T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

EVSEL KATI ATIK TOPLAMA VE TAŞIMA

İŞKOLUNDA ÇALIŞANLARIN İŞ SAĞLIĞI VE

GÜVENLİĞİ KOŞULLARININ İYİLEŞTİRİLMESİ

Cemal Burak YAŞAROĞLU

İSG Uzman Yardımcısı

05.05.2014

SUNUM İÇERİĞİ

Giriş ve Amaç

Genel Bilgiler

Bulgular

-Saha Araştırması

3T Risk Değerlendirmesi

Çalışanlara Yönelik Anket Çalışması

İş Kazası İstatistikleri

-İyi Uygulama Örnekleri

Öneriler

Sonuç ve Değerlendirme

Kaynaklar

2

GİRİŞ ve AMAÇ

Katı Atık:

Üreticisi tarafından atılmak istenen ve toplumun huzuru ile özellikle çevrenin korunması bakımından, düzenli bir şekilde bertaraf edilmesi gereken katı maddeler; katı atık olarak tanımlanmaktadır. Evsel katı atık (çöp) ise konutlardan atılan, tehlikeli ve zararlı katı atık kavramına girmeyen, bahçe, park ve piknik alanları gibi yerlerden gelen katı atıkları kapsamaktadır.

3

PEKİ GERÇEKTEN DURUM BÖYLE Mİ?

Dünya Bankasının 2005’de yayınladığı rapor; evsel katı atıkların içerisinde tehlikeli ve zararlı olarak nitelendirilecek atık türlerinin mevcut olduğunu göstermektedir.

4

Atık Kaynağı Tipik Atık Üreticisi Atık Türü

Evsel Müstakil ve Çok Aileli Konutlar

Yiyecek artığı, karton, plastik, tekstil, deri, bahçe artığı, ağaç, şişe, metal, kül, özel atık

(yığma atık, tüketici elektroniği, beyaz eşyalar, piller, yakıt, lastikler), evsel tehlikeli

atıklar

Endüstriyel Hafif ve Ağır İmalat, Fabrikasyon, İnşaat Alanı, Enerji Üretim Tesisleri, Kimya

Tesisleri

Temizlik atıkları, paketleme, yiyecek artığı, inşaat-yıkım malzemeleri, tehlikeli atıklar,

küller, özel atıklar

Ticari Mağazalar, Oteller, Restoranlar, Marketler, Ofis Binaları Kağıt, karton, plastik, tahta, yiyecek artığı, şişe, metal, özel atıklar, tehlikeli atıklar

Kurumsal Hastaneler, Okullar, Cezaevleri, Hükümet Binaları Kağıt, karton, plastik, tahta, yiyecek artığı, şişe, metal, özel atıklar, tehlikeli atıklar

Yapı-İnşaat-Yıkım Yeni İnşaat Alanları, Yol Bakım ve Onarımı, Restorasyon Alanları, Binaların Yıkımı Tahta, çelik, demir, beton, kum, çakıl vb.

Belediye Hizmetleri Sokak Temizleme, Çevre Düzenlemesi, Parklar, Plajlar, Diğer Rekreasyon Alanları,

Su ve Atık Su Arıtma Tesisleri

Yol süpürme, çevre düzenleme ve ağaç budama, park plaj ve diğer rekreasyon

alanlarından çıkan genel atıklar, su ve atık su arıtma tesislerinden çıkan çamur

Proses Ağır ve Hafif İmalat, Rafineriler, Kimyasal Tesisler, Enerji Üretim Tesisleri, Maden

Çıkarma ve İşleme Tesisleri

Endüstriyel proses atıkları, hurda malzemeleri, cüruf, proses atıkları, harman atığı,

üretim hatası ürünler

Kaynak: Dünya Bankası (2005)) 5

Dolayısıyla evsel katı atık toplama ve taşıma iş kolunda çalışanların karşılaşacağı risk ve tehlikeler artmaktadır.

6

AMAÇ:

Eldeki verileri değerlendirerek, mevcut riskleri ve ortaya çıkabilecek yeni riskleri belirleyerek, teknolojinin getirdiği imkanlardan da yararlanarak yeni bir yaklaşım ortaya koymaktır.

7

GENEL BİLGİLER

Türkiye’de ne yazık ki “atık bilinci” pek fazla gelişmiş değil.

Atık ve çevre bilincinin geliştirilerek, çöpe atılmasının önlenmesi yani kaynağında ayırma işlemi, öncelikle katı atıkları taşımak ve bertaraf etmek için yapılan masrafları azaltmakta ve bu bertaraf etme işleminin temininden önce çöplüklerde veya atık toplama işlerinde çalışan insanların sağlığı açısından çok büyük önem taşımaktadır.

8

İnsanlarımız çöpü kaynağında ayırmadığı gibi, evsel katı atık sınıfına girmeyen maddeleri de çöplerle birlikte depolamaktadır. Bu da çöplerin toplanması ve taşınmasında görevli çalışanlar için sağlık açısından çok büyük riskler ortaya çıkarmaktadır.

9

BULGULAR

SAHA ARAŞTIRMASI

3T Risk Değerlendirmesi:

3T RD Yöntemi modüler bir yapıya sahiptir. Her risk değerlendirmesinde kullanılması gereken 5 temel modülden oluşur.

10

3T Risk Değerlendirmesi:

Temel modüller şu şekildedir:

A. Kaza tehlikeleri

B. Çalışma ortamındaki fiziksel faktörler

C. Kimyasal ve biyolojik faktörler

D. İşin kas-iskelet sistemini zorlayıcı faktörleri

E. İşin psiko-sosyal faktörleri

11

3T Risk Değerlendirmesi:

Özel modüller şu şekildedir:

F. Genel trafikte araç kullanma

G. Makineler

H. İşyerinde güvenlik ve davranış kültürü

I. İş sağlığı hizmetleri

12

3T Risk Matrisi:

13

3T Risk Değerlendirmesi:

Her modülde belirlenen her bir risk için bir risk puanlaması yapılmalıdır. Risk Değerlendirmesi Matrisine göre her bir tehlike veya sorun için 1 ila 5 arası risk puanları belirlenmiştir. Risk puanı potansiyel şiddet ile kontrol önlemlerinin düzeyinin bir bileşkesidir.

14

3T Risk Değerlendirmesi:

15

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

A B C D E F G H I Tavan

Değer

4,4

3,3 3,7

4

2

4 3,6

3 3

5 Risk Modülleri Puan Grafiği

A. Kaza Tehlikeleri: (Risk Skoru: 4,4/5)

16

17

18

19

B. Çalışma Ortamındaki Fiziksel Tehlikeler:

(Risk Skoru: 3,3/5)

Titreşim

Termal konfor şartları

Gürültü

Aydınlatma

Kesici ve Delici Cisimler

Soğuk ve Sıcak Nesneler

20

C. Çalışma Ortamındaki Kimyasal ve Biyolojik Tehlikeler: (Risk Skoru: 3,7/5)

Hava kirliliği (toz, toprak, gaz, duman vs.)

Tehlikeli kimyasallar

Bulaşıcı hastalık tehlikesi

21

D. Kas İskelet Sistemine Baskı Faktörü:

(Risk Skoru: 4/5)

Ağır yük kaldırma, indirme

El ve kol ile tekrarlayan işler

Aracın arkasında durma pozisyonu

22

23

24

25

Yük kaldırma, indirme

NIOSH: Bir çöp toplayıcısı genellikle günde 4,7-11,2 ton aralığında bir çöpü elle kaldırır . 7 kg’lık bir çöp poşetini tutmak veya poşetle yürümek, omurganın L5/S1 kısmına 3240 ile 5200 N arasında bir kuvvet binmesine neden olmaktadır. 22 kg ile 60 kg arasında bir çöp bulunan konteyneri çekmek veya itmek, omurganın L5/S1 kısmına 1510 ile 2650 N arasında bir kuvvet binmesine neden olmaktadır. NIOSH, omurganın L5/S1 kısmına uygulanacak kuvvetin 3400 N’u geçmemesini tavsiye etmektedir.

26

27

E. Psiko-Sosyal Faktörler:

(Risk Skoru: 2/5)

Genel olarak gece geç saatlerde çalışılmaktadır.

Belirli süre zarfında işin tamamlanması gerekmektedir.

28

F. Genel Trafikte Araç Kullanma: (Risk Skoru: 4/5)

29

Çalışanlara Yönelik Anket Çalışması:

30

18

82

Satışlar

Şoför

Çöp Toplayıcı

Meslek Grubuna Göre Dağılım

31

57 29

14

Satışlar

İlkokul

Ortaokul

Lise

32

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Evet Hayır

81

19

Seri 1

İşe Başlamadan Öce Tetanoz Aşısı Oldunuz

Mu?

33

11

7

11

4

Satışlar

İncinme/Burkulma

Kırık/Çatlak

Ezilme/Zedelenme

Kesilme/Delinme

Son 1 Yıl İçerisinde Geçirilen Yaralanma Çeşitlerine Göre

Dağılım

34

1

2

6

1

2

Satışlar

Cilt Rahatsızlıkları

Solunum SistemiRahatsızlıkları

Alerjiler

Sindirim SistemiRahatsızlıkları

Kas İskelet SistemiRahatsızlıkları

Son 1 Yıl İçerisinde Geçirilen Hastalık Çeşitlerine

Göre Dağılım

35

100%

9,80%

0%

96,30% 100%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

Eldiven SolunumKoruyucu

KulakKoruyucu

GüvenlikAyakkabısı

ReflektörYelek

Seri 1

Çöp Toplayıcılarında KKD Kullanım Oranları (82)

36

Lütfen aşağıdaki tehlike etmenleriyle karşılaşma sıklığınıza 0 ile 5 arası puan veriniz.

0 Hiç

1 Çok az

2 Az

3 Orta düzeyde

4 Oldukça

5 Büyük ölçüde

0 1 2 3 4 5

İş Esnasında Karşılaşılan Tehlike Etmenleri

Gürültüye maruz kalma sıklığı: O O O O O O

Titreşime maruz kalma sıklığı: O O O O O O

Yetersiz aydınlatma koşullarında çalışma sıklığı: O O O O O O

Sıcağa ve soğuğa maruz kalma sıklığı: O O O O O O

Ağır yük kaldırma işlerine maruz kalma sıklığı: O O O O O O

Egzoz gazı ve diğer gazlara maruz kalma sıklığı: O O O O O O

Toza maruz kalma sıklığı: O O O O O O

Kesici ve delici cisimlere maruz kalma sıklığı: O O O O O O

Hijyen atıklarından etkilenme sıklığı: O O O O O O

Yabani hayvan, haşerelerle karşılaşma sıklığı: O O O O O O

37

0

1

2

3

4

5

2,4 1,9

2,2

3,4 3,3

2,6

3,6 3,2

2,4 2

5 Seri 1

İş Esnasında Karşılaşılan Tehlike Etmenleri

38

0

1

2

3

4

5

2,5 2

2,3

3,6 3,9

2,9

4 3,9

2,8 2,4

5 Seri 1

İş Esnasında Karşılaşılan Tehlike Etmenleri (Çöp Toplayıcıları)

39

0

1

2

3

4

5

1,8 1,3

1,8 2,2

0,4

1,4 1,7

0,4 0,6

0,4

5 Seri 1

İş Esnasında Karşılaşılan Tehlike Etmenleri (Şoförler)

İş Kazası İstatistikleri:

40

GENEL VUCÜT

TRAVMASI

22%

KIRKLI ve / veya ÇIKIKLI TRAVMA

41%

KESİĞE BAĞLI TRAVMA

16%

EKLEM AĞRILARI 5%

YABANCI CİSİM GİRMESİ

7%

KİMYASAL

ZEHİRLENME

1%

SICAĞA BAĞLI

YANIKLAR -

FİZİKSEL

3%

KİMYASAL

YANIKLAR

5%

2013 yılı iş kazası verileri (Toplam iş kazası sayısı: 76)

İyi Uygulama Örnekleri:

Vakum Teknolojisi

Vakum teknolojili çöp toplama sistemi 41

İyi Uygulama Örnekleri:

Vakum Teknolojisi

Yeraltı depolama sistemi 42

İyi Uygulama Örnekleri:

Vakum Teknolojisi

Mobil çöp toplama sistemi 43

İyi Uygulama Örnekleri:

Otomatik Çöp Toplama Teknolojisi

Otomatik çöp toplama sistemi 44

İyi Uygulama Örnekleri:

Otomatik Çöp Toplama Teknolojisi

Daldırmalı çöp konteyneri sistemi 45

İyi Uygulama Örnekleri:

Çok Amaçlı Çöp Aracı (ÇAÇA)

Daldırmalı çöp konteyneri sistemi 46

Çok Amaçlı Çöp Aracı (ÇAÇA)

Daldırmalı çöp konteyneri sistemi 47

ÖNERİLER

İSG Açısından Getirilen Öneriler:

Elle kaldırma/taşıma

Çöp toplama araçları ve trafik

Gürültü ve titreşim

Aydınlatma

Termal konfor şartları

48

İSG Açısından Getirilen Öneriler:

Atık pil toplama kutuları

Atık pil toplama kutusu ve aracı

49

Bilinçlendirme Daha fazla atık kutusu

İSG Açısından Getirilen Öneriler:

Evsel tehlikeli kimyasallar

Toz ve hava kirleticileri

Kesici ve delici cisimler

Hayvanlar ve haşereler

50

İSG Açısından Getirilen Öneriler:

Tıbbi enjektörler

Güvenlik kilidi aktifleştirilmiş ucu kapalı enjektör

51

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME

İyi uygulama örneklerinde gördüğümüz yeni teknolojilerin, çöp toplayıcıları için iş sağlığı ve güvenliği koşullarının iyileştirilmesi adına birçok risk etmenini ortadan kaldırması sebebiyle uygulanmasında çok büyük yararlar vardır.

52

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME

Evsel katı atık toplama ve taşıma işkolunda çalışanların iş sağlığı ve güvenliği koşullarının iyileştirilmesi, teknolojideki ilerlemelerin, yeniliklerin getirdiği avantajlarla sağlanacağı gibi, vatandaşlarımızın kazanacağı atık bilinci ile de sağlanacaktır. Atık bilinci, öncelikli olarak, atık üretiminin azaltılması ve geri dönüşümün yaygınlaşması ile başlamalıdır.

53

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME

Atık bilincinin bir diğer argümanı ise, atıkların türlerine göre depolanmasıdır. Her türlü atığı evsel atıklarla birlikte depolamamız, çöp toplayıcıları açısında ciddi problemler ortaya çıkarmaktadır.

Merkezi ve mahalli otoriteler, atık bilincinin yerleştirilmesi için çok daha fazla kampanya üretmeli, daha çok sayıda vatandaşımıza ulaşılmalıdır. Atık bilinci için ulusal kanallarda, özellikle akşam kuşağında bilgilendirme amaçlı yayınlar yapılmalıdır.

54

KAYNAKLAR • Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Resmi Gazete: 14.03.1991 tarih ve 20814 sayı

• Solid Waste Management Health and Safety Risks: Epidemiology and Assessment to Support Risk Reduction, March 2000

• http://www.envac.us/BinaryLoader.axd?OwnerID=ac1a5922-55f7-483c-a22c-c58a30ab9dad&OwnerType=0&PropertyName=Files&FileName=Vacuum+technology.pdf&Attachment=True

• http://www.envacgroup.com/products_and_services/our_products/movac-the-3rd-generation-mobile-vacuum-system/technical_facts_movac

• http://www.envacgroup.com/references/search_references

• http://www.yenimahalle.bel.tr/Haber/yenimahalle-temizlikte-oncu/19655

55

TEŞEKKÜRLER…

56