Tüprag Metal Madencilik A.Ş.

Kışladağ Altın Madeni

PATLAYICILAR VE

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

GİRİŞ

TARİHÇE

KULLANIM ALANLARI

MEVZUAT

PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

SONUÇ

İÇERİK

6551 sayılı Barut ve Patlayıcı Maddelerle Silah ve Teferruatı ve Av Malzemelerinin İnhisarından Çıkarılması Hakkında Kanun

Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av

Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması,

Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması,

Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve

Esaslarına İlişkin Tüzük

GİRİŞ

PATLAYICI MADDE : Şiddetli bir kimyasal reaksiyonla parçalanarak, ani yüksek sıcaklıkla birlikte büyük hacimlerde gaz haline dönüşebilen maddeler.

1- Dumansız av barutu, kara av barutu, taş barutu,

GİRİŞ

Tüzükteki sınıflandırma:

2 – Dinamitler ve emülsiyon patlayıcılar,

3 - Patlayıcı madde olarak kullanılan;

- Anfo (hazır amonyum nitrat ve fuel-oil karışımları)

- Potasyum nitrat ve

- Sodyum nitrat.

GİRİŞ

Tüzükteki sınıflandırma:

4 - Ateşleme fitilleri,

5 - Dinamit kapsülleri,

GİRİŞ

Tüzükteki sınıflandırma:

6 - Her türlü av kapsülleri,

7 - Nitroselülozlar.

GİRİŞ

Tüzükteki sınıflandırma:

8 – Nitrogliserin

9 - Her türlü piroteknik mamüller,

GİRİŞ

Tüzükteki sınıflandırma:

10 - Harp silah ve mühimmatı olarak kullanılabilecek olanlar dışında kalan bütün patlayıcı maddeler

11 - Eğlence ve oyun amaçlı patlayıcılar

GİRİŞ

12 - Av Malzemeleri ve Tüfek ve Tabanca Mermilerini kapsamaktadır.

Tüzükteki sınıflandırma:

Bilinen ilk patlayıcı baruttur. Kara barut olarakta bilinir.

Çinliler tarafından 9. Yüzyılda keşfedildiği düşünülmektedir.

TARİHÇE

İtalyan Ascanio Sobrero 1846’da Nitrogliserini icat etmiş fakat çok tehlikeli olduğu için madencilikte kullanılmamıştır.

Patlayıcılar üzerine yapılan çalışmalar Alfred Nobel’in çok tehlikeli olan Nitrogliserini daha kontrollü bir hale getirmesi ve bu şekilde 1867 yılında dinamiti icat etmesi ile yeni bir boyut kazanmıştır.

TARİHÇE

ANFO (Amonyum Nitrat + Fuel Oil) 1950’lerden sonra kullanılmaya başlamıştır.

Harç patlayıcı (Slurry) 1957 yılında keşfedilmiştir.

1970’lerden sonra ise gelişmiş patlayıcılar yoğun bir şekilde madenlerde kullanılmağa başlanmıştır.

Günümüzde kuru deliklerde ANFO, sulu deliklerde ise Emülsiyon patlayıcılar kullanılmaktadır.

TARİHÇE

Yoğunlukla madencilik, inşaat ve yıkım alanlarında kullanılan ticari patlayıcı maddeler istenilen sonuçlar, kaya ve zemin koşulları gibi etkenlere bağlı olarak değişik şekil ve formlarda kullanılmaktadır.

ANFO, emülsiyonlar ve kapsüle duyarlı patlayıcılar, detonatörlerle birlikte yaygın olarak kullanılmaktadır.

KULLANIM ALANLARI

MEVZUAT

Ülkemizde ve dünyada patlayıcılarla ilgili mevzuat incelendiğinde üretim, nakliye, depolama ve kullanım aşamalarında kapsadığı konulara ilişkin aşağıdaki gibi bir sınıflandırma yapılabilir.

MEVZUAT

- Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelere ilişkin Tüzük (6551 sayılı Yasa kapsamında)

Tekel dışı bırakılan patlayıcı maddelerin ve av malzemesi ve benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esaslarını içermektedir.

MEVZUAT

- Maden İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (6331 sayılı İSG Yasası kapsamında)

Madenlerde depolama, taşıma ve kullanıma ilişkin güvenlik önlemlerini içermektedir.

MEVZUAT

- Patlayıcı Madde Ateşleyici Yeterlilik Belgesinin Verilmesi Esas ve Usullerinin Belirlenmesi Hakkında Yönetmelik

Ateşleyici Yeterlilik Belgesinin verilmesine ilişkin şartları içermektedir.

MEVZUAT

- Avrupa Birliği’nin 93/15/EEC sayılı Sivil Patlayıcı Maddeler (Explosives for Civil Uses) Direktifi dikkate alınarak hazırlanmış olan Sivil Kullanım Amaçlı Patlayıcı Maddelerin Belgelendirilmesi, Piyasaya Arzı ve Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik (93/15/AT)

Temel Emniyet Şartları, CE Uygunluk İşaretlemesi, Piyasa Gözetimi, AT Tip İncelemesi ve Uygunluk ve Kalite Güvencesi konularını içermektedir.

MEVZUAT

- Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarlarının Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik

Etiketleme, Malzeme Güvenlik Bilgi Formları, Ambalaj Yükümlülükleri, Depolama Şartlarına dair bilgileri içermektedir.

MEVZUAT

- Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik

30/11/2005 tarihli ve 5434 sayılı Kanun ile kabul edilen Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşmasına paralel olarak hazırlanmıştır.

MEVZUAT

Amerika Birleşik Devletleri’nde ise aşağıdaki mevzuat patlayıcıların kullanımı ve patlatma konularında genel kural ve uygulamaları içermektedir.

Code of Federal Regulations Title 27: Alcohol, Tobacco and Firearms, PART 555—COMMERCE IN EXPLOSIVES

PART 56--SAFETY AND HEALTH STANDARDS SURFACE METAL AND NONMETAL MINES, Subpart E—Explosives

PART 77--MANDATORY SAFETY STANDARDS, SURFACE COAL MINES AND SURFACE WORK AREAS OF UNDERGROUND COAL MINES, Subpart N--Explosives and Blasting

MEVZUAT

Avrupa Birliği’nde

93/15/EEC Council Directive Explosives for Civil Uses

Avustralya’da

Dangerous Goods Safety Act 2004

Dangerous Goods Safety (Explosives) Regulations 2007

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Ülkemizde üretim, depolama ve kullanım aşamalarında ölüm, yaralanma ve ciddi hasarla sonuçlanan pek çok kaza yaşanmıştır.

12 Mart 2014 tarihinde Kuşadası’nda yapılan taş ocağı patlatmasında 5 yaralı ve maddi hasar.

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

28 Ekim 2013 tarihinde Ankara Elmadağ’daki roket fabrikasında meydana gelen patlama sonucu 4 çalışanın yaralanması.

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

13 Nisan 2014 tarihinde Soma’da bir kömür ocağında yaşanan patlatma kazası sonucu 1 çalışanın yaralanması.

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Patlayıcıların üretimi, taşınması, depolanması ve kullanımıyla ilgili işler 6331 Sayılı İSG Kanunu kapsamında ‘Çok Tehlikeli’ sınıfta yer almakta ve İş Sağlığı ve Güvenliği mevzuatı açısından titizlikle risk değerlendirmesine tabii tutulmalıdır.

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

1978-2004 ABD’de yapılan araştırma (Yeraltı, yerüstü kömür ve metal)

107 Ölüm

Nakliye kazaları (Transporting accidents) : % 0,96

Erken patlama (premature blasting) : % 11,65

Patlatma sahası güvenliği (Blast area security) : % 49,56

Fırlayan kaya parçaları/kütleleri (Flyrock) : % 10,96

Patlatma gazları (Fumes) : % 8,78

Patlamamış patlayıcı (Misfire) : % 9,65

Bertaraf (Disposing) : % 0,44

Diğer (Other) : % 6,87

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Patlayıcı kullanımıyla ilgili yaşanan kazaların aşağıdaki güvensiz davranış ya da durumların sonucunda meydana geldiği düşünülebilir.

- Yetkin olmayan ve eğitimsiz kişiler

- Mühendislik (uygun olmayan delik dizaynı, uygunsuz kritik çap vb.)

- Statik elektrik

- Güvensiz taşıma (Nakliye, sürtünme, düşürme, atma)

- Kapsül ve patlayıcıların birlikte depolanması ya da taşınması

- Yıldırım

- Telsiz, telefon kullanımı

- Fırlayan kaya parçaları ve yetersiz güvenlik mesafeleri

- Patlamamış patlayıcılara güvensiz şekilde müdahale

- Patlatma şoku, sarsıntılar, göçükler, şev kaymaları

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Risk değerlendirmelerinde bu güvensiz durum veya davranışlar değerlendirilerek;

Tehlikeler ve riskler doğru tanımlanmalı,

Mevzuatın öngördüğü önlemler göz önünde bulundurulmalı,

Gerekli yönerge, prosedür ve talimatlar oluşturulmalı ve

İlgili tüm çalışanların eğitilerek sahada takip edilmelidir.

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Mühendislik yaklaşımı

Delme ve patlatma mühendislerinin dizayn sırasında dikkate alması gereken parametreler;

Kayaç özellikleri,

Basamak boyu,

Ekipman boyutları,

Kritik çap ve delik eğimi,

Delik aralıkları,

Şarj miktarı,

Patlayıcı türü,

Ateşleme sırası (gecikmeli kapsüller) vb.

Patlatma faaliyetleri mutlaka mühendislerin gözetiminde gerçekleştirilmelidir. Mühendislerin olmadığı ve ateşleyicilerin tecrübelerine göre gerçekleştirdikleri patlatmalar kazalara davetiye çıkarır niteliktedir.

Patlatma faaliyetleri mutlaka mühendislerin gözetiminde gerçekleştirilmelidir. Mühendislerin olmadığı ve ateşleyicilerin tecrübelerine göre gerçekleştirdikleri patlatmalar kazalara davetiye çıkarır niteliktedir.

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Risklerin değerlendirilmesi ve önlemlerin tespiti sürecinde aşağıdaki çok temel kurallar dikkate alınmalıdır.

Genel Önlemler: Patlayıcıların var olduğu bütün ortamlarda aşağıdaki önlemlerin mutlaka alınması gerekir.

- Sigara, açık alev ve kıvılcımlar önlenmelidir.

- Statik elektriğe karşı önlemler alınmalıdır.

- Yetkisiz kişilerin patlayıcılarla çalışması ve patlatma

sahalarına girişi önlenmelidir.

- Elektrikli cihazlar ex-proof olmalıdır.

- Yangın karşı önlemler alınmalıdır.

- İlgili tüm çalışanlar eğitimli olmalıdır.

- Güvenlik ve sağlık işaret ve uyarıları kullanılmalıdır.

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

5.1. Üretim

- Üretim tesislerindeki iş sağlığı ve güvenliği yaklaşımı

- Risk değerlendirmesi

- Yıldırıma karşı koruma

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

5.2. Nakliye, Taşıma

- Nakliyede taşıma izin belgesi

- Kapalı kasa araçlarda taşıma

- Yüklü araçlar yalnız bırakılmamalıdır

- Patlayıcılarla birlikte başka malzemeler taşınmamalıdır

- Atma, sürtme, hoyrat hareketlerden kaçınılmalıdır.

- Trafik kurallarına riayet edilmelidir.

- İnsan ve hayvanların yoğun olduğu kısımlarda bekleme yapılmamalıdır.

- Yangın söndürücüler

Nakliyede Taşıma İzin Belgesi

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

5.4. Kullanım (Patlatma ve Sonrası)

- Deliklerin kontrolü.

- Yemleyiciler delik başında hazırlanmalıdır.

- Kapsülün dinamite ya da emülsiyon patlayıcılara takılması özenle ve çapının ortasından düzgün şekilde yapılmalıdır.

- Kapsül takılan dinamit ya da emülsiyonlar hemen deliğe indirilmeli, dışarıda bekletilmemelidir.

- Patlatma sahası barikatlanmalı, yetkisiz girişlere kapatılmalıdır.

- Gereksiz ekipman bulundurulmamalı.

- Yağmurlu havalarda elektrikli ateşleme sistemi kullanılmamalı.

- Şok Tüp kullanımı.

- Kapsüller darbe ve şoka maruz bırakılmamalıdır.

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Şok Tüp kullanımı.

Elektriksiz ateşleme sistemlerinde enerji iletimi kimyasal reaksiyon vasıtasıyla şok tüp içerisinde gerçekleşmekte ve sistem içerisinde herhangi bir elektriksel enerji yer almamaktadır.

Elektrikli kapsüllerin kullanıldığı yerlerde aşağıdaki durumlar tehlike yaratabilir.

- Yüksek voltajlı hatların yakın olması,

- Yıldırım

- Kapalı bulutlu havalar ( Statik elektrik oluşumu)

- Elektrikle çalışan cihazların yakın olması ( Pompa, ekipman vs.)

- Cep telefonları, telsiz, radyo vb. Cihazlar

Yukarıda ki durumlar elektriksiz ateşleme sistemleri için tehlike oluşturmadığından gerek sahada gerekse taşıma ve depolama da daha güvenlidir.

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Şok Tüp kullanımı.

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

5.4. Kullanım (Patlatma ve Sonrası)

- Statik elektrik (Ateşleyiciler ve personelin antistatik kıyafet ve emniyet botu kullanımı), bakır çubuk kullanımı.

- Yıldırımdan korunma

- Kapsül bağlantılarının doğru yapılması (atım kesmenin önlenmesi).

- Manyetoların periyodik kontrolü.

- Güvenlik mesafeleri (fırlayan kaya parçalarına karşı).

- Şarj miktarı ve sıkılamanın doğru kullanımı (aşırı şarj yapılmamalı, plana uygun hareket edilmelidir.

- Sulu deliklerde ANFO yerine emülsiyon patlayıcılar kullanılmalıdır.

- Toplam devre direnci (patlatma kablosu dahil) manyeto kapasitesinin altında olmalıdır.

5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE

KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

5.4. Kullanım (Patlatma ve Sonrası)

- Ohmmetre ile devre kontrolü.

- Elektrik kabloları sağlam olmalıdır.

- Bağlantılar sağlam yapılmalıdır.

- Bağlantıların ve sahanın son kontrolünden tek kişi sorumlu olmalı, çalışanlar ve ekipmanlar güvenli mesafelerde konuşlanmalı, gerektiğinde nöbetçiler yerleştirilmeli ve trafik durdurulmalıdır.

- Patlatma öncesi sirenle ikaz.

- Ateşleyici ve nöbetçiler arasında iletişim.

- Patlatma sonrası ateşleyici kontrolü (gevşek zemin).

- Patlamamış patlayıcıların kontrolü.

KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ

Planlama ve delme&patlatma mühendisleri patlatılacak bölgeyi bilgisayar program (Gemcom) da belirler ve poligonlara böler.

Programdan ocağın genel görünümü

KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ

Poligon dizaynı

Plana göre bölünmüş patlatma grupları

KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ

Poligon sınırlarına ve cevherleşmeye göre uygun delik dizaynının yapılması

KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ

Belirlenen delik yerleri programda kaydedilir ve haritacılar sahada delik yerlerini işaretletler

Sahada işaretlenmiş delikler ve delici makinanın

delik delmesi

Delik makineleri işaretlenmiş delikleri delerken

Daha önceden patlatılmış bölge

Patlatma için hazırlanan bölge

Delinmiş ve patlatmaya hazır hale gelmiş

bölgenin şarjlanması

Delinmiş ve patlatmaya hazır hale gelmiş bölgenin şarjlanması

Patlatma grubu şarjlanma esnasında

tabelalarla ve konilerle işaretlenir

Patlatılacak Bölgenin etrafı set ile çevrilir ve gruba giriş çıkışlar sınırlanır

KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ

KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ

KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ

KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ

SONUÇ

Sunumun genelinde belirtilen bütün iş sağlığı ve

güvenliği unsurlarının gerçekleşmesi patlatma

mühendislerinin ve sahadaki çalışanların yetkinliği,

bilgi seviyeleri, tecrübeleri ve yeterli seviyede

eğitilmeleriyle mümkündür. Patlatma faaliyetleri

sadece ateşleyicilerin bilgi ve tecrübelerini kullanarak

gerçekleştirdikleri bir faaliyet olmamalıdır. Bunun

yerine iş güvenliğinin ön planda olduğu toplam bir

mühendislik ve kalite yönetimi benimsenmelidir.

Ancak bu yaklaşımla patlayıcılardan kaynaklanan

kazalar en aza indirilebileceği gibi patlatma verimi ve

kalitesi arttırılarak maddi kayıpların da önüne

geçilebilecektir.

Tarkan Yazıcı tarkany@kisladag.com

TEŞEKKÜRLER

İletişim