Değişim İçin Geçmişi Çalışanların Gözünden

Görmek:

İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Kurumsal

Tarihçenin Görselleştirilmesine Yönelik Bir

Atölye Çalışması

Öğr.Grv.Elif SUNGUR

Maltepe Üniversitesi

VII. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı

Araştırma Sorunsalı

• Bu çalışma, metal sektöründe bir üretim

işletmesinde sağlık ve güvenlik (İSG) kültürünün

olumsuz özelliklerinin giderilmesi ve kültürün

olumlu yönde değiştirilmesi için yapılan

araştırmanın parçasıdır.

• Kurumsal tarihçenin sağlık ve güvenlik

fonksiyonu üzerinden çalışanların gözünden

nasıl göründüğünü anlamak üzere gerçekleşti.

Kültüre dair

• Örgüt kültürü, işletme kültürü, toplum kültürü ya da firma kültürü şeklinde adlandırılan değerler toplamı, çeşitli yönetim ve organizasyon kavram ve tekniklerinin uygulanma ve başarılı olma olanaklarını etkileyebilmektedir.

• Bu nedenle, tüm yönetim, kavram ve tekniklerin uygulanması, bunun içinde güvenlik de dahil, örgüt kültürü ile birlikte değerlendirilmelidir. (Koçel, 2001)

Sağlık ve Güvenlik Kültürü

• İş güvenliği kültürü, organizasyonlarda güvenliği karakterize eden paylaşılan değerler ve inançlar olarak tarif edilebilir. (www.hsc.gov.uk )

• İklim sağlık ve güvenlik alanına hakim olan tesirlerdir, – çalışanların algısını;

– neye ödül verileceği, neyin destekleneceği,

– neyin beklendiğidir.

• Kültür, daha derindir, değişmesi değişik fonksiyonel alanlardan etkilenir ve uzun sürer. İklim ise hızlı değişir, liderlikten hızlı etkilenir. Organizasyon kültürünün sağlık ve güvenliği destekleyip desteklemediğinin tartışılması önerilmektedir. (Strickoff, 2006)

İş güvenliği kültürü ne işe yarar? • Güvenlik kültürü araştırmaları, güçlü güvenlik kültürünün iş güvenliği

performansını olumlu yönde etkilediğini gösterir. (Simard, 2006).

Olumlu yöndeki etkiler hangi parametrelerle izlenir?

hastalık ve kaza oranlarında azalma,

iş emniyeti kurallarına ve süreçlere uyumda artış,

sağlık ve güvenlik çalışmalarına katılım,

güvenli davranışlarda artış,

kaza ve ramak kala raporlamalarında artış

Destekleyen ortam;

sağlık ve güvenliğin desteklendiği,

önleyici yaklaşıma sahip,

katılıma ve açık iletişime olanak veren,

tehlikelerin raporlanmasını cesaretlendiren,

iş güvenliği sistematiklerinin oluşturulduğu,

iş süreçlerinin güvenli hale getirildiği,

çalışanların sağlığının korunması ve geliştirilmesi için çaba gösterilen

“Kazalar önlenebilir, işler

emniyetli biçimde yapılabilir”

inancı

“İş güvenliği önde

gelir” anlayışı

İSG işaretlemeleri,

posterler, KKE kullanan

çalışanlar

Değerler

Görülebilen

Unsurlar

Varsayımlar

İş güvenliği kültürü yavaşça ve fonksiyonel olarak

değişir

• Güvenlik kültürü araştırmaları iklim araştırmalarından ayrılır.

• İklim, diğerinin anlık bir halidir ve çalışanların ortamı algılayışında ortaya çıkar, yüzeysel olduğu savunulur.

• İklim, genellikle tutum anketleri (questionnaire survey) ile araştırılır, çalışanların güvenlikle ilgili algılayışlarını açıklamaya çalışır.

• Tutumların, sadece örgütsel düzeyden bakarak ölçülmesi yeterli değildir. Takım düzeyinde ve bireysel düzey hakkında derinlemesine bilgi alınmalıdır (Guldenmund, 2007).

İş güvenliği kültürünün ölçülmesi

• Guldenmund (2007) güvenlik kültürü araştırmalarının iklim araştırmalarından ayrılması gerektiğini, iklimin diğerinin anlık bir hali olduğunu, çalışanların örgütsel atmosferi algılayışında ortaya çıktığını ve daha yüzeysel olduğunu belirterek, iklimin genellikle anketler ile araştırıldığını açıklar.

• Kültür, tanımı gereği, insanlar arasında paylaşılan bir şeydir, ancak anket insanların fikirlerini etkileyebilir. Kültürü anlamak üzere niteliksel araştırma metotlarının kullanılması gerekmektedir.

Ana araştırma evreni hakkında

•1987 yılında %50- %50 yerli yabancı sermaye ortaklığı

olarak kurulmuştur

• Ağustos 2008 itibariyle %100 yabancı sermaye olarak

faaliyetini sürdürmektedir

•Çalışanlar 467 (379 MY - 88 BY)

Ana araştırmada yaklaşım

• Kültürün üst katmanında (artifacts) İSG işaretlemeleri,

KKE kullanan çalışanlar, İSG politika belgeleri, web

sitesi, İSG dokümanları, raporlar, iç iletişim

araçlarındaki yansımaların incelenmesi (bu unsurlar

güvenliği destekleyen bir işyeri kültürünün ip uçları olabileceği gibi, altta

yatan değer ve inançlardan farklı da olabilir),

• Niteliksel araştırma yöntemlerini kullanarak “nasıl?”

sorusuna yönelik yanıtlar almak, olguyu anlamak çok

sayıda insanın görüşlerini anlamak için sisteme

içeriden bakmak,

• Tüm bu verilerden yararlanarak özelleştirilmiş bir

ölçekle kuruluşun tamamından veri toplamak.

Yapılandırılmış Ölçek (Faktörler, alt sistemler)

Yapısal

• Çalışma şartları (9)

• Eğitim (4)

• Geri bildirim, teşvik (3)

• Operasyonel hedefler (3)

• Prosedürler (13)

• Sorumluluk, yetki, bilgi (7)

Teknolojik

• Teknoloji(9)

Yönetim

• Yönetim (7)

Kültür& Değerler

• Normlar, varsayımlar (12)

• Öncelikler (3)

Psikososyal

• Davranışlar (6)

• İletişim (12)

• Motivasyon (6)

• Turumlar (6)

Kullanılan teorik modeller

Fuqua Sosyal Sistem Modeli

Metotlar

Hedefler

Operasyon

Psikososyal

Kast & Rozenzweig Sistem Teorisi

Yapısal

Psikososyal

Kültür ve değerler

Yönetim

Teknoloji

13

Kurumun değişim beklentisi

Temel konu:

“Tüm İş Güvenliği & Sağlığı sistemlerimiz olmasına ve uygulanmasına rağmen (Risk

Analizleri, Gözlem Sistemi, Kaza araştırmaları,vb.) istenmeyen sonuçlarımızda

(kazalar, güvensiz davranışlar vb.) artış var. Bu bulgu, çalışanların sisteme katılımı

ve algılarında bir sorun olduğunu gösteriyor.”

Beklenen kazanım:

Sağlıklı ve güvenli davranışların sürekliliğini sağlayarak, alışkanlık haline

getirilmesinin sağlanması.

Değişimden beklenen kazanımlar

• Sağlıklı çalışanlar

• Güvenli bir işyeri

• Düzenli, temiz ve çalışılabilir bir ortam

• Kazasız bir işyeri

• Güvenlikle beraber artan kalite ve üretim

• Maliyetlerin azalması

• Ekip ruhu

Araştırma süreci

• İSG dökümantasyonunun incelenmesi, saha

ziyaretleri, yönetici görüşmeleri

• Bire bir görüşmeler ve odak grup görüşmeleri

• Tutum Ölçeği Uygulaması

• İSG Çalıştayı

• İki odak grup görüşmesi

(N=24)

• Derinlemesine bire bir

görüşme (N=52)

• Orta ve üst yönetimle

görüşmeler (Üretim +

Global) (N=7)

• Sendika temsilcisi (N=1)

• İSG komitesi üyeleri

(N=15)

.

19

Derinlemesine görüşme soruları

1. Genel durum değerlendirme,

2. Sahadaki güvensiz davranışlar,

3. Kendi fonksiyonu açısından iş güvenliğinin yeri,

4. Üretim sahası güvenli algılanıyor mu?

19.Dünya İş Sağlığı Kongresi, Eylül 2011

İlk tur bulguların paylaşımı

Kurumsal tarihçenin

görselleştirilmesi

• Araştırma sırasında bulgulanan çalışanların kurumsal

tarihçeye olan atıfları nedeniyle kurumun tarihçesindeki

belli başlı olayların iş sağlığı ve güvenliği kültürünü

etkilediği düşünüldü.

• Görselleştirme yoluyla anlatımın sağlayacağı

zenginleştirici veri toplama olanağının kullanılmak

istenmesiyle İSG tarihçesinin görselleştirilmesine ilişkin

çalışma tasarlandı.

• Anlam

Kurumsal Tarihçe

• Yabancı sermaye ile yerel bir holding şirketinin ortaklığında 1986 yılında kurulmuş,

• 2000 yılında İSG Departmanı oluşturulmuş, 2003 yılında ilk İSG çalıştayı yapılmış, 2005 yılında davranış odaklı güvenlik eğitimleri verilmiş,

• 2007 yılında İSG kampanyası gerçekleştirilmiş, pazar darlığı gerekçesiyle pek çok çalışan işten çıkarılmış,

• 2008’de şirket yabancı ortağı tarafından satın alınmış ve şirketin uluslararası İSG sistemleri uygulanmaya başlanmış,

• 2011 yılında İSG kültürü hakkında araştırma ve uygulama çalışmaları başlatılmıştır.

Tarihsel görselleştirmeye içerik

çözümlemesi • 1990’lardan itibaren örgüt teorisyenleri örgütsel iletişim

stratejilerinde önemli bir rol oynayan tarihsel anlatıları dikkate almaya başlamışlardır.

• Geçmişlerini bilgi depoları olarak kullanan kuruluşlar ve son dönemde yapılan örgütsel söylem çalışmalarında da tarihsel yaklaşım sorgulanmakta ve kullanılmaktadır. (Gatti, 2011)

• İçerik çözümlemesi, alan incelemeleri (field survey) ve mesajın anlamının çözümlenmesi (message analysis) biçiminde yapılmaktadır. Bir metinde özelleştirilmiş karakteristiklerin nesnel ve dizgeli olarak kimlikleştirilmesinden çıkarımlarda bulunmaktır.

Atölye hakkında

• Yöntem, küme içi etkileşiminden yararlanarak katılımcıların birlikte çalışıp İSG tarihçesini görselleştirmesini sağlamak üzere tasarlandı.

• İşletmenin üst düzey yöneticileri, İSG uzmanları, ustabaşılar ve vardiya İSG temsilcilerinden oluşan 65 çalışanın katılımı ile gerçekleştirildi.

• Organizasyonun resmi kayıtlarından edinilen bilgilere dayanılarak İSG tarihçesine ilişkin olaylar kronolojik olarak sıralandı, dört dönem olarak sınıflandırıldı.

• Atölyeye katılan 65 kişi, çalışma süreleri, çalışma yeri ve görevi, yönetim sorumluluğu kriterleri gözetilerek sekiz gruba ayrıldı.

• Gruplara random olarak, dört tarihçe dönemi dağıtıldı, her dönemi iki ayrı grubun eş zamanlı çalışarak kolaj tekniği ile görselleştirmesi istendi.

• Görselleştirme çalışmasında malzeme olarak gazete ve dergilerden kesilmiş görseller, sözlü ifadeler, kuruma ait arşivlerden edinilen İSG materyali, İSG aktivitelerinden fotoğraflar ile dönemlerin adları ve kırtasiye malzemesi vb. hazırlanmış,

• Ekiplerin malzemeyi kısa sürede seçmesine, sınırlı sayıda kullanmasına izin verilerek ortak kararlarla hazırladıkları görsel malzemeyi sözcüleri vasıtasıyla anlatmaları istenmiştir.

• Grupların görselleştirdiği çalışmalar fotoğraflanmış ve anlatımları sırasında ses kaydı alınmıştır.

İSG Sistemleri ile Tanışma ve Sahada Yaygılaştırma 2000 İSİG Departmanının oluşturulması

2002 Acil Müdahale Ekiplerinin kurulması

2003-2004 ve 2005 yoğun eğitimler

2002 Risk Analizleriyle ilgili eğitim ve tüm sahaların risk değerlendirmeleri

1.çalışma

2.çalışma

İSG’de Çalışan Davranışlarına Yönelme: 2003 ilk İSİG çalıştayı

2004 VİT’lerin oluşturulması

2005 tüm çalışanlara Davranış Odaklı İSİG Yaklaşımları eğitimleri

2006 Proses Güvenliği ve Risk Yönetimi uygulaması

1.çalışma

2.çalışma

Bütünleşik İSG Yönetimi 2007 tüm çalışanlarla bir kaza hikayesinin paylaşımı

2008 İSİG Ağacının tüm fabrikalarda uygulanmaya başlanması

2009 BOP ve Yellow card eğitimleri

2010 BOP ve Yellow card Uygulaması

1.çalışma

2.çalışma

İş Sağlığı ve Güvenliğini Kuruluşun Kültüründe Yaşatmak:

İSG’nin Geleceği

2011 “Önceliğimiz İSİG” ve Kültür çalışması

1.çalışma

2.çalışma

• Sözlere ilişkin içerikte, tarihçe yansımaları

arandı,

• Sözlere ilişkin simgesel birimleştirmeye gidildi,

gönderimsel birimler (referential units) kurumsal

değerler olarak verilen dayanıklılık, güven,

doğruluk ve bütünlük olarak arandı.

Kurumsal değerler

• Dayanıklılık; İşte yaşadığı olumsuzluklarda

kendini hızlıca toparlayarak çalışmaya devam eder, başarısızlıklardan güçlenerek çıkar, işini daha iyi yapabilmek için yeni fırsatları ararken iyimserdir.

• Güven; Kendine ve çalışma arkadaşlarının iyi çalıştığına inanır, çalışma arkadaşlarıyla ilişkisi karşılıklı saygı içindedir.

• Doğruluk, bütünlük; Etik davranır, kendi hatalarını kabul eder. Tutarlı ve sahici davranışlarıyla diğer insanların güvenini kazanır. Etik olmayan kararlar alındığında karşı çıkar.

• Tarihçeye ilişkin mesajdaki anlatım, açıklama ve

yorum içeriklerinin tanımlanması yoluna gidildi.

• Burada amaçlanan, metni temellendiren iç

yapısını değil, metnin başka metinlere,

(kurumsal tarihçe, kurumsal değerler,

araştırmada kullanılan İSG boyutları vb.) başka

göstergelere açılma noktalarını bulmaktı.

Bulgular

• Görsel içerik analizine kongre için hazırlanan bu

çalışmada bulguların;

– “İSG Sistemleri ile Tanışma ve Sahada

Yaygılaştırma” ,

– ” İSG’de Çalışan Davranışlarına Yönelme”,

olarak adlandırılan ilk iki dönemine ilişkin dört

materyalin karşılaştırmasına yer verilebilmiştir.

Kurumsal değerlere ilişkin bulguya sözel olarak veya

anlamına atfen, ses kayıtlarında rastlanmamıştır.

İSG Sistemleri ile Tanışma ve Sahada Yaygınlaştırma

1.kayıt birimi 2. kayıt birimi

Görsel imge Söz / ses imgeleri Görsel imge Söz / ses imgeleri

Dayanıklılık İş kazası geçirmiş çalışanı

stilize eden karikatür

Başının üzerinde yük

taşıyan bir erkek

Reaktif, proaktif

Güven + Grup halinde

çalışanların fotoğrafları

işyeri üyeleri topluca,

çalışırken, eğitim

yaparken, simülasyon

yaparken fotoğrafları

Birlikte,

Arkadaşını koru,

Sıkı dostlar

Güven - İşinize bakın Kedi köpek (korku) Korkuya dayalı bir İSG

Doğruluk,

Bütünlük

Radikal karar

Diğer Simit çay, iki kahve

fincanı

Eğitim şart Merdiven merdivenleri teker teker

tırmanmaya başladık Tarihçeye atıf Yangın tüpü

İSG Gözlüğü

Hediye

Stratejiler

İSG Ruhu

Kaza geçirmiş bir çalışan

karikatürü

Duman yöntemi ile

haberleşen kızılderili

Eskiden neyin ne olduğu

belli değildi olay

tamamen kendi

gidişatına göre

gidiyordu

Tarihçeye atıf Sembol, bobin adam İSG Slogan yarışması

duyurusu

Aldığımız eğitimleri

önemsemiyorduk

2004 yılında olan

yangına kadar bu

yangına kısa sürede

müdahale ettik

Tarihçeye atıf Eldeğiştirme öncesine ait

dergi sayfası

Arazi ayakkabıları

İSG kurulduktan sonra

ayağımızı nasıl yere

sağlam basacağımızı

öğrenmeye çalıştık

“2000 yılından itibaren İSG kültürünün başlamasıyla birlikte, korkuya dayalı bir İSG ‘ne başlamış olduk, aman yönetimden kimse görmesin diye yaklaşıyorduk, 2002 yılından itibaren, gerek acil müdahale ekiplerinin kurulması, eğitimlerin başlamasıyla birlikte

ilkyardım eğitimleri, acil müdahale ekiplerinin kurulması…. merdivenleri teker teker tırmanmaya başladık iş kazalarını engellemek istedik.. İSG slogan yarışmamız oldu, verdiğimiz hediye ...... aldığımız eğitimleri önemsemiyorduk ta ki 2004 yılında olan yangına kadar, bu yangına çok kısa sürede müdahale ettik olay büyümeden engelledik bu da bize aldığımız eğitimlerin bizi bir yerlere getirdiğini gösterdi, bunun meyvesini hala topluyoruz.”

(1.dönem, 2.çalışmadan)

İSG’nde Çalışan Davranışlarına Yönelme

3. kayıt birimi 4. kayıt birimi

Görsel imge Söz / ses imgeleri Görsel imge Söz / ses imgeleri

Dayanıklılık Paraşüt imgesi Sonunda arkadaşlarımızın

yaptığı bireysel hatalar

minimuma gitti

Güven + Birlik beraberlik ifade

eden sembolik

çizimler (el ele

tutuşan, yan yana

oturan insanlar)

VİT leri seçmeye

başladık

Güvenli Fabrikada bu ekip

çalışmasıyla oldu

Güven -

Doğruluk,

Bütünlü

k

Sürdürülebilirlik

Diğer Hedefimiz 0 kaza konulu

karikatür

Odağımızı belirledik

Bir dakika düşün

En iyisi olmak, değişim

zamanı, neden

Tarihçeye atıf Kaza geçirmiş bir

çalışanın fotoğraf

detayı

Sadece yönetim olarak

değil, yani mavi ve

beyaz yaka

Bu bizim kolumuzda her

zaman bir altın bilezik

oldu

Tarihçeye atıf Döneme ait maskot

çizimi

Riskleri yönetmeyi

öğreniyoruz

Yürüyüş yollarımız birbirine

karışmıştı, buralardan

yürürken iş kazaları

olabiliyordu

Tarihçeye atıf Ayın örnek çalışanları

listesi

Keşke (kaza

karikatürü)

Hedefimiz 0 iş kazasıydı,

bu bizim için çok

önemli bir projeydi ve

bobin adam omuzlara

alındı.

“2003 yılında ilk İSG çalıştayına başladık, otururken dikkatimi çekti, yani mavi beyaz dikkatimi çekti , sadece yönetim olarak değil, yani mavi ve beyaz yaka, İSG çalıştaylarının belirgin özelliği herkesi bu işin içine sokmak oldu, tabanın ve yukarıdaki yönetimin sürekli bu işin içinde olması anlamında. El ele olmak, herkesin bu işin içinde olması ile ilgili bir resim yapıştırdık.”

(2.dönem, 3.çalışmadan)

“İlk olarak 2004 2005 yılında arkadaşını koru projesi, bir rol model olarak bobin adamı sembol olarak aldık, aynı zamanda bu fabrikamızın ilk VİT’i olarak algılandı, kişisel koruyucu ekipmanlarını kullanan, kurallara uyan bir bobin adam. ….. Bu ilk zamanlar fabrika genelinde … arkadaşını ispiyon etme olarak algılandı. Yani arkadaşımı gözlüyorum ispiyonluyorum gibi fazla katılım olmadı fakat zamanla tuttuğumuz gözlem formları etkisini göstermeye başladı ve sonunda arkadaşlarımızın yaptığı bireysel hatalar minimuma gitti, ….”

(2.dönemi, 4.çalışmadan)

Tartışma

• Örgütsel tarihçenin İSG fonksiyonuna etkisinin çalışanlar

tarafından güçlü sembolik özellik göstereceği düşünülen

görsel anlatım dili kullanılarak ortaya koyulduğu

çalışmada, kurumsal tarihçenin belli başlı olumlu ve

olumsuz anlamlar yüklü olaylarının ortak hafızada

tutulduğu, kıdemli çalışanlar tarafından yeni çalışanlara

da aktarıldığı bulgulanmıştır.

• Tarihçeyi ele alırken çalışanların ortaya

koyduğu değerler, sözel olarak kurumsal

değerlerle aynı olsa da anlam olarak

farklılaşmıştır.

• Dayanıklılık, doğruluk, güven ve bütünlük, işyerinde tam olarak paylaşılmamaktadır. Doğruluk ve bütünlük değerlerine rastlanmamıştır.

• Uluslararası kuruluşa ait olan değerlerin üç yıl önce işletme ortamına taşınmış olması ve değerler üzerine odaklanmış bir iç iletişim söylemi ve/veya eğitimleri yapılmaması veya yabancı dilden bire bir çevirinin yarattığı anlam kayması etkisi olabilir.

• Değerlere ilişkin zayıf paylaşımın bir başka nedeni de, kuruluşun daha önceki sermayedar dönemindeki hatıralarının deyim yerindeyse güçlü etkisinin hala işletme ortamında hissedilir olması ve uluslar arası kuruluşun değerlerinin kolektif ulusal kültür özellikleriyle uyumunun zayıf olması olabilir.

Tarih geçmişi içerdiği gibi geleceği de

gösterir

• Kurumlar, süreklilikle ifade bulan organizasyonlardır.

• Tarih, geçmişte kalan değil, bugün hissedilendir. Hem geçmişteki olaylardır, hem de bugünün bakışından görünendir.

• Geçmiş fetişizmini oluşturan durağan belgelerin yanında tarihin sürekliliğini bugüne ve yarına etkisini de görürüz.

• Gelecek tasarımı ve değişim için kurumlar çıkış noktalarını tarihlerinden alabilir.

• Kültür değişimi programları, olumlu bir sağlık

güvenlik kültürü yaratmak için

uygulanmaktadır.

• Yönetimin çalışanları "duyması" ve “görmesi”

bu tip çalışmaların başarılı olması açısından

önemli görünmektedir.

Teşekkürler