GÜNÜMÜZDE İŞYERİ ve ENDÜSTRİYEL...

GÜNÜMÜZDE İŞYERİ ve

ENDÜSTRİYEL TOKSİKOLOJİ

PROF. DR. NURŞEN BAŞARAN

HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ ECZACILIK FAKÜLTESİ

FARMASÖTİK TOKSİKOLOJİ ANABİLİM DALI

MESLEKİ TOKSİKOLOJİ

• İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin amacı tüm çalışanları sağlıklı tutma ve

bunu sürdürme, çalışanları iş koşullarından kaynaklanabilecek zararlardan

koruma ve kişiyi fizyolojik ve psikolojik durumuna uygun işe yerleştirmektir .

• Mesleki toksikoloji, çalışanların işyeri ortamında maruz kaldıkları fiziksel,

kimyasal ve biyolojik ajanların neden olduğu istenmeyen etkilerini araştıran

bilim dalıdır.

7. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı - İSTANBUL

Mesleki Toksikolojiye Neden İhtiyaç

Duyulmuştur?

• Toplumun kimyasal maddelerin toksik etkileri konusunda bilinçlenmesi.

• Çevresel kirleticilerin artması.

• İş yeri maruziyetlerinin sağlık üzerindeki olumsuz etkilerinin farkına varılması.

• ‘Mesleki Toksikoloji’ kavramını ortaya çıkartmıştır.


• 1940 yıllarından itibaren sentetik kimyasal maddelerin yıllık üretimi milyonlarca tona çıkmıştır.

• Endüstride çalışan kişilerin maruz kaldığı kimyasalların çeşidi artmıştır ve artmaktadır.

• Çeşitli iş kollarında çalışanlar özellikle genotoksik, allergen ve karsinojen olasılıkları bulunan

bu zararlı maddelere maruz kalmaktadır.

• Bilinen 100 bin kimyasaldan birkaç bini alerjen, 700’den fazlası kanserojendir.

• Mesleki biyolojik risk etmenlerinin sayısı 200’ün üzerindedir.

• Elliden fazla fiziksel risk faktörü, 20’den fazla ergonomik sorun çalışanların sağlığını tehdit etmektedir.


5

01/07/2014 5

• Endüstride kullanılan çok çeşitli kimyasal maddelere kazai, mesleki ve çevresel

maruziyet birçok sorunu getiren süregelen bir durumdur.

• İşyerinde kimyasal maddelere maruziyete bağlı sağlık sorunları ve ekonomik kayıpları

tahmin etmek ve gerçek rakamları bilmek zordur.

• Bu nedenle iş yerlerinde kullanılan kimyasal maddelerin izlenmesi önemlidir


•Avrupa İş yeri Sağlığı ve Güvenliği verilerine göre ;

•*** Kanser nedenli ölümlerin %6-10 ‘u

•*** Koroner Arter Hastalığı ve Serebrovasküler Hastalık nedenli ölümlerin % 5-

10’u

•*** Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH)

• nedenli ölümlerin % 10-12’si iş yeri ile ilişkili bulunmuştur.


• Gelişmekte olan ülkelerde mesleki nedenlere bağlı kanser sıklığının

gelişmiş ülkelere kıyasla yaklaşık 3 kez daha fazla olduğu

görülmektedir.

01/07/2014 7

7 01/07/2014 7


- Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC); insanlarda

bilinen ya da olası karsinojenik 150 kimyasal ya da

biyolojik ajan tanımlamıştır (2002) ve bu karsinojenlere

maruziyetlerin çoğu (asbest, kadmiyum, benzen gibi) işyeri

ortamında gerçekleşmektedir.

- .


MESLEKİ MARUZİYETE BAĞLI

KANSERLER

• Mesleki maruziyete bağlı kanser gelişimi ilk defa 1775 yılında baca temizleyicilerinde

skrotum kanseri sıklığının artmasını fark eden bir hekim tarafından ortaya

çıkarılmıştır.

• Bunu, 19. yüzyılın sonlarında aromatik aminlere maruz kalan işçilerde mesane

kanseri sıklığı artışının fark edilmesi takip etmiştir.

• 1915 yılında kömür katranının sıçanlarda deri kanserine neden olduğu ve 1933’te de

bu etkiye kömür katranı bileşiminde bulunan benzo(α)piren gibi polisiklik aromatik

hidrokarbonların yol açtığı deneysel olarak da saptanmıştır.


-USA’DA yılda 9.000-10.000 ERKEK ve 900-1.900 KADININ (sigara içenler, radona maruz kalanlar dışındakiler) geçmişte iş yeri kaynaklı maddelere maruziyet sonucu AKCİĞER KANSERİ oldukları belirlenmiştir. ( % 1.31-3.69)


(Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC)’na Göre Karsinojenler – 2004)

GRUP I İnsanlara karsinojen ( 107 ajan )

GRUP IIA İnsanlara olası karsinojen ( 58 ajan)

GRUP IIB İnsanlara karsinojen olması mümkün ( 249 ajan )

GRUP III İnsanlara karsinojenik olarak sınıflandırılamayan

GRUP IV İnsanlarda muhtemel karsinojenik olmayan


IARC sınıflaması

Sufficient Limited Inadequate ESLC

EVIDENCE IN EXPERIMENTAL ANIMALS

Group 1 (carcinogenic to humans)

EVIDENCE IN

HUMANS

Group 4

Group 2A

(probably carcinogenic)

Group 3 (not classifiable)

Group 2B (possibly carcinogenic)

(exceptionally, Group 2A)

Group 2B

(possibly carcinogenic)

ESLC

Sufficient

Limited

Inadequate


USA Çevre Koruma Ajansı (EPA)’na Göre Karsinojenler (2003)

-İnsanda karsinojen

-İnsanda muhtemel karsinojen

-Karsinojenik olasılığı için anlamlı veri bulunanlar

-Karsinojenik olasılığı için yetersiz bilgi içerrenler

-İnsanlarda karsinojenik olmadığı varsayılanlar


Sıklıkla Karşılaşılan Mesleki Karsinojenler


MESLEKİ KARSİNOJENLER ve

BULUNDUKLARI İŞ KOLLARI


KİMYASAL ADI CAS No BULUNDUĞU İŞ KOLLARI KANSER

TÜRÜ

Arsenik ve Inorganik

arsenik bileşikleri

007440-38-2 -Arsenikli insektisidler kullanan tarım işçileri

(özellikle üzüm bağlarında)

-Arsenikli insektisidlerin üretimi ve paketlenmesi

-Arsenik madenciliği

-Bakır üretimi (Bakırın eritilerek eldesi)

-Cam endüstrisi

-Plastik endüstrisi

-Krom bakır arsenat şeklinde odun koruyucularda

PEL: 0.5 mg/m3

Akciğer ve deri

kanseri

Asbestoz (Tüm türleri:

actinolit, amozid,

antofilit, krizolit,

krosidolit, tremolit)

001332-21-4

013768-00-8

012172-73-5

017068-78-9

012001-29-5

012001-28-4

014567-73-8

-Asbest madenciliği

-İzolasyon malzemesi üretimi (borular, amyant

çarşaf, dokuma-tekstil, elbiseler, eldivenler, asbestli

çimento ürünleri, filtre malzemeleri)

-Gemi, uçak, otomotiv sektöründe, makine

üretiminde yağlayıcı ve sızdırmazlık elemanı olarak

-İnşaat sektöründe ısı ve ses izolasyonunda

-Akciğer

mezotelyoması

-Plevra ve peritoneal

mezotelyoma

-Cilt kanserleri


Benzen -Kimya endüstrisinde

-Bazı petrol ürünlerinde minör bileşke olarak

-Sentetik organik kimyasalların, plastiğin ve kauçuğun

üretiminde

-Özellikle PVC üretiminde kalenderleme (şerit ve levha haline

getirme) işlemi sırasında

-Lastik pişirme ve lastik yakma işlemi sırasında

-Deri endüstrisinde, bot ve ayakkabı yapım ve tamiri işlemi

sırasında

-Polistiren plastikler, poliester reçineleri, sentetik kauçuk,

naylon üretiminde

-Buharlaşıcı kömür katran ziftleri

-Kemik iliği depresyonu

-Kemik iliği aplazisi

-Lösemi

Benzidin 000092-87-5 -Azo ve sülfür boya üreticileri

-Kağıt, deri ve tekstil boyaları

-Deri kanseri

-Mesane kanseri

-Karaciğer kanseri

-Böbrek kanseri

Benzo[a]piren 000050-32-8 -Metal endüstrisi

-Kok fabrikası işçileri

-Endüstriyel atık sularda (EPA-Çevre Koruma Ajansı- öncelikli

kirleticiler listesinde yer almaktadır.)

- DNA yapısını bozarak

tüm kanserlerin

gelişimine altyapı sağlar. 7. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı - İSTANBUL

Berilyum ve

Berilyum

bileşikleri

007440-41-7 -Uzay ve elektronik endüstrisinde yaygın olarak kullanılır

(Bakırla alaşımı daha tercih edilir)(Aluminyumdan daha

hafif, çelikten 6 kat daha dayanıklı)

-Nükleer silahların yapımında

-Nükleer reaktörlerde nükleer reflektör ya da moderatör

olarak

-Berilyum oksid şeklinde; cam, seramik ya da plastik

üretiminde

-Bakır, alüminyum ve nikel alaşımları şeklinde elektrik ve ısı

geçirgenliğini artırmak için

-Akciğer

kanserleri

-Cilt kanserleri

Bis(klorometil)

eter

Klorometil metil

eter

000542-88-1

000107-30-2 -Polimer, iyon değiştirici reçine ve plastik sentezinde

-Diş protez üretiminde

-Tekstil üretiminde

-Akciğer kanseri

-DNA yapısını

bozarak,kanserlerin

gelişimine altyapı

sağlar.

1,3-Butadien 000106-99-0 -Sentetik kauçuk üretiminde

-Lastik üretiminde

-Naylon ve plastik şişe üretiminde

- DNA yapısını

bozarak tüm

kanserlerin


sağlar. 7. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı - İSTANBUL

Kadmiyum ve

kadmiyum bileşikleri

007440-43-9 -Aşınmaya olan direnci nedeniyle galvanizleme ve

kaplama işinde

-Elektrik malzemelerinin üretiminde

-Nikel-kadmiyum pil yapımında

-Boya ve pigment üretiminde

-Akciğer

kanserleri

-Burun mukozası

ve sinüs

kanserleri

Krom VI bileşikleri 018540-29-9 -Metal endüstrisinde krom kaplama ve kromat ve

ferrokrom üretiminde

-Kimya endüstrisinde pigment kromat üretiminde

-Kromit cevheri işlemlerinde

-Dökümcü ve kaynakçılarda

-Akciğer kanseri

Kömür katranı 008007-45-2 (Birçok iş kolunda doğrudan ya da dolaylı maruziyet

gerçekleşebilir)

-Asfalt işçilerinde(buharlaşıcı kömür katran ziftleri)

-Gaz endüstrisinde kömür yakma sonucu buharına

maruz kalma

-Plastik endüstrisinde üretim işlemi sırasında

-Akciğer kanseri

-Mesane kanseri

-Skrotum kanseri


Erionit (fibröz

zeolite)

066733-21-9 -Ticari kullanımı bilinmemekle birlikte diğer zeolitlerin

madenciliği sırasında maruziyet yaşanmaktadır

-Akciğer kanseri

Etilen oksid 000075-21-8 (Etilenin oksidasyonu sonucu oluşur. Esas olarak etilen

glikol-antifriz- üretimi sırasında ortaya çıkar.)

-Tıbbi cihazların sterilizasyonunda

-Plastik ve sentetik kauçuk üretiminde

-Poliester reçineleri ve bazı çözücülerin üretiminde

-Hematolojik

kanserler

- DNA yapısını

bozarak tüm

kanserlerin


sağlar.

Formaldehid 000050-00-0 -Kontraplak, sunta, yalıtım malzemesi yapımında

-Boya ve plastik malzemelerinin yapımında

-Tekstil endüstrisinde

-Halı, mobilya, duvar kaplamalarında

-Ev temizlik ürünlerinde

-Akciğer kanseri

- DNA yapısını

bozarak tüm

kanserlerin


sağlar.


Hematit 001317-60-8 -Demir madenciliğinde

-

Deri kanserleri

-Akciğer kanserleri

İzopropil alkol 000067-63-0 -Sentetik reçinelerde, kaplamalarda,

vernikte ve boya sökücülerde

-Kuvvetli asitler kullanılarak

izopropil alkol üretimi IARC’ye

göre Grup1 karsinojen olarak

nitelendirilmiştir.

2-naftilamin 000091-59-8 -Boya ve pigment üretiminde

-Plastik sanayide

-Mesane kanseri (30-60 kat)


Nikel bileşikleri 007440-02-0 -Paslanmaz çelik, alaşım çelik ve metal

bileşiklerde

-Kaplamalarda (para, mücevher, oyuncak,

gözlük vs gibi birçok metal kaplamada)

-Kaynak ve lehimle uğraşanlarda

-Akciğer kanserleri

-Burun mukozası ve sinüs

kanserleri

Fosfor 014596-37-3 -Fosfor madenciliği

- DNA yapısını bozarak tüm

kanserlerin gelişimine

altyapı sağlar.

Radyum-224

Radyum-226

Radyum-228

013233-32-4

013982-63-3

015262-20-1

-Kanser tedavisinde radyasyon kaynağı

-Cihaz kalibrasyonunda nötron kaynağı

-DNA replikasyonu dahil

olmak üzere birçok hücresel

işlevi bozar.


Kristalize silika tozları 014808-60-7 -Kuartz madencilerinde -Akciğer kanseri

2,3,7,8-

Tetrachlorodibenzo-

para-dioxin

001746-01-6 -Metal geri dönüşümü

-Demir metal üretimi

-Çinko madeni tasfiyesi

-Magnezyum geri döünüşümü

-Çimento üretimi

-Oksijen kaynağı ile kesme işlemi

-Çöp yakma fırınları

-İnşaat bloğu üretimi

- DNA replikasyonu

dahil olmak üzere

birçok hücresel işlevi

bozar.

Vinil klorid 000075-01-4 -PVC üretiminde

-Plastik sanayide

-Başta trikloroetan olmak üzere klorlu

solventlerin üretiminde

-Karaciğer

anjiosarkomu

-Hepatoselüler kanser

-Beyin tümörleri

- DNA replikasyonu

dahil olmak üzere

birçok hücresel işlevi

bozar.


o MESLEKİ KANSERLERİN YOĞUNLAŞTIĞI MESLEK KOLLARI

o Madencilik ve İlişkili İş Kolları ( Asbest madenciliği, kuartz madenciliği, arsenik madenciliği, demir madenciliği, fosfor madenciliği, kromit cevheri işlemleri, nikel ve kadmiyum madeni ile yapılan işlemler, dolaylı biçimde erionit gibi fibröz zeolitlere maruz kalınan işlemler, paslanmaz çelik ve metal bileşiklerle yapılan endüstriyel işlemler)

01/07/2014 EUROEPI 2012 PORTO 24 7. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı - İSTANBUL

• Cam endüstrisi

• Metal ve Metal Alaşımları ile İlişkili Sektörler (Kaynakçılar ve

lehimciler, dökümhane işçileri, metal geri dönüşümü işiyle uğraşanlar,

maden tasfiye ve atık işlemleri, metal kaplama işiyle uğraşanlar,

galvanizleme işinde çalışanlar, elektrik malzemeleri üretimi, uzay ve

elektronik endüstrisi, nükleer silah yapımı ve nükleer reaktörler Cam

endüstrisi

• Plastik endüstrisi, plastik ve sentetik kauçuk üretimi, PVC üretimi


• İzolasyon malzemesi üretiminde

• Boya üreticilerinde; vernik, boya sökücü ve sentetik reçinelerle

çalışanlarda

• Kimya endüstrisinde, kimyasal madde üretiminde

• Sterilizasyon işinde çalışanlarda (etilen oksid)

• Pestisid ve insektisid üretimi


• Meslekleri nedeniyle ;

• .Antineoplastik ajanlara ( kemoterapötik ilaçlara )

• İyonize radyasyona

• Pestisitlere

• Silika

• Formaldehite, maruz kalan çalışanlarda DNA hasarı incelenmiştir

27 01/07/2014 27


• Antineoplastik ilaçların çoğunun deney hayvanlarında mutajenik, karsinojenik

ve teratojenik olduğu gösterilmiştir.

• Antineoplastik ilaçların dikkatsiz ve önlemsiz hazırlanması ve uygulanması

esnasında bu sitotoksik ilaçların sağlık personelinde baş ağrısı, yorgunluk , saç

kaybı gibi istenmeyen belirtilere neden olduğu bilinmektedir.

ANTİNEOPLASTİK İLAÇLAR

01/07/2014 28


• Iyonize radyasyon hücre ölümüne yol açabilecek DA lezyonlarına neden olabilen

mutajenik bir ajandır. DNA da tek ve çift sarmal kırıklarına , alkali oynak

bölgelere ve purin ve pirimidin bazlarında oksidasyona yol açar.

• Kanser tedavisinde kemoterapi ve radyoterapinin yaygın kullanımı bu işlemleri

uygulayan sağlık personelinde endişe yaratmaktadır.

İYONİZE RADYASYON

01/07/2014 29


Kemoterapi Uygulayan Hemşirelerde ve Radyoterapi Uygulayan Teknisyenlerde Lenfositlerde

DNA Hasarı

• 30 onkoloji hemşiresi,30 radyasyon teknisyeni ve bunların sağlıklı kontrolleri ile yapılan DNA

hasar çalışmalarında çalışanlarda sağlıklı kontrollere kıyasla önemli ölçüde DNA hasarıo

bulunmuştur.

• Maske , eldiven, çeker ocakda ilaç hazırlama gibi koruyucu önlemler alarak ilaç hazırlayan

hemşirelerde hasarın azaldığı, sigara içen radyasyon onkoloji teknisyenlerinde hasarın daha fazla

olduğu gözlenmiştir.

• Hasar çalışma süreleri ve yaş ile ilişkili bulunmamıştır..

01/07/2014 30


Pestisit Uygulayıcılarında DNA Hasarı :

• 33 erkek pestisit uygulayıcısında da sağlıklı kontrolllere kıyasla DNA hasarının

yüksek olduğu bulunmuştur.

• Hasar ‘Maske’ takan işçilerde daha azdır.

01/07/2014 31


KRİSTAL SİLİKA

• Kristal silika e fazla karşılaşılan işyeri kirleticileriden biridir.

• Uzun süre maruziyeti silikoziz, tuberkuloziz, akciğer kanseri ve diğer kronik

soluum anomalilerie neden olur.

• Çömlek, döküm , seramik, mermer gibi pek çok isyeri çalışanı silikaya maruz

kalırlar.

• İşyerlerinin iyi havalandırılması ve gerekli önlemlerin alınması kristal silika

maruziyetini azaltır.

01/07/2014 32


• 30 döküm, 22 çömlek işçisinin de sağlıklı kontrollerine kıyasla DNA

hasarının yüksek olduğu, hasarın sigara içenlerde daha fazla olduğu

belirlenmiştir.

01/07/2014 33


• Küçük ölçekli döküm iş yerlerinde solunabilir toz ve solunabilir quartz miktarının (

yaka dozimetresi ile ölçüldüğü gibi ) sırasıyla 16.7-1.01 ve 0.72-0.35 mg/m3 olduğu

tespit edılmiştir.

• Bu miktarlar kabul edilebilen değerlerin oldukça üzerindedir.

• İş yerlerindeki havalandırmanın oldukça zayıf olduğu görülmüştür.

• Bu işyerlerinde sadece silika değil polisiklik aromatik aminler gibi pekçok kimyasal

maruziyeti de söz konusudur.

01/07/2014 34


Formaldehit

Formaldehit insan karsinojeni olarak ( “Group I” (IARC)) sınıflandırılmış bir

maddedir.

46 MDF yapımında çalışan işçinin lenfositlerinde kontollere kıyasla önemli

DNA hasarı bulunmamıştır . Örnek alınan iş yerlerinde ortalama formaldehit

maruziyetinin 0.20 ± 0.06 ppm (0.10-0.33 ppm), olduğu bu değerin de izin

verilen değerler içinde kaldığı gözlenmiştir

01/07/2014 35


Dr. Mohammed Shubair

Prof.Dr. Ülkü Ündeğer Bucurgat,

Doç.Dr. Sevtap Aydın,.


• İş yerinde çevrededen daha yüksek konsantrasyonlarda kimyasala maruziyet

bulunmaktadır.

• İş yeri maruziyetine bağlı toksikolojik problemleri incelemek genellikle daha

yüksek konsantrasyonda kimyasala maruziyet söz konusu olduğu ve temas

eden popülasyonun sınırları daha belirgin olduğu için çevresel maruziyete

bağlı toksikolojik problemleri incelemeye kıyasla muhtemelen daha kolaydır.

• Çok sayıda kimyasala hem iş yeri ortamında hem de çevresel olarak maruz

kalınabileceği de unutulmamalıdır. Ör. Pasif sigara içiciliği, egzoz gazı

maruziyeti


• “İş sağlığı ve güvenliği” kavramı, sanayinin ve teknolojinin gelişmesine paralel olarak

giderek önem kazanmaktadır.

• İş yeri ortamında tehlike kaynaklarının belirlenerek sağlık ve güvenlik açısından bir

risk değerlendirmesinin yapılması, tehlikeleri önleme ve tehlikelerden koruma

tedbirlerinin belirlenerek uygulanması ve çalışanların bilgilendirilmesi gerekmektedir.

• Bireyin çalışmaya başlamadan önce genel sağlık durumu, fiziksel ve psikolojik

kapasitesinin tanımlanması, kayıtların tutulması ve ilgili testlerin yapılması iş sağlığı

ve güvenliği açısından önem taşımaktadır.


‘‘Mesleki kanserler toplumda görülme sıklığı az ancak gelişme

olasılığı riski yüksek kanserlerdendir

Bu tip riskler tanımlandığı zaman azaltılabilen ve hatta yok

edilebilen risklerdir.

Bu nedenle kanser önleme programlarının başında mesleki

tehlikelerin tanımlanması gerekmektedir.


-ÖNCELİKLE ÜLKEMİZDEKİ MESLEKİ KANSERLERİN

OLUŞABİLECEĞİ İŞ KOLLARININ ENVANTERİ

ÇIKARILMALI ve BU İŞ KOLLARINA YÖNELİK

DENETİMLER YOĞUNLAŞTIRILMALIDIR…


-BU İŞ KOLLARINDAKİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ KONUSUNDAKİ EKSİKLİKLER İVEDİLİKLE GİDERİLMELİ, PERİYODİK MUAYENELERİN EKSİKSİZ YERİNE GETİRİLMESİ SAĞLANMALI,

-SADECE MESLEKİ KANSERLER DEĞİL, TÜM MESLEK HASTALIKLARINI KAPSAYACAK, TOPLUMUN TÜMÜNE EKSİKSİZ ULAŞACAK BİR ANLAYIŞLA HAREKET EDİLMELİDİR…


TEŞEKKÜR EDERİM


GÜNÜMÜZDE İŞYERİ ve ENDÜSTRİYEL...

Documents

Transcript of GÜNÜMÜZDE İŞYERİ ve ENDÜSTRİYEL...