngoàira,mỗidoanhnghiệp–cũngnhưcáctổchứcdịchvụcộngđồngphikinhdoanh–phảitựnhậnthứcđượcsựtăngtrưởngcầnthiếtđểkhôngbịloạirakhỏithịtrường.Khithịtrườngmởrộng,doanhnghiệpcũngbuộcphảităngtrưởngvớiquymôtươngứng;bởilẽđứngngoàithịtrườngđồngnghĩavớiviệcbịhủydiệt.

ChínhsáchtăngtrưởngcủaChryslerlàmộtvídụđiểnhìnhvềviệcnhữnggìchúngtakhôngnênlàm.Trongkhoảngnhữngnăm1960,côngtyôtôChryslerquyếtđịnhvềcơbảnsẽtạmdừngtăngtrưởng.Nókhôngcònđủnguồnlựcnộitạiđểpháttriển.Vìthế,muốntăngtrưởng,côngtycầnliênkếtvớimộtcôngtynàođó,cóthểlàmộtcôngtytạichâuÂu.NhưngChryslerđãkhônglàmthế,thayvàođó,nóquyếtđịnh“tựduytrì”vàtrởthànhmột“nhântố”thayvìmột“ngườiđiđầu”tronglĩnhvựccủamình.Nhưngcuối cùng,đây lại làmột sai lầm thảmkhốc.Thị trườngô tô tăng trưởngvới tốcđộchóngmặt,vàđếnnăm1975,Chryslerđãtrởthànhkẻ“đứngngoàirìa”thịtrường.LúcnàyngườitakhôngcòntintưởngvàosựsốngsótcủaChryslernữa,dùnónhậnđượcsựhỗtrợlớntừphíachínhphủ.Nhữngnăm1960,VolkswagenyếukémhơnsovớiChryslervềmọimặt–tàichính,sảnphẩm,kỹthuậtvàmarketing.NhưngVWđãquyếtđịnhtăngtrưởngcùngthịtrường.Nóđặtracâuhỏi:“Thịtrườngtăngtrưởngởđâu?”vàtậptrungvào4khuvực:LụcđịachâuÂu,Brazil,MexicovàMỹ,đồngthờinỗlựcđểtrởthànhngườidẫnđầutronglĩnhvựcnàytạiđây.CònChrysler,trongnỗlựctrởthànhmộtnhàphânphốitầmtrungtrêntoànthếgiới,đãchỉthànhcôngtrongviệctrởthành“kẻngoàirìa”thịtrường.

Mộttổchứcđứngbênlềthịtrườngsẽthườngsụtgiảmnhiềuhơnsovớisựsụtgiảmcủanềnkinhtế,đồng thời cũng tăng trưởng rất ít sovới sự tăng trưởngcủanềnkinh tế.Cùngvớivòngquaykinhdoanh,nósẽngàycàngtrởnênsuyyếu.Vàkhimộtdoanhnghiệpđãđứngngoàirìathịtrường,sẽrấtkhócứuvãnđượctốcđộsuygiảm,vàtrongthựctế,làkhôngthể.

Cụm từ“đứngbên lề thị trường” trongphầnnày làmộtphần trongcấu trúcngành.Điềunàycóýnghĩarấtkhácnhauởmỗingành,màcấutrúcngànhthì luônluônthayđổi.Cáchđây30năm,mộtcôngtysẽkhôngthểnắmgiữvịtríthứ2trongthịtrườngthiếtbịđiệnmàkhôngcómộtthịtrườngnộiđịalớn.Khiđó,WestinghousetạiMỹvàAEGtạiĐứcđangnắmgiữvịtríthứ2mộtcáchhoànhảotrong thị trườngcủamình.Có thể trong lĩnhvực thiết bị điệnnày, chỉ cónhà lãnhđạoSirArnoldWeinstockcủaAnhlàhiểuđượcđiềunày.CôngtyBritishGeneralElectricmàôngđãxâydựngtrongnhữngnăm1960và1970bằngcáchhợpnhấtnhiềucôngtyyếuvàđứngngoàirìa thị trường,cũngnhưbỏquatấtcảnhữngkhuvựcmàtrongđócôngtykhôngthểđạtđượcvịtrídẫnđầu,đểtrởthànhmộtdoanhnghiệpcóthểtồntạivàđứngvữngtrênthịtrường.Vàcáccôngtyngàycàngtrởnênlớnhơn,hùngmạnhhơnkhiôngbắtđầu–giốngnhưWestinghousetạiMỹ–hoạtđộngcóđịnhhướngvàtrởthànhdoanhnghiệpkhôngthểcạnhtranh.

Một doanh nghiệpmuốn tồn tại phải đạt đượcmột sự tăng trưởng cực tiểu nào đó, đặc biệt trongtrườnghợpthịtrườngmởrộnghoặccơcấungànhthayđổi.

Mộtdoanhnghiệpcầnphânbiệtrõràngtăngtrưởngxấuvớităngtrưởngtốt.Nguyêntắcởđâyrấtđơngiản,đólà:Bấtcứsựtăngtrưởngnào,trongmộtkhoảngthờigianngắn,cóthểlàmtăngtổnghiệuquảtấtcảcácnguồnlực,đềulàtăngtrưởngtốtvàphảiđượcpháthuy.Nhưngnếutăngtrưởngchỉvềkhốilượng,màtrongmộtthờigianngắnkhônglàmtănghiệuquảnguồnlựcthìchỉđơnthuầnlàmộthìnhthứccủasự“béophì”màthôi.Bấtcứsựtăngtrưởngkhốilượngnàokhôngđemtớisựtăngtổnghiệusuấtđềucầnphảiđượcloạibỏ.Cuốicùng,bấtcứsựtăngtrưởngkhốilượngnàolàmgiảmhiệuquảtrừ

giaiđoạnngắnngủikhibắtđầulậpnghiệp,đềulàsựsuythoái.Vìthếnónênnhanhchóngđượccắtbỏ.

QUẢNLÝSỰĐỔIMỚIVÀTHAYĐỔI

Trongcôngnghệ,cũngnhư trongkinh tế,giaiđoạn25nămkể từkếhoạchMarshall chođếnđầunhữngnăm1970làthờiđiểmtăngtrưởngnhanhchóngvàpháttriểnhếtsứcmạnhmẽ−vàdiễnraliêntục.Đặctrưngcơbảnnhấtcủacôngnghệtrongsuốtthờikỳhậuchiếnkhôngphảilàđổimớimàlàsựbànhtrướngcủanóđếnmọingõngáchtrêntoànthếgiới.NólàhệquảcủaviệccáclựclượngquânđộihiệnđạisửdụngvũkhívàcôngnghệmớitrongChiếntranhThếgiớithứHai.LhasaởTâyTạngvẫnkhôngnằmtrongdanhsáchcácsânbaythươngmạithếgiới,bởiđólàngoạilệ.Nhưngngayởđóthìtôingờrằngcũngvẫncónhữngngườiđượcxemti-viquađườngdâyphátsóngngầmdướicácngọnnúi. Ngoại trừ những vùng quá xa xôi như Tây Tạng, cao nguyên Bolivia, Albani hay rừng rậmAmazon,cònlạingàynayhầunhưkhôngcónơinàotrêntráiđấtlạikhôngcóliênlạcbằngđiệnthoại,hoặcngườidânkhôngbiếtđámmâyhìnhnấmtrênphimhayti-vilàgì,cũngnhưkhôngcónơinàomàphimảnhhaytruyềnthanhlạikhôngxâmnhậpvàlàmthayđổimạnhmẽconngườihơnnhiềusovớisựrađờicủađườngsắttrongthếkỷXIX.

ChínhphủẤnĐộ luôn theođuổi chính sách “Nhỏ là tuyệt vời” và tin rằng “Sai lầm lớnnhất củaGandhilàthúcđẩybánhxesesợi”.ẤntượngđầutiêncủanhữngvịkháchđiquacácngôilàngẤnĐộkhôngphảilàsựnghèokhổ,bệnhtậtmàlànhữngchiếcxeđạpdựngbênngoàicáccănnhàtồitàn,lànhữngmáythuthanhbándẫnđượcbậtlêntừnhữngchiếcxebòhaylạcđàkéo,haynhữngchiếckiệutrênmìnhvoiđingangqua.Đólànhữngđámđôngtrongchợlàng–nhữngngườixếphàngdàiquanhnhữngcửahàngbánxemáy,máykéoloạinhỏhayti-vidùrằngkhôngcótrạmthuphátsóngti-vinàotrongkhuvực.

Nhưngchodùngàycàngthâmnhậpsâurộngnhưvậytrongsuốt25nămsauchiếntranh,nhưngkỹthuậtvẫnchỉpháttriểntheolốimòntruyềnthống.Lýdolà,những“côngnghệmới”củanhữngnăm1950,1960và1970chủyếuvẫndựatrêncơsởcáctrithứckhoahọctrướcthờikỳChiếntranhThếgiớithứNhất,vàchắcchắnlàtrướcnăm1929.Haitrườnghợpngoạilệchínhlàmáytính,dùmôhìnhvàcôngnghệsảnxuấtnóđãrađờitừnhữngnăm1920,vàchođếnnaynhữngcôngnghệđómớiđượcđưavàoứngdụngthựctế.Thứhailàyhọcvớicác“phươngthuốckỳdiệu”củanhữngnăm1950và1960,thựctếđãđượcrađờivàonhữngnăm1940,tứclàđượcpháttriểntrongvàsauChiếntranhThếgiớithứHai.

Trong50nămsauChiếntranhThếgiớithứHai,ngườitathườngnóiđếnsựthayđổiliêntụcvànhanhchóngcủacôngnghệ,nhưngđiềunàylàhoàntoànnhầmlẫn.Điềuthậtsựdiễnranhanhchóngchínhlànhậnthứcvềchuyểnđổicôngnghệ.Bảnthânsựchuyểnđổicôngnghệkhônghềtăngtốc,màthậmchínócònchậmlại.Chắcchắnlàtrongthờikỳgiữanăm1945và1975,khôngcósựchuyểnđổinàosovớinhữngthayđổitrong60nămtừnăm1856đếnChiếntranhThếgiớithứNhất,bắtđầuvớiviệcphátminhraphẩmmàutổnghợpđầutiênvàonăm1856,máyphátđiệnđầutiên,máychữđầutiên,và

cuốicùnglàchuyếnbayđộngcơđầutiêncủaanhemnhàWright,ốngđènkhuếchđạicủaLeeForest,cũngnhưngônngữkýhiệucótínhchấtnềntảngcủakỹthuậtđiệntửvàxửlýdữliệu,baogồmcảkháiniệm“dữliệu”.Trongvòng60nămđó,bìnhquâncứ14đến18thánglạicómộtphátminhlớnvàthườngkéo theo sự rađời củamộtngànhcôngnghiệpmới.Nhưng trongkhoảng thờigian từnăm1947tới1975chỉcóhaingànhcôngnghiệpmớithựcsựđượchìnhthành:côngnghiệpmáytính,vàdượcliệuhữucơrađờicùngvớisựpháthiệnraSulfamitevàocuốinhữngnăm1930,vàkhángsinhtrongnhữngnăm1940.

Trong20hoặc25nămtiếp theo, tìnhhìnhdiễnranhư trướcnăm1914,vàkhônggiốngvớinhữngnămgiữa1947và1975.Ngàynay,người tacóxuhướng tin rằngnhững thayđổicôngnghệsẽcóngàykết thúc,nhưngchúng ta thật sựcần tin rằngđókhôngphải làđiềuchúng tamongmuốn,vàchúngtacóthểngănchặnviệcđó.Đâykhôngphảilàđiềugìmớimẻmàchỉlàphảnứngthôngthườngtronggiaiđoạncóthayđổinhanhchóngcủacôngnghệ.Đólàphảnứngcủanhữngnăm1930,khimàLuddites,nhữngcôngnhânphámáymóc,cótháiđộrõrệthơnnhữngngườicấptiến.Nhưngcũnggiốngnhưnhữngcôngnhânphámáymócnày,sựbịquan,yếmthếvềcôngnghệtrongthậpniên1990khôngtạorađượcảnhhưởnggì.NỗilosợvềcôngnghệmớicủathếhệH.G.Wellstrongnhữngnăm1890đã làmtê liệt trầmtrọngVươngquốcAnhvàchắcchắnrằngnósẽ tiếp tụcgắnliềnvớicôngnghệcũcủathếkỷXIX–điềuhoàntoànlỗithờisovớicôngnghệdựatrênnềntảngkhoahọccủathếkỷXX.Nhưngđiềuđócũngkhônglàmngángtrở,hay làmgiảmtốcđộphát triểnvàphổrộngcủacôngnghệ,mànóchỉđưacôngnghệvớivịtrídẫnđầunềnkinhtếtớimộtphạmvimới.Đâychỉcóthểlàkếtquảcủasựphảnđốikịchliệtcôngnghệtrongtươnglaitạinhữngquốcgiapháttriểnngàynay.

Ngườitatinrằnggầnđây,khoảngthờigiangiữaviệchìnhthànhkiếnthứcmớivớiviệcứngdụngnóvàosảnphẩmvàdịchvụđãđượcrútngắnhơn.Nhưngthựctếkhôngphảinhưvậy.Ngàynay,khoảngthờigianđãtrởnênrấtdài,khoảng30đến40năm.

WernerSiemensphátminhrachiếcmáyphátđiệncóthểsửdụngđượcđầutiênvàonăm1856.Haimươihainămsau,vàonăm1978,ThomasEdisonthiếtkếrabóngđènđiện–sảnphẩmkhiếnđiệntrởthànhmộtcôngnghệkhôngthểthiếu.Mộtvàinămsau,Westinghousepháttriểnđộngcơđiệnxoaychiềumàsauđóđãkhiếnđiện trở thànhnguồnnăng lượngchosảnphẩmcôngnghiệp.Năm1856,WilliamHenryPerkinsđãkhámphárathuốcnhuộmanilinnhântạođầutiênđượclàmtừnhựathanđá.Nhưngđếntậnnăm1880,ngườiĐứcdựatrênnềntảngkhámphácủaPerkin,mớipháttriểnngànhcôngnghiệpnhuộm.Đếnnăm1945,vàogiaiđoạncuốicủacuộcChiếntranhThếgiớithứHai,chiếcmáytínhlớnđãđượcpháttriểnvàđưavàosửdụng.Bamươinămsau,giữanhữngnăm1970,cùngvớibộvixửlý,mạchtíchhợpvàlogicngônngữthôngthường,lầnđầutiên,máytínhtrởthànhmộtcôngcụthườngngày.

Khixemxétkhoảngthờigianpháttriển30đến40nămnaytathấy,đólàthờikỳthayđổicơbảnvềkỹthuật.Khônggiốngnhư25nămsauChiếntranhThếgiớithứHai,đâylàthờikỳcủathayđổivềcơcấuchứkhôngphảilàcảitiến,mởrộngvàphổbiếncácphươngphápđãcó.Thờikỳtiếptheosẽlà

thờikỳchuyểnđổicôngnghệsangmộtkhuvựcmới.

Mộttrongnhữnglĩnhvựcnằmtrongsựchuyểnđổicơcấulàđiệntử−mộtlĩnhvựcmàcơsởkhoahọccủanó rađờivàocuốinhữngnăm1930,đầunhữngnăm1940.Chođếnnhữngnăm1980,vớinhữngnềntảngnày,chúngtađãcóthểnóitớithờikỳtácđộngcủacôngnghệcaovàđổimớithậtsự.

Mộttácđộnglớnkháclàtrongtraođổithôngtin.Chođếnthờiđiểmđó,việctruyềntinđiệntửcơbảngắnliềnvớiđịnhnghĩatruyềnthốngvềnghe,nhìnvàhìnhảnhđểphânchiathànhcáchìnhthứcgiaotiếpkhácnhau.Trong tương lai,điện tửsẽgópphần thúcđẩyhình thức“truyền tin tổng thể”.Vàogiữanhữngnăm1980,điềunàyđãbắtđầuđượcthểhiệnrõnétkhivệtinhtruyềntinkinhdoanh(dựánchunggiữaIBM,Xerox,vàCôngtyVệtinhHoaKỳComsat)đượcđưavàohoạtđộngtạiMỹ.Vệtinhnàychophéptruyềntinđiệntửtổnghợpvàtrựctiếpcảâmthanh,chữviếtvàhìnhảnh(nhưcáctàiliệuhoặcbiểuđồ).Nghĩalàởkhắpnơitrêntráiđất,cùngmộtlúcngườitacóthểnhìnthấynhau,nóichuyệnvớinhau,cùngchiasẻcáctàiliệu,vănbản,vàhìnhảnhmàkhôngphảirờikhỏinhàhayvănphòng.Loại truyềntinkiểunàycũngcóthểthựchiệnđượcvớinhiềuhệthốngkhácnhau,nhưtraođổiquađiệnthoạimớimẻđượcBưuđiệnAnhtiênphongcungứng,cùngvớicácđốithủcạnhtranhnhưHệthốngđiệnthoạiBellcủaMỹđãtriểnkhaihoạtđộng.

Mộtkếtquảnổibậtcủakiểutruyềntintổngthểnàylàgiảmđángkểcácchuyếncôngtácbằngđườnghàngkhông,mộtlĩnhvựcmàsauChiếntranhThếgiớithứHaivẫnlàmộttrongnhữngngànhcómứctăngtrưởngnhanhnhất.Ngànhhàngkhôngvẫngiữvịtríquantrọngnhưngkhôngphảiđốivớinhữngchuyếnđicôngtácmàchocácchuyếndulịch,họchànhhayhoàntoànlàdosựtòmòkhámphá.Vàthựctếlàviệcdichuyểncôngtácđểphụcvụkinhdoanhhoàntoàncầnđượcgiảmbớt.Việctruyềntincánhânđãgiúpcácnhàquảnlýcóthểtụhọpmàkhôngcầnphảidichuyển,chịuđựngmệtmỏi,nặngnhọcvàhànggiờtrênkhôngtrung.Vớiđàngàycàngpháttriểncủacôngnghệnày,chúngtasẽcóthểgặpmặt“trựctiếp”màkhôngcầndichuyển.

Mộtthayđổiquantrọnghơnlàkhảnăngthaythếviệcvậnchuyểnmộtkhốilượnglớngiấytờbằngviệctruyềntinđiệntửcáctàiliệuvàbảnvẽ.Vàonhữngnăm1960,MarshallMaclukemđãđưaradựđoán rằng“thôngđiệp”điện tử chẳngbao lâu sẽ thay thếhoàn toànphương tiện truyềnđạt truyềnthống,chữinvàchữviết.Tuynhiên,điềunàyđãkhôngxảyramàhoàntoànngượclại,ngànhđiệntửđãtrởthànhphươngtiệnchủyếuphụcvụviệctruyềnđicácthôngtinđượcinvàđượcviết.Điềuđócónghĩalàchođếnnaycácphươngphápinấn,vậnchuyểnđãchậmchạp,tốnkémgiấytờ,nặngnềtrênnhữngchặngđườngxaxôisẽđượcthaythếbằngchiếcmáyinsẵncóởphầnlớncácgiađìnhkèmtheođiện thoạivàmáy truyềnhình.Ngàynay,điện thoại (đãđượcBưuđiệnAnhquốcsửdụngđểchuyểncáchìnhảnh)làmộthệthốngkênhhaichiềugiárẻvàdễsửdụng.Tuynhiên,chấtlượngbảnsaocòntươngđốikhiêmtốnvàcólẽcũngchỉdừngởmứcđộđómàthôi.Ngượclại,cũngtronglĩnhvựcnày,ti-vilạiđạtđượckếtquảvôcùngxuấtsắc.Lýdolàcácbăngvideocóchấtlượngcácbảnsaochéptốthơnhầuhếtcácấnphẩmmangtínhchấtthươngmại.Tuynhiên,ti-vicũngcósựbấttiệncủanó,đólànóchỉchophéptruyềntinmộtchiều.Tuynhiên,vớihailoạimáytrên,chúngtasẽcómộtmộthệthốngtruyềntindướidạngbảnviếthoànhảotớimọigiađìnhtạicácnướccôngnghiệp.Những

trởngạinếucóđốivớiviệcthựchiệnhệthốngtruyềntinnàykhôngphảilàcácyếutốkỹthuậthoặckinhtế,màchỉcóthểlàcácvấnđềchínhtrịhoặcluậtpháp.Việctruyềntinđiệntửchắcchắnsẽrẻhơnvànhanhchónghơnnhiềusovớicácphươngpháptruyềnthống–điềuchỉcóthểđượccoilàphùhợpkhikhôngcònlựachọnnàokhác.Ngườitadựđoánrằng,trong20hoặc25nămtới,conngườicóthểđọcbáovàtạpchíhàngngàyquathôngtinđiệntửnhờmáyđiệnthoạihoặctruyềnhình.

Chúngtacũngcóthểthấyđượcnhữngthayđổilớnvềcôngnghệtronglĩnhvựcytế.Cáckiếnthứcyhọcthuthậpđượctừtrướcnhữngnăm1930đến1950,bắtđầutừviệcgiảimãditruyềncủaCrickvàWatson,đãtạođàchosựpháttriểncủasinhđiệntửhọcvàthuyếtphátsinhsinhvật,hóasinhhọc,sinhcơhọc(haygiảiphẫu),vàsựpháttriểncủacácbộphậnnhântạocóthểthíchứngđượcvớicơthểconngười.Hơnnữa,việcbiếnđổigencủacácnhiễmsắcthểtếbàocũngnhưviệcứngdụngkỹthuậtgenđãlàmtăngtínhnăngđộngcủacơthể;chúngcóthểlàmbiếnđổihoặcsửachữacáckhuyếttậtvàthiếusótcủacơthểdùnguyênnhânhaykếtquảcủaviệcsửachữacáctrụctrặc,saisótnhưthếnào.Tuynhiên,nhữngcôngnghệmớinàykhôngthểthaythếhoàntoànyhọccổtruyền,màchúngchỉbổsungchocácphươngphápcũ.Nhưngdùtrongbấtkỳtrườnghợpnào,chúngcũngđãxóanhòaranhgiớilâuđờigiữa“nộikhoa”và“giảiphẫu”.Khônggiốngnhưnộikhoa,chúngtạothànhnhữngđợt“xâm nhập” vào cơ thể, và cũng không giống như phẫu thuật, chúng diễn ra “không đổmáu”màngượclạicòntăngcườngkhảnăngđềkhángcủacơthể.

Trướcnăm1995,côngnghệsảnxuất“dâytruyền”đượccoilà“hiệnđại”củathếkỷXXsẽbịloạibỏvàthaythếbằngcôngnghệtựđộnghóa.Vềcơbản,côngnghệsảnxuấtdâytruyềnlà“sựthỏahiệp”nhấtthờichứkhôngphảilàgiảiphápcuốicùng,vàkỹthuậtlạchậusẽbịloạibỏ.Máymócsẽđảmnhiệmcôngviệccầnsửdụngsứclựccủaconngười,nhưngthựctếvẫncầnmộtlựclượnglaođộngnhỏđểđiềukhiểncôngnghệsảnxuấtdâytruyền.ChẳnghạnnhưởMỹtrongthờikỳbùngnổtrongChiếntranhThếgiớithứHai,Mỹđãthuhút5-8%ngườilaođộnglàmviệctrongcácnhàmáysảnxuấtdâytruyền.Tấtnhiênlàngàycàngcónhiềungườilàmviệctronghệthốngsảnxuấtdâytruyềnvàsẽtiếptụclàmviệcởđó.Nhưnglàmviệcởdâytruyềnlúcnàykhôngcònnhưtrước.Chẳnghạncôngviệc lắp radio, tivi,máy tính,máybayđềuđược gọi là lắp ráp nhưngkhông còn là côngviệc dâytruyềnnhưtrướcđây.Họhoànthànhcôngviệctheomộtnhịpđộhoàntoànriêngbiệt,vàvềcơbảnkhônglệthuộcvàocôngviệccủangườikhác.Ởnhữngkhuvựcmàchúngtacóthểsửdụngsứclựccủaconngười–khảnăngthựchiệnnhiềuthaotáckhácnhauvớinhữngnhịpđộ,tốcđộkhácnhauvàsauđótựrútrađánhgiá–thìtựđộnghóakhôngthểđượccoitrọngbằng.Ởnơinàongườitasảnxuấtdâytruyền,trongđóconngườibịcoilàmộtphầncủamáymóc,thìchắcchắntựđộnghóasẽchiếmưuthế.Ưuthếcủacáccôngcụmáymóctựđộnglàcácchươngtrìnhđãđượclậptrình,tựđộnghóađượcxâydựngđểbiếnhệthốngsảnxuấtdâytruyềnnhanhchóngtrởthànhmộtthứlỗithời.Tựđộnghóacóthểlàmđượcmộtđiềumàhệthốngsảnxuấtdâytruyềnlỗithờikhôngthểlàmđược,đólàsảnxuấtmàkhônggâyrabấtkỳxáotrộnnàocũngnhưchậmtrễhaythờigianchếttrongquátrìnhchờđợiđổimớinhữngtrangbịđắtđỏ.Chođếncuốithếkỷnày,ítnhấtlàởcácnướccôngnghiệp,sảnxuấtdâytruyềnsẽtrởthành“lịchsử”.

Nhìnchung,trong10hoặc15nămtới,chúngtasẽđượcchứngkiếnsựpháttriểncótầmquantrọng,

tươngtựviệctíchhợpđộngcơđiệnvàomáymóccuốithếkỷXIX.Bấtkỳmộtbứcảnhchụpmáymócsảnxuất,cửahàngbánlẻhaymộtvănphòngbấtkỳnàotrongnhữngnăm1990đềuchochúngtathấyhìnhảnhnhữngchiếcròngrọc,dâykéo,dâycuroa,bànđạphỗtrợviệctạonănglượngchomáymóc.Đếnnhữngnăm1930,việcsảnxuấtnănglượngtrởthànhmộtphầncủamáymóc,tứclàbảnthânmáymócphảitạoranănglượngđểhoạtđộng.Máymaybànđạpđượcsửdụngđếncuốinhữngnăm1930,vàsauđóđượcthaythếbằngmáymaybằngđiện.Cácconsuốttrongcácnhàmáydệtmayđượctiếpnănglượngtừbộnguồntrungtâmchođếncuốinăm1925,sauđómỗiconsuốtkhiđượcsảnxuấtđềucómộtđộngcơđiệnnhỏriêng.Kếtiếpsựtựđộnghóađólàmáyđánhchữvàothờiđiểmnhữngnăm1950–chỉcóngườigiàvàsinhviêncáctrườngđạihọcsửdụngloạimáyđánhchữ“bằngtay”nhưngàynaychúngtagọi,cònlạihầuhếtđềusửdụngmáyđánhchữgắnđộngcơđiện.

Từđóđếnnay, thôngtinvàviệckiểmsoát tăngcườnggắnliềnvớimáymóc.Máytính(dướihìnhthứcmộtbộvixửlý)sẽnhanhchóngtrởthànhmộtbộphậntấtyếucủatấtcảcácthiếtbịvàmáymócsảnxuấtnhưviệcđộngcơđiệntrởthànhbộphậntấtyếucủamáymóctrong75nămqua.Cácdụngcụthửnghiệmvàytếsẽcóbộxửlývàkiểmsoátriêng–kểcảtronglĩnhvựcchămsócsứckhỏe,nhàmáy,sânbayhaytrongmáybay.Sựtíchhợpcủaviệcxửlýthôngtin,phântíchthôngtinvớicôngcụvậnhànhhoạtđộngcũngthayđổinhanhchóngnhưtíchhợpsảnxuấtnănglượngcaovớicôngcụmáymóctrongcuốithếkỷXIX,đầuthếkỷXX,nhưngmấtítthờigianhơn.

Côngnghệthôngtinmớicũngtácđộngvàongànhngânhàng.Cácdịchvụngânhàngnhằmphụcvụkháchhàng,chủyếudựatrêncácgiaodịchvàthôngtin,cóthểsẽtrởthànhmộtlĩnhvựcchủchốt,táchbiệthẳnkhỏidịchvụngânhàngphụcvụdoanhnghiệpvàcôngnghiệp.Sears,Robuck–ngườikhổnglồtronglĩnhvựcbánlẻcủaMỹ–đãbắtđầumuacáctổchứctàichínhchuyênchovayvànhậngửitiếtkiệm(mộtloạihìnhđịnhchếtàichínhphụcvụngườitiêudùng),vàđưachúngvàochuỗicáctổchứctàichínhvớiquymôquốcgianhằmđápứngcácnhucầucủacácgiađìnhtạiMỹ.Tuynhiên,nhucầuvềcácdịchvụngânhàngcủacácdoanhnghiệp–đặcbiệt làcácdoanhnghiệpcóquymôquốctế–cóthểlạiliênquanđếnthôngtinvàdịchvụtàichínhhoàntoànkhác.Một“ngânhàngtoàncầu”truyềnthống–nơiđápứngmọidịchvụđốivớitấtcảkháchhàng,từcácgiađìnhđếnnhữngcơsởbánlẻ,kháchhàngthươngmại,haycáctậpđoànlớn–naycóthểđượcphânnhỏthànhcáctổchứckhácnhau,chuyênmônhóacaovàtáchbiệt,nếukhôngmuốnnóilàđộclập,mỗitổchứcsẽgiớithiệuvàđápứngnhữngdịchvụthôngtinvàtàichínhkhácnhau.

Nhữngvídụtrênkhôngphảilàtấtcả,nhưnglànhữngvídụđiểnhình.Chúngchothấyrõrằngnhữngkiếnthứcmớiđạtđượctrong30nămsauChiếntranhThếgiớithứHaigiờđâybắtđầutácđộngmạnhmẽđếncôngnghệ.Cóthểkhẳngđịnh,nhữngtrithứcmớinàyđãdẫnđếncáckếtquảcụthể,đóchínhlàsự thayđổinhanhchóngkhôngchỉ trong lĩnhvựccôngnghệ,màcòn trongcảxãhội.Tấtnhiênchúngtacóthểdựđoánđượcsựthayđổichóngmặtnàyởnhiềukhuvực,bấtchấptháiđộcủacộngđồngđốivớinhữngthayđổiđó.Việcphảnđốisựthayđổidĩnhiênchỉcóthểkhiếnnóphảitrảgiánhiềuhơnchứkhôngthểbắtnódừnglại.Sựphảnkhángởđâychỉcónghĩalàquyềnlãnhđạovềkinhtếsẽđượcchuyểngiaotừnhữngnướccũsangcácnướcmới,vàtừngànhcôngnghiệpnàysangngànhcôngnghiệpkhác.NướcAnh“tuộtkhỏitay”vịtrídẫnđầuvàocuốithếkỷXIX,vàchuyểnsangcho

ĐứcvàMỹ.SauChiếntranhThếgiớithứHai,ngườiNhậtđãgiànhđượcvịtrídẫnđầutrongmộtsốngànhcôngnghiệp truyền thốngcủaphươngTây–nhữngthứmànhữngngườinàyđã lãngquên–hàngtiêudùngcôngnghệcao.Nhữngchuyểndịchnhưvậycóthểsẽlạixảyra,vàthựctếlàđãxảyra.Nhưngnókhônglàmthayđổimộtthựctếlàcôngnghệvẫnđangthayđổichóngmặtvànhữngthayđổiđó,cảcôngnghệlẫnxãhội,vẫnđangngàycàngtăngtốc,sẽthayđổicơcấukinhtếvàxãhội.

Hơnnữa,sựthayđổinàycóthểdẫnđếnsựthayđổiquymôkinhtếcầnthiếtđểhoạtđộnghiệuquả.Tạimộtsốngành,quymôtốiưucóthểtănglên,nhưngtạimộtsốngànhkhácthìcóthểgiảmxuống.Thông thường,việcduy trìquymônhỏ trongquá trìnhcải tiếnsẽđemlạinhiều ích lợichodoanhnghiệp.Nhữngtổchứcđãthànhcôngtrongthờiđạicôngnghệcũcóxuhướng“phòngvệ”hơnlà“tấncông”.Nhưngnhữngcôngnghệcủatươnglailạiđòihỏimộtnguồnvốnđầutưrấtlớnngaytừnhữnggiaiđoạnđầutiên.Vídụ,hệthốngtruyềnthông,liênlạcsẽphảilànhữnghệthốngrấtlớn.

Tạimộtsốkhuvực,quymôtốiưucóthểsẽtrởnênnhỏhơn.Chúngtađượcbiếtrằngthờiđiểmđóngànhcôngnghiệpthépđangrơivàokhủnghoảngtrầmtrọng.Nhưngđiềunàykhôngđúngvớicác“nhàmáynhỏ”sửdụngphươngpháphoànnguyêntrựctiếptừcáckimloạiphếliệuthànhsắtmới.Trongvòng20-30nămđó,đãcómộtkhốilượngsắtkhổnglồđượcsảnxuấttrêntoànthếgiới,đóchínhlà lýdovìsaocóquánhiềuphếliệucó thể táisửdụngnhằmđápứngnhucầuvề théptrongtươnglaimàkhôngcầnphảikhaithácthêmbấtkỳmộtmỏsắtmớinào.Nhưngtạinhữngnhàmáynhỏnày,nơisảnxuấtthéptừphếliệuthayvìquặngsắt,thựctếlinhhoạthơnrấtnhiềusovớicácnhàmáythépkhổnglồtruyềnthống.

Trongnhữngngànhcôngnghiệpkhác,quymôhoạtđộngkinh tế có thểđi theonhiềuhướngkhácnhau.Nhữngcôngnghệmớiđầytiềmnăngsẽtạoranhữngnguồnnănglượngmới–dùlàkhíhóahaythanđáhóa lỏng,sự tạo thànhkhíhydrocacbontừđádầuhoặccáthắc ín,haynănglượngmặt trờihoặchệthốngnănglượnggió–đòihỏinhữngkhoảnđầutưvàquymôkhổnglồ.Nhưngcũngtrongngànhnănglượng,cácđơnvịnhỏcóthểtrởnênnổibật,điểnhìnhnhưhệthốngthunănglượngmặttrờichocáchộgiađình.

Trongngànhxuấtbản,xuhướngmớinổilênlàhướngtớinhữnghệthốngthậtlớn:mộthệthốngvớiquymôquốcgiahayquốctếđểtruyềntảicácthôngđiệptruyềnthôngđiệntử.Cùnglúcđó,sựchuyểnđổitừtivihayđiệnthoạithànhmộtloạithiếtbịinmanglạirấtnhiềucơhộichomộtcơsởxuấtbảnnhỏ,chẳnghạnnhưmộttạpchíchuyênngànhvềnuôiongcóthểcókhôngdưới10.000ngườiđặtmuadàihạntrêntoànnướcMỹ,vàhơn25.000ngườitrêntoànthếgiới.Nếuđượcthôngbáorộngrãitrêntruyềnhình,chắcchắnmộttờbáonhưtrênhoàntoàncóthểtrụvữngđượcvềmặtkinhtế.Chúngtasẽxemxétlạivídụvềcácngânhàng.Nhữngngânhàngkhuvựclớn,chẳnghạnnhưngânhàngThụySĩhayClevelandTrustCompanycủaMỹtừngthànhcôngrựcrỡtrongvòng30nămqua,nhưngrấtcóthểsẽtrởnên“mấtcânđối”vềquymôtrongtươnglai.Tấtnhiênsẽcóhaikhảnăngxảyra:hoặclàchúnghợplạithànhmộtngânhàngcóđẳngcấpquốctế,cóthểcungcấptấtcảcácdịchvụvềthôngtinvàngânhàngtrênquymôtoàncầu,hoặcchúngphảitựquyếtđịnhđểhoạtđộngtheomộtthểchếtàichínhchuyênmônhóacao,theokhuvựcvàtrongkhuônkhổhẹpmànócóthểnắmgiữđượcvịtrí

lãnhđạo−mộtvídụđiểnhìnhchocáchlàmnàylàcáccôngtychothuêtàichínhbùngnổtrong30nămqua.Điềunàycũngđúng trongcác lĩnhvựcchămsócsứckhỏevàđặcbiệt là tronggiáodục.Chúngtacóthểsẽphảiđốimặtvớimộtgiaiđoạnmàởđóchỉcócácdoanhnghiệpquymôcựclớnvàcựcnhỏ,khôngcóquymôtrungbình.

Trongquákhứ,rấthiếmcóngànhcôngnghiệpmớiđượcpháttriểntừcácngànhnghềlâuđời;trong30nămgầnđây,nóthườngbắtnguồntừcáccôngty,tổchứcmới,rađờisauChiếntranhThếgiớithứHai,hoặcrađờitrướcnhưngchưađượcbiếtđếnchotớithờiđiểmđó.Chẳnghạnvàonăm1939,IBMlàmộthãnghoàntoànmớimẻvàchẳngđượcmấyngườibiếtđến,vớidoanhsốvàitriệuđô-lavàbắtđầutuyểndụngnhữngkỹsưđầutiên.Đếnnăm1950,IBMvẫnđượcxếpvàodanhsáchnhữngcôngtyít cókhảnăng thànhcôngnhất trong lĩnhvựcmáy tính.Nóvừakhôngnổi trội vềkhoahọc, côngnghệ,vừakhôngcóvịthếđángkểtrênthịtrường.NhữngcôngtygiàcỗinhưGeneralElictric(GE),RadioCorporationofAmerica,WestinghouseởMỹ,haySiemensAG,PhilipsởchâuÂudườngnhưchắcchắngiữvịtríápđảo.ThếnhưngIBM,khôngbịáplựcbởigánhnặngquákhứ,đãđẩylùicáchãngđànanhvàvươnlênvịtrídẫnđầutrongthịtrườngmáytính.

TrongsốtấtcảcáchãngsảnxuấthóachấtlớnthờikỳtrướcChiếntranhThếgiớithứHai,Hoechstngàynayđãcóđượcvị trídẫnđầu trong lĩnhvựcdượchọc–ngànhđượcmởra trongnhữngnăm1940.CáchãngkhácdẫnđầuthịtrườngkhácngàynaynhưHoffman-LaRoche,PfizerhoặcMerckđềulànhữngcôngtynhỏvàocuốinhữngnăm1950.

Mộtđiềuhoàntoàncóthểxảyrađólàtrongtươnglaisẽcórấtnhiềugãkhổnglồrađờimàhômnaynóvẫnchưahềtồntại,hoặccònvôcùngnhỏbétrênthịtrường.Sựđổimớitrongtươnglaisẽxuấtpháttừcáchãnglớnnhiềuhơnsovớigiaiđoạntrướcđây.Mộttrongnhữngnguyênnhânchủyếulàdonhucầuvềvốnngàycàngleothang,lượngtiềncầnthiếtđểtạoramộtphátminhcơbảncũngtănglêntươngtự.Nhưnglượngtiền,thờigianvàcôngsứccầnthiếtđểpháttriểnmộtphátminhthànhmộtsảnphẩmhoặcdịchvụ,chưakểđếnpháttriểnhẳnmộtngànhmới,tănglênrấtnhiềulầnsovớilượngcầnthiếtđểthựchiệnnhiệmvụđótrongquákhứ.Ngoàira,đặcbiệtlàtrongcácgiaiđoạnpháttriển,nócũngđòihỏimộtlượnglớnlựclượnglaođộngcókỹnăng,vídụnhưlựclượnglaođộngtrongcáccôngtylớnđangtồntại.

Từđó,chúngtaphảitìmhiểuxemlàmthếnàođểcóthểkhiếnmộtcôngtyđanghoạtđộng,đăcbiệtlàmộtcôngtylớn,cókhảnăngđổimới.Điềuđóđòihỏichúngtaphảicómộtchiếnlượcđểcácdoanhnghiệpđanghoạtđộngnhậnthứcđượccáccơhộiđổimớivàsauđóđưanhữngngườicókhảnănglãnhđạohiệuquảthựchiệnquátrìnhđổimớiđó.Dođó,việcmởrộng,biếnđổivàứngdụngthuầntúycáccôngnghệsẵncókhôngcònđủnữa.Từnaytrởđi,chúngtacầnđổimớitheođúngnghĩanhấtcủatừnày,nghĩalàtạorakhảnăngsảnxuấthiệuquảthựcsự,cảvềmặtkỹthuậtlẫnxãhội.

“Đổimới”khôngnhấtthiếtlàphảinghiêncứu,bởinghiêncứuchỉlàmộtcôngcụcủađổimới.Đổimớicónghĩalà,trướchếtphảigiũbỏchođượccáicũmộtcáchcóýthức,sauđótìmkiếmmộtcáchcóhệthốngcáccơhộiđổimới–nhữngcơhộiđóxuấtpháttừnhữngđiểmyếucủamộtcôngnghệ,

mộtquytrìnhsảnxuất,hoặcmộtthịtrường,cũngnhưgiaiđoạnđầucủamộtkiếnthứcmới,hoặccácnhucầuvàmongđợicủathịtrường.Điềuđócónghĩalàphảisẵnsàngtổchứckinhdoanh,nhằmtạoranhữnghoạtđộngkinhdoanhmớichứkhôngchỉlàcácsảnphẩmmớihaycảitiếncácsảnphẩmcũ.Cuốicùng,điềuđócónghĩalàphảixâydựngdựánđổimớimangtínhđộclập,khôngnằmtrongcơcấuquảnlýhiệntạicủacôngty,nhằmtổchứcnhữngmôhìnhhạchtoánđúngđắnchonềnkinhtếvàkiểmsoátsựđổimới,vàchínhsáchtrảlươngthíchhợp(vàhoàntoànkhácbiệt)chonhữngngườilàmcôngtácđổimới.Trongcácgiaiđoạntrướcmắt,nhữngcôngtylâuđờichỉthànhcông–haythậmchílàsốngsót–nếucóthểtạodựngsựđổimớinhưmộtnhiệmvụkinhdoanhquantrọng;vànếuhọcóthểcamkếttừbỏmộtcáchcóhệthốngquanđiểmkinhdoanhcũ,vàthựchiệncáctổchứcquảnlývàtàichínhtheoyêucầucủaquátrìnhđổimới.

Phải thừanhậnrằngdoanh thu trongnhữngdoanhnghiệp lớnrấtcao.Thậmchíngaycả trong thờigianvôcùngổnđịnh,chẳnghạnnhư25nămgiữathờikỳKếhoạchMarshallvàđầunhữngnăm1970,khoảngmộtnửacáccôngtytrongdanhsáchFortune500cóđượcdoanhthunhưcácgiaiđoạntrước,trongkhi250côngtycònlạihoặckhôngxuấthiệntrongdanhsáchnàynữa,hoặctụtkhỏivịtrítrướcđó.Trongthờikỳkhủnghoảng,sựbiếnđổivềkinhtếchắcchắnsẽdiễnravớitốcđộchóngmặtvàngàycàngtăngtốc.Nhưngnhữngcôngtylớnđãcósựchuẩnbịchoquátrìnhđổimớisẽluôncóđượcmộtlợithếlàcónguồnlựccảvềconngườivàtàichínhcầnthiếtchoquátrìnhđổimớiđóngaytrongđiềukiệnthịtrườngvàcôngnghệhiệntại.

CHIẾNLƯỢCKINHDOANHĐỊNHHƯỚNGVÀOTƯƠNGLAI

Trongsuốt25đến30nămgầnđây,môhình“lậpkếhoạch”đãchứngminhđượctínhhiệuquảcủanó.Nócónghĩalàtiếptụcpháttriểnxuhướnghiệncóthayvìthayđổiđộtngột.Nócónghĩalàbắtđầutừhiệntạivàđịnhhướngnóchotươnglai–đóchínhlàđiềumàcácdoanhnhân,cácchínhtrịgia,cácnhàkinhtếthườnggọilà“hoạchđịnh”.Nócónghĩalàngàymaibắtđầutừhômnay,cóthểvớimộtsự“xáotrộn”khácđinhưngvẫncócấutrúccơbảnnhưnhau.

Giảđịnhcótiềmnăngnhấthiệnnaylàmộtsựkiệnnàođósẽthayđổimạnhmẽcấutrúcnày.

Cácsựkiệnkhácthườngnàykhôngthể“đặttrước”được.Tuynhiên,chúngtacóthểchuẩnbịtrướcđểthuđượcnhữngíchlợitừchúng.Bấtcứdoanhnghiệpnàocũngđềucóthểcóchiếnlượcchonhữngbiếnđổilớnnhấtcóthểxảyratrongtươnglai,nhữngchiếnlượcchophépcácdoanhnghiệphoặccáctổchứcdịchvụcôngcộngthuđượclợiíchtừnhữngsựkiệnbấtngờhoặckhôngthểdựđoánđược.Ngaytừhômnay,kếhoạchhóacónhiệmvụtốiưuhóacácxu thế trongtươnglai.Cácchiến lượcnhằmkhaitháccáccơhộimớivàkhácbiệttrongtươnglai.

Bấtkỳtổchứcnàocũngđềucầntưduymộtcáchchiếnlượcrằnghoạtđộngkinhdoanhcủamìnhlàgìvànênlàmgì.Nócũngcầnphảisuynghĩvềviệckháchhàngtrảtiềnchonóvìđiềugì,vànómanglại“giátrị”gìchokháchhàng.Câuhỏinày,cầnđượcnhấnmạnhrằngnóđóngvaitròquantrọngđốivớicáctổchứcdịchvụcộngđồngphilợinhuận(bệnhviện,trườngđạihọc,cáchiệphộithươngmạivà

TổchứcChữThậpđỏ)cũngnhưđốivớicácdoanhnghiệp.Mỗitổchứccầnnghĩxemưuthếcủamìnhlàgì.Nhữngưuthếđócóphùhợpvớilĩnhvựckinhdoanhchuyênbiệtcủamìnhhaychưa?Chúngcóphùhợphaykhông?Chúngcóđượcsửdụngđúngmụcđíchvàđúngcáchhaykhông?Vàđiểmđặcbiệtnàosẽ“tiếpthị”chongànhkinhdoanhđặcthùnày,trongcảthờiđiểmhiệntạivàtrongmộtvàinămtới?

Dĩnhiên,nhiềudoanhnghiệp–thậmchícảcáctổchứcdịchvụcộngđồngphilợinhuận–đềutinrằngmộtchiếnthuậthướngtớimột“niềmhạnhphúcvừaphải”làthoảimáinhất,ítrủironhấtvàlợinhuậnxácđángnhất.Nhưngquanđiểmnàyhoàntoànsailầm.Trongrấtnhiềuthịtrường,mộtcôngtyphátđạtphảilàmộtcôngtythậtsự“đỉnhcao”,dùđólàmộtcôngtynằmtrongsốnhữngdoanhnghiệpítỏiđangdẫndắtthịtrường,haylàmộtnhàcungcấphànghóahoặcdịchvụ;nhờtrithức,dịchvụvàkhảnăngđápứngkháchhàngvềnhữngnhucầuđặcbiệtmànóchiếmgiữđượcmộtvịtrícủariêngmình.Ngượclại,hầunhưkhôngthểcómộtdoanhnghiệpchỉchiếmvịtrí“trongkhoảnggiữa”màvẫnđạtđượcđiềumongđợi.

Trongnhữngnămgầnđây,BostonConsultingGroupđãtruyềnbárộngrãihọcthuyếtcủamìnhrằng:chỉbảnthândoanhsốcaovàchiếmlĩnhthịtrườngcũngđủđểđảmbảolợinhuậnchênhlệchrồi.Điềuđóhoàntoànkhôngcóbằngchứngtrongthựctế.Bởilợinhuậnđồngnghĩavớiviệcvừaphảidẫnđầuthịtrườnglẫndẫnđầutrongmột“nhómsinhthái”hẹp.Và“dẫnđầuthịtrường”ởđâylàvấnđềvềlĩnhvựchaycấutrúcthịtrườngchứkhôngphảilàdoanhthu,haynhữngthứbiếnđổirộngkhắptrongthịtrườngkhácnhau.

Trongngànhcôngnghiệpsảnxuấtôtô,ngàynaymộtcôngtychỉcóthểtồntạivàcótriểnvọnglàmộtthànhviêncủamộtnhómrấtnhỏcácnhàchếtạoôtôtrênthếgiớiđápứngđượctoànbộnhucầuvềôtô.Nhưngkhôngmột công ty nào có thể duy trì đượcvị trí thứ ba lâu hơn– như trườnghợp củaChryslertạiMỹ,dùtrướcđócôngtynàyvẫnluônthôngbáorằnghọcódoanhthu.Tuynhiên,điềunàycóthểxảyra,lợinhuậnthựctếđếntừviệctrởthànhmộtchuyêngiachiếmgiữmộtvịtríđặcbiệttrongthịtrườngđó,hoặcsảnxuấtmộtloạisảnphẩmđộcđáonhưxeJeepshoặcRollsRoyce.Vịtrí“khoảnggiữa”đó,vịtrímàChryslerđãlậpkếhoạchđểvươntới,thậtsựkhôngcòncóthểgiữvữngđượcnữa.Nhữngcôngtynằmtrongnhómvịtrí“khoảnggiữa”đặtramụctiêutrởthànhngườidẫnđầutrongcácthịtrườngkhuvựcsẽnhanhchóngrơivàovịtrí“ngoàirìa”thịtrường.

Tuynhiên,lĩnhvựcxuấtbảnsáchlạicónhữngđiềukiệnhoàntoàntráingược.Sựkhácbiệtvềngônngữkhôngthểtrởthànhràocảnđốivớiviệcpháttriểnthànhmộtthịtrườngquốctếcủangànhnày.Khôngcólợithếvượttrộinàochovấnđềquymôhaydoanhthu,dùrằngmộtnhàxuấtbảncầnphảicómộthệthốngphânphốisáchđểcóthểlấnátcáccôngtycóquymônhỏ.Việcxuấtbảnsáchvềcơbảnđượcdựatrêncácmốiquanhệcánhâncủamộtbiêntậpviênvớicáctácgiả,vàtấtnhiênlàkhôngmộtbiêntậpviênnàocóthểlàmviệcđượcvớimộtsốlượngrấtlớncáctácgiả.Điềunàykhiếncholĩnhvựcxuấtbảnchỉcómộtquymôkinhtếtốithiểuvàcũngchẳngđưarachocácnhàxuấtbảnlớnnhiềulợithếgìhơn.Ngoàiquymôtốithiểu,nhàxuấtbảnlớncòncóthểbịcảntrởbởiquymôlớnhơncóthểkhiếncácnhàxuấtbảnkhôngcònhấpdẫncáctácgiảnữa.Nhưngcũngcónhững“chuyên

gia”tronglĩnhvựcxuấtbản,đólàcácnhàxuấtbảnvớicácấnphẩmkhoahọcchỉbánđượcvàitrămbảnnhưnglạiđượcmuabántrênthịtrườngvớimộtchiphíphânphốitốithiểutớicácđộcgiảchuyênbiệt,vídụnhưnhàxuấtbảnSpringerởĐức,ElsevierởHàLan,hayWestviewởMỹ.

Cáctổchứcdịchvụcộngđồngcũngcóthểnhậnthấyđiềutươngtựrằnghọđangphảiđốimặtvớinhữngtiêuchuẩnquymômới.Vídụ,tạiMỹ,cáctrườngđạihọccóquymônhỏvàcóchútdanhtiếngđềuđãchứngminhđượcsứcmạnhđángngạcnhiêncủamìnhtrong10nămtrởlạiđây.Nhữngtrườnghọcnàyhạnchếsựthànhcôngvềmặtquymô,đểcóthểtậptrungtoànbộnguồnlựcvào8hoặc10nguyêntắcnhấtđịnh,vàtừđómangnhữngthuậnlợicủatrườngcóquymônhỏđếnchosinhviên,đólàkhiếnsinhviêncảmthấytrườnghọcgiốngnhưmột“giađình”.Sinhviêncáckhoatrongtrường,cácgiáoviênđềubiếtnhau,vàhoạtđộngdựatrênmộtnguyêntắccaonhất,đólà“tinhthầntậpthể”cũngnhưsựtôntrọng,đónggópchungchocácvấnđềtôngiáo,đạođứcvàhọctập.Điềutươngtựcũngđúngvớicácbệnhviện.Quymôkinh tế tối thiểuđốivớicácbệnhviện tạiMỹhiệnnayvàokhoảng200giườngbệnh.Nhưngquymôtrênmứctốiưulàvàokhoảng800giườngbệnhhoặchơn,nhưngkhiđóvấnđềđặtrasẽlàchiphícaohơn,chứkhôngchỉlàphảihoạtđộnghiệuquảhơn.

“Ngườidẫnđầulĩnhvực”phảicóchấtlượngvàtậptrung,chuyênbiệtvàonhữngthếmạnhriêngcủamình,chứkhôngchỉđơnthuầnlàvấnđềquymô.Vídụđiểnhìnhvềcáctrườngđạihọctrênđãchứngminhrằngmỗikhuvựcđềucókhônggianchonhữngngười“chuyênbiệt”–nhữngngườichiếmưuthếvàdẫnđầutrongmột“nhómsinhthái”hẹp.

Điểnhình làmột công ty trongngànhcôngnghiệpdượcphẩmđang tìmkiếmcácdòng sảnphẩm,khôngcầnphảicóquymôkỹthuậtvàcôngnghệ,màvẫncóthểgiúpnócóđượcvịtrídẫnđầutrongmộtthịtrườngnhỏ–nơikhôngđánggiáchocáccôngtylớnthamgia.Sảnphẩmđầutiêncủacôngtynàyđólàmộtloạienzymecóthểgiúpcáccuộcphẫuthuậtmắt,thựchiệnphẫuthuậtđụcthủytinhthểnhanhhơnvàgiảmbớtnguycơrủiro.Sựđónggópvềmặtkhoahọcnàyrấtnhỏ–khônggìhơnngoàiviệckéodàithờihạnsửdụngcủaenzyme.Nhưngkhisảnphẩmđượctungrathịtrường,chẳngcólýgìmàcáccôngtykháclạikhôngcạnhtranh.Cáccôngtydượcphẩmlớnsẽcạnhtranhbằngcáchhạgiácácsảnphẩmmànóđãtungrathịtrường.

Cảhaichiếnlượctrên–dẫnđầuthịtrườnghoặcnhưchúngtagọilàsựchuyênmônhóa“ràochắnđường”–đềucóthểthànhcông.Nhưngnếukếthợpcảhaichiếnlượcđó,côngtysẽkhôngthểtrụvững,chứđừngnóiđếnthànhcông.Hai lĩnhvựckhácnhausẽđòihỏinhữngbiểuhiệnkhácnhau,nhữngphầnthưởngvàkhíchấtphùhợpkhácnhau.Tuynhiên,chúngtalạicóthể,vàcònthuđượcnhiềuíchlợi,nếukếthợpmộtsốcác“nhómsinhthái”nhỏ,riêngbiệtvàomộtdoanhnghiệp–mỗicáihướngđếnmộtthịtrườngkhácnhau,mộtsựchuyênmônhóariêngbiệt,vàchiếmgiữmộtvịtrí“ràochắnđường”riêng.

Bấtkỳdoanhnghiệpnàocũngđềucầnphảibiếtvàxácđịnhđượcthếmạnhcủamình,vàđưaracácchiếnlượcdựatrênnhữngthếmạnhđó.Chúngtasẽlàmđiềuđónhưthếnàođểcókếtquảtốtnhất?Khuvựcnàolàkhuvựcchúngtasẽhoạtđộng?Hầuhếtcácdoanhnghiệpvàcáctổchứcdịchvụcộng

đồngđềutinrằngmìnhcóthểtrởthành“ngườidẫnđầu”tronglĩnhvựccủamình.Nhưngnhữngthếmạnhthìluônđặcbiệt,vàđộcnhất.Ngườitachỉtrảtiềnchonhữngthếmạnh,chứkhôngaibỏtiềnđầutưchonhữngđiểmyếu.Vìthế,câuhỏiđầutiênđượcđặtralà:“Thếmạnhđặcbiệtcủachúngtalàgì?”vàsauđólà:“Chúngcóđúnglàthếmạnhcủachúngtahaykhông?Chúngcóphảilànhữngthếmạnhphùhợpvớicáccơhộicủachúngtatrongtươnglaikhông,haychúngchỉphùhợpvớicáccơhội trongquákhứ?Liệucóphải chúng tađanghủyhoại các thếmạnhcủamìnhkhi tập trungvàonhữngcơhộiđãkhôngcòntồntạinữa,haythậmchílàchưabaogiờtồntạihaykhông?Vàcuốicùng,chúngtacầnphảibổsungvàtạoranhữngthếmạnhnào?Nhữngkhảnănghiệuquảnàochúngtacóthểtạorađểkhaithácnhữngthayđổi,nhữngcơhộivànhữngcuộckhủnghoảngmôitrường–kếtquảcủanhữngthayđổivềnhânkhẩuhọc,trithứcvàcôngnghệcũngnhưsựthayđổicủanềnkinhtếthếgiới.”

Trongquátrìnhnghiêncứuvềchiếnlượccủamình,mỗitổchứcđềuphảihọccáchvừatậptrungvừađadạnghóa.Chúngtađãcónhữngloạihìnhtổchứcnàotạorakếtquả.Nhữngdoanhnghiệptạoranhiềulợinhuậnnhấttrongmộtthờigiandàiđềulànhữngdoanhnghiệp“mộtsảnphẩm”vớicácsảnphẩmđúngnhưIBMvàGM.Vànhữngdoanhnghiệpcóđượcítlợinhuậnnhấtlànhữngdoanhnghiệp“mộtsảnphẩm”nhưnglàsảnphẩmlựachọnsai–điểnhìnhlàngànhcôngnghiệpthéptạicácnướccôngnghiệp.Nhưngcácdoanhnghiệpđadạnghóaxungquanhmộtdòngsảnphẩmnòngcốtđồngnhất, đặc biệt là quanhmột thị trường đồng nhất cũng sẽ có được nhiều lợi nhuận như các doanhnghiệp“mộtsảnphẩm”vớidòngsảnphẩmlựachọnđúngđắn.VídụđiểnhìnhtạiMỹlàJohnson&Johnson,mộtcôngtyđadạnghóarộngrãi,vớicáchoạtđộngkinhdoanhtrảidàitừviệcsảnxuấtcácmặthàngtiêuchuẩn,bôngthấmđếncácsảnphẩmhỗtrợbàmẹvàtrẻemcaocấp.Nhưngtấtcảcácsảnphẩmchămsócsứckhỏeđềuđượcphânphốitrongnhữngthị trườnggiốngnhau,quacáckênhphânphốivàcáccửahàngdượcphẩmnhưnhau.

Nhữngdoanhnghiệpkhôngthểcóđượclợinhuận–giốngnhưnhữngdoanhnghiệp“mộtsảnphẩm”vớidòngsảnphẩmlựachọnsai–lànhữngcôngtytổhợp–nhữngdoanhnghiệpđadạnghóarộngrãimàkhôngdựatrênmộtdòngsảnphẩmcốtlõi,mộtthịtrườnghaymộtcôngnghệ.Việctrởthànhmột“nhàđầutưthôngminh”–ngườinắmgiữvịtríthốngtrịtrongmộtnhómcácdoanhnghiệp–làđiềucóthể,vàthựctế làhoàntoàncóthể.Vídụđiểnhìnhchovấnđềnàylà tậpđoànEnglishPearson,chuyênkiểmsoátlợinhuậncủarấtnhiềudoanhnghiệp:cácđơnvịxuấtbảnbáovàtạpchí,mộtngânhàngthươngmạilớn,mộtcôngtyxâydựng,vânvânvàvânvân.MộtvídụkháclàFlickởĐức,kiểmsoátcổphiếucủahơnmộtnửatácáccôngtytạiĐứcvàMỹ;haynhưThomasTillingtạiAnh;hoặclàAmericanMellonstạiPittsburgh.Cácnhàđầutưchỉtậptrunghạnchếvàomộtsốítcácdoanhnghiệp,đểcóthểchúývàquantâmđượcđếntừnghoạtđộng.Tạicácdoanhnghiệpđó,họcóđủcổphầnđểcóquyềnphủquyết.Họphảitạorahiệuquảtrênsốtiềnđầutưcủamình.Họthamgiavàocácquyếtđịnhquantrọng,đểđảmbảorằngcácdoanhnghiệpmìnhđầutưthựchiệnđúngcácchínhsách,mụctiêuvàchiếnlượccủahọcũngnhưcóđượcnhữnglựclượngquảnlýhàngđầu.Tuynhiên,họkhôngtrựctiếpquảnlýcácdoanhnghiệpđómàsẽđểchonhómcácnhàquảnlýchuyênnghiệpđộclậpthựchiện.

Ngượclại,mộtcôngtytổhợplàtậphợpcủarấtnhiềuhoạtđộngkinhdoanhđadạng,dướimộtsựquản lýchung,nhưng thiếumộthạtnhân thốngnhất lâudài thìcũngkhông thểmongđợicóđượcnhữngkếtquảvàhiệusuấtmỹmãntrongthờigiandài,thậmchíngaycảtrongnhữngthờikỳkhôngphảilàbãotápnhưhiệnnay.

Nhữngrắcrốilàđiềucóthểdựđoánđược,chỉđơnthuầnlàđếnsớmhơnhaymuộnhơnmàthôi.Tuynhiên,việcnhậnbiếtvàhiểurõvềdoanhnghiệpsẽkhôngthểđạtđượcnếuchỉđơnthuầnthôngquaviệcphântíchtàichính,màcònphảicósựthấuhiểu,nhữngtrảinghiệmvềcácvấnđềtrongdoanhnghiệpđótrongmộtkhuvựctươngđốihẹp,cũngnhưphảicósựphântíchthườngxuyênvềcáckhíacạnhcủamộtlĩnhvực,mộtcôngnghệhaymộtthịtrường–làđiềuvôcùngquantrọng.

Tuyvậy,dùsớmhaymuộn,mộtsảnphẩm“đúng”cũngsẽtrởthành“sai”,bịlạchậuvàtrởthành“conngựahỏng”khôngsinhlời.Khôngmộtsảnphẩmnàocóthểduytrìđượcvịtrí“đúng”củamìnhtrong30hay40năm.Vídụđiểnhìnhvềsảnphẩmnhanhchóngtrở thànhsảnphẩm“sai”chính làIBM.ThậmchíngaycảAmericanTelephoneCompany,dùcómộtchínhsáchquảnlýthôngminhvịtríđộcquyềncủamình,vẫnrơivàotìnhtrạngtươngtựvàsựlựachọnsảnphẩmcủahọcũngnhanhchóngtrởthành”sai”.Vàvìthếmộtdoanhnghiệpsẽlạiphảiđadạnghóa.

Bởivậy,quyếtđịnhchiếnlượcthựcchấtlàmộtsựlựachọnthờiđiểmđúngđắnvàphươngthứcđúngđắnchosựđadạnghóa.Mộtquyếtđịnhđadạnghóaquásớm,khimộtsảnphẩmđơn lẻhoặcmộtdòngsảnphẩmvẫnđanglàsảnphẩmlựachọnđúng,cóthểgâynguyhạiđếnvịtrídẫnđầuhiệnthờicủadoanhnghiệpđó,nhưngnếuchờđợiquálâuvàđưaraquyếtđịnhmuộnlạigâynguyhạiđếnsựtồntạicủacôngtytrongtươnglai.

THẺĐIỂMCÂNBẰNGCỦACÁCNHÀQUẢNLÝ

Kiểmtrahiệunăngcủanhàquảnlýlàmộtđềtàiđượcthảoluậnrấtnhiềutạicácbộphậnđiềuhành,cáccuộchộithảovềquảnlý,trêntạpchíquảnlý.Trongkhinhữngngườiđưarađềxuấtđóđềnghịrằngphảitìmhiểuvềcácphẩmchấtcơbảncủamộtnhàquảnlýnhư:đạođức,tínhtrungthực,sựsángtạo,cácgiátrịxãhội,sựđồngcảm…,thìnhữngngườiphêphánlạiphủnhậnrằng“chỉriênghiệusuấtthôicũngđủrồi,vàhiệusuấtđóđượcđolườngbởilợinhuậnsauthuếcủacôngty”.

Tuynhiên,cóthểnóirằngcảhaiquanđiểmtrênđềukhôngđúng.Bởivì,việcđánhgiácôngtácquảnlýlàcầnthiết.Trongmộtthờigianngắnnhấtđịnh,bangiámđốcsẽphảicónhiệmvụđánhgiácôngtácquảnlýtoàncôngty.Nhưngcôngbằngmànói,chúngtachỉcầnđánhgiáthànhtíchcuốicùngcủadoanhnghiệp,nhữngđiềucòn lạimànhữngngườiđềxuất“đánhgiáquản lý”–vídụnhưsự liêmchínhvàsángtạo–nênđểdànhchocáctiểuthuyếtgia.

Tuynhiên, lợinhuậnròngsauthuếcũngkhôngphải làphươngphápđolườnghiệuquảchovấnđềquảnlý.Lợinhuậnròngsauthuếdùngđểđolườngthànhtíchcủadoanhnghiệpchứkhôngphải làthành tích củanhàquản lý.Và thành tích củamộtdoanhnghiệp làkết quả củaviệcquản lý trongnhữngnămtrướcđó.

Cácnhàđiềuhànhngàynaygiỏihơnrấtnhiềusovớicácnhàquảnlýthụđộngtrướcđây.Họcóthểthayđổi,chỉnhsửanhữngquyếtđịnhcủacácnhàquảnlýtiềnnhiệm.Thựctế, loạibỏnhữngquyếtđịnhđókhichúngkhôngcònhiệuquả–nhữngquyếtđịnhmàsauđósẽđượcđánhgiálànênlàm–làmột trongnhữngviệckhókhănvàquan trọngnhấtcủahọ.Ngàynay,cácnhàđiềuhànhphảichịutráchnhiệmvềviệctạoratươnglaitốtđẹpchodoanhnghiệptrongthờigianngắnnhất,ởmộtsốlĩnhvựcsẽtrởthànhhàngđầutrongvòng10nămtiếptheo.

Vìvậy,hiệu suấtquản lýchính là sựđo lườngnhữngcôngviệc chuẩnbị cho tương lai củadoanhnghiệptrongngàyhômnay.Đâychínhlànơimàsựđolườnghiệusuấtquảnlý–hayítnhấtlàđánhgiánó–cầnđượcthựchiệnnhất,đặcbiệtlàtrongnhữngthờikỳkhủnghoảng.

Tươnglaicủamộtdoanhnghiệpphụthuộcchủyếuvàohiệusuấtquảnlýhiệnthờitrongbốnlĩnhvựcmàtrongmỗilĩnhvực,hiệusuấtquảnlýtrungbìnhcóthểnhìnthấyđược.Trongmỗilĩnhvựcđó,cácnhàquảnlýđềucóthểnângcaotốiđahiệusuấtkhibiếtđượckỷlụctrướcđócủanó:

1.Hiệusuấttrênphươngdiệnsửdụngvốn.

Hầunhưmỗicôngtyđềucónhữngphươngphápđánhgiáviệcsửdụngvốnriêng.Tạinhữngcôngtymàcáctrưởngphòng,cácnhàquảnlýbộphậnđềuđượctựdohoàntoàn,thìcácnhàquảnlýcấpcaonhấtvẫnsẽlàngườiđưaranhữngquyếtđịnhcuốicùngđốicácnguồnvốnđầutư,thậmchíđốivớicảnhữngnguồnvốnđầu tưnhỏnhất.Hầuhếtcácnhà lãnhđạođềudànhquánhiều thờigianchocácquyếtđịnhsửdụngvốnmàkhôngquantâmtớinhữnghoạtđộngsaucácquyếtđịnhđó.Tạirấtnhiềucôngty,hầunhưkhôngcócáchnàođểtìmhiểuđượcđiềuđó.Nhưngchắcchắnrằng,nếumộtdựánmớitrịgiáhàngtriệuđô-lađượcthựchiệnhoặcmộtkếhoạchtrịgiánhiềuhơnnhưthếđượclậpra,thìtấtcảmọingườiđềubiết.Cònkhimộtdựánđangđượcthựchiện,thìngườitalạiítkhisosánhhiệusuấtcủanóvớinhữngmongđợibanđầu–điềuđãdẫnđếnsựđầutưđó.Vàcáckhoảnđầutưnhỏhơn,dùtrongmốitươngquantổngthểcũngcótầmquantrọngnhưnhau,lạicàngkhôngđượcxemtrọng.

Tuynhiên,ngườitalạiítkhikiểmtranănglựcvàhiệusuấtcủamộtnhàquảnlýhơnsovớikiểmtrahiệusuấtcủaviệcsửdụngvốn,vàthựctếkếtquảcủacácquyếtđịnhsửdụngvốnlạihoàntoàntráingượcvớinhữngmongđợibanđầumàngườitađặtrachonó.GeneralMotorlàcôngtynổitiếngvềvấnđềnàytrongkhoảng50nămtrởlạiđây,hệthốngkiểmtrahiệusuấtcácquyếtđịnhsửdụngvốncủacácnhàquảnlýđãđượcgiớithiệuracôngchúnglầnđầutiênvàonăm1927.

Trướctiên,chúngtacầnđolườngdoanhthutrênvốnđầutưsovớidoanhthuđượcmongđợikhiđưaracácquyếtđịnhđầutư;vàsauđóđolườngảnhhưởngcủacácquyếtđịnhđầutưđốivớidoanhthuvàlợinhuậncủatoànbộdoanhnghiệp;rồisosánhdoanhthuvàlợinhuậnđóvớimongđợibanđầucủadoanhnghiệpkhiđưaracácquyếtđịnhđầutư.Việcđưaranhữngphảnhồinhưvậydựatrênkếtquảthựctếcủacácquyếtđịnhsửdụngvốnlàtươngđốiđơngiản.Nókhôngđòihỏiphảicầnđếnsựhỗtrợcủacáchệthốngmáytính,ngoạitrừcácdoanhnghiệplớnnhấtvàphứctạpnhất,màvẫncóthểđược

thựchiệnbằngbảngbiểu trêngiấy.Vấnđềquan trọng làcácdoanhnghiệpphải sẵn sàngxemxétnhữngmongđợicủamìnhkhiđưaracácquyếtđịnh,cũngnhưtrungthựcđốimặtvớicáckếtquảthựctế.

2.Hiệusuấttrênphươngdiệncácquyếtđịnhvềnhânsự

Tấtcảchúngtađềubiếtrằngviệcđàotạo,pháttriểncũngnhưthaythếnhânsựchuyênmôncũngnhưquảnlýlàviệcmangtínhsốngcònđốivớimỗitổchức.Đólàcáchduynhấtgiúpcácquyếtđịnhcủangàyhômnaynởhoakếttrái.Cácquyếtđịnhđượcđưarakèmtheosựhyvọngđốivớitươnglai,cụthểthìcácquyếtđịnhvềquảnlýlàgiaophómộtcáchkhôngchắcchắncácnguồnlựckinhtếhômnaychongàymai,sẽrơivàotìnhtrạngkhókhăn.Vàsauđódoanhnghiệpsẽphảidựatrênnănglựccủanhânsựtrongtươnglainhằmloạibỏnhữnghệquảcủaquyếtđịnhởhiệntại.Mặcdùđượccôngnhậnlàđóngvaitròquyếtđịnhvàrấtquantrọng,nhưngnhữngvấnđềnàylạithườngđượccoilà“mơhồ”.Cònnhữnghiệuquảmàngười tamongđợiởmộtcánhânkhihọbắtđầu thựchiệncôngviệc,haynhữnghiệuquảcủamộtquyếtđịnhbổnhiệm,thìlạikhôngbịcoilà“mơhồ”.

Tuynhiên,chúngtacóthểchắcchắnmộtđiềurằngkhimộtquyếtđịnhbổnhiệmkhôngmanglạihiệuquảnhưmongđợithìdongườiđiềuhànhđãđưaraquyếtđịnhvềsựbổnhiệmđó,đãlựachọnvàbổnhiệmnhânviênđó,đãđưaramộtquyếtđịnhsailầm,hayđưaraquyếtđịnhkhôngđúnghướng.Bởiviệcđổlỗichongườiđượcbổnhiệmnhưvẫnthườngxảyra,cònvôlýhơncảviệcquytráchnhiệmcủamộtquyếtđịnhđầutưvốnkhôngmanglạihiệuquảchosốtiềnđượcsửdụngtrongquyếtđịnhđó.Cácnhàđiềuhànhphảibiếtrõrằnghọcầnquyếtđịnhvềnhânsựnhưthếnàovàlàngườisẽthựchiệnquyếtđịnhđó,sẽkhôngđổlỗichongườimàhọbổnhiệm,màsẽtựnhậnlỗivềmình.Bởirấtítngườitrongsốítỏinhữngngườiđượclựachọnđểbổnhiệmlàngườikhôngcónănglực.Nhữngnhàđiềuhànhnàykhôngbaogiờtinrằngquyếtđịnhđúngđắnlànhữngquyếtđịnhđượcđưarabởi“nhữngvịthẩmphánanhminhcủaquầnchúng”,bởihọbiếtrằngnhữngquyếtđịnhđóđượctạonênbởichínhnhữngconngườithựchiệnnhữngquyếtđịnhđó,vàđặcbiệtbởinhữngnhàđiềuhànhvớiđảmbảorằnghọsẽkiểmtranhữngngườimàhọđãlựachọnsẽlàmviệcđểmanglạihiệuquảtrongthựctếnhưthếnào.

Trênthựctếrấtkhóđánhgiávàkiểmtrađượctinhthầntậpthểcủamộttổchứcvàsựpháttriểncủacácnhânviêntrongđó.Nhưnglạicóthểxácđịnhđượctươngđốidễdàngnhữngảnhhưởngcủatinhthầnvà sựphát triển trongviệcđánhgiáhiệuquảcủacácquyếtđịnhnhân sựđượcđưa ra, sovớinhữngmongđợicủahọ.

3.Hiệusuấttrênphươngdiệnđổimới

Ngườitamongđợigìởmộtcôngtrìnhnghiêncứu,mộtcôngcuộcpháttriển,mộtdoanhnghiệphaymộtsảnphẩmmới?Vàcáckếtquảthựctếlàgìtronghai,bahaynămnămtới?Chúngtaluônbiếtrằngkhông thểđưa ramộtdựđoánhayđịnhhướngchomộtkếtquảnghiêncứu,nhưngcó thểđolườngđược,hoặt ítracũngướcđoánđược,nhữnghyvọngvàmongđợikhimộtcôngtrìnhnghiên

cứuđượctiếnhành.Điềunàycũngtươngtựvớimộtcôngcuộcpháttriển,mộtdoanhnghiệpmới,mộtsảnphẩmmới,mộtthịtrườngmớihaymộtcôngcuộcđổimới.

Thậmchímộtquytrìnhquảnlýhoànhảonhấtcũngchỉcóthểđạtđược“mộttỷlệtrúngđích”tươngđốithấptronglĩnhvựcđổimớilà0,3−tứclàsẽchỉcó1lầnthànhcôngtrong3lầnthửnghiệm.Bởivì,rõràngđổimớilàvấnđềliênquanđếnmayrủi.Nhưngchắcchắnnócómộtcơsởnhấtđịnh,chứkhôngphảilàmộtsựmaymắn,khiếnmộtsốcôngtynhưProcter&Gamble,3-M,SiemenstạiĐức,hayHitachitạiNhậtBảnluônthànhcôngvượttrộihơncáchãngkháctrongviệcgiới thiệuvàpháttriểnsảnphẩm.Cơsởnềntảngđólàcácdoanhnghiệpcótỷlệthànhcôngcaohơnnàythườngcóxuhướngđánhgiáhiệuquảcủacôngcuộcđổimớicủamìnhvớinhữnggìhọmongđợi.Hầuhếtcácdoanhnghiệpđềuquảnlýsựđổimớiởnhữnglờihứa,cònnhữngnhàđổimớihiệuquảlạiquảnlýbằngcáchsosánh,đưaraphảnhồitừnhữngkếtquảmìnhđạtđược.

4.Cácchiếnlượcvàhiệusuất

Cuốicùng,hiệusuấtquảnlýcóthểvànênđượcđánhgiádựatrêncácchiếnlượckinhdoanhcủacôngty.Nhữngđiềumàchiến lượcmongđợisẽxảyracó trở thànhhiện thựchaykhông?Cácmụctiêuđúngđắnchodoanhnghiệp,trongthịtrường,nềnkinhtế,cũngnhưxãhộicóđượcđịnhhướngvàđặtrahaychưa?Vàchúngđãđạtđượchaychưa?Đểcóthểđánhgiáđượccácchiếnlượctrêncơsởhiệusuất,trướchếtcầnphảixácđịnhđượcmộtcáchchínhxáccácmongđợi,kỳvọngbanđầu,sauđócóthểsosánhđượcchúngvớicáckếtquảthựctế.Cùngvớisựđổimới,hầuhếtcáctổchứcđềuchỉđạtđược“mộttỷlệtrúngđích”tươngđốithấpkhiápdụngcácchiếnlượcchodoanhnghiệpcủamình,tôichorằngchỉkhoảngdưới0,3.Nhưngítnhấtthìcácnhàquảnlýcủacácdoanhnghiệpđócũngcóthểnhậnbiếtvàhiểurõcác“điểmtrúngvàđiểmtrượt”,cáigìđãlàmtốt,cáigìcầnphảicảitiến.

III.QUẢNLÝSỰTHAYĐỔILỚN:CƠCẤUDÂNCƯMỚIVÀĐỘNGLỰCDÂNCƯMỚIKhôngcóbấtkỳmộtđềmục,mộttintứcnàomàchúngtabị“dộibom”–kểcảlàtintứcvềcácquốcgiaOPEC,haynhữngdựbáođentốivềsựthiếulươngthực,sắtthép,khoángsản,hoặcmộtsự“khủnghoảng”nàocủathờiđạingàynay–cóýnghĩabằng,vàtrênhếtđềukhôngthựctếhơnsovớinhữngthayđổicủacơcấudânsốvàbiếnđộngdânsố.Tuynhiênlạicórấtítdoanhnghiệp,vàlạicàngítcácchínhphủ,lĩnhhộiđượcvấnđềnày.Sựthayđổiquantrọngnhấtkhôngphảilàvấnđề“bùngnổdânsố”vốnđược thảo luậnrấtnhiều tạicácnướcđangphát triển.Vấnđềphát triểnquan trọngvàvẫnchưađượclĩnhhộichínhlàsựthiếuhụtsắpdiễnratạicácnướcpháttriển,vàđặcbiệtlàsựthiếuhụttrầmtrọnglựclượnglaođộngtrẻtrongcáclĩnhvựcdịchvụvàsảnxuấttruyềnthống.Tấtcảcácnướcpháttriển,baogồmcảnhữngnướcXãhộiChủnghĩa–đólàcácnướcchâuÂuthuộcLiênXô,vàcácquốcgiachâuÂuthuộcNga–sẽphảiđốimặtvớimộtsựthayđổicănbảntrongquymô,cơcấutuổi,cơcấutrìnhđộ,vàcấutrúclựclượnglaođộngcủanướcmình–mộtphầnkếtquảcủathếhệbùngnổdânsốtạicácnướckhôngphảiXãhộiChủnghĩatừnhữngnăm1940chođếngiữanhữngnăm1960,vàmộtphầnkếtquảcủatìnhtrạngthiếuhụtdânsốxuấthiệnởcácnướcXãhộiChủnghĩapháttriểntrongvàsauChiếntranhThếgiớithứHai,vàdầnlantới tấtcảcácnướcpháttriểnvàocuốinhữngnăm1960.

Độnglựcmớicủadânsốtạoranhữngcơhộimới:nhữngthịtrườngmớicũngnhưnhữngmẫuhìnhmớicủasựliênkếtkinhtế.Nócùngsẽtạoranhữngđòihỏivềnhữngchínhsáchmới,đặcbiệtlàcácchínhsáchxãhội,nhằmtậptrunggiảiquyếtvấnđềdưthừalựclượnglaođộngtạicácnướcpháttriển.Bởivìkhiđó,cảhệthốngtrợcấpthấtnghiệpcủacácnướcphươngTâylẫnchínhsách“côngviệctrọnđời”củaNhậtBản,dùđánhgiáởmứccaonhấtthìcũngchỉđượcxemlàsựthànhcôngtươngđốinhỏ,ởmộtvàikhíacạnhnàođóchứchưaphảilàtoàndiện,vàphùhợpvớitoànxãhội.Hơnnữa,sựpháttriểndânsốsẽdẫnđếnviệcphủnhậnmộtsốquanniệmvàthóiquencủadoanhnghiệpvàchínhphủ,củagiớichủ,côngđoànvàcũngnhưcủagiớilàmthuê.Chúngsẽkhuyếnkhíchnhữngquanniệmmớivềkinhtếthếgiớivàthươngmạiquốctếbằngcáchthaythếviệctraođổicácsảnphẩmhoànthiện,bằngviệc“phânphốisảnxuất”.Chúngcũngsẽthayđổinhữngniềmtincơbảnvềcấutrúcvàphânkhúcthịtrườngtiêuthụ.Chúngcũngcóthểsẽchuyểnđổimột“tậpđoànđaquốcgia”truyềnthốngthànhmột“hiệphộixuyênquốcgia”.Chúngvừagâynênsự thiếuhụtvừagâynênsựdư thừa lựclượnglaođộng,mànhữngquanniệmvàthướcđotrướcđâyvềviệclàmkhôngcònlýgiảiđượcnữa.Xahơnnữa,việcpháttriểndânsốbuộccácnướccôngnghiệpphảiưutiêntuyệtđốiviệcgiảiquyếtviệclàmchocácnhàquảnlývàcácchuyêngiacótrìnhđộcaotrongkhivẫnkhôngxaonhãngviệcbảođảmantoànvềcôngviệccholựclượnglaođộngkhôngcótrìnhđộhoặctrìnhđộthấp.Chúngcũngsẽlàmthayđổilựclượnglaođộngtạicácnướcpháttriển,trởthànhsẽkhôngcònlựclượnglaođộng“truyềnthống”,khôngcòn“mộtlựclượnglaođộng”màsẽlà“nhữnglựclượnglaođộng”,mỗicáicónhữngnhucầu,kỳvọngvàhiệuquảriêng.

Sựpháttriểndânsốcũngđangbiếnđổinhanhchóngcáctổchứctruyềnthốngthànhmộtcon“quáivậtnhiềuđầu”trongđócáctổchứcchuyênmôn,quảnlývốnđộclậpvàtựtrịsẽsinhsốngcùngnhautheohìnhthứccộngsinh.Nhữngsựpháttriểnnàycũngsẽđòihỏisựthayđổimớivềnềnkinhtế,xãhộivàchiếnlượctổchức,kháchẳnsovớinhữngmôhìnhtrước.

NHỮNGTHỰCTẾMỚI

ĐếnthếkỷXXI,cơcấudânsố,sựpháttriểndânsốsẽtrởlạitrạngtháiổnđịnh,nếukhôngmuốnnóilàkhôngthayđổigìcả.NhưngtrongnhữngthậpkỷcuốicùngcủathếkỷXX,cơcấudânsốsẽởtrạngtháibấtổnnhất,vànhữngyếutốthayđổilớnnhấttrongnềnkinhtế,xãhộivànềnchínhtrịthếgiới–nhữnghệquảcủathờikỳkhủnghoảng–cũngsẽdiễnra.

Mặcdùcácnhàkinhtế,cácdoanhnhânvàcácnhàchínhtrịvềcơbảnđềuýthứcđượcnhữngvấnđềdânsốcơbảnnày,songhọlạikhôngdànhnhiềusựquantâmchonó–vàsẽ luônbàochữa, thanhminhchohànhđộngđócủamình.Đólàvìnhữngthayđổivềdânsốdiễnratrongmộtkhoảngthờigian lâudài (từ40chođến50năm)đếnmứcphần lớnnhững thayđổinàydườngnhưkhôngquantrọngđốivớinhữngquyếtđịnhngắnhạn–sẽthayđổichỉtrongkhoảng4đến5năm–củacácnhàkinhdoanhvàcácchínhtrịgia.

NhưngtrongsuốtnửasaucủathếkỷXX,thờigianbiếnđổicủacơcấudânsốđãthayđổi,ngàynaychúngdiễnratrongkhoảngthờigianngắnhơnrấtnhiều.Khôngnhữngthế,chúngcòndiễnranhanhhơn,bấtổnhơnvàđầymâuthuẫn,dùrõràngchúngcóthểdễdựđoánhơnsovớinhữngvấnđềkhácrấtnhiều.Chúngtađềubiếtrằng,tấtcảlựclượnglaođộngcủanăm2000đềuđượcrađờivàongàyhômnay.Điềunàyđúngcảvớicácnướcpháttriểnlẫncácnướcđangpháttriển,dùởcácnướcđangpháttriểnlứatuổibắtđầuthamgialaođộngthấphơnrấtnhiềusovớithếgiớiphươngTây(vẫnđangduytrìở lứa tuổi từ14đến15– lứa tuổi laođộngcủaphươngTây trướcChiến tranhThếgiới thứHai).

Ởtấtcảcácnướcpháttriển,sauchiếntranhthếgiớithứHai,đềuxuấthiệnsựbùngnổdânsố.XuấtphátđiểmcủanólàởMỹ,nơitỷlệtrẻsơsinhsốngsóttănglêngần50%tronghainămtừ1947đến1949–mộtbướcnhảyvọtchưatừngcótiềnlệmàthựctếkhôngcólờigiảiđáp.NhậtBảncũngtiếptụcxuhướngtươngtựvớichỉsốsinhđẻcao,nếukhôngnóilàcaohơn,vàođầunhữngnăm1950.NướccuốicùngtrongnhómnhữngnướcpháttriểnxảyrahiệntượngbùngnổdânsốnàylàĐức,bắtđầutừgiữanhữngnăm1950.

Nhưngsauđó,chỉcómộtnướcpháttriểnduynhấtphảichịusựxuấthiệnmộtcáchkhônlườngcủatìnhtrạng“khủnghoảngdânsốthiếu”sauhàngloạtcácnướckhác.TìnhtrạngnàybắtđầudiễnratạiNhậtBảnvàocuốinhữngnăm1950,vàcánđíchởMỹvàonăm1960,vàĐứcvàocuốinhữngnăm1960.Ởhầuhếtcácnướcpháttriển(chỉngoạitrừnướcAnh),tỷlệtrẻemđượcsinhravàsốngsótgiảmxuốngmộtcáchkhônglườngtrướcđượctừ50%đến30%,vàsauđódừnglạiởmứcthấpnày.

Sựkhácbiệtduynhấtgiữacácnướcphát triểnvàcácnướcphát triển thuộckhốiChủnghĩaxãhội

(khuvựcTrungNgavàcộngđồngcácquốcgiachâuÂuthuộcLiênbangNga)làcácnướcpháttriểnthuộckhốiXôViếtkhôngxảyratìnhtrạng“bùngnổdânsố”.KhuvựcTrungNgacũngkhônghềxảyratìnhtrạnggiảmsútdânsốnặngnềtrongsuốtthờikỳChiếntranhThếgiớithứHai–thờiđiểmmàtừ4đến5nămkhôngcómộttrẻemnàođượcsinhra,hoặcnhữngđứatrẻđượcsinhracũngkhôngsốngsótđược,đâycũnglàthờiđiểmmàsốtrẻemquađờiđạtconsốkỷlụcvàđángthươngtâm.CácnướcXãhộichủnghĩa thuộcTrungÂuđãbị tànphánặngnềvàchịu thiệthại lớnbởicuộcChiếntranhThếgiớithứHai.Nhưngởđâycũngkhôngchịutácđộngcủasựbùngnổdânsốsauchiếntranh.TạitấtcảcácnướcXãhộichủnghĩapháttriển,tỷlệsinhthấpđếnmứckhôngdựtínhđược.KhuvựcTrungNgalàkhuvựccótỷlệsinhthấpnhấttrongthờikỳhòabìnhtrừgiaiđoạncuốicủasựtanrãchếđộchínhtrịvàxãhộinày.(TạiĐếchếRoma,thờikỳtỷlệsinhcaonhất,haytỷlệtrẻemsốngđượcnhiềunhất,cũngchỉbằngtỷlệcủakhuvựcTrungNgangàynaymàthôi,màthậmchícònthấphơn.)TạicácquốcgianhưSlovakia,Hungary,BaLan,BulgarivàRumani,tỷlệsinhcũngthấptươngtựởTrungNga–tứclàthấphơnsovớiyêucầuvềtỷlệsinhsốngsót.

Tạitấtcảcácnướcpháttriển,lạimộtlầnnữatrừAnh,trongthờikỳsauchiếntranh,tìnhtrạnggiáodụcđãcósựchuyểndịchlớn,dođódẫnđếnsựthayđổinhanhchóngcủađộtuổithamgialaođộngcũngnhưnhữngkỳvọngcủacáclựclượnglaođộngtrẻ.Nướccóthayđổilớnnhấtvềtìnhtrạnggiáodục,tươngtựnhưcácnướccóthayđổivềnhânkhẩuhọc,làNhậtBản.TrướcChiếntranhThếgiớithứHai,chỉcó3hoặc4trongsố20ngườiNhậttheohọcđếntrunghọc,sốcònlạicốgắngtốtnghiệpmộttrườngtrunghọccơsở;nhưngngàynayđãcótới1/2sốnamgiớicủaNhậtnghiêncứu,họctậpởcáctrườngđạihọc.Nửacònlạithamgialaođộngsaukhiđãkếtthúctrunghọc.Ngàynay,nhữngnamthanhniênbắtđầuthamgialaođộngsaukhitốtnghiệptrunghọccơsởkhôngcònphổbiếnnữa,vànữthanhniênnghỉhọcởđộtuổi15,tứclàkếtthúctrunghọccơsở,cũngchỉcòntồntạiởmộtsốkhuvựcmiềnnúixaxôi.

Ngoàira,ởtấtcảcácnướccôngnghiệp,tuổithọcủaconngườiđãtănglênđángkể.KhiMỹbanhànhchếđộhưutrínhànướctrongkhuônkhổbảohiểmxãhộivàonăm1935,thìtuổithọcủađànôngđượcbảohiểmlà58.Cònngàynay,tuổithọđànôngđãđạttrên70tuổi,vàsẽcòntăngnữa.Cáchđây45năm,nhữngngườiđãsốngđếntuổi65chỉcóthểhyvọngmìnhsẽsốngthêmđượcmộtvàithángnữa.Nhưngngàynay,mộtphụnữhoặcđànông65tuổivẫncóthểhyvọngsẽsốngthêmđược13đến14nămnữa.Phầnlớnsốhọvẫncònkhỏemạnhcảvềthểlựcvàtinhthầnđểcóthểsốngnốtquãngđờicònlạitươngđốihạnhphúc.

TrườnghợpcósựtăngcaođộtbiếnvềtuổithọngườidânlạimộtlầnnữarơivàoNhậtBản.TrướcChiếntranhThếgiớithứHai,tuổithọcủangườiNhậtlàkhoảng48tuổiởđànông,và52tuổiởphụnữ,vànhữngconsốnàykhôngthayđổichođếnnăm1950.Ngàynay,sau30năm,điềuđóđãhoàntoàntráingược,tuổithọcủangườiNhậtđạtđếnmốccaonhấtthếgiới–cảđànônglẫnphụnữNhậtđềucótuổithọcaohơn70tuổi.

Tuynhiên,ởđâykhôngcósựkhácbiệtlớnnàogiữacácnướckinhtếthịtrườngpháttriểnvàcácnướcXãhộichủnghĩapháttriểntrongvấnđềdịchchuyểncủanềngiáodụccũngnhưtuổithọ,thờigian

thamgialaođộng.Ởtấtcảcácnướcnày,tỷlệthanhniêntiếptụcđihọckéodàihơn5đến7nămsovớicáchđây50năm.Phânkhúcdânsốcủacácnướcnàycũngcósựpháttriểnnhanhchóngvàtỷlệdâncưsốnglâuhơncũngnhiềuhơn.

Vàonăm1970, tỷ lệsốngườiNhật65 tuổivàgiàhơnchỉchiếm7%dânsố tươngđươngvới tỷ lệ1/15.Nhưngđếnnăm1990thìtỷlệnàyđãtănglêngấpđôi–14%,tứclà1/7.ỞThụyĐiểncũngđạtđượctỷlệtươngtựvàothờiđiểmnày,cònởMỹthìtỷlệsốngườitrên65tuổichiếm1/8tổngdânsốvàtốithiểucũngchiếmtới1/6dânsốtrưởngthành.Nhữngngườitrên55tuổi–đólàlứatuổingườitangàycàngýthứchơnvềviệcnghỉhưucủamìnhvàbắtđầuchuẩnbịchođiềuđó–sẽchiếmđasốdânsốtrưởngthànhtạicácnướcpháttriểnvàonăm2000.

Trongsuốtthờikỳsauchiếntranh,cơcấulựclượnglaođộngvềcơbảnđãchuyểnđổi.TrongbáocáothốngkêvềtỷlệthấtnghiệpchínhthứcđầutiêncủaMỹvàonăm1935,ngườitađịnhnghĩangườicóviệclàmhiểnnhiênlàngườiđànôngtrụcộtcủagiađình,nuôisốnggiađìnhvàlàmviệctoànthờigianhàngngày.Tấtnhiên,vàonăm1935cũngđãcónhiềuphụnữlàmviệc,nhưngphầnlớnhọkhôngđượctrảlươnghoặckhôngđượctínhlànhữngngườicóviệclàm,họlàvợcủacácnôngdân,hoặccủamộtchủcửahàngnhỏhaynhữngphụnữtrẻchưalấychồngđangtìmkiếmbạnđời,xâydựnggiađìnhvàtừbỏcôngviệcvĩnhviễn.

Vàonăm1980,ởMỹtìnhtrạngnhữngngườiđànônglàchủgiađìnhchỉđượctínhlươngcho7/10giờlaođộngmộtngày,nhưngsốngườicóđượcviệclàmnhưthếnàycũngvẫnthấp,khôngnhiềuhơn2/5lựclượnglaođộngnàynay.3/5sốngườicònlại–lựclượngrõràngđônghơn–nhữngngườikhoảng45 tuổikhôngđược tínhđến là: phụnữ thamgia laođộng, ít nhất cũng là laođộngbán thờigian;nhữngngườigiàđãquatuổivềhưunhưngvẫnlàmviệctoànthờigianvàbánthờigian;sinhviêntạicáctrườngđạihọchoặccaođẳng–dađen,datrắngvàngườiMexico–nhữngngườicóthểlàmviệcbánthờigian,…

CácthốngkêvềtìnhtrạngcóviệclàmvàthấtnghiệpcủaMỹvẫnchorằngtấtcảnhữngngườiđangcóviệclàmlà làmtoànthờigian,vànhữngngười“thấtnghiệp”lànhữngngườicókhảnănglàmviệctoàn thờigianmãimãi.Họcũngvẫncho rằngnhữngngười “thấtnghiệp” thực tếphải làđànông,trưởngthành,trụcộtcủagiađình,cókhảnăngnuôisốngcácthànhviênkháctronggiađình.Ngàynay,nhữnggiảđịnhnàyđượccoilàvôlývàngớngẩnđốivớitấtcảcácnướctrênthếgiới.

Lựclượnglaođộngtrongthờigianvừaquabiếnđộngrấtlớn,vàsựpháttriểnnàysẽcòntiếptục.Sựphát triểnnày trướchếtđược thểhiện trênphươngdiệnphânbố lứa tuổivàgiới tính.ỞNhậtBản,ngàycàngcónhiềuphụnữtiếptụclàmviệcsaukhilậpgiađình,hoặctiếptụctrởlạilàmviệc(toànthờigianhaybánthờigian)khiconcáiquathờikỳmăngsữa.Sựpháttriểnnàycũngthểhiệnrõtrongkhíacạnhcóviệclàmtoànthờigianvàbánthờigian.Sốgiờlàmviệcchủyếuvẫndonhữngngườiđànôngtrưởngthànhlàmchủgiađìnhđảmnhiệm–nhữngngườiđượccoilàngườilaođộngtoànthờigianvàcóthểcóđượcnhữngcôngviệcổnđịnh.Nhưngvềmặtsốlượngthìnhữnglựclượnglaođộngkhácmớilàlựclượngchiếmưuthếtạicácnướcpháttriển,vídụnhưphụnữđãlậpgiađìnhhoặcchưa

lậpgiađình.Rấtnhiềungườitrongsốhọ,nhấtlàsốphụnữtrẻ,sẽcómộtnghềchínhđểlàmvàcónhữngkỳvọngvềcơhộinghềnghiệpgiốngnhưđànông;nhưngcũngcónhiềuphụnữcóthểnhiềutuổihơnhoặctrẻhơnlạichờđợinhiềuvàocácphúclợixãhội.Lýdolà,đốivớinhữngphụnữcónghềnghiệp,phúclợixãhộihaycáccơhộichonhữngngườiđànôngcóviệclàmtruyềnthốngkhôngmangnhiềuýnghĩa.Chẳnghạn,kếhoạchlươnghưucủamộtxínghiệphoặccôngtácchămsócytếởxínghiệpđóchomộtphụnữđãcógiađìnhcóthểlàhoàntoànthừa,bởivìchồngcủahọđãđượcnhậntrọnvẹnsựchămsócvềytếđốivớigiađìnhtừnơilàmviệccủamình.

Hơnnữa,ngàycàngcónhiềungườicoicôngviệclànơiđểthểhiện,thựchiệncáckỹnăng,chuyênmônđặcbiệtcủahọ,vàthườnglàcáckỹnăngcôngnghệcaovàcoingườichủ−dùtạicáctrườngđạihọc,bệnhviệnhaycácdoanhnghiệp−chỉ là“mộtcôngcụphụcvụchomụcđích”củamình.“Sựtrungthành”vàbổnphậncủahọgiờđâyđượchướngđếnvàphụcvụchománhkhóe,côngcụ,nguyêntắcvàcácphươngphápthựchiệncủahọ,chứkhôngphảichomộttrườngđạihọc,mộtbệnhviệnhaymộtcộngđồngnữa.Vàchúngtacũngsẽcóxuhướngthuênhữngngườilàlaođộngthờivụ,nhữngngườitừnglàmviệctoànthờigianchomộtôngchủtrongmộtgiaiđoạn,sauđólàlàmbánthờigianchomộtôngchủkhác,trongmộtgiaiđoạnkhác.

Mộtsựthayđổilớntươngtựlàkháiniệmvềlứatuổi.TrướcthếkỷXIX,ngườitachưacókháiniệmvề“tuổivềhưu”vàcũngchưacócáckhoản“lươnghưu”.Lýdolàvìtuổithọdânsốkhiđókháthấp.Sauđó,vàonăm1880dướithờikỳBismarkscủaĐức,lầnđầutiênchínhsáchnghỉhưuđượcđưara.Lúcđóngườitacònchorằng,chúngtakhôngthểsốngsótđếnlúcthựchiệnchínhsáchđóđược,vàchắcchắnlàkhôngthểkhỏemạnhđểtiếptụclàmviệcđượcnữa.Hệthốngtrợcấptruyềnthống–màtàndưcủanóvẫncòntồntạiquanhđây–đượctạoranhằmgiúpđỡnhữnggóaphụvàtrẻnhỏchứkhôngphảilàđểhỗtrợnhữnglaođộnghếtthờibằngmộtkhoảntiềntrợcấpnghỉhưu.

HệthốngtrợcấpcòntồntạiphổbiếntạihầuhếtcáccôngtycủaNhậtBản,đặcbiệtlàtạicáccôngtynhỏ,đượcthànhlậpcáchđâykhoảng50năm–tứclàvàonhữngnăm1920.Kểtừđó,ngườilaođộngnghỉhưuở tuổi55 sẽnhậnđượcmộtkhoản tiền tươngđươngvới số tiền lươngcủa2đến3năm.Nhưngnếungườiđóchết trướckhiđến tuổivềhưu thìvợvàcácconnhỏcủahọsẽđượcchămlotươngđốitốt.Cáchđây50năm,hệthốngnàyđượccoilàphùhợpvìtuổithọtrungbìnhlúcđólà40.Nhưngngàynay,khituổithọbìnhquânởNhậtlà75thìhệthốngđóhoàntoànkhôngthíchhợpnữa.

TấtnhiênmộtngườiNhậtởtuổi55trênthựctếkhông“nghỉhưu”ngayvàcũngkhôngthểlàmđượcđiềuđó.Ôngtacòntiếptụclàmviệcchomộtngườichủkhác,thườnglàmộtcôngtynhỏ,vớithùlaothấphơn,hoặc“tựthuêmình”làmnhữngcôngviệcthủcônghoặclàmcôngnhânthờivụ.Điềunàycũngđúngđốivớitấtcảcácnướcpháttriểnkhác.Ởđóngườitaluônchorằng,ngườilaođộng“nghỉhưu”thìsẽthôikhônglàmviệcnữa;nhưngngàycàngcónhiềutrườnghợp“ngoạilệ”khôngđitheonguyêntắcnàynữa.Đặcbiệt,trongnhữngthờikỳlạmphátngàycàngcaothìcàngcónhiềungườivềhưuvẫnlàmviệcdướimộthìnhthứcnhấtđịnhbằngcáchtìmviệclàmthêm,tạmthờihoặcthờivụ.Vànhữngngườinghỉhưumàthựctếchưanghỉhưuthựcsựnàysẽkhôngbáocáothunhậpchocơquanthuế.

CácnướcXôViếtkhôngcóquyđịnhvềthuếthunhập.Cáckhoảnthuế,vàthườngvôcùngcao,làcáckhoảnthuếđánhvàocáclượnghànghóatiêuthụ.Chínhvìthế,cũngkhôngcólýdogìkhiếnngườitaphảigiữbímậtkhoảnthunhậpsaukhinghỉhưucủamình.ChúngtacũngbiếtrằngtạiNga,nhữngngườilaođộngđãnghỉhưucóđộtuổidưới70hoặc75đềulàmthêmtoànhoặcbánthờigian,bởinếuhọkhônglàmnhưvậy,nềnkinhtếcủaNgasẽbịphávỡ.Thậmchí,ngaycảởcácnướcphát triểnkhôngtheoChủnghĩaXãhội,nơimàtiềntrợcấphưutrícaohơnrấtnhiềusovớicácnướcXôViết“keokiệt”,cũngcórấtnhiềungười–nhữngngườiluônbáocáolà“đãnghỉviệc”haykhôngcókhoảnthunhậpnàokhácngoàitiềntrợcấphưutrí–cũngđềuđilàmthêm,ítnhấtlàlàmbánthờigian.

Lựachọnduynhấtmàcácnướcphát triểncóđượckhiđólàchấpnhậnrằngđộtuổivềhưutruyềnthốngđãtrởnênlỗithời–Mỹcũngđãnhậnravấnđềnày–haychấpnhậnviệcvềhưutheođúngquyđịnhởmộtđộtuổinhấtđịnh,sauđóchấpnhậnthựctếrằngnhữngngườiđóvẫnđangtiếptụclàmviệcvàkhôngbáocáothunhậpchocáccơquanthuế,làmộthiệntượngđangngàymộtgiatăngtạicácnướcTâyÂu.Chínhyêucầuđộtuổinghỉhưu“bắtbuộc”thấphơncủaLiênđoànlaođộngchâuÂuđãkhiếnchohànhđộngđạođứcgiảđócàngtrởnên“lậplờ,quanhco”.Việcnghỉhưu“bắtbuộc”ởmộtđộtuổinhấtđịnhđãkhôngcònnữa,phầnlớnvìnhữngngườiđạtđếnđộtuổinàykhôngthểchịuđượccảnh“ănkhôngngồirồi”trongkhihọvẫncóđủthểtrạngvàsứckhỏetốt,vàmộtphầnbởivìnềnkinhtếkhôngđủsứchỗtrợchonhữngngườingoài65tuổi–nhữngngườichiếmđến1/5hoặc1/4tổngdânsốtrưởngthànhtạicácnướcpháttriển.

Cũngcónhữngthayđổiquantrọngđốivới lứatuổibắtđầuthamgia laođộng.Hơnnữa,khôngcóbằngchứngthựctếnàochothấyngàycàngcónhiềuviệclàmdànhchongườilaođộnghơn.Nhữngyêucầuđốivớingườixinviệcngàycàngcao.Chẳnghạn,cácngânhàngtrongkhuvựcnóitiếngAnhởCanadatrong20nămqua,vềnguyêntắcđãđềrayêucầuđốivớingườilaođộnglàphảitốtnghiệpđạihọc,gầnđâylạiđòihỏihọphảicótrìnhđộthạcsỹquảntrịkinhdoanh.Ngượclại,trongkhuvựcQuebecnóitiếngPháp,vớihệthốnggiáodụclạchậuhơnthìnhữngngânhàngcủangườiCanadalạichỉđưarayêucầubắtbuộcđốivớinhânviênđầuvàolàtốtnghiệpphổthôngtrunghọc–vànhữngngườinàycũngđápứngđượccácyêucầuvềnghềnghiệpkhônghề thuakémcácđồngnghiệpsửdụngtiếngAnhởphíaTây–nhữngngườiđãphảitheohọcnhiềuhơnhọ4tới6năm.

NhữngđốccôngtạinhàmáysảnxuấtôtôDetroitnăm1929trungbìnhcókhoảng2nămtheohọccáctrườngchuyênnghiệp.Tấtnhiên làanh ta sẽcóđượcmộtcôngviệc tốthơn, lớnhơn,độc lậphơnnhữngđốccôngcũngtốtnghiệpcaođẳngnhữngnăm1980,nhữngngườibịràngbuộcbởinhữngbảnhợpđồnglaođộng,phòngHànhchính-Nhânsự,kiểmsoátchấtlượng,giámsátđàotạo,…–nhữngđiềumàvàonhữngnăm1929,nhữngngườiđốccôngkhôngbaogiờngheđến.

Sựthayđổilứatuổibắtđầuthamgialaođộngởcácnướccôngnghiệpngàynayđãcónhữngbướctiếnbộlớnđếnnỗimộtngườinếukhôngđượcđàotạoquanhữngtrườnglớpcaohơnthìsẽbị“loạikhỏivòngchiếnđấu”,vàđiềunàysẽkhiếnanhtakhôngthểtiếnxahơn.Nếuchỉxétđơnthuầnvềmặtchấtlượngthìđiềuđócónghĩalàphầnlớnthanhniên,trướchếtlànamthanhniên,ngàynaybướcvàonghềnghiệpvớinhữngướcmuốnkhôngphảilàcáchoạtđộnglaođộngtaychântruyềnthống.Họước

muốn “một sự nghiệp” chứ không chỉ làmột chỗ làm việc. Họmuốn được làm những công việcchuyênmôn,hayítnhấtlàcôngviệckỹthuật.Họkhôngđượcchuẩnbị,haycóđủnănglực–cảkỹthuật lẫnthể trạngđểđảmnhiệmnhữngcôngviệc truyềnthống–nhưtạicáctrangtrại, trongcôngxưởng,tronghầmmỏ,v.v…

Cóthểnóimộtcáchtổngquátrằng,lựclượnglaođộngvàonăm1940,trướcChiếntranhThếgiớithứHai,chủyếulànamcôngnhân,vàhọchủyếulàmlaođộngchântayởcôngxưởnghaytronglĩnhvựcnôngnghiệp.Nhưngđếnnhữngnăm1980, lực lượng laođộngđãbaogồmcảnamlẫnnữ.Tạicácnướccôngnghiệp,tỷlệphụnữthamgialaođộng,đặcbiệtlàđốivớiphụnữdưới50tuổi,bằngtỷlệcủađànông,dùrấtnhiềungườichỉlàlàmviệcbánthờigian.Thứhai,lựclượnglaođộngcótrìnhđộgiáodụccaohơn,dovậy,khôngcònphùhợpcholaođộngtruyềnthống.Ngoàira,sốcungvềsứclaođộngngàynayđặcbiệtđãbiếnđổi:phụnữcóviệclàmtoànthờigianngàycàngtăng,trongsốhọcónhiềungườiđãlyhônvàđảmtráchvaitròngườichủgiađình.Tiếpđó,ngàycàngcónhiềusứclaođộngthờivụ,đólànhữngphụnữvàthanhniênđanghọcphổthônghoặcđanghọcnghề,cũngnhưnhữngngườigiàđãvềhưucòncóthểlàmviệctừngkỳhoặcthờivụ.

Cóthểthấy,lượngcungnhữngngườibắtđầuthamgialaođộngtrongcáclĩnhvựclaođộngtruyềnthốngởcácnướcphát triểnrất thiếu thốn–nhất làđốivớiviệc làmtronglĩnhvựcsảnxuất truyềnthống.

SựthiếuhụtnàykhônglộdiệnngayởcácnướcpháttriểnphươngTây,bởivì,độiquâncuốicùngcủagiaiđoạnbùngnổtrẻemvẫncòntiếpdiễn.NhưngsốngườitốtnghiệpđạihọcởMỹvàonăm1980đềurađờivàokhoảngnăm1959,tứclànămcuốicùngcủagiaiđoạnbùngnổdânsố.Sauđó,sốlượngngườibắtđầuthamgialaođộnggiảmđinhanhchóng,mặcdùsốcungvềlựclượngcóbằngcấpđạihọcởMỹtươngđốicaotrongvàinămtiếpđó.ỞĐức,nơisựbùngnổtrẻemdiễnramuộnnhấtvàcũngkếtthúcmuộnnhất,vẫncòntiếptụccungcấpđủlựclượnglaođộngchođấtnướcđếnnăm1984.Nhưngsauđótoànbộcácnướccôngnghiệpđềusẽkhôngcólựclượnglaođộngtrẻ,đặcbiệtlàtrongcáclĩnhvựclaođộngtruyềnthống.TạiNhậtBản,nướcxảyratìnhtrạngkhủnghoảngthiếutrẻem,đangphảiđốimặtvớivấnđềtrầmtrọngnày.

Tìnhtrạngnàyxảyratrầmtrọngnhấttạicácnướcđangpháttriểnthuộckhốixãhộichủnghĩa,cácnước châuÂu thuộcNga và các nướcvệ tinh củaNga.Tại các nướcnày, khôngxảy ra giai đoạn“bùngnổtrẻem”đểcóthểgiảmbớtđiđượcsựthiếuhụtlựclượnglaođộngnày.Việcthamgiacủaphụnữvàolựclượnglaođộngđãchiếmmộttỷlệtươngđốicao.Hơnnữa,nhữngngườinghỉhưuvẫntiếptụclàmviệc–ítnhấtlàlàmviệcbánthờigian–chỉbởitiềntrợcấphưutríquáthấp.

Mộtđiềuđángchúýlàtìnhhìnhpháttriểndânsốtạicácnướcđangpháttriển.Ởcácnướcnày,tuổithọđãtănglênđángkể;tỷlệsốdâncótuổiđanggiatăng,vàcùngvớikếtquảnàylàsựgiảmđồngthờitỷlệtửvongởtrẻemsauChiếntranhThếgiớithứHai.ỞMexicochẳnghạn,vàonăm1938chỉcó2hoặc3trẻemsốngsóttrong10lầnsinhvàcókhảnănglaođộngvàokhoảng20nămsauđó.Cứ10đứatrẻsinhraởMexicovàonăm1958,và20nămsautứclànăm1978,thìcókhoảng7hoặc8trẻ

emcònsốngsótvàcókhảnănglaođộng.VàMexicochỉlàmộtvídụđiểnhìnhchocácnướcđangpháttriểnởkhuvựcĐôngNamÁ,châuPhi,châuMỹLatinh,vàphầnphíachâuÁthuộcNga.Điềunàykhôngphảilàvìtỷlệsinhtănglên–đâylàmộtcáchsuynghĩhoàntoànsailầm–màchỉbởivìtỷlệtrẻemsinhracótỷlệsốngsótcaohơnmàthôi.

TạiMexico, tỷ lệsinhcủaphụnữđangđộ tuổisinhđẻngàynay thấphơnnhiềusovớinăm1938.Nhưngsốtrẻemsốngsótđếntuổitrưởngthànhcaogấp3đến4lầnđãchothấysựtăngtrưởnglớntrongdânsốvàsốngườitrẻtuổi.

ỞchâuMỹLatinh,sựgiatăngnàymớiđượcbắtđầutừnăm1960.Khithànhlập“LiênminhTiếnbộ”dướithờitổngthốngKennedy,cácchuyêngiahoạchđịnhcholiênminhnàyđãkhôngtínhđếnsựthayđổitrongcơcấudânsố.Họđãdựđoánđượcsựsụtgiảmkhiêmtốnvàchậmchạpcủatỷlệtửvongtrẻem,nhưngkhônglườngtrướcđượcthựctếđãxảyratrong5nămtiếptheo,từnăm1960đếnnăm1965−giaiđoạnmàsốlượngngườitrẻtuổisốngsóttănglênrấtcao.

Tỷlệtrẻemsốngsótngàycàngcaohơnlàmchocàngcónhiềuthanhniêntrongđộtuổilàmviệchơntrênthịtrườnglaođộngvàonhữngnăm1980,vàtrongsuốtnhữngnămcònlạicủathếkỷnày,việctạoracôngănviệclàmđãtrởthànhvấnđềlớnnhấtvàđángquantâmnhấtcủacácnướcthuộcthếgiớithứba.Chỉcầncóviệclàm,vấnđềlươngthựcsẽđượcgiảiquyết.

Phảiđếnnăm2010,dânsốcácnướcđangpháttriểnmớiđạtđượctrạngtháicânbằngtươngđối.SựpháttriểnnàytiếntớisựtăngtrưởnghàihòahơnvàchậmchạphơnnhưđãdiễnraởHồngKông,ĐàiLoan,Singapore,HànQuốc–nhữngnơiinđậmđượcdấuấntrongnềnvănhóavàtruyềnthốngcủadântộcmình.ThậmchítạichâuMỹLatinh,cácnướcởkhuvựcnàycũngnỗlựctiếntớisựcânbằngdânsốvàtăngtrưởngchậm.Vàtạicácnước“xãhộichủnghĩa”nhưcácquốcgiathuộckhuvựcĐôngNamÁvàmộtsốnướcxãhộichủnghĩatạichâuPhithìnạnđói–kếtquảcủanhữngvấnđềchínhtrị‒đãlàmthayđổitỷlệsốngsót,đặcbiệtlàtỷlệsốngsótcủatrẻsơsinhvàtrẻnhỏ.

Rõràng,nhữnghệquảcủathànhtựutolớntrongviệcđấutranhvớitỷlệtửvongởtrẻemsẽcònlàmchocácnướcđangpháttriểnđauđầutrong30năm–từnaychođến2010.

TìnhthếtiếnthoáilưỡngnancủanướcNga

Trongthếgiớicủasựbiếnđổidânsố,vịtrícủaLiênbangXôViếtlàduynhất,bởiởkhuvựcthuộcchâuÂucủamình,nólànướcpháttriển,nhưngởkhuvựcchâuÁcủamình,nólạilànướcđangpháttriển.CơcấudânsốhoàntoàntráingượcnàycủaLiênbangXôViếtđãgiúpnóvượtquađượcthếkỷnàytrongkhivẫnnợnầntrầmtrọng.

NgalàmộttrongnhữngđếchếcủathếkỷXIXvẫncòntồntại.Nólànướcduynhấtcóđườngbiêngiớinhânkhẩuhọccủacảcácnướcpháttriểnlẫncácnướckhôngpháttriển.Ngàynay,phầnlãnhthổNgathuộcchâuÂulàkhuvựccótỷlệsinhthấpnhấtthếgiới.Nókhôngtrảiquathờikỳ“bùngnổtrẻem”,vàdođó,khônggiốngnhưcácnước thuộckhuvựcphíaTâykhác,nókhôngcóđượcnguồn

cunglaođộngtrẻdồidào.Tuynhiên,NgacũngtrảiquasựbiếnđổilớnvềvấnđềgiáodụcnhưởcácnướcphươngTây;vàcũngnhưphươngTây,tuổithọtrungbìnhcủangườidânNgatănglênđángkể.Đếnnay,ngườiNgađượccoilàcótuổithọcaonhấtthếgiới.NhưngvấnđềthậtsựcủangườiNgalàhọkhôngcóđủlựclượngthanhniênđểtiếptụcnốidõinhữngthếhệtrướcđó.BấtkỳmộtngườinàokhiđếnnướcNgacũngđềuphảnánhvềtìnhtrạngthiếuhụtlựclượngthanhniêntrẻ,khỏemạnhởđây.

Trongkhiđó,nướcNgatạikhuvựcchâuÂulạiphảiđốimặtvớimộtvấnđềnangiảihơnrấtnhiều,đólàvấnđềnguồnlựclaođộngthiếunăngsuấttạicáctrangtrại.Trangtrạitậpthểđãtrởthànhnhữngtổchứclớn.Trongkhiđó,nhữngngườicókhảnăng,cótrìnhđộvàhoàibãothìđềuđãđếnthànhphốtừtrướcđó.Nhữngngườicònlạiđềulànhữngngườithiếusứclaođộnghiệuquả,bịcấmcảnbởimộthệthống“tậpthể”,nhưnglạiđượctrảchomộtkhoảnlươngthấpđủđểsốngmiễnlàhọđồngýtiếptụcởlạitrangtrại.Việchủybỏcáctrangtrạitậpthểvàchuyểnđổichúngthànhnhữngtrangtrạigiađìnhlớn,sảnxuấtmangtínhthịtrường–hìnhthứcmangtínhhiệuquảduynhấtcủanềnnôngnghiệpNgadướiđiềukiệncôngnghệhiệnđại–làđiềukhôngthể,vànóđòihỏiphảilậtđổchếđộvàcáchthứcquảnlýhiệnhành.Hơnnữa,nhữngngườiNgacótrìnhđộkhôngsẵnlònglàmnhữngcôngviệcchântaynhưnhữngngườicótrìnhđộtạicácquốcgiakhác.

NgườiNgađãlườngtrướcđượcsựsụtgiảmdânsốcủanướcmìnhnhưtrongthờikỳđầunhữngnăm1970,đãcốgắngthựchiệnmộtsựthayđổilớnvềchínhsách.Từnhữngnăm1920,khiStalinlênnắmchínhquyền,nguồnvốnđầutưnướcngoàivàoNgabịchặnđứnghoàntoàn,phầnlớnlàdonỗilosợcủacácnhàlãnhđạo,rằngcáckỹthuậtgiacũngnhưnhững“ôuế”hệtưtưởngmànhữngngườinàysẽmangđến–hệquảcủasựtựhàodântộccủaStalin.Nhưngtừnăm1970,LiênbangXôViếtđãđẩymạnhquátrình“thâmnhập”củacácnhàmáysảnxuấthànghóatưbản,hầuhếtchúngđềumangtínhtựđộnghóacao,vàcóliênkếtvớicáccôngtylớntại“thếgiớitưbản”,chẳnghạnnhưFiat:nhàmáysảnxuấtôtô,xetải,côngcụmáymóchạngnặngvàtàuthủy.Đểthựchiệnđiềunày,LiênbangXôViếtvàcácnướcthuộchệthốngliênbangđãphảirơivàocảnhvaynợnặngnềcácnướcthuộckhốitưbảnchủnghĩa,đâylàđiềumàLiênbangXôViếtluôncốgắngtránhmắcphải,bởihọcoiđólàmộtsailầmnghiêmtrọng,đingượclạivớiđườnghướngcủachủnghĩaMácxít.

Tuynhiên,nỗlựcnhằmngănchặnhậuquảcủanhữngvấnđềnhânkhẩuhọcnàyđãthấtbạihoàntoàn.Thậmchíngaycảkhimộtsốnhàmáyvẫntiếptụcdòngchảycủamình–vàtấtnhiên,phầnlớncácnhàmáynàyvẫnmớichỉđangtronggiaiđoạn“kếhoạch”dùcóđượcnhữngnguồnvốnđầutưkhổnglồ–thìchúngcũngvẫncóxuhướngsửdụngnhâncôngthayvìtựđộnghóahoàntoàn.Trênthựctế,những nhàmáy này đòi hỏi rất nhiều loại hình lao động, có thể kể tên như: công nhân bảo trì cóchuyênmôn,quảnđốc,kỹthuậtviên,...NhưngđâylạilànhữnglựclượngmàLiênbangXôViếtthiếuhụttrầmtrọngvàkhôngthểđápứngđược.

ĐiềunàycònđểlạimộtvấnđềlớntrongnộibộcơcấutruyềnthốngcủaxãhộiLiênbangXôViết,đólàsựsụtgiảmtrầmtrọngcủalựclượngquânđội.

Cùngthờiđiểmđó,dânsốcủaNgatạikhuvựcthuộcchâuÁlạităngnhanhchóng.NhữngngườichâuÁnàyđóngmộtlựclượnglớntrongdânsốcủaLiênbangXôViết.Chođếnnăm2000,2/3dânsốcủakhuvựcnàycủaLiênbangXôViếtsẽtrởthànhngườichâuÁ,trongđóphầnđônglàngườiHồigiáo.TấtnhiênlàngườichâuÁởLiênbangXôViếtvẫnkhôngđượcthừanhậnmộtchútquyềnlựchaythanhthếnàotrongcộngđồng.Phầnlớnnhữngngườinày,cóthểchiếmđến¾,khôngnóitiếngNga,dùrằngmọigiaodịchtraođổibuônbántạiLiênbangXôViếtđượcthựchiệnbằngtiếngNga.Córấtít,nếukhôngmuốnnóilàkhôngcóvịtríquantrọngnàotrongchínhphủ,ĐảngCộngsản,cáctrườngđạihọchaycácngànhcôngnghiệpthuộcvềngườichâuÁ.Họcũngkhôngđóngvaitròquantrọngnàotrongcáclĩnhvựckhoahọc,côngnghệvànghệthuật.Trênhết,córấtítngườigốcchâuÁđượcđảmnhiệmcácchứcvụquantrọngtronglựclượngvũtrangNga,lựclượngmàtrướcđâyđượcđặccáchdànhriêngchongườidatrắngdướithờicủaNgahoàng.

Làkếtquảtấtyếucủavấnđềnhânkhẩuhọc,giờđâyNgađangphảiđốimặtvớimộtvấnđềnộibộmàchủnghĩaxãhộikhôngcócâutrảlời.Điềunàycónghĩalànósẽphảicắtgiảmlựclượngtrongcácngànhcôngnghiệphoặcquânđội,hoặc sẽphải tái cấu trúccác trang trại tập thể–nhữngđiềumàdườngnhưsẽkhôngthểthựchiệnđượcnếukhôngcónhữngcuộcchínhbiếnlớn.NósẽkhôngthểthoátkhỏitìnhtrạngcăngthẳngleothangvềdânsốgiữakhuvựcNgachâuÂupháttriểnvàdânsốtăngvớitốcđộchóngmặtcủakhuvựcNgachâuÁ.Trongvòng20nămtới,LiênbangXôViếtsẽphảiđốimặtvớitìnhtrạngcăngthẳngtrongvấnđềtôngiáo,chủngtộc,dântộcvàvănhóa–nhữngnguyênnhânchínhgâynênsựchiacắtrờirạccácđếchếcủathếkỷXIXtừsauChiếntranhThếgiớithứHai.

Vìvậy,trongvàinămtớicóthểsẽlànhữngnămngặtnghèonhấtvềchínhtrịtrênthếgiớikểtừsauChiếntranhthếgiớithứHai.ĐólànhữngnămthángcuốicùngmànhữngngườicólậptrườngkiênđịnhởđiệnKremlincó thể trôngđợiviệcgiànhđượcuy thếvềchính trịvàquânsự trênnền tảngnhữngchínhsáchtruyềnthốngcủaNga.Sauđó,lợithếnguồnnhânlựcsẽnhanhchóngchuyểndịchchốnglạiLiênbangXôviết,trừkhiLiênbangXôviếtthựcsựápđặtchochínhmìnhcácthửnghiệmrủirocaođểbiếnlựclượngquânsựcủamìnhchủyếuthànhngườichâuÁ–vớivịtríchỉhuytrongtayngườichâuÁ.Đốivớimộtsốlựclượngcứutrợcóthểtuyểnmộbởilựclượnglínhđánhthuê,mộtchínhsáchmàLiênbangXôviết sẵnsàng tuân thủ là sửdụngngườiCuBaởchâuPhivàủnghộnhữngquốcgiavệ tinhnhưViệtNamthựchiệncuộcchiếnchống lạinhữngảnhhưởngcủaTrungQuốcvàngườiTrungQuốc.

Kếtthúcsựdicư

CácnướccôngnghiệpphươngTâysẽphảichútrọngđếnviệcgiảiquyếtvấnđềsụtgiảmnhanhchóngtiềmnăngsứclaođộngcủamìnhtrongtươnglaivàkhôngthểkhôngtínhđếnlựclượnglaođộnglànhữngngườidicưtừcácvùngcôngnghiệpkémpháttriển.Đâycóthểlàgiảiphápcủahọtrongvấnđềdânsố.Tuynhiêntrongtươnglai,đókhôngphảilàgiảiphápthựcsựđốivớitoànthếgiới.

TrongmộtphầntưthếkỷkểtừkếhoạchMarshallchođếncuộckhủnghoảngdầulửa,chínhlàgiai

đoạncủanhữngcuộcdicưkhổnglồ.Mộtlượnglớndâncưdichuyểntừnhữngvùngcôngnghiệpkémpháttriểnđếnnhữngvùngcôngnghiệpvàthànhthị.ỞcácnướcnhưMỹ,NhậtvàLiênbangXôViết,đãdiễnrasựdicưtrongkhuônkhổđườngbiêngiớiquốcgia.

VàothờikỳkếtthúcChiếntranhThếgiớithứHai,vẫncòn3/5dânsốNhậtsốngởcácvùngnôngthônvàlàmviệctronglĩnhvựcnôngnghiệp.Ngàynay,tỷlệdânsốnôngthôncủaNhậtBảnchỉcònchiếm1/5,vàtỷlệnôngdânchỉcòn10%.ỞMỹ,hiệntượngtươngtựcũngxảyra.Cũngtrongthờikỳnày,dânsốnôngthônởMỹchiếmkhoảng2/3,naychỉcòndưới1/20sốgiađìnhthamgialaođộngtronglĩnhvựcnôngnghiệp.TạiLiênbangXôViết,vàothờikỳđó,1/4dânsốvẫnlaođộngtrongngànhnôngnghiệpkémnăngsuất,nhưngđếnnăm1945,tỷlệdânsốthamgialaođộngtrongcácngànhởkhuvựcnàyđãtrởnêncânxứng.

ỞTâyÂu,nhưởmiềnnamnướcĐức,Ý,TâyBanNhavàHyLạp,việcdâncưrờibỏnôngthôncũngdiễnratươngtự.NhưngsựthayđổisâusắcnhấtvẫnlàviệcdicưhàngloạttừnhữngvùngđấtởphíanamchâuÂu,điểnhìnhnhưtừĐịaTrungHải,TâyBanNha,Sicily,HyLạp,BồĐàoNha,ThổNhĩKỳ,AlgeriavàNamTưđếnnhữngvùngphíaTâyvàphíaBắcđãcôngnghiệphóa.Ởmộtsốnước,chẳnghạnnhưThụySĩ, tỷ lệ“côngnhânvãng lai” trongnhiềungànhcôngnghiệpvàocuốinhữngnăm1960đãcaohơntỷlệcôngnhânsởtại.

NướcduynhấtchủđộngtiếptụcthựchiệnviệcdicưtheocácdựbáolàMỹ.MỹtiếptụcthunhậnmộtsốrấtlớnnhữngngườinhậpcưtừMexico−mộtnướcnghèo,cósứclaođộngdưthừalớnnhấtvàcónạnthấtnghiệpcaonhất.MexicocóđườngbiêngiớitrựctiếpvớivùngtâynamgiàucócủaMỹ,trongđócónhữngngànhnghềtruyềnthốngrấtkhóchenchânvàođược.

Ngoàira,hầunhưkhôngthểngănchặnđượcdòngnhậpcưkhổnglồđếnvùngtâynam(từSanDiegotớiDenver)vàđếnvùngphíabắcvàtrungtây–NewYork,PhiladelphiavàChicagodọctheođườngbiêngiớidàitới4.000km.ỞnhữngvùngnàytỷlệdânsốngườiHispanorấtlớn.Dovậymàđãcóngười cho rằng đó là một dạng của sự tái thống trị vùng nam California của những người di cưMexico.Vàngườitadựđoánrằng,sốdânMỹgốcHispanotừ15triệuhiệnnaysẽtănglên50triệu(trongtổngsố240triệudânMỹ)vàonăm2000.Dùsựnhậpcưnàylàhợppháp,bấthợppháphaylà“cóvẻhợppháp”,thìđiềuđócũngkhôngcógìquantrọng.Tuynhiêncóthểkhẳngđịnh,Mỹlànướccôngnghiệpduynhấtsẽcòncóthểđạtđượcsựtăngtrưởngđángkểtrongngànhcôngnghiệpgiacôngtruyềnthốngtrongvòng20nămhoặc25nămtới.

Xéttrongmốiquanhệxãhộivàvănhóathì,việcnhậpcưhàngloạttừMexicođếnMỹsẽlàmsâusắcthêmnhữngmâuthuẫnvềdântộcvàsắctộc.

ChỉriêngviệcđạoTinLànhngàycàngbịngườiThiênChúagiáo“lấnát”đãchothấyvấnđềtôngiáotrênkhíacạnhchínhtrịcũngcóthểtrởnênnóngbỏng.Ngoàiracũngkhôngloạitrừnguycơnộichiếnvềchủngtộc,khingười“Chicano”từMexicođếntìmcáchchènépnhữngngườidađenMỹvớivaitròđãđượccôngnhậnchínhthứccủangườihạđẳng,baogồmchútítnhữngđặcquyền,đặclợicủa

mộtthiểusốnàođó.RấtmaymắnchoMỹlàđãgiảiquyếtđượcnhữngvấnđềnhưvậytronglịchsửcủamình.NếuchỉxéttrêngócđộkinhtếthuầntúythìsựxâmnhậphàngloạtcủangườiMexicolạilàsựmaymắnchonướcMỹ,bởivìnóđãcảithiệnmộtcáchrõràngkhảnăngcạnhtranhcủacáchoạtđộngsảnxuấtcủahọ.

Tìnhhìnhnàykhôngthểsosánhđượcvớicácnướccôngnghiệpkhác,bởivìnguồndựtrữvềngườithấtnghiệpởđó,tronghầuhếtcáctrườnghợpđãđượckhaitháccạnkiệt.ỞMỹvàNhậtcòncórấtítlựclượnglaođộngkhôngthamgiatrongcácngànhcôngnghiệp.Phầnlớnnhữngngườitiểunôngđãchuyểnsangcôngnghiệp,songhọvẫncònmộtchútđấtđaiđểcanhtácvàchănnuôigiasúc.ThựcrangườiNhậtvẫnchưachinhphụcđượcsốngườiTriềuTiênítỏiđãđếnsinhsốngởNhậttừnhiềunăm.NgayởTâyÂucũngvậy,việcdicưrộnglớncủacôngnhânvãnglaitrênthựctếlàkhôngthểđược,vìhọgâyraquánhiềubấtổnxãhội.

NhìnmộtcáchtổngquátthìcácnướccôngnghiệpphươngTâydùíthaynhiềucũngsẽtiếptụcđườnglốihiệnnaycủangườiThụySĩvàngườiĐức,sẽsớmđiđếnviệcgiảmbớtsốngườinhậpcưvàcôngnhândukhách,hơnlàkhuyếnkhíchcácluồngnhậpcưngàycàngmạnhmẽhơn.

Từ250nămnay,kểtừkhiWilliamPettysánglậpramônthốngkêvàođầuthếkỷXVIII,lầnđầutiênngườitaquansátđượcsựtăngtrưởngnhanhchóngcủacácthànhphốởLanceshirevàYorkshire,vàthấyrằng,mộtthànhphốtiếpnhậnnhữngngườinhậpcưkhôngphảilàkhôngcógiớihạn.Nếudòngchảyngườinhậpcưquálớn,sẽxảyrakhủnghoảngxãhội.Vềvấnđềnày,nhữngkhuvựcổchuộtđentốicủacácthànhphốlớnngàynaycủanướcMỹcũngkhôngkhácgìcáckhuổchuộtkhủngkhiếptrong tuổi thơ của tôi, khi mà người Czech di cư đến Vienna những năm 1900, Liverpool hayManchesternhữngnăm1850màFriedrichEngelsbiếtđếnkhágiốngvới thếgiớiđãđượcmột tiểuthuyếtgiaviếttrongtácphẩmcủaông,TurincủangườiSicili,haykhudâncưcủangườiChicanotạiLosAngeles, haynhữngkhuổ chuột củanhững“dukháchcôngnhân”ThổNhĩKỳ tạimiền sôngRuhrcủanướcĐức.NhữngsựkiệncùngthờinàyđãđượcCharlesDickenmiêutảtrongtácphẩmgâysửngsốtcủamìnhHardTimes(Thờigiankhó)đượcviếtvàonhữngnăm1840,vềnhữngnhàmáychếbiếnbôngởLancashire,nhữngngườivôsảnbịđốixửtànbạo,nhữngngườikhôngbaogiờtrởvềbởisựkhốcliệtcủanhững“khurừngcôngnghiệp”.

Bởivậy,cómộtđiềuchắcchắnlàsựnhậpcưhàngloạttiếptheosangthếgiớicôngnghiệpsẽkhôngcònxảyranữa,vànósẽvấpphảinhữngtrởngạitolớn.Vìlýdonàymàcácquốcgiacôngnghiệpsẽphảitựgiảiquyếtmọivấnđềvớitiềmnăngvềsứclaođộnghiệncócủamình.Họsẽphảichấpnhậnsựsụtgiảmngàycàngtrầmtrọngcủalựclượnglaođộngtrẻ,độtuổiđếntrườngvàphảiđiềuchỉnhmongđợicủamìnhđốivớilựclượngđó,chấpnhậnsựđadạngngàycàngtăngcủalựclượnglaođộng–số laođộngphụnữ tươngđươngvớisố laođộngnamgiớidùkhôngđúng theokháiniệm“côngviệc”;“côngviệc”giờđâykhôngcònmangnghĩalàlaođộngtoànthờigiannữa,đặcbiệtlàvềvấnđềđộtuổinghỉhưu,nhữngngườiđã“nghỉhưu”vẫntiếptục“làmviệc”.

Ngượclại,ởcácnướcthứbalạiphảiưutiêngiảiquyếtvấnđềviệclàmtạichỗchomộtsốlượnglớn

thanhniên.Nhữngngườitrẻtuổinàytuykhôngcótrìnhđộđàotạovànghiệpvụtốt,nhưngdùsaovẫncòntốthơnnhiềusovớichamẹhọ.Mặtkhác,chỉriêngviệccónhiềuphươngtiệnthôngtin,họđãlĩnhhộiđượcnhữngkiếnthứcphongphú,đếnmứccóthểhiểubiếtcặnkẽcuộcsốngởcácnướcgiàucó.Vìhọkhôngcònsinhsốngởcácthunglũnghẻolánhnữa,màlàởcácthànhphốlớnvàpháttriểnchóngmặt,nênhọcóthểtạorađượcmốiquanhệvớinhiềungười,vàtựmìnhgiảiquyếtcácvấnđềcánhânvớiviệcnghengóngvàthamkhảoýkiếnngườikhác.

Phâncôngsảnxuất:Sựliênkếtrộnglớntrênthếgiới

Cácnướccôngnghiệpđang thiếusức laođộngnênchiphícũngnhư tiền lương trongcác lĩnhvựctruyềnthống,đặcbiệtlàtronglĩnhvựcgiacông,đangtănglênnhanhchóng.Thậmchí,tiềnlươngtrảcholaođộngtruyềnthốngdùcaocũngkhôngđủsứctạorađủnguồnlựclaođộngcầnthiếtphụcvụchocôngviệc.Khảnăngsảnxuấtcủacácnướccôngnghiệpsẽgiảmxuốngtrừkhihọgiànhđượcmộtlựclượnglớnlaođộngchođủmọicôngđoạncủaquátrìnhsảnxuất.

Ngượclại,ởcácnướcđangpháttriển,bêncạnhnguycơphávỡtínhổnđịnhvềxãhộivàchínhtrịsẽxuấthiệnnguycơtồitệhóatìnhtrạngkinhtếvàhậuquảxãhộicủanó,nếuhọkhôngđạtđượcmụctiêudư thừanguồn cung sức laođộng truyền thống có thể tìmđượcđầyđủviệc làm.Dĩ nhiênhọkhôngcócôngnghệ, cũngnhưkhôngcóvốnhoặc trìnhđộquản lýđểxâydựngđượcngànhcôngnghiệpđộclậpcủamình.Dothườngkhôngcóđủcácthịtrườngnộiđịacầnthiếtnênhọngàycàngphụthuộchơnvàocácquátrìnhsảnxuất,côngnghệcủacácnướccôngnghiệp.Họcũngchỉcóthểhyvọngtìmđượcởđóthịtrườngthíchhợpchocácsảnphẩmcủamình.

Vìvậy,việcphâncôngsảnxuấtquốctếtrởthànhhìnhthứcquantrọngnhấtcủaliênkếtkinhtế.Vìquađósứclaođộngdưthừacủacácnướcđangpháttriểnmớicóthểphốihợpđượcvớicácnguồnkỹnăng quản lý, công nghệ, sức lao động có trình độ cao, thị trường và sứcmua của các nước côngnghiệp.

“Phâncôngsảnxuấtquốctế”làmộtthuậtngữmới,đòihỏiphảiđượcgiảithích.MộtđôigiàybánởMỹthườngsảnxuấttừdabòđượcnuôiởMỹ,nhưngdabòphầnlớnlạikhôngđượcthuộcởMỹ,màchuyểnsangBraxin,bởivìthuộcdalàmộtquátrìnhđòihỏinhiềulaođộngsốngmàMỹkhôngcóđủ.Tiếpđó,thôngquamộthãngthươngmạiNhật,dađượcchuyểnbằngtàuđếnvùngKaribenhằmphụcvụchoviệcgiacônghàngđồdaởcácđảoVirginthuộcAnh,vàđếgiàytrênđảoHaiti.ViệcgiacôngtiếptheođượcthựchiệnhoặcởJamaicahoặcởBarbadosđểchocácsảnphẩmđượcvậnchuyểnthuậntiệnsangtiêuthụởthịtrườngchâuÂu,hoặcởPuertoRico,vìcácsảnphẩmtừđâycóthểđượcđưavàoMỹdướisựbảotrợcủahệthốngthuếquancủaMỹ.

Nhưvậy,sẽnảysinhcâuhỏivềnướcxuấtxứcủanhữngđôigiàynày.Dẫurằnggiácảcủadabòlànhântốchiphíriêngbiệtcaonhất,songnócũngchỉchiếm1/4chiphísảnxuấtmàthôi.Nếuxácđịnhtheotỷlệlaođộngthìrõràngđâylà“giàynhậpkhẩu”,nhưngnếuđánhgiátheocáctínhnăngvềkỹthuậtvàtổchứcthìchúnglạiđược“sảnxuấttạiMỹ”.Vìởđóvừadiễnraquátrìnhchănnuôibòđòi

hỏinhiềuvốn, tựđộnghóavàtri thứcmớinhất,vừađòihỏisựquảnlýtoànbộviệcsảnxuấtgiày,thiếtkếmẫu,kiểmtrachấtlượngvàtiếpthị.Tuyvậy,cóthểkhẳngđịnhrằng,đâyrõrànglànhữngđôigiàythuộcnhiềuquốcgia.Loạihìnhphâncônglaođộngkiểunàytronghoạtđộngkinhdoanhđòihỏinhiềuvốn,nhiềulaođộng,vàđangngàycàngdiễnramạnhmẽ.

Mộtvídụnữachoviệcphânchiasảnxuấtkiểunàylàviệcsảnxuấtmáytínhđiệntửcầmtay.NócóthểđượcgắnnhãncủamộtcôngtyNhậtBảnnhưngchỉcómộtđiềuduynhấtđượclàmởNhậtBảnlàmác “Made in Japan”. Các con chíp điện tử được sản xuất ở Mỹ, từ Dallas hoặc “Thung lũngSilicone”, ngoài San Francisco. Chúng được lắp ráp ở Singapore, Malaysia, Indonesia, hoặc cả ởNigeria–nơicònvàicôngtyconcủaTrungQuốcđanghoạtđộng.VỏthépbọcngoàithìdovàinhàmáythépcủaẤnĐộsảnxuất.RồisauđónóđượcchuyểnđếnnhữngkhuvựcphithuếquanởKobehayYokohama,vànhãn“MadeinJapan”đượcgắnvào.Sauđónhữngchiếcmáytínhnàyđượcbánđikhắpcácnơitrênthếgiới,màtấtnhiênphầnlớnlàcácnướcpháttriển.Việcthiếtkế,kiểmsoátchấtlượng,và tiếp thịđượcthựchiệnbởimộtcôngtyNhậtBảnđặt tạicácquốcgiaphát triểncao;cáccôngđoạnsảnxuấtyêucầucaovềkỹthuật,kiểmsoátchấtlượngsítsao,đầutưvốnlớnnhưthiếtkếvàsảnxuấtcácconchíp,thìđượcsảnxuấttạicácquốcgiapháttriểnnhưMỹchẳnghạn.Cònnhữngphầnviệcliênquantớinhiềulaođộngthìđượcthựchiệnởcácnướcđangpháttriển.

Chúngtacóthểđưararấtnhiềunhữngvídụnhưtrên,bởivìkiểuphânchiasảnxuấtnàytrênquymôquốctếđãđượcmởrộngtrong10nămgầnđâyvớitốcđộcao.Ngaycảtrongtươnglai,nócũngsẽlàmộttrongnhữnghìnhthứcquantrọngnhấtcủaliênkếtkinhtế.

Việcphâncôngsảnxuấtđãđặtranhữngyêucầucaođốivớiquảnlýtronglĩnhvựcthiếtkế,tiếpthịvàkiểmtrachấtlượng,cũngnhưtronglĩnhvựckếhoạchhóa,tổchức,liênkếtvàphốihợp.Đồngthờinócũnglàmchoviệcđầutưvốn−vớivaitròlàmộtcôngcụtruyềnthốngcủaviệckiểmtravàliênkết−mấtđiýnghĩavàquymôcủanó.VìkhimộtnhàcungcấpởMalaysiacóđơnđặthàngcủamộtcôngtytiếpthịquenbiết,thìhọsẽkhônggặpvấnđềgìtrongviệcđầutưtàichínhnhờtíndụngngânhàngngắnhạntheophươngthứccổtruyền.

NgườiNhậtcònthựchiệnmộthìnhthứcphứctạphơnnhiềutrongphâncônglaođộngquốctế,đólàxuấtkhẩutoànbộcácnhàmáyđãđượcthanhtoánhầuhếtbằngchínhcácsảnphẩmcủachúngđượcbánracácthịtrườngởnhữngnướcpháttriển.

ChẳnghạnhọđãxâydựngmộtxưởnglọcdầukhổnglồởAlgeria;Algeriachỉcóthểsửdụngcaonhấtlà1/10sảnphẩmđầura,phầncònlạisẽtrảlạichohãngthiếtkếNhậtvàđượcbánchủyếuởNhật.Đóchínhlàmộthìnhthứccủasựphâncônglaođộng:nướcpháttriểnlậpkếhoạchchonhàmáyvàthiếtkếcác sảnphẩm,đồng thờixuấtkhẩuphần lớncácbộphậncủanhàmáyvới tưcách làcác thànhphẩmđòihỏicaovềvốnvàcôngnghệ.Tiếpđó,nótiêuthụcácsảnphẩmđầuratrênthịtrườngcácnướccôngnghiệp.

Hình thứcnày củaphân công laođộngquốc tế tạo ra cho cácnướcđangphát triểnkhảnăng, nếu

khôngnóilàkhảnăngduynhất,đểngănchặnthảmhọagiatăngcótínhchấtbùngnổdânsốcókhảnănglaođộngnhưnglạibịthấtnghiệp.Bởikhôngcómộthọcthuyếtnàovềsựpháttriểntruyềnthốngcóthểđưarađượccâutrảlờiđầyđủvềcuộcđấutranhgiảiquyếtvấnđềtăngngoàidựđoángấpbalần số thanhniên cókhảnăng laođộng.NgaycảởMỹcũngkhông thoátkhỏi tình trạngnày, nếungànhcôngnghiệpgiacôngtừmiềnTâyNamnướcMỹđượcchuyểntrựctiếpsangMexico,sẽgiúphọngănchặndòngngườinhậpcưtừđây.

Dưluậnchungphảnđốisựphâncôngsảnxuấtquốctế,vàchorằngđóchỉlàmộthìnhthứckháccủachủnghĩathựcdânvàsựphụthuộcvàothếgiớicôngnghiệp.Chúngtacóthểbẻgãylậpluậnnàykhichỉrõrằng,ngàynay,ngoàiBraxin,khôngmộtquốcgiađangpháttriểnnàocóđủsứcthỏamãnmộtthịtrườngtiêuthụtốithiểucầnthiếtchoviệcsảnxuấtcácthànhphẩm.Chỉcómộtsốítnướccóđủcácnguồnkhanhiếmnhưnhàquảnlý,cácchuyêngia,cácnhàkinhdoanhvàcácnhàkỹthuật,đểxâydựng,tổchứcvàquảnlýsảnxuấthoànchỉnhvớiquymôcầnthiết.Vànhữngnguồnlựcnàylạikhôngđượcbánhayxuấtkhẩutrênthị trườngthếgiới.Vìvậy,cácnướcnàychỉcóthểphát triểncáckhảnăngkinhdoanh,chuyênmôn,sứcmuacầnthiếtđốivớicácsảnphẩmcủamìnhkhilớptrẻcủahọcóđủchỗlàmviệc.

Ngoàira,thôngquaphâncônglaođộngquốctế,cácnướccôngnghiệpítnhấtcũngphảichịusựphụthuộcgiốngnhưcácquốcgiađangpháttriển.Bởihọchỉcóthểduytrìđượcmứcsốngcủamình,nếuhuyđộngđượcdựtrữvềsứclaođộngtrongcácnướcthếgiớithứba.

Sựcầnthiếtcủanhữnglýthuyếtmới,quanniệmmớivàthướcđomới

Vấnđềphâncôngsảnxuấtngàycàngđượcđẩymạnhnhưngnóvẫncònchưađượcquantâmđúngmức,dođóvẫnchưacóđượcmộtlýthuyết,quanniệmhaythướcđođểlýgiảivàđánhgiá.Tuyvậy,nóvẫnđượcphânbiệtmộtcáchcơbảnvớicáchhiểuthôngthườngvề“thươngmạiquốctế”−mộthìnhthứcchođếnnayvẫncònlàhiệntượngchưalýgiảiđượcđốivớicácnhàkinhtếcũngnhưcácnhàthốngkê.

HọcthuyếtvềthươngmạiquốctếvẫncònkháđơngiảnkhiAdamSmithđưanóthànhmộtđịnhđềcáchđây200năm,vẫnnóivềsựtraođổihànghóagiữacáckhuvựccócùnglợiíchnhưnhau.NguyênmẫucủanólàvídụvềviệctraođổilencủangườiAnhlấyrượucủangườiBồĐàoNha,khíhậulạnhvàẩmướtcủaAnhthúcđẩysựpháttriểncủalenvàdệtlennhưngkhôngthểsảnxuấtđượcrượu.ĐiềukiệnkhíhậukhôvàấmcủaBồĐàoNhalạithíchhợpchoviệcsảnxuấtrượunhưnglenthìlạihoàntoànkhông.Lýthuyếtvềsựtraođổi“bùđắp”nàyvẫncònrấthữuíchvàvẫnđượccácnhàkinhtếhọctrêntoànthếgiớiviếtvàgiảngdạy.

Nhưngtronghơn100nămtrởlạiđây,kểtừnăm1880,nềnthươngmạiquốctếvềcơbảnđãchuyểnđổidosựtraođổihànghóangàycàngtậptrungvàocácsảnphẩmcạnhtranhvàcáctàisảnđầutư.Mộtvídụđiểnhìnhlàcáchãngtrongngànhcôngnghiệphóachấtvừacungcấpchonhauvừacạnhtranhlẫnnhau.CònThụySĩthìvớidânsốtrên5triệulạitiêuthụsảnphẩmcủaMỹcaohơnrấtnhiều

sovớiẤnĐộvớisốdângấp100lần.Bởivì,vớiviệcgiatăngcôngnghiệphóa,mộtquốcgiacóthểtìmđượcngàycàngnhiềuhơnbạnhàngtừcácnướccôngnghiệphóa.

Trênthựctế,chúngtađangtiếpcậnmộtthờikỳcủanềnthươngmạiliênkếtcóýnghĩatươngtựsựphâncôngsảnxuất.Cácnhàkinhtếhọc,cácnhàlýluậnvàcácnhàchínhtrịchođếnnayphảiđốimặtvớihiệntượngnàymộtcáchlạlẫm,bởicácquanniệmvàthướcđohiệnthờiđãkhôngđủ.DovậymàmộtnhânviênthốngkêcủachínhphủđãghinhậnviệcbándakhỏiMỹlà“xuấtkhẩu”vàviệcmuanhữngđôigiàylà“nhậpkhẩu”màkhôngcầnthiếtlậpmộtsựliênkếtnàogiữahaiconsốnày.Cũngnhưvậy,ngườichănnuôibòởMỹhoàntoànkhôngnhậnthứcđượcmộtthựctếlànguồnsinhsốngcủahọlạiphụthuộcvàoviệcbán“giàynướcngoài”trênthịtrườngMỹ.Ngườitakhôngnhậnthấyđượcnhữngmốiliênhệnày.Dovậymàngườinuôibòtrênnhữngcánhđồngmênhmôngkhôngthểhiểuđượcrằngcuộcđấutranhcủacôngđoàncôngnhânngànhgiàyhoặccủacácnhàsảnxuấtgiàychốnglạiviệc“nhậpkhẩunướcngoàirẻmạt”vềcơbảnlàchốnglạiviệcxuấtkhẩudacủachínhnướcMỹ,màviệcxuấtkhẩunàylạicầnthiếtchosựtồntạicủahọ.

Mộttrongnhữngsảnphẩmthànhcôngnhấtcủaviệcphâncôngsảnxuấtquốctếđượcthểhiệntrongngànhcôngnghiệpôtôlà“FordFiesta”.Dosựphảnđốicủanhànướcvàcôngđoàn,nókhôngcònđượcbánởMỹ–mặcdùnótiêuthụrấtítxăngvàtạorarấtítkhíthải.Xehơihiệuquốctếnàyrađờinhưsau:dựánvàcácchỉdẫnvềthiếtkếxuấtpháttừMỹ,mẫu,độngcơvàkhungtừĐức,trụctruyềnlựctừMexicovàhệthốngđiệntừCanada,việclắpráptấtcảcácchitiếtnàyđượcthựchiệnởMỹ.

Mặcdùloạixehơinàyđíchthựclàmộtbảnhòatấutuyệtđẹp,nhưngnóđãbịngườitatìmmọicáchđểngăncảnkhôngchobánởMỹ.CụcthanhtranănglượngMỹđãramộtquyđịnhchỉchophéplưuhànhxehơi“Mỹthuầnchủng”,tứclàcácxehơiđượcchếtạohiệuquảởMỹ,phảituânthủcácquyđịnhvềtiếtkiệmnănglượngvàđượccácnhàchếtạoxehơiMỹbánra.NếuxehơiFiestađượcchếtạobởimộthãngngoạiquốcthuầnnhấtthìcónghĩalànóđượcnhậpkhẩu.Nhưngvớitưcáchlàsảnphẩmphâncôngsảnxuấtquốctếthìnguồngốccủanólạilàmộttháchđốđốivớicáccơquanluậtpháp.

Từtậpđoànđaquốcgiađếnhiệphộixuyênquốcgia

Việcmởrộngphâncôngsảnxuấtvớitưcáchlàhìnhthứcquantrọngnhấtcủaliênkếtquốctế,trongnhữngnămtớicóthểthaythếdầncác“Multis”cổđiển.

Hiệnnay,cósựchuyểndịchrấtlớncủacáctậpđoànđaquốcgia,mặcdùvềcơbản,chúngkhôngcònlà“đaquốcgia”nữa.Nguyêndolà,trongmộtthờigiandài,trênthựctếchỉcómộthìnhthức(ởthếkỷXIX)củaliênkếtkinhtế,trongđómộtcôngtycócácchinhánhvàcácbộphậnởmộthaynhiềunước,vàtrọngtâmcủacáchoạtđộngkinhdoanhluônnằmởnơiđặttrụsởchínhcủacôngtymẹ.Đólàcôngtyquốcgiacócácchinhánhvàbộphậnquốctế.

Vềcơbản,tỷlệ“đaquốcgia”củasảnxuấttrướcChiếntranhThếgiớithứNhấtthậmchícònlớnhơnsovớingàynay.Tuynhiên, tại thờiđiểmđóchưaainhìnnhận thấyrằng trongcáccông tynàycó

nhữngkhíacạnhkhôngbìnhthường.Vídụ,hãngFiatđượcthànhlậpvàođầunăm1900ởTurin,vàchinhánhcủanóởÁo“Austro-Fiats” từnăm1903-1905đãcódoanhsốcaohơncông tymẹ,doVươngquốcÁo-Hungrộnghơnnhiều,vàcómộtthịtrườnglớnhơnnhiềusovớiItaliavàonhữngnămbướcngoặtcủathếkỷ.CácxehơiAustro-FiatsđượcthiếtkếởTurinnhưngđượcchếtạoởVien,đãđượcquânđộiÁo-Hungsửdụngmàkhôngcầnphảicóthêmbộphậnkhởiđộng,vàkhôngmộtaiởthờiđiểmđónhậnrasựkỳlạnày.Tươngtự,hãngSiemensđượcthànhlậpởĐứcvàokhoảngnăm1856,vàchotớinhữngnăm1860nóđãlớnmạnhhơnrấtnhiềuởLiênhiệpAnh,vàNgakhisovớicôngtymẹởthịtrườngĐức.LiênhiệpAnhlàmộtquốcgiapháttriểnnhấtcủakhuvựcchâuÂucũngnhưtoànthếgiới,vìvậymàSiemensởAnhcómột thị trườngrộnglớnhơnsovớicôngtymẹmàtrongnhữngnăm1880vàsauđóvẫncònvậnhànhởmộtquốcgiađangphát triển.CònNgatrongnhữngnămtừ1860tới1880cósựbùngnổvềxâydựngđườngsắt,khiếnchoSiemens,saunàylànhàcungcấphàngđầuchâuÂuvềphươngtiệnthôngtinliênlạc,trởthànhnhàcungcấpđộcquyền.BathángsaukhiEdisontrìnhlànglầnđầutiênbóngđènđiệnởNewJersey,bóngđènđãđượcbánởcácnước thuộcLiênhiệpAnh,vàmauchóngbánsangNhậtBảnsauđó.Vài thángsaukhiAlexanderGrahamBellđưarachiếcđiệnthoạiđầutiênởMỹ,sauđóđiệnthoạicủaBellđãđượclắpđặtởhầuhếtcácquốcgiachâuÂu,vàởNhậtBảnngaysauđó.

TrongnửasauthếkỷXIXvàchođếnChiếntranhThếgiớithứNhất,cómộtđiềuhoàntoàndễthấylàmột công ty thành công, đặcbiệt làmột công tyđổimới, lập tức sẽ trở thành “đaquốcgia”.NhưHenryFord,bấtchấpsựbàingoạicủamình,cũngđãbắtđầumởmộtchinhánhởAnhtrướckhiôngbắttayvàomởrộngnhàmáyôtômẹởDetroit.

SựpháttriểnnàyđãbịChiếntranhThếgiớithứNhấtlàmgiánđoạn,vàsauChiếntranhThếgiớithứHai,nólạitiếptụctrênmộtquymôrộnglớnhơnnhưngvẫnvớimộthìnhthứctươngtự,đólàsựhợptácgiữavàtrongnộibộcácnướccôngnghiệphóa.

Theocácdựbáo,hình thứccủacáccông tyđaquốcgia sẽcó thayđổimang tínhchấtquyếtđịnh.Trướchết,đósẽlàcáccôngtytiếpthị,vàsauđólàcáccôngtysảnxuất,màđặctínhđaquốcgiacủachúngđượcthểhiệnởchỗbuônbánhànghóasangcácquốcgiacôngnghiệpdùhànghóađócóđượcsảnxuấtởđâu.Tiếpđếnlàcác“côngtyquảnlý”chủyếuđảmnhiệmcácchứcnăngkiểmtravàquảnlýđốivớicôngnghệvàthiếtkế.Cáccôngtyđaquốcgiasẽthànhcôngtrongtươnglailànhữngcôngtytrướcđâycóquymôtừnhỏđếntrungbình,bởivìcáccôngtykhổnglồngàynayđãquánặngnề,vàvìvậylạimangýnghĩachínhtrịquálớn.FordđãkhôngthểbánđượcxehơiFiestacủamìnhởMỹ,vìFordquánổi tiếng,vàđốivớinhiềungười,Fordđãtrởthànhcáigai trongmắt.Tươngtựnhưvậy,MelvillelàcôngtygiàylớnnhấtcủaMỹ,vớidoanhsốtrênnửatỷđô-la,tấtcảcáccôngtykhácđềunhỏbésovớinó.Tuyvậy,nólạitươngđốilumờvìđãbáncácsảnphẩmcủamìnhdướinhiềunhãnhiệukhácnhau.

Ngoàira,mộtcôngtyquymôtrungbìnhthườngcókhảnănglinhhoạtcầnthiếtchosảnxuấtđểthúcđẩycácthayđổinhanhchóngdiễnraởcáckhâuthiếtkế,sảnxuất,hoặctiếpthị.Ngượclại,mộttổhợpkhổnglồ,doquymôvàtínhtổngthểcủanó,buộcphảihoạchđịnhchomìnhmộtthờigiandàihơn

nêntrởnêntrìtrệ,vàrơivàothếbấtlợi.Ưuthếlớnnhấtcủacôngtylớnchođếnnaylàcáckhoảnđầutưvốn,nhưngtrongtươnglaisẽkhôngcòngiữđượcnhữngưuthếđónữa.Vìvậy,côngtycóquymôtrungbìnhsẽcóưuthếrõrệthơn.

Đểcóthểlợidụngcácưuthếnàytrongtươnglai,mộtcôngtyđaquốcgiaphảiluôntrongtìnhthếsẵnsàngthayđổicơcấutổchứccủamình.Điềuđócónghĩalà,một“côngtyđaquốcgia”phảichuyểnđổithànhmột“hiệphộixuyênquốcgia”.

Nhiệmvụchủyếucủacáccôngtyđaquốcgiatrongtươnglailàtổchứcsảnxuấtvàphânphối,dođótrọngtâmcủachúngtrướchếtphảinằmởlĩnhvựccôngnghệ(hoặcthiếtkế)vàtiếpthị.Chừngnàochúngcòn tựsảnxuất làchủyếu, thìchúngcòn tập trungvàocácquá trìnhsảnxuấtđòihỏi ít laođộng.Cáccôngtyconcủachúngsẽkhôngcònlàcáccôngtytheonghĩatruyềnthống,tứclàsảnxuấtchotiêuthụtrongthịtrườngnộiđịa.Trongtươnglai,sảnxuấtvàtiêuthụsẽđượctổchứckhôngphụthuộcvàođườngbiêngiớiquốcgia,từđólàmchocảsứclaođộngvàthịtrườngđượctốiưuhóa.Cácquytrìnhsảnxuấtđòihỏinhiềulaođộngđượcdịchchuyểnsangthựchiệnởcácnướcdưthừasứclaođộng.Xétchocùngsựcọxátgiữacáccôngtysẽđượcđảmbảothôngquakiểmsoátthịtrườngchứkhôngphảikiểmsoátvốn.

Đểphụcvụđiềuđó,cầnphảicócơcấumới.Tráivớicơcấulãnhđạotheohìnhkimtựthápnhưhiệnnay, tức làquản lývàkiểmsoáthầuhếtcácđơnvịkinhdoanhvớicách thứchoạtđộng tươngđốigiốngnhau,quảnlýchópbutronglươnglaisẽchuyểntừcáchthức“chỉhuy”sangcáchthức“liênkết”.Mộthiệphộixuyênquốcgiađòihỏi,mộtmặtphảicóbộmáylãnhđạomạnh,nhưngmặtkhác,bộmáynàylạiphảitựtạorachocácthànhviênmộtkhoảngkhônggiantựdovàkhoảngkhônggiannàyngàycàngphảirộnglớn.Dĩnhiênđiềunàykhôngthểthựchiệnđượctrongkhuônkhổcủanhữngcơcấuchứcnăng,hoặccáccơcấuphitậptrunghóatruyềnthống,màđòihỏiphảicómộthìnhthứcgọilà“tổchức-hệthống”.Rấtcóthể,chúngtacònphảihọctậpngườiNhậtviệctổchứcsảnxuấtvàtiêuthụtáchrờinhau.Họthànhlậpmộtcôngtyđộclậpchuyênthiếtkếvàtiêuthụsảnphẩm,trongkhiviệcsảnxuấtđượcphânđoạntheocácquytrìnhchếtạo,trongđócómộtsốquytrìnhtáchbiệtvớinhau.

Xéttrênquymôvềmặtchínhtrịthìcáchiệphộixuyênquốcgiavềmặttổchứckhácrấtnhiềusovớicáccôngtyđaquốcgia.Bởivìcáckhoảnđầutưvàocácthịtrườnghạnhẹpvàtăngtrưởngchậmởcácnướcđangpháttriểnkhôngđặcbiệthấpdẫnvàsinhlợi,vàchiphíchoviệcchỉđạokinhdoanhởcácnướcthếgiớithứbalạiquácao,vìvậycáctổhợpđaquốcgiachođếnnayvẫncònđầutưtươngđốiítvàocácnướcnày.

Ngượclại,trongtươnglai,cácnướcđangpháttriểnsẽđóngvaitròrấtlớnđốivớicáchiệphộixuyênquốcgia,vìcácnướcnàysẽđảmnhậnphầnlớncôngviệcchếtạo,vàtrởthànhngườicungcấpchínhchocácthịtrườngphươngTây.Chínhvìlýdođómàcáccôngtymẹsẽngàycàngphụthuộcmạnhmẽhơnvàocácnhàcungcấp.Mặtkhác,hệthốngtiếpthịrộnglớncủacáccôngtyxuyênquốcgialạitạorakhảnăngcho lớp trẻcủacácnước thuộc thếgiới thứba tìmđượcviệc làmmớivàbướcvào thị

trườngthếgiới.

ChínhphủnhiềunướcđangpháttriểnnhưẤnĐộ,Mexico,đãchophépthànhlậptrongnướccáccôngtynướcngoàivớiđiềukiệnlàcácnguồnvốnđầutưđượcđiềuhànhbởingườibảnxứ.Yêucầuduynhấtquantrọngvàhấpdẫncủacácnướcnàyđặtrađốivớicáchãngnướcngoàilàtạoracáckhảnăngxuấtkhẩu,vàtrêncơsởđótạoraviệclàm.NgoàinhữngngườiTrungHoaởHồngKông,ĐàiLoan,vàSingapore,thìchođếnnayvẫncórấtítchínhphủnhậnthứcđượcđiềunày.Nhưngnóđangđượckhámphádầndần.ViệccácnướcthànhviêncủaHiệpướcAndeanđangnỗlựcngàycàngmạnhmẽhơnđểtranhthủcáckhoảnđầutưnướcngoàiđãchỉrõđiềunày.

Mộtđiềurấtrõlàcácnướcđangpháttriểngặpkhókhăntrongviệctiếpthịcácsảnphẩmcủamìnhtrêncác thị trườnghoàn toànxa lạ.Vì thế,họcầnphảicóngườiđạidiệncóảnhhưởnggiúphọ từchínhphủchođếncôngchúngvàcáccôngđoàncủanướctiêuthụ.Ngườiđạidiệnnàyđồngthờiphảilàthànhviêncủaxãhộicôngnghiệpvàhệthốngchínhtrịởnơihọmuốnbánsảnphẩm.Vaitrònàycủacôngtyxuyênquốcgiasẽlàmtăngsựphụthuộccủacácnướcđangpháttriểnvàocácquốcgiacôngnghiệp,dovậy,sẽcungcấpthêmnguyênliệumớichocácxungđộtchínhtrịđangngàycàngcăngthẳng.Trongmộtnềnkinhtếthếgiớilệthuộclẫnnhauthìbấtcứmộthìnhthứcnàocủa“độclậphoàntoàn”cũngđềulàảotưởng.

Mốiquanhệgiữacôngtyxuyênquốcgiavàcácquốcgiacũngcósựthayđổi.Côngtyxuyênquốcgiasẽngàycàngtrởthànhbiểutượngcủasựlệthuộclẫnnhautrênphươngdiệnrộng,vàsựlệthuộcnàyvượtrakhỏinhữngquanniệmchínhtrịtruyềnthốngchodùvẫncòntồntạiđườngbiêngiớichínhtrịcổđiển.Nguyêntắc“nềnkinhtếquốcgia”sẽđượcthaybằngnguyêntắc“nềnkinhtếthếgiớiliênkết”.Vìvậy,cácvấnđềchínhtrịđíchthựccủahiệphộixuyênquốcgiacũngnhưviệcquảnlýnó,trướchếtsẽrơivàocácnướccôngnghiệp,đặcbiệtlàvàocácnhàchínhtrị,cáclãnhđạocôngđoàncủacácquốcgiađó.Chắcchắnlàchúngsẽđượcgiảiquyếtkhôngphảibằngcácquanniệm,kháiniệmvàthướcđokếthừađãhoàntoànlỗithờicủahọcthuyếtkinhtếquốctếtrongthếkỷXVIIIvàXIX.

Thịtrườngkháchhàngmới

Trongtươngquantácđộngđốivớinềnkinhtếthếgiớivàthịtrườngthếgiới,tácđộngcủacơcấuvàbiếnđộngdânsốđốivới thị trườngnộiđịadườngnhư“nhẹnhàng”hơn,nhưngkhôngcónghĩa làkhôngquantrọng.Biếnđộngdânsốgâyrasựtổchứclạithịtrườngtiêuthụtạicácnướccôngnghiệp.

TrướcChiếntranhThếgiớithứNhất,chỉcó“cácthịtrường”chứkhôngcó“thịtrường”.Vídụ,thờiđiểmđótạiMỹvẫncónhữngthịtrườngđịaphươngtáchbiệt,khôngcómốiliênhệvớicácthịtrườngkhác.NhưCalifornia,đặcbiệtlàphíaBắcCalifornia,khôngthamgiathịtrườngquốcnộiMỹchođếnkhicuộcĐạikhủnghoảngdiễnra.Nhưnglạicómộtranhgiớirõrànggiữacácthịtrường“giaicấp”.Sears,RoebuckđãxâydựngviệckinhdoanhcủamìnhdựatrênmộtthựctếlàcácnôngtrạiMỹlớnnhưngtáchbiệt, tuynhiênlạicótiềmnăngtrởthànhmộtthịtrườnglớn.Điềuđócónghĩalà,trướcnăm1914,thờikỳ“thươngmạithượnglưu”màngàynayhầunhưkhôngcòntồntại,chắcchắnkhông

mộtaitạicácnướccôngnghiệpcóthểhìnhdungrađiềunày.ỞẤnĐộ,2%dânsốnóitiếngAnhđãtạo thànhmột thị trường độc lập, riêng biệt.Họ khôngmua những sản phẩmgiống người dânẤnthôngthường,vídụ,họmuacácbáochíbằngtiếngAnh,camera,phimảnhhaythậmchíôtôcũngkhácđi.Một“thịtrườngthượnglưu”nhưthếlàmộtthịtrườngthựctếvàđộclậptạihầuhếtcácnướccôngnghiệptrướcChiếntranhThếgiớithứNhất,nhưngngàynayđãkhôngcòntồntạinữa.

CácnướcphươngTâyđãthoátrakhỏicuộcChiếntranhThếgiớithứNhấtvớinhữngthịtrường“quốcgia”nhưngkhôngpháttriểnđượcmộtthịtrườngquốcgiachungchođếntậnsauChiếntranhThếgiớithứHai. Sự thành công của thị trường trong giai đoạn giữa cuộc chiến tranh – Sears,Roebuck vàGeneralMotorslànhữngvídụđiểnhình–đềudựatrênsựnổilêncủathịtrườngquốcgiavàcácphânkhúccủanó.

Năm 1920,Afred Sloan củaGeneralMotor đã lần đầu tiên nhận ra rằngMỹ đã trở thànhmột thịtrườngquốcgiabịphânkhúcbởicácnhómthunhậpkinhtếxãhội–từnhóm“thunhậpthấp”chiếm50%,nhómmàSloannhìnnhậnlàthịtrườngchonhữngchiếcxeđãquasửdụng,chotớinhữngnhómcóthunhậpcaochiếmmộtlượngnhỏtrongdânsố-thịtrườngchodòngxeCadillac.Trongthịtrườngđốivớinhữngchiếcxemới,Sloanchiathịtrườngrathành5hạngmục.Mỗimộtloạitrongnămnhãnhiệu (Chevrolet,Pontiac,Oldsmobile,BuickvàCadillac)đềuđượcđịnhvịcho từngphânkhúc thunhậpnhấtđịnh,nhưngcuốicùngchúnglạichồngchéolênnhaukhiếnkháchhàngthấtvọng.Sauđómộtvàinăm,phươngphápđịnhlượngbanđầuđốivớicácphântíchthịtrườngvàxãhội(vídụ,nhữngnhàphântíchdưluậnvàthịtrườngtạiVienna,ÁonhưCharlotteBuehlervàPaulFelixLazarsfeld,sauđóđềuchuyểnđếnMỹ)đãđưaranhữngkhunglýthuyếtvàsốliệutừkinhnghiệmchonhữngđiềumàSloannhậnthứcđượcvàođầunhữngnăm1920.

Nhữngnămcuốithậpniên1930,thịtrườngcủacácnướccôngnghiệpđãđượcphânchiarõràngdựatrêncácnhómthunhậpxãhội,theoquanđiểmmàcácnhànghiêncứuthịtrườngtạiMỹđưaravềviệcmộtgiađìnhcóthểmuađượcsảnphẩmtronghạngmụcnàovàvớimứcgiábaonhiêu.

Sauđó,vàothậpniên1950,khimàhầuhếtmọingườiđềuchấpnhậnrằngnhómthunhậpkinhtếxãhộilàmộttrongnhữngquyluậttựnhiên,mộtphânkhúcthịtrườngkháchhàngmới–đồngthờicũnglàphânkhúcdưluậnmới–xuấthiện,bổsungvàocácnhómthunhậpxãhộitrướcđây,đólàphânđoạn“phongcáchsống”.

Edsel,đượcthiếtkếđểtrởthànhbướctiếncuốicùngcủaFordMotorCompanytrongchiếndịch10nămnhằmvượtquahìnhảnhcủađốithủcạnhtranhhàngđầu–GeneralMotor–làchiếcxeôtôcuốicùngđượcthiếtkếphùhợpvớiphânkhúcthunhậpkinhtếxãhội truyềnthống.Vàkhinóthấtbạithảmhại,FordMotorCompanyđãnhậnra,sớmhơnbấtkỳaikhác,rằngbướcchuyểnbiếncơbảntrongthịtrườngtiêudùngđãbắtđầuxuấthiện.

PhảnhồicủaFordtrongcácthiếtkế theohìnhthức“cácdòngxephongcáchsống”–Thunderbird,MustangvàMaverick–đãgiảithíchtạisaoFordMotorCompany,chỉđứngởvịtríthứbatrongthời

kỳChiếntranhThếgiớithứHaivàthựctếlàgầnnhưtuộtkhỏivịtríđó,đãnhanhchóngleolênvànắmgiữvữngchắcvịtríthứhai,vàlàkẻdẫnđầutrongsốcáccôngtyôtôxuyênquốcgiabênngoàinướcMỹ.

Cuốinhữngnăm1960,thịtrườngôtôvàgiácảchấmdứt“mốiliênhệ”vớicácnhómthunhậpkinhtếxãhộivàthaythếbằng“phongcáchsống”,ítnhấtlàđốivớicácnhómkháchhàngmuaxemớichứkhôngphảixeđãquasửdụng.Ôtôvàvịthếxãhộiđãkhôngcònmốiliênhệmậtthiếtnhưtrướcđâynữa,màthayvàođólàmốiquanhệgiữaôtôvàphongcáchsống.

Trongnhữngnăm1970,mộtphânkhúckháchhàngmớixuấthiện:phânkhúcđượchìnhthànhbởisựbiếnđộngdânsố.Nókhôngthaythếchonhữngphânkhúccũmàchỉbổsungchocácnhómđó.Tuynhiên,nólạitạoranhữngthịtrườngmới.

Tronggiaiđoạn1973-1974,MỹtrảiquagiaiđoạnđượccoilàkhủnghoảngkinhtếngắnkhốcliệtnhấttừsaucuộcĐạikhủnghoảng.Trongvấnđềđầutưvốn,nóvẫngiốngnhưcuộckhủnghoảngtruyềnthống.Nhưng trongvấnđề tiêudùng,nó lạidiễn ramột cáchkhác thườngvàbấtngờ.Tất cảmọingườiđềubiếtrằngviệcđiănnhàhàngbịcắtgiảmnhanhchóngngaykhichỉcómộtchútbiếnđộngtrongnềnkinhtế.Mộtbữaăntạinhàhàngđắthơnrấtnhiềusovớimộtbữaănnấutạinhà.Chiphí“phụtrội”duynhấtđốivớicácbữaănnấutạinhàđólàthờigian–vàtrongthờikỳkhủnghoảng,tấtcảmọingườiđềubiếtthờigianlànguồncungdồidào.Nhưngvàonăm1973,việcđiănởnhàhànglạibắtđầubùngnổtạiMỹ.Sauđó,tỷlệnàytănglêngấpđôisau2năm.Đếnnăm1980,tấtcảcácbữaăntạiMỹđềulà“bữaănngoài”–đượcmuatạicácnhàhànghoặctạicáccơsởbánđồănnhanh,tạicácquánăntựphụcvụ,tạibệnhviện,trườnghọc,vănphòng…–hayđượcmuadướihìnhthứcmột“bữaănhoànthiện”cóthểănngaysaukhimuavềnhà.

Tươngtự,tấtcảmọingườiđềubiếtrằngviệcđidulịchtrongcáckỳlễnhanhchóngtrởthành“tainạncủathờikỳkhủnghoảng”.Nhưngđiềunàycũngkhôngđúnghoàntoàntronggiaiđoạn1973-1974tạiMỹ.Nhữngthayđổinhỏtrongtỷlệngoạitệđãlàmgiảmlượngkháchdulịchquốctế,nhưnglạilàmtăngmộtcáchđộtbiếnsốlượngcácchuyếndulịchtrọngói.Tuynhiên,xétvềtổngthể,ngànhdulịchvẫnduytrìnhưbìnhthườngvàkhôngbịảnhhưởngnhiềubởikhủnghoảng,thậmchítrênthựctếcòntănglêntrongnhữngnămkhủnghoảng.

Tấtcảmọingườiđềubiếtrằngtrongthờikỳkhủnghoảng,mọingườiđềucóxuhướngtậptrungvàovấnđềnhàcửa.Theođó,vàonhữngnăm1973-1974,tấtcảcácnhàthầuxâydựnglớncủaMỹđềucóxuhướngxâydựng“nhàcơbản”,giốngnhưcáccănnhàcủathậpniên1950,khôngcónhiềucáctiệnnghi,thiếtbịvànhữnghoavăntrangtrírườmrà.Nhưng“nhàcơbản”lạikhôngbánđược.Ngượclại,tronggiaiđoạnkhủnghoảng,chitiêuchonhàcửalạitănglênnhanhchóng.

Danhsáchnhữngđiềutươngtựnhưthếnàycònrấtnhiều.Chẳnghạnnhư,chocontheohọctạicáctrườngđạihọctư“xaxỉ”,trongkhitạitấtcảcácbangcủaMỹ,cáctrườngđạihọccôngluônsẵnlòngnhậnsinhviênvớimứcphíthấphơn.Cáctrườngđạihọctưnổitiếngnhậnđượcmộtsốlượnglớncác

sinhviênứngtuyển,dùrằngchiphícủanórấtcaovàngàycàngcaohơn.

ThịtrườngtiêudùngtạicácnướcphươngTâyvàtạiNhậtBảncũngdiễnratheochiềuhướngtươngtự.Bắtđầuxuấthiệnnhữngphânkhúcmớitrongcôngviệc,tuynhiênlạiliênquanđếnvấnđềcơcấudânsốchứkhôngphảilàvấnđềthunhập.Thunhậpvàthậmchícóthểlàcảphongcáchsốngđềusẽnhanhchóngkiềmchếsứcmuachứkhôngphảilàthúcđẩynó.Phânkhúcdânsốsẽtrởthànhđộnglựcthúcđẩythịtrườngtiêudùngngaycảkhicólạmphát.

Sựphổbiếncủaviệcđiănngoàicóliênquantrựctiếpđếnvấnđềsốlượngphụnữcógiađìnhđilàmngàycàngtăng–nhữngngườicóítthờigianhơnlàtiềnbạc.Đồngthờinócũngliênquanđếnsựgiatăngsốlượngngườigiàtrongdânsốtrưởngthành,nhữngngườicoiviệcđiănngoàilàcáchdễdàngnhấtđểthoátkhỏisựgiamhãmvàđược“tựdobơilội”.

Chúngtacũngcóthểthấyrõxuhướngđốivớithịtrườngngàycàngđượcphânkhúcbởisựbiếnđộngdânsố.Sẽcómộtthịtrườnglớnvàngàycàngtăngtrưởngdànhchongườigiàvàđặcbiệtlànhữngngườirấtgià.Tuynhiên, thị trườngnàysẽchỉ tồntạiđượctrongthờikỳkhủnghoảngnếunhưthunhậpcủanhữngngườivềhưukhôngbịảnhhưởngbởivấnđềthấtnghiệp,chínhsáchmiễnthuếvàchỉsốgiásinhhoạttrongthờikỳlạmphát.

Mộtthịtrườngkháccũngsẽtăngtrưởngnhanhởnhữngthờikỳthuậnlợi,đólàthịtrườngdànhchongườitrưởngthànhcóhọcthứccao.Trongnhómnày,cảnamgiớilẫnnữgiớiđềulàmviệc(đặcbiệtlà tạiNhậtBản)vàđềucóthunhậpnhưnhau.Tuynhiên,việcchi tiêusẽlạikhácvớicácgiađìnhtruyềnthống,nơichỉcómộtngườilàmtrụcộtvàkiếmtiền.Trongmộtgiađình“hainguồnthunhập”,ngânsáchtiêudùnggiađìnhcũngvẫnsẽtínhvàothunhậpcủanamgiới.

Nhữnggiađình“hainguồnthunhập”trẻvàcótrìnhđộ,khôngcoithunhậpcủangườivợlà“thunhậpgiađình”.Khônggiốngnhưnhữnggiađìnhcôngnhâncổxanhhainguồnthunhập,nhữnggiađìnhtrithứctrẻnàychỉcoiđólàmộtnguồnthunhập“bổsung”.Chiphígiađìnhđượcđiềuchỉnhdựatrênthunhậpcủangườichồng,thunhậpcủangườivợđượcsửdụngchonhữngchiphíphátsinhchứkhôngphảichocuộcsốnghàngngày.

ThànhcôngnổibậtcủathịtrườngôtôMỹtrongnhữngnămsaugiaiđoạnkhủnghoảngdầumỏOPECvàtrướcnăm1979,làdòngxesangCadillacSeville,đượcbánvớigiátừ15nghìnđến20nghìnđô-la.NóđượcGeneralMotorthiếtkếđặcbiệtchonhữngnamdoanhnhân,nhữngngườimuốnsởhữumộtchiếcxeto,sangtrọng,thươnghiệulớnnhưngvẫn“kinhtế”,tiêuthụítnhiênliệuhơn.Chođếncuộckhủnghoảngnhiênliệukhíđốtnăm1979,sốlượngxeSevilleđượctiêuthụtrênthịtrườngnhiềuhơnrấtnhiềusovớidựđoánbanđầucủaGeneralMotor.Nhưngchủyếu lạiđượcphụnữmuavới thunhậpcaohơncácdoanhnhânmàbanđầuGMnhắmtới.Nhữngngườiphụnữđãcógiađình,cóhọcthứcvàđangđilàmcũnggiảithíchvềsựgiatăngsốlượngsinhviênđăngkývàocáctrườngđạihọctưnhântựtrảphí.Cáctrườngđạihọcnàychobiếtrằngsốlượngcácsinhviênmuốntựtrảchiphíhọctập,chứkhôngphảiđểbốmẹhọtrả,ngàymộttăngnhanhtrongkhoảngtừ30-40nămtrởlạiđây,và

ngàynayconsốđólàvàokhoảng6-8ngườitrêntổngsố20.

Nhữngcôngnhânlàmbánthờigiancũngtạothànhmộtphânkhúctiêudùngnhấtđịnh.Tấtnhiên,cuốicùngcũngvẫncónhữngthịtrườngtruyềnthống,đólà:thanhthiếuniêncũngvẫnsẽtạothànhmộtthịtrường lớndù rằnghọkhôngphải lànhữngngười tạo raxuhướng thời trangcũngnhưquyếtđịnhphongcáchsống,vànhữnggiađìnhhạtnhântruyềnthốngcủaMỹvớibốmẹvàhaicon,dùngườimẹtrongcácgiađìnhđógiờđâyítnhấtcũnglàmviệcbánthờigian.

Mỗiphânkhúcthịtrườngđósẽmuanhữngloạihànghóakhácnhauvớinhữnggiátrịkhácnhau,dùngườitavẫnhyvọngsửdụngmộtphươngphápmarketingđểcóthểthuhútđượcnhiềunhómkháchhàngkhácnhau.

Nhữngkếtquảđốivớichiếnlượcquảnlý

Sựthayđổivàbiếnđộngdânsốdiễnranhanhchóngtrêndiệnrộngđãgâyảnhhưởngđốivớirấtcảcáctổchức,doanhnghiệpcũngnhưcáctổchứcdịchvụcôngcộng.

Phânkhúcmớitrongthịtrườngtiêuthụcóthểkhôngquantrọngđốivớimộtnhàmáysảnxuấtthiếtbịmáymóc,nhưngsựphâncôngsảnxuấtlạiđóngvaitròlàyếutốsốngcònđốivớinó.Đốivớimộtbệnhviện,việcphâncôngsảnxuấtcũngkhôngquantrọng,nhữngchiếcbôtrongbệnhviệntạiDetroithayDuesseldorfphảiluônsạchsẽ,điềuđócónghĩalàchiphícholaođộng“cầnítkỹnăngnhất”tạicácbệnhviệnsẽngàymộttăngtạicácnướccôngnghiệp.Tuynhiên,mộtgiađìnhhainguồnthunhậpcóthểcótácđộngrấtlớnđốivớimộtbệnhviệnMỹ:cóthểlàmgiảmđisốlượng“kháchhàng”trongkhuvựcmàbệnhviệnmongđợithuhútđượchọ.Bàmẹcủamộtđứatrẻđangnằmviệnsẽmuốnđượcởcùngđứatrẻhoặcthămconítnhất2lầnmộtngày.Nếukhônglàmviệchoặcchỉlàmviệcbánthờigian,bàmẹsẽsẵnsàngđi10-15dặmmỗingàyđểđếnvớiconcủamình.Nếulàmviệctoànthờigian,bánkínhđósẽrútlạicònkhoảng5dặm.Tuổithọtăngcaocũngnhưsựhạnchếtrongtỷlệsinhrõràngcótácđộngrấtlớnđếnbệnhviện,nhưngcáchthứcmuahàngcủanhữngngườiđãvềhưuhoặcsựhợpnhấtkinhtếxuyênquốcgiachỉđơnthuầnlànhữngthôngtinthứyếu,khônghơnkhôngkém,đốivớihọ.

Sự thayđổinàycũngđòihỏi tấtcảcác tổchứckinhdoanhđềucầnxemxét,nghiêncứukỹ lưỡngnhữngcơhộimàhọtạora;nhữngthayđổinàotrongkháiniệmvềsứmệnhmàhọcầncó;nhữngthayđổinàotronghànhvivàcáchthứcthựchiệnmàhọmuốn.Biếnđộngdânsốđãtạoramộtsựchuyểndịchlớntrongmôitrường–trongthịtrườngcủacáctổchức,trongsảnphẩmvàdịchvụ,trongcáchthứctổchứcbảnthânđểđạtđượchiệuquả,vàtrongcáchthứcgiớithiệu,cungcấpsảnphẩm,dịchvụđếnkháchhàng.

Ngaycảnhữngdoanhnghiệpnhỏvàhoàntoànmangtínhđịaphươngcũngcầnphảihọccáchtưduyvàhoạtđộngxuyênquốcgia.Cácdoanhnghiệptrongnềnkinhtếthếgiớisẽphảihọccáchtưduyvàhànhđộngkhácbiệt.Cácdoanhnghiệpnhỏhoạtđộngtrongthịtrườngđịaphươnghoặckhuvựccóthểsẽphảihọccáchtổchứcsảnphẩmxuyênquốcgia,vàtheotừnggiaiđoạnsảnphẩmthayvìvào

mộtquytrìnhsảnxuấttậptrung.

Cáccôngtyđãhoạtđộngtrongnềnkinhtếthếgiớithậmchísẽphảiđốimặtvớinhiềuthayđổimangtínhtháchthứchơntrongvấnđềtháiđộ,hànhvicũngnhưhoạtđộng.Nósẽphảihọccáchcoicácnướcđangpháttriểnlànhữngnguồnnhâncôngtiềmnăngchocácgiaiđọansảnxuất;nócũngsẽphảinhậnthứcrằngcáccôngtycontạinướcngoàitrongtươnglaisẽkháctrongthếkỷXIX,đặcbiệtlàtạicácnướcđangpháttriển.Nềntảngcủanósẽkhôngphảilàthịtrườngđịaphươngmàlàthịtrườngtạicácnướcđangpháttriển.Nókhôngphảilàmột“doanhnghiệp”màlàmột“nhàcungcấp”.Câuhỏiđượcđặtrasẽkhôngphảilà:“Cóthểbánđượcbaonhiêusảnphẩmtrongthịtrườngcủamình?”,màlà:“Nănglựcsảnxuấtcácbộphậnhaythiếtbịđểxuấtkhẩu,saochohộinhậpđượcvớihệthốngthịtrườngtạicácnướccôngnghiệpcủamìnhlàgì?”

Vềmặtchínhtrịcũngnhưvậy,sựhộinhập“xuyênquốcgia”đòihỏicáctổchứcphảicónhữngtháiđộ,chínhsáchvàcáchđốithoạikhácđi.Cáctổchứcxuyênquốcgialàmviệcvớicácnướcđangpháttriểnsẽphảinhậnthứcđượcrằngnguồnvốnchínhlà“yếutốthuhút”củahọ.Vànhữngđónggóptừvấnđềnàyđốivớicácnướccôngnghiệplàviệclàmvàdoanhthuxuấtkhẩu.Đầutưvốnnênđượcduytrìởmứctốithiểu,khôngphảivìnókhiếncácnhàđầutưbịcầmtùbởicácnướcchủnhàchịutácđộngtrướcnhữngbiếnđộngvềchínhtrị,xãhội.Vịtríđángngưỡngmộcủamộttổchứcxuyênquốcgiatạicácnướcđangpháttriểnlàmộttrongnhữngíchlợimàcácnướcđangpháttriểncókhảnăngmởrộngthịtrườngranướcngoài.

Điềuđángmongđợinhấtlàtrởthànhmộtquốcgiacótiềmnăngpháttriểnthịtrườngquốcnộiđíchthựcmàchínhthịtrườngnàycóthểhộinhậpvớinềnkinhtếthếgiới.Khuvựcđángmongmuốnnhấttronglĩnhvựcsảnxuấtsảnphẩmđểchiasẻcóthểlàmột“quốcgiagầnphát triển”(xemởPhần4dướiđây),đâycũnglàkhuvựccầnđếnnhữngnhàquảnlýnướcngoài,sựchuyênnghiệp,vàkỹthuậtcao.Nhưngđiềucơbảncủahoạtđộngxuyênquốcgiakhônggiốngnhưhoạtđộngđaquốcgiatrướcđây,cácnướcchủnhàkhôngcònlàthịtrườngđangpháttriểnnữamàlànguồncungcấplaođộng.Vàvớicácnướcchủnhà,điềuhấpdẫnởcácnhàđầutưnướcngoàikhôngphảilànguồnvốncủahọmàlànhữngcôngviệchọtạora,nhữngkhoảnthunhậptừxuấtkhẩu,cácthịtrườngnướcngoàihọgiànhđượcvàpháttriển,vànhữngnhànghiêncứuthịtrường,sựchuyênnghiệpmàhọđàotạotrongquátrìnhhoạtđộngởnềnkinhtếthếgiớihộinhập.

Tuynhiên,đốivớicácdoanhnghiệpvàhầuhếtcáctổchứcdịchvụcộngđồng,sựbiếnđộngdânsốtrongthịtrườngquốcnộivàxãhộiquốcnộisẽcầnphảitưtuyđổimới–kháiniệmmới,tháiđộ,chínhsáchvàcáchthứcthựchiệnmới.

TỪ“LỰCLƯỢNGLAOĐỘNG”THÀNH“CÁCLỰCLƯỢNGLAOĐỘNG”

Cácthốngkêcủaquốcgiavàcácquốcgiađượccácnhàkinhtếvàcácnhàquảnlýthựchiệnvẫnđềcậpđến“lựclượnglaođộng”.Nhưngcụmtừnàyđangdầnkhôngcònđúngnữa.Ngàycàngcónhiều“cáclựclượnglaođộng”,mỗinhómcómộtsựmongđợi,nhucầuvà“tínhcách”khácnhau.Những

lựclượngnàychịutácđộngkhácnhautrướcsựpháttriểnkinhtếvàxãhội.

Sốliệuthấtnghiệpnhầmlẫn

Tấtcảcácnướccôngnghiệpđềuvẫncónhữngsốliệuthấtnghiệpnhấtđịnh.TạiMỹ,nóđượcthiếtkếđể tính toán số lượngnhữngngườiđànông trưởng thành làmchủgiađìnhnhưngkhông làmviệc.NhưngnhómnàyngàynaychỉcònchiếmmộtsốlượngnhỏtrongtổngsốlựclượnglaođộngtạicácnướcphươngTây.Nhữngconsốmàchúngtasửdụngkhôngcònchínhxácnữavàbịhiểusaiởnhiềunơi.PhầnlớnngườiMỹđềucoicácsốliệu“thấtnghiệp”hàngthánglàsốliệuvềnhữngngườiđànôngtrưởngthànhcókinhnghiệmlàmviệc,từnglàmviệctoànthờigianvàgiờđâyđangtìmkiếmmộtcôngviệctoànthờigiankhác.Tuynhiên,hầuhếtnhữngngườiđượctínhlà“thấtnghiệp”trongcácsốliệucủaMỹkhôngphảilàđànôngtrưởngthành,họchưabaogiờlàmviệctoànthờigianmàchỉđangtìmkiếmnó.

Cácchínhphủkhôngthểsửađổicácsốliệuthấtnghiệp,chúngtrởthànhnhữngbiểutượngcủacơcấulaođộng.Nhưngcácdoanhnghiệpcóthểhọccáchđọcđượcchúng.TrongnềnkinhtếMỹ,cóbadạngsốliệuviệclàmmàcácdoanhnhâncầnphảixemxétcũngnhưcầnsựhướngdẫn,chỉđạocủahọ.

Thứnhấtlàsốliệu“thamgialựclượnglaođộng”,cảởsốlượnglẫntỷlệphầntrămcủalựclượnglaođộng.Khôngcógìlàngẫunhiênkhicuộckhủnghoảngtronggiaiđoạn1973-1974khônghềgâyrasựsụtgiảmtrongsứcmuacủangườitiêudùng.Tronggiaiđoạnđó,trừtronghaiquý,cònlạisốlượngngườithamgialựclượnglaođộngvàtổngsốngườiMỹcóviệclàmđềutăngnhanh.Nhữngsốliệuđólàchỉsốsứcmuađángtincậyvàthựctế.

Thứhailàsốlượngđànôngtrưởngthànhlàtrụcộtgiađìnhđangcóviệclàmhoặcthấtnghiệp.Nhữngngườilaođộngnàychiếmmộtlượngnhỏtrongtổngsốlựclượnglaođộng,nhưnglạiđónggópmộtlượnglớnthờigianlaođộngchonềnkinhtế.Họlànhữngcôngnhântoànthờigianvàcôngnhâncótrìnhđộ,đồngthờicũnglànguồn“thunhậpgiađình”chính,đặcbiệtlànhữngnhómcóthunhậpthấp.Tìnhtrạngcóviệclàmhaythấtnghiệpcủahọlàchỉsốđángtincậynhấtchothịtrườnglaođộng.

TạiMỹ,tronggiaiđoạnkhủnghoảng1973-1974,sốlượngvàphầntrămnhữngngườiđànôngtrưởngthànhlàtrụcộtcóviệclàmchỉgiảmtrong4tháng.Thờigiancònlại,sốlượngcóviệclàmđềutănglên.Cũngtronggiaiđoạnđó,tỷlệcóviệclàmtoànthờigianchiếmđến96%.Nóicáchkhác,trongphầnlớngiaiđoạnmàngườitachorằngsẽcótỷlệthấtnghiệpcao,nềnkinhtếMỹlạitrảiquamộtsựthiếulaođộnglớn–bởitấtcảmọingườiđềucốgắngthuêđượcmộtthợmáyhoặcmộtthợđiềukhiểnthiếtbị.

Cuốicùngđólàsố liệu“thấtnghiệp”, thứ thậtsựvônghĩa,gâynhầmlẫnchocácdoanhnghiệpvàchínhsáchkinhtế,nhưnglạiquyếtđịnháplựccườngđộvềchínhtrịcũngnhưngoạigiao.

Chínhvìnhữngđiềunày,cácnhàđiềuhànhtạitấtcảcácnướccôngnghiệpsẽcầnphảicókhảnănghiểuđượcsựphứctạpcủacácsốliệungườilaođộngvàthấtnghiệp.Nếuhọphảichọnmộtsốliệuđể

dựavàođómàđưaracácquyếtđịnh,chínhsáchthìđónênlànhữngsố liệucóviệc làmhoặcthấtnghiệpcủanhữngngườiđànôngtrưởngthànhlàtrụcộtcủagiađình.

Sựcầnthiếtcủachínhsáchnhânsựcósựphânbiệt

Tôimuốnnhắclạirằngcácnhàkinhdoanhkhôngthểthayđổiđượccácconsốthấtnghiệpđầysailệch,nhưnghọcóthểhọccáchhiểuvàsửdụngchúngmộtcáchchínhxác.Họcóthểthayđổiđượcchínhsáchnhânsựtrongxínghiệpcủamình,nhữngchínhsáchnhânsựvẫnthườnglạchậuvàdẫnđếnsailầm.Tạiphầnlớncáctổchức,chínhsáchnhânsựthườngdựatrênviệcchấpnhậnmộtsốcungđồngnhấtvềlaođộng,chủyếulànamgiớicóviệclàmtoànthờigian,theođócuộcsốngcủahọvàgiađìnhphụthuộchoàntoànvàođồnglươnghọnhậnđượctừmộtngườichủduynhất.

Dùchonhómnày–nhưđãnóiởtrên–thayđổirấtnhanh,vàsốlượngcáccặpvợchồngđềucóthểkiếmđượcthunhậptăngrấtnhanh,thìchínhsáchnhânsựhiệnnayvẫnphảibaohàmcảngườichồngvàngườivợcóviệclàmtrongcáclĩnhvựcdịchvụxãhội.Tuynhiên,hiệnnaycòncónhiềuphạmtrùkhácnhauvềngườicóviệclàmdosốphụnữvàngườivềhưucóviệclàmtoànthờigianhoặcbánthờigianngàycàngtăng.

Cácôngchủ-dùlàchínhquyền,cácdoanhnghiệphaycáctổchứcphilợinhuận–đềucầnphảipháttriểnnhữngchínhsáchnhânsựkhácnhauchonhữngnhómngườikhácnhau.

Mộtđiềukhôngkémphầnquan trọnglà tấtcảnhữngngười làmthuêđềuphải trảiquacácchươngtrìnhđào tạo, tìmhiểucácchínhsáchnhânsự,cũngnhưsựgiámsátđốivới từngnhómngười laođộngnhưviệckiểmtratrướcđâyđốivớinhữngngườimớibắtđầuvàonghềtừ15hoặc16tuổi.Trongtươnglai,chúngtacầntạoranhữngchínhsáchnhânsựtậptrungvàoconngườichứkhôngphảidựatrêntínhcấpbáchhaytruyềnthốngxãhội.

Chínhphủvàcácngànhcôngnghiệpthườngkhôngnhìnnhậnthịtrườnglaođộnglàmộtthịtrường,nơihọcóthểbánnhữngcôngviệccủamìnhchonhữngkháchhànglaođộngnày.Vìthế,“việclàm”cũngkhôngphảilàmột“sảnphẩmhànghóa”nhưxàphòng,giàydéphaybáochí,nêncầnđược“chàobán”đếnđúngnhữngkháchhàngtiềmnăng.

Cầnphảithấyrằng,mộtngườiphụnữđãkếthônxinvàolàmviệcchomộtdựánsaukhinuôidạycácconthành“mộtCEO”tronggiađìnhtrong10nămhoặchơn.Khôngaiphảinóichocôấybiếtrằngcầnlàmgìtrướctiên–dọndẹpnhàcửahaydọngiườngtrước.Khibắtđầuđilàm,côấyđượcmột“giámsátviên”theosát,luôncoicôấynhưmộtđứatrẻtoxác,khôngthểtựlàmđượcviệcgìtrongkhiđiềucôấythậtsựcầnlàmộtngườihướngdẫn,giúpđỡ.Đốivớingườivềhưucũngvậy,saukhivềhưuhọvẫn tiếp tục làmviệc, thực tế làhọvẫn làmcôngviệchọđã làmquen tay.Mànhữngkinhnghiệm,kiếnthứccủahọkhônghềđượcđềcậpđếntrongchínhsáchnhânsự.Khôngaihỏihọrằng“Anh/chịcóthểlàmgì?”,thayvàođóhọđưanhữngngườinàyvàongaynhữnglớp“đàotạo”cùngvớilứalaođộngtrẻ15,16tuổi.

Vàcácphúclợixãhội

Sauhơn100nămđượccácnhàlãnhđạocôngđoàn“tẩynão”,nhữngngườichủdoanhnghiệpđãtintưởngvàocácphúclợixãhộiđồngđều.Tấtnhiên,họcũngthanphiềnvềcáckhoảnchiphílớnphảiđầu tưchocáckhoảnphúc lợixãhộinày.Nhưng thực tế,mộtphần lớn tiềncủađượcbỏrachẳngmanglạichútlợiíchnàochongườinhậnđíchthực.

ChẳnghạnởMỹ,mộtphụnữcóchồngđãđượcđóngbảohiểmytếởnơilàmviệc,khônghềnhậnđượcmộtđồngbảohiểmytếnàochomình,mặcdù,từtrựctiếphaygiántiếp,luôncótừ8%tới10%tiềnlươngcủahọđượctríchnộpchokhoảnnày.Ngoàira,cũngchínhngườiphụnữđócònphảinộpmộtkhoảntiềntừ6%đến8%thunhậpcủamìnhchoviệcđóngbảohiểmhưutrí,nhưngrấthiếmkhicôấynhậnđượctiềnhưu,vìvớitưcáchmộtphụnữđãcógiađình,côấyítcókhảnăngsẽlàmviệcđủdàiđểđượclĩnhlươnghưu.Nhưngcôấyvẫnphảiđóngtoànbộcáckhoảnbảohiểmxãhội.DướihệthốngchínhsáchMỹcũngnhưởcácnướckhác,sau20nămlàmviệc,phụnữsẽnhậnđượctiềnphúclợituổigiànhưmộtsự“bảohộ”củangườichồng,chứkhôngphảidựatrênchínhthunhậpcủahọ.Sựbấtlợinàyđốivớiphụnữcógiađìnhcóthểnhậnthấydướihìnhthứcnàyhayhìnhthứckháctrongphầnlớncáchệthốngtiềnhưutrícủacácnướccôngnghiệp.

Dovậy,mộtđòihỏicấpbáchđặtralàcầnphảicómộtchínhsáchphúclợixãhộidựatrêntínhphiđồngnhấtcủalựclượnglaođộngtrongnhữngthờikỳbiếnđộngdânsố.Phầntỷlệtrongtiềnlươngmàmộtngườichủsẵnlòngvàcóđủkhảnăng“dànhriêng”đểchitrảchophúclợicủanhânviênnênđồngđềuđốivớimọinhânviên.Nhưngcáckhoảnphúclợiđượcchitrảphảidựatrênnhucầu,trườnghợp,hoàncảnhgiađình,vòngquaycuộcsốngcủatừngnhânviên.Cácchínhsáchphúclợinênđượchìnhthànhdướidạngmộtloạtcáclựachọn,từđómỗinhânviêncóthểlựachọnmộtgóichínhsáchmanglạichohọnhiềugiátrịnhấtcóthể.

Đâylàmộtquanđiểmđángnguyềnrủađốivớicácnhàlãnhđạocôngđoàn.Đâycũnglàđiềuđángnguyềnrủađốivớicácquanchứcchínhphủ‒nhữngngườiluôntinrằnghọlàngườihiểurõnhấtđiềugì làcólợichocácnhânviên.Quanđiểmnàycũnggặptrởngại từphíacácôngchủ,nhữngngườiluônchorằngsự thuận lợicủaviệcđiềuhành,quản lý là tiêuchuẩn tốicaođốivớicácchínhsáchphúclợivàchínhsáchconngười.Nhưngcácchínhsáchđólànhữngnhucầuđangngàycàngtăngcao.Trênthựctế,bảnthânnhânviêntạicácnướccôngnghiệppháttriểnluôncốgắngnhấnmạnhrằnghọnênđượctựdolựachọnchínhsáchphúclợinàolàtốiưunhất;tựdolựachọncôngviệctiếptheo;tựdolựachọnliệuhọcónênnghỉhưuởđộtuổiđãđượcquyđịnhhaytiếptụclàmviệc;tựdolựachọntrongnhữngcôngviệcđượcchỉđịnh.Thựctế,đâylàvấnđềcốtyếucủanhữngcôngnhântrithức,vàtạicácnướccôngnghiệppháttriển,dầndần,chínhnhữngcôngnhântrithứcnàysẽlàngườiquyếtđịnhcácdạngthứccủachínhsáchconngườivàphúclợi.

CHẤMDỨTVIỆCNGHỈHƯUBẮTBUỘC

Ởtấtcảcácnướccôngnghiệp,mộtvấnđềmangtínhsốngcònđốivớinềnkinhtếlànênchấmdứt

chínhsáchnghỉhưuvàođộtuổinhấtđịnh,thựchiệnnólinhhoạthơn,vàđểngườilaođộngtựquyếtđịnhvấnđềnghỉhưucủahọ.Bởivìcảxãhộilẫnnềnkinhtếquốcdânđềukhôngthểkhamnổisựtrợgiúpđốivớimộtnhómdâncưlớnnhưvậy.Hơnnữa,nhữngngườivềhưucũngsẽphảnđốingàycàngmạnhmẽquyđịnhnghỉhưuởđộtuổibắtbuộc.Vớisốlượngđôngđảo,họsẽđấutranhchonhữngnguyệnvọngcủamình.

ỞMỹ,vàonăm1935,cứ11ngườiđanglàmviệcthìcómộtngườivềhưuởlứatuổitrên65tuổi,đếnnăm1990,tỷlệnàygiảmxuốngcòn2/1.Cácnhàkinhtếhọcchorằng,sựgiatăngkhổnglồsốngườicótuổiphảisốngphụthuộcsẽđượcđiềuhòanhờsốlượngngàycànggiảmmạnhởtrẻem,nhưngđiềunàyvềcơbảnlàkhôngquantrọng,khôngliênquanđếncácvấnđềchínhtrị,xãhộivàkinhtế,thậmchícòngâyrasựlầmlẫn.Vìmộtcôngnhânsaukhinhậnđượckhoảntiềnlươngvàdùngsốtiềnđóđểtrảtiềnmuagiàydépchoconcáimình,họcảmthấyđókhôngphảilàviệctrảtiềnchomột“ngườilạ”hoặcmộtngười“phụthuộc”màlàchochínhgiađìnhmình.Ngượclại,nếutiềnlươngcủahọbịtríchmộtphầnđểtrợgiúpchomộtngườivềhưu,thìlậptứcbịcảmgiácnhưmộtsựđánhthuếbắtbuộcvàothunhậpcủamình.

Nhữngngười laođộngsẽphảnứngvàtừchốiviệctrả tiềnchonhữngngườikhônglàmviệcmàrõràngvềmặt thểchấtvà tinh thầnvẫnhoàn toàncó thể làmviệcđược.Tương tự,mộtsố lượng lớnnhữngngườigiàsẽtrởthànhmộtgánhnặngvôcùnglớnnếuhọvềhưu.

Trừkhichúngtamởrộngphạmviđộtuổinghỉhưu,theocáchnàyhoặccáchkhác,nếukhôngchúngtasẽtạoraáplựclạmphátđốivớinềnkinhtếcủacácquốcgiacôngnghiệp.Donhữngngườicótuổithườngtiêudùngnhiềuthayvìtiếtkiệm,chonênphầnlươngtiếtkiệmcủanhữngngườiđanglàmviệckhivàotaynhữngngườivềhưusẽtrởthànhsứcmuamangtínhlạmphát.Sứcéplạmphátnàyngàycàngtăng,donhữngngườiđanglàmviệcđòihỏithunhậpcaohơnđểchitrảchocáckhoảntiềntrợcấpchongườigià.Nóicáchkhác,tỷlệphụthuộcsẽngàycàngcaovàtrởthànhgánhnặngkhôngthểgánhvácnổi.

Đểcó thểhạnchếkếtquảkhôngmấytốtđẹpnày,chínhsáchxãhộivàkinh tếcủacácnướccôngnghiệpphảitìmcáchhạthấptỷlệgiữangườiđanglàmviệcvàngườivềhưuxuốngkhôngdưới3/1.Điềunàycónghĩalàởtấtcảcácnướccôngnghiệp,độtuổinghỉhưuthựcsự,màởtuổiđóngườitasẽkhôngcòncóthểlàmviệc,vàonăm1995làkhoảng72tuổi,sovớitrướcđâylà65tuổitạicácnướcPhươngTâyvà55tuổitạiNhậtBản.Ngoàira,điềuđócũngđồngnghĩavớiviệcsẽkhôngcónhiềukhácbiệtgiữaviệcnhữngngườigiàlàmviệc“theođúngluật”haytrong“nềnkinhtếxám”,miễnlàhọlàmviệcbánthờigianlàtốithiểu.

Độnglựcchínhđốivớiviệcnângcaotuổiđờilaođộngcủangườilaođộngkhôngphảixuấtpháttừnềnkinhtế,mànóxuấtpháttừnhucầucủangườigià,nhữngngườicảmthấyrằngmìnhvẫncònđủsứcvềcả“thểchất”và“tinhthần”đểcóthểtiếptục“bậnrộn”,đểrakhỏinhàvàtiếptụclaođộng,vàlaođộngcóhiệuquả.

TrongcuốnsáchTheUnseenRevolution:HowPensionFundSocialismCametoAmerica(tạmdịch:Cuộccáchmạngvôhình:ChủnghĩaxãhộicủaQuỹhưutrítớinướcMỹthếnào),tôidựđoánrằngtuổinghỉhưubắtbuộcởMỹvàogiữathậpniên1980làtừ65đến70tuổi.Lúcđầu,quanđiểmnàybịphầnlớncácnhàphêbìnhcholàvôlý,ngườitachorằngtuổivềhưumớibắtbuộcởMỹphảigiảmxuốngmớiđúng.Thựctế,mộtcôngđoànđãđềxuấttrướcThượngviệnMỹgiảmđộtuổinghỉhưubắtbuộcxuốngcòn60hoặc62,vàtấtcảcáccánhân,tổchứcnhưchínhphủ,cáccôngđoàn,cácnhàkinhtế,cácchủlaođộng,dùlàdoanhnhânhayhiệutrưởngcáctrườngđạihọcđềuphảnđốigaygắt.Mộtnămsaukhicuốnsáchcủatôiđượcxuấtbản,mộtđạoluậtđãđượcthôngquaởCaliforniacấmbấtcứquyđịnhbắtbuộcnàođốivớilứatuổinghỉhưu.Ngaysauđó,tạiThượngviệnMỹ,cácchínhkháchđầykínhtrọngđãphảnứngmộtcáchcótổchứcvàmạnhmẽđòixóabỏtuổinghỉhưubắtbuộcđốivớitấtcảcácquanchứcnhànước(liênbang),vàgiớihạn70tuổiđốivớitấtcảnhữngngườilàmcôngkhác.Nguyênnhâncủasựpháttriểnnày,mộtphầnlàdochínhnhữngngườivềhưuđãtạoramộtsứcépngàycàngmạnhmẽ,vàsứcépđóđãmanglạihiệuquả.Đốivớinhữngngườicótuổi–vàtrongtrườnghợpnàylàtấtcảnhữngngườicóđộtuổitrên55–ởcácnướccôngnghiệpchiếmđasốtrongcôngdâncóquyềnđibỏphiếu(việcthamgiabầucửcủahọcaohơnnhiềusovớiđasốcửtridưới55tuổi).Tấtnhiên,mộtphầnnữalàviệctăngđộtuổilaođộng,hayhủybỏquyđịnhvềgiớihạntuổivềhưunhấtđịnhlàphảnứngđốivớinềnkinhtế“cốhữu”,khôngchịuthayđổi.

Tuyvậy,ởchâuÂuxuhướngnàylạiđitheomộthướngkhác.TạihầuhếtcácnướcchâuÂu,ngườitaliêntụcđưaracácđềnghịgiảmđộtuổinghỉhưu.NhậtBảnlànướcduynhấtsẵnlòngchấpnhậnlogiccủasựpháttriểndânsốbằngcáchnângtuổinghỉhưulên60tuổi.Vềnguyêntắc,lẽranóphảiđượcnânglên70tuổiđểcóthểthíchứngvớituổithọcủangườiNhật.

Nếukhônglệthuộcvàocácquyếtđịnhcủanhữngngườilàmluậtvàcủacôngđoàn,thìcònmộtthựctếnữalàngàycàngcónhiềungườicaotuổikhôngsẵnsàng“nghỉhưu”,màmongmuốnđượctiếptụclàmviệc,dướihìnhthứcnàyhayhìnhthứckhác.TạimọinơitừMỹ,TâyÂu,NhậtBảntớiLiênbangXôViết,sốlượngnhữngngườiphảinghỉhưuchínhthứcnhưngvẫntiếptụclàmviệc,ítnhấtlàbánthờigian,đangngàymộtgiatăng.Dấuhiệuđiểnhìnhchohiệntượngnàylàsựgiatăngliêntụcthịtrường lao động “đen” hay “xám”: nơimọi người vẫn làmviệc toàn thời gian hoặc bán thời gian,nhưngkhôngthôngbáothunhậpchonhànước.

Mùaxuânnăm1979,CụcthuếNộiđịaAnhquốcdựđoánkhoảng7,5%nguồnthunhậpcủadânchúngdolaođộng“đen”đemlạiđãthoátkhỏisựkiểmsoáttàichínhcủanhànước,dođókhôngđượcđưavàothốngkêtổngthunhậpquốcdân.ĐốivớiThụyĐiển,consốnàythậmchílêntới20%.CònVănphòngKiểmtoánchínhphủMỹgầnđâycôngbốsốthunhậpkhôngkhaiởMỹchiếmkhoảng10%thunhậpcánhân.

Sựphảnđốisungcôngthuếchắcchắnđóngmộtphầnkhôngnhỏtronghiệntượngnày,đặcbiệtlàtạicácquốcgianhưThụyĐiển,nơicótỷlệthuếhơn100%trênthunhập.Tạihầuhếtcácnước,nhữngngườinghỉhưu“chínhthức”lànhữngngườikhôngđượcmongđợitiếptụclàmviệc,chẳnghạnnhưởThụyĐiển,dướiáplựccủacôngđoàn,khôngđượcphépđilàm;haytạiMỹvàVươngquốcAnh,sẽ

khôngđượcnhậntiềnlươnghưuhoặcsẽbịcắtmộtphầnlươnghưu.Chínhvìthế,nhữngngườinàyđãthôngbáochính thứcrằnghọđã thựcsự“nghỉhưu”,vàsẽ tiếp tục làmviệcnhưnhữngcôngnhân“đen”,khôngthôngbáochochínhphủvềviệclàmđó.

Sựphảnkhángđốivớiđộtuổihưubắtbuộccòndosựthayđổicủatìnhtrạnggiáodụctronglựclượnglaođộng.Hiệnnay,trongsốnhữngngườiđạtđếnngưỡngtuổinghỉhưucủangườiMỹlà65tuổi,thìcứ10ngườilạicó8ngườiđạttrìnhđộgiáodụcphổthông;trongsốnhữngngườimớibắtđầunghềnghiệpcứ10ngườicó6ngườiđạttrìnhđộtốtnghiệpphổthôngtrunghọc,thậmchíđạttrìnhđộđạihọc.Nhữngngườivềhưungàynayhầunhưđã làmnhữngcôngviệcchân tay trongsuốtcuộcđời;ngượclại,nhữngngườimớitốtnghiệplạithíchlàmnhữngcôngviệctríóc.Nhìnchung,nhữngcôngnhânlaođộngchântaysẵnlòngnghỉhưuởđộtuổi55hoặc60,sau35nămlàmviệctrongcácnhàmáythép.Nhưngchắcchắn,phầnlớnnhữngngườinàysauđósẽtiếptụclàmviệc,mộtphầnbởivìhọcảm thấy nhàm chán khi phải dành toàn bộ thời gian cho việc câu cá, ngồi trước cửa nhà và tròchuyện,tángẫuvớihàngxóm,mộtphầnlàdohọcũngcầnthêmtiền,vàcảmthấykhôngnhấtthiếtphảithôngbáonhữngkhoảntiềnthunhậpthêmnàychochínhphủ

Tuynhiên,đốivớingườilaođộngtríóc,nhucầuđượctiếptụccốnghiếnlàmộtvấnđềvôcùnglớn.

SỰCẦNTHIẾTCỦAMỘTCÔNGVIỆCTHỨHAI

Dongườilàmcôngtáctríóckhôngmuốnđếnmộtlứatuổinàođóphảixarờicôngviệccủamình,chonênhọsẽphảitìmmộtnghềnghiệpthứhaitrongthờigiantừnăm50tuổiđếnnăm60tuổi.Bởivì,tớituổi65,việctìmkiếmnàyđãtrởnênquámuộn.Ngoàiracũngchínhcôngviệctríócđósaumộtthờigianlâudàisẽtrởnênnhàmchán.Chúngtacóthểdễdàngtìmđượctrongtổchứctấmgươngnhữngngười40tuổicảmthấychánnảnvớicôngviệchiệntại,vìđãlàmcôngviệcđótrongmộtthờigianquádài.

Trongtrườnghợpnày,giảngviêncáctrườngđạihọcsẽlàngười“viphạm”nặngnềnhất,bởitrườngđạihọclànhững“chủlaođộng”giớihạnphạmvilàmviệcnhất.Trongthờikỳđầulàmviệcởtrườngđạihọc,mộtgiảngviêntrẻbắtđầugiảngdạybộmônCáchmạngPhápchắcchắncònhàohứngvàyêumôndạycủamình;15nămsauthìngượclại,đềtàinàyđốivớianhtatrởnênchánngắt.Cuốnsáchduynhấtanhtacóthểviếtđượcđãđượcviếttừlâu.Giờđây,anhtachỉcòncóthểđaukhổhoànthànhđượcbabàiđánhgiásáchmỗinăm.Nhữngbàigiảngcủaanhtađượclặpđilặplại,thậmchínhữngcâuchuyệnhàihước,nhữnglờinóiđùacũngnhạtnhẽo,đượcnhaiđinhailại,dùrằngsinhviêncủaanhtavẫncườimộtcách“đầyýthứctráchnhiệm”.Tuyvậy,theoquyđịnhcủangànhhọcthuậtnày,anhtakhôngđượcphépgiảngdạynhữngthờiđạilịchsửkhác,cũngnhưkhôngđượcphéprờibỏkhoalịchsử.

Bệnhviệncũngcónhữngđiềukiệnhạnchếtươngtự,cácchuyêngiachụpX-quangphảigắnbósuốtđờivớitráchnhiệm,côngviệccủamìnhvàkhôngthểchuyểnsanglàmđiềutrịliệupháphoặcbộphậncôngnghệyhọc.Ngaycảtrongmộtnềnkinhtếtựdo,đòihỏitínhlinhhoạtvànăngđộnglớnnhấtthì

cácdoanhnghiệpcũngcóxuhướnggiữchâncácnhàquảnlýhoặccácchuyêngiaởmộtlĩnhvựcnhấtđịnhvàmôitrườngnhấtđịnhchođếnkhihọphátchánvớicôngviệcđó.Họkhôngđược“tậndụnghết”,vàcầnphảiđượcchuyểnsangmộtmôitrườngmớivớinhữngtháchthứcmới,nhiệmvụmớivàyêucầumới.

Dướiáplựcngàycàngtăngcủaviệcphảicóđượccôngviệcthứhai,nênviệcđàotạovàbồidưỡngnhữngngườitrưởngthànhcótrìnhđộcaotrongnhữngnămtớisẽtrởthànhlĩnhvựctăngtrưởngquantrọng.Cũngquantrọngnhưvậy,việcbổnhiệmmộtcáchcóhệthốngcácnhữnglãnhđạotrungniêntàinăng−đặcbiệt làcácnhà lãnhđạocấp trung−vàocáccôngviệcmớivớinhữngnhiệmvụvàtháchthứcmới.

NgườiNhật,bấtchấpsựkhẳngđịnh“cốnghiếnsuốtđời”hay“trungthànhtuyệtđối”vớimộtcôngtynhấtđịnh,cácnhàđiềuhànhNhậtvẫntiếnhànhviệcđưaracôngviệcthứhainàytốthơnngườiMỹhaychâuÂu.MộtcôngtyNhậtBảnbổnhiệmmộtcánbộquảnlýtừmộtlĩnhvựcchứcnăngnàysangmộtlĩnhvựcchứcnăngkháckhôngphụthuộcvàokinhnghiệmhaytrìnhđộđàotạochínhthứctrướcđây.Khôngcógìbấtthườngkhimộtngườiquảnlýbánhàngđượcđiềuđếnbộphậnkếtoán,hoặcmộtngườiquản lýbộphậnkỹ thuậtđượcđiềuđếnbộphậnnhânsự.Thôngqua thựchiệnnày,cácnhàquảnlýcấpcaotạicáccôngtylớncủaNhậtsẽcómộtcuộcđờilaođộngvềcơbảnđadạnghơnnhiềusovớinhữngnhàquảnlýđiểnhìnhcủaMỹhaychâuÂu,nhữngngườisuốtđờichỉgắnbóvớimộtcôngviệcnhấtđịnh.

Tómlại,nhữngôngchủtươnglaiphảihọccáchsửdụngcảnhânviêntoànthờigianlẫnbánthờigian,phụnữvànamgiới,nhữngngườiđãquatuổinghỉhưuvànhữngngườithíchđượclàmviệctrongbộphậnkỹthuật(vídụnhưcácchuyêngiamáytínhngàynay)vànhữngngườichuyểnsangmột“ôngchủ”mớisaukhiđãhoànthànhmộtnhiệmvụnhấtđịnh.Dùlàtrongcáctrườngđạihọc,bệnhviệnhaydoanhnghiệpthìcácôngchủcũngcầnphảichuyểntừviệcquảnlýnhânviênsangquảnlýconngười.

QUÁIVẬTHAIĐẦU

Cómộtcâunóinổitiếngrằng:“Mộtbệnhviệnkhôngthểhoạtđộngchỉvớicácbácsỹ,vàcũngkhôngthểhoạtđộngnếunhưthiếuhọ.”Tươngtự,cácnhàquảnlýcáctrườngđạihọccũngnóirằng:“Mộttrườngđạihọckhôngthểhoạtđộngchỉvớicácgiáoviên,nhưngcũngkhôngthểhoạtđộngnếukhôngcóhọ.”Điềunàycũngđúngvớicáctổchứchiệnđại,baogồmcảcácdoanhnghiệp.Tấtcảcácdoanhnghiệpđềutrởthành“quáivậthaiđầu”,toànbộhiệuquảcôngviệccủahọphụthuộcvàocácchuyêngia,nhữngngườitậntâmcốnghiếnvìmụctiêunguyêntắccủamìnhchứkhôngphảivìkếtquảcủatổchức,nhữngngườimà tổchứccànghoạtđộnghiệuquả,họcốnghiếncàngnhiều,vàđồng thờihọcũngphảinỗlựcđểhoànthànhmụctiêucủatoàntổchức.Sựxuấthiệncủa“quáivậthaiđầu”nàychínhlàkếtquảcủasựbiếnđộngdânsố.Đâycũnglàmộtvídụđiểnhìnhvềnhữngđiềusẽxảyratrongthờikỳkhủnghoảngmàcácnhàlãnhđạocầnphảihọccáchquảnlý.

Cácchuyêngia luônphảnđốicácnỗ lựcbuộchọphảicó tráchnhiệmgiải trình.Bảnchấtcủacácchuyêngia–điềumàcácbácsỹ,luậtsư,kỹsưluôntranhluận–làhọkhôngcótráchnhiệmgiảithíchchonhữngngườingoàingành,vàtrìnhđộchuyênmôncủahọchứkhôngphảihiệusuấtcôngviệclànềntảngcơbảntrongviệcchấpthuậnvàsửdụnghọ.Trướcđâyđúnglànhưvậy,nhưngngàynaynókhôngcònphùhợpnữa.Điềunàysẽvẫnđúngnếunhưcácchuyêngiachỉlàmộtnhómnhỏmàxãhộicóthểdunghòađược.Nhưngtrongxãhộihiệnđại,cácchuyêngia–haynhữngngườitựchomìnhlàcácchuyêngiavềkiếnthứcvàphảicótráchnhiệmgiảithíchnóchomọingười–lạilàtrungtâmvànănglựclaođộngcủacảxãhội.Nhữngđánhgiáthôngquabằngcấp,haynhữngchínhsáchtruyềnthốngđốivớicácchuyêngiakhôngcòncógiátrịnữa.Xãhộiđòihỏinhữngngườinàyphảisuynghĩxahơnviệcđơnthuầnlàcótráchnhiệmgiảnggiải,giảithích,vàhọphảicótráchnhiệmvớisựđónggópcủahọ.

Ngườitacóthểphảnhồirằngsựđónggópcủacácchuyêngialà“khôngthểđođếmhếtđược”.Nhưngcáchđây150năm,trướckhiFrederickW.Taylorbắtđầucôngtrìnhnghiêncứucủamìnhvềviệcđolườngkhảnănglàmviệccủacôngnhân,thìhiệusuấtvàthànhquảlaođộngcủangườilaođộngchântaycũngkhôngđo lườngđược.Theocách thứcđo lường thông thường,kếtquảmàmộtngườiđạtđược,ngườitachorằngmộtngườikháccũngsẽphảiđạtđượcđiềuđónếunhưsửdụngphépđotươngtự.Theođánhgiá,thìkếtquảcủanhữngngườigiỏigiang,hiểubiếtvàcótrìnhđộsẽphảigiốngnhau.Trênthực tế,chúngtanênđo lườnghiệuquảcôngviệccủacácchuyêngia,và thựcsự làchúngtahoàntoàncóthểlàmđượcđiềuđó.

Sựthắcmắcliệucácchuyêngiacónênbịkiểmsoátvềmặttráchnhiệmhaykhôngđãkhôngcònđượcquantâmnữa.Mốiquantâmhiệnnaychỉđơnthuầnlàliệuhọcónângcaotiêuchuẩncủamìnhhaykhông,haycáctiêuchuẩnđócóđượcápdụngvớichínhhọhaykhông.

Sựthayđổicáctổchứcthành“quáivậthaiđầu”,trongđócảnhómcácnhàquảnlýdoanhnghiệplẫncácnhómchuyêngia(dùlàkếtoán,nhânviênnghiêncứuthịtrường,nhânviênbánhàng,kỹsưhaynhữngnhânviênkiểmsoátchấtlượng)sẽthúcđẩychúngtathamgiavàomộtkháiniệmtổchứcmớivàkhácấptiếnnày.Cáctổchứckinhdoanhnhưchúngtabiếtđãxâydựngcơsởhạtầngcủamìnhtheomôhìnhkimtựtháp,vớichứcnăng“điềukhiển”,đượcgiảmnhẹđibởisựxuấthiệncủacácnhânviên,nhữngngười“giámsát”chứkhôngphải“điềukhiển”.Dầndà,bệnhviệnhoặccáctrườngđạihọcsẽlàhìnhmẫutốthơnrấtnhiềusovớilựclượngquânđộitruyềnthống,thậmchícòntốtchochínhlựclượngquânđội.Dầndần,chúngtasẽthấycáctổchứcgiốngnhưnhữngvòngtrònđồngtâm,chồnglênnhauvàphốihợpvớinhauchứkhôngphảigiốngnhưmôhìnhkimtựvậnhànhnữa.Tuynhiên,các tổchứcvẫncầnphảicó“nhữngngườiquản lýcấpcao”,vàmộtbộphận“kiểmsoát” tốicao–giốngnhưbộkhungtrongcơthểđộngvật.Cáctổchứccũngcầnmộtchutrìnhraquyếtđịnhrõràng,mộttiếngnóinhấtquán,vàmộtngườiđiềukhiểnduynhấttrongnhữngtrườnghợpkhẩncấpvànguyhiểm.Nhưngcũngcầnchấpnhậnrằngtrongnhữnglĩnhvựcnhấtđịnh,cácchuyêngianênlàngườiđềracáctiêuchuẩnvàquyếtđịnhxemhọsẽđónggópgìchocácvấnđềtrongđó.

Tómlại,cácnhàquảnlýcấpcaocóthểcắtbỏcácchươngtrìnhđàotạo.Nhưnghọkhôngthểnóicho

cácchuyêngiađàotạovềviệcnhữngngườinàynênđàotạonhưthếnào.Tấtcảnhữnggìhọcóthểlàmlà tìmkiếmmộtchuyêngiađào tạokhácnếuhọcảmthấynhữngngườihiện tạikhônghiểurõcôngviệccủamình.Hiệutrưởngcáctrườngđạihọccóquyềnquyếtđịnhtănghoặcgiảmnguồnngânsáchdạyngoạingữchosinhviên.Nhưngôngtakhôngthểnóivớicácgiảngviênngoạingữrằnghọnêndạybộmônđónhưthếnào,vàthậmchícũngkhôngthểlựachọnngườiđểdạybộmônđó.Cácquảnlýbệnhviện,dùcóbằngykhoahaykhông,đềucóthểquyếtđịnhbổsung15giườngbệnhvàokhoathầnkinhlâmsàng.Nhưngthứlàmnênmộtkhoathầnkinhlâmsànghiệuquảkhôngnằmtrongtầmhiểubiếtcủanhàquảnlýđó.Ôngtacóthểđòihỏicácchuyêngiathầnkinhsuynghĩđếnnhữngmụctiêucủahọ,nhữngtiêuchuẩnvàcáchthứclàmviệchiệuquảchokhoathầnkinhlâmsàngtrongbệnhviện.

Điềunàycónghĩalàcơcấutổchứcsẽtrởnênkhácđitrongtươnglai.Hiệutrưởngmộttrườngđạihọcnổitiếngcólầnđãnói:“Khôngcóailàquảnlýcấpcaotạiđây.Tấtcảcácgiáosư,đặcbiệtlàcácgiáosưhàngđầu,đềuđượccoilà“quảnlýcấpcao”nhưtôi–vàkhôngaitrongchúngtôicóthểtựquyếtđịnhmộtvấnđềnàođó.”Đâylàmộtcáchthứcmôtảcáctổchứchiệnđạitrongtươnglai.Nhưngcómộtcáchthứcmôtảkhác,đượcthểhiệnqualờigiámđốcmộtnhàxuấtbảnlớn:“Ởđâykhôngcóailànhàquảnlýchópbuduynhất,chỉtrừnhữngchàngtraitruyềntin”.Cảhaicáchnóinàyđềuđúng.Nóicáchkhác,cáctổchứctrongmôitrườngnộibộsẽnăngđộngnhưtrongchínhmôitrườngxungquanhmànóđangsống.Sựchuyểnđổitừmôhìnhkimtựtháptruyềnthốngsang“quáivậthaiđầu”làmộtchuyểnđổiđượcquảnlýtheocơcấuvàsựbiếnđộngcơcấudânsố.

NHUCẦUVỀVIỆCLÀMTẠICÁCNƯỚCĐANGPHÁTTRIỂN

Sựpháttriểncủadânsố,dùởcácnướccôngnghiệphayởcácnướcđangpháttriển,sẽlàmthayđổitrật tựưutiênvànhữngvấnđềcơbảncủachínhsáchxãhội.Nókhiếncácnhàquảnlýphải từbỏnhữngsuynghĩlỗithời;thayđổicácưutiên;ápdụngcácchínhsáchmớivềviệclàmvàđảmbảothunhậpkháchẳnvớiphươngphápbồithườngthấtnghiệp;đặtragiớihạnđốivớiviệcsathảinhânviêncủaphươngTâycũngnhưphươngchâm“làmviệctrọnđời”củangườiNhật.

Ởcácnướcđangpháttriển,vấnđềtạoviệclàmchosốlượnglớnthanhniênchiếmvịtríưutiêntuyệtđối.Điềunàycònđượcưutiênhơncảniềmtựhàodântộc,tínngưỡng,khẩuhiệu,quanđiểmvàlòngcămthù.Nólàvấnđềsốngcòn,vàsốngcònthìluônlàưutiênhàngđầu.

Mộtsốdoanhnhântạicácnướcpháttriểnđãrờikhỏicácnướckhôngpháttriểnkhôngchấpnhậnưutiênnày.Điềunàysẽrấtnguyhiểmđốivớicácquốcgia,khôngchỉtrongvấnđềđạtđượcmụctiêu,hiệusuấtmàcòntrongcảsựpháttriển.CáctổchứcquốctếnhưWorldBank,NgânhàngPháttriểnliênMỹvàQuỹTiềntệQuốctế(IMF)phảihọccáchyêucầukháchhàngcủamìnhởcácnướcđangpháttriểncoiviệctạoviệclàm–đặcbiệtlàviệclàmtrongcácnhàmáytậptrungvàolĩnhvựcxuấtkhẩu–làưutiênhàngđầutrongcácchínhsáchchínhtrịvàxãhộicủamình.

HồngKông,ĐàiLoanlànhữngnơiđãsớmnhậnthứcđượcvấnđềnày.Ngàynay,họlànhữngnước

côngnghiệp hóa gần như trọn vẹn, thậm chíHànQuốc cònđượcmongđợi trở thànhmột “cườngquốc”vềkinhtếnhờcóchínhsáchtạocôngănviệclàmvớimụctiêutrọngtâmlàtạoviệclàmtrongngànhcôngnghiệpchếbiếnhàngxuấtkhẩu,vàđượchoạchđịnhthànhmộtsựưutiêntuyệtđối.

ThànhcôngtronglĩnhvựckinhtếcủaBraxintrong15nămquachủyếucũngdựatrênmộtchínhsáchưu tiên tạo việc làm.Tuy nhiên, trường hợpBraxin cũng cho thấy nhữngmối hiểmnguy củamộtchínhsáchnhưvậy.Vìưutiêntạoviệclàmsẽdẫnđếnsựbấtbìnhđẳng,dovậy,sẽdẫnđếncáccăngthẳngxãhội.Ởđâynhómnhàquảnlýphảiđượcbảođảm(mộtcáchtốiđa)mứcsốngnhưnhauvàtươngđươngmứcsốngcủacácnhàquảnlýtạicácquốcgiacôngnghiệp.Thậmchí,họcònđòihỏicóđượcđiềukiệnsốngtốthơn(nếucóthể)đểthuhútvàgiữđượccácchuyêngiacótrìnhđộcaothựcsự,dùlàdoanhnhân,nhàkhoahọc,bácsỹhaykỹsư.Cùnglúcđó,đấtnướcphảicókhảnăngcạnhtranhvềmặtchiphívàhiệusuấtlaođộng,nghĩalàsự“đánhđổi”đểcóđượcsựmởrộngsốlượngviệclàmlàduytrìmứclương“khổsai”phíasauánhhàoquang“tănghiệusuấtlaođộng”.Dĩnhiênđiềunàycũnggâyrasựbấtbìnhđẳnggaygắtgiữatầnglớpthượnglưuvàtrunglưu,cũngnhưnhững“lộnxộn”tronglaođộngngàycànggiatăng.

NhưngđiềuđócũngbớtđánglongạihơnsovớichínhsáchcótínhchấtđốinghịchcủaẤnĐộ.ỞẤnĐộ,vấnđềtạoviệclàmđãbịquênlãngmộtcáchđángtrách.ChínhphủẤnĐộđứngtrướctìnhtrạngtiếnthoáilưỡngnan.Mộtmặt,họtìmcáchđặtragiớihạnđốivớithunhậpcủanhữngngườicóbằngcấp–dovậymàcácbácsỹ,kỹsư,nhàquảnlývàcácgiáosưđạihọcchỉđượcphépcóthunhậptốiđahàngnămlà6.000đến7.000đô-la(saukhiđãtrừthuế),baogồmcảphúclợixãhộivàthunhậpphụ.Tuyvậy, thunhậpnàyvẫngấptừ50 tới100lầnsố thunhậpcủamộtgiađìnhnôngdântrongmộtnăm,dẫnđếnsựbấtbìnhđẳngcựcđoantrongmộtđấtnướcmàởđócứ10giađìnhthìcótới8giađìnhsốngởnôngthôn.Mặtkhác,mứcthunhậpcaonhấtchophépnàylạithấphơnsovớithunhậpcủamộtngườiẤnĐộcótrìnhđộtươngđươnglàmviệcởnướcngoài.Hơnnữa,đểsốngmộtcuộcsốngtheotiêuchuẩntrunglưucủaphươngTâyanhtaphảibỏranhiềutiềnhơn,bởiởđâyđồnộithấtđếncáctiệnnghi,từnhàở,ôtô,trườnghọc,báochíhaythậmchílàsáchvởđềuđắthơnnhiềusovớiởphươngTây.Chínhvìthế,đãcósựdicưliêntụcranướcngoàicủanhữngngườiẤnĐộcótrìnhđộvàđượcgiáodục.Còntrongnhữngngườiởlạithìchínhnhữngchínhsáchcủanhànướcđãtạorachohọtínhthamnhũng,hốilộtrêndiệnrộng,hoặcnếukhônglàsựhoàinghiyếmthếlantràn.

Việctạocôngănviệclàmcònđemđếnmộtvấnđềlàkhôngphảilàtạorasốlượngviệclàm,màlàsốlượngviệclàmhiệuquả.Nhữngcôngviệckhônghiệuquảhayhiệuquảdướimứcyêucầuvẫncòntồntạivàngángtrởnhữngviệclàmhiệuquả.Trênthựctế,chúngcóthểpháhủycôngviệccủangườilaođộng.

Mộtlầnnữa,chínhnhữngvùnglãnhthổkhôngtheochủnghĩaxãhộicủaTrungQuốcvàHànQuốcđãnhậnravấnđềnàysớmnhất.

Đặcbiệt,HồngKôngđãhoànthànhmộtnhiệmvụxuấtsắc.TrướckhinhữngngườidicưViệtNamtrànngậptrongthànhphốvàonăm1979,tấtcảnhữngngườinhậpcưTrungQuốcđềutìmđượcmột

côngviệchiệuquảchỉtrongvòngvàithángthôngquachínhcộngđồngngườiHoacủamình–nhữngcôngviệcmàchínhphủthuộcđạiAnhquốcđãgiaochohọ,theocáchnàyhaycáchkhác.CộngđồngngườiHoa,theotruyềnthốngTrungHoa,kiểmsoátlươngrấtchặtchẽ,mặcdùviệckiểmsoátkhôngchínhthức,vàđượcthựchiệnthôngquaáplựcxãhội,chứkhôngphảitheonguyêntắchayquyđịnhnào.Tấtnhiên,ngườilaođộngkhônghềbằnglòngvớisựbóclộttrắngtrợnnày,nhưngáplựcvềmứclươngcaohơnđãkhiếnchoHồngKôngmấtđikhảnăngcạnhtranhcủamình.MộtnhàlãnhđạocộngđồngcủaHồngKônggiảithích:“Tiêuchuẩncủachúngtôiđólàhiệuquả.Ngườilaođộngcóthểtốiđahóalợinhuậnthôngquatiềnlãitừhiệusuấtcôngviệc,vàcácôngchủbuộcphảiđầutưthêmtiềnvàocác thiếtbịvàphương thức làmviệcđểgiúpnhânviên làmviệc thôngminhvàhiệuquảhơn.Nhưngcũnggiốngnhưlươngthấptrongkhihiệuquảcaosẽpháhủynềnkinhtếvàcộngđồng,thìlươngcaomàkhônghiệuquảcũngnhưvậy.”Khôngcòngìnghingờgìnữa,điềunàylàquálýtưởng,nhưngnólàmộtnguyêntắcđúngđắn.

Ngược lại,ởẤnĐộ trongmộtvàinămgầnđâyđãcónhữngphảnứnggaygắtvới sựngưỡngmộkhôngchútphêphándànhchotấtcảnhữngthứcóquymôlớn,dùđólàlòphảnứnghạtnhânhaynhàmáythép.Vídụ,trongnhữngnămgầnđây,ẤnĐộnỗlựcloạibỏconsuốtquaysợibằngmáy,dùrõràngnhữngbánhxequaysợiđượcgắnvớipedalxeđạpnày làdomộtngườiẤnĐộ tàinăngphátminhra,vànótạoramộtlượngsợichỉgấpbalầnbìnhthường,nhưngvẫnbịchínhphủcấmsửdụng.Kếtquảlà,một“thịtrườngđen”consuốtquaysợigắnvớipedalxeđạprađờivàhoạtđộngsôinổi.Tháiđộđóđượctómgọnlạitrongquanđiểmcủacácnhàkinhtếhọccótầmảnhhưởnglớnlúcđónhư sau: “Sai lầm lớnmàGandhimắcphảiđó làủnghộbánhxequay sợi.Nóquáhiệuquả.Cònchúngtacầnphảiquayvềthờikỳquaysợibằngconquay,bởinósẽtạoraviệclàmchonhândân.”

Nhưngcácnướcnghèokhôngthểnuôidưỡngnhữngngườikhôngtạoracủacảivậtchấtnào.Chỉcónhữngnướcphát triển,giàucómớicó thểnuôidưỡngnhữngngười sốngdựavàophúc lợixãhội.NhữnggìẤnĐộvàtấtcảcácnướcđangpháttriểncầnđólàcôngviệcmàtrongđóchínhnguồnlựclaođộngcủahọđượcsửdụnghiệuquảnhất.Nhữnggìcácnướcnàycầnlàkhảnăngcạnhtranhtrongnềnkinhtếthếgiớivốnđanglàthịtrườngcủacácnướcpháttriển.

Côngnghệ“phùhợp”đốivớicácnước,dùnướcđóđãpháttriểnhayđangpháttriển,chứkhôngphảiphụthuộcvàonướcđólớnhaynhỏ.Nócũngkhôngphảilàthứgiốngnhưtronggiaiđoạnnhữngnăm1950ngườitatintưởnglàhấpthunguồnvốn,màlàlãngphínguồnvốn.Nókhôngchỉkhônghấpthuhếtnguồnvốn laođộng,mà trái lạicòn lãngphívà làmtiêuhaonó.Sự“phùhợp” làcách thứcsửdụngcácnguồnlựcmộtcáchhiệuquảnhất,vàsauđólàtạoranhiềuviệclàmnhất.

Trongvòng20nămtới,cáckhoảnđầutưvới“hiệusuấtvốn”lớnnhấtsẽrơivàocácnướcthếgiớithứba, trướchết là trongviệcphânchiasảnxuất, tức làởcácquátrìnhđòihỏinhiềulaođộng,vàsảnphẩmsẽđượccáchiệphộixuyênquốcgiaởcácnướccôngnghiệptiêuthụ.

NHUCẦUVIỆCLÀMTẠICÁCNƯỚCCÔNGNGHIỆP

Tìnhhìnhhỗnloạntạicácquốcgiacôngnghiệplàsựthiếuhụtsứclaođộngtrongcácngànhdịchvụvàsảnxuấttruyềnthống,cảtrongsảnxuấtvàdịchvụ.Tấtnhiên,nhiệmvụcủacácnhàquảnlýtạicácquốcgianàylàtạoraviệclàm,vàkhiếnchonhữngviệclàmhiệntạicóýnghĩahơn,nhiềutháchthứchơnvàcótráchnhiệmhơn.

Cácnướcpháttriểnsẽkhôngchịuảnhhưởngcủasựthiếuhụtnguồnlựclaođộngcóchuyênmôntrẻ.Thayvàođó,trongvòng10nămtới,họsẽcóthừanguồnlaođộngnàykhithếhệcuốicùngcủasựbùngnổ trẻ emkết thúcquá trìnhđào tạo,bướcvào thị trường laođộngvàbắtđầu sựnghiệpcủamình.

Khigiaiđoạnbùngnổtrẻembắtđầu,và20nămsauđó,sẽcómộtkhoảngtrốngtronghàngngũcácchuyêngiavàcácnhàquảnlýtạicácnướcpháttriển.Tỷlệsinhthấpkéodàitronggiaiđoạntừnhữngnăm1920đếnnăm1940,dođósốlượngcácnhàquảnlývànhàchuyênmônthuộctấtcảcáclĩnhvựcởthờikỳsauchiếntranh,cũngnhưởthờikỳbắtđầusựbùngnổtrẻemchođếnthờikỳđầunhữngnăm1970,đượccoilàkhanhiếm.Hiệntượngđókéodàiđếntậnnhữngnăm1960và1970.

ThờikỳcuốimàcáctrườnghọctạiMỹ,trongđóbaogồmcảcáctrườngđạihọc,thuênhữnggiáoviêntrẻtuổigiảngdạylànhữngnăm1920,khimàsốlượngcáctrườnghọcbùngnổ,nhưngngaysauđóconsốđãgiảmxuốngnhanhchóngdođạikhủnghoảngvàtỷlệsinhgiảmliêntục.Vàogiữanhữngnăm1950,lựclượnggiảngdạyởcáctrườnghọcđãgiàcỗi,đếnnỗi,vàothờikỳkhaigiảngcủacácniênkhóabùngnổtrẻemđầutiênthìcứmỗigiáoviênnghỉhưulạicầnphảituyểndụngthêmtớibanhânlực.TrườnghợptươngtựcũngdiễnravớicácngânhàngMỹ,thờikỳcuốicùngmàhọtuyểndụnglớnlàtrướcnăm1929.

ĐiềutươngtựcũngxảyravớinướcĐức,thờikỳcuốicùngngànhcôngnghiệpĐứctuyểndụngnhiềunhânlựclàvàonhữngnăm1925-1926.CuộcChiếntranhthếgiớithứHaiđãlàmtổnthấtmộtlượnglớnđànôngtrongđộtuổi20-30củanướcnày,nênvàonhữngnăm1950và1960ởĐứcđãxảyratìnhtrạngthiếuhụtlựclượnglaođộngcótrìnhđộ.ỞNhậtcũngvậy,thanhniênbắtđầuthamgialựclượngquânđộithayvìvàongànhcôngnghiệpvànềnkinhtếtừnăm1934,vìthếsauchiếntranhsốlượngngườitrưởngthànhtạiđâybị“rửatrôisạch”,dođóđếngiữathậpniên1970,nướcNhậtrơivàotìnhtrạngthiếuhụttrầmtrọngnhữngthanhniêntrẻcótrìnhđộ.

Nhữngngườilaođộngtạicácnướcpháttriểnphảicạnhtranhvớithếhệthanhniêntrẻcótrìnhđộ,đặcbiệtlànhữngngườicótrìnhđộcao.Nhữngngườitốtnghiệpđạihọctronggiaiđoạnnhữngnăm1960,1970,đặcbiệtlànhữngngườicóbằngxuấtsắc,nhanhchóngcóđượcviệclàm.

MộtnhàquảnlýnhânsựtạimộttrongnhữngngânhànglớntạiNewYorkđãnóivớitôirằng:“Tôikhôngbiếttínhphầntrămnhưthếnào,nhưngtôinghĩcáclựclượnglãnhđạotrẻởcáccấpquảnlýcaohơnlàmnênsựnghiệpcủamìnhnhờvào50%khảnănglaođộngnặngnhọccủahọ,và50%nhờsựpháttriểncủadânsốhọc.”Kếtquảlàhiệnnay,cácvịtrílãnhđạotrongnềnkinhtế,trongtrườngđạihọchoặctrongbệnhviện,chủyếudonhữngngườitrẻtuổiđảmnhận.

ĐiểnhìnhlàtrongcácngânhàngMỹ,hoặcởcácnướcchâuÂu,nếutrướcđâyngườitachỉcóthểtrởthành “trợ lýphó chủ tịch” công ty sau20đến30nămhoạt độngnghềnghiệp, tức là với lứa tuổikhoảng55tuổi,thìngàynay“trợlýphóchủtịch”rấttrẻ,chỉ28tuổi.Cấptrêncủaanhta,tứcvịphóchủtịch,chỉkhoảng32tuổi,“phóchủtịchcấpcao”35tuổivà“phóchủtịchđiềuhành”là42tuổi.Độtuổitươngtựcũngđượcứngdụngtrongcơcấucáclĩnhvựchọcthuật,trongbệnhviện,cáccơquanchínhphủvàcáctổchứcmarketing.Sẽcómộtlượnglớnnhữngnhữngngườitrẻtuổiđượcđàotạocaocấp,chuyênnghiệpvàcóbằngxuấtsắctrongtaytrongnhữngnămtớilàanhchịemcủanhữngvịtrợlýtrẻtuổicủaphóchủtịchtạiCitibank,hoặcDeutscheBank,NationaledeParis.Họmongđợisẽcóđượcmộtcôngviệctươngtựnhưanhchịmình.Nhưngnhữngvịtrímàtrướcđâykhianhchịcủahọtốtnghiệpvẫncònđangbỏtrống,thìngàynayđãkínngườitạiMỹvàconđườngtiếnlênphíatrướccủahọbịngángtrở.

Trong5hoặc10nămtới,có thểdựbáomộtcáchchắcchắnrằng,sẽcóbấtổn lớn trongsốnhữngngườicókhảnăngvàýchínhấttronggiớitrẻ.Nhữngngườinàysẽkhôngthểmanglạigiátrịnữanếutrong công việc trước đó, họ đã nhận được sự thăng tiến quá nhanh chóng, và có quá nhiều phầnthưởngcùngsựkhenngợi.Họcầnnhữngthửtháchlớnhơn,nhữngnhiệmvụnhiềutháchthứchơn.

Vậyđólàloạinhiệmvụnào?Nênđưanhữngtháchthứcnàovàocôngviệcmớicủahọ?Cầncónhữngmụctiêuvàthamvọngnàođểgiữchânvàpháttriểnmộtngườitrẻtuổi,cónănglực,chămchỉvàcóthamvọng?Đâysẽlàmộttrongnhữngnhiệmvụvàmốibậntâmhàngđầucủacácnhàquảnlýtrongvòng10nămtới.

Muốnvậy,cácnhàquảnlýcũngnhưcácnhàhoạchđịnhchínhsáchởcácnướccôngnghiệpphảinhậnthứcđượcrằng,sựthỏamãnvề“nhucầucôngviệc”ngàycàngtăngnghĩalàtạoranhữngcôngviệchiệuquảchogiớicôngnhântríthức,nhữngngườicótrìnhđộ.Điềunàycũnghoàntoànđúngkhixéttrênphươngdiệnsốlượng.Trongkhisốlượngnhữngngườisẵnsànglàmviệctrongcácngànhtruyềnthốngcóthểtănglêntươngđốiít(đặcbiệtlànhữngngườilaođộngchântaytruyềnthốngcầnhoặckhôngcầnkỹnăng),thìnhữngngườicóđủkhảnăngđảmnhiệmnhữngcôngviệcđòihỏikiếnthứclạirấtnhiều.Việc tập trung tạoranhữngcôngviệcnhưvậycũngnhưhiệuquảmàchúngmang lạisẽngàycàngtrởnênquantrọngđốivớicácnướcpháttriển.Họkhôngthểcònhyvọngcạnhtranhnhờhoạtđộnglaođộngtruyềnthốngnữa.Chiphílaođộngtạicácnướcnàyquácao,vàthuậnlợivềlaođộngtruyềnthốngmàtrướcđâyhọtừngcó,nhưvấnđềlaođộngtrongngànhcôngnghiệptựđộnghóacaoởNhậtBản,chỉmangtínhnhấtthờivàsẽđược“bùđắp”bởihiệuquảcôngviệcngàycàngtăngtạicácnướcđangpháttriển,vớimộtlượnglớnthanhniêntrẻcótrìnhđộ,đượcđàotạobàibảnđangháohứchọchỏinhữngkỹnăngvàkhảnăngtrongcáclĩnhvựctruyềnthống.Cácnướcpháttriểnchỉcóthểhyvọngduytrìmứcsống,trìnhđộgiáodục,vàvịtrídẫnđầucủamìnhnếuhọcóthểbổsungchocôngviệcmộtcáchhiệuquả.Thứduynhấthọcó lợi thếkhácbiệt làkhảnăngđào tạo lâudài,vàchuẩnbịmọiđiềukiệncầnthiếtcholựclượngtrẻthựchiệncôngviệctríóc.

Cũngcầnnhắcmộtđiều,trongnhữngnămtớiyêucầuđốivớicôngtácgiáodục,đàotạotạicácnướcpháttriểnsẽđượcnânglênrấtcao.Thựctế,điềunàynằmngoàiphạmvicủacuốnsáchnày,nhưng

chúngtanênxemxétchúngmộtchút,bởigiớitrẻngàynaycũngđangđitheoxuhướngnày.Sựpháttriểnvềmặtdânsốhọcsẽdịchchuyểnmộtcáchtựđộngniềmhứngthúcủagiớitrẻtừnhữnglĩnhvực“chung”nhưcácngànhkhoahọcxãhội,sangcácvấnđềmangtínhthựctiễnnhưchếtạomáy,kếtoánhaychămsócsứckhỏe.

Nhữngcôngviệctríóctạicácnướcpháttriểnđangngàycàngtăngsẽlànhữngcôngviệctạoragiátrịkinhtế.Cácnướcpháttriểnvớitổngchiphíxãhộivàchiphívốncaocóthểsẽtạoragiátrịkinhtếcaogiúpduytrìtiêuchuẩnvốnvềtiêudùng,giáodục,chămsócsứckhỏevànângcaohơnnữa.Trướctiên,điềunàycónghĩalàsựtăngtrưởngviệclàmmộtlầnnữasẽtrởthànhvấnđềưutiênhàngđầutrongkhuvựckinhtế,dùđólà“doanhnghiệptựdo”,“thuộcchínhphủ”,haycảhai.Thứhai,điềunàycónghĩalàsựbiếnđộngvềquymôdânsốđósẽđòihỏicácnướcpháttriển“trởmặt”vớinềnkinhtếvĩmô,tậptrungvàonhucầu,hướngtớinềnkinhtếvimô,tậptrungvàohiệuquảvàkhảnăngcungcấp.

Cuốicùng,điềunàycónghĩalàcácnướcpháttriểnphảihọccáchưutiênviệcphânphốisảnphẩm.Chỉbằngcáchthôngquaviệcquảnlý,hộinhập,tổchứcvàlậpkếhoạchcẩnthậnchoviệcphânphốisảnphẩm,cácnướcnàymớicóthểtrảlươngcaocũngnhưtạorađượcnhiềuviệclàmchonhữnglaođộngtríthức.

Trongcácnướcpháttriển,NhậtBảnlànướcnhậnthứcđượcvấnđềnàysớmnhất.TrongchínhsáchkinhtếvàxãhộicủaNhật,bấtchấpnhữnglolắngvềvấnđềthấtnghiệpcủanhữngngườilaođộngchântaytruyềnthống,vẫntậptrungvàoviệc“đảongược”tỷlệlaođộngchântayvàlaođộngtríthứcmặcdùđãcónhữngphảnứngvềmặtchínhtrị.Ngượclại,theotôi,ngườiAnhlạimắcsailầmkhihọdànhsựưutiêncholaođộngtaychântrongcácngànhcôngnghiệpđãlỗithờivàhếtsứcsống.

VẤNĐỀSATHẢINHÂNVIÊN

Nhữngưutiênmớicủacácchínhsáchxãhộiđòihỏimộtđiềugìđóvềcơbảnlàmớimẻvềvấnđềlaođộngcũ,nhữngngười laođộngchântay:nhữngdựtínhđãđượcchuẩnbị,sựtăngtốcđãđượcsắpxếp,vàkếhoạchđãđượclậpsẵnchovấnđềsathảinhânviên.

Ởhầuhếtcácnướcphát triển,chúngtacầnquantâmhơnnữađếnvấnđềbảohiểmthấtnghiệpvàcôngviệctrọnđời.Chúngchưahoànthiệnvàcũngkhôngđủkhảnăngthựchiệnđượcnhữnggìmàngườitakỳvọnglúcđầukhixâydựngchúng.Điềucầnthiếtởđâylàsựcamkếtcủacácnhàlãnhđạođốivớinhữngcôngviệctrọnđời,đảmbảokhôngsathảinhânviêndoảnhhưởngcủanhữngbiếnđộngvềcơcấu,kinhtếhaycôngnghệ,đồngthờicamkếtduytrìkhảnăngkinhtếtrướcnhữngthayđổi,sựthíchứngvàđổimới.

Cácnướcpháttriểncókhảnăngpháttriểnvớitốcđộnhanhchóng.Họsẽphảitựđộnghóacácchutrìnhsảnxuấtcôngnghiệp,nếukhôngsẽkhôngthểduytrìđượccácngànhcôngnghiệp.Họsẽphảibỏquacácgiaiđoạnsảnxuấtthủcôngvàcáclĩnhvựcsảnxuấtbằngthủcông.Họsẽphảinhanhchóngthúcđẩyvàpháttriểnlựclượnglaođộngtríóc,vànhanhchóngchuyểnsangsửdụngcácnguồnnăng

lượngmới.Tómlại,họsẽphảicókhảnăngkhởiđầuvàđitheonhữngthayđổivềcơcấu.Nếuchỉchấpnhậnthôithìkhôngđủđểđảmbảomangđếnthànhcông,thịnhvượngcũngnhưsựgắnkếttrongxãhội.

Nhữngnỗ lựcnhằmthoátkhỏinhữngáp lựccủaphươngthứcsảnxuất truyền thống,vàđặcbiệt làchính sáchbảohộ truyền thống, không thểmang lại kết quảnhưmongđợi.Chính sáchbảohộđãchuyểnquyềnlựctừtayngườisửdụngsangtaynhàsảnxuất,nhưngvớinhữngcơcấunhânkhẩuhọcmớitạicácnướcpháttriển,chínhsáchnàytrởthànhvôích.Chínhsáchbảohộtruyềnthốngdựatrênnhữngkhảnăngsẵncócủahoạtđộngsảnxuấttruyềnthống,như:laođộngchântay.Vấnđềcủacácnướcpháttriểnkhôngphảilàchiphídànhchocôngnhânngàycàngcaomàhiệuquảthuvềngàycàngthấp–nhữngvấnđềcủachínhsáchbaocấp–màsẽlàkhôngcógìđểlàm,hoặckhôngcóđủcôngănviệclàm.

Nhucầuvềsựvậnhànhliêntụccủaxãhộivẫncòntiếptục,đặcbiệtlàtrongnhữngthờikỳthayđổinhanhchóng.Nhữngnướcpháttriểnsẽkhôngthểnhanhchóngchấpnhậntrừkhihọcóthểthamgiavàgiảiquyếtcácvấnđềxãhộimàsựthayđổinhanhchóngtừlựclượnglaođộngchântaysanglựclượnglaođộngtríthứcđãtạora.

Nhữngnướcphát triểnkhông thể làm theonhữnggìmàVươngquốcAnhđã thựchiệnvà thấtbạithảmhại,cũngnhưđểlạinhữnghệquảkhảmkhốctrongsuốt30nămquađólà:cốgắngduytrìquákhứvàbỏquêntươnglai.

Nhữngbiếnđộngvềcơcấudânsốcủacácnướcpháttriểnđãgâyravấnđềlớnnhấttrongcácthờikỳkhủnghoảngcủachúngta.Chúngcầnphảiđượcquảnlý,vàphảiđượcquảnlýbởicácnhàquảnlýtrongcáctổchứcchứkhôngphảibởichínhphủhaycácchínhtrịgia.Khimột“vấnđềxãhội”nàođóphátsinhvàbủavâytoànbộnềnkinhtế,dẫnđếnviệckhôngcònkhảnăngđểquảnlýnhữngthayđổi,nhưngnếuchỉ trongphạmvinhỏ,cụcbộ,chẳnghạnnhưtạimộtcôngty,một trườngđạihọc,mộtthànhphốhaymộtkhuvực,thìvấnđềcóthểsẽđượcgiảiquyếtdễdàngvàkhôngđòihỏiquánhiềuchiphí.

Nhữngcôngnhân trongngànhcôngnghiệpđónggiàycủaMỹ‒nhữngngườimàcôngviệccủahọluônbịđedọabởicơchếphânchiasảnphẩm–cóthểlàkhoảng60.000người–hoặcchiếmkhoảng5%trongtổnglựclượnglaođộng100triệungười.Trongđócórấtíttrongnhómngườinàysẵnlòngnghỉhưu,vàmỗingườilaođộngtrên55tuổitrongcácngànhsảnxuấtcủaMỹđềucókếhoạchnghỉhưukhiđãcósẵnnềntảngcơbảnchovấnđềkinhtế.Nhómlớnthứhailànhữngcôngnhântrẻcókinhnghiệmdưới10nămtrongcácngànhcôngnghiệp.Nhưmộtquyluật,họhoàntoàncókhảnăngtìmkiếmmộtcôngviệckhác,dùhọcóthểcầnđếnmộtchúttrợgiúpthayđổivịtrí,nhữnghướngdẫn,lờikhuyênvàcảmộtkhoảnchovaytáiđịnhcư.Vìthế,vấnđềcốtlõilànhữngcôngnhânnày–cũngcó thểchỉcómộtnửa– là trongđộ tuổi từ30đến55,cùngvớigiađình,nhàcửavàsự thiếukinhnghiệm,nhưmộtquyluật,bịlọaitrừkhỏingànhcôngnghiệpdagiày.Họkhôngthểlànhữngngườimạohiểm,haythayđổivàhoànhảo.Nhưngnhữngngườilàmviệctrongcácngànhcôngnghiệpđang

sasúthoặclàmnhữngviệcđangcónguycơbịxóabỏvẫnluôntồntại.Vàvìthế,dùsốlượngđókhánhỏ,nhưngchúngrấtrõràng,vàcónhữngtácđộngchínhtrịmạnhmẽ,họcóthểphảnđốihoặcphủquyếttrongviệcbầucử.

Vídụđiểnhìnhgầnđâynhất làYoungstown,Ohio,một thị trấnsảnxuấtgang thépđãmấtđimộtlượnglớnnhânviênkhicácnhàmáythépởđâyđóngcửa.Youngstownlàminhchứngcuốicùngchomộtthịtrấnmộtngànhcôngnghiệpvớisựbấtlực,bấtđộngvàdâncưthiếuhiểubiết,hầuhếttấtcảcôngnhânthấtnghiệpởđâyđềuchưatừnglàmviệcchomộtaikhác.Cũngkhôngcónhữnglựclượngcôngnhânlớnkhácđếnthịtrấn.Nhưngtrongvòng36thángsaukhicácnhàmáylớnđóngcửa,cứ5côngnhânthìcó4ngườitìmđượcviệcmới,dùkhôngthểthừanhậnmứclươngđượctrảtốtnhưtrongcácnhàmáythép,vàmộtlượngtươngđốilớncôngnhânphảilàmcáccôngviệcbánthờigian,nhưnglàmnhữngcôngviệcnàygiúphọvàgiađìnhđảmbảocuộcsống.

Điểmquantrọnglà,chắcchắnrồi,vấnđềnàykhôngmangtínhkinhtếnhưtâmlýhọc.Điềutạorasựphảnứng,khángcựđốivớikỹthuậtcũngnhưnhữngthayđổivềcơcấu,đólànỗisợhãi:nỗisợvôdanh,sợhãibịlạclối,mộtmình,sợbịruồngbỏ,sợvôgiacư.Điềunàycũngđúngbởinókhôngthểđượcgiảiquyếttrênphươngdiệnkinhtế‒trừkhitoànbộkhuvựcnàyđãbịkiệtquệ,khaitháctriệtđể,giốngnhưcácmỏthantạixứWalesnhữngnăm1920,cácmỏthanđácũngnhưthanantraxittạiPennsylvaniasauđómộtvàinăm–vốnđãđượclậpkếhoạchchosựdưthừalựclượnglớnnhưvậy.Vàcũngchínhxácbởivấnđềthựcsựlànỗisợkhôngaibiếtđến,nỗisợbịbỏrơitrongmộtthếgiớimànhữngngườicôngnhânnàykhônghềamhiểu.

Chúngtalạiđềcậpmộtlầnnữađếnngànhcôngnghiệpdagiày,nhữngngườiđượchưởnglợitừsựphâncôngsảnxuấttrongngànhcôngnghiệpnàylớnhơnrấtnhiềusovớinhữngngườilaođộngbịđedọabởivấnđềđó,ítnhấtlà10sovới1.Cóđếnhơn500.000ngườilaođộngtrồngtrọtchănnuôivàgiađìnhcủahọtạiMỹ‒nhữngngườimàlợinhuậncủahọbịchegiấuđivàphụthuộcvàoviệcthuộcdarồichuyểnthànhcácsảnphẩmdavớimứcgiácóthểcạnhtranhđượctrênthịtrườngthếgiới.Cũngcóítnhất500.000ngườilaođộngtronglĩnhvựcdagiàykhác,nhữngngườibánbuônvàbánlẻgiàyphụthuộcvàodoanhthubánhàngcủasảnphẩmnày.Nhưngnhữngngườinàycómặtởkhắpmọinơitrêncảnướcchứkhôngphảichỉtậptrungmộtnơi,màlợinhuậntừviệcphâncôngsảnxuấtthìkhôngtrựctiếpvàhầunhưhọđềukhôngđượcbiếtđến.TrừkhisốlượngnhỏcáccôngnhânngànhdagiàytạiNorthCarolinacóthểloạibỏđượcnỗisợhãicủamìnhvềsựdưthừacơcấu,cònnếukhônghọsẽphảnđốivàđóngcửatrướcbấtkỳmộtsựthayđổinào.

Cácphươngpháptruyềnthốngkhôngthểgiảiquyếtđượcvấnđềnày.CảphươngphápbảohiểmthấtnghiệpcủaphươngTâylẫnphươngpháp“làmviệctrọnđời”củaNhậtBảnđềukhôngthỏađáng,vàmộtphươngphápgầnđâyhơn,trừngphạtviệcsathảinhânviên,đềukhiếnchovấnđềcàngthêmtrầmtrọng.

Bảohiểmthấtnghiệpmanglạimộtsựđảmbảocaochotínhkinhtế,nhưngnóthấtbạitrongviệctạoranhữngthứmàcácnhàđầutưAnhquốc,cáchđây50nămđãhếtsứcquantâm:sựổnđịnhtâmlý.

ChínhsáchlàmviệctrọnđờitạiNhậtBảnđãtạorasựổnđịnhđó–mặcdùcókhôngnhiềuhơnmộtnhómnhỏnhữngngườilaođộngNhậtBảnthíchthúvớiđiềunàybởivì,theokháiniệm,nhữngngườiphụnữkhôngquantâmđến“làmviệctrọnđời”vàvìthếđiềuđóbịngănchặn,vàchỉcócácnamnhânviênnhànướccũngnhưtạicácdoanhnghiệplớn(vàchỉkhinhữngngườinàydưới55tuổi)chấpnhậnnó.Nhưngdùlàmviệctoànthờigiancũngđemlạisựổnđịnhtâmlýcao,nócũngtạoramộtsựcứngnhắctrongcơcấu–thứđượcnhấnmạnhbởicơcấu“trảlươngtheothâmniên”truyềnthốngcủaNhậtBản,điềumàtrongthựctếkhiếnmộtngườilaođộnghầunhưkhôngthểcóviệclàmnếuanhtamấtviệclàmkhianhtađãnhiềuhơn5đến7tuổisovớivớiđộtuổi“bắtđầulaođộng”–16đốivớilaođộngchântay,19đốivớicôngviệcvănphòngvà22đốivớinhânviênchuyênmônhayquảnlý.

Phươngphápthứ3đangdầntrởnênphổbiếntạiTâyÂuvàhiệnnaycũngbắtđầuđượcđềcaotạiMỹ: làmchoviệcsa thảinhânviên trởnên“đắt”đếnmứccáccôngtyphải từ từgiảmxuốnghoặcchấmdứttriệtđể.

Bỉlànướcđixanhấttheohướngnày.ĐểsathảinhânviêntạiBỉđòihỏiphải“trảlươngchosựchiacắt”,nghĩalàphảitrảchonhânviênđầyđủtiềnlươngtrongsuốtphầnđờicònlạicủahọnếuhọcóthâmniên10làmviệctạiđó.Thựctế,điềunàyđãngăncảnđượcviệcnhâncôngbịsathải.Nhưngđốivớimỗingườiđượcđảmbảoviệclàmnhưvậy,thìsẽcó2đến3ngườikhôngcóviệclàm.Tạiđây,khôngaibắtđầuxâydựngmộtdoanhnghiệpmới.Mộtsốdoanhnghiệpmàtôibiếtcần thêm20%nhâncôngnữanhưngcuốicùnglạikhôngthuêaicả.VàmộtsốnhàkinhtếcủaBỉ‒bảnthânlànhữngngườitheoXãhộichủnghĩa,rấtgầngũivớicáccôngđoànlaođộngBỉ‒dựđoánrằngtìnhtrạngthấtnghiệptạiBỉ,vốnlàlớnnhấttạiTâyÂu,làdonỗilosợtrướcnhữngtráchnhiệmcũngnhưsốtiềnphảitrảchoviệcsathảinhânviên.

TạiNamMỹ,nơikhởinguồnchohìnhthứctrảlươngchonhữngngườibịsathải,đãtránhđượcviệcnàybằngcáchsathảinhânviênhaingàytrướckhianhtađượcnhậntoànbộlươngvàsauđóthuêlạianhtahaituầnsauđó(nghĩalàhaituầnnghỉviệckhônglươngthaychoviệcchitrảchoviệcsathải),vànhưtạiArgentina,cácdoanhnghiệpkhôngtuyểndụnglại.Trongtrườnghợpnày,việcchitrảchoviệcsathải,nhưtạiBỉ,lạitạorasựhủlậumàvốnnóđượcthiếtkếđểngănchặn.

VấnđềnhầmlẫncủahệthốngcủaBỉkhôngphảilàvềkháiniệmmàlàcáchthứcvậnhành.Chúngtathậtsựcầncungcấpchongườilaođộng‒vàđặcbiệtlàngườilaođộngchântayđộtuổitrungniên,khôngrangoàinhiềucũngnhưgiớihạnvềkiếnthứcvàphạmvihiểubiết–thôngtinvềsựđảmbảođốivớiquyềnlợilàmviệctrọnđờicủahọ.Nhưngchúngtacũngcầnthựchiệnđiềuđótheocáchthứcmànócóthểkhuyếnkhích,thúcđẩysựthayđổicơcấuthayvìloạibỏnó,cũngnhưthúcđẩytínhthayđổithayvìhạnchế,ngăncảnnó.

Vấnđềnàyđãđượcgiảiquyếthai lần theonhữngcách thứcđơngiảnvàhiệuquả.SaucuộcchiếntranhNga-Nhật1904-1905,khingànhcôngnghiệpsảnxuấtcònnonyếucủaNhậtlầnđầutiênrơivàokhủnghoảng,giámđốcđiềuhànhcủaMitsuiGroupđãyêucầutoànbộcáccôngtyconcủaMitsuiGroupbáocáosớmnhấtcóthểvớivănphòngtrụsởcácthôngtinvềcácvụsathảicóthểdiễnra,

cũng như bất kỳ nhu cầu nào về các vấn đề phụ cấp cá nhân.Văn phòng trụ sở củaTập đoàn đãchuyểnnhữngngười laođộngbị sa thải từcông tynàysangnhữngvị trícòn trống tạicáccông tykhác.Nhữngngườilaođộngmớisẽđượctrảlươngtươngxứngvớithâmniêncủahọtrongcôngviệcmớinày,mứclươngkhởiđiểm.NhữngngườilaođộngcũsẽhiểuđượcsựkhácbiệtgiữalươngkhởiđiểmvớimứclươngtươngxứngvớituổiđờicũngnhưthờigianphụcvụchoTậpđòanMitsui.Vàcảngườilaođộngcũlẫnmớiđềuphảichiasẻchiphíchoviệcđàotạolạicũngnhưtáisắpxếpvịtríchongườilaođộngvàgiađìnhcủahọ.

Mộtchínhsáchkhácthànhcônghơnvàđầythamvọnghơnđốivớiviệclườngtrướcsựsathảinhâncông,thúcđẩychínhsáchbiếnchúngthànhlợiíchvàcơhộithựcsựchongườilaođộngđãtrởthànhtràolưutạiThụyĐiển30nămtrước.NhàlãnhđạonhữngngườilaođộngGöstaRehnđãnhậnrarằngnhucầucấpbáchđốivớiThụyĐiển trongviệcchuyểnđổi từmộtnước tiềncôngnghiệp,mộtnềnkinhtếsảnxuấtnguyênliệuthôthànhmộtnướckỹthuậtcaohiệnđại.MộtlượnglớnnhữngngườilaođộngcủaThụyĐiểnvìthếđãtrởthànhnhữngngườithấtnghiệp,vàphảichuẩnbịchonhữngcôngviệcmớikhác.Trongnhữngnăm1950,RehnđãtổchứcởmỗivùngcủaThụyĐiểnmộtnhómhợptácbabên,baogồmcácđạidiệncủangười laođộng,cáccôngđoànlaođộngvàchínhquyền–nhữngngườicónhiệmvụdựđoántrướcviệctinhgiảnsốlượngnhânviênítnhấthainămvàsauđótáiđàotạohọđảmnhiệmcôngviệcmới.Nếucầnthiết,nhómnàysẽtáicấpvốnchoviệctáiđịnhcưchonhânviênvàchuyểnhọcùnggiađìnhđếnnơicócôngviệcmới.Chínhsáchnàyđãthànhcôngmộtcáchđángngưỡngmộ-tỷlệthấtnghiệpởThụyĐiểndườngnhưkhôngcòntồntạitrongsuốtthờigiankếhoạchRehnđượcthựchiện,chođếnnhữngnăm1970.DùđúnglàmộtnửalựclượnglaođộngcủaThụyĐiểnbịsathảivàđượcđiềuchuyểnsangđảmnhiệmcáccôngviệcmới.nhưngchiphícủadựánnàylàrấtnhỏ,thấphơnsovớichiphíbồithườngthấtnghiệptạicácnướcphươngTây.

Điềucầnthiếtlàmộtcamkếtrõràng,mởvàchắcchắnđốivớikếsinhnhai,việclàmvàchỗởcủaconngười.Nhưngcũngkhôngnênthựchiệnmộtcamkếtkhônggiớihạn.Nhữngnhânviêncóthâmniênchưađến10nămkhôngcầnđếncamkếtnày,họđủtrẻđểcóthểtựsắpxếpchochínhmình.Nhữngngườiđủtuổiđểvềhưusớmcũngkhôngcầnđếnđiềunày,họđãcóđủnềntảngkinhtếchocuộcsốngcủamình.Nhưngnhữngngườilaođộngchântayvànhânviênvănphòngcóđộtuổitừ30đến55hoặc60thìcầnmộtcamkếtđốivớicôngviệc,vớiviệcxemxétvàlườngtrướcnguycơsathảinhâncông,vớiviệctáiđàotạonhânviêncũngnhưsắpxếpvịtríchohọ.Vấnđềởđâykhôngphảilàtiền,điểnhìnhnhưtrongtrườnghợpcủaThụyĐiểnđãchỉra.Nólàvấnđềcủatầmnhìnvàsựlãnhđạo.Nhưngnếuthiếunó,nềnkinhtếcủacácnướcpháttriển–kểcảlànhữngthị trườngtựdohayCộngsản–cũngsẽkhôngthểthíchứngđượcvớinhữngthayđổitrongtươnglai.Thayvàođó,cáccơhộikinhtếsẽbiếnthànhnhữngcơnácmộngđedọahọ.

Nhữngkếhoạchtinhgiảnnhânlựcphải làmộtsựmạohiểmmangtính tập thể.Người laođộngsẽphảithamgiaquátrìnhđó–vàkhiđólàmộtcôngđoànlaođộng,chắcchắnrằngnócũngphảithamgia.Nhưngnósẽđượckhởiđầubởicácnhàlãnhđạo,vàchỉcótạimộtsốcôngty,trườngđạihọc,bệnhviệnnhấtđịnh.Kếhoạchnày là tráchnhiệmlớncủacácnhàquản lý,mộtnhiệmvụ tốiquantrọngtrongthờikhủnghoảng.Kếhoạchnàycũngnênđượcxemlàcơhộilớnchosựlãnhđạohiệu

quảtạicácdoanhnghiệp,cộngđồngvàxãhội.

IV.QUẢNTRỊTRONGNHỮNGMÔITRƯỜNGKHỦNGHOẢNGTrongcảbakhíacạnhcủamộtmôitrường–nềnkinhtế,xãhội,vàchínhtrị–việcquảnlýđềuphảiđốimặtvớinhữngthựctếmới,thayđổimớivànhữngbấtổnmới.Xétvềmặtkinhtế,thếgiớichưabaogiờđượcliênkếtvàtrởnênlệthuộclẫnnhaunhưngàynay.Hiệnnay,chúngtađãcómộtnềnkinhtếthếgiớithựcsự.Nềnkinhtếđóđãtạorađượcphươngtiệnthanhtoánriêng,khôngphụthuộcvàođồngtiềncủabấtcứquốcgianào.“Đồngtiềnchủđạo”khôngcòntồntạinữa.KháiniệmKeynestruyềnthốngvềchủquyềnkinhtếcủamộtquốcgiamớigầnđâycònănmừngchiếnthắngtuyệtđốitronghọcthuyếtKeynes,thìgiờđâyđãtrởthànhmộttròkhôihài.Tuynhiên,mộtmặtnềnkinhtếthếgiớiđangngàycàngđượcliênkết,thìnềnchínhtrịthếgiớilạingàycàngphântán.Vàquátrìnhphiliênkết trongđịa lý thếgiớichắcchắnchưakết thúc.Tuyvậy,cácquốcgiavàcácchínhphủphảicủngcốchứcnăngkiểmsoátcủamìnhngàycàngmạnhmẽhơn,khimàquyền lực thựcsựcủahọngàycànggiảmsút.

Vềkhíacạnhxãhội,mộttrongnhữngđổimớithựctếcủathếkỷnàylàxãhộilaođộng.Tạicácnướcpháttriển,cácdoanhnghiệp,đặcbiệtlàcácdoanhnghiệplớn,đềuhoạtđộngvìmụctiêulợiíchcủanhữngngườilaođộng–nhữngngườilàmviệcđểcóthunhậpvàlươngbổng.Thựctế,tổngsảnphẩmquốcnộiđãđượctrảchongườilaođộngdướihìnhthứctiềnlươngvàthunhập.TạiMỹ,thôngquanhữngquỹtrợcấplươnghưu,ngườilaođộngđãtrởthànhnhững“nhàtưbản”vàngườichủcaonhấtcủacácdoanhnghiệplớn.NướcMỹđãxãhộihóanhữngdoanhnghiệplớnnàymàkhôngcầnphảiquốchữuhóachúng.Từtrướcđếnnay,khôngcótráchnhiệmnàocủanhânviênđượccoilà“quyềnlực”củahọ,cũngkhôngcótổchứcxãhộinàocóthứđượcgọilàquyềnsởhữuthựctếcủanhânviên.Trướcđây,côngnhâncónghĩalà“vôsản”,thìngàynaymangnghĩalànhữngchuyêngiađượcđàotạothuộctầnglớptrunglưu.Nghĩalàhọlànhữngcôngnhântrithứcchứkhôngphảilaođộngchântay.Nhưngtừtrướcđếnnay,khônghềcómộtđộngtháinàotácđộngkhiếnngườilaođộngcótráchnhiệmvớisựsởhữucũngnhưđịavị,điềukiệncủamình.Sựhợpphápcủabộphậnquảnlýcũngnhưcủacôngđoànđangdầnthayđổivàgặpnhiềukhókhăn.

Cuốicùng,hệthốngchínhtrịtạicácnướcpháttriểnđangdầntrởnênđanguyên,thành“xãhộicủacáctổchức”.Cáctiếntrìnhchínhtrịtạicácnướcpháttriển–thậmchítạicảcácnướcchuyênchế–cũngchuyểntừhợptácsangđốiđầu.Điềunàykhiếncáctổchức,baogồmcảcácdoanhnghiệptrongmộtthểchếchínhtrị,cũngphảithuhútvàlàmhàilòngnhữngngườibầucử.Vìthế,cácnhàquảnlýphảibổsungthêmkhíacạnhchínhtrịvàonhiệmvụcủamình.Họphảitrởnênnăngđộnghơnvớicácvấnđềchínhtrị,nhữngngườikhởiđầu,đềracácmụctiêu,tạoratầmnhìnthayvìchỉsẵnlònghợptác,hayphảnhồi.

Nhữngthayđổitrongđiềukiệnmôitrườngxungquanhđòihỏiphảicónhữngchínhsáchmới.Đặcbiệt,rấtnhiềutrongsốđócầnphảicónhữngthayđổinhanhchóng,tứcthì.Chúngđòihỏinhữngtrách

nhiệmquảnlýmới,trongcảdoanhnghiệpnhỏ,vừalẫnlớn.

NỀNKINHTẾTHẾGIỚIHỘINHẬP

Vàođầunhữngnăm1970,dướithờikỳtổngthốngNixon,cuốicùngđồngđô-lađãmấtđivaitròlàđồngtiềnchủđạo.Đểđốiphóvớiđiềuđó,Mỹđãquyếtđịnhthảnổiđồngđô-lagiốngnhưtấtcảcácđồngtiềnkhác.Kểtừđó,cáctỷgiátraođổingoạitệđượcsửdụngởmọinơimộtcáchcôngkhaivàvới tư cách là công cụ của chính sách kinh tế đối nộimà không gặp phảimột sự cản trở nào.Nóthườngđượcvậndụngnhằmđạtđượccácưuthếvềkinhtế,hoặcthậmchícảnhữngưuthếvềchínhtrịcótínhchấtngắnhạn.Vớicáchthứcnhưvậy,tiềntệngàycàngmấtđivaitròlàthướcđogiátrị,vàthayvàođó,nótrởthànhmột“tấmthẻđơnsơ”ởcácnướcpháttriểntrongtròchơicủacácthếlựcchínhtrị,xãhộivàkinhtế.

Kểtừkhitỷgiáhốiđoáithảnổitựdođượccoilàchínhthốngvàođầunhữngnăm1970,trongkinhtếhọccóhaiquanđiểmđốingượcnhau:đasốcácnhàkinhtếhọcởcácnướcnóitiếngAnhđạidiệnquanđiểmchorằngtỷgiáhốiđoáithảnổitựdolàphạmtrùlâudài,đúngđắn,vàcầnthiết,vàbấtkỳsựcốgắngnàonhằmquaytrởlạicáctỷgiáhốiđoáicốđịnhcũngsẽdẫnđếnnhữnghậuquảnghiêmtrọng.

Mộtsốítnhàkinhtếhọclạicókếtluậnhoàntoànngượclại.Họchorằng,cáctỷgiáhốiđoáithảnổitựdolàsailầm,chỉgâyrachochínhphủsựlãngphí,xuấtkhẩulạmphát,vàtạođàchonhữngtháiđộvônguyêntắc,vôtráchnhiệm.Dođó,theoquanđiểmcủahọ,thếgiớicầnphảinhanhchóngquaytrởlạivớichếđộcáctỷgiáhốiđoáicốđịnh.

ĐỒNGTIỀNXUYÊNQUỐCGIA

Mặcdùcảhaiquanđiểmtrênhoàntoànđốingượcnhau,songdẫusaonềnkinhtếthếgiớicũngvẫnphảivậnhànhtheocáchthứctốtnhấtbằngcáchthểchếhóacảhaiquanđiểmđó.CácnướctheochủnghĩaCộngsảntrướcđây,vớisựđộcquyềnngoạithươngđãcómộthệthốngtiềntệphânđôitừlâu:mộtđồngtiềnnộiđịavàmộtđồngtiềnngoạiquốchoàntoànđặcbiệt.Phầncònlạicủathếgiớilúcđócũngđưaramộthệthốngtiềntệđượcphânchiađúngnhưtrên,gồmmộtđồngtiềnnộiđịađượcsửdụngphụcvụtrướchếtchonhữngmụctiêuchínhtrịđốinộicótínhchấtngắnhạn,vàmộtđồngtiềncóthểchấpnhậnđượcmộtcáchrộngrãitrênthếgiới;vớiđồngtiềnnàyviệclàmănvớinướcngoàiđượcthựchiện.Trongkhinềnkinhtếthếgiớivàthươngmạithếgiớingàycàngdựanhiềuhơnvàonhữngđồngtiềnđạidiệntrướchếtchosứcmuahơnlàmộtđồngtiềnquốcgia,thìđồngtiềnnộiđịaởtừngquốcgiaphảichịusựchiphốingàycàngnhiềuhơncủachínhsáchđốinội,hoặcthậmchíchỉmộtchínhkiếnchiếmvịtríưuthế.Theocáchthứcđóthìcảhaiquanniệmvềtỷgiáđềuđượcthựchiệntrongthựctế.Điềutaihạilàởchỗ,trong300nămqua,luôntồntạimộttiềnđềmangtínhtổngquátlàmỗimộtnướcchỉcómộtphươngtiệnthanhtoánduynhấtcủađồngtiềnquốcgia,vàphươngtiệnnàyđượcđảmbảovềmặtphápluậtthôngquachínhphủcủanướcđó.

Mộtthếkỷnay,nềnthươngmạithếgiớichủyếuđượcthựchiệnbằngtiềntệngânhàngkhôngcótính

chấtnhànước,tứclàđồng“đô-lachâuÂu”đượcNgânhàngNhànướcXôViếtđưaravàonhữngnăm1950.Xuấtpháttừnỗilosợvềsựđóngbăngcáctàisảnđô-laMỹtrongtrườnghợpcósựđốiđầuvềchínhtrịgiữahaicườngquốc,ngânhàngnàylúcđóđãrúttoànbộcáctàikhoảnđô-laởNewYorkvàchuyểnsangcácngânhàngLondon.Sauđó10năm,khitổngthốngJohnsonyêucầucácdoanhnghiệpMỹngừngcáckhoảnđầutưđô-lalớnranướcngoài,thựcrachỉđểnhằmxoadịuDeGaulletrướcnỗilosợkhủngkhiếpvềnhững“yêusáchcủaMỹ”,thìgiớikinhdoanhđãchấpnhậnđồngđô-lachâuÂunhưmộtđồngtiềnthanhtoánquốctếcógiátrị;nódầndầnđượcmởrộngrathànhcác“đồngMarkchâuÂu”,“đồngYênchâuÂu”và“đồngFrancchâuÂu”.Hình thứcmớinàycủa tiền tệchâuÂungàycàngđượcpháttriểnthànhđồngtiềngiaodịchthươngmạithựcsựchothịtrườngthếgiới,đặcbiệtnóđượcnângcaonhờtổchứccartelOPECvàcácphươngtiệncókhảnăngthanhtoánlớntrànngậphệthốngngânhàngquốctếkểtừnăm1973.

Ngàynay,lượngtiềncủacácđồngtiềnchâuÂuvàokhoảng1.000tỷđô-la.Nếucáckhoảnvaygiữacácngânhàngbịngăncấm,thìnóvẫncònkhoảng600-700tỷđô-la–nhiềuhơntổngsốvốntiềnmặtcủacácnướcpháttriển.Nóicáchkhác,cácđồngtiềnchâuÂu−đơnvịmangtínhchấtsiêuhìnhnàylàphươngtiệnthanhtoánđíchthựccủanềnkinhtếthếgiới.

Vàonăm1965,khiđồngđô-lachâuÂuxuấthiệnlầnđầutiênvớitưcáchlàđồngtiềncủanềnthươngmạithếgiới,ngườitavẫncònchorằngđồngđô-lavẫnsẽổnđịnh,vàchínhphủMỹsẽphảiđềramộtchínhsáchtiềntệcótráchnhiệm.Tấtnhiên,đóchínhlàlýdovìsaocácđồngtiềnchâuÂucómốiliênkếtvớiđồng

đô-laMỹ.Tuynhiên,cảhaigiảđịnhđượcđưaravàonăm1965,thìđếnnăm1980khôngcònđúngvàphùhợpnữa.Vìthế,nhữngngườisởhữucácđồngtiềnchâuÂu,vớitưcáchlànhữngđồngtiềnđảmbảochohoạtđộngcủathịtrườngtíndụngthếgiớithôngquakhảnăngthanhtoáncủamình,ngàycàngyêucầusaochotàisảncủahọkhôngcònphụthuộcvàosựhưngthịnhcủachínhsáchMỹvềviệcđiềuchỉnhtiềntệcũngnhưthaotúngtiềntệMỹ.Họyêucầurằngcáckhoảntiềngửicủahọphảiđượcthựchiệnbởicácđồngtiềncóquyềnnăngchứkhôngphảibằngđồngđô-la,đểcóthểbảovệhọtrướcsựmấtgiávàlạmphát.

Phầnlớncáckhoảntiềndựtrữlưuđộngtrongnềnkinhtếthếgiớinằmtrongtaycácnhàxuấtkhẩulớn,đặcbiệtlàởcácnướccóthặngdưthươngmạilớn(nhưNhật,Đức…),hoặcởtrongtaycácnướcthuộc tổchứcxuấtkhẩudầumỏOPEC.Vị trícũngnhưcácvấnđềcủahainhómnày làhoàn toànkhácnhau.Nhưngcảhaiđềuphảicốgắngduytrìcáckhoảnđầutưngắnhạncủamìnhdướihìnhthứccácloạitiềnxuyênquốcgia,chứkhôngđượcgắnchặtvớiloạitiềnnhấtđịnhnào.

Tínhbấtổncủađồngtiềnnộiđịa,đặcbiệtlàcủađồngđô-la,rấtnguyhiểmchocácnhàxuấtkhẩucủacácnướccóthặngdưxuấtkhẩulớn,hoặcítnhấtnócũngcótáchạirấtlớntớikhảnăngthanhtoáncủahọ.Bởivìviệcthanhtoán,vềnguyêntắcphảiđượcchuyểnthànhđồngtiềncủanướcxuấtkhẩu,vàđồngtiềnnàyphầnlớnlànhữngđồngtiềntươngđốimạnh.Trongkhithunhậpcủahọphầnlớnđượcthanhtoándướicácđồngtiềntươngđốiyếu,hoặcbịlàmyếuđimộtcáchcóýthứcdonhữnglýdo

chínhtrịnộibộ,chẳnghạnnhưđồngđô-laMỹtrongnhữngnămđầucủathờikỳcủatổngthốngCarter.Nhữngđồng tiềnnàycó thểđượcbảovệbằngviệc sửdụngcáckhácbiệtvềgiá trịđểchống lạinhữngrủirotiềntệ,nhưngcáchlàmnàycónhữnghạnchếtươngđốilớn.Ngoàira,cáchoạtđộngbảođảmvềmặtgiátrịlạiđượccoilà“đầucơ”,dẫurằngchúngcũnggiốngnhưtấtcảcáchoạtđộngkinhdoanhkhác.Ngườitacũngcóthểnóingượclạirằng,thậtlàvôtráchnhiệmnếukhôngtheođuổisựthayđổigiátrịcólợitrongthờikỳbấtổncủatiềntệ.Nhưngkhôngaingoàicộngđồngtàichínhcóthểnhậnthứcvàkiểmsoátđượcvấnđềnày.

Dovậy,cácnhàxuấtkhẩu,đặcbiệtlàtạicácnướccóđồngtiềnmạnhcũngnhưcócáncânthươngmạivàcáncânthanhtoántốt,bịrơivàotìnhtrạngtiếnthoáilưỡngnan:nếukhôngthựchiệnsựthayđổigiácảcólợi,thìhọsẽgâythiệthạichocôngty,từđóảnhhưởngđếnviệclàmcủanhânviên;nhưngnếuthựchiệnđiềuđó,họsẽbịcoilà“cácnhàđầucơ”,vàphảichịutráchnhiệmvềtấtcảtìnhtrạnghỗnloạncủađồngtiềnmàhọđangtìmcáchthoátra.Mộtkhitiềntệtrởthànhbướcđệmchocácvấnđềchínhtrị,thìcácnhàxuấtkhẩukhôngcònlựachọnnàokháclàphảicóđượccácloạitiềnxuyênquốcgiachocáckhoảnđầutưngắnhạn,nhữngkhoảnnợphảithucũngnhưcáncântiềntệcủahọ.Nhucầucủahọtrởnêncấpthiếthơn,khingàycàngcónhiềunướccóđồngtiềnmạnh–nhưThụySỹvàTâyĐức‒dosựbấtổnđịnhcủacácđồngtiềnyếu,buộcphảiđóngcửabiêngiới,để tựbảovệtrướcnguồn“vốnchạytrốn”ranướcngoàivàtrướcnạnnhậpkhẩulạmphát.

Nhómnướclớnđóngvaitròôngchủcủacáckhoảnđầutưngắnhạntrongnềnkinhtếthếgiới,cácnướcthuộctổchứccácnướcxuấtkhẩudầumỏOPEC,đặcbiệtlàcácnướcOPECcódânsốđốithấp,khôngthểđầutưtiềncủamìnhvàotrongnướcbởiởđócóquáíttiềmnăngđểđầutư.Họphảitìmcáchđầutưranướcngoài,vànhưthếcónghĩalàhọđầutưvàocácđồngtiềnnướcngoài.

ĐốivớithếgiớinhậpkhẩudầumỏthìdườngnhưtổchứcOPEClàmộtthànhcôngvĩđại,nhưngnếuđứngtừphíanộibộOPEC,cartelnàyphảinhìnnhậnmìnhlàmộtthấtbạilớnvàtừnăm1973trởđilàthờikỳOPECchịunhiềucayđắngvà thấtvọngnhất.Trongnỗ lực theođuổiquyền lực, cácnướcOPECđãnhậnrarằngthunhậpcủahọliêntụcsụtgiảmkểtừkhihọtănggiádầuthôlêngấp4lầnvàomùathunăm1973.Vàonăm1978,trướckhicuộcbinhbiếntạiIrantạorasựthiếuhụtdầumỏtrầmtrọngcũngnhưnhữngphảnứngtháiquádolosợ,hoangmang(đặcbiệtlàtạiMỹ),mứcgiádầuthôcủacácnướcxuấtkhẩudầumỏđãquaytrởlạinhưthờikỳtrướcnăm1973.Đồngđô-laMỹlàđồngtiềnđượcdùngđểtínhgiádầulửađãgiảmđikhoảngmộtnửagiátrị.Năm1973ngườitađổi1đô-lađược360Yên,vàomùathunăm1978chỉcòn180hoặc190Yên.VớicácđồngtiềnmạnhkhácnhưDMvàFrancThụySỹcũngcótìnhtrạngmấtgiátươngtự,nếukhôngnóilàcaohơn.TrêngócđộđóthìcácnướcOPECđãnhậnđượcsốtiềnMarkĐứchoặcYênNhậtgầngấpđôisốmàhọthuđượcvàonăm1973.Ngượclại,giácủahànghóacácnướcnàymua,đặcbiệtlàvốnvàcácsảnphẩmkỹthuậtcaotínhtheoMarkhayYênkểtừnăm1973lạitănglêngấpđôivàtínhtheođồngđô-lathìthậmchítănglêngấp4lần.Nóicáchkhác,điềuđócónghĩalàsựtănggiádầuthôđãtươngđương,thậmchícòncaohơn,việctănggiáhànghóa.

Đólàđiềuđãđượcdựđoántrước.Bởivìchođếnlúcđóvẫnchưacómộttậpđoànnàothànhcông

trongviệctăngthunhậpthựctế,trừkhitìnhtrạngthiếuhụtthựcsựtrongsảnxuấthoặctrongcôngsuấtsảnxuấtxảyra.Nhưngxét trênkhíacạnhsốcungdầuthô theo lẽ tựnhiên,khôngtínhđếnsốcungdầuthôtiềmnăng,ítnhấttrongvòng10hoặc15nămtớisẽkhôngcònnữa.NguyênnhâncủasựthiếuhụtđómộtphầnlàdoviệchạnchếtrongkhaithácdầucủacácnướcOPEC,mộtphầnlàdocácchínhsáchcủachínhphủMỹnhưkiểmsoátgiádầu,điềunàyđãgópphầnvàoviệctiêuthụlãngphínhưnglạihạnchếviệcsảnxuấtchúng;vàcuốicùnglàsựhỗnloạnvềchínhtrịnhưcuộcbinhbiếntạiIranvàonhữngnăm1978-1979.Trongtìnhhìnhđó,nhưlýthuyếttậpđoànđãđượcbiếtđếntrongmộtthếkỷ,mộttậpđoànkhôngthểthànhcôngtrongviệctănggiásảnphẩmcủamình.Thayvàođó,hoặclàphảihạgiá–vàtrườnghợpnàycóthểđượcxảyravàogiữanăm1973vànăm1978trongthờikỳtỷgiáhốiđoáicốđịnh,hoặclàviệctănggiáphảiđượctiếnhànhtươngứngvớisựtănggiánhữngsảnphẩmhànghóamàcácthànhviêntổhợpnàymua.

DùnướcMỹđãnhậnđượcrấtnhiềulờikhuyênvềviệcchophépcáctổhợpdầumỏduytrìmứcgiáđãđượcniêmyếtcủamìnhvàchophép,nếunhưkhôngphảilàđộngviên,coisựphágiácủađồngđô-làlàmộtvấnđềchínhtrịchứkhôngphảilàvấnđềkinhtế.Nhưngkhôngcònnghingờgìnữa,chínhphủMỹ,bắtđầutừthờiHenryKissinger,đãcốýhysinhđồngđô-lađểduytrìcáctổhợpdầumỏ,đồngthờiduytrìthỏaướcngừngbắnkhôngdễdànggìtạivùngTrungĐông.Kissingerđãnhắcđinhắclạirằng:“ChitrảnhiềuhơnchodầumỏvẫncònrẻhơnrấtnhiềusovớichiphímộtngàychiếnđấutạiTrungĐông.”

Khôngcógìngạcnhiênkhicácnướcsảnxuấtdầumỏkhônghiểutạisaocácnguồnthunhậpđãđượcdựtínhmộtcáchtintưởnglạibaymất.Nhưngngaycảkhihiểuđượcđiềunàythìhọcũngkhócóthểchấpnhậnđượcthựctại.Họchorằngcácthànhquảcủamìnhhìnhnhưbịcướpđidonhữngmưumẹokhônngoannàođó.Họtrôngchờvàonguồnthunhậpđượcbảođảmmộtcáchchắcchắn,đểcóthểtrangtrảiđượcviệcgiảmliêntụcgiátrịcủacácloạitiềntệtrongthươngmạiquốctế,đặcbiệtlàcủađồngđô-laMỹ.Cácnướcxuấtkhẩudầumỏtrongtươnglaisẽphảigấprútbảovệcáctàisảncủahọtạicácngânhàngquốctếmộtcáchchắcchắnnhấttrướcsựmạohiểmvềtiềntệ.Điềunàycóthểđạtđượcnhờ tínhchấtcó thểchuyểnđổiđượccủa tài sản racácđồng tiềnkhácnhau, saochochủ tàikhoảncóthểrútđượctiềngửivớisựtrượtgiáthấpnhất.Hoặccóthểgắngiátrịdanhnghĩacủatàisảnvớichỉsốgiácảhànghóahoặcchỉsốgiábánbuôncủacácnướccôngnghiệp,đểtừđócóthểbảovệđượcgiátrịtrướclạmphát.Hoặclàchuyểnchúngthànhvàng.CảbacáchthứcbảovệtàisảntronghệthốngngânhàngthếgiớiđểtrướcsựlạmphátcũngnhưsụtgiảmgiátrịtiềntệđềuđượccácnhàxuấtkhẩulẫncácnướcOPECsửdụng.

Chừngnào,sốtiềngửicủahệthốngngânhàngthếgiới,dùchỉmộtphầnrấtnhỏ,cònđượctínhtheomộtđồngtiềncókhảnăngthanhtoánxuyênquốcgia,thìcácngânhàngđềuphảiphânbốcáckhoảnchovaytheocácđơnvịtiềntệxuyênquốcgia.Cácngânhàngsẽkhôngthểgánhhếtmọirủirotiềntệtrongcáckhoảngửicủamìnhnếunhưkhôngchuyểnnósangchongườivay.Vìvậy,áplựcđốivớihệthốngngânhàngthếgiới,điềumàhọcầntiếnhànhvàpháttriểnngaylậptứclàmộthệthốngtiềntệxuyênquốcgiađíchthực.

Đồngthờisứcépbuộcchínhphủcácnướcphảisửdụngđồngtiềnnộiđịanhưmộtcôngcụcủachínhsáchngắnhạnngàycàng lớnhơn.Mối liênkếtgiữađồng tiềnnộiđịavà tiền tệgiaodịch trên thịtrườngthếgiớingàycàngmongmanhvàxavời.Vàchúngtasẽhướngtớiloạitiềntệhaigiá,trongđónềnkinhtếthếgiớisẽcungcấptiềnvốnvànềnthươngmạithếgiớisẽhoạtđộngtrongmộtloạitiềntệxuyênquốcgia,chứkhôngđơnthuầnchỉlàsựmởrộngcủamộtloạitiềnnộiđịahayhệthốngtiềntệvàtíndụngnộiđịanàođó.

KhôngchỉcácdoanhnghiệpxuyênquốcgiavàcácnướcthuộctổchứcOPECđiđếnkếtluậnrằnghọkhôngthểtiếptụchoạtđộngtrongcáchệthốngtiềntệnộiđịanữa.Mộttổchứccôngđoàn–tấtnhiênđólàcôngđoànMỹ–đưarayêucầuvàonăm1979rằng,hợpđồngvềtiềnlươngcủahọkhôngđượcdựatrênđồngđô-lamàphảidựavàovàng.

SỰKẾTTHÚCCỦACHỦQUYỀNQUỐCGIA

QuốcgiahiệnđạiđượcxâydựngdựatrênhọcthuyếtđượchìnhthànhlầnđầutiênvàothếkỷXVI.Theohọcthuyếtđó,lãnhthổchínhtrịvàkinhtếphảilàmột,vàsựthốngnhấtcủacảhaimặtđóđượcbảođảmbằngsựkiểmsoátcủanhànướcđốivớitiềntệ.Ngôntừđặctrưngchosựthốngnhấtmớivềkinhtế-chínhtrịnàylàkháiniệm“chủquyền”.Trongthờikỳtrướcđó,haihệthốngnàytáchbiệtnhau,vàtiềntệthựctếkhôngchịubấtkỳmộtsựkiểmsoátchínhtrịnào.Vàokhoảngnăm1500,trướckhilạmphátlâudàixảyratrongthếkỷXVIlàmrungchuyểnhệthốngkinhtếlúcđó,mộtnềnthươngmạitraođổigiữacácvùngxaxôiđãđượctổchức,vàđãđượccácthànhphốthươngmạithựchiện.Cácthànhphốnàyđượcxemnhưcáctổhợpđaquốcgiangàynay.Ngượclại,nềnkinhtếnộiđịavềcơbảnđộclậpvớitínhchấtnôngnghiệp,đượctậptrungvàocácthànhphố“chợ”,buônbán.Trongcácthànhphốnày,đồngtiềnchỉcóchứcnăngtraođổi,dođólàmchokhốilượngtiềntronglưuthôngbị giới hạn.Cả hai hình thức thươngmại này – thươngmại vùng xa và thươngmại buôn bán địaphương–hoàntoàntáchbiệtnhau,vớicơchếgiácảhoàntoànkhácnhau; trongkhihìnhthứcthứnhấthoạtđộngvớigiácảthịtrườngtựdo,thìởcácthịtrườngđạiphươnggiácảlạibịkiểmsoátchặtchẽ.

Ngượclại,nhànướccủacácquốcgiahiệnđạilạichorằng,lĩnhvựctiềntệvàtíndụngphảiđượckiểmsoáttrongchủquyềnquốcgia;nềnkinhtếphảiđượcliênkếtvàohệthốngchínhtrị,vàchỉcónhưvậymớicóthểcungcấpđượcchogiớichủđủcáccôngcụcầnthiếtđểnuôisốngđộiquâncủamình.Cùngvớisựxuấthiệnnhànướcquốcgiahiệnđại,cácthịtrườngquốcgiacũngđượchìnhthành;nềnthươngmạivùngxavànềnthươngmạiđịaphươngkhôngcònlàkhuvựctáchbiệtmàtráilạingàycàngđượcliênkếtchặtchẽ.Chủquyềnquốcgiavàocuốinhữngnăm1920,đầunhữngnăm1930đãđạttớiđỉnhcaovềmặtlogicvớiviệcrađờihọcthuyếtKeynes.Theođó,mộtnước–ítnhấtlàmộtnướclớnnhưAnh–cóthểkiểmsoátđượcnềnkinhtếcủamìnhbằngcáchvậnhànhkhéoléolĩnhvựctiềntệvàtíndụng,vàcóthểlàmchonókhôngphụthuộcvàonềnkinhtếthếgiới.

NhưngKeynescũngchínhlàngườiđầutiênđãphảnđốilạichủnghĩaKeynes,ủnghộmộtđồngtiềnxuyênquốcgiaphinhànước.

Điềunàydiễnravào thờikỳChiến tranhThếgiới thứHai,khiôngđi tớikết luậnrằng,vềcơbảnkhôngmộtđồngtiềnquốcgianàocòncóthểđápứngđượcvaitròcủađồngtiềnchủđạo,vàdovậy,thếgiớicầnphảicómộtđồngtiềnthanhtoánxuyênquốcgiađíchthực.Kiếnnghịdoôngđưaravàonăm1942đượcgọilà“Bancor”,domộthộiđồngquốctếbaogồmcácnhàkinhtếthẩmđịnhnhằmduytrìsứcmuacủanó.Vàvớitưcáchlàphươngtiệnthanhtoánổnđịnh,nóbảođảmchotínhổnđịnhvàsựmởrộngcủanềnkinhtếthếgiới.Tuynhiên,kiếnnghịnàyđãbịhầuhếtnhữngngườitheochủthuyếtKeynestạiMỹphảnđốitạihộinghịBrettonWoodnăm1955.Họchorằng,kiếnnghịđómuốnủnghộvaitròlãnhđạocủađồngbảngAnh,vàphêphánkiếnnghịcủaKeyneslà“chủnghĩađếquốcAnhtiềmẩn”.Sựbácbỏdứtkhoátnàycóthểlàmộtsựvộivã,muốntrởthànhmộtđồngtiềnchủđạo.Trongkhátvọngcủamình,nhữngngườiMỹhoàntoànchắcchắnrằngđồngđô-ladườngnhưđãđủmạnhđểcóthểđồngthờivừagiữvaitròcủađồngtiềnchủđạo,vừagiữvaitròcủađồngtiềnnộiđịa.Ngoàira,cácnhàkinhtếhọccủaMỹ,đặcbiệtlàcácnhàkinhtếlàmviệcchochínhphủ,đãkhôngngầnngạikhichorằngđồngđô-lacókhảnăngdẫndắtmộtcáchđầycótráchnhiệmvaitròkép.

Haimươinămđãtrôiqua,vàdườngnhưhọđãcólý.Nhưngrồivàonhữngnăm1960,tìnhhìnhbắtđầuthayđổi.ThờikỳcủatổngthốngKennedylầnđầuchothấyKeynesđãcólý,vànhữngngườitheochủnghĩaKeynesMỹđãsailầm.Khôngcómộtđồngtiềnquốcgianàocóthểđóngvaitròđồngtiềnchủđạo,vànềnkinhtếthếgiớikhôngbịbấtcứmộtđồngtiềnquốcgianàođiềukhiển.

KếtluậncótínhlogicnàydonhàkinhtếhọcF.A.Hayek,mộtngườikhôngtheochủnghĩaKeynesđưarabằngcáchđềnghịcácchínhphủrútkhỏitoànbộlĩnhvựctiềntệ.Ôngchorằngtấtcảcácngânhànglớntrênthếgiớinênđượctraochoquyềnpháthànhcácloạitiềncủamình,vàthịtrườngsẽtựquyếtđịnhngânhàngnàolàđángtincậy.Nóicáchkhác,Hayekđãđềnghịrằngmốiliênkếtgiữatiềntệvàchủquyềnchínhtrịcầnphảiđượccắtbỏtriệtđể.

Ngàynay, chúng tabiết rằng“các chuyêngiaphi chính trị kháchquan” trongđềnghị củaKeyneskhônghềtồntại–họchỉlànhữngnhânvậttronghuyềnthoạimàthôi.Những“ôngvuakinhtếhọc”sẽbịđiềukhiểnvàthuhútbởicácyếutốchínhtrị,vàdầndầnsẽtựđịnhhìnhbảnthântrởthànhcácchínhtrịgia.Vàcũngcầnthấyrằng,đềnghịcótínhlogiccủaHayekđượcđưaravàothờiđiểmchưachínmuồi.Tiềntệvẫnchưathoátkhỏitaycác“chuyêngia”đểtraochocácnhàsảnxuấtvàngườitiêudùngtrênthịtrườngtựdo.

Dođó,đồngtiềnnộiđịatrongmộtthờikỳnhấtđịnhvẫncònlàmộtnhântốchínhtrị,vàlàđồngtiềncủachínhphủ.Nhưngmộtđồngtiềnlưuthôngquốctếsẽngàycànglàmộtsựphatrộngiữađồngtiền“Bancor”củaKeynesvà“tiềnngânhàng”tựdocủaHayek.Nóđượccácngânhànglớn,quantrọngnhấtquảnlý,vàđượcđịnhhướngvàocáccơchếsứcmuatươngđốitrìtrệsongvẫncònhoạtđộng.

Việcxuấthiệnmộtđồngtiềnquốctếcóhiệunăng,theodựđoán,cóthểlàmộtbướcngoặttronglịchsửvềhọcthuyếtchínhtrị.Vàđiềuđóđồngthờicũngcónghĩalàsựkếtthúccủachủquyềnquốcgia.Cảhaiđiềunàyrấtcóthểsẽkéotheomộtsựđảongượchoàntoànvềvấnđềchínhtrịvàkinhtế.

Nềnkinhtếthếgiớihiệnnayđãtrởnênvôcùnglệthuộclẫnnhau.Ngàynay,khôngmộtquốcgianàođủ lớnvàđủkhảnăng tiếnhànhcáchoạtđộngkinh tếhoặcmộtchínhsáchkinh tếmộtcáchhoàntoàntựchủ.

TrongthếkỷXIX,cácnướcnhưAnhhayĐứclànhữngnướcsovớingàynaycònlàcácnướcnhỏ(xétvềquymôvàtiềmlựckinhtế)đãcóthểhìnhthànhnêncáctrungtâmkinhtếtựtrị.NhưngngàynayđiềuđókhôngthểlặplạingaycảđốivớimộtnướclớnnhưMỹ.Ởđây,sựlệthuộcnóichungvềnguồnnguyênliệuthôphântántrênkhắpthếgiới,cũngnhưviệcphânchiasảnxuấtngàycàngtăng,đãtrởthànhhaiđặcđiểmcủasựlệthuộcquốctếvàngàycàngpháttriển.

Biểutượngđặcsắcnhấtcủaviệcxuấthiệnmộtnềnkinhtếxuyênquốcgiathựcsự,cóthểlàmộtsốtươngđốinhỏcácngânhànglớnđãphát triển thànhcácngânhàngcó“tầmcỡthếgiới”hoàntoànngoàimongđợi.Tiềnthâncủacácngânhànghiệnđại,cáctổchứctàichínhtrongthờikỳPhụcHưng,chẳnghạnnhưMedicis tạiFlorence,vàmột trămnămsau, làFuggers tạiAugsburg,hoạtđộngtrênquymôtoàncầu.Khingânhàngcổphần,mànguồnvốnxuấtpháttừngườigửichứkhôngphảingườichủsởhữurađờitrongnhữngnăm1800thìNgânhàngNewYork–conđẻcủaAlexanderHamilton,đượcxâydựngdựatrênnhữngnguyêntắcmới,đãnhanhchóngmởrộngquymôvàhoạtđộngtrêntoànthếgiới.Từnăm1830trởđi,cácngânhàngthươngmạiAnhvàScotlandmởrộngratoànVươngquốcAnh.Ngânhàng thươngmại “hiệnđại” thật sựđầu tiên trên thếgiới làDeutscheBankđượcthànhlậpnăm1870tạiBerlin,sauđónhanhchóngthànhlậpcácchinhánhtạiLondonvàThượngHảicũngnhưcơsởtạiphíaNamchâuÂuvàNamMỹ.

Nhưngnhữngngânhàngnày,chođếnhếtthờikỳChiếntranhThếgiớithứHai,vẫnchỉlànhữngngânhàng“nộiđịa”.Việckinhdoanhquốctếcủahọthựcchấtchỉlàviệctraođổigiữachínhnướccủahọvớithếgiớibênngoài.DeutscheBankcóthểđượccoilàngânhàng“quốctế”cóquymôlớnđầutiêntrênthếgiới.Năm1913,nónhậnđượctiềngửitừ1/3cácdoanhnghiệptạiĐứccũngnhưdoanhthutừcácthươngvụquốctế.NhưngđóchỉlàcácthươngvụgiaodịchgiữaĐứcvàcácnướcxungquanh,mộtnhàxuấtkhẩutạiĐức,mộtthươngvụđầutưranướcngoàicủamộtcôngtyởĐứchaymộtcôngtynướcngoài tạiĐức,hoặcmột thươngvụnhậpkhẩuvàoĐức.Tấtcảcácgiaodịchquốc tếđượcDeutscheBankcấpvốnđềucó“mộtchân”tạinướcĐức.Trongvòng20nămsauđó,ngàycàngcónhiềugiaodịchcủacácngânhànglớnnhấtthếgiớitrởthành“xuyênquốcgia”,nóicáchkhác,chúnglàcácgiaodịchgiữahainướcmàmột trongđólàđấtnướcđặt trụsởngânhàng.Vídụ,chinhánhTokyocủaCitibankNewYorksẽgiaodịchtrựctiếpvớichinhánhSaudiArabiancủaCitibankhoặcvới chi nhánhDuesseldorf củaCitibank, vàkhông cómột kháchhàngnào củaCitibankTokyo lẫnCitibankDuesseldorflàcácdoanhnghiệpMỹcả,haycácgiaodịchtạiđâycũngkhôngliênquangìđếnxuấtnhậpkhẩuhayđầutưcủaMỹ.

Đểcóthểđạtđược“tầmcỡthếgiới”,mộtngânhàngbắtbuộcphảicómộtmạnglướicơsởquốcgiarộngrãivàmộtcôngsuấttươngứngcókhảnăngxửlývàsửdụngthôngtintừkhắpnơitrênthếgiới.Mộtnănglựcnhưvậychỉcóthểthựchiệnnhờsựtàitrợvàduytrìcủamộtmạnglướitoàndiệnvàrộngkhắpthếgiới.Mạnglướinàyvượtxakhảnăngcủabấtkỳmộtnềnkinhtếquốcgianào.Hiện

nay,trênthếgiớicókhoảng12ngânhàngcóthểđápứngđượccácyêucầutolớnnày.Ngoàira,cókhoảng20hoặc30ngânhàngtầmcỡ“khuvực”cũngthamgiavàogiaodịchthếgiới,nhưngkhôngthểlàngânhàngđứngđầu.Chỉriêngviệcxuấthiệnphạmtrù“ngânhàngthếgiới”vàcótới12ngânhàngtầmcỡthếgiớicạnhtranhvớinhauđãlàmộtminhchứnghùnghồnchosựhìnhthànhnềnkinhtếthếgiới.

Sựxuấthiệnmộtđồngtiềnxuyênquốcgiadocácngânhàngđiềuhành,xétchocùng,cóthểlàhệquả‒thậmchílàkhôngthểtránhkhỏi–củasựliênkếtrộngrãicủanềnkinhtếthếgiới.Cácnướccôngnghiệptrongtươnglaisẽphụthuộclớnhơn,thậmchívôcùnglớnvàonhậpkhẩunguyênliệu.Còncácnướcđangpháttriểncũngphảităngcườngnhậpkhẩulươngthực,thựcphẩmtừcácnềnkinhtếthịtrườnggiàucó,bởilẽchỉcácnướcnàymớicóvốn,côngnghệvàhệthốngtiêuthụđểsảnxuấtramộtlượngdưthừalớnvềlươngthực,thựcphẩm.Vàsựlệthuộcnàysẽđượcđẩymạnhthôngquahệthốngtruyềntinrộngrãikhắpthếgiới,làmchotấtcảcácnướcngàycàngnhậnthứcrõrànghơnvềsựphụthuộclẫnnhau.

CHÍNHTHỂTHẾGIỚIRẠNNỨT

Trongkhinềnthếgiớiđangngàycàngtrởthànhmột“nềnkinhtếthếgiới”thậtsựthìchínhthểthếgiớilạingàycàngtrởnênrạnnứtvàchiacắt.Lầncuốicùngcácnhàđịalýphảimởrộngmộtlãnhthổtrênbảnđồlàvàonăm1901khiCộnghòaBoersđượcsápnhậpvàolãnhthổcủaĐếchếAnh.Điềunàyđánhdấusựkếtthúccủahơnmộtthếkỷcáchoạtđộngnhấtthểhóacácnềnchínhtrịnhỏvàocácnềnchínhtrịlớnhơn–thờikỳkhởiđầukhiMườiBathuộcđịađượcsápnhậpvàtạonênHợpChúngquốcHoaKỳ.Từnăm1901trởđi,cácnhàđịalýluônphảithayđổibảnđồbởicáclãnhthổbịxénhỏ.Sựxénhỏnàydiễnralầnđầutiênvàonăm1906,khiNaUytáchrakhỏiThụyĐiển.Từđó,hàngloạtsựphânchianhưvậyliêntiếpdiễnra.LiênminhÁo-HungvàĐếchếThổNhĩKỳlànhữngliênminhtiếnhànhphânnhỏtrướctiên,sauđóđếnAnh,Pháp,HàLanvàđếchếthuộcđịaBồĐàoNha.ChỉcònmộtđếchếduynhấttồntạitừthếkỷXIXđólàĐếchếNga.

Năm1914,sựbùngnổcủaChiếntranhThếgiớithứNhất,50quốcgiađộclậprađờitrênthếgiới,20trongsốđólàởchâuÂuvà20làởchâuMỹ.Ngàynay,consốđóđãlênđến200,mộtsốtrongđócóquymôrấtnhỏ,nhỏhơnmộttỉnhhaymộtthànhphốnhỏtạicácquốcgiachâuÂucũ,vànhỏhơnrấtnhiềusovớicáchạttạiphíaTâynướcMỹ.Nhưnghọvẫntuyênbốchủquyềnlãnhthổ,vớilựclượngquânđộiriêng,hệthốngcôngchứcriêng,bộngoạigiaocũngnhưvịtríriêngtrongLiênHiệpquốc–vàcũngcókhảnăngtạoranhữngquảbomnguyêntửcủariêngmình.

Tuynhiên,chođếnnay,vẫnkhôngcósựthaythếnàocóthểthựchiệnđượcchovấnđềliênkếtchínhtrị.Tấtcảnhữngnỗlựcnhằmtạoramộttổchứcđaquốcgiađềuthấtbại.NhữngtổchứcnàykhônggiốngvớingàynaykhiHộiquốcLiênrađời,haythậmchísaukhiLiênHợpquốcđượcthànhlập35nămsauđó.

Sựxungđộtgiữacácxuhướngcơbảntrongnềnkinhtế–điềuthúcđẩysựhợpnhất,vàcácxuhướng

cơbảntrongthểchếthếgiới–cũngthúcđẩysựphântách,ngàycànglêncao.Sựxungđộtgiữanhữngđòihỏicủacơquanchínhtrị,chínhphủvàchínhquyềnnhànướcvớikhảnăngthựctếcủanềnkinhtế.GiaiđoạnsauChiếntranhThếgiớithứHai,bắtđầucùngvớinhữngkhẳngđịnhkiêungạocủachínhquyền nhà nước về việc kiểm soát được nền kinh tế; chủ nghĩaKeynes của những năm 1930 đếnnhữngnăm1940và1950,đãtrởthànhlýluậnđượcápdụngnhiềunhấttạicácnướcpháttriển.Nhưnglạichỉcómộtchínhsáchduynhấttronggiaiđoạnhậuchiếntranhthừanhậnsựthốngtrịcủanềnkinhtếthếgiới.NhậtBảnvàĐứctrởthànhnhữngnhàquảnlýchínhquyềnthànhcôngnhấttrongnềnkinhtế,bởihọluônbiếtđưaracácchínhsáchkinhtếdựatrênnềntảngđánhgiáđúngđắncũngnhưthẩmthấuhiệntrạngcủanềnkinhtếthếgiới.NhưNhậtBảnbắtđầutăngtrưởngvớitốcđộchóngmặttrongnhữngnămđầu thậpniên1950nhờsựphân tíchkỹ lưỡngcácxuhướngcôngnghệcũngnhưcôngnghiệptrongnềnkinhtếthếgiới.Điềunàygiúphọpháttriểnkinhtếthoáthẳnkhỏinhữngngànhcôngnghiệptruyềnthống,chẳnghạnnhưdệtmay–ngànhcôngnghiệpmàhầuhếtcácnướcpháttriểnđềunỗlựcbảovệ–vàhướngtớingànhcôngnghiệptiêudùngcôngnghệcaonhưcamera,máyghiâm,ôtô,đàivàtivi.NướcĐức,dướisựdẫndắtcủanhữngngânhànglớn,cũngđãtiếnhànhpháttriểntheocáchthứctươngtự.Nhữngquốcgiatintưởngmạnhmẽvàokhảnăngkiểmsoátvàxâydựngnềnkinhtếquốcnộitựtrịcủachínhquyềnnhànước–hainướctheochủnghĩaKeyneslàAnhvàMỹ–chínhlànhữngnướcthựchiệnpháttriểnkinhtếkémnhất.AnhvàMỹđãnỗlựchếtmìnhđểđưanềnkinhtếphùhợpvớimụctiêuchínhtrịtrongnước,nhưnghọđềuthấtbại.

Nhưngcàngcónhiềulờiđềnghịhủybỏvấnđềchủquyềndântộcthôngquanềnkinhtếbaonhiêu,thìcácchínhquyềnlạicàngkiêntrìbámchặtvàonóbấynhiêu.Kếtquảlà,khoảngcáchgiữathựctếnềnkinhtếvớithựctếchínhtrị,vàvớinhữngkỳvọngchínhtrịlạicàngxavờibấynhiêu.Tuynhiên,điềunàycàngkhiếncácnhàhoạchđịnhchínhsáchquốcgiavỡmộngbaonhiêu,thìhọlạicàngnghĩrằngmìnhmạnhmẽbấynhiêu.Nhữngnướcnhỏ,chẳnghạnnhưThụySỹhayHàLan,đềubiếtrằnghọđãmấtkiểmsoátđốivớivấnđềkinhtếvàchínhtrị.Nhưngnhữngquốcgialuôntựcoimìnhlànhững“cườngquốcvềquyềnlực”khôngdễdàngchấpnhậnrằnghọkhôngcònlànhữngquốcgiasiêuquyềnlựctrongnềnkinhtếthếgiớinữa.Nềnkinhtếthếgiớicónhữngbiếnđộngvàđộnglựcriêngcủanó,nhữngngânhàngtầmcỡquốctếđềucónhữngđịnhchếriêng,vàhệthốngtiềntệxuyênquốcgiacũngcónhữngloạitiềnvàtíndụngriêng.Tuynhiên,chínhthểthếgiớithìkhông,nókhôngcócácđịnhchếriêngchomình;nócũngkhôngcónhữngbiểutượngliênkếtquốcgianhưgiaiđoạntiềnhiệnđạicủachâuÂudướithờiGiáoHoànghaydướithờiquýtộcthốngtrị.

Mộtnềnkinhtếthếgiớihộinhậpvàmộtchínhthểthếgiớirạnnứtcóthểcùngtồntạivớisựcăngthẳng,xungđộtvàbấthòa.Song,cácnhàđiềuhànhdoanhnghiệpcầnphảicótráchnhiệmcũngnhưbiếtbiếnnhữngkhókhănđóthànhcơhộichodoanhnghiệpcủamình.

VAITRÒCỦACÁCNƯỚCCÔNGNGHIỆPHÓAMỘTPHẦN

Từtrướcđếnnayngườitathườngphânthếgiớithànhhainhómnước:“cácnướcpháttriển”và“cácnướcđangphát triển”.Nếuxét trêngócđộcủasựphát triểnchođếnnayvà trong tương lai, thìsựphânbiệtđódẫnđếnmột lầm lẫn taihại.Phạm trùquan trọngnhấtđốivớicácnhàkinhdoanhvà

chínhtrịgiangàynaylà“cácnướccôngnghiệphóamộtphần”nhưBraxin,Mexico,ĐàiLoan,HồngKông,Singapore,vàHànQuốc.Ởcácnướcnàycómộtsốlượngdồidàonhữngngườicótrìnhđộ,cóthểđảmnhậnđượccácvịtríquảnlývàcáccôngviệckỹthuật,nhưngvềnguyêntắcnókhôngcókhảnăngtựsángtạoramộtcôngnghệcầnthiết.Phầnlớncácnướcđóđềucómộtthịtrườngnộiđịavữngmạnhvàpháttriểnnhanhchóng,nhưnglạiphụthuộcvàoviệc“phânphốisảnxuất”,xéttrêngócđộnhucầuviệclàm.Ởcácnướcnàythườngtậptrungchủyếuvàocácquátrìnhchếtạo,đòihỏinhiềulaođộng,vàsảnphẩmlàmratrướchếttiêuthụtrênthịtrườngcácnướccôngnghiệp.

NgườitavẫnchorằngsựpháttriểncủanềnkinhtếthếgiớisẽkếtthúccùngvớisựrađờicủatổchứcOPECnăm1973.Nhưngthựctếsựthậtkhôngnhưvậy.Sựpháttriểnởcácnướccôngnghiệpcósụtgiảmnhưngvới tốcđộchậm.Tuynhiên, tạicácnướccôngnghiệphóamộtphần, tốcđộphát triểnkhôngsụtgiảm,mặcdùnhữngnướcnàylànhữngnướcchịuảnhhưởngnặngnềnhấtbởisựrađờicủatổchứcdầumỏcũngnhưviệcthihànhchínhsáchgiáđộcquyềncủatổchứcnày.

Trongtươnglai,cácnướcnàysẽgiữmộtvaitròcótínhchấtquyếtđịnhtrongnềnkinhtếthếgiới.HọđãchứngtỏđượcmìnhlàcácđốitácthíchhợpnhấtđốivớisựphânphốisảnxuấtcủaphươngTâyvàNhậtBản.Hơnnữa,cácnướcnàyđặcbiệthấpdẫnđốivớilựclượngchuyênmôn,nhấtlàgiớitrẻ,từcácnướccôngnghiệp.Bởivì,mộtngườiThụyĐiểnhaymộtngườiĐứcsẽkhôngcảm thấymuốnsốngmộtthờigiandàitạicácnướcchâuPhinhiệtđớihayMalaysia.NhưngkhiởMadrid,HồngKônghayAthen,họvẫnvẫncảmthấynhư“ởnhàmình”.Họcóthểsinhsốngcùnggiađìnhởđótheođúngmongmuốnvớicáctrườnghọckhangtrang,cácnhàhátoperavàcáckỳnghỉbênbờbiểnhoặctạicáckhunghỉtrượttuyết.ĐiềuđócũngđúngvớinhữngngườiMỹtrẻtuổi.HọcóthểthíchnghivớicuộcsốngởMexicoCityhayRioDeJaneirokhôngkhókhăngì, trongkhianhta lạihầunhưkhôngthểchịuđượckhiởBoliviahayẤnĐộ,dùrằngcóthểanhtasẽthíchthúvớinhữngkỳnghỉởđây.NhữngngườiNhậtBảntrẻtuổi–ítnhấtthìcũnglànamthanhniênNhật–cóthểthíchthúvớiMexico,trongkhilạidễdàngchánốmvớinhữngmôitrườngthậtsự“đangpháttriển”nhưẤnĐộhayTâyPhi.

Hầuhếtnhữngquốcgiacôngnghiệphóamộtphầnlànhữngnướccóxuhướnghộinhậpvớinềnkinhtếthếgiớinhanhchóng,bởixétvềkhíacạnhcánhân,mộtnhàquảnlýhaykỹthuậtviênnướcngoàicóthểsẽhướngcuộcsốngnơiđâytheocáchthứcmàhọmongmuốn.Tạicácnướcnày,cácnhàđiềuhành,cáckỹsư,cácnhàhóahọctrẻtuổitừcácnướccôngnghiệpphươngTâyhoặcNhậtBảnsẽcóđượcnhữngcơhộivàkhảnăng thànhcông tương tựnhữnggìhọcó thểcóđượckhi sống tạiquêhương.Tráilại,khisốngtạimộtnước“đangpháttriển”,họsẽcảmthấycuộcsốngvàcôngviệcnhưmộtsựđầyải.

Cácnướccôngnghiệphóamộtphầnsẽphảihứngchịukhánhiềurủiro,bởisựpháttriểnnhanhchóngthườngkéotheonhữnghoảngloạn.NgoạitrừTrungQuốcvàHànQuốc,cònlạicácnướcnàysẽphảiđốimặtvớivấnđềdânsốcùngnhữngbấtổnxãhộigaygắtnếunhưhọkhôngtìmrađượcgiảiphápchovấnđềviệclàmchomộtlượnglớndânsốđangđếntuổitrưởngthành.ĐểbùđắpnhữngthiệthạidosựhìnhthànhtổchứcOPEC,họsẽlạiphảivướngvàovòngnợnầnnặngnề.Hầuhếtcácquốcgianày–mộtlầnnữalạingoạitrừtrườnghợpcủaTrungQuốc–đềuphảnđốikịchliệtsựhộinhậpkinh

tếthếgiới,đặcbiệtlàsựphânphốisảnxuất.Chủnghĩaquốcgiakinhtếtruyềnthốngtạicácquốcgianàyđặtrayêucầurằngnềncôngnghiệpsảnxuấtphảiđóngvaitròchủđạo,hoàntoànnhấtthểhóavàchỉsảnxuấtchothịtrườngnộiđịa.Nhưngđâylạilàcáchthứctồitệnhất,ngăntrởsựpháttriểncủanềnkinhtếtạicácquốcgianàyvàđingượclạihoàntoànsovớinhữngđiềucầnthiếtđểcácnướcnàytrởthànhnhữngcườngquốckinhtếlớntrongvòng25nămsau.Vìthế,nhữngquốcgianàycóthểsẽbịđedọabởinhữngkhủnghoảngkinhtế,xãhội,bịchộpgiậtbởinhữnghoảngloạntàichínhđiểnhìnhcủanhữngnước“côngnghiệphóamộtphần”vàchịuảnhhưởngcủaxuhướngbàingoại.Nóicáchkhác,nhữngnướcnàycóvẻnhưrất“dễvỡ”nhưnglạicưxửkiêuhãnhvàtựmãnnhưMỹvàogiaiđoạnpháttriểntươngtựcủamìnhởcuốithếkỷXIX,đầuthếkỷXX.VàcóthểhọcũngsẽcóđượcnhữngcơhộipháttriểngiốngnhưMỹđãcóđượcsauđó.

Dùthếnào,chúngtacũngphảichấpnhậnrằngnhữngnướcđangpháttriểnvềcơbảnđãtrởnênkhôngcònlýthúđốivớicácnướccôngnghiệpkểtừsauChiếntranhThếgiớithứHai.Ngoạitrừcácngànhcôngnghiệphấpdẫnvàcácngânhàng,cònlạicáckhoảnđầutưvốntừcácnướccôngnghiệpvàocácnướcnàyđãtrởnênrấtkhanhiếm,íthơnnhiềusovớicácgiaiđoạntrongthếkỷXIX.Cácnướccôngnghiệpgiờđâycoicácnướccôngnghiệplàbạnhàngbuônbán,họđầutưvàocácnướccôngnghiệp,sảnxuấttạicácnướccôngnghiệpvàchàobáncũngtạicácnướcnày.Tạicácnước“đangpháttriển”–dùlàẤnĐộhaycácnướcchâuPhi–cólẽsẽkhôngcósựthayđổinàođặcbiệttrongvòng20nămtới.Trongkhiđó,cácquốcgiacôngnghiệphóamộtphần(vớikhảnănglớnlàmộtbạnhàngbuônbánvàlàmăn,đặcbiệtlàđốivớiviệcphâncôngsảnxuất)sẽngàycàngchiếmvịtríquantrọng.Cácnướcnàyphấnđấughidấuấnmạnhmẽvàonềnthếgiớikinhtếthếgiớitrongvòng25nămsauđógiốngnhưNhậtBảnđãlàmđốivớithếgiớitrongthờikỳ30nămsauChiếntranhThếgiớithứHaibằngviệcvươnlêntrởthànhmộtsiêucường.

Chưabaogiờsựpháttriểnkinhtếlạidiễnranhanhvàmởrộngnhưtronggiaiđoạn30nămtừnăm1950trởđi.Nókhôngchỉđạttớimàcònvượtquácảnhữngmụctiêuđượccholàngôngcuồngkhiđượcđưara30nămtrướcđó,thậmchínócònthựchiệnđượcmụctiêupháttriểnvĩđại“LiênminhTiếnbộ”củaTổngthốngKennedy.Sựpháttriểnnàyđãdiễnrabấtchấpsốlượngtrẻemtửvongđãgiảmđimộtcáchbấtngờtạicácnướcđangpháttriểntạonênsựbùngnổdânsố.Mặcdùsựbùngnổdânsốđãchuyểntoànbộtỷlệpháttriểnquốcnộitheotỷlệtrênđầungườichỉlà2%tới3%mỗinăm,tuynhiêntỷlệnàytăngnhanhhơnbấtkỳtỷlệnàotrướcđó,vàtỷlệpháttriểncủachâuÂutronggiaiđoạnthếkỷXIX.“Sựpháttriểnkinhtế”trongnhữngnăm1950và1960–thậmchítheotỷlệtrênđầungười–cóthểđượccoinhưlàmột“thấtbại”chỉbởinhữngtínđồcủacácphépmàu.

Nhưngvấnđềlà–nhữngđiềuchúngtamongmuốnvàonhữngnăm1950nhưngkhôngthành–làsựpháttriểntrong30nămnàykhôngđồngđều.Nhiềukhuvựckhôngpháttriểnmộtchútnào.Vídụ,tạicácnướcchâuPhinhiệtđới,tổngsảnphẩmquốcnộingàynaylạithấphơnsovớigiaiđoạncuốichếđộthuộcđịa.Vàcácnướccôngnghiệphóamộtphầncósựpháttriểnnhanhchónghơntấtcảcáckhuvựckháctrênthếgiới.Dùhọphảiđốimặtvớinhiềuvấnđềvàrắcrốiphíatrướcnhưngnhữngvấnđềđócủahọhoàntoànkhácsovớicủacácnước“đangpháttriển”,chúnglàkếtquảcủasựtăngtrưởngnhanhchóngchứkhôngphảitừsựsuygiảmtrongtăngtrưởng.

Xétvềmặtquymôthuầntúy,vớikhoảng200đến250triệudân,cácnướcnàytươngứngvớiMỹhaycácnướcTâyÂu.SựnổilêncủacácquốcgianàycũngsẽgiốngnhưsựtrỗidậycủaNhậtBản.Họcóthểcóđượcnhữngcơhộiđặcbiệtnhưtrởthành:nhàcungcấp,kháchhàng,đặcbiệtlàtrongcácdòngsảnphẩmcôngnghệcaonhưmáymóc,giacông,nhàmáysảnxuất;vàkhuvựcđầutưcủacácnướccôngnghiệp.Điềunàysẽlàmtăngtrưởngkinhtếvàdẫnđếnnhữnghệquảkhôngthểxemthường.Xétvềkhíacạnhcungvàcầuthìđâylàmộtkhảnăngtolớn,làmộtmốinguycơtiềmtàngcủamộtsựcạnhtranhkhốcliệt.VàsựcạnhtranhnàycóthểlàmốiđedọalớnnhấtđốivớiNhật,bởivìnódiễnratrướchếttrênlĩnhvựcsảnphẩmkỹthuậtcao.

Trongvòngmộtthếhệ,mộtsốnướccôngnghiệphóamộtphầnsẽpháttriểnđầyđủ.Đếnlúcđó,vớitưcáchlànhữngbạnhàngvànhữngngườicạnhtranh,họsẽhộinhậpvớinềnkinhtế thếgiớimộtcáchbìnhđẳng.Đâychínhlànhữngquốcgiamàngaytừhômnaycácnhàđiềuhànhdoanhnghiệpcủacácnướccôngnghiệpphảitậptrungđầutư,tìmhiểuvànắmrõđểcómụctiêuvàchiếnlượcđúngđắn.

Khiquansáthầuhếtcácbộphậnlớncủanềnkinhtếthếgiới,chúngtaphảinhìnnhậnnóvớimộtsự“nghingờ”đặcbiệt.Chẳnghạn,ngườitasẽkhôngthểhìnhdungđượcrằngTrungQuốcđạilụctrong25nămtớisẽtrởthànhmộtthịtrường,mộtnướcsảnxuấtcôngnghiệp,mộtnướcxuấtkhẩucóýnghĩathựcsự.CũngkhôngthểtinrằngTrungQuốcđạilụcsẽtạorađươcbấtkỳbiếnchuyểnnàotrongsảnxuấtnôngnghiệp,trongsảnphẩmcôngnghiệpcũngnhưtrongkiểmsoátdânsốtừsauthờikỳphụchồingắnởnhữngnăm1950doảnhhưởngtừsựtànphácủacuộcNộichiến.NhữngnguyêntắccủađấtnướcnàycàngkhiếnkhóphânbiệtđượcnógiữathựctếvớinhữngtuyêntruyềnchínhtrịtừphíacácnhàlãnhđạocủaĐảngCộngSản.TrungQuốccóthểsẽphảinhậpkhẩulươngthựcđểthoátkhỏinạnđóitrầmtrọng.Ngoàira,TrungQuốcchỉcóthểmuađượcnhữngkhoảnlươngthựcđónếunhư“ngườibán”sẵnlòng“thanhtoán”luôn.

Cũngvớisựhoàinghinhưvậy,ngườitachorằng“sựcânbằngquyềnlựckinhtếsẽthayđổingàycàngcólợichocácnướccungcấpnguyênliệuthô”.Chắcchắnlàdiễnbiếncủanềnthươngmạisẽthayđổingàycàngcólợihơnchocácnướccôngnghiệpvàbấtlợichocácnướcsảnxuấtnguyênliệuthôđangpháttriểnsovớigiaiđoạn75nămđầucủathếkỷ.

Tronggiaiđoạnđầu,nhữnghànghóađượcdựbáolàkhanhiếmnhấtlàthựcphẩm‒thứchỉdưthừatạicácnướccôngnghiệpcónềnkinhtế thị trườngphát triểnnhưMỹ,Canada,vàTâyÂu.MặcdùBraxin,bêncạnhcàphê,cótiềmnăngtrởthànhnướcxuấtkhẩuthựcphẩmlớn,nhưngvẫnchỉlàmộtquốcgiatiềncôngnghiệp.Trongkhiđó,NhậtBảnkhôngthểtăngmạnhsảnxuấtlươngthực,đặcbiệtlàđạmđộngvật,nênvẫnluônlànướcnhậpkhẩulươngthựcthuần;còncácnướctiềncôngnghiệpvừakhôngcóvốn,vừakhôngcólựclượnglaođộngngànhnôngnghiệpcótrìnhđộcầnthiếthoặchoặchệthốngphânphối,tiêuthụtốtđểcóthểgiatăngsảnxuấtnôngnghiệpnhanhhơnsovớitốcđộgiatăngdânsố.Thựctế,hiệusuấtnôngnghiệptừnăm1900đãtăngmạnhtạicácnướccôngnghiệp,pháttriển–tráingượchoàntoànsovớinhữngđiềumàcácnhànghiêncứutronggiaiđoạnthếkỷXIX,baogồmcảMarx,nhậnđịnhlàquyluậtcủatựnhiên–cànggâyảnhhưởngtrầmtrọnghơnnữađếnnềnthương

mạitạicácnước“đangpháttriển”tiềncôngnghiệptrongthếkỷnày.Xuhướngduynhấtcóthểbảovệcácnướcnàylàcácnướctiềncôngnghiệpphảithànhcôngtrongviệccôngnghiệphóađểnềnnôngnghiệptrởthànhmộtngànhcôngnghiệp.

Tronglĩnhvựcnănglượng,tấtcảcácnguồnnănglượngtươnglainhằmthaythếhoặcbổsungchodầulửađềunằmởcácnướcpháttriển(vídụ,thanđáchủyếunằmởBắcMỹ),vàđòihỏicảnguồnvốnlớnlẫncôngnghệcao.ĐếnđầuthếkỷXX,Mỹsẽtrởthànhnướcdẫnđầutrongngànhcôngnghiệpxuấtkhẩunănglượng.

Cuốicùng,chúngtacầnphảithấyrằngsẽkhôngcóloạihìnhnguyênliệunàolàkhanhiếm,vìvềcơbảntấtcảcácnguyênliệuquantrọngnhưkimloạivàkhoángsảnđềucótrữlượnglớn.Sựkhanhiếmnhữngnguồnnănglượngnàythườngxuấtpháttừmâuthuẫnvềchínhtrị,vàchủyếunảysinhtừsựtraođổithươngmạikémcỏicủacácnướctiềncôngnghiệpsảnxuấtnguyênliệuvàtìnhtrạngcăngthẳngmàvấnđềnàytạora.Tấtcảnỗlựccủacácnướcthuộcthếgiớithứbanhằmthayđổiviệctraođổithươngmại,nhưviệchìnhthànhcáctậpđoànlàrấtkhóthànhcông.Thựctếchothấy,tìnhtrạngcủacácnướcsảnxuấtnguyênliệucơbản–chẳnghạnnhưnềnnôngnghiệpẤnĐộ–lạitrởnênxấuhơndosựpháttriểncủacácnướccôngnghiệphóamộtphần,bởivìcácnướcnày,trongkhuônkhổsựpháttriểncủamình,ngàycàngđảmnhậnnhiềuhơnvaitròcủanhàsảnxuấtnguyênliệucơbảnhiệuquảvàquantrọng.

Ngoàinhữngvấnđềnóitrên,nềnkinhtếthếgiớihậuKeynescòncómộtkhókhănlớnnữalàthiếuvắngmộthọcthuyếtthựctếcóthểchấpnhậnđược.Chừngnàocácnhàkinhtếcủachínhphủởcácnướccôngnghiệp,đặcbiệtlàởMỹvàAnhcònbámvàohọcthuyếtKeynesthìsựíchkỷcủacácnhàkinhtếvàcácnhàchínhtrịcònđượccủngcốmạnh.Nhưngnếuchúngtatừbỏnhữngảotưởngđangthốngtrịcácchínhsáchdântộctrongnềnkinhtếthếgiới,thìcơhộiđểnhữnghọcthuyếtđóđượcápdụngsẽcàngíthơn.Khôngcómộthọcthuyếtđúngđắnsẽkhôngcómộtđườnglốiđúngđắn.

Điềuquantrọnghơncảđốivớicáccấplãnhđạochópbulàviệclãnhđạocầnphảihướngvàohaiđiểmmấuchốt:mộtmặt,đólàsựxuấthiệncủamộtnềnkinhtếthếgiớihộinhậpvớimộtđồngtiềnngânhàngxuyênquốcgia,vàmặtkhác,làvaitròtrungtâmcủacácnướccôngnghiệphóamộtphần.Thànhcônghaythấtbạicủacácnướcnàytrênconđườngcôngnghiệphóatrongnhữngthậpkỷtớisẽcóýnghĩaquyếtđịnhtớithànhcônghaythấtbạicủanềnkinhtếthếgiới.

CHÍNHSÁCHKINHDOANHĐỊNHHƯỚNGVÀOTHỊTRƯỜNGTHẾGIỚI

Cácdoanhnghiệp tạicácnướccôngnghiệpphảihọccách thíchứngvớihai thếgiớicùngmột lúc:trongnềnkinhtế thếgiớivớiđồngtiềnxuyênquốcgia,vàtrongmộtbộmáynhànước,với tiềntệngàycàngtrởthànhquảbóngtrongcáctròchơinhằmđạtcácmụctiêuchínhtrịngắnhạn.Nềnkinhtếthếgiớisẽmanglạisựhộinhậpkinhtế,trongkhichínhthểthếgiớicủacácquốcgiasẽmanglạisựphântáchchủquyềnquốcgia.

Sựpháttriểnngàycàngmạnhmẽcủatiềntệxuyênquốcgiakhiếncácdoanhnghiệptạicácquốcgia

phảitìmcáchtínhtoánđểthíchứngvớilạmphát.Ởđây,ngaytrongtrườnghợpkhôngcólạmphát,việcthựchiệnsổsáchkếtoánriêngbiệtchođồngtiềnquốcgiavàđồngtiềnxuyênquốcgiađốivớinềnkinhtếnộiđịavànềnkinhtếthếgiớicũngđãrấtkhókhăn.Cáctậpđoànđaquốcgiabắtđầuphảitiếnhànhhạchtoánriêngchocácnướckhácnhaumàởđótậpđoànhoạtđộngvàcótàisản,đồngthờiphảicủngcố,hợpnhấtcáchhạchtoánnày.Nếucáctàikhoảnđượctínhtoánbằngđồngtiềnnộiđịakhôngđượcđiềuchỉnhtheotỷlệlạmphát,thìviệctíchhợpcáctàikhoảnkhácnhauởcácnướcvớitàikhoảntrongnướclàkhôngthểthựchiệnđược.

Trongtươnglai,tấtcảcácdoanhnghiệp,kểcảcácdoanhnghiệpnhỏsẽphảibắtđầuhoạchđịnhvàtưduymộtcáchchiếnlượcmạnhmẽvàonềnkinhtếthếgiớithayvìvàonềnkinhtếquốcnội.Banđầu,nhữngdữliệuvềnềnkinhtếthếgiớivẫncònđángtincậy,dùrằngdữliệuthôngtinkinhtếquốcnộingàycàng trởnênméomóvàkhôngđáng tin–dù làcác số liệu thấtnghiệp, chỉ sốgiávà số liệunguồntiền.Khiđó,ngườitasẽlạilấylạmphátralàmlýdođểgiảithích.Nhưvậy,việcsosánhsốliệugiữacácthờikỳsẽtrởnênrấtkhókhăn,nếukhôngmuốnnóilàkhôngthể.Nhưngtrongcácchínhsáchkinhtếcủamình,chínhphủcácnướcvẫnthaotúngcácconsốmàhọgắnchặtvàocáclýthuyếtcórấtíthoặckhôngcóchútliênhệnàovớithựctếhaygiátrịdựđoán.Nhữngbiếnđộngtrongnềnkinhtếthếgiớivẫnđangngàymộttăng.Ngaycảcácdoanhnghiệplấykinhdoanhquốcnộilàmưutiênhàngđầucũngphảibắtđầuvớinhữngphântíchvềxuhướng,sựpháttriểncũngnhưkỳvọngcủanềnkinh tế thếgiớichứkhôngphảivớinhữngnghiêncứuđơnthuầnvềnềnkinh tếnộiđịa.Trongnhữngnềnkinh tếnộiđịa lớnngàynaynhưMỹ,Đức,AnhvàNhậtBản,hàng trămnămqua, cácdoanhnghiệpphảichuyểntừtưduycụcbộ,địaphươngsangtưduyquốcgiangaycảkhihoạtđộngthịtrườngcủahọchỉđơnthuầntrongkhuvực.TạiMỹ,sựchuyểnđổiđódiễnratrongkhoảngthờigianChiếntranhThếgiớithứNhất,cònởNhậtBảnthìsauđómộtthờigian.ThịtrườngCaliforniabắtđầubịcôlậptừcuốithậpniên1930,vàcácdoanhnghiệpCaliforniakhônghọcđượccáchtưduyquốcgia đềubị phá sản trong thời kỳĐạiKhủnghoảng, bất chấp chúng cóvị trí như thế nào trong thịtrườngnày.Cácdoanhnghiệpngàynaysẽphảihọccáchtưduytheonềnkinhtếthếgiớidùdoanhnghiệphaythịtrườngcủahọchỉtrongphạmvinộiđịa.

Chođếnđầunhữngnăm1950,phần lớncáccông tyquốc tếđềuđược tổchứcdướihình thứcmộtcôngtynộiđịacóthêm“bộphậnquốctế”.Trongvòng30nămtrởlạiđây,thậmchícáccôngtyquymôtrungbìnhcũngnhậnthứcđượcrằngcầnphảiđượctổchứctheocáckhuvựcđịalýrộnglớnhơn,hoặc theocácbộphậnsảnphẩm trên toàn thếgiới,phốihợpcùngcáckhuvựcnhưBắcMỹ,châuÂu…Nhưngrồicấutrúcnàycũngnhanhchóngđượcchứngminhlàkhôngphùhợp.Thayvìphânloạitheokhuvựcđịalý,cácbộphậnhợpthànhmộttổchứcphảiđượcphânloạitheogiaiđoạnpháttriểnquốcgia:mộthoặchaibộphậncấuthànhđốivớidoanhnghiệptạicácnướccôngnghiệp;mộtđơnvịchocácnướccôngnghiệphóamộtphần(đơnvịnàythậmchícóthểlàđơnvịquantrọngnhấtvìởđâycầnphảiraquyếtđịnhkhókhănnhất,vớinhữngsựmạohiểmlớnnhất);mộtđơnvịchocácnướcsảnxuấtnguyênliệuthô;vàcóthểcòncóthêmmộtđơnvịnữachocácvùnglạchậunhưnglạilàthịtrườngxuấtkhẩuquantrọngđốivớicácdoanhnghiệp.Ngoàira,cũngcóthểcómộtđơnvịhỗtrợkhôngtheotínhchấtđịalýchocácbộphậncủacôngtygắnliềnvớiviệcphâncôngsảnxuất.Nếuchúngtatiếptụctổchứctheokhuvựcđịalýthayvìtheogiaiđoạnpháttriển,chúngtasẽđặtcáckhu

vựcvớinhữngvấnđề,cơhộivàphươngcáchquảnlý,kinhdoanhkhácnhauvàotrongcùngmộtchiếcgiỏtổchức.Cấutrúcphảitheosauchiếnlược,vàchiếnlượctrongnềnkinhtếthếgiớithìchắcchắnsẽthayđổi–nguyênnhânmộtphầnlàdoảnhhưởngcủasựphâncôngsảnxuất,vàmộtphầnlàdosựthayđổinhanhchóngvịtrícũngnhưvaitròcủacácquốcgiacôngnghiệphóamộtphần.

Cuốicùng,cơcấuquảnlýcấpcaosẽphảithíchứngvớinhữngthựctếmới.Cáchđâykhônglâu,cácnhàlãnhđạocấpcaotrongcácdoanhnghiệphàngđầuquốctếcũngđóngvaitròtươngđươngcácnhàlãnhđạocấpcaotrongcácdoanhnghiệpnộiđịa.Nhữngngườinàysẽxemxétcácvấnđề“bênngoài”và“quốctế”bấtcứkhinàohọcóthờigian.Cóquánhiềucôngty,thậmchícảnhữngcôngtylớn,vẫncòncómộtbanquảnlýcấpcaochỉđiềuhànhcácvấnđềkinhdoanhnộiđịatoànthờigian.Nhữngcông ty nàykhông thuđược lợi nhuận từ sựmở rộng củanềnkinh tế thếgiới.Ví dụđiểnhình làGeneralMotors,nằmngoàivùngBắcMỹđãhoạtđộngkémhiệuquảmộtcáchđángngạcnhiêntrong30nămtrởlạiđây,mặcdùbanđầuthuđượcrấtnhiềuthuậnlợi–lýdochínhlàvìbanquảnlýcấpcaocủaGMtạiDetroit,chođếntậnnhữngnămgầnđây,làbanquảnlýcấpcaocủaGMởMỹ.KhôngmộtaitạiDetroitcóthờigianhayquantâmđếnthịtrườngôtôthếgiới,hoặcthậtsựhiểurõnó.NhữngnhàđiềuhànhcónănglựctạiGMkhôngthamgiagìvàocácvấnđềliênquanđếnnướcngoài,ngaycảkhihọcóthểlàm.

Từnaytrởđi,cácdoanhnghiệpcỡvừavàthậmchícảnhữngdoanhnghiệpkhánhỏcũngsẽphảitổchứcbanquảnlýcấpcaosaochogiámđốcđiềuhànhsẽđiềuhànhtrênphạmvi“toànthếgiới”chứkhôngchỉđơnthuầnlàmộtđơnvịđịalýnàođó.Nếukhông,cácnhàquảnlýcấpcaosẽphớtlờvàcoinhẹnềnkinhtếthếgiới,sẽkhônghiểurõvềnó,vàkhôngđềphòngđượcnhữngmốiđedọacủanócũngnhưsẽthấtbạitrướcnhữngcơhộimànómanglại.Nhưng,cùngvớisựphâncôngsảnxuất,cáccôngtyhoặcdoanhnghiệphàngđầusẽphảilàmviệcvớicácđốitáctrênphạmvitoànthếgiới,chứkhôngphảivớicáccôngty,doanhnghiệp“cấpdưới”.

XÃHỘILÀMTHUÊ

Ởphạmvixãhội,trongnhữngnămtới,cácnhàquảnlýtạicácquốcgiacôngnghiệpsẽcócáccơhộilớnnhấtcũngnhưnhữngmốihiểmnguy tiềmẩnnhất.Xãhội tại cácquốcgiacôngnghiệpđã trởthànhxãhộilàmthuê.Điềunàymangđếnchocácnhàquảnlýcơhộiđểxâydựngsựhợpphápđốivớinhữngnềntảngcơbảnmới,chắcchắnvàbềnvững.Nhưngđồngthờinócũngđedọasựhợpphápvàquyềntựtrịcủacácnhàquảnlý.Côngđoàncóthểsẽmấtđichứcnăngcủamình,nhưngquyềnlựccủacácnhàquảnlýkhiếnnócóthểduytrìmãimãivịtrícủamìnhdùkhôngcònphụcvụmụcđíchxãhộibanđầunữa.

Tạihầuhếtcácnướccôngnghiệp,nhânviênđãnhậnđượchầuhếtsảnphẩmquốcnộithôngquatiềnlươngvàtiềncông.Tạicácnướcnày,khoảng85%-90%sảnphẩmcủanềnkinhtếđượctrảdướihìnhthứctiềnlươngvàtiềncông.Hầuhếtphầncònlạicuốicùngcũngđượcquythànhtiềnlươngvàtrợcấp cho nhân viên, dù các chuyên gia (như các bác sỹ) hay các chủ cửa hàng, không phải là “lợinhuận”hay“tiềnlờitrênvốnsửdụng”,nhưngtrợcấpchodịchvụnàyvẫnđượctính.Phầnlớn“doanh

thu”báocáocủacácdoanhnghiệpMỹ,chính là thunhậpcủanhânviên, lànhữngkhoảntiềncôngđượctrảchậm.Chúngđượcsửdụngđểxâydựngcácquỹhưutríchonhânviênhoặcđểchitrảchoanninh,an toàncácphòngban,haivấnđềnàychiếmtới2/3 trên tổngsốdoanh thusau thuếcủacácdoanhnghiệpMỹ.Sốtiềncònlạiđượcsửdụngchomụcđíchchitrảchiphívốnhaygâydựngvốnchotươnglailàrấtít.

KháiniệmtrướcđâycủachủnghĩaMarxvề“giaicấpbóclột”lànhữngngườicóthunhậpmàkhônglaođộng.Tạicácnướccôngnghiệp,cácnhómduynhấtgiờđâycònphùhợpvớiđịnhnghĩanàyđólà“nhữngngườithiệtthòi”gồmnhữngngườikhônglaođộngvàngườinghèosốngdựavàochiphícủanhữngngườilaođộngkhác.TạiMỹ,nơicáckhoản“thanhtoánchuyểnnhượng”vẫncònthấphơnsovới Tây Âu, những gia đình “thiệt thòi” nhận được khoản thu nhập trong khoản tiền “thanh toánchuyểnnhượng”caohơnsovớithunhậpmàcácgiađìnhcôngnhânbìnhthườngnhậnđượctừchínhlaođộngcủahọ.Cáckhoảnchi trảdướichương trìnhphúc lợihaybảohiểmxãhộikhôngbịđánhthuế,vànhữngkhoảnthunhập“khôngphảitiềnmặt”lớnđượcchitrảdướihìnhthứctemphiếuthựcphẩm,trợcấpthuênhàhaychămsócsứckhỏekhôngđượctínhlà“thunhập”trongcácsốliệuchínhthức.Nhưvậy,nhữnggiađìnhhưởngtrợcấpởđâynhậnđượckhoảntiền“thanhtoánchuyểnnhượng”mỗinămtừ10đến11nghìnđô-latrướcthuếchomỗigiađình–caohơnnhiềusovớithunhậphàngnămcủamỗigiađìnhcôngnhântrừkhicácgiađìnhcôngnhânnàycó“haitrụcột”kiếmtiền.Nhưvậy,nếutheochủnghĩaMarx,nhữngngườihưởngtrợcấpnàysẽđượcgọilà“nhữngngườibóclột”nhưngtôitinrằngsẽchẳngcóaigọihọlà“nhữngnhàtưbản”cả.

Nếutrongphạmvikháiniệm“nhàtưbản”làngườisởhữucácphươngthứcsảnxuất–mộtlầnnữatheoquanđiểmcủachủnghĩaMarx–nhữngnhà tưbảnduynhấtởđâychính lànhữngngười laođộng,nhữngcôngnhâncủađấtnước.Theocáchnàyhaycáchkhác,nềnkinhtếcủacácnướccôngnghiệpvàcácdoanhnghiệptrongđóđềuhọatđộngvìchínhlợinhuậncủamình.ChỉcóởMỹ,côngnhânmớithựcsựlàngườichủ,hayítnhấtlàtheokháiniệm“ngườichủlợinhuận”.Thôngquacácquỹhưutrícủamình,nhữngngườilaođộngtrongcácdoanhnghiệpMỹsởhữumộtphầnbavốncổphầncủacáccôngtysởhữucôngđóchínhlàtấtcảcácdoanhnghiệplớncủaMỹ.Nhữngquỹhưutríkháccủanhữngngườitựtrảlươngchomìnhhaycủanhữngnhânviênlàmviệctạicáccôngtykhôngcóchươngtrìnhlươnghưuchínhthứctựđặtrachomình–sởhữutừ5%đến10%vốncổphầncủanướcMỹ,mộtsốkháccòncaohơn.Thôngquacácquỹhưutrícủamình,nhânviênsởhữutừ1/3đến2/5vốncổphầncủangànhcôngnghiệpMỹ.Nhữngquỹhưutrínàylàkhiếnnhânviênlànhữngngườisởhữulớn–thứduynhấtphùhợpvớiđịnhnghĩa“nhàtưbản”củachủnghĩaMarx.

Ởmộtsốnơikhác,điềunàycóthểđượcthểchếhóakhácđimộtchút.ĐiểnhìnhlàtrườnghợpNhậtBản.

Mụctiêu“làmviệctrọnđời”ởNhậtcónghĩalàcácdoanhnghiệpNhậtBảnhoạtđộngvìlợiíchcủangườilaođộng.Quyềnlợicủangườilaođộngđượcđặtlênhàngđầu,caohơnbấtcứthứgìkhác.Điềunàygầnđúngvớikháiniệmchínhthốngbanđầuvề“tàisản”,ngườiNhậtchỉ từbỏquyềnlợi“làmviệctrọnđời”trongtrườnghợpdoanhnghiệpphásảnhoặckhôngđủkhảnăngtrảnợ,quyđịnhtương

tựcũngđặtragiớihạnđốivớiquyềnsởhữutrítuệ.SởhữuvốncổphầntạiNhậtBảnlàbiểutượngchomối quan hệ giữa khách hàng và nhà cung cấp chứ không phải là “tài sản” theo nghĩa thôngthường.Vềbảnchất,vốnkhôngphảilàthứcóđượcthôngquacổphầnthôngthườngmàthôngquacáckhoảnvayngânhàng,vìthếnóđượccoilàcáckhoảnnợ.Nhưngcáccôngtythépcungcấpchocácnhàmáysảnxuấtôtôsẽsởhữu8%cổphầncủanhàmáysảnxuấtôtô,vànhàmáyđósẽsởhữu5%cổphầncủacôngtythép.Hoặcnhàmáysảnxuấtôtô,khôngsởhữumộtphầncổphiếunàocủacôngtythép,sẽbảođảmchocáckhoảnvayngânhàngtrongvốnđầutưcủanhàcungcấp.TạicáccôngtylớncủaNhậtviệcsởhữucổphầnchéogiữakháchhàngvànhàcungcấpsẽchiếmtớimộtnửasốvốncổphần,vàcònnhiềuhơnđốivớinhữngcôngtynhỏhơncócáckhoảnnợngânhàng.Rõràng,ngườisởhữunhữngcổphầnnàykhôngquantâmđếntiềnlãicổphần,họquantâmđếnviệcđặtmuathépmàcácnhàmáychếtạoôtônàyđưarađốivớihọ.Cuốicùng“sởhữu”ởđâylàmốiquanhệnghĩavụqualạichứkhôngphảilàquyềnlợi.Tấtcả“quyềnlợi”đềuđượcgắnchongườilaođộng,nhữngngườiđượcquyền“làmviệctrọnđời”vớidoanhnghiệp.

ĐiềumàtrướcđâyđượcngườiphươngTâyđịnhnghĩalà“sởhữubấtkhảphân”đãđượcchianhỏtạiNhậtBảntheoítnhấttừ2đến3cách:ngườilaođộngtạicáccôngtylớnnơinhânviên“gắnbósuốtđời”sởhữuphầnlớncổphầnchođếnkhicácdoanhnghiệpbắtđầulo lắngvềđiềunày.Cácngânhàngtrởthànhngườisởhữuvớinhữngquyềnưutiênkhicácdoanhnghiệpsắpphásản.VànhữngcổđôngnhỏcónhữngcamkếttraođổitheophươngthứctruyềnthốngcủaNhật.

TạicácnướccôngnghiệpchâuÂu,vấnđềnàycònphứctạphơn.ỞAnh,cáctổchứctrunggiantàichínhchínhlànguồndựtrữcủangườilaođộng–cácquỹhưutrí–sởhữuquyềnkiểmsoátcủahầuhếtcôngty,nhưtạiMỹ.TạilụcđịachâuÂu,việcmuacổphầnđượctiếnhànhthôngquacácngânhàngthươngmại–nơiđạidiệnchohầuhếtcáckhoảntiếtkiệmcủacộngđồng–vàtấtnhiênlàcủangườilaođộng.Trênthựctế,tấtcảcácquốcgiachâuÂuchitrảdưdảchonhânviênđãhìnhthànhnênyêusáchcủanhânviênvềhìnhthứclaođộng“gắnbósuốtđời”.Trongtrườnghợpnày,TòaántốicaoCộngđồngchâuÂuđãđitrướckháxasovớiNhậtBảntrongviệcgiảithíchrõràngvềkháiniệm“làmviệctrọnđời”.

Trongxãhội laođộng làmthuê,chỉnhữngngười laođộngmới thựcsự là“nhữngnhà tưbản”haynhững“chủsởhữu”củacácdoanhnghiệplớn.Tấtnhiên,mỗingườilaođộngcụthểthìkhônggiàu,nhưngtấtcảhọsẽlàgiàucónhất.Tuynhiên,tậphợptoànbộngườilaođộnglạilànguồnvốnlớnnhấtmànềnkinhtếđòihỏi.

MộttrongnhữngtưtưởngđượcđánhgiácaonhấtcủaKarlMarxđólàsựphânbiệthailoại“tàisản”:tàisảncánhân,vídụnhưnhàở,ôtô,…–nhữngthứkhôngảnhhưởngđếnphươngthứcsảnxuất,vànhữngtàisảncóảnhhưởngđếnphươngthứcsảnxuất.TạinướcNgaXôViết,kểcảtrongphầnlớncácgiaiđoạntheochủnghĩabìnhquâncủamình,tàisảncánhânđềuđượcthừanhận,ítnhấtlàtronglýthuyết;mỗingườiNgađềucóthểsởhữu“nhàở”củamình,cáccănhộnôngthôn,cóthểmua,bánvàthừakếchoconcháu.Nólà tàisản trongphươngthứcsảnxuấtđịnhhìnhnên“nhà tưbản”haykhiếnngườisởhữutrởthành“kẻbóclột”.Theonghĩađó,sẽkhôngcóaingoại trừnhữnggiađình

nôngdânhaynhững thươngnhânnhỏsởhữumộtdoanhnghiệpnhỏvớivàiba laođộng làmthuê,đượccoilà“nhàtưbản”.Cácdoanhnghiệplớnđãđượcxãhộihóavàngườilaođộnglànhữngngườisởhữulợinhuận,vídụnhưởMỹ,thôngquacácquỹlươnghưucủamình,haynhưởNhật,thôngquaviệclaođộnggắnbósuốtđời.ĐiềunàycũngđượcápdụngrộngrãitạichâuÂu,ngườilaođộngtrongcácdoanhnghiệplớntạichâuÂutrởthànhnhữngngườisởhữulợinhuậnthôngquacáckhoảnlươngdưthừamàhọđượcnhận.

CácluậtsưchưabaogiờtheoquanđiểmcủaMarxvàsẽkhônghiểuđượcsựphânbiệtrõràngcủaông.Điềunàygiảithíchrằngtạisaohọkhôngnhậnrarằngkháiniệm“sởhữu”và“tàisản”đãđượcđềravàlýgiảibởicácnhàluậthọcRomacáchđây2000nămvàđược“táitạo”vàothếkỷXVI.“Tàisảncánhân”theoquanđiểmcủaMarxcòncógiátrị.Nhưng“sởhữuphươngthứcsảnxuất”củaôngthìđãđượcthaythếbởimộtkháiniệmhoàntoànkhácvớikháiniệm“tàisản”truyềnthống–đólàkháiniệm“sởhữulợinhuận”củacácluậtsư.CổphầntronglươnghưulàphầntàisảnlớnnhấtcủamộtngườilaođộngMỹngoài45tuổi,dùhọlàngườigiúpviệctronggiađìnhhaymộtCEO.Nhưnghọlạikhôngđượcphépbán,cầmcốhaythừakế,vàchođếnkhichết,tàisảncủahọsẽkhôngthểđượcxácđịnhgiátrịchínhxác,khiquyềnđòihỏiđãhết.Xétvềkhíacạnhcánhân,đókhôngđượccoilà“tàisản”dùrằngnóthựcsựcó“giátrị”.Nhưngthôngquacácquỹlươnghưucủamình,nhữngngườilaođộngnàycùngcácđồngnghiệplạichínhlàngười“sởhữu”hợppháp,nắmgiữquyềnsởhữutoànbộphươngthứcsảnxuất,vàthêmnữa,luậtphápđểbảovệlươnghưucủacáccánhânlàchohọcácquyềnđốivớiviệcquảnlýquỹvàđượcbồithườnggầngiốngnhưcácbiệnphápbảovệnhữngquyềntàisảncủa“chủsởhữu”theotruyềnthống.

NHỮNGNGƯỜILAOĐỘNGTHUỘCTẦNGLỚPTRUNGLƯU

Ngườilaođộnglàmthuêtạicácnướccôngnghiệpngàynayđãtrởthành“nhữngnhàtưbản”,khácxasovớikháiniệmgiaicấp“vôsản”củaMarxhay“nhữngngườilaođộngbịápbức”theocáchnóicủacôngđoàn.Họvẫnlà“ngườicôngnhâncổxanh”vớicôngviệcchủyếulaođộngchântay.Nhưngnếuxéttrênphươngdiệnkinhtế,thìanhtathuộc“tầnglớptrunglưu”,vớimứcthunhậpđượcđảmbảovàtươngđốicao.Tạicácnướccôngnghiệp,ngườicôngnhânlaođộngchântaytrongcáclĩnhvựcđiểnhìnhcủagiaicấpvôsảnthếkỷXIXnhưngànhcôngnghiệpsảnxuất,trongcácmỏkhaitháchaycáccôngtrìnhxâydựng,ngaycảtrongthờikỳdàicủanạnlạmphátvẫnnhậnđượcnhữngkhoảnthunhậpnhấtđịnh.ỞMỹ,thunhậpcủacôngnhântrênthựctếđượcđảmbảotốithiểulà2năm.Nhưngquantrọnghơnlànhữngngười“vôsản”nàygiờđâyđãcóđượcnhữngđặcđiểmcótínhchấtquyếtđịnhthựcsựchotầnglớptrunglưu,đólàtrìnhđộđàotạo,trithứcvềthếgiớicũngnhưnhữngkỳvọngcủachínhhọ.Ngàynay,cácnhómngườiduynhấtởcácnướccôngnghiệpcònmangcácđặcđiểmcủagiaicấpcôngnhânthếkỷXIXlàsốlượngthiểusốnhữngngườinhậpcưmới,nhưnhữngngườidađenMỹ,nhữngngườiChicanotừMexico,nhữngngườiSicilianoởTurinhoặccôngnhânThổNhĩKỳởĐức.

Ngoàira,vaitròtrungtâmtronglaođộnglàmthuêđãđượcdịchchuyểnkhỏitaynhữngngườicôngnhâncổxanh–chỉtrừnướcAnh,nơiđộtuổinghỉhọcvàthamgialaođộngkhôngtănglênnhiềunhư

tạicácnướccôngnghiệpkhác.Ởnhữngnơikhác,mộtnửasốnamthanhniênngàynayđãhọccaohơncấpphổthông,vàtiếptụchọcsautuổi18,vìthếsẽtrởthànhnhữngcôngnhântríthứcthayvìlàcôngnhânlaođộngchântaythuầntúy.Nếuchỉxétvềsốlượngthìsốcôngnhântruyềnthốngvẫnchiếmđasố,dùrằngtạiMỹvàBắcÂuchođếnnayvẫnchỉchiếmmộtsốlượngtươngđốinhỏ.Trọngtâmngàycàngrơivàotầnglớptrunggian,nhữnglaođộngđượcđàotạo,nhữngngườitựnhìnnhậnmìnhlànhững“kỹthuậtviên”vàcaohơnlà“chuyêngia”.Trongsốnhữngngườiđượcđàotạo“cấpcao”nàycóđến90%hoặchơn,làmviệcsuốtđờinhưmột“ngườilàmthuê”.

Trướcđâykhônglâu,nhữngngườicótrìnhđộkhôngbaogiờnghĩrằngmìnhsẽlàmthuêchoaiđó,họtựlàmviệcvàcoimìnhlàcác“chuyêngia”.Nếucónhữngngười“làmthuê”trongtầnglớpđó,thìlànhữnggiáoviênhoặccácmụcsư.Dùhọcónhậnđượclương,nhưngkhôngailà“ôngchủ”củahọ.Ngàynay,nhữngngườiítđượchọchànhsẽlànhữngngườihoạtđộngđộclập,họlàmnhữngcôngviệcnhưthợsửachữa,thợthủcônghoặcchủnhữngcửahàngnhỏ.Bởivì,ngàynaycáclĩnhvựcđặctrưngcủanhữngngười làmnghềtựdonhưy tế, tưpháphoặc tưvấnthuế lại trở thànhnhữnghoạtđộngtheonhóm.

Sựthayđổinàytrongnộibộcáctổchứcdẫnđếnviệchìnhthànhđiềumàtrướcđâytôigọilà“quáivậthaiđầu”.Tuynhiên,sựthayđổinàyrấtquantrọngđốivớixãhộicũngnhưvớicấutrúcxãhội.Tìnhtrạng,chứcnăng,quyềnlựcvàtráchnhiệmcủagiáodục,cũngnhưtầnglớptrunglưunhữngngườilaođộngsẽtrởthànhvấnđềtrungtâmcủaxãhộitrongvòng100nămtớitạicácnướcpháttriển.

Nhữngngườinàyđượccoinhưthếhệtiếptheocủanhữngngườilàmnghềtựdo,nhưnghọcũnglàcáccôngchức.Họkhôngphảilà“ôngchủ”nhưngcũngkhôngphảilà“cấpdưới”.Họkhôngtiếpnhậncácchỉthịmàchỉlàmviệcvà“báocáo”.Vềnguyêntắc,họlàmviệcchomộttổchứcchứkhôngphảichomộtcánhânnào.Docónhữngđặcđiểmnàymàngàynayhọđãhìnhthànhnênmộttầnglớpxãhộimới.Tầng lớpnàykhôngcònphùhợpvớicáchọc thuyếtvànhận thứchiện thờicủachúng ta.Điềunàygiảithíchrấtrõràngviệcthểhiệnvịtríđộclậpcủahọ.Nhữngnhàthủcựumới,nhưIrvingKristol,rấtthíchnóivề“nhữngtầnglớpmới”,vềgiáodục“giớitríthức”,nhữngngườikhácbiệtvớiquytrìnhsảnxuấtvàphânphốinhọcnhằn,vàvìvậymàchínhhọcóvẻđốinghịchvới“chủnghĩatưbản”cùngtấtcảhệlụycủanó.Điềunàychỉcóthểgiảithíchđượcphầnnào,vìthựctếnhuốmmàuhuyềnảovàđầyphứctạp.Cácnhàquảnlýcấptrungcủatấtcảcáctổchứcđềucómốiquanhệrấtđộclậpđốivớingườichủcủahọ.Mộtmặt,họvừahàilòngvớicôngviệcvàchỗđứngcủamình,vừahàilòngvớithựctrạngtàichínhvàxãhội,điềunàycóđượclànhờtổchứccủahọ.Mặtkhác,donhạybénnhậnthứcđượcbảnthânnhưnhững“ngườilàmnghềtựdo”,vịtríxãhộicủahọđượcxuấtpháttừsựđộclậpcủahọ,vàchỉriênghọcótráchnhiệmvớinghềnghiệpcủamình.Dovậy,mộtmặt,họcócảmgiáccầnphảinhấtthểhóavớitổchứccủahọ,mặtkhác,họlạicốgắnggiữsựđộclậpvềnghềnghiệp.Nhưnghọđãlầm,bởivìtìnhtrạngcủahọkhôngphảilàđầytriểnvọng:Ngàynay,họcònlà“nhàtưbản”vàlà“ngườisởhữu”,nhưngsựsởhữuđókhôngtạorachohọquyềnlực.Họlàcác“chuyêngia”tuycómộtvốntrithứccótínhchấtquyếtđịnh,nhưngvốntrithứcvàchứcnăngđókhôngđemlạichohọtráchnhiệmvàchỗđứngtươngxứng.Nhưnghọcũngcảmthấykhóxửvàcắnrứtlươngtâmvìgiátrịvàđặctínhvốnvẫnđượccoilà“chuyênmôn”củamình,nhữngngườihoạtđộngvàlàmviệckhông

chomộttổchứcnàovàxuấtphátđiểmchovịthếcủamìnhtrongxãhộihoàntoànđộclậpnhưtrongcáclĩnhvựcnhư“phápluật”hay“ytế”.Họcảmnhậnsâusắcsựcầnthiếtkhẳngđịnhbảnthântrongcáctổchức,đồngthờicũngthấycầnthiếtkhôngkémviệckhẳngđịnhsựđộclậpcủamìnhtrướctổchứcđó.Sựmâuthuẫnnàylýgiảitạisaohọkhôngphảilà“nhữngkẻbảothủ”theocáchgọitruyềnthốngvàcũngchẳngphảilà“nhữngkẻtựdo”.Điềunàycũnggiảithíchtạisaohọlạikhẳngđịnhbảnthânđểchống lạixãhội thểchếhóa,nhưvấnđềmôi trườngvàcácquyđịnhcủachínhphủ,v.v...Đồngthời,họcũngkhẳngđịnhbảnthântheosựpháttriểncủakinhtế,vớisựsởhữucủacảivậtchấtvàmộtcuộcsốngtốtđẹphơn,vàhơnhếtcảlàsựgiàucócủachínhcáccánhân.

Họlúngtúngbởivìchínhvịthếcủahọcũngkhôngrõràngvàgâybốirối.Họchỉlànhữngnhàtưbảnđịaphươngvà“nhữngchủsởhữu”;đúngralàcóquyềnsởhữumàlạikhôngcóquyềnlực.Họchỉlànhững“chuyêngia”khuvực,chỉlànhữngngườinắmquyềnsởhữuvớinhữngkiếnthứckiểmsoát,đíchthựcchỉlànhữngkiếnthứcmàkhôngkèmtheotráchnhiệm;cóchứcnăngnhiệmvụmàkhôngcóđịavịgìhết.

“QUYỀNLỰCLUÔNTHEOSAUSỞHỮU”

Năm1700,mộtngườiAnhtênlàJamesHarrington,mộttrongnhữngngườisánglậpralýluậnchínhtrịhiệnđại,đãviếttrongtácphẩmOceanacủamìnhrằng,“Cuộccáchmạnghàohùng”ởAnhnăm1688làkhôngthểtránhkhỏi,bởivìquyềnlựckinhtế, trướcđóđượcchuyểnvàotaycácchúađất,khôngcònđồngnghĩavớiquyềnlựcchínhtrị–điềuluônnằmtrongtaynhàvuavàcáclãnhchúacaocấp nữa.Dựa trên các triết lý củaAristotle,Harrington đã viết: “Theo sau sự sở hữu luôn luôn làquyềnlực”.Quyềnlựcchínhtrịphảiluôndiễnrasongsongvớiquyềnlựckinhtế,vàngượclại.

TIẾPSAUTRITHỨCLÀTRÁCHNHIỆM

MộtcâuchâmngôncổcũngdựatrênquanđiểmcủaAristotlechorằng:“Tráchnhiệmluôntheosautrithức”.Trithứckhôngchỉcótráchnhiệmcaomàcònphảiluônđikèmvớitráchnhiệm,nếukhôngsẽdẫnđếnvôtráchnhiệmvàngạomạn.Nósẽhìnhthành“tầnglớpmới”củaIrvingKristol–ngạomạnmàkhôngquyếtliệt,thamvọngmàkhông“điêncuồng”.

Ởcácnướccôngnghiệp,hiệnnaycảhainguyên tắc trênđềubịviphạmnghiêm trọng.Người laođộngcótàisản;họchínhlà“nhữngnhàtưbản”.Hoặclàhọkhôngbiếtđiềunày,hoặchọcốtìnhđưanóvàobàitậpquyềnlựcvàtráchnhiệmcủasởhữu.Nhânviêngiờđâylànhữngngườicótri thức.Nhữngngườiđượcđàotạovậnhànhmáymócđượchọchànhnhiềuhơn,cótầmnhìnvàhiểubiếthơncáchđây70năm.Concháucủanhữngngườivậnhànhmáymóctrướcđógiờđâycóthểtheohọcbốnnămđạihọcsaukhitốtnghiệpphổthôngtrunghọchoặctheocáclớphọcthạcsỹkinhdoanhhoặctiếnsỹđịachấthọcvàocácbuổi tối.Nhưngtạinơi làmviệc,họ lạikhôngđượcđảmnhậnnhữngtráchnhiệmtươngxứngvớikiếnthứccủamình.Họchỉđượctrảlương.Trênthựctế,thunhậpcủahọvẫnrấtcaovàcaohơnnhiềusovớitráchnhiệmmàhọđảmtrách.Ngườilaođộngngàynaycóthunhậpvàthunhậpđóđượcđảmbảo.Họcóquyềnlực trongxãhộichính trịnhưnglại thiếuquyềnlực trong

chínhtổchứccủamình.Họcóchứcnăngnhưngkhôngcóđịavị.Họkhôngđượctraochotráchnhiệmgìcả.

Bởi“Theosautàisảnluônlàquyềnlực”,nêncácnhàquảnlýsẽkhôngthểduytrìđượcsựkiểmsoátcủamìnhtrừkhihọđểcácđạidiệncủanhữngngườilàmthuêthamgiavàocơcấuquyềnlựcvàcáccơchếkiểmsoátdoanhnghiệp.Tháchthứccănbảnđốivớiquảnlýtrongxãhộilàmthuêlà:cầnnỗlựcđểchuyểnsởhữuphươngthứcsảnxuấtcủanhânviênthànhmộtvấnđềđúngđắn,hợppháptrongviệcquản lý.Thách thức thứhai làbiếnnhữngkiến thứccủanhânviên thành tráchnhiệmtrong tổchứchoặccôngviệc.

Trongnhữngnăm1920,quyềnlựcxãhội trongnềnkinhtếđãđượcchuyểndịchtừcácnhàtưbảntruyềnthống,tứcnhữngngườisởhữucủathếkỷXIXsangcácnhàquảnlýchuyênnghiệp,chínhlànhữngngườiđã tạo ravị trívàquyền lựcnhờchứcnăngvàhiệusuấtcủamình.Năm1940,JamesBurnham, một trong những tác giả đầu tiên viết về quản lý đã kết luận trong cuốn sách TheManagerialRevolution(tạmdịch:Cuộccáchmạngvềquảnlý)rằng,trongmộtxãhộihiệnđại,quyềnlựcsẽtheosauchứcnăngchứkhôngphảitàisảnhaysựtánthànhcủacáccấplãnhđạo.Cuốnsáchnàyđãcóảnhhưởngvôcùngsâusắc,nhưngkhởiđầucũngcórấtnhiềungườihoàinghi.

Quảnlýchuyênnghiệplàviệcđòihỏitrìnhđộ,ýthứctráchnhiệmvàhiệusuấtcôngviệccao.Nhưnghiệnnaynóđangtrảiquamộtcuộckhủnghoảngtrầmtrọngvềtínhhợppháp,bởivìnóvừakhôngcóquyềnlựckinhtếquákhứcủasởhữutưbản,vừakhôngcósựcânbằngtươngxứnglàmcơsởchohànhđộng.

Mộtsốdoanhnhâncòntintưởngrằng,vớitưcáchlàcác“nhàtưbảnnhỏ”,họcóthểđạtđượcmộtnềntảngchínhtrịtươngxứng,trongđólợiíchcủahọphảiđồngnhấtvớilợiíchcủacácdoanhnghiệplớn,nghĩalàcómộtmứcđộquyềnlựcchínhtrịtươngứng.Nhưnghọđãsailầm.Ngàynay,ngàycàngcónhiềunhàđầutưlànhữngngườilàmthuê,sởhữucủahọđượchìnhthànhthôngquacáctổchứctrunggiantàichínhhoặcdựatrêncơsởđónggópvàocácquỹhưutrí.Chừngnàongườilaođộngcònchưađượcnhất thểhóa rõ ràngvàsáng tỏ trongnắmgiữquyền lựcvà raquyếtđịnh thìhọsẽcònkhônghỗtrợđượcgìchodoanhnghiệpcũngnhưbanlãnhđạo,họsẽmãimãilànhântốtrunglậpvàvôtâm.Nhưvậy,côngtyvàbanlãnhđạosẽkhôngcócũngnhưsửdụngquyềnlựccủanhữngngườinày.

Mộtsựliênkếtsâusắcgiữanhữngngườisởhữumớisẽgiúpdoanhnghiệpđạtđượcsựhợpphápcầnthiếtcũngnhưnềntảngquyềnlực;vàdĩnhiênđiềuđókhôngtựđộngdiễnra.Nóchỉcóthểđượcthựchiệnnếunhữngngườilàmthuêvớitưcáchlàngườichiếmhữucảtưbảnlẫntrithứcxãhộiđượctraomộttráchnhiệmcầnthiết.

Ngườiquảnlýcónhiệmvụsửdụngvàthúcđẩytínhhiệuquảcủanhânlực.Ởcácnướccôngnghiệp,sựchuyểnđổicủalaođộngtríthứccũngnhưthunhậpcủangườilaođộngđãtạorasựgiatăngkhôngngừngtiềmnăngconngười.Đúnghơnlànhữngđiềuđóđãkhiếnnhữngnướcnày“pháttriển”.Tuy

nhiên,phầnlớnbanlãnhđạocủacáccôngtychưacảmnhậnđượchếtsựthayđổinày.Điềuđóđượcthểhiệnởchỗ,họchưakhaithácđượchếttiềmlựccủanhânviên.Trongphầnlớncáccôngty,cáctổchứctưnhân,đặcbiệtlàtrongtổchứccôngcộng,cáccôngchức,vềcơbản“làmviệcdướikhảnăng”dotráchnhiệmcủahọrấthiếmkhitươngxứngvớikhảnăng,quyềnlựcvàđịavịkinhtếcủahọ.Họnhậntiềnthayvìnhậnđượcđịavị(màđịavịlạicóthểxácđịnhđượcthôngquatráchnhiệmthựcsự),vàsự“traođổi”nàysẽkhôngbaogiờthỏamãnđượchọ.

Điềuquantrọnglànhữngngườilàmthuêởtấtcảcáccấpđềucầnphảiđượcgiaophótráchnhiệmthựcsựđốivớinhữngcôngviệcchungcủacôngty;điềunàygồmcảtráchnhiệmđốivớiviệcthiếtkếvàquảnlýcácchươngtrìnhphúclợidànhchonhânviên.Họphảiđược lôikéovàoviệcchiasẻ tráchnhiệmđốivớicôngviệcchuyênmôncủamình,cũngnhưvớiviệckiểmsoátmụctiêuvàtựkiểmsoátbảnthân.Cuốicùng,họphảiđượctạođiềukiệnđểthựchiệnsựcảitiếnliêntụcquátrìnhhoạtđộngtổngthểmàngườiNhậtgọilà“họctậpliêntục”.Ngoàira,mỗingườilaođộngphảicócơhộithamgiamộtcáchcóýthứcvàoviệcxácđịnhvàhìnhthànhcácmụctiêucũngnhưcácquyếtđịnhcủacôngty.

Đâykhôngphảilà“nềndânchủ”,màđơngiảnlàquyềncôngdân.Nócũngkhôngphảilàmộthìnhthức“quảnlýdựphần”–mộtnỗlựcvôíchnhằmgiấugiếmthựctếvềsựthiếukhảnăngcủanhânviên thôngqua lôikéo tâm lý.Thực tế,việc trao tráchnhiệmchonhânviênđốivới cáccôngviệcchungcủatổchức,mụctiêuvàcôngviệccùngsựcảitiếntronghiệuquảcôngviệccủachínhhọsẽtăngthêmsựquảnlýtheocáchthức“phânquyền”màcáccôngtyđangànhnghềthựchiệnđểcủngcốsựquảnlýcủamình.Điềunàycũngtạorasựhiểubiếtrõrànghơnđốivớicácquyếtđịnhvàcácquanniệmvềquảnlý.Giốngnhưcáctổnggiámđốc,nhữngngườithườngphảitựtranhđấuvớicácquyếtđịnhkhókhănvềvấnđềmarketingchocôngviệckinhdoanhtrọngtâmcủacôngty,họphảihiểurõbanlãnhđạocủacôngtysẽphảnđốiđiềugìvàmộtquyếtđịnhkinhdoanhsẽliênquanđếnnhữngvấnđềgì;cònnhữngkỹsưthìphảihiểurõmụctiêucũngnhưthẩmđịnhhiệuquảcôngviệccủamìnhđểnhanhchóngnắmbắtđượcmộtquyếtsáchliênquanđếnnhữngvấnđềgìvà“hiệuquả”thậtsựcónghĩagì.Họkhôngngừngtrởnên“chuyênnghiệp”;nhưnghọcũngphảigiànhđượcthêmnhữnghiểubiết,tầmnhìn,vàtinhthầntráchnhiệmđểduytrìvàthựchiệntoànbộcôngviệctheocáchthứckhácbiệtvớinhữngngườiquảnlýcũngnhưnhữngcôngdânbìnhthườngkhác.

Ngoàira,cònphảithểchếhóalợiíchkinhtếcủangườilaođộng.Đâylàmộtđiềurấtkhókhăn.Bởivìcónhiềulợiíchkhácnhau.Cổphầnsởhữucủangườilaođộngtronghệthốngkinhtế,dùdướibấtcứhìnhthứcnào,vẫnluônlàtàisảntàichínhquantrọngnhấtcủahọ.Tàisảnnàyphảiđượcquảnlýmộtcáchthíchhợpvàđầytráchnhiệm.Đồngthờinócũngphảiđượctổchứcchophùhợpvớicácnhucầuxãhộithiếtyếu,vídụđócóthểlàkhảnăngthíchứngcaonhấtcủatoànbộnềnkinhtế,cũngnhưcủalợiíchcánhânvàlợiíchxãhội,đốivớiđộnglựccánhânvàsựtựkiểmsoát.Cuốicùng,cổphầnsởhữucủanhânviênphảiđượcquảnlýđểcácdoanhnghiệptưnhânvànhànướccósựlãnhđạohiệuquả,rõràngvàđầytráchnhiệm.

Theocáchnàođó,ngườiNhậtđãgiảiquyếtvấnđềlợiíchmộtcáchtriệtđểbằngcáchđặtlợiíchcủacôngtylêntrênlợiíchcủangườilaođộng,đồngthờicoisựsởhữutruyềnthốngcũngnhưtàisảnlà

yếutốthứyếu.NếungườiNhậtthànhcôngtrongviệcbổsungvàohệthống“làmviệctrọnđời”củahọnhữngdựđoánvàchuẩnbịchovấnđề laođộngdư thừa,họsẽcóđượcmộtcộngđồng thậtsựtrongmột doanhnghiệphiệnđại.Đó sẽ làmột cộngđồngdựa trên các cánhân có tinh thần tráchnhiệmvớinhautheotruyềnthốngcủaNhậtBảnthayvìsựràngbuộchợpđồngcủaphươngTây.ĐiềuđócóthểmanglạichoNhậtBảnmộtcấutrúcxãhộiổnđịnhnhấttrongtấtcảcácquốcgiapháttriển.

Ngượclại,ởphươngTâymộtgiảiphápcầnphảiđượctíchhợpvớicáclợiíchvậtchấttronghệthốngkinhtếvớinhữngnhucầutàichínhcánhân,cùngvớicácnhucầuxãhộichosựlinhhoạtvàđộnglựccánhân.

Hiệntạicóbacáchtiếpcận,trongđó,cáchđơngiảnnhấtlàsởhữutrựctiếpcáccổphầntrongcôngtynơingườilaođộngđanglàmviệc.MộtlầnnữaphươngphápnàyđượcthúcđẩybởinướcMỹthôngqualợiíchthuếquantrọngdướitêngọiKếhoạchSởhữuCổphầnNhânviên(ESOP).ESOPkhôngnhất thiếtphảiđượclàmrõrànghaycôngkhaixácđịnhrõquyềnlợicủacôngtyvàquyềnlợicủangườilaođộng.Điềuđólàmmấtvịtrí“ngườisởhữu”củanhânviên.Nhưngdùnóđãđượcthửápdụng–vàchúngtađãcốgắngápdụngnótronghơnmộtthếkỷqua–cuốicùnghyvọngvềmộtsựcảmthôngluônbịvỡnát.BởivìESOPđãviphạmmộtcáchrõràngnhữngđặcđiểmcơbảnđếnmứcphảiđượctiếtchếnhằmtránhgâyranhữngbấtđồngvàthualỗvềtàichính.

ESOPchorằngtấtcảcácdoanhnghiệp,hayítnhấtlàcácdoanhnghiệplớn,luônthànhcôngvàkiếmđượclợinhuận.Nhưngquathờigian,yêucầuđốivớikếtquảcủaESOPđólàcácdoanhnghiệplớnsẽkhôngvướngphảithờikỳrắcrốicũngnhưnhữngthualỗnặngnề.Trênthựctế,nhữngrắcrốilớnsẽbiếnmấtsaukhoảng30nămhoạtđộng.Nhânviênđãcóđượcnhữngcổphầntàichínhlớntrongcôngty.Sẽlàmộtsựquảnlýtàichínhthiếutráchnhiệmnếunhưđặtkhoảntiếtkiệmcủamình–khoảndựphòngchotươnglaikhikhôngcònlàmviệc–vàotìnhtrạngtàichínhnguyhiểmnhưvậy.Vàđócũngsẽlàsựquảnlýtàichínhthiếutráchnhiệmkhiđặttoànbộkhoảntiếtkiệmvàobấtkỳvụđầutưnào,vàsẽcàngthiếutráchnhiệmhơnkhiđặtchúngvàomộtvụđầutưmàchúngsẽbịđóngbăngvàkhôngthể thanhtoánnợ.HầuhếtnhữngngườichủsởhữuESOPđềuchịunhữngkhoảnthua lỗ lớn trongsuốt30nămkhimàhọphảiđầutưđểđảmbảochocáckhoảnthunhậpkhivềhưutrongtươnglai.HọcóthểnhậnthứcđượcsớmhơnrằngESOPđượcsửdụngđểcấpvốncho“ôngchủ”.Ngaykhimộtdoanhnghiệpbướcvàogiaiđoạnngắnnhữngrắcrốiliênquanđếnkinhtế-nhânviên,mộtcáchcóthểhiểuđược,trởnênthấtvọng,loâuvàcảmthấyrằngnhưthểhọvừabị“móctúi”,vàhọđãđúng.Hơnnữa,việcsởhữucổphầntrongcácdoanhnghiệpbuộcchặtnhânviênvàovớidoanhnghiệphơn.Nócảntrởkhảnăng“năngđộng”vàthayđổiviệclàmcủahọ,vàtronggiaiđoạnmàxãhội,kỹthuậtvàkinhtếthayđổivớitốcđộchóngmặtthìđiềunàylạicàngđặcbiệtkhôngthúvịchútnào.Đúnghơn,điềunàyhoàntoànlàphảnxãhội.

MộtrongnhữngphànnànlớnnhấtchốnglạichếđộlươnghưucủacáccôngtyMỹtrướckhicóĐạoluậtSửađổiLươnghưunăm1974là:chếđộlươnghưubuộcchặtngườilaođộngvàovớimộtcôngty.Đó làmột lờiphànnànchínhđáng,vàviệc traoquyềnchohọ làhànhđộngcải tổcần thiết.ESOPbuộcchặtngườilaođộngvớimộtôngchủcũngnhưviệcnghỉhưutrướckhiđượcphép.Cuốicùng,

chínhESOPđãtiếptaychosựtêliệtkinhtế.Nóđãtạoranhữngmốiquantâmxãhộilớnkhiduytrìnhữngđiềuđãqua,Nhữngngànhcôngnghiệpđangsuytàncùngcácdoanhnghiệpsẽhếtsứcnhiệttìnhvớitìnhhìnhtàichínhcủachínhmìnhthôngquaviệcsởhữucổphầncủanhânviênbởinhữngdoanhnghiệpnàykhócóthểtìmđượcnguồnvốnnàokhácbằngbấtkỳcáchnào.NhưngvấnđềnềntảngnhấtđốivớiESOPđólànósẽgiúp,trongphầnlớncáctrườnghợp,làmtancácảomộng,sựthùđịchcũngnhưthualỗtàichínhbởinóviphạmnhữngquyđịnhcơbảntrongviệcsửdụngkhônngoannguồntàichính.

Ởmọikhíacạnhkhác,chắcchắnkếhoạchnàylàmộtsựthấtbại.Quỹđósẽkhôngbaogiờcóthểbánđượcmộtphần,vàcũngkhôngbaogiờcóthểsửdụngchomộtvụđầutư.Nósẽbịbuộcchặtvàocácngànhcôngnghiệpvàdoanhnghiệpcủangàyhômquavàsẽtướcđinguồntàisảncấpvốnchocácngànhcôngnghiệpvàdoanhnghiệpcủatươnglai.Quỹquốcgia,nếuđượcbanhành,sẽbuộctộicácquốcgiaScandinavianđốivớisựdầnsuysụptrầmtrọngcủanềnkinhtế.Họkhôngthểlờđinhữngkỹthuậtvàcácngànhcôngnghiệplỗi thời,nhưngcũngkhôngthểcấpvốnvàxâymới,cũngnhưpháttriểncácngànhcôngnghiệpvàcôngnghệmới.Tuynhiên,mộtquỹnhưvậy,đặcbiệtlàmộtquỹđượcquảnlýbởicôngđoàn,khôngthểđểchomộtngànhcôngnghiệpđixuốngrồibiếnmất,khôngthểcấpvốnchomộtngànhcôngnghiệpmớimàcóthểsẽtrởthànhđốithủcạnhtranhđốivớinhữngngànhcôngnghiệpcũ.Nócũngkhôngthểđầutưrabênngoàiquốcgia,vìnhữnglýdochínhtrịrõràng,vàcũngkhôngthểchophépcácdoanhnghiệpmànóthốngtrịđượcphéptrởnênnăngđộngbênngoàiquốcgia.VàđốivớicảngườilaođộngtạimộtquốcgiaScandinavinhỏlẫncảquốcgia,sựhạnchếsốlượngđầutưcũngnhưsốlượngcáchoạtđộngkinhdoanhnhằmthuhẹpnềnkinhtếquốcnộichắcchắnsẽkhônghềthúvịchútnàocũngnhưhoàntoànlàthiếutráchnhiệmtạithờiđiểmcủanềnkinhtếhộinhập.ĐâychínhlànguyênmẫucủamộtthểchếmàcáccôngđoànlaođộngScandinavimuốnxâydựng;đóchínhlàcôngtyđầutưthuộcchínhphủmàMussolinithànhlậpđểcứuvãncáccôngtyđangkhốnđốncủaÝvàcôngtykiểmsoátkhoảng30-40%cácdoanhnghiệplớncủaÝ.NgaycảnhữngngườiủnghộkiêncườngnhấtđốivớiviệcsởhữucủachínhquyềntạiÝ,vàcảnhữngngườilãnhđạocôngđoànthươngmạiCộngsản,giờđâycũngphảithừanhậnrằngđịnhchếnàylàcănbệnhungthưkhôngthểchữatrị.

NhưngđiểmyếunhấttrongkếhoạchcủaScandinavilàchekhuấtđimấtthựctếrằngngườilaođộngthựcsựcầnphảitrởthànhnhữngngườilàmchủ.Tấtcảnhữngđiềumànólàmchorõràngđólàcáccơquancôngđoànthậtsựthíchnhữngcôngviệcđượctrảlươngcao.NgườilaođộngcủacáccôngtydocáctậpđoànthuộcchínhphủÝsởhữuvàđiềuhànhkhôngbaogiờtựxemmìnhlà“ngườilàmchủ”,ngượclại,nhữngmốiquanhệlàmviệctồitệnhấttạiÝcũnglàtạichínhcáccôngtynày,vàhọcũngchínhlànhữngdoanhnghiệpcónăngsuấtlaođộngtồitệnhất.ĐiềutươngtựcũngxảyravớiIsrael,nơimàliênđoàncôngđoànsởhữuđến2/3tổngcácdoanhnghiệptrongcảnước.

Phươngphápthứ3làphươngphápcủangườiMỹ,nơimàquỹlươnghưucánhânđượcthànhlậpvà“cấpvốn”bởichínhnhữngngườilaođộng(hoặcđôikhibởicácnhómngườilaođộngtrongmộtsốngànhhoặc lĩnhvựcnhấtđịnh).Nhữngquỹnàykhôngchophépđầu tưnhiềuhơnmộtkhoảnnhỏtrongtổngngânsáchphânbổchovấnđềphúclợichonhânviêncôngty,thayvàođósẽđầutưdựa

trênnhữngnguyêntắcđầutưchuyênnghiệp,theonhữngdanhmụcluânchuyểnvàriêngbiệt.Phươngphápnàyđápứngđượcmọinguyêntắcvềquảnlýtàichínhcótráchnhiệm.Quỹlươnghưumàgiờđâykiểmsoátphầnlớnvốncổphầncủacáccôngtylớn,hóara,sẽphảiđượctíchhợpvàoviệcđiềuhànhcáccôngtymàchúngsởhữu–cóthểthôngquaviệcbổnhiệmcácchuyêngia,ngoàicácgiámđốc,chobangiámđốc.

Sựxuấthiệncủa“xãhộilàmthuê”đãpháhủynhữngnềntảnglâuđờicủatínhhợpphápvàquyềnlựcmàcácdoanhnghiệpdựavàotrongthờiđạicủa“cácnhàtưbản”.Nócũngloạibỏđinhữngdoanhnghiệp ủng hộ trong danh sách những “chủ sở hữu” cá nhân.Vì thế, người sở hữu của các doanhnghiệpđịaphươngnhỏlẻ-chủsởhữucủacáccửahàngthuốclánhỏ-luôntựxemmìnhcóđượclợinhuận“tàisản”tươngđươngvớichủsởhữucủacáccôngtylớn.Ngàynay,chủsởhữucủacáccôngtylớnnàyđềuđãtrởthànhngườiđạidiệnchongườilaođộng.Ngườichủsởhữucáccửahàngđịaphươngnhỏkhôngcònthấyđượcsựđồngnhấtvềlợinhuậnvớihọnữa,vàtrongthựctếlàkhôngcónhiều.Anhtanhậnrarằng,bấtchấpsựhùngbiệncủamình,cácnhàquảnlýchuyênnghiệpcủacácdoanhnghiệp lớnkhôngbaogiờ tinvàokháiniệm“nhàquản lý–chủsởhữu”,vàcũngkhông tánthànhkháiniệm“doanhnghiệpgiađình”.Nhưngnhữngnhàquảnlýmớicủacácdoanhnghiệplớn–nhữngngườilaođộng–lạithậmchíkhôngbiếtrằng“nhữngdoanhnghiệplớn”chínhlà“chúngta”.Việcquảnlýthậtsựchocácnhàsảnxuấtthấyđượclợinhuậntừxãhộicũngnhưtừngườilaođộng.Nhưngnókhôngđượcủyquyền,cósựchínhđáng,sựủnghộvàquyềnlựctươngxứngvớichứcnăngcủamình.Và“lợinhuận”ngớngẩncủanó,cùngvớitínhchínhthốngcủaquảnlýbiệnluậnchothựctếkhônglấygìlàmrõràng.

Sựxuấthiệncủaxãhội làmthuê,vì thế,đã tạorasứchútquyềnlực.Nótạo tamộtsựphi lýgiữa“quyềnlực”và“tàisản”–“tàisản”mớicầnđượctíchhợpvớicơcấuquyềnlực.Nótạorasựbấthợplýgiữakiếnthứcvàquyềnlực.Nhữngngườicókiếnthứcmớicầnđượctíchhợpvớitráchnhiệm.Sựtíchhợpnhưvậysẽkhôngtốnnhiềucôngsức,khôngcógìlàkhôngthểthựchiệndướibàntaycủacáccôngtyphươngTâyhaycáccôngtycủaNhậtBản.Nhưngcácnhàquảnlýkhôngchỉhiểuđượccơhộicủamình,màhọcótìmthấychínhmìnhtrongmốinguyđánhmấtquyềnlực.TháchthứcđốivớicáccôngđoànAnhquốctrướcquyềnlựccủacảchínhphủvàcácnhàquảnlýtạiđâychỉlàmộtvídụđiểnhìnhnhất.Ởđóthậtsựđangdiễnramộtcuộckhủnghoảngvôcùnglớn.Nhưngnhữnggìmàtấtcảcácnhàquảnlýđềukhôngthểnhậnthấyđólàđócũnglàgiaiđoạnkhủnghoảngcủacáccơhộilớn.

LIỆUCÔNGĐOÀNCÓTHỂTỒNTẠI?

Sựxuấthiệncủaxãhộilàmthuêcũngđãtạoramộtsựkhủnghoảngmớiđốivớicôngđoànngườilaođộng.Sựtồntạicủanórấtnguyhiểmbởixãhộicủachúngtalàxãhộilàmthuê,trongđócácdoanhnghiệphoạtđộngvì lợi íchcủangười laođộng,nhânviênlànhững“nhàtưbản”,nhữngngười“sởhữu”thậtsự.Khoảng85%tổngthunhậpquốcdânđượcdànhchongườilaođộng,vàcôngđoànmấtđilýdotồntạicănbảncủamình,đólàđấutranhđểtăngthêmtỷlệđầutưchongườilaođộngtrongtổngthunhậpquốcdândướihìnhthức“quỹlương”.Tấtcảnhữnggìmộtcôngđoàncóthểlàmlàgia

tăngphầnđónggópcủathànhviêntrongcôngđoànvớicácphítổncủanhữngngườilaođộngkhác.Côngđoàntrởthànhđạidiệncholợiíchđặcbiệtchophầncònlạicủathếgiớithôngquasứcmạnhquyềnlựcchứkhôngphảiđạidiệnchomột“tầnglớp”nhữngngườibịápbức.

Nhữngthànhtựukinhtếchắcchắnrằngkhôngchỉlànguồngốctồntạicănbảncủacôngđoàn,thậmchíngaycả là“côngđoàndoanhnghiệp”củaMỹ.Côngđoànnhậnđượcrấtnhiềuhỗtrợ từvai tròchínhtrịcủanókhilàkẻthùcủaquyềnlựcquảnlý.Điềunàygiảithíchtạisaoviệcquốchữuhóamộtngànhcôngnghiệp– tráivớiphân tíchcủachủnghĩaMarx– luônđem lạinhữngcôngđoànvữngmạnhhơn.Nhưngđểngườilaođộngtrởthànhnhữngnhàquảnlývàchuyêngia,phảigiảmbớtquyềnlựcquảnlýtừnhữngngườiliênquan.Tuynhiên,ngườilaođộnglạilàmộtphầntrongquyềnlựcquảnlýmàhọchốnglại.Mộtvídụđiểnhìnhchosựmâuthuẫnnàylàcôngđoàncủacácgiảngviênđạihọc.Họluônmuốnduytrìquyềnlựcquảnlýcủakhoatrướccáccơquanquảnlý,lậpphápvàngườinộpthuế,chứkhôngmuốngiớihạnquyềnquảnlýcủachínhmình.Đâycũngchínhlàvídụđiểnhìnhvềcáccôngđoànlaođộngcủacácnhàquảnlývàcácchuyêngia.Vídụ,nóduytrìthựctếchocáccôngđoàncủacácdịchvụquảnlýdânsựtạiAnh,nhữngngườicósựthừanhậnhướngtớiviệcgiànhđượcsựkiểmsoátquảnlýtriệtđểcácthànhviênvàlàmsuyyếusựquảnlýđóbởiQuốchộivàcácbộtrưởng.Tấtnhiên,nếuchủnghĩanghiệpđoànlàsựcưỡngbách,thìtấtcảcácnhómphảitựtổchứclạimình.Dođó,chúngtacóthểsẽnhìnthấymột“côngđoànlaođộng”củacácnhàquảnlýcấpcao,hétlênvớitiếngthétđinhtaiyêucầuvềvịtríđúngđắn“vịtrídướimặttrời”củanhàđiềuhành.Nhưngđiềunàyhầunhưkhôngphảilànhữnggìmàcôngđoàntruyềnthốnghướngđến.

Kếtquảlà,côngđoàntạicácnướcpháttriểnrơivàokhủnghoảngsâusắc.Thựctế,tạicácquốcgianơicôngđoàncómốiquanhệyếu–Mỹ,PhápvàNhậtBản–côngđoàncóthểcóhìnhdạngtốthơnsovớitạicácnướcnhưAnh,ThụyĐiểnvàĐức–nơichúngcónhưngmốiquanhệđầyquyềnlực.CôngđoànlaođộngMỹcóthểmạnhhơnvìmộtsốnhântốnhỏmangtínhcạnhtranh.Năm1980,ítnhấttrongmộtvàikhuvựccánhân,cáccôngđoànđạidiệnchosốphầntrămngườilaođộngnhỏhơnsovớithờikỳkhicôngđoànbắtđầurađờicáchđây50năm.Saunăm1980,cácthànhviêncôngđoàntại khuvực cánhânđãgiảm từ15-16% lên30%sauChiến tranhThếgiới thứHai.Năm1933, sốlượngnàydaođộngtrongkhoảng18%.Chỉriêngtrongkhuvựccông,nơikhôngcó“nhàtưbản”nàochốngđối,sốlượngthànhviêntạiMỹđãgiảmkhánhiềusauChiếntranhThếgiớithứHai.Miễnlàcôngđoàncònyếu,ngườilaođộngtạicácxãhộiđềucómộtmốiquantâmchínhđángđốivớiviệcduytrìnótồntạinhưmộthìnhthứctáibảohiểm.Hầuhếtngườilaođộngđếukhôngliênquanvàcũngkhôngcónghĩavụphảitrảtiềncôngđoànphí.Họkhôngphảiphụctùngtrướccácquyđịnhcủacôngđoàn.Vàdùcôngđoànvẫn làmộtmốiđedọa thường trựcvàngáng trởcácnhàquản lýkhỏiviệckhẳngđịnhquyềnlựcđộcđoáncủamình.Nhưngcáccôngđoànbảnthânnóđãtrởthànhquyềnlực,chẳnghạnnhưởAnh,ởBắcÂuvàmộtsốvùngởÝ,côngđoànhoàntoànlàmộtsựcưỡngbức.Vàsauđónórơivàotìnhtrạngnguyhiểm.

Ngàynay,điềunàynghecóvẻlạlùng,khicáccôngđoàn“bẻcongcơbắp”củamìnhvàkhi,nhưtạiAnh,họdườngnhưđãcướpđoạtvị trícủachínhquyền.Nhưngsựkhẳngđịnhtuyệtđối, thựctế làvượtquácảsựkhẳngđịnhchophép,củaquyềnlựccôngđoànlàmộtnỗisợhãitồntạibêntrongnó.

Cáccôngđoàntạimọikhuvựctrênthếgiớiđềunhậnthứcrõnétđượcthựctếrằnghọphảitựgòmìnhtrongmộtcơcấuquyềnlựcnhấtđịnh,đểchohọkhôngbịkiểmsoátchặtchẽbởiquyềnlựcchínhtrịhoặcnằmtrongcánhtaycủachínhquyền,khihọlạithuộcvềcácquốcgiachuyênchếnhưLiênBangXôViết.Vàvìthếngàynay,cáccôngđoànthườngbịcôngkíchvìsựyếukémthayvìsứcmạnh.Họbiếtrằngxãhộisẽcòntiếptụcchấpthuậntínhchínhđángcủahọ.Nhưngđiềuđósẽcòntiếptụcđượcbaolâunữa?

Khicáccôngđoàntựtinvềsứmệnhcủamình,vềvaitròxãhộicũngnhưtínhchínhđángcủamình,họsẽtừbỏýđịnhvềviệcchiasẻquyềnlựcquảnlý.Họbiếtrằngtrởthànhđốitáccủa“cácôngchủ”vàđồng tráchnhiệmvớihọchỉcó thể làmsuyyếucôngđoànmà thôi.Giờđây,côngđoàn tạicácnướcnơiđượccoilàmạnhnhất–Đức,Scandinavi,Anh–kêugọisự“đồngphánquyết”,đượcgắnkếtbởiluậtphápvềcơcấuquảnlý.

Phầnnàychothấymộtsựliềumạngđểbảovệquyềnlựccủalựclượngchủđạotrongquákhứ-nhữngcôngnhâncổxanh,chốnglại tầnglớptrunglưu,nhữngngười laođộngtrí thứcmới.ĐềnghịđồngphánquyếtcủanướcAnhchothấynórõràngđòihỏirằngcôngđoànphảiđạidiệnchomộtnhómlớnnhất–ngườilaođộng.Tuynhiên,nướcĐứcđãchiếnđấu–vàthấtbại‒trongcuộcchiếntươngtựkhimàhọyêucầurằngngườilaođộngchuyênnghiệpvàcácnhàquảnlýphảibịloạikhỏithànhviênbangiámđốckhithựchiệnchínhsáchđồngphánquyết.Tầnglớptrunglưutríthứcmớitạicácnướcnàycóxuhướngthànhlậpcácnghiệpđoànynhưtầnglớpcôngnhâncổxanh,nhưngnóthườngquycủhơn.Tầnglớpnàytựxemmìnhlàmộtnhómngườiđặcbiệtthayvìchỉđơnthuầnlàngườiđạidiệnchotầnglớp“bịápbức”.Nócũng“tựdo”hơnsovớitầnglớpcôngnhâncổxanhtruyềnthống,giốngnhưcáccôngđoàndịchvụcôngtầnglớptrunglưuởMỹ.Nhưngvấnđề“tựdo”củahọdườngnhưxahơnnhiềusovớinhữnggìmàtầnglớplaođộngquantâm:cácmốiquanhệchủngtộc,vấnđềnạopháthai,ngoạigiaoquốctếhaymôitrường.BịlãnhđạobởitầnglớpcôngnhântríthứclànhữngđiềumànhữngngườilãnhđạotầnglớplaođộngởĐứcvàAnhlolắngvàcốgắngloạibỏbằnglờiđềnghị“đồngphánquyết”.Trongnỗlựcđó,họđãkhôngthànhcôngvàdườngnhưhọsẽphảichấpnhậnđiềuđó.Nhưng lờiđềnghịcủahọcũngmởramột thực tế rằng thậmchí thậmchíkhinhữngngười laođộngcổxanhngàynaycókiếnthức,thôngtin,giáodụctốthơnsovớitrướckia,họcũngkhôngđượcđảmnhiệmnhữngtráchnhiệmtươngxứngvớinănglựccủamình.Trongsựtrôngđợiđó,đồngphánquyếtlàmộtlờiphảnhồichosựphilýđócũngnhưchosựthấtbạicủacácnhàquảnlýtrongviệcxemđólàmộtcơhộimới.

Đồngphánquyếtkhôngphảilàlờigiảiđáptốt.Phầnlớnnhữngquyếtđịnhcóảnhhưởngtớingườilaođộnglànhữngquyếtđịnhcóchứanhữngkếhoạchcộngđồngchứkhôngphảilànhữngquyếtđịnhdựatrênđánhgiácủabangiámđốc.Hơntấtcả,ngườiđạidiệncủangườilaođộngtrongviệcđồngquyếtđịnhkhôngphảilàngườilaođộngtrongcôngtymàlàcánbộcôngđoàn–nhữngngườikhôngcócổphầntrongcôngty,khônglợiunhuậncũngnhưkhônghiểurõvềnó.Đồngphánquyết,dùởbấtkỳđâu,cũngđềulànhucầucủanhữngngườilãnhđạocôngđoànchứkhôngphảilàcủacácthànhviêntrongcôngđoàn,làđòihỏivềquyềnlựcchứkhôngphảilàtráchnhiệm.Nólàmsuyyếucácnhàlãnhđạo,cácdoanhnghiệpcũngnhưcảnềnkinh tế,cũngnhưkhônghềđemlạichocácdoanhnghiệp,

ngườilaođộnghayxãhộinhữnggìmàhọmongđợi.Nóthểhiệnkhôngphảilàsựthànhcôngcủacôngđoànmàlàsựthấtbạicủacácnhàquảnlý.

Thậmchíngaycảnhữngnơimàhọthànhcôngtrongviệcđạtđượcsự“đồngphánquyết”,độingũcácchuyêngiatrongcáccôngđoàncùngvớibằngcấpcủamìnhtronglĩnhvựckinhtế,luật,tâmlý,nhữngngườinắmgiữquyềnlực thựcsự trongmọibướcchuyểncủa lực lượnglaođộngtạicácnướcpháttriển,biếtđượcđiềumàrấtítcácnhàquảnlýhiểuđược:rằng25nămnữamọithứcsẽchothấyliệucôngđoàncóthểtồntạihaykhông.Quảnlýlàcầnthiết–dùtheocáchnàyhaycáchkhác,bởicácdoanhnghiệpvàcácđịnhchếcầnphảiđượcquảnlý.Quảnlýlàmộtchứcnăngcơbản.Vìvậycâuhỏiđặtrakhôngphảilàliệucótồntạinhữngnhàquảnlý,nhữngngườiđảmnhiệmcôngviệcquảnlýhaykhông.Côngđoànlaođộnglàchấtdẫnxuấtvàlàcâutrảlờichothiếthaylàmộtchứcnăngkhôngthểthiếu,khôngmộtquốcgiachuyênchếnàolạigặpkhókhăntrongviệcngăncảnsựtồntạicủacôngđoàn,giốngnhưHitlervàMaođãlàm,haytrongviệcbiếnnóthànhmộtcơquan“dễsaibảo”chocácnhàquảnlý,nhưcáchStalinđãlàm.Chứcnăngcơbảncủacôngđoàn,làcóđượcsốlượngphầntrămsảnphẩmlớnhơn,đãbị“teodầnđi”.Khôngcòncóđược“nhiềuhơn”nữa.Chứcnăngxãhộicủanócũngchỉcònkhôngđángkểnếucácnhàquảnlýđịnhchếhoáthựctếvềsựsởhữucủanhânviênđốivớidoanhnghiệp,nóicáchkhác,ngaykhicácnhàquảnlýthựchiệnnhữngđiềuđơngiảnmộtcáchtốtđẹp–nhữngđiềuthựcchấtlàcôngviệccủahọ.

Khôngmộtxãhộinào từngchấpnhậnviệc traoquyền lãnhđạomộtcuộcnộichiếnchomộtnhómngườicólợiíchnhấtđịnh,trừkhinócóđượcưuthếtrongvấnđềvũkhítấncông.

Ngàynay,cáccôngđoànlaođộnggiốngnhưvịtrícủamộtNamtướcthờiphongkiếntrongthờikỳnhữngnăm1930.300nămtrước,ngườinôngdânháohứcvớiviệctrởthànhngườiphụcvụchoNamtước.Khiđó,NamtướcsẽchỉphảichốnglạinhữngkẻxâmlượcNorman–nhữngkẻcướpbóc,pháhủyvànôdịchhóatànbạo.300nămsau,vịNamtướcphongkiếnđãmấtđichứcnăngcũngnhưkhảnăngđónggópcủamình,nhưngvẫnduytrìđượctướchiệu.Nhữngngườinàyvẫncónhữngchúngựa,đấtđai,vàcũngkhôngbịphảnđối.Họtiếptụcduytrìđượctướchiệucủamìnhthêm150nămnữachođếnkhingườinôngdânhiểuđượcrằngnhữngkỵsĩmangtrênmìnhtướchiệukiathậtsựyếuđuốinhưthếnào,khinhữngngườinôngdânThụySỹtrongthếkỷ15đãhủyhoạisựhàohoacủanhữnghiệpsỹnày,nhữnghiệpsỹBurgundian,bằngcáchlàmchohọngãngựa.

Côngđoànkhôngcóngựa,khôngcótướchiệuvàcũngkhôngcóđất.Nócũngkhôngcóquyềnlựctrừkhicộngđồngvàchínhphủmangquyềnlựcđếnchonó.ĐóchínhlàlýdovìsaoHitlercóthểthủtiêucôngđoànĐức,mộttrongnhữngcôngđoànquyềnlựcnhất,đángtựhàonhấtvàlớnnhấtthếgiới,chỉbằngcáchcửmộtthiếuúyvà10ngườiđànôngtớichiếmđóngtrụsởcôngđoàn.Khôngcómộtcuộctấncôngnàocóthểthànhcôngtrừkhicôngchúngủnghộnó.Cũngkhôngcómộtcuộctấncôngnàothànhcôngtrừkhicôngchúngchấpnhậnrằngnguyênnhâncủacôngđoànlàchínhđáng,nếukhôngnósẽkhôngthểbiệnminhđược.Vìthế,côngđoàn,ngaylậptứcbằngquanđiểmcủamình,đãliềumìnhnỗlựcđạtđượcsựkiểmsoátcơcấuquyềnlực.Sựthaythếđónhanhchóngtrởnênbấtlực.

Điềunàycónghĩa làmốiquanhệ laođộng trongnhữngnăm tới sẽcónguycơđốimặtvớikhủnghoảng.Điềuđócũngcónghĩalàcáccôngđoànkhôngthểđấutranhmộtcáchhợplý,cólýtrí,màvớisựtuyệtvọngcủamộtconvậtbịdồnvàođườngcùng.Họsẽđấutranhchosựtồntạicủamìnhthậmchíngaycảkhilýdobềngoàichỉlàđòităng3%lươnghaymộtsựthayđổivôcùngnhỏnàođótrongviệcbốtrínhânviên.Cáccôngđoàncómọithứvàkhôngmuốnmấtchúng,vàvìthế,họsẵnlòngtạorabấtkỳ thứgìđểcóđượcmộtcuộcđốiđầu.Sẽ thật làvô íchkhinóivề“nghệ thuậtquản lý laođộng”trongtrườnghợpnày.Cáigiácủanghệthuậtquảnlýlaođộngđãbịtiêuhủy,vàcôngđoànbiếtrõđiềuđó.Côngđoànphảicốgắngđểhồisinhnóvàthắpsánglạiýchícũcủatinhthầnđoànkếtcáctầnglớp,tinhthầnhysinhđúngđắn,tinhthầnđấutranhanhdũngchốnglạinhữngbấtđồnglớn.Điềunày,trongxãhộilàmthuê,cónghĩalàtínhchiếnđấuvàthuyếtcấptiến,khôngphảibởivìcácthànhviêncôngđoànlànhữngbinhlínhhaynhữngnhàcấptiếnmàchínhxácbởivìhọphảilànhưvậy.

Doanhnghiệpnhưmộtđịnhchếchínhtrị

NhànướchiệnđạixuấthiệntừnhữngcuộckhủnghoảngvàchiếntranhtôngiáotrongthếkỷXVIphụthuộchoàntoànvàogiảthuyếtrằngchỉcómộtđịnhchếchínhtrịduynhấttrongxãhội,cótênlàchínhphủtrungtâm.Khôngcómộtđịnhchếhợpphápnàokhác.Họcthuyếtchínhtrịhiệnđạikhẳngđịnhrằngkhôngcómộttrungtâmquyềnlựchợpphápnàokhác,dùlàbêntronghaybênngoàinhànước.Nhànướchiệnđạibắtđầubằngviệcloạibỏnhữngchứcnăngchínhtrịcủacácđịnhchếđangtồntại.Tầnglớpquýtộctrởthànhchúađất,nhữngngườigiàucóhơnrấtnhiềusovớiquytắccủađịaphương.Nhàthờtrởthànhđơnvịquảnlýghichépcácvấnđềsinhnở,kếthônvàtangma.Cácthànhphốđộclậpmấtđiđơnvịchínhquyềntựquảncủamìnhvàtrởthànhmộtđơnvịtrongcơcấuhànhchính.NhàkhoahọcxãhộinổitiếngcủaAnhthếkỷXIX,HenryMaine,đãcôngbốrằngxuthếcủalịchsửđãchuyểntừ“thânphậnsangkhếước”,vàrằngngoàichínhphủtrungtâmthìkhôngcómộtquyềnlựcxãhộihaychínhtrịnàokhác.Đơnvịđượctổchứcduynhấttrongxãhộicóthểđượcchấpnhậnđólàgiađình–phântửxãhộitronghàngloạtcáclựclượngđượctạorabởiquyềnlực–thứtỏaratừchínhphủtrungtâm.

Trongkhíacạnhđó,khôngcósựkhácbiệtnàogiữasựbảovệvàsựtựdo.Chúngchỉkhácnhautrongkhíacạnhcơcấuđịnhchếcủabảnthânchínhphủtrungtâm.Trongkhíacạnhnày,khôngcósựkhácbiệtgiữacácnhàkinhtếhọccổđiểnvàKarlMarx.ThậmchíMarxcònchiasẻvớinhữngngườicùngthờiđạitựdocủamìnhniềmtincủaôngrằngchínhphủtrungtâmsẽnhanhchóngtrởthànhlỗithờivàsẽ“héotàn”.Ôngchỉmuốnchínhphủtrungtâmđượckiểmsoátbởinhiềungườikhácnhau,bởi“lũchúngta”thayvì“lũchúngnó”.

Xãhộicủanhữngđịnhchế

Cuốnsáchcủachúngtasẽtiếptụcxemxéthọcthuyếtxãhộivàchínhtrịcủa“nhànướchiệnđại”.Nhưngtrongthếkỷnày,thựctếđãthayđổinhanhchóng.Trongthếkỷnày,đặcbiệtlàtrong30nămtừsauChiếntranhThếgiớithứHai,xãhộiđãtrởthànhxãhộicủacácđịnhchế.150nămtrước,mỗinhiệmvụxãhộiriêngbiệtđềuđượcthựchiệntronggiađìnhhoặcthôngquacácgiađình,hoặcnếu

khôngsẽkhôngđượcthựchiện.Mốilolắngvềviệcốmđau,tuổigià,nuôidạyconcáivàphânbốthunhập,thậmchílàcóđượcmộtcôngviệc,tấtcảđềuđượcthựchiệnbởigiađình.Bấtcứnhiệmvụnàotrongsốtrênđâymàcácgiađìnhthựchiệnđềurấtnghèonàn.Bướcchuyểnsangđịnhchếdođócóýnghĩalàmộtsựtiếnbộlớntrongmứcđộhiệuquả.Nhưngnócũngđồngnghĩarằngxãhộiđãtrởthànhmộtxãhộiđanăng.Ngàynay,mỗinhiệmvụđềuđượcthựchiệnbởicácđịnhchế,vàđượctổchứcđểtồntạivĩnhviễn,độclậpvớisựlãnhđạovàchỉhướngcủacácnhàquảnlýtheomộtcấutrúccứngnhắc.TạiMỹ,cácdoanhnghiệpkinhdoanhthườngđượccoilàhìnhmẫucủacácđịnhchế,nhưngnócũngmớichỉbắtđầutrởnênrõràng.TạilụcđịachâuÂu,ngànhdânchínhhaycáctrườngđạihọcítnhấtcũngđãrõràng.Điềunàygiảithíchchonguyênnhân“sựquảnlý”,đólà,nghiêncứucáctổchứchiệnđại,tậptrung,ởMỹ,vàocácdoanhnghiệpkinhdoanh,trongkhitạilụcđịachâuÂulạitậptrungvàohànhchínhcôngcộng,vàvớiMaxWeber,làvào“sựquanliêu”.Nhưnghiệntượngnàymangtầmthếgiới,vàsựđịnhchếhóađượcthựchiệnởtấtcảcácnướcpháttriển.

Cácđịnhchếcủacácxãhộihiệnđạiđượctạorabởimộtmụcđíchnhấtđịnh.Cácdoanhnghiệptồntạiđểsảnxuấthànghóavàdịchvụ,đólàmộtđịnhchếkinhtế.Cácbệnhviệntồntạiđểchămsócsứckhỏe,cáctrườngđạihọctồntạiđểđàotạonhữngnhàlãnhđạovàcácchuyêngiacủatươnglai…Tấtcảcácđịnhchếnày,trongkhiđượcchờđợisẽcungcấpmộtdịchvụchấtlượngcao,cũngđượcchờđợisẽchỉtậptrungvàomộtloạihìnhdịchvụnhấtđịnh.Nócónhững“mốiliênhệchung”.Nóicáchkhác,nóđượctrôngđợisẽgiảiquyếtnhữngmốiquantâmkháccủaxãhội.Nhưngnóđãthựchiệnnhiệmvụcủamìnhbằngcáchđónggópchomụcđíchmànótồntại.

Vớisựnổilêncủaxãhộiđịnhchế,tấtcảmọithứđãthayđổi.Chínhphủtrungtâmcàngbấtlựcbaonhiêuthìsựthayđổidiễnracànglớnbấynhiêu.Cácđịnhchếvìmụcđíchnhấtđịnhdầntrởthànhphươngtiệnchuyênchởchocácmụcđíchxãhội,giátrịxãhộivàhiệulựcxãhội.Vìthế,chúnglạicàngđượcchínhtrịhóahơn.Chúngkhôngthểbàochữachochínhmìnhtheokhíacạnhnhữngđónggópcủachúngđượcnữa,tấtcảnhữngđịnhchếnàygiờđâyphảiđượcnhìnnhậntheokhíacạnhnhữngảnhhưởngcủachúngđốivớixãhội.Tấtcảđềucó“nhữngngườiủnghộ”màchúngcần làm thỏamãn.Cáctrườngđạihọcsẽtiếptụcxácđịnhbảnthândựatrênnhữnggiátrịcủamình.Nhưngtạicácnướcpháttriển,ngàynay,đòihỏiđốivớigiáodụcrõràngkhôngphảilàcácđòihỏivềhọcbổnghaycáchthứcdạyhọc,màchúngdựatrênnhữnggiátrịxãhộivànhucầuxãhội:đòihỏiđólàcáctrườngđạihọc,vớithànhphầnsinhviêncủamình,sẽcóảnhhưởngtớixãhội,vàhơnthếnữa,thựctế,đượcxãhộicoinhưcóýnghĩalớnđốivớitươnglaithayvìhiệntại.Nhữngsựmongđợiđólàmnềntảngchoviệcthựchiệncácquyđịnhvềhọcphí,khoangành,thậmchílàtớicảchươngtrìnhgiảngdạycủacáctrườngđạihọctạiMỹhoặcĐức.

Sứcmạnhcủadântộcthiểusố

Trongmộtxãhộiđanguyên,điềuquantrọnglàcácnhómnhỏchỉcómộtmụcđíchđơngiảnlạicóđượcsứcmạnhlớnhơnnhiềusovớitỷlệsốlượngcủamình.

Họcthuyếtvềnhànướchiệnđạiđãgiảđịnhrằngluôncómộtcộngđồng“thiểusố”và“đasố”,và

rằngnằmngoàisựtácđộnglẫnnhaucủachúnglàmột“nguyệnvọngchung”sẽnổilên.Nógiảđịnhxahơnrằng,cảnhómđasốvàthiểusố,sẽcùngđượcquantâmvớitoànbộkhảnăng“lantỏa”cácquyếtđịnhchínhtrịvàxãhội.Tấtcảmọithứđềuđượccoilà“bècánh”trong“chươngtrình”.TừkhiEdmundBurkecủaAnhlầnđầutiênphảnđốiviệchợpnhấtquyềnlựccủacácđảngvớichủnghĩacựcđoanbèpháicủacuộcCáchmạngPháp,kháiniệmđảnghợpnhấtđãtrởthànhvấnđềtrungtâmcủahọcthuyếtchínhtrịhiệnđạivàthựctiễnchínhtrịhiệnđại.

Sựthayđổitrởlạichuyểntừđảnghợpnhấtsangbèpháiđốiđầubắtđầutừnhữngnămđầutiêncủathếkỷnày.Mộttrongnhữngtrungtâmcủasựthayđổiđólàcôngđoànlaođộng,nơiduynhấtchấpnhậnkháiniệmđơnthuầnvề“nguyệnvọngchung”và“lợiíchchung”.Nhưngcôngđoànvẫntiếptụcchấpnhậnhệthốngđảng.TạichâuÂu,nóđượchợpnhấtvớicơcấutưtưởngcủa“Xãhộichủnghĩa”,“Cộngsảnchủnghĩa”,haycácđảng“laođộng”,nhữngthứgiữvịtríquantrọngtrongmọivấnđềvàluônnỗlực,trongmộtthờigiandàivớinhữngthànhcôngrõrệt,hợpnhấtvớilợiíchđịaphươngcủacôngđoàn.TạiMỹ,côngđoàntìmmọicáchđểtránhnhuốmmàutưtưởng,nhưngthayvàođólạithuhẹpmốiquantâmcủanóthànhchỉcònnhữngmụctiêukinhtế,hoàntoànphùhợpvớitưtưởngđồngthuậnvềcácvấnđềvănhóa,chính trị,xãhội.Thực tế,ngoàimục tiêuhẹpcủanó làkinh tế,côngđoànlaođộngMỹcònmởrộnglựclượngnhằmthúcđẩycácgiátrịtruyềnthống–dùlàgiađìnhhaynhàthờ,cácchínhsáchngoạiquốcMỹhayhệthốnghiếnphápMỹ.

Nhưngsựxuấthiệncủacác lực lượngmớivàkhácbiệtnàyđãgây thách thứcchomôhình truyềnthống.CóthểcôngđoànđầutiênởMỹchỉlàmộtnhómrấtnhỏ-chiếmkhôngnhiềuhơn5%trongtổngsốdâncưcóquyềnbầucử- thứđãgâyáplựcngăncảnđốivớisốđôngbằngcáchhoàntoànthẳngthắnvàrõràngđốivớitấtcảmọingười,chỉtrừmộtvấnđề.Nhữngngườiủnghộviệccấmđoánnàytrongnăm1920hoàntoànbiếtrõrằngsốđôngkhôngquantâmnhiềuđếncácvấnđềcủahọvàvớiphầnlớnnhữngviệcbịphảnđối.HọbiếtrằngmụcđíchcủahọsẽmấtđingaykhinhữngngườilínhMỹtrởvềsauChiếntranhThếgiớithứHai.Họchỉcó3đến4nămđểgâytầmảnhhưởngđốivớichínhtrị.Nhưnghọcũngnhậnrarằngcácphươngphápphepháitruyềnthốngsẽđemlạisựbỏphiếucủacácnhómrấtnhỏ,nhưngkhôngphảilàbỏphiếuthuậnmàlàphiếuchống.

Rấtnhanhsauđó,GandhitạiẤnĐộđãchothấyrằngmộtnhómthiểusốnhỏtươngtựcóthểlàmtêliệtquyềnlựchùngmạnhbằngcáchkhángcựvàpháhoại tiêucực.Chắcchắnrằng,nếuAnhquốctrongnhữngnăm1920vẫntinvàosứmệnhcủamìnhvàsẵnsàngthựchiệnsựquyếttâmcủamình–nếucầnthiết,bằngcáclựclượng–đốivớinhómthiểusốnhỏchốngđối,nhữngbướcđicủaGandhisẽnhanh chóngbị đèbẹp.NhưngkhiAnhquốc cốgắngdẹpbỏmộtđámđôngdân thườngbằng lựclượng, nỗ lực của họ trong việc ngăn cản một nhóm thiểu số nhanh chóng trở thành “Thảm sátAmritsa”màTổnghànhdinhAnhquốcnguxuẩnđãcốgắngđểthựchiện.NhưngkhôngphảiphảnứngởẤnĐộđốivớivụthảmsátAmritsalàđiềulàmnênthànhcôngcủaGandhi,màlàphảnứngtạichínhnướcAnh.

Haisựkiệnđóđãchothấymộtsựthayđổimangtínhquyếtđịnhđốivớicơcấuchínhtrị.Nóchothấyrằnghaibèphái–nhữngnhómnỗlựchợpnhấtquyềnlợicánhânvàomộtliênminhlớn–bất lực

trướcviệcchốnglạinhữngnhómthiểusố“nhữngngườitintưởngthậtsự”–nhữngngườitinrằngchỉcómộtvấnđềtiêucựcduynhất,vàchỉmộtvấnđềtiêucựcduynhất,vàrằngsốphậncủathếgiới,hayítnhấtlàcủaxãhội,xoayquanhmộtmụctiêunhỏ,dùnókhôngphảilàđểăn,đểuốnghayđểlàmsạchmôitrường,giảmcácvụtainạn…Theođịnhnghĩa,bấtcứnơinàocácđảngpháinỗlựctạoratưtưởngchocáchànhđộng,thìtưtưởngbèpháisẽnỗlựcngănchặncáchànhđộngthôngquasựđốichất.HọlàđámđôngAmritsarhàngnghìnngườicủaGandhitrongmộtlụcđịanhỏvớidânsốchỉvàitrămtriệungười.Họđãthựchiệnquyềnlực,sứcmạnhcủamìnhkhôngphảibằngsựủnghộhọcóthểtậphợpđượcmàbằngnhữnghànhđộngcấmcản.Quyềnlựccủahọkhôngphảilàquyềnlựccủasựtánthànhmàlàquyềnlựccủasựngăncấm.

Dầndần,cácđảngpháikhôngcònkêugọihoạtđộngnữa.Quyềnlựctạorakếtquảcóthểlàmthayđổicácnhómrấtnhỏ,nhữngngườikhônghềcómộtchươngtrìnhtíchcựcmàchỉcóduynhấtmộtthứtiêucực,đó là“kẻđịch”.Khẩuhiệucủahọkhôngphải là“quyềndânsự”màlà“khôngvũkhíhạtnhân”(ngaynay,điềunàycólẽlàphảnứnghạtnhân,hayvớinguyênbảncủanó,làbomhạtnhân).CũngdễnhậnthấyrằngcôngđoàncủaAnh,“cấptiến”,“quânđội”hoặc“pháitả”thốngtrị,ngaycảkhihọđạidiệnchochỉ2hoặc3%tổngsốthànhviên.Điềunàyđượcgiảithíchbởisựthờơcủađôngđảo“nhữngngườiônhòa”,nhữngngườikhôngbaogiờthểhiệnđiềuđótạicáccuộchọp,khôngbỏphiếuvàcũngkhônghoàntoànquantâm.Nhưngtrênthựctế,nhữngngườithiểusốcóđủquyềnlựcđểngănchặnnhữngđiềunàybởivìnóđượcsửdụngchomộtvấnđềduynhấtvàkhôngquantâmtớihệquảcủanó.Ngườitachỉquantâmđếnviệcthủtiêunó.

Bấtkỳcánhânhaynhómngườinàotinvàomộtgiátrịtốicao,hơnbấtkỳmộtsựthựcsiêunhiênliênquannào,đềuđượccoilànhữngkẻ“tâmthần”.Phầncònlạichínhxáclànhữngkẻcóđầuóclànhmạnhbởichúngtabiếtrằngthếgiớilàrấtphứctạpvàrằngkhôngcómộtgiátrịtốicaonào,trừkhicóthểnókhôngthuộcvềthếgiớinày.Nhưngdùlànhữngkẻtâmthầnhaykhông,thìcácchínhtrịgiahiệnđạicũngchuyểntừviệctạorasựđồngthuậnsangđốimặtvàtiếntrìnhđốiđầu.Nócũngnhanhchóng chuyển từ nỗ lực tìm kiếmmẫu số chung sang xác định những thứ tối thiểu nhất cũng nhưnhữngnguyênnhânkhôngphổbiếnnhất.Nócũngchuyểntừnỗlựcthỏahiệpsanggiảiquyếtbằngcáccuộctháchđấu.Cóthể,đâychínhlàmộtphần“tínhcách”củaxãhộiđanguyên.Nhưngkhôngcómộthìnhthứcxãhộisớmhơnnàothựchiệnhìnhthứcgiảiquyếtbằngtháchđấuhơnlàtrong30nămgầnđâynhấttạicácnướcpháttriển.

Quảntrịtrongmôitrườngchínhtrị

Bướcchuyểnđốitừđồngthuậnsangđốiđầuvàtừtìmkiếmmẫusốchungsangcuồngtínđơndụngcónghĩalàcácphươngthứctruyềnthống,trongđócácnhàquảnlýhoạtđộngtrênvũđàichínhtrị,đãkhôngcònnữa.Cácnhàquảnlýluônmuốnhiểuđượcnhucầucủacácchínhtrịgiavàhợptácvớihọ.Ngườitaluônđượcngherằng:hãygầngũimộtchínhtrịgia,dùlàtrongNghịviệnhaytrongcáccơquancủachínhphủ,hiểuanhtavàđượcanhtabiếtđến,đoántrướcnhữngnhucầucủaanhtacũngnhưlàmviệcvớianhta.Việcbiếtđượcquanđiểm,giátrị,ưutiênvàcácvấnđềcủanhữngngườikhácvẫnlàđiềuhợplý–đặcbiệtlàcủacácchínhtrịgia–nếukhôngphảivìquanđiểm,giátrịcủahọvà

áplựcđốivớihọhoàntoànkhácsovớinhữnggìmàcácnhàquảnlýđãgiảđịnh,dùhọquảnlýmộtdoanhnghiệp,mộtbệnhviện,mộttrườngđạihọchaythậmchílàmộtcơquanchínhphủ.Cũngrấthợplýkhibiếtrằngnhữngđiềuxảyrarõràngvớimộtnhàquảnlý,chẳnghạnnhưsứmệnhđặtbiệtcủatổchứccủaanhta,đãđượcchuyểnsangchomộtchínhtrịgia,nếunhưđiềuđókhôngkhảkiếnđốivớinhàquảnlý.Cũngsẽrấthợplýkhibiếtđượcnhữngngườithamgiatrongvấnđềchínhtrịvàđượchọbiếtđếntrướckhimộtaiđócầnđếnsựtrợgiúpcủahọ.Vàviệcxemxétcácvấnđềđượcgâyrabởiảnhhưởngcủatổchứcvàtìmkiếmcáchthứcgiảiquyếttrướckhichúngtrởthànhmột“xìcăngđan”và trở thành thú tiêukhiểncủacácchính trịgiachạyđuachocuộc táibầucửhoặcvậnđộngthăngquantiếnchức.

Nhưngđiềuđóđãkhôngcònđủnữa.Mộtngườikhôngthểkhuyêngiảiđượcnhữngngườimắcbệnhhoangtưởng,nhữngnỗlựcđóchỉkhẳngđịnhthêmsựnghingờcủaanhta.Ngườitachỉcóthểlấyđiquyềnlãnhđạocủaanhta.Cácnhàquảnlýngàynaykhôngcònhạnchếhànhđộngnữa,anhtaphảibắtđầuvàtrởthànhmộtnhàhoạtđộngchínhtrị.

Nhàquảnlýlànhàhoạtđộngchínhtrị

Nhàquảnlýmới,dùlàcủamộtdoanhnghiệp,mộtbệnhviệnhaymột trườngđạihọc,cũngsẽ làmviệcrấthiệuquảnếuanhtangừngviệctựnhìnnhận–hayđượcnhìnnhận–làđạidiệncủamột“lợiíchđặcbiệt”.Trênvũđàichínhtrịchậtníchnhững“kẻtintưởngthựcsự”vào“nhữngmụctiêuthầnthánh”,nhàquảnlýcủacácđịnhchếphảitựnhìnnhậnmìnhlàđạidiệncủalợiíchchungcủacộngđồng,làngườiphátngôncho“nguyệnvọngchung”.Anhtacóthểkhôngcònphụthuộcvàoquytrìnhchínhtrịđểtrởthànhđộnglựchợpnhất,màcóthểtrởthànhngườihợpnhất.Anhtaphảitựcoimìnhlàngườiphátngônchonhữnglợiíchcủaxãhộitrongviệcsảnxuất,tronghiệusuấtcũngnhưthànhquảđạtđượccủangườilaođộng.Vàđiềunàycónghĩalànhàquảnlýcủabấtkỳtổchứcnào(đặcbiệtlàcácdoanhnghiệp)phảisuynghĩxemcácchínhtráchnàocóthểmanglạilợiíchchungcũngnhưsựcốkếtxãhội.Anhtasẽphảithựchiệnđiềunày,trướckhicóthểanhtasẽphảnứngtrướcnhữnglờiđềxuất của bất kỳ người nào khác.Anh ta cần trở thành người đề xuất, người đào tạo và người chủtrương.Nóicáchkhác,nhàquảnlýsẽphảihọccáchtạoracác“vấnđề”,đểxácđịnhnhữngmốiquantâmcủaxãhội,sauđógiảiquyếtnó.

TạiMỹ,HộinghịBàntrònKinhdoanh,mộtnhómcácCEOcủacáccôngtylớn,đãtựxemmìnhlànhữngnhàhoạchđịnhchínhsách–nhữngngườiphảisuyxétcácvấnđềvềkinhtế,chínhtrịvàđềracácchínhsáchtrướckhichúngtrởthànhnhữngcuộctranhluậnchínhtrịgaygắt.Hộinghịnàynỗlựcdiễnramộtcáchimlặng,tránhcôngkhaihóacũngnhưnhữngánhđènsânkhấu,báochí–vàđãkháthànhcông.TạiAnh,ViệnQuảnlýAnhquốccũngcónhữngnhàhoạtđộngchính trị tươngtự.Nócũngđạtđượcmộtbướctrongviệcđưacácnhàquảnlýthànhngườiphátngônhợpphápchophúclợichungcũngnhưlợiíchcủaxãhội.VàtạiNhậtBản,liênhiệpquyềnlựclâuđờicủacácnhàquảnlýcấpcaocũngđãcónhữngbướctiếntươngtựtừnói“không”vớicácđềxuấtchínhtrịmàhọchorằngcóhạisangpháttriểncácchínhsáchmàhọtintưởngsẽmanglạiđónggópcholợiíchquốcgia.

Đểhoạtđộnghiệuquả,cácnhàquảnlýcầnkhiếncáccưtrichấpnhậnhọlàngườiđạidiệnchoquyềnlợicủanhàsảnxuấtcũngnhưlàngườiphátngônchonguyệnvọngchungcủaxãhội.Điềunàygiảđịnhrằngcácchínhsáchnhưdựliệuvàdựphòngchoviệcsathảinhânviên,dưthừalaođộngđãphảiđượcbànđếnởnhữngphânđoạntrướcđórồi.Nóchorằngcácnhàquảnlýchỉcótráchnhiệmtíchhợpquyềnsởhữucủangườilaođộngvớiviệcquảnlýdoanhnghiệp,vànănglựccủangườilaođộngvớitráchnhiệmcôngdân.Nócũngchorằngcácnhàquảnlýnênngừngnóivề“lợinhuận”mànênthựchiệntráchnhiệmkiếmrachitríchotươnglaicủaxãhội,chiphíduytrìdoanhnghiệp.Vàrằngcácnhàquảnlýnênthựchiệntráchnhiệmcủangườiphátngôncũngnhưđạidiệncholợiíchchungthayvìtiếptụclàngườiđạidiệncholợiíchcủamột“cáthể”–lợiíchcủa“doanhnghiệp”.

Thất bại của các nhà quản lý tại các doanhnghiệp lớn củaMỹ trongviệc đấu tranh chống lại ảnhhưởngcủalạmphátđốivớitiềnthuếmànhữngnhânviêncủahọphảitrảlàmộtvídụđiểnhìnhchoviệckhôngnênhànhđộngnhưthếnào.Rấtítngười–tronghàngtrămnhàđiềuhànhcấpcao–vớithunhậpgiađìnhlênđếnhơn100.000đô-lamỗinămlànhómduynhấttạiMỹcóthuếthunhậpđượcchỉralàcóliênquanđếnsựlạmphát.Tiềnthuếtốiđacủahọlàvàokhoảng50%tổngthunhập,mộtsựtănglênkhôngđángkểtrongthunhập,doảnhhưởngcủalạmphát,khôngđưahọvàodanhmụcđóngmứcthuếcaohơn.Tuynhiên,nhữngnhânviêncấpdướicủahọlạikhôngthíchbiệnphápbảohộđó.Tiềnthuếcủahọtăngđộtbiến,mặcdùthunhậpcủahọkhôngtăngnhanhhơnlạmphát.Trênthựctế,mứcthuếtốiđalàcầnthiết.Nhưngtôinghingờrằngliệunócóthểtiếptụcduytrìđượchaykhôngnếucácnhàđiềuhànhtiếptụcgiữimlặngvềnhữngbấtcôngthôbạođốivớicácđồngnghiệp,đốitácvàcácnhàsảnxuấtthânthiết.Việccáccôngđoàntìmkiếmmộtgiảiphápkháclàđiềudễhiểu,họbịbuộcphảicamkếtvớichínhquyềnvàviệctựđộngđónggópphầnthunhậpvàonhómnhữngngườiđóngthuếthunhậpcaohơnlàcáchnhanhnhấtđểtăngdoanhthucủachínhphủvớitốcđộnhanhhơnlạm phát.Hơn nữa, nó đòi hỏi các hoạt động chính trị không được ủng hộ như tăng tỷ suất thuế.Nhưngcácnhàđiềuhànhlạikhôngđưarabấtkỳlờibàochữanào.Sựimlặngcủahọtạothànhmộtsựtrì trệquántính, thiếuđimốiquantâmvàtráchnhiệmcũngnhưtựtừbỏđiquyềnlãnhđạocủamình.

Trừkhicácnhàđiềuhànhchấpnhậntráchnhiệmcủamộtnhàlãnhđạođốivớinhữnglợiíchchung,nếukhônghọsẽngàycànghoàntoànbấtlựctrongmôitrườngchínhtrịđanguyên,vàsẽtiếptụctrởthànhkẻthuacuộctrongcáccuộcđốiđầuchínhtrị.

Nhữngnhucầuvềmôitrườngchínhtrịmớinghecóthểgiốngnhưmột“ngónnghềkinhdoanhlớn”.Nhưngviệcchínhtrịhóacáctổchứctạoranhucầulớnđốivớicácnhàlãnhđạovàcáchoạtđộngquảnlýtạitấtcảcácdoanhnghiệp,baogồmcảquymôvừavànhỏ.Thựctế,cácdoanhnghiệpquymôvừavànhỏthườngphảidànhnhiềuthờigianhơnchocácvấnđềkhôngliênquantrựctiếpđếnhiệuquảkinhtế,vàthườngphảidànhnhiềunỗlựccũngnhưphảilãnhđạonhiềuhơnchonhữngvấnđềnày.Trongkhicôngtylớn,nhữngcôngtymàcácnhàđiềuhànhcủahọđượcthamdựHộinghịBàntrònKinhdoanh,giảiquyếtcácvấnđềquốcgiavàquốctế,thìcáccôngtyvừavànhỏlạiphảigiảiquyếtnhữngvấnđềliênquanđếnđịaphương.Nhữngcôngtynàysẽphảilàmviệcgiántiếpquacáchiệphộithươngmạihoặccáchiệphộingànhcôngnghiệpthayvìlàmviệctrựctiếpvớicácnhàđiều

hànhcấpcaocủachínhphủ.Nhưngnhucầuvề thờigian, chính sáchcủanhữngcông tynàycũngkhôngkhácgìcủacáccôngtycỡlớn.Tươngtự,cácnhàquảnlýcủacáctổchứcdịchvụcộngđồngphi lợinhuậnsẽphảiđốimặtvớinhữngnhucầu tương tựvàcũngphải thựchiệnnhữngnhiệmvụcũngtươngtựnhưvậy.

Dùmộtdoanhnghiệprấtlớnhaykhánhỏ,thìnócũngvẫnphảihoạtđộngvàsốngtrongmộtxãhộimàtrongđónhucầuchínhđốivớicộngđồngluônđượcgiảiquyếtbởicáctổchứcvốnđượcthiếtkếvìmụctiêuduynhấtlàhiệusuất.Khôngquantrọnglàdoanhnghiệp–haybệnhviện,trườngđạihọc–đólớnhaynhỏ,cácnhàquảnlývẫnphảichấpnhậnrằngxãhộihiểurằngcác tổchứccủanócuốicùnglạiđạtđượcnhữngmụcđíchkhôngliênquangìđếnmụctiêubanđầucủamình.Cácnhàquảnlýcũngsẽphảihọccáchđiềuhànhtrongmộtmôitrườngchínhtrịcũngnhưphảibiếtrằngtrongnhữngthờikỳkhủnghoảng,họphảitrởthànhnhữngnhàlãnhđạovàhợpnhấttrongmộtxãhộiđanguyên,bêncạnhviệcquảnlýtổchứccủamìnhsaochođạtđượchiệusuấtcaonhất.

KẾTLUẬNNHỮNGTHÁCHTHỨCĐỐIVỚIQUẢNLÝ

Từđầuthếkỷnày,hầunhưkhôngcómộttổchứcmới,mộtnhómdẫnđầu,mộtchứcnăngchínhnàoxuấthiệnnhanhnhưmộtbộphậnquảnlý.Tronglịchsửloàingười,cũnghiếmkhicómộtthểchếnàolạinhanhchóngđượcchứngminhlàkhôngthểthiếunhưvậy.Cũngchưabaogiờcómộttổchứcnàoxuấthiệnmàítgâytranhcãi,ítloâuvàphảnđốiđếnthế.

Từkhitôiviếtnhữngdòngnàychođếnnaychưađầy10năm.Haicâuđầutiêntrongđoạnvẫncòngiữnguyêngiátrị.Chưabaogiờcómộtnhómlãnhđạoxãhộinào,mộtthểchếxãhộimớinàoxuấthiệnnhanhnhư“quảnlý”,điềumàtrướcnăm1900vẫnchưahềđượcbiếtđếnnhưnggiờđâyđãtrởnênphổbiếntrêntoànthếgiớivàđượcsửdụngrộngrãi.Nhưngngườitacũngkhôngcònchorằngquảnlýsẽkhôngphảiđốimặtvớisựphảnđối,khôngtạorasựloâucũngnhưtranhcãinàonữa.Ngượclại,giờđâyquảnlýđangbịtấncôngdữdội,nórơivàotrungtâmcủakhủnghoảngvàgâyrarấtnhiềutranhcãi.

Tuynhiên,cũngkhôngcầnphảilolắngvềsựtồntạicủa“quảnlý”.Trừkhiconngườitựhủybỏ,cònnếukhôngnhữngtổchứcđãđượchìnhthànhcáchđây100nămvẫnsẽtồntại,vàngàycàngtrởnênquantrọnghơn,vànhữngtổchứcnàykhôngthểhoạtđộngnếunhưthiếubộphậnquảnlý.Quảnlýlàcơquancốtlõicủatổchức,giúpbiếnmột“đámđông”thànhmộttổchức,vànhữngnỗlựccủaconngườithànhhiệuquảthựctế.

Nhưngtrongtươnglai,môhìnhvàcấutrúccủaquảnlýsẽkhácđi.Sựkiềmchế,kiểmsoát,cấutrúc,quyền lựcvàkháiniệmquản lýcũngsẽ thayđổihoàn toànkhác.Theocách thứcnhưhiệnnay thìtrongkhoảngtừ10đến20nămnữasẽlàthờikỳ“khủnghoảngtrẻ”củaquảnlý,điềunàysẽquyếtđịnhsựquảnlýhoànthiệnnhưthếnào,đặctínhcủanórasao,vànhữngcamkếtcủanóđượcchuyểnthànhnhữngthànhtựuthậtsựnhưthếnào.

Nhữngtháchthứccủathờikỳkhủnghoảngmàtấtcảcáctổchức,doanhnghiệpvàtổchứcdịchvụcôngcộngphảiđốimặtsẽảnhhưởngtớitấtcảcáccấpđộquảnlý,cũngnhưtấtcảcácnhómtrongbộphậnquảnlý.Nhữngnhàquảnlýcấpcaonhấtcóthểsẽphảiđốimặtvớinhữngtháchthứcđauđầunhất,bởivìhọlànhữngngườichuẩnbịítnhất.Trongnhữngtổchứcgiáodục,các“nhàquảnlý”cũngsẽchính là“ngườihỗ trợ”, “nguồn lực”đồng thời là “giáoviên”.Vànhữngnhân tốmới trong lựclượnglaođộng,dùlàphụnữlàmbánthờigianhaynhữngngườiđãvềhưutiếptụcđilàm,đềuđòihỏisựlãnhđạomớichứkhôngphảinhữngnhàquảnlýtruyềnthốngđượcđàotạođểquảnlýhọ.Cácnhàquảnlýđượcđòihỏiphảicótrìnhđộcaohơnvàđápứngđượcmongđợicủangườilaođộng–họsẽphảihọccáchcânbằngcácnhiệmvụcủatươnglai.

Nhữngnhàquảnlýcấp trungcũngsẽphảiđốimặtvớinhữngthách thức lớn.Cụmtừ“quảnlýcấptrung”đãtrởthànhvônghĩatrongkháiniệmmàtôigọilà“quáivậthaiđầu”.Vớisựphâncôngsản

xuất,nhữngngườiđượccoi là“quản lýcấp trung”và“điềuhànhchứcnăng”sẽphảihọccách làmviệcvớinhữngngườihọkhôngquảnlýtrựctiếp, làmviệcxuyênquốcgia, thiết lập,duytrìvàvậnhànhhệthống–khôngmộtđiềunàotrênđâytừnglànhiệmvụcủamộtnhàquảnlýcấptrungtruyềnthống.Trênthựctế,trongtươnglaicáctổchứcsẽgặprấtnhiềukhókhăntrongviệcphânbiệt“quảnlýcấptrung”với“chuyênviêncấpcao”,cũngnhưphânbiệthainhómngườinàyvớinhữngnhàquảnlýchópbu,dùchỉtrongmộtphạmvihoạtđộnghẹp.

Nhữngtháchthứckhókhănnhấtcũngnhưnhữngthayđổilớnnhấtphíatrướcchắcchắnsẽliênquanđếnbanquản lýcấpcao.Người tacó thểchorằngnhững thayđổicơbản trongxãhộivà tronghệthốngquyềnlựcchínhtrị,chẳnghạnnhưviệckếnhiệmquyềnlựcchínhphủbởimộtđảngđốilậphayviệcgiànhquyềnkiểmsoát toànbộnềnkinh tếcủachínhphủ, sẽchẳnggâynhiềuảnhhưởngđếnnhữngnhàquảnlýcấpcao,cácgiámsátviênhoặccácnhàquảnlýcấptrung.Tấtnhiên,cácnhàquảnlýcấpcaosẽphảithayđổi,nhưngkhôngphảilàthayđổinhânsự,tìmkiếmnhữngngườimớichovịtrínày,màlàthayđổichứcnăng,mốiquanhệcũngnhưtráchnhiệmcủanhữngngườiđảmnhiệmvịtríđó.Dĩnhiên,yêucầuđốivớimộtbanquảnlýcấpcaokhôngbaogiờchấmdứt,đặcbiệtlàkhixãhộicầnphảicónóđểcóthểhoạtđộng.

Banquảnlýcấpcaosẽphảiđốimặtvớinhữngtháchthứctrongviệcđịnhhướngchodoanhnghiệpvàquảnlýnềntảng.Banquảnlýcấpcaocũngsẽphảitáicấutrúcđểcóthểđốimặtvớinhữngtháchthứccủacácthayđổicănbảnnhưtrongcơcấuvàcấutrúcdânsố,dùđólàsựxuấthiệncủamộttậpđoànxuyênquốcgiahaylàsựthayđổitronglựclượnglaođộngvàmốiquanhệcủanóvớidoanhnghiệp.Hơncảlàbanquảnlýcấpcaosẽphảiđốiphóvớinhữngkhủnghoảngtrongxãhội,sựtrỗidậycủanềnkinhtếthếgiới,sựxuấthiệncủaxãhộilàmthuê,vànhucầudẫnđầutrongcáctiếntrìnhchínhtrị,kháiniệmchínhtrịvàchínhsáchxãhộicủacácdoanhnghiệp.

Tạicácnướccôngnghiệp,banquảnlýcấpcaođãsẵnsàngchosựthayđổinhanhchóngnày.TạiMỹ,banquảnlýcấpcaotạicácdoanhnghiệplớn,nhưDuPont,GeneralElectrichaycácngânhànglớn,dànhtới4/5thờigiancủahọchocácmốiquanhệbênngoài,đặcbiệtlàcácmốiquanhệvớicáccơquanchínhphủvàcáctổchức“công”.Điềunàycũngđúngvớicácdoanhnghiệpnhỏvàcáctổchứcdịchvụcộngđồngphikinhdoanh.

MộtCEOcủamộtbệnhviệncôngcộnglớnvớihơn800giườngbệnhđãviếtthưchotôi:“Cáchđây5năm,tôidànhtoànbộthờigianchoviệcđiềuhànhbệnhviện,vàđểmốiquanhệvớichínhquyềnchocácđoànthểtrongbệnhviệngiảiquyết,dùtôithườngxuyênđếnthủđôgiảiquyếtcáccôngviệckhác.Nhưng tôi đã học được rằng chúng ta không thể trông chờ hay phụ thuộc vào các đoàn thể được.Nhưngđiềunàyđòihỏitôivàhainhàlãnhđạocấpcaocủabệnhviệnphảidànhítnhấtmộtnửathờigiancủamìnhchocácmốiquanhệcộngđồngvàchínhtrịthayvìđểnhiệmvụđóchocácnhàđiềuhànhcácđoànthểcủabệnhviện,dùhọcóthểlàmđượcđiềuđó.Tôikhôngbiếtliệuchúngtôicóthểvừađiềuhànhvàpháttriểnbệnhviện,vừaduytrìcácmốiquanhệvớicơquancôngquyềnmàkhônglàmhỏngcảhaithứnhưthếnào.”

Cáchđâyhơn25năm,tôiđãtrìnhbàytrongcuốnThePracticeofManagement(tạmdịch:Thựchànhquảnlý)vềviệcpháttriểnmộtbangiámđốcđộclập,vớinhữngnhiệmvụvàchươngtrìnhhoạtđộngrõràng.Giờđây,cuốicùngđiềuđócũngtrởthànhsựthật.Bangiámđốcmộtlầnnữatrởthànhyếutốnòngcốtcủabộphậnvậnhànhvàchịutráchnhiệmđiềuhànhtrongcáctổchức.Nhưngđiềunàycũngsẽtạorathêmnhiềugánhnặngmớichobanquảnlýcấpcao.

NgườitacũngđãphảnhồilạiđòihỏinàybằngcáchxâydựngmộtmôhìnhbanquảnlýcấpcaotheosaumôhìnhcủaNhậtBản.TạicácdoanhnghiệplớncủaNhật,banquảnlýcấpcaokhônghề“điềuhành”,họchỉ“liênkết”.Họđảmtráchvàgiảiquyếtnhữngvấnđềliênquanđếncácmốiquanhệbênngoài–vớichínhphủ,ngânhàng,nhómngànhcôngnghiệp…Nhữngngườitrẻhơn,nhữngnhàquảnlýcấpcaocủacácbộphận,sẽlànhững“giámđốccôngty”vàđiềuhànhdoanhnghiệp.Banquảnlýcấpcaosẽđảmbảorằngnhữngngườiđảmnhiệmcôngviệcnàylànhữngngườicóđủtrìnhđộ,phẩmchất.Trênthựctế,banquảnlýcấpcaocủaNhậtBảndànhnhiềuhơngianđểsuynghĩvềvấnđề“kếthừa”banquảnlýhơnbấtkỳđiềugìkhác.Vàtấtnhiên,điềunàyđòihỏinhữngquyếtđịnhquantrọng.Nhưngnókhông“quảnlý”chínhcáchoạtđộngkinhdoanh.

DướiđâylàmộtsốdấuhiệuchothấycáctổchứccủaphươngTâyđangđitheohướngđinày.

ỞmộttrongsốngânhànglớnnhấtcủaMỹ,mộtchủtịchhộiđồngquảntrị,tổnggiámđốcvàhaiphóchủtịchhộiđồngquảntrịđềudànhphầnlớnthờigiancủamìnhchocácmốiquanhệbênngoài.Chủtịchhộiđồngquảntrịvà tổnggiámđốcthaynhaugiảiquyếtcácvấnđềkhủnghoảngtàichínhcủaNewYork,khimộtngườiđảmnhiệmcôngviệcnày,ngườiđósẽkhôngcònthờigianchobấtkỳvấnđềnàokhác.Trongsuốtnămđó,nhữngngườicònlạisẽlàthànhviêncủaBànTrònDoanhNghiệp,dànhrahaingàymộttuầnchocácvấnđềliênquanđếnchínhsáchcủangườilaođộngvàchínhsáchcủaquốcgia.HaivịphóchủtịchsẽthaynhaugiảiquyếtcácmốiquanhệvớicáccơquancôngquyềnởWashingtonvàchínhphủnướcngoàicũngnhưcáctổchứctàichínhquốctế.Mộtnhómcácphóchủtịchđiềuhànhsẽthựcsựđiềuhànhngânhàng.Toànbộnhómcácnhàquảnlýcấpcaosẽgặpnhauítnhấthaisángmỗituần,thuxếpăntrưacùngnhaunhiềunhấtcóthể,dùmỗithànhviênđềucónhữnglịchlàmviệcdàyđặc.

Nhưngđiềunàycũngchưathựcsựđầyđủ.Trongtươnglai,ngườitasẽđòihỏibanquanlýcấpcaodànhnhiềuthờigianvàquantâmhơnđếnvấnđềkinhdoanhthậtsự,nhữngmụctiêu,cácưutiêncũngnhưnhữngchiếnlượccủatổchức.Họsẽcầnưutiênnhiềuhơnchoviệcquảnlýdoanhnghiệp,vàchonhânsựtrongbanquảnlýcấpcao,nhữngvấnđềvàcơhộicủanó.Việcphâncôngsảnxuấtsẽcònđặtranhiềuyêucầucaohơnnữachobanquản lýcấpcao,chomốiquanhệcánhâncũngnhưnhữngquyếtđịnhkinhdoanh.

Nhữngáplựccủacácmốiquanhệbênngoàikhiếncácnhàlãnhđạocấpcaotrởthànhnhững“nhàhoạtđộngxãhội”vàmộtnhàlãnhđạothựcthụ,đồngthờiphábỏnhữngphươngphápquảnlýtruyềnthốngcủaMỹ,trongđócácnhàquảnlýcấpcaodànhtoànbộthờigianchoviệcquảnlýdoanhnghiệpvàủynhiệmtấtcảcácvấnđềbênngoàichonhânviêncấpdưới.Nhưbứcthưcủanhàlãnhđạobệnh

việnđãđượctríchdẫnởtrên,cácnhàlãnhđạocấpcaokhôngthểủynhiệmviệcnàychocáchiệphộithươngmạinữa.Họcầnnăngđộnghơntrongcácchínhsáchmangtínhquyếtđịnh,vàtrongnhữnglĩnhvựcliênquan,họcũngcầndànhthờigianđểhọchỏithêmcũngnhưlãnhđạodoanhnghiệpthậtsự.

Điềunàychothấytrongtươnglai,khốilượngcôngviệcvàviệcchuẩnbịsẵnsàngchocôngtácquảnlýcấpcaosẽtrởthànhyếutốquantrọngnhấttrongviệctưduy,thửnghiệmvàđổimới.ChúngtabắtđầuxâydựngcơcấubanquảnlýcấpcaotừthờikỳChiếntranhThếgiớithứHai,sauđó10đến15năm,chúngtanghĩrằngnhưvậylàmọiviệcđãhoànthành,vàchúngtađãbiếtrõcâutrảlời.Nhưnggiờđâychúngtalạimộtlầnnữađitìmcâutrảlờichovấnđềđó.

Trongnhữngnămtới,nhữngmốibậntâmtrongvấnđềquảnlýsẽđượcchuyểnsangcơcấu, thànhphần,trìnhđộ,vàkhảnăngcủabanquảnlýcấpcaocũngnhưcácthànhviêntrongđó.Banquảnlýcấpcaocủatươnglaisẽquảnlýmộtsốlượnglớnnhânviên,đặcbiệtlàtrongcácdoanhnghiệplớn,nhiềuhơnsovớitrướcđây.Chúngtađãbiếtrằngtrong25đến30nămgầnđâyngaycảmộtdoanhnghiệpquymôvừa cũngđềucầnđếnmộtnhómquản lý cấp cao, và rằngmột “nhàđiềuhành” làkhôngđủ,côngviệcđòihỏiphảicónhiềungườihơncũngnhưcóphẩmchấttốthơn,vàhọsẽphảibaoquát,quảnlýrấtnhiềucôngviệc,nhữngthứkhôngthểgiảiquyếtbởibấtkỳmộtcánhânđơnlẻnào.

Vídụ,trongviệcphâncôngsảnxuất,ngườilãnhđạocủamỗibộphậnsảnphẩmsẽlàthànhviêncủabanquảnlýcấpcaotrongcôngty.Cáctậpđoànxuyênquốcgiasẽlàmộttổchức“cáchệthống”trongđócórấtnhiềucácnhàquản lýchópbu,vàmỗingườichịu tráchnhiệmđốivớimột lĩnhvựcnhấtđịnh,từđónắmbắtđượcnhữngquyếtđịnhlớncủacảtổchức,đểđiềuhànhvàhoạtđộngcốnghiếnnhiềunhấtchotổchức.Tuynhiên,tôihoàntoànchắcrằngchúngtasẽtiếptụcthửnghiệmnhữngcơcấukhác.Chỉcóđiềuduynhấtchúngtacóthểtựtinphátbiểulà:sựthửnghiệmcáccơcấutổchức,ngaycảtrongnhữngdoanhnghiệpnhỏvàvừacũngsẽđặtranhữngtháchthứcchobanquảnlýcấpcao,giúphọgiảiquyếtnhữngyêucầucũngnhưchuẩnbịsẵnsàngđểđiềuhànhdoanhnghiệpvàtổchức,thayvìđiềuhànhmộtbộphậnhaychứcnăngriêngbiệt.

Hiếmkhinàocómộttổchứcxãhộimới,mộtchứcnăngxãhộimớixuấthiệnnhanhnhưbộphậnquảnlýtrongthếkỷnày.Vàcũnghiếmkhicómộttổchứcnàogiữvaitròkhôngthểthiếunhưnó.Nhưngcũnghiếmkhicótổchứcmới,nhómlãnhđạomớinàophảiđốimặtvớinhữngđòihỏi,tháchthứcnhưđốivớibộphậnquản lý trongcácdoanhnghiệp,vàcác tổchứcdịchvụcôngcộngphikinhdoanhtrongthờikỳkhủnghoảnghiệnnay.

Quản trị trong thời khủng hoảng - sachvui.com · thay đổi, cùng với sự thay...

Documents

Transcript of Quản trị trong thời khủng hoảng - sachvui.com · thay đổi, cùng với sự thay...