องค์ความรู้ (Factsheet) เรื่อง...

องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

ISBN : 978-616-11-0917-2

ทปรกษา :

นายแพทยศภมตร ชณหสทธวฒน นายแพทยทรงคณวฒฯ

กรมควบคมโรค

นายแพทยคำานวณองชศกด นายแพทยทรงคณวฒฯ

นายแพทยรงเรอง กจผาต ผอำานวยการสำานกโรคตดตออบตใหม

บรรณาธการ :

แพทยหญงวรยา เหลองออน สำานกโรคตดตออบตใหมกรมควบคมโรค

ผชวยบรรณาธการ :

แพทยหญงรจนา วฒนรงสรรค สำานกโรคตดตออบตใหมกรมควบคมโรค

ดร.อจฉรา วรารกษ สำานกโรคตดตออบตใหมกรมควบคมโรค

ผเรยบเรยง :

คณะทำางานปรบปรงคมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม

สำาหรบบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข ป 2554

รวมดวย

นางสาวนลนภสร ธนาเจรญรศม สำานกโรคตดตออบตใหมกรมควบคมโรค

นางสาวลดาวลย สนถวไมตร สำานกโรคตดตออบตใหมกรมควบคมโรค

นางสาวชญานศ เมฆอากาศ สำานกโรคตดตออบตใหมกรมควบคมโรค

เผยแพรโดย :

สำานกโรคตดตออบตใหมกรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข

พมพครงท 1 : กนยายน2554

จำานวน : 25,000เลม

พมพท :โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศกในพระบรมราชปถมภ

ในชวงหลายทศวรรษทผานมา ไดเกดการระบาด

ของเชอโรคตดตออบตใหมทมความรนแรงมาอยางตอเนอง

อาทเชน โรคไขหวดนก โรคซารส โรคไขสมองอกเสบนปาห

โรคอโบลา เปนตน โดยมสาเหตมาจากปจจยเสยงหลายๆ

ดาน ทงทเกดจากปจจยตามธรรมชาต และทเกดจากการ

กระทำาของมนษยโดยรเทาไมถงการณรวมทงยงอาจเกดจาก

การจงใจกระทำาใหเกดขน นอกจากนนการเปลยนแปลงใน

ยคโลกาภวตน กยงทำาใหความเสยงของการแพรระบาดขาม

ประเทศขามทวปเพมสงขนไปดวยดวยเหตนจงเกดกระแสการ

ตนตวของทกภาคสวนทกระดบ ทงในระดบพนท ระดบชาต

และนานาชาต ในการเตรยมความพรอมทจะปองกนและ

ควบคมมใหโรคทเกดขนใหมแพรกระจายออกไปเปนวงกวาง

ดงนน เพอพฒนาศกยภาพในการปองกนควบคม

โรคตดตออบตใหมและมาตรฐานการดำาเนนงานของบคลากร

ทางการแพทยและสาธารณสขทปฏบตงานอยในหนวย

ตางๆ ซงจะเปนกลไกทสำาคญในการจดการปญหาโรค

ตดตออบตใหม จงมความจำาเปนอยางยงในการจดทำา

หนงสอรวบรวมองคความรทางวชาการ (Fact sheet)

เพอสนบสนนใหแกบคลากรสาธารณสขทวประเทศ สำาหรบ

นำาไปใชเปนขอมลอางองเบองตนในการปฏบตงานเฝาระวง

ปองกนและควบคมโรคตดตออบตใหมในพนทรบผดชอบทงน

ผจดทำายนดนอมรบขอเสนอแนะจากทานผอานตอไป

กนยายน2554

คณะผจดทำา

กองคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

คำ�นำ�

การดำาเนนงานจดทำาองคความร(Factsheet)เรอง

โรคตดตออบตใหม ประสบความสำาเรจลงไดโดยการไดรบ

ความรวมมอเปนอยางดยงจากคณะทำางานปรบปรงคมอการ

ปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม (รายชอดงในภาคผนวก)

และเจาหนาทสำานกโรคตดตออบตใหมในการรวบรวมขอมล

วเคราะหขอมล รวมการประชมตางๆ เพอใหไดองคความร

(Factsheet)เรองโรคตดตออบตใหมนอกจากนยงไดรบการ

ใหคำาปรกษาและคำาแนะนำาจากคณะทปรกษากรมควบคมโรค

ซงเปนประโยชนอยางยงในการดำาเนนงานจดทำาองคความร

(Factsheet)เรองโรคตดตออบตใหมในครงนในการนสำานก

โรคตดตออบตใหมจงขอขอบคณทกทานอยางสงมาณโอกาสน

กตตกรรมประก�ศ

ข องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

ส�รบญหนา

คำานำา กกตตกรรมประกาศ ขกลมอาการโรคทางเดนหายใจโรคตดเชอไวรสฮานตา(HANTAVIRALDISEASES) 1โรคไขหวดใหญ(INFLUENZA,SEASONAL) 8โรคไขหวดนกและไขหวดใหญในสตวชนดอน 16 (INFLUENZA,AVIAN)โรคลเจยนแนร(LEGIONELLOSIS) 23 โรคปอดอกเสบลเจยนแนร (LEGIONNAIRES’SPNEUMONIA) โรคลเจยนแนรชนดไมมปอดอกเสบ (NONPNEUMONICLEGIONELLOSIS) หรอไขปอนเตยก(PONTIACFEVER)กาฬโรค(PLAGUE) 31โรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรงหรอโรคซารส 38 (SEVEREACUTERESPIRATORYSYNDROME; SARS)กลมอาการไขสมองอกเสบและโรคเยอหมสมองอกเสบโรคสมองฝอ(ENCEPHALOPATHY, 43 CREUTZFELDT-JAKOBDISEASE, SUBACUTESPONGIFORM)โรคตดเชอไวรสเฮนดราและไวรสนปาห 48 (HENDRAANDNIPAHVIRALDISEASES)ไขเวสตไนล(WESTNILEFEVER) 54ไขรฟตวาลเลย(RIFTVALLEYFEVER) 59โรคตดเชอสเตรพโตคอคคสซอส 66

(STREPTOCOCCUSSUIS)

คองคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

ส�รบญ (ตอ)หนา

กลมอาการโรคไขออกผน

โรคไขปวดขอยงลาย 76

(CHIKUNGUNYAVIRUSDISEASE)

โรคตดเชอไวรสอโบลา-มารบรก 82

(EBOLA-MARBURGVIRALDISEASES)

โรคไขกาฬหลงแอน 86

(MENINGOCOCCALINFECTION)

คดทะราด(YAWS) 92

กลมอาการโรคทางเดนอาหาร

โรคตดเชอไวรสเอนเทอโร 98

(ENTEROVIRUSDISEASES):

โรคมอเทาปาก

(HAND,FOOTANDMOUTHDISEASE;HFMD)

กลมอาการไขไมทราบสาเหต

โรคบรเซลโลสส(BRUCELLOSIS) 104

โรคแมวขวน(CAT-SCRATCHDISEASE) 109

โรคไขลสสา(LASSAFEVER) 114

โรคลชมาเนย(LEISHMANIASIS) 117

โรคเมลออยโดสส(MELIOIDOSIS) 126

โรคไขคว(QFEVER) 132

โรคทลารเมยหรอไขกระตาย(TULAREMIA) 137

ง องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

ส�รบญ (ตอ)หนา

กลมโรคทอาจเกดจากการกอการรายทางอาวธชวภาพ

(Bioterrorism)

โรคแอนแทรกซ(ANTHRAX) 144

โรคโบทลซม(BOTULISM) 151

โรคไขทรพษ(ฝดาษ)(SMALLPOX) 160

กลมไขตวเหลอง

โรคไขเหลอง(YELLOWFEVER) 166

ภาคผนวก

คำายอ 171

คำาสงกระทรวงสาธารณสขท๒๓๑๘/๒๕๕๓ 173

เรองแตงตงคณะทำางานปรบปรงคมอการปองกน

ควบคมโรคตดตออบตใหมสำาหรบบคลากร

ทางการแพทยและสาธารณสขป๒๕๕๔

จองคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

ส�รบญรปภ�พหนา

รปท 1 ภาพถายเอกซเรยปอดผปวยโรคระบบ 6

ทางเดนหายใจจากการตดเชอไวรสฮานตา

พบนำาในเยอหมปอดทงสองขาง

รปท 2 ไวรสไขหวดใหญสายพนธAUSSR77H1N1 8

จากกลองอเลคตรอนไมโครกราฟฟ

รปท 3 แบบแผนโครงสรางของเชอไวรสไขหวดใหญ 9

ชนดเอ

รปท 4 เชอไวรสไขหวดนกจากกลองอเลคตรอน 16

ไมโครกราฟฟ(สทอง)เจรญบนเซลลเลยงเชอ

MDCK(สเขยว)

รปท 5 เชอลเจยนเนลลาจากการเพาะเชอ 24

(CulturesofLegionella pneumophila)

รปท 6 จำานวนผปวยโรคLegionaireในประเทศไทย26

จำาแนกตามปพ.ศ.2536-2553จากขอมล

การเฝาระวงของEuropeanWorking

GroupforLegionellaInfection

(EWGLI)Network

รปท 7 เชอลเจยนเนลลาในเนอเยอปอด 27

รปท 8 โรคลเจยนแนรทปอดขางขวา 27

รปท 9 ผปวยตดเชอกาฬโรคตอมนำาเหลอง 33

(Bubonicplague)ผานทางแผลถลอกทขาขวา

รปท 10 ผปวยกาฬโรคในกระแสโลหต(septicemia 34

plague)มลกษณะเปนเนอตายทนวเทาขวา

รปท 11ภาพถายเอกซเรยปอดผปวยกาฬโรค 35

พบการลกษณะการตดเชอทปอดทงสองขาง

และมการตดเชออยางรนแรงทปอดขางขวา

ฉ องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

ส�รบญรปภ�พ (ตอ)หนา

รปท 12เชอไวรสโคโรนาสายพนธHCoV-229E 38

จากเซลลทตดเชอ

รปท 13 โรคสมองฝอซเจดจากภาพถายเอกซเรย 46

คลนแมเหลกไฟฟาแสดงใหเหนถงDWI

sequencesจากผปวยโรคสมองฝอซเจด

3ราย

รปท 14 ลกษณะโครงสรางอนภาคของเชอไวรสนปาห 49

ทแยกจากเพาะเชอ

รปท 15 ภาพถายเอกซเรยคลนแมเหลกไฟฟาแบบ 52

ตดขวางโรคสมองอกเสบจากเชอไวรสนปาห

ในผปวยระยะเฉยบพลนและระยะกลบเปนซำา

รปท 16 ภาพจากกลองอเลกตรอนไมโครกราฟฟ 54

แสดงvirionเชอไวรสเวสตไนลทแยก

ไดจากการเพาะเชอ

รปท 17 ภาพถายเอกซเรยคลนแมเหลกไฟฟา 56

แสดงลกษณะการเปลยนแปลงของโรคสมอง

อกเสบไขเวสตไนล

รปท 18 เชอสเตรพโตคอกคสซอสจากอาหารเลยง 66

เชอเหลวและโคโลนของเชอสเตรพโตคอกคส

ซอสบนbloodAgar

รปท 19ยงลายบานเปนแมลงนำาโรคหลกของ 79

การตดเชอไวรสชคนกนยา

รปท 20 เชอไวรสอโบลาสายพนธยอยซารอ 82

ในปอดคน(Ebolavirus,Zairesubtype,

humanlung)

ชองคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

ส�รบญรปภ�พ (ตอ)

หนา

รปท 21 เชอกอโรคไขกาฬหลงแอนNeisseria 86

meningitidisจากกลองจลทรรศนอเลกตรอน

รปท 22 เดกทารกเพศหญงอาย4เดอนมภาวะตดเชอ88

Meningococcalในกระแสโลหต

(meningococcaemia)พบลกษณะเนอตาย

ทแขนขา

รปท 23 แผลแบบรอยยนปด(papilloma) 94

บรเวณตนขาดานบน

รปท 24 รอยแผลpaillomataลกษณะหนาคลาย 95

หนงคางคกบรเวณขาทเกดขนในระยะแรก

รปท 25 รอยโรคทมการทำาลายกระดกและกระดกออน95

รวมทงจมก(Gangosa)

รปท 26 แผลบนลนและนวหวแมมอโรคมอเทาปาก 100

รปท 27 ผนบนฝามอและนวตมพองใสบนฝามอ 100

และนวโรคมอเทาปาก

รปท 28 ตมพองใสบรเวณหลงเทาโรคมอเทาปาก 101

รปท 29 ลกษณะโคโลนทลนและขรขระของ 109

B. henselaeทเจรญบนอาหารเลยงเชอ

Chocolateagar

รปท 30 อาการตาแดงในผปวยกลมอาการ 112

Parinaud’soculoglandularsyndrome

โดยพบขางเดยวกนกบตอมนำาเหลองทเกด

พยาธสภาพของโรค

รปท 31 เชอไวรสลสสาในVerocellจากกลองจลทรรศน114

อเลคตรอน(กำาลงขยาย121,000เทา)

ซ องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

หนา

รปท 32 โรคลชมาเนยชนดเกดแผลทผวหนง 118

(CutaneousLeishmaniasis)สวนใหญ

มกเกดจากเชอL. tropicaมลกษณะแผล

เปนตรงกลางและมผดเลกๆกระจายลอมรอบ

รปท 33 โรคลชมาเนยชนดเกดแผลทเยอบบรเวณปาก119

จมก(MucosalLeishmaniasis)

รปท 34 ผปวยเดกโรคลชมาเนยทเกดพยาธสภาพกบ 120

อวยวะภายในประเทศเคนยามอาการขาด

สารอาหารและมามโต

รปท 35 อาการทางผวหนงซงเกดตามหลงการรกษา 121

โรคลชมาเนยทเกดพยาธสภาพกบอวยวะภายใน

(PostKala-azardermallesion)

รปท 36 รนฝอยทราย(sandfly)เพศเมย 123

ขณะกำาลงดดเลอดเปนอาหารมลกษณะปก

เปนรปตววขณะพกมเสนเลอดดำาและ

ขนเลกๆขนานไปตามรอยขอบของปก

รปท 37 โคโลนเหยวยนของB. pseudomallei 126

ทดคลายโคโลนของเชอรา

รปท 38 ตมหนองทผวหนงจำานวนมากในผปวยดวย 128

โรคเมลออยโดสส

รปท 39ภาพถายเอกซเรยปอดแสดงหนอง 128

ในปอดผปวยดวยโรคเมลออยโดสส

ฌองคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

หนารปท 40 ภาพถายเอกซเรยคอมพวเตอรปอดทม 129 กอนหนองขนาดใหญในผปวยโรคเมลออยโดสสรปท 41 ฝาขาวแผกวางในปอดกลบบนขางซาย 129 ในผปวยดวยโรคเมลออยโดสสรปท 42 ตวอยางแผลทพบใน 139 Ulceroglandularturaremiaรปท 43 ภาพถายเอกซเรยปอดของผปวย 140 โรคปอดอกเสบทลารเมยทไมไดรบการรกษารปท 44 โรคแอนแทรกซผวหนงบรเวณคอ 145 (Cutaneousanthraxlesionontheneck)รปท 45 โรคแอนแทรกซผวหนงบรเวณแขน 146 (Cutaneousanthraxlesiononthevolarsurfaceoftherightforearm)รปท 46 ภาพเอกซเรยปอดพบสวนกลางชองอก 147 (mediastinum)ขยายกวางในผปวย โรคแอนแทรกซทางเดนหายใจ กอนผปวยเสยชวต22ชวโมงรปท 47 โรคโบทลซมทบาดแผล(Wound 152 botulism)เนองจากกระดกแขนขวาหก ในผปวยเดกเพศชายอาย14ปรปท 48 โรคโบทลซมในทารก(Infantbotulism) 153

อาย6สปดาหอาการไมมแรงและคอออนพบรปท 49 ภาพถายระยะใกลของผนโรคฝดาษทตนขา 163 ในวนท6รอยโรคจะเปนตมหนองแลวจง ตกสะเกดและลอกออกไปโดยผปวยจะ

แพรเชอไดจนกวาสะเกดจะลอกออกไปหมด

ญ องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

1องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

โรคตดเชอไวรสฮ�นต�(HANTAVIRAL DISEASES)

โรคนสามารถทำาใหเกดกลมอาการไขเลอดออกรวมกบกลมอาการทางไตและชนดทเปนโรคระบบทางเดนหายใจ

A : กลมอาการไขเลอดออกรวมกบกลมอาการทางไต (HEMORRHAGIC FEVER WITH RENAL SYNDROME)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอเฉยบพลนจากเชอไวรสทตดตอจากสตวมาสคนเชอกอโรคไดแกเชอไวรสฮานตา(Hantaviruses)อยในวงศBunyaviridae

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก :โรคทเกดจากไวรสฮานตาพบมากและกลายเปนปญหาสาธารณสขในจนโดยมรายงานโรคปละประมาณ40,000-100,000รายระยะไมกปมานมรายงานโรคในเกาหลปละประมาณ 1,000รายโรคจะเกดมากนอยตามฤดกาลโดยพบมากทสดในชวงปลายฤดใบไมผลตอตนฤดหนาวโดยสวนใหญพบในคนชนบทในคาบสมทรบอลขาน พบโรคชนดรนแรงจากไวรสฮานตาหรอไวรสโดบราวาปละ 200 - 300 รายโดยอตราตายสงไมนอยกวาทพบในเอเชยผปวยสวนใหญพบในฤดใบไมผลและชวงตนฤดรอนผปวยทมพยาธสภาพทชนนอกของไต(nephropathiaepidemica)จากไวรสพอมาลาสวนใหญพบในยโรปรวมทงรสเซยแถบตะวนตกของเทอกเขาอราล และแถบคาบสมทรบอลขานมกพบโรคในชวงฤดรอนหรอปลายฤดใบไมรวงและตนฤดหนาวกลมอาการเหลานทพบในนกวจยทางการแพทยหรอคนเลยงสตวในเอเชยและยโรปมกเกดจากหน(rat)

2 องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

ในหองทดลองทตดเชอไวรสโซล ไวรสโซลมกแยกไดจากหนทจบไดในเมองใหญทวโลก รวมทงประเทศไทยสหรฐอเมรกา บราซล และอารเจนตนา แตทพบความสมพนธกบการเกดโรคในผปวยมเฉพาะในจนและรสเซยสวนทอยในเอเชยปจจบนมเทคนคการตรวจใหมๆทำาใหพบเชอโรคไวรสฮานตาและการตดเชอไวรสฮานตาทวโลก

สถานการณโรคในประเทศไทย :ในปพ.ศ.2528เคยมรายงานการพบแอนตบอดตอHanta-likevirusในผปวยทจงหวดกาญจนบรและกรงเทพ (Edwell, R.M.และคณะ) และตอมาในป พ.ศ. 2541 มการศกษาในผปวยมไขไมทราบสาเหต ทคณะแพทยศาสตร ศรราชพยาบาล(แพทยหญงยพนศพทธมงคล)พบผปวย1รายในกรงเทพฯ มผลยนยนการวนจฉยโดยวธ ELISA วาตดเชอHanta-likevirusและปตอๆมาพบแอนตบอดชนดIgGในผปวยกลมอาการนอกหลายรายนอกจากนนขอมลการศกษาของศนยวจยโรคตดเชอไวรสชนดระบาดใหม (โครงการความรวมมอกบมหาวทยาลยมหดล)กแสดงใหเหนวามไวรสนทงในคนและในสตวฟนแทะเชนRattus rattus, Rattus exulans, Rattus norvegicus, Bandicota indica, Bandicota savilei อยในชวงระหวางรอยละ 2 - 24 ซงขอมลดงกลาวชใหเหนวามเชอไวรสฮานตาแพรกระจายอยในประเทศไทย

3. อาการของโรค : อาการเรมดวยมไขฉบพลน ปวดเอวมเลอดออกลกษณะตางๆ มากนอยแตกตางกนไป และอาการทางไตอาการของโรคจะแบงเปน5ระยะคอ

ก) ระยะไข ข) ระยะความดนโลหตตำา ค) ระยะปสสาวะนอย ง) ระยะปสสาวะมาก จ) ระยะฟนไข

ระยะทมไขมกจะเปนอยนาน3-7วนซงจะมลกษณะเฉพาะคอ ไขสง ปวดศรษะ ออนเพลย และเบออาหารตามดวยอาการปวดทองหรอปวดเอวมากรวมกบอาการคลนไสอาเจยนและหนาแดงตาแดงและมจดเลอดออกในชนผวหนงตอมาเปนระยะความดนโลหตตำาอาจเกดนานหลายๆ ชวโมงจนถง 3 วน มกมอาการตวเยนความดนตกฉบพลนอาจถงเกดภาวะชอกและเลอดออกจะปรากฏมากขน ในระยะปสสาวะนอย ความดนโลหตจะกลบปกตหรอสงกวาปกตระยะอาจเกดนาน3-7วนอาจยงคงมอาการคลนไส อาเจยน เลอดออกมาก และปสสาวะจะนอยลงอยางมาก

4. ระยะฟกตวของโรค : อาจสนเพยงไมกวนหรอนานไดถง2เดอนสวนใหญประมาณ2-4สปดาห

5. การวนจฉยโรค : ทำาไดโดยการตรวจ ELISA หรอ IFAหาแอนตบอดจำาเพาะตอเชอ ผปวยสวนใหญจะพบแอนตบอดชนดIgMตงแตแรกเขาโรงพยาบาลการตรวจทชวยสนบสนนการวนจฉยโรค ไดแก การพบโปรตนในปสสาวะเมดเลอดขาวเพมขนภาวะเลอดขนเกลดเลอดตำาและระดบยเรยไนโตรเจนในเลอดสงขน ไวรสฮานตาอาจถายทอดไดอยางจำากดในเซลลเพาะเลยง และหนทดลองเพอการศกษาวจยทงหนแรท (rat) และหนไมซ (mouse) ในการวนจฉยแยกโรคตองนกถงโรคเลปโตสไปโรสสและโรครกเกตเซยเสมอ

6. การรกษา : ตองดแลรกษาผปวยอยางเหมาะสม และระมดระวงในระยะชอกและไตวาย ปองกนการใหสารนำามากเกนไปการใหยาไรบาวรน(Ribavirin)เขาทางหลอดเลอดโดยเรวทสดตงแตวนแรกทเรมปวยพบวามประโยชน

7. การแพรตดตอโรค : เกดโดยการสดเอาละอองจากสงขบถาย ไดแก ปสสาวะ อจจาระ และนำาลายของสตวฟนแทะทตดโรคโดยไมมอาการโดยพบไดมากทสดในปอด

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ปองกนหรอขจดสตวฟนแทะมใหเขาไปในบานเรอน

หรออาคาร2. เกบอาหารไวในททสตวฟนแทะเขาไปกนไมได3. ฆาเชอบรเวณทมสตวฟนแทะ โดยการพนนำายาฆา

เชอโรค(เชนสารฟอกขาวทเจอจาง)กอนทำาความสะอาด หามใชวธการกวาดหรอดดฝนบรเวณทหนเคยเขาไป ใหใชวธถดวยผาเปยกหรอโดยใชผาชบสารเคมฆาเชอโรค

4. ดกและกำาจดสตวฟนแทะดวยวธการทเหมาะสมไมแนะนำาวธการดกจบเปนๆ

5. ในบรเวณทมสตวอยมาก ลดการสมผสกบสตวฟนแทะในปารวมทงสงขบถายจากตวสตวเหลานน

6. สตวฟนแทะในหองทดลองโดยเฉพาะหนทอ(Rattus norvegicus) ใหตรวจสอบวาไมมตวใดตดเชอไวรสฮานตาโดยไมมอาการ

9. มาตรการควบคมการระบาด : ควบคมสตวฟนแทะเฝาระวงการตดเชอโรคไวรสฮานตาในสตวฟนแทะในปาหากตรวจพบความสมพนธระหวางเชอโรคในสตวและในผปวยใหขจดกวาดลางสตวฟนแทะตางๆรวมทงการฆาเชออยางทวถงดวย

B : โรคระบบทางเดนหายใจจากการตดเชอไวรสฮานตา (HANTAVIRUS PULMONARY SYNDROME)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอเฉยบพลนจากเชอไวรสทตดตอจากสตวมาสคน ในทวปอเมรกาสามารถแยกเชอได 2 ชนดหรอมากกวานน เชอไวรสซนนอมเบร(SinNombrevirus)พบในผปวยสวนมากในอเมรกาเหนอและเชอไวรสแบลคครกคะแนล (Black Creek Canalvirus) พบในผปวยทรฐฟรอรดา มเชออกอยางนอยสองชนดทแยกไดจากเนอเยอของคน พบปฏกรยาทาง

นำาเหลองขามสายพนธกบไวรสฮานตาชนดอนโดยเฉพาะกบไวรสพรอสเพคฮลลและพอมาลา

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก :พบผปวยครงแรกในชวงฤดใบไมผลและฤดรอน ในปพ.ศ. 2536บรเวณจดตอสมม(FourCornersarea)ของรฐนวเมกซโกและรฐอรโซนาในคนพนเมองของอเมรกาหลงจากนนมการพบผปวยทยนยนการวนจฉยในแคนาดาและฝงตะวนออก ของอเมรกา พบผปวยประปรายทางฝงตะวนตกของสหรฐอเมรกา(อารเจนตนาโบลเวยบราซลชลและปารากวย) รวมทงในรฐฟลอรดา โรดไอแลนดนวยอรคและอนเดยนา โรคนไมจำากดเฉพาะในคนบางเผาพนธเทานนการพบโรคมากหรอนอยตามฤดกาลจะสมพนธกบการเพมจำานวนของสตวฟนแทะในแถบนนอตราการตายโดยเฉลยประมาณรอยละ40-50ผปวย103รายแรกทพบนนมอตราตายสงถงรอยละ52สวนผทรอดชวตการฟนไขเปนไปอยางรวดเรว โดยปอดกลบมาทำางานไดเหมอนปกตไมปรากฏอาการทางไตและอาการเลอดออกยกเวนในบางรายทอาการรนแรง

สถานการณโรคในประเทศไทย : ยงไมพบรายงานของโรคน

3. อาการของโรค : ไขปวดกลามเนอและอาการของระบบทางเดนอาหารตามดวยอาการหายใจลำาบากชนดฉบพลน(ดงรปท1)และความดนโลหตตำาอาการจะทรดลงอยางรวดเรวจนเกดภาวะหายใจวายและชอกจากหวใจลมเหลวความเขมขนเลอดสงมโปรตนอลบมนในกระแสเลอดตำาและเกลดเลอดตำา อตราตายสงถงรอยละ 35 - 50 ในผทรอดชวตการฟนไขเปนไปอยางรวดเรวแตจำาเปนตองใชเวลาพกฟนหลายสปดาห ปอดจงสามารถกลบมาทำาหนาทไดเหมอนปกตไมปรากฏอาการทางไตและอาการเลอดออกยกเวนในบางรายทอาการรนแรง

รปท 1 ภาพถายเอกซเรยปอดผปวยโรคระบบทางเดนหายใจจากการตดเชอไวรสฮานตา พบนำาในเยอหมปอดทงสองขาง (This AP chest x-ray reveals themidstagedbilateralpulmonaryeffusionduetoHantaviruspulmonarysyndrome,orHPS)

4. ระยะฟกตวของโรค : ยงไมสามารถระบไดอยางแนชดแตสนนษฐานวาประมาณ2สปดาหอาจอยในชวงนานระหวาง2-3วนถง6สปดาห

5. การวนจฉยโรค : ทำาโดยการตรวจพบแอนตบอดชนดIgM ทจำาเพาะโรคโดยวธ ELISA วธ Western blotหรอ เทคนค strip immunoblot ผปวยสวนใหญพบแอนตบอดตอเชอดงกลาวตงแตแรกเขาโรงพยาบาล ในหองปฏบตการบางแหงสามารถตรวจโดยเทคนคพเศษคอ PCR ในชนเนอจากผปวยหรอจากศพ รวมทงวธimmunohistochemistry

6. การรกษา :ใหการดแลอภบาลระบบทางเดนหายใจอยางเตมท ระมดระวงมใหสารนำาเกนอนจะนำาไปสภาวะปอดบวมคงนำาควรใหยากระตนหวใจและเพมความดนโลหตแตเนนๆภายใตการดแลอยางใกลชด เพอปองกนภาวะชอกใหออกซเจนอยางเตมทโดยเฉพาะในรายทตองสงตอ

ผปวย ยาไรบาวรน (Ribavirin) อยระหวางการศกษาวจย ซงจากขอมลในปจจบนไมพบวามประโยชนในผปวยกลมน

7. การแพรตดตอโรค :เชอวาเกดจากการสดฝนละอองจากสงขบถายของสตวฟนแทะ เชนเดยวกบชนดททำาใหเกดอาการทางไตและอาการเลอดออก

8. มาตรการปองกนโรค : ปฏบตเชนเดยวกบชนดททำาใหเกดอาการทางไต

9. มาตรการควบคมการระบาด :ใหการศกษาประชาชนใหหลกเลยงสตวฟนแทะ และใหชวยกนกำาจดสตวฟนแทะในบานเรอน โดยเฉพาะเมอพบโรคหรอเมอมการระบาดการศกษาจำานวนสตวฟนแทะ และอตราการตดเชอเปนสงทอาจเปนประโยชน

เอกสารอางอง:1. สำานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค. ความรเรอง

โรคตดเชอไวรสฮานตา. [สบคนเมอวนท 27 กรกฎาคม2554] :จาก :URL:http://beid.ddc.moph.go.th/th_2011/content.php?items=251.

2. HeymannDL.,Editor,ControlofCommunicableDiseasesManual19thEdition,AmericanAssocia-tionofPublicHealth,2008.

3. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Mandell,Douglas,andBennett’s,editor.PrinciplesandPracticeofInfectiousDiseases.7thed.Philadelphia(USA):Elsevier;2010.

โรคไขหวดใหญ(INFLUENZA)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคระบบทางเดนหายใจทเกดจากการตดเชอไวรสอยางเฉยบพลน เชอกอโรค ไดแก เชอไวรสไขหวดใหญ (Influenza virus) โดยลกษณะเชอไวรสไขหวดใหญตามฤดกาลมรปรางเปนทรงกลม(spherical)หรอเปนสาย(filamentousform)ขนาด80-120nm.(ดงรปท 2) สามารถจำาแนกออกเปน 3 ชนด ไดแกชนดเอ,บและซคณสมบตการเปนแอนตเจนของโปรตนทเปนโครงสรางทเสถยรอยภายในไดแกนวคลโอโปรตนและแมตทรกซโปรตนเปนตวจำาแนกชนดของไวรสไวรสไขหวดใหญชนดเอแบงเปนsubtypesโดยไกลโคโปรตนทผวของไวรส2ชนดคอฮแมกกลตนน(hemagglutinin,H)และนวรามนเดส(neuraminidase,N)(ดงรปท3)

รปท 2 ไวรสไขหวดใหญ สายพนธ AUSSR77 H1N1จากกลองอเลคตรอน ไมโครกราฟฟ (Electronmicrograph of influenza AUSSR77 H1N1กำาลงขยาย×189,000เทา)

รปท 3 แบบแผนโครงสรางของเชอไวรสไขหวดใหญ ชนด เอ(SchematicmodelofinfluenzaAvirus)

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : สถานการณการระบาดของโรคไขหวดใหญทวโลกเปนวกฤตทางสาธารณสขของประเทศทวโลกโดยพบการแพรกระจายของโรคไขหวดใหญในภมภาคเอเชย อเมรกา และยโรปในเขตซกโลกเหนอ มกพบระบาดมากในชวงฤดหนาวสวนซกโลกใตระบาดมากในฤดฝนโดยเชอทเปนสาเหตของการระบาดของโรคไขหวดใหญตามฤดกาลคอไขหวดใหญชนดเอ(H1N1)(H3N2)และชนดบ

สถานการณในประเทศไทย : ขอมลการเฝาระวงโรคทางระบาดวทยาและผลการศกษาวจยในประเทศไทยคาดประมาณจำานวนผปวยโรคไขหวดใหญทงประเทศได700,000-900,000รายตอปและมผปวยไขหวดใหญทมภาวะแทรกซอนรนแรง เชน ปอดอกเสบ ตองรบไวโรงพยาบาลประมาณ 12,575 - 75,801 รายตอป

อตราปวยตายของโรคไขหวดใหญทมภาวะแทรกซอนสงถงรอยละ2.5และในปพ.ศ.2552สำานกระบาดวทยาไดรบรายงานผปวยโรคไขหวดใหญจำานวน120,400รายอตราปวย189.73ตอประชากรแสนคนโดยอตราปวยในปพ.ศ.2552เพมขนเมอเปรยบเทยบยอนหลง3-5ปเนองจากมการระบาดใหญของเชอไวรสไขหวดใหญสายพนธใหมชนดAH1N12009(InfluenzaAnovelH1N1;pandemicstrain)

โรคไขหวดใหญสายพนธใหมชนดA(H1N1)2009ไดเรมแพรระบาดในประเทศเมกซโก และสหรฐอเมรกาดงนนกรมควบคมโรค โดยสำานกระบาดวทยาจงไดเรมดำาเนนการเฝาระวงไขหวดใหญสายพนธใหม ชนด A(H1N1) 2009 ตงแตวนท 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2552และพบผปวยรายแรกของประเทศไทยในปลายเดอนพฤษภาคม จากนนเรมพบผปวยเพมมากขน และเรมมการแพรระบาดในวงกวางในเดอนมถนายนผลการดำาเนนการเฝาระวงผปวยยนยนไขหวดใหญสายพนธใหมในปพ.ศ. 2552 พบวา ไดรบรายงานผปวยทงสน 30,956ราย อตราปวย 48.78 ตอประชากรแสนคนอตราสวนเพศหญงตอเพศชายเทากบ1:1.03มผเสยชวต157รายอตราตาย 0.31 ตอประชากรแสนคน อตราปวยตายรอยละ 0.64 โดยพบผปวยมากในชวงฤดฝน ระหวางเดอนมถนายนถงกนยายน ซงมแนวโนมการระบาดตามฤดกาลใกลเคยงกบไขหวดใหญทระบาดตามฤดกาลโดยภาคทมอตราปวยสงสดคอภาคกลางสดสวนอาชพผปวยสงสดคอนกเรยน

จากการเฝาระวงโรคไขหวดใหญสายพนธใหมชนดA (H1N1) 2009 ทมการระบาดไปทวโลก โดยสำานกระบาดวทยาไดจดทำารายงานการเฝาระวงสถานการณไขหวดใหญสายพนธใหมทกสปดาห จนกระทงองคการอนามยโลกไดลดระดบการระบาดใหญของไขหวดใหญ

สายพนธใหมชนดA(H1N1)2009ลงเปนระยะหลงการระบาดใหญทางสำานกระบาดวทยาจงไดปรบเปลยนการรายงานจากการเฝาระวงไขหวดใหญสายพนธใหมชนดA(H1N1)2009เปนการเฝาระวงไขหวดใหญโดยรวมเพอใหการเฝาระวงโรคมประสทธภาพมากขน

3. อาการของโรค : มไข ไอ (สวนมากเปนไอแหงๆ)ปวดศรษะปวดกลามเนอไมมแรงเยอบโพรงจมกอกเสบและเจบคออาการไอนมกจะรนแรงและไอเปนเวลานานอาจถง 2 สปดาหขนไป ไข และอาการอนๆ ในผปวยสวนใหญมกจะหายไดเองในเวลา5 - 7 วน ในเดกอาจพบอาการแสดงทางระบบทางเดนอาหาร เชน คลนไสอาเจยนทองรวงรวมกบอาการทางระบบทางเดนหายใจอาการทางระบบทางเดนอาหารพบไดไมบอยในผใหญทารกอาจจะพบอาการของโรคตดเชอในกระแสเลอดผสงอายทเปนโรคไขหวดใหญมกมโรคประจำาตวรวมดวยเชนภาวะหวใจลมเหลว(CongestiveHeartFailure)และไมแสดงอาการไข

4. ระยะฟกตวของโรค : โดยเฉลย2วน(ในชวง1-4วน)5. การวนจฉยโรค : ตรวจหาไวรสโดยการแยกเชอไวรส

ไขหวดใหญไดจากคอหอยหรอสารคดหลงจากจมกหรอนำาลางโพรงจมกซงสามารถแยกเชอไดจากการเพาะเลยงเซลลหรอไขฟก การตรวจแยกสารแอนตเจนของไวรสโดยตรงในเซลลจากโพรงจมกและของเหลว (FA หรอELISA) ชดทดสอบเรว (ซงสามารถจำาแนกตามชนดของเชอไวรสไขหวดใหญ)หรอการเพมจำานวนRNAของไวรสสวนการตรวจทางระบบนำาเหลองวทยาโดยการตรวจหาแอนตบอดไตเตอรในซรมค(4-foldorgreaterriseinspecificantibodytiter)ในระยะเฉยบพลนและระยะฟนตวจากโรค อาจจะชวยในการยนยนการตดเชอชนดเฉยบพลนไดเชนกน ตวอยางตรวจทางระบบนำาเหลองวทยาอยางเดยวไมสามารถใชตรวจวนจฉยการตดเชอ

เฉยบพลนได ในทางทฤษฎการเกบตวอยางระบบทางเดนหายใจควรเกบในชวงแรกตงแตเรมปวยเทาทเปนไปได การแพรเชอไวรสจะเรมลดลงในวนท 3 จากวนทเรมมอาการและตรวจไมพบการแพรหลงจาก5วนในผใหญ แตสำาหรบผปวยเดก เคยมรายงานการแพรเชอเกดขนไดนานกวา

6. การรกษา :ดแลทวไปเหมอนกบผปวยไขหวดการใหยาตานไวรสทไดผลดควรใหภายใน48ชวโมงแรกหลงเรมปวยดวยไขหวดใหญชนดเอเปนเวลา3-5วนเพอลดอาการเจบปวย และลดปรมาณไวรสในสารคดหลงจากทางเดนหายใจ และอาการแทรกซอนทอาจเกดจากโรคไขหวดใหญ และยงใชไดผลเมออาการปวยไมเกน 5 วนขนาดยาทแนะนำาในผใหญและวยรนอาย13ปขนไปนนคอ150มก.ตอวนโดยแบงให75มก.2ครงตอวนเปนเวลานาน 3-5 วน ยาโอเซลทามเวยร (Oseltamivir)ยงไมมรายงานประสทธภาพในการรกษาเดกทอายตำากวา1ป

ระหวางการรกษาดวยยาไมวาชนดใดชนดหนงเชอไวรสทดอตอยาอาจจะอบตขนในชวงหลงของการรกษาและสามารถแพรกระจายไปสผอนได การใหยาในกลมผปวยทอยรวมในหองเดยวกน ควรจะตองพจารณาโดยเฉพาะอยางยงในกลมประชากรปดซงมผทมความเสยงสงอยมากผปวยควรไดรบการเฝาดภาวะแทรกซอนจากเชอแบคทเรย รวมถงการตดเชอรวมจากMethicillinResistance Staphylococcus Aureus (MRSA)เพอเลอกใชยาปฏชวนะและเนองจากความสมพนธของกลมอาการรายส ใหหลกเลยงยาในกลมซาลไซเลท(Salicylates)ในเดกทสงสยตดเชอไขหวดใหญ

7. การแพรตดตอโรค : การแพรกระจายของฝอยละอองขนาดใหญฝอยละอองขนาดเลก(แพรกระจายในอากาศ)และการตดตอโดยการสมผสใกลชด(สมผสโดยตรงและ

โดยทางออม)ในการแพรระบาดของไขหวดใหญยงไมเปนททราบแนชดแมวาเปนทเชอกนวาการกระจายของฝอยละอองขนาดใหญโดยการไอและจามจากผปวยจะเปนวธการแพรโรคหลกไวรสไขหวดใหญสามารถมชวตอยไดหลายชวโมงบนพนผวโดยเฉพาะอยางยงในทมอากาศเยนและความชนตำา

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ใหสขศกษาแกประชาชนและบคลากรสาธารณสขเรอง

การดแลสขอนามยสวนบคคลรวมถงการลางมอและมารยาทในการไอจามโดยเฉพาะอยางยงการแพรโรคผานการไอและจามทไมไดปองกนและแพรผานมอทเปอนเชอไปสเยอเมอก

2. ใหภมคมกนโรคดวยวคซนทงชนดเชอตายและชนดเชอออนแรงการใหวคซนโดสเดยวนนเพยงพอสำาหรบผทสมผสเชอไวรสไขหวดใหญชนดเอและบแตสำาหรบเดกอายตำากวา 9 ป ทไมเคยไดรบวคซนปองกนโรคไขหวดใหญมากอน มความจำาเปนตองไดรบวคซน2โดสหางกน1เดอน

3. มกลมยาตานไวรส 2 กลม ทใชในการปองกนหลงการสมผสโรค และใชในการรกษาโรคไขหวดใหญไดแก(I)กลมยาตานนวรามนเดส(Neuraminidaseinhibitors)ซงไดแกยาโอเซลทามเวยร(Oseltamivir)และยาซานามเวยร(Zanamivir)มความปลอดภยและมประสทธภาพทงในการปองกนและรกษาไขหวดใหญชนดเอและบยาโอเซลทามเวยร(Oseltamivir)เปนยาชนดรบประทาน ใชในผปวยอาย 1 ปขนไป สวนยาซานามเวยร(Zanamivir)เปนยาผงชนดพนเขาทางจมกไดรบการอนมตในการรกษาผปวยอาย7ปและ5ปสำาหรบการปองกนขนาดของยาตานไวรสในการรกษาใหทาน2ครงตอวนทานตดตอกน5วนและ

1ครงตอวนสำาหรบการปองกนปรมาณยาโอเซลทามเวยร(Oseltamivir)สำาหรบเดกใหปรบตามนำาหนกตวการใหยาเพอการปองกนหลงสมผสโรค ควรใหทานตดตอกน 7 - 10 วน หลงการสมผส (II) ยากลมอะดาแมนทน (Adamantanes) (ยาอะแมนตาดน;Amantadineและยาไรแมนตาดน;Rimantadine)เปนยาตานไวรสทมประสทธภาพในการปองกน และรกษาโรคไขหวดใหญชนด เอ แตไมมผลกบชนด บยาตานไวรสกลมนใชในผปวยอาย1ปขนไป

9. มาตรการควบคมการระบาด :1. การวางแผนสาธารณสขและการใหสขศกษาทด โดย

เฉพาะอยางยงโครงการใหภมคมกนในพนททมกลมผปวยความเสยงสง และบคลากรทดแลระบบเฝาระวงโรคโดยเจาหนาทและรายงานโรคในชมชนเปนสงสำาคญมากการตอบโตตอการระบาดใหญของโรคไขหวดใหญจำาเปนตองมการวางแผนในระดบประเทศ

2. การปดโรงเรยน ถงแมยงไมไดพสจนวาเปนมาตรการควบคมโรคทมประสทธภาพ แตเปนมาตรการทแนะนำาใหใชในการระบาด

3. ผบรหารโรงพยาบาลตองมสวนรวมในการสงการสำาหรบการรกษาพยาบาลในชวงมการระบาดและเมอมการขาดงานของบคลากรทางการแพทย เนองจากโรคไขหวดใหญ ดงนนเพอเปนการปองกน บคลากรทางการแพทยควรไดรบวคซนปองกนปละครง

4. สนบสนนยาตานไวรสทเพยงพอเพอการรกษาผปวยทมความเสยงสง และบคลากรทจำาเปนในเหตการณฉกเฉน เมอมการระบาดใหญของเชอสายพนธใหมเกดขนและยงไมมวคซนใชในการระบาดชวงแรก

เอกสารอางอง:1. การดำาเนนมาตรการทางสาธารณสขในภาวะฉกเฉนจาก

โรคระบาด.โรคตดตอทเปนปญหาใหม.กรมควบคมโรคตดตอ กระทรวงสาธารณสข. โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรจำากดแหงประเทศไทย2541หนา227-244.

2. ปราณธวชสภา,มาลนจตตกานตพชย,สนทรยาวยเจรญและวฒนาอวาณชย.การตรวจวนจฉยและจำาแนกโรคไขหวดใหญและไขหวดนกจากตวอยางผปวย :ตำาราโรคไขหวดนก/ไขหวดใหญพมพครงท1.กรงเทพฯ:สำานกพมพกรงเทพเวชสาร2548.หนา103-107.

3. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข, กรมวทยาศาสตรการแพทย.คมอการเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ. ใน: การเกบและการสงตวอยางวนจฉยโรคไวรสระบบทางเดนหายใจไวรสอนฟลเอนซาไวรสพาราอนฟลเอนซาไวรสอาร-เอสไวรสอะดโน.กระทรวงสาธารณสข;2552.หนา31-33.

4. HeymannDL.,Editor,ControlofCommunicableDiseases Manual 19th Edition, AmericanAssociationofPublicHealth,2008.

5. World Health Organization. WHO AnimalInfluenzaTrainingManual,TheNationalTrainingCourse on Animal Influenza Diagnosis andSurveillance,HarbinChina,20-26May2001.

6. MandellGL,BennettJE,DolinR.Mandell,Douglas,andBennett’s ,editor.PrinciplesandPracticeofInfectiousDiseases.7thed.Vol.2.Philadelphia(USA):Elsevier;2010:p.2266.

โรคไขหวดนกและไขหวดใหญในสตวชนดอน(INFLUENZA VIRUS INFECTION OF AVIAN

AND OTHER ANIMAL ORIGIN)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคทเกดจากเชอไวรสไขหวดใหญชนดเอ ในสตวปก หรอเรยกวา เชอไวรสไขหวดนกและเกดการตดเชอในคน แมวาการระบาดในคนจะพบไดประปรายหรอพบการแพรจากคนสคนนอยแตเชอไวรสไขหวดนกกมหลายสายพนธทกอใหเกดโรคในคนไดโดยเฉพาะอยางยงสายพนธทมความรนแรงสงและเปนสาเหตการระบาดอยในหลายประเทศในขณะนไดแกสายพนธH5N1(ดงรปท4)

รปท 4 เชอไวรสไขหวดนกจากกลองอเลคตรอนไมโคร

กราฟฟ (สทอง) เจรญบนเซลลเลยงเชอ MDCK

(สเขยว) (Colorized transmission electronmicrographofAvianinfluenzaAH5N1viruses(seeningold)growninMDCKcells(seeningreen).

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก (ขอมล ณ 30 มถนายน พ.ศ. 2554) :

สรปรายงานขององคการอนามยโลก ตงแตป พ.ศ.2546 จนถงวนท 30 มถนายน พ.ศ. 2554 มผปวยยนยนโรคไขหวดนก รวม 562 ราย เสยชวต 329 รายใน 15ประเทศคอ ประเทศอาเซอรไบจนบงคลาเทศกมพชาจนสาธารณรฐจบตอยปตอนโดนเซยอรกลาวเมยนมารไนจเรยปากสถานไทยตรกและเวยดนาม

สถานการณโรคในประเทศไทย (ขอมล ณ 30 มถนายน พ.ศ. 2554) :

กระทรวงสาธารณสขไทย ไดประกาศยนยนการพบผปวยโรคไขหวดนกสายพนธH5N1รายแรกของประเทศเมอวนท23มกราคมพ.ศ.2547เปนเดกชายอาย7ปจากจงหวดสพรรณบร จนถงปจจบน (30 มถนายนพ.ศ.2554)จากขอมลของสำานกระบาดวทยากระทรวงสาธารณสขสรปยอดผปวยในประเทศไทยทงสน25รายเสยชวต17รายใน18จงหวดโดยปพ.ศ.2547พบผปวยไขหวดนกทยนยน17รายเสยชวต12รายปพ.ศ.2548พบผปวย5รายเสยชวต2รายปพ.ศ.2549พบผปวย 3 ราย เสยชวตทงหมด โดยผปวยรายสดทายในประเทศไทยเรมปวยเมอวนท14กรกฎาคมพ.ศ.2549จากนนจนถงปจจบนยงไมพบผปวยโรคไขหวดนกเพมอกและจากการสอบสวนโรคในผปวยทงหมด 25 รายพบวาผปวย22ราย(รอยละ88)มการเลยงไกในบานทอยอาศยผปวย15ราย(รอยละ60)มการสมผสกบซากไกทตายและผปวย4ราย(รอยละ16)ชำาแหละไกดวยตนเองทงนไมพบผปวยยนยนทเปนคนงานในฟารมสตวปก ผทำาลายสตวปกในชวงการระบาดหรอบคลากรการแพทยและสาธารณสข

โดยรวมแลวโรคไขหวดนกH5N1ในคนยงคงเปนโรคทพบไดนอย แตผปวยสวนใหญมอาการรนแรง ตองไดรบการดแลอยางใกลชด และตองทำาการศกษาตอไปเนองจากไวรสชนดนสามารถววฒนาการไปจนกลายเปนจดเรมตนของการระบาดใหญทวโลกได

3. อาการของโรค :มไข(ปกตสงกวา38oซ.)และไอรวมกบสญญาณและอาการของโรคระบบทางเดนหายใจสวนลางเชน อาการหายใจลำาบาก สวนอาการโรคระบบทางเดนหายใจสวนบนเชนเจบคอและอาการไขหวดจะพบเพยงบางครงอาการในระบบทางเดนอาหารมรายงานบอยในประเทศไทยและเวยดนามในปพ.ศ.2547แตพบนอยตงแตปพ.ศ.2548สนนษฐานวาอาการแสดงทางคลนกอาจจะแตกตางกนขนกบไวรสอาการแสดงของโรคระบบทางเดนหายใจสวนลางทรนแรงเกดขนบอยในชวงแรกของอาการปวย และมกพบโรคปอดอกเสบอยางชดเจนดวยการเปลยนแปลงจากภาพถายรงส การดำาเนนโรคจะเกดขนอยางรวดเรว และพฒนาไปสอาการระบบทางเดนหายใจลมเหลวเฉยบพลนจากรายงานระยะเวลาโดยเฉลย4วนจากเรมมอาการและ9-10วนจนกระทงเสยชวต อาการแสดงทผดปกต ไดแก มไขและทองรวงแตไมมอาการปอดอกเสบและมไขรวมกบทองรวงและมอาการชกจนถงอาการวกฤต

4. ระยะฟกตวของโรค :7วนหรอนอยกวาและปกตอยท2-5วน

5. การวนจฉยโรค : การตรวจไวรสไขหวดใหญในสตวตองการหองปฏบตการทจำาเพาะ เมอไวรสเหลานไมสามารถระบสายพนธ โดยใชสารตรวจพสจนทใชกบไวรสไขหวดใหญตามฤดกาลไดการตรวจสอบRNAของไวรสในระบบทางเดนหายใจ และตวอยางทางคลนกอนๆโดยวธReal-timeRT-PCRหรอConventionalRT-PCRยงคงเปนวธทดทสดสำาหรบการวนจฉยเบองตน

การตดเชอไดรบการยนยนโดยผลจากseroconversionทมการรายงานตามการเพมขนของระดบแอนตบอดไตเตอรระหวางตวอยางซรมระยะเฉยบพลน และระยะพกฟนนอกจากน การทดสอบอยางรวดเรว ณ จดคดกรอง(บางครงเรยกชดทดสอบอยางรวดเรว) ทใชสำาหรบไวรสไขหวดใหญในคน ไมมความไวสำาหรบไวรสไขหวดใหญในส ตว จ ง ไม ม ประ โยชนท จ ะนำ ามา ใชทดสอบและถาเกดสงสยการตดเชอไวรสไขหวดใหญในสตวและผลการทดสอบใหผลลบจากการทดสอบณจดคดกรองจงยงไมสามารถใชแยกสถานะของการตดเชอไวรสได

6. การรกษา : แนะนำาใหรกษาดวยยาโอเซลทามเวยร(Oseltamivir) อยางรวดเรว จากขอมลการศกษาทางคลนกระบโอกาสการรอดชวตทเพมขน อางองจากการศกษาในหลอดทดลองและการทดลองในสตวทใหผลลพธทดแพทยอาจจะพจารณาการใชขนาดของการรกษาดวยยาโอเซลทามเวยร(Oseltamivir)ทสงกวาระยะเวลาของการรกษาทนานกวาหรอการรกษาดวยยาตานไวรสหลายชนดรวมกน (ยาโอเซลทามเวยร; Oseltamivir รวมกบยาอะแมนตาดน;Amantadine)

ผลการศกษาการดอยาของไวรสไขหวดนก พบวาไวรสไขหวดนก H5N1 Clade 1 และ Clade 2subclade1จากอนโดนเซยดอตอยาตานไวรสทยบยงM2 inhibitorsขณะทไวรสไขหวดนกH5N1Clade2subclade2จากความเชอมโยงในสวนอนๆของยเรเซยและแอฟรกา และ Clade 2 subclade 3 จากจนยงคงไวตอยาตานไวรส ในชวงทใหการรกษาดวยยาโอเซลทามเวยร (Oseltamivir) ไดพบวามผปวยจากประเทศเวยดนามตดเชอไวรสไขหวดนก H5N1 ทดอตอยาตานไวรส และสงผลใหผปวยเสยชวต และการตดเชอไวรสทดอตอยาโอเซลทามเวยร(Oseltamivir)เพยงบางสวนในผปวยชาวอยปตจำานวน2รายกอนใหการรกษาสงผลให

ผปวยเสยชวตเชนกน การรกษาผปวยไขหวดนก H5N1ทเกยวของกบ ARDS ควรปฏบตตามแนวทางปฏบตระดบประเทศทตพมพออกมา โดยหลกการแลวการใชมาตรการIntermittentPositivePressureVentilation(IPPV) โดยใช low tidal volumns และ lowpressureventilationในชวงแรกอาจจะชวยไดและเปนคำาแนะนำาใหใชสวนการรกษาดวยยาคอรตโคสเตอรอยด(Corticosteroid) ไมแสดงประสทธภาพในการรกษาผปวยไขหวดนกH5N1และไมมการตดตามประโยชนของimmunomodulatorsและserotherapy

7. การแพรตดตอโรค : การตดเชอในคนจากไวรสไขหวดใหญในสตวเกดขนจากการสมผสกบสตวทตดเชอโดยตรง สำาหรบการตดเชอไวรส H5N1 วธการตดตอและตำาแหนงของทางเขาของไวรสยงไมเปนทเขาใจอยางสมบรณ แตเทาทเปนไปได เกดจากการสดละอองฝอยขนาดเลกเขาไปทางระบบทางเดนหายใจสวนลางการปนเปอนของเนอเยอเมอกทางใบหนา โดยการนำาเขาไปดวยตนเองหรอสมผสฝอยละออง หรอการกลนเขาไป การไปตลาดคาสตวปกมชวตเปนปจจยเสยงอยางมาก การตดตอจากคนสคนเกดขนไดในบางกรณเมอมการสมผสกนอยางใกลชดและเปนระยะเวลานาน

8. มาตรการปองกนโรค : 1. การปองกนการสมผสสตวทตดเชอหรอสงแวดลอม

ทปนเปอนของคนและการควบคมการแพรระบาดของโรคในประชากรสตวเลยง

2. การแลกเปลยนขอมลอยางรวดเรวระหวางหนวยงานดานสตวและ/หรอหนวยงานดานเกษตรกรรมและเจาหนาทสาธารณสขและการสอสารความเสยงแกกลมประชากรทมความเสยงสงในพนททไดรบผลกระทบ

3. การใชอปกรณปองกนตนเองอยางเหมาะสมและการฝกอบรมการใสอยางเพยงพอ

4. การสรางเสรมภมตานทาน: การใชวคซนปองกนไขหวดนก H5N1 ชนดเชอตายในคน ซงขณะนเรมมการใชแลวแตยงไมไดวางจำาหนายในทองตลาดเปนวงกวาง

5. ใหคำาแนะนำาประชาชนดงตอไปน5.1 รบประทานเนอไกและไขทปรงสก5.2 หลกเลยงการสมผสสตวปกทมอาการปวยหรอ

ตายโดยเฉพาะเดก5.3 หามนำาซากสตวปกทปวยตายไปใหสตวอนกน5.4 หากตองสมผสกบสตวปกในระยะทมการ

ระบาดในพนท ใหสวมหนากากอนามยสวมถงมอ

5.5 ลางมอทกครงหลงการสมผสสตวปกและสงคดหลงของสตวปกดวยสบและนำา

5.5 หากมอาการเปนไข ไอ โดยเฉพาะผมอาชพเลยงฆาขนสงขนยายและขายสตวปกหรอเกยวของกบซากสตวปกใหรบพบแพทยบอกประวตการสมผสพรอมอาการ

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. แพทยและเจาหนาทสาธารณสข ควรพจารณาการ

ตดเชอไวรสไขหวดนกH5N1ดวยการตรวจวนจฉยทแตกตางออกไป สำาหรบผปวยทมาดวยอาการไขและมการพฒนาเปนโรคปอดอกเสบอยางรวดเรวและมปจจยเสยงทางระบาดวทยา

2. การพฒนาหรอการใชนยามผปวยและการใชระบบเฝาระวงเชงรกในระบาดวทยาทเหมาะสม

3. จดตงกลไกเพอใหไดผลการทดสอบทางหองปฏบตการทเชอถอไดอยางรวดเรว

4. จดหาขอมลเกยวกบโรค และมาตรการปองกนกลมเสยง การอยรวมกนทางสงคม รวมถงการรณรงคและการใหขอมลแกประชาชนอยางรวดเรว

5. รวบรวมขอมลทางระบาดวทยาทางคลนก และขอมลอนๆ ทเขาถงสถานการณ หากสงเกตเหนการแพรเชอจากคนสคน ควรพจารณาดำาเนนการควบคมโรคขนาดใหญเพอหยดการแพรระบาดของโรค

เอกสารอางอง:1. ปราณธวชสภา,มาลนจตตกานตพชย,สนทรยาวยเจรญ

และวฒนาอวาณชย.การตรวจวนจฉยและจำาแนกโรคไขหวดใหญและไขหวดนกจากตวอยางผปวย : ตำาราโรคไขหวดนก/ไขหวดใหญ พมพครงท 1. กรงเทพฯ :สำานกพมพกรงเทพเวชสาร;2548.หนา103-107.

2. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข, กรมวทยาศาสตรการแพทย. คมอการเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ.ใน:การตรวจวนจฉยโรคไขหวดนก.กระทรวงสาธารณสข;2552.หนา34-35.

3. สำานกระบาดวทยา กรมควบคมโรค. การเฝาระวงโรคไขหวดนกในคน.[สบคนเมอวนท27กรกฎาคม2554]:จาก : URL : http://www.boe.moph.go.th/files/report/20110714_16610850.pdf

4. HeymannDL.,Editor,ControlofCommunicableDiseases Manual 19th Edit ion, AmericanAssociationofPublicHealth,2008.

5. World Health Organization. WHO AnimalInfluenza Training Manual, The NationalTrainingCourseonAnimal InfluenzaDiagnosisandSurveillance,HarbinChina,20-26May2001.

6. MandellGL,BennettJE,DolinR.Mandell,Douglas,andBennett’s ,editor.PrinciplesandPracticeofInfectiousDiseases.7thed.Vol.2.Philadelphia(USA):Elsevier;2010.

โรคลเจยนแนร (LEGIONELLOSIS)โรคปอดอกเสบลเจยนแนร

(LEGIONELLOSIS’S PNEUMONIA)

โรคลเจยนแนรชนดไมมปอดอกเสบ (NONPNEUMONIC LEGIONELLOSIS)

หรอโรคไขปอนเตยก (PONTIAC FEVER)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอแบคทเรยชนดเฉยบพลนจากสงแวดลอมเชอกอโรคไดแกเชอLegionellaeเปนเชอแบคทเรยรปแทงทตดสแกรมลบ(ดงรปท5) โรคนสามารถกอใหเกดอาการทางคลนกได 2 รปแบบ ไดแกโรคปอดอกเสบลเจยนแนร และโรคลเจยนแนรชนดไมมปอดอกเสบหรอทเรยกวาไขปอนเตยก

รปท 5 เชอลเจยนเนลลาจากการเพาะเชอ (CulturesofLegionella pneumophila)

(A)เชอลเจยนเนลลาบนอาหารเลยงเชอBCYE∝ทมลกษณะเฉพาะเปนโคโลนทมสคลายโอปอล (ขยาย 10 เทาดวยกลองจลทรรศนสเตอรโอ)(Typicalopal-likecolonyofL. pneumophilagrownonBCYE∝agar)

(B)เชอลเจยนเนลลาจากการยอมสแกรม(ขยาย1,000เทา)(GramstainofL. pneumophilatakenfromcul-tureplate)

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : มบนทกการพบผปวยรายแรกใน พ.ศ. 2490 และการระบาด ครงแรกในพ.ศ.2500ทรฐมนนโซตามการระบาดครงใหญของโรคปอดอกเสบในหมผ รวมประชมทหารอเมรกน(AmericanLegionConvention)ทเมองฟลาเดลเฟยสหรฐอเมรกาในพ.ศ.2519มผปวย182รายเสยชวต29รายอก6เดอนตอมาMcDadeJEและคณะจงไดพบเชอแบคทเรยทเปนสาเหตจากปอดของผเสยชวต จงเปนทมาของชอ“Legionella pneumophila”

โรคลเจยนแนรเปนโรคทตางประเทศใหความสนใจเนองจากม อตราปวยตายสงโดยเฉพาะ ประเทศ ในแถบยโรปมระบบเฝาระวงและมคณะทำางานสำาหรบ

โรคนโดยเฉพาะเรยกวา EuropeanWorking GroupforLegionellaInfections(EWGLI)อตราปวยของโรคนโดยเฉลยในยโรปเทากบ4.45ตอประชากรลานคนในปพ.ศ.2539

สถานการณโรคในประเทศไทย :มรายงานการพบผปวยโรคลเจยนแนรครงแรกในป พ.ศ. 2527 โดยเปนผปวยชาวไทย ตอมาพบผปวยชาวตางชาตจากยโรปทปวยเปนโรคลเจยนแนรเกอบทกป แตมจำานวน ไมมาก เชนในปพ.ศ.2542พบผปวยจำานวน3รายทจงหวดเชยงใหมและลาสดในป พ.ศ. 2553 พบผปวยเปนนกทองเทยวชาวสกอตแลนดทจงหวดประจวบครขนธมประวตเปนโรคปอดอดกนเรอรงและสบบหรจดรวมดวย นอกจากนยงมขอมลการรายงานโรคจากหนวยงานตางประเทศเชนEuropeanWorkingGroupforLegionellaInfection(EWGLI)Networkซงเปนเครอขายเฝาระวงและควบคมโรคลเจยนแนรในระหวางกลมสมาชกรวม29ประเทศซงเมอประเทศในกลมสมาชกพบผปวยตงแต2รายทเดนทางมาทองเทยวตางประเทศและพกอยโรงแรมเดยวกน(โดยพจารณาจากระยะฟกตวของโรค) จะมการดำาเนนการแจงขอมลไปยงหนวยงานสาธารณสขของประเทศทเกดเหตและหนวยงานสาธารณสขของแตละประเทศในเครอสมาชกจากขอมลการเฝาระวงของEWGLIระบวาผปวยทไดรบเชอจากโรงแรมในประเทศไทย ระหวางปพ.ศ.2536-2553มจำานวน109ราย(ดงรปท6)สวนใหญเปนนกทองเทยว ซงสงผลกระทบตอการทองเทยวจากภมภาคตางๆ ไดทวโลกดงนนจงไดมมาตรการควบคมและปองกนการตดเชอโดยการแจงใหโรงแรมและบรษทธรกจดแลทำาความสะอาดระบบเครองปรบอากาศ และนำาหลอเยน รวมถงการเฝาระวงในกลมเสยง โดยเฉพาะผสงอายและผสบบหร นอกจากน หนวยงานทเกยวของควรกวดขนเรองมาตรการการปองกนควบคมโรคอยาง

เขมแขงกบธรกจโรงแรม สปา ใหมการทำาความสะอาดและฆาเชอในระบบนำาทงโรงแรม โดยเฉพาะในทอสงนำาเพอปองกนการปนเปอนเชอ

รปท 6 จำานวนผปวยโรค Legionaire ในประเทศไทยจำาแนกตามป พ.ศ. 2536 - 2553 จากขอมลการเฝาระวงของ EuropeanWorking Group forLegionellaInfection(EWGLI)Network

3. อาการของโรค : มอาการเบออาหาร ออนเพลยปวดกลามเนอ ปวดศรษะ และมไขสง โดยทวไปมกพบอาการใน 2 - 5 วน ปวดทอง และอจจาระรวงเกดขนตามมาโรคลเจยนแนรเปนสาเหตของโรคปอดบวมและมอาการไอไมมเสมหะปอดมการอกเสบเปนปนหรอจดขาว(ดงรปท7และ8)ถาเปนมากอาจพบลกลามไดในปอดทงสองขางการปวยคอนขางรนแรงและอาจจะทำาใหการหายใจลมเหลว สวนผปวยไขปอนเตยกจะสามารถหายไดเองและไมมอาการปอดอกเสบหรอรนแรงถงขนเสยชวต

รปท 7 เชอลเจยนเนลลาในเนอเยอปอด

รปท 8 โรคลเจยนแนรทปอดขางขวา

4. ระยะฟกตวของโรค : ปรากฏอาการในชวง 2-10 วนหลงไดรบเชอแตสวนใหญจะปรากฏอาการภายใน5-6วนโรคไขปอนเตยกจะปรากฏอาการในชวง 5-72 ชวโมงหลงไดรบเชอ แตสวนใหญจะปรากฏอาการภายใน24-48ชวโมง

5. การวนจฉยโรค : อาศยการแยกเชอกอโรคจากเนอเยอหรอนำามก นำาลาย โดยใชอาหารเพาะเชอทเฉพาะตอเชอชนดน (BCYE∝), การตรวจหาเชอLegionella pneumophila serogroup 1 จากปสสาวะ หรอโดยการตรวจพบ immunofluorescent antibody titerขนสงมากหรอมากกวา4เทาเทยบนำาเหลองเจาะครงแรกกบอกครงหางกน 3-6 สปดาห วธทใชในการตรวจหาแอนตเจนในปสสาวะและการตรวจหาแอนตบอดสวนใหญจะใหผลตอ L. pneumophila ดงนนโรคทเกดจาก species อน จะตรวจไมพบ จงควรเนนความสำาคญไปทการเพาะเชอ เกยวของหรอสารคดหลงในระบบทางเดนหายใจแตความไวและความจำาเพาะของผลทได จะมคาความแปรปรวนสงขนกบประสบการณของเจาหนาทในหองปฏบตการการวนจฉยไขปอนเตยกมกจะระบจากอาจใชวธยอมสDirect immunofluorescentantibody stain เนอเยอทอาการทมความสอดคลองกบกลมโรคทางระบาดวทยา การทดสอบแอนตเจนจากปสสาวะและเซรมสามารถใชยนยนผลการวนจฉยได แตความแมนยำาของการวนจฉยจะตำากวา

6. การรกษา :ไขปอนเตยกจะจำากดตวมนเองและไมจำาเปนตองรกษาดวยยาปฏชวนะสำาหรบคำาแนะนำาในการรกษาโรคลเจยนแนร คอ ยาทใชรกษาโรคตดเชอในระบบทางเดนหายใจในกลมฟลโอโรควโนโลน(Fluoroquinolones)เชน ยาลโวฟลอกซาซน (Levofloxacine) หรอยาแมคโครไลด(Macrolide)ชนดใหมยาอะซโทรมยซน(Azithromycin) การศกษาจากการสงเกตชใหเหนวายาลโวฟลอกซาซน(Levofloxacine)อาจจะมผลขางเคยงมากกวายาแมคโครไลด(Macrolide)โดยเฉพาะอยางยงกบผปวยทมอาการรนแรงยาไรแฟมปซน(Rifampicin)ถกนำามาใชรวมดวยในผปวยทการรกษาลมเหลวแตขอมลทใกลเคยงขอสนบสนนนยงมไมเพยงพอ แตยาในกลม

ยาเพนซลนเพนซลลน (Penicillin), ยาเซฟาโลสปอรน(Cephalospor ins ) และยาอะม โนกลยโคไซด (Aminoglycosides)จะใชรกษาไมไดผล

7. การแพรตดตอโรค : แพรกระจายไดในอากาศ สวนทางอนกอาจจะเปนไปได รวมถงการหายใจนำาเชอทปนเปอนอยในละอองฝอยของนำาเขาไปการสำาลกนำาทมเชอเขาไปในปอดและการตดเชอในกระแสเลอดโดยผานทางบาดแผลสวนการแพรเชอจากคนไปสคนยงไมมปรากฎ

8. มาตรการปองกนโรค :แหลงนำาทมนษยสรางเปนแหลงแพรโรคปฐมภมของโรคลเจยนแนร ดงนนจำาเปนทตองหลกเลยงสภาวะทสงเสรมการเจรญเตบโตของเชอLegionella เมอไมไดใชงานหอหลอเยน ตองเปดนำาทงใหแหง และทำาความสะอาดลางคราบไคลและตะกอนเตม Biocides ในปรมาณทพอเหมาะเพอปองกนการกอตวของไบโอฟลม ตงอณหภมระบบนำารอนใหสงกวาหรอเทากบ50oซ.เพอลดความเสยงตอการแพรเชอหามใชนำาประปาเตมในเครองชวยหายใจ

9. มาตรการควบคมการระบาด : คนหาปจจยเสยงรวมและทบทวนบนทกการบำารงรกษาระบบนำาทออาจเปนแหลงโรคในการหาสาเหตของการระบาดนนอาจมความจำาเปนตองเพาะเชอจากแหลงโรค การแกไข/ฟนฟแหลงนำาทำาไดโดยการเตมคลอรนและ/หรอใหความรอนระดบสงซงพบวา ไดผลด การบำารงรกษาและการฆาเชออยางเหมาะสมในอางนำาวนของสปา,หอหลอเยน,และแหลงนำาดมเปนมาตรการทมประสทธภาพทสดในการปองกนการระบาด

เอกสารอางอง:1. Department of Health and Human Services,

Center for Disease Control and Prevention.

ProceduresforRecoveryofLegionellafromthe

Environment.Atlanta(U.S);2005.

2. HeymannDL.,Editor,ControlofCommunicable

Diseases Manual 19th Edit ion, American

AssociationofPublicHealth,2008.3. MandellGL,BennettJE,DolinR.Mandell,Douglas,

andBennett’s,editor.PrinciplesandPracticeofInfectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia(USA):Elsevier;2010.

โรคก�ฬโรค(PLAGUE)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดตอจากสตวสคน (zoonosis)ทเกยวของกบสตวฟนแทะและหมดของมน ซงแพรเชอแบคทเรยYersinia pestis ไปยงสตวอนอกหลายชนดรวมทงคน

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : กาฬโรคพบไดในประเทศตางๆ ของทวปแอฟรกาไดแก บอตสวานา(Botswana) สาธารณรฐประชาธปไตยคองโก เคนยามาดากสกามาลาวโมซมบกสหสาธารณรฐแทนซาเนยยกนดา แซมเบย ซมบบเว และกาฬโรคยงเปนโรคประจำาถนในสาธารณรฐประชาชนจน ประเทศอนเดยสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว มองโกเลยเมยนมาร เวยดนาม และอนโดนเซย โดยมการระบาดใหญเปนครงคราวเชนการระบาดของกาฬโรคปอดบวมในเอกวาดอร เมอป พ.ศ. 2541 หรอการเกดกาฬโรคทางตะวนตกของประเทศสหรฐอเมรกา ซงเปนลกษณะกระจาย(ตงแตปพ.ศ.2543พบผปวย5-15ราย/ป)บางพนทพบผปวยเพยงรายเดยวหรอเปนกลมเลกๆโดยผปวยจะมประวตสมผสกบสตวประเภทฟนแทะในปาหรอหมดทอาศยบนตวสตวฟนแทะและไมมการตดตอจากคนสคนในสหรฐอเมรกานบตงแตปพ.ศ.2467

สถานการณโรคในประเทศไทย : ไดรบรายงานการระบาดของกาฬโรคครงแรกโดยนายแพทยเอช แคมเบลไฮเอตเจากรมแพทยสขาภบาลพบผเสยชวตทนาสงสยจะเปนกาฬโรคบรเวณทอยของพอคาชาวอนเดยทางฝงธนบรเมอวนท20ธนวาคมพ.ศ.2447การระบาดของโรคสนนษฐานวา นาจะเกดจากหนทมเชอกาฬโรคตดมากบเรอสนคาทมาจากเมองบอมเบยประเทศอนเดย

ซงเปนแหลงทเกดการระบาดของกาฬโรค หลงจากนนโรคกแพรระบาดออกไปหลายทองทของฝงธนบร และขามมาระบาดในฝงพระนครอกหลายทองท รวมถงรอบนอกของพระนครดวย โดยมการเกดโรคในฝง พระนครและธนบรตดตอกน2ปจากนนกระบาดไปตามจงหวดตางๆทมการคาขายตดตอกนทงทางบกทางเรอ และทางรถไฟโดยเฉพาะจงหวดทเปนศนยกลางตลาดใหญๆมการคาขายมาก และมรายงานการเกดกาฬโรคอยางตอเนองมาจนถงป พ.ศ. 2495 จากนนไมมรายงานการเกดกาฬโรคในประเทศไทยจนกระทงปจจบน

3. อาการของโรค : อาการและอาการแสดงเรมแรกจะยงไมจำาเพาะคอมไขหนาวสนครนเนอครนตวปวดกลามเนออาเจยน ไมมเรยวแรง เจบคอ และปวดศรษะ อาการตอมนำาเหลองอกเสบจะเกดในบรเวณทตอมเหลานนรบนำาเหลองมาจากบรเวณทถกหมดกด มกเปนบรเวณขาหนบ(ดงรปท9)และอาจจะพบรองรอยของแผลหมดกดเหลออย ตอมนำาเหลองทอกเสบจะบวม แดง เจบและอาจจะกลายเปนฝ มกจะมไขรวมดวยเสมอ ภาวะแทรกซอนทพบ ไดแก ภาวะการตดเชอในกระแสเลอด(ดงรปท 10) ปอดบวม (ดงรปท 11) หากไมไดรบการรกษากมโอกาสเสยชวตไดรอยละ50-60โรคกาฬโรคนนบเปนภาวะฉกเฉนทางการแพทยและสาธารณสข

รปท 9 ผปวยตดเชอกาฬโรคตอมนำาเหลอง (Bubonicplague) ผานทางแผลถลอกทขาขวา จากการถกหมดกดหรอในรายนสมผสเชอเขาทางบาดแผลทผวหนง มอาการบวม และกดเจบบรเวณตอมนำาเหลอง (This patient acquired a plagueinfectionthroughabrasionsonhisupperrightleg.Bubonicplagueistransmittedthroughthebiteofaninfectedflea,orasinthiscase,exposure to inoculatedmaterial througha break in the skin. Symptoms includeswollen, tender lymph glands known asbuboes)

รปท 10 ผปวยกาฬโรคในกระแสโลหต(septicemiaplague)มลกษณะเปนเนอตายทนวเทาขวา เนองจากมการแพรกระจายของเชอกาฬโรคไปในกระแสโลหต ทำาใหผปวยมการแขงตวของเลอดทผดปกตบรเวณหลอดเลอดทมาเลยงนวเทา (This patientpresentedwith symptoms of plague thatincludedgangreneoftherightfootcausingnecrosisofthetoes.Inthiscase,thepres-ence of systemically disseminated plaguebacteria Y. pestis, i.e. septicemia, predis-posedthispatienttoabnormalcoagulationwithinthebloodvesselsofhistoes)

รปท 11 ภาพถายเอกซเรยปอดผปวยกาฬโรคพบการลกษณะการตดเชอทปอดทงสองขาง และมการตดเชออยางรนแรงทปอดขางขวา(Thisx-rayrevealsabilateral pulmonary infection experiencedbythisplaguevictimwithagreaterinfectionintheleftlung)

4. ระยะฟกตวของโรค :1-7วนหรออาจนานกวานน5. การวนจฉยโรค : การตรวจหาเชอดวยกลองจลทรรศนนน

พบเชอจากหนองทดดมาจากฝเสมหะหรอนำาไขสนหลงมรปรางยาวรตดสแกรมลบทหวและทายลกษณะเหมอนเขมกลดซอนปลายกอาจเปนเชอกาฬโรคแตยงตองตรวจยนยนตอไป การตรวจดวย FA test หรอใช Antigen-captureELISAหรอdipstickformatsหรอPCRจะจำาเพาะกวาและมประโยชนในบางกรณการวนจฉยตองยนยนดวยการเพาะเชอและตรวจพบเชอจากสารเหลวทดดมาจากฝเลอดนำาไขสนหลงหรอเสมหะหรอมระดบแอนตบอดเพมขนหรอลดลงมากกวา 4 เทา ปจจบนองคการอนามยโลกไดเสนอแนะการใชdipstickassaysเพอตรวจสอบYersinia pestisantigenเพอยนยนการตดเชอจากธรรมชาตของเชอทเจรญเตบโตชาทอณหภมทใชบมเชอปกตอาจนำาไปสการวนจฉยดวยระบบอตโนมต

ทผดพลาด วธทนยมใชยนยนการวนจฉยทางซรม ไดแกการทดสอบPassiveHemagglutination (PHA) โดยใชแอนตเจนFraction-4-1ของเชอYersinia pestis

6. การรกษา : การใหยาปฏชวนะในการรกษาจะมประสทธผลสง หากใชรกษาในชวงแรกเมอเรมมอาการยาสเตรปโตมยซน(Streptomycin)เปนยาเลอกอนดบแรก ใช ยาเจนตามซน (Gentamicin) ไดหากไมมยาสเตรปโตมยซน(Streptomycin)สวนยาเตตราซยคลน( Te t r a c y c l i n e s ) แ ละย าคลอแรม เฟน ค อล(Chloramphenical)เปนยาตวเลอกลำาดบตอไปสำาหรบการรกษากาฬโรคเยอหมสมองอกเสบควรใชยาคลอแรมเฟนคอล(Chloramphenical)หลงการรกษาดวยยาไดผลไขทเกดขนทหลงอาจจะเกดจาก การตดเชอซำาซอนหรอจากฝเปนหนองมากขน ถงขนตองกรดและระบายหนองออกหรอถาทำาไดควรผาตดฝออก

7. การแพรตดตอโรค :กาฬโรคในคนทแพรระบาดทวโลกเปนผลจากการทคนถกหมดหน(Xenopsylla cheopis หรอorientalratflea)ทมเชอกดสำาหรบปจจยอนไดแกการจบตองสตวทเปนโรคโดยเฉพาะสตวฟนแทะกระตายและสตวกนเนอชนดอนๆการหายใจละอองเชอจากผปวยหรอสตวเลยงในบานเชนแมวสนขการถกสตวกดการสมผสกบหนองฝจากสตว หรอการจบตองตวอยางเชอทเพาะเลยงใน หองปฏบตการอยางไมระมดระวง การตดตอจากคนส คนโดยถกหมดคน (Pulex irritans)กดเปนสาเหตสำาคญในสถานททมการระบาดของกาฬโรคหรอมหมดในสตวเลยงเปนจำานวนมาก

8. มาตรการปองกนโรค : ลดความเสยงของประชากรไมใหถกหมดทมเชอกด หลกเลยงการสมผสเนอเยอของสตวทเปนโรครวมทงสารคดหลง หรอหลกเลยงการคลกคลกบผปวยทเปนกาฬโรคปอดบวม

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. สอบสวนผสงสยปวยกาฬโรคทตายทกรายโดยการ

ผาศพและผลการตรวจทางหองปฏบตการหนวยงานสาธารณสขควรตระหนกและรบรายงานผ ปวยใหรวดเรว

2. พยายามลดการตนตระหนกของประชาชนโดยการประชาสมพนธหรอใหขาวทถกตอง รวมทงการใหสขศกษาแกประชาชนผานสอตางๆ

3. ดำาเนนการกำาจดหนในพนทเกดโรคและควบคมหมดอยางเขมขน โดยใชจดเกดโรคเปนศนยกลางและขยายการควบคมโดยรอบ

4. เจาหนาทภาคสนามตองปองกนตวเองไมใหถกหมดกดโดยการชบเสอผาหรอโรยยาฆาแมลงบนเสอผาและควรทายาไลแมลงทกวน

เอกสารอางอง:1. พมพใจ นยโกวท. ความรทวไปเกยวกบโรคตดเชอและ

พาหะนำาโรคกาฬโรค. ใน: ศนยขอมลโรคตดเชอและพาหะนำาโรค. กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข.[สบคนเมอวนท27กรกฎาคม2554]:หนา1-2.จาก:URL:http://webdb.dmsc.moph.go.th/ifc_nih/a_nih_1_001c.asp?info_id=394

2. สำานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค. ความรเรองโรคกาฬโรค. [สบคาเมอวนท 27 กรกฎาคม 2554] :จาก:URL:http://beid.ddc.moph.go.th/th_2011/content.php?items=26

3. HeymannDL.,Editor,ControlofCommunicableDiseases Manual 19th Edit ion, AmericanAssociationofPublicHealth,2008.

4. WorldHealthOrganization (WHO).PlagueFactSheet; Revised Sep 2007. [cited 2010 July27]; Available from: URL: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs267/en/

5.MandellGL,BennettJE,DolinR.Mandell,Douglas,andBennett’s ,editor.PrinciplesandPracticeofInfectiousDiseases.7thed.Vol.2.Philadelphia(USA):Elsevier;2010.

โรคท�งเดนห�ยใจเฉยบพลนรนแรงหรอโรคซ�รส

(SEVERE ACUTE RESPIRATORY SYNDROME; SARS)

1. ลกษณะโรค : โรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรงผปวยมการตดเชอในทางเดนหายใจอยางรนแรงรวมกบอาการในระบบทางเดนอาหาร เชอทเปนสาเหต คอ เชอไวรสโคโรนา(Coronavirus)(ดงรปท12)

รปท 12 เชอไวรสโคโรนา สายพนธ HCoV-229E จากเซลลทตดเชอ (Coronavirus, stain HCoV-229E,harvestedfrominfectedWI-38cells)

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : โรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรงหรอทรจกกนในชอ โรคซารส ;SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome)เกดการระบาดครงแรกในมณฑลกวางตงของประเทศจนประมาณปลายปพ.ศ.2545โดยพบผปวยปอดบวมซงไมตอบสนองตอยาปฏชวนะตอมาเกดการระบาดของโรคปอดบวมในเวยดนามฮองกงสงคโปรแคนาดาจากการสอบสวนทางระบาดวทยาสามารถเชอมโยงไดวามาจากแพทยทานหนงทดแลรกษาผปวยในมณฑลกวางตง ไดเดนทางมาฮองกง ขณะมอาการไข และเขาพกทโรงแรมกอนจะถกนำาสงโรงพยาบาลและเสยชวตตอมา ปรากฏวาคนในโรงแรมหลายคนตดเชอ และนำาเชอกลบไปยงประเทศของตนหรอเมองทตนเดนทางตอไป จนกระทงณวนท6กรกฎาคมพ.ศ.2546มการแพรระบาดไปยง29ประเทศรวมมรายงานปวย8,098รายและเสยชวต774รายอตราปวยตายรอยละ9.6

สถานการณโรคในประเทศไทย :จนถงวนท9กรกฎาคมพ.ศ. 2546 พบผปวยยนยน 1 ราย ในเดอนมนาคมพ.ศ.2546ผปวยเปนแพทยชาวอตาลทไปสอบสวนโรคดงกลาวทกรงฮานอยแลวมอาการปวยในขณะทกำาลงเดนทางมาประเทศไทย ไมพบวามการตดเชอในกลมแพทยพยาบาลททำาการดแลรกษาพยาบาลและยงไมพบการแพรระบาดในชมชน

3. อาการของโรค : ครนเนอครนตวปวดกลามเนอและไขตอมาเกดอาการของระบบทางเดนหายใจอยางรวดเรวซงมทงไอและหายใจลำาบากอาจจะมอาการทองเสยรวมดวยอาการอาจจะทรดลงหลายวนสอดคลองกบทไวรสในเลอดขนสงหลงจากแสดงอาการได10วน

4. ระยะฟกตวของโรค :3-10วน5. การวนจฉยโรค : อาศยทงลกษณะอาการทางคลนก

และผลการตรวจทางหองปฏบตการรวมกน ตวอยางระบบทางเดนหายใจทใชในการตรวจไดแกตวอยางจาก

คอหอย (Nasopharyngeal aspiration) และอจจาระซงเปนตวอยางทดในการตรวจเชอไวรส โดยตรวจหาneucleicacidดวยวธRT-PCRหรอวธแยกเชอไวรสในชวงสปดาหแรกหรอสปดาหทสองของการปวยระหวางการเกดการระบาดของโรคซารสความไวของวธRT-PCRจะอยประมาณรอยละ70ในตวอยางทเกบชวงวนแรกๆของการปวยวธPCRทยนยนใหผลบวกสำาหรบโรคซารสตองใชตวอยางอยางนอย 2 ตวอยาง เชน ตวอยางจากคอหอยและอจจาระ หรอเกบตวอยางเดยวกน ในชวงทปวย2วนหรอมากกวา2วน เชน เกบตวอยางจากคอหอยทดสอบ2ครงหรอมากกวาหรอทดสอบดวยวธทแตกตางกน2วธหรอการทดสอบดวยวธPCRซำาโดยใชตวอยางสกดใหมจากตวอยางทเกบมาในการทดสอบแตละครงตวอยางนำาเหลองในชวงระยะเฉยบพลนหรอระยะฟนตวจากการปวยควรเกบหางกนอยางนอย8วนสำาหรบการตรวจทางนำาเหลองวทยาเชนการตรวจดวยวธIFA,ELIZA,WesternblotsและneutralizationtestsELIZA,IFAตองมacuteserumเปนลบแลวมconvalescentserumเปนบวกหรอเพม4เทาหรอมากกวาการมantibodyriseเปนผลการทดสอบทเฉพาะเจาะจงมาก

การแยกเชอไวรส สามารถทำาการเพาะเชอจากตวอยางใดๆกไดรวมทงการยนยนผลจากPCR

6. การรกษา :เมอรบผปวยเขารบการรกษาในโรงพยาบาลการสงยารกษา ใหสงยาปฏชวนะทครอบคลมเชอcommunity-acquiredpneumoniaจนกวาจะวนจฉยแยกโรค Acute Respiratory Distress Syndrome:ARDSไดการใชยาไรบาวรน(Ribavirin)ตวเดยวหรอใชรวมกบสเตยรอยด ยงไมไดรบการพสจนประสทธภาพทชดเจนแตพบวามผลขางเคยงมากจงเสนอใหมการรวมมอกนจากหลายหนวยงานเพอทดสอบยาตวน ตลอดจนการหาวธอนในการรกษาโรคน

7. การแพรตดตอโรค :โรคซารสตดตอระหวางคนสคนโดยการสมผสใกลชดเชนการดแล,การอาศยอยรวมกนผานทางละอองฝอยจากการไอจามหรอการสมผสโดยตรงกบสารคดหลงจากทางเดนหายใจหรอของเหลวจากรางกายของผสงสยวาปวยหรอผทอาจจะปวยเปนโรคซารสโรคนแพรกระจายขนแรกทางนำามกนำาลายและวสดทอาจจะปนเปอนเชอ(fomites)อกกรณหนงคาดกนวาแพรโดยพาหะทางสงแวดลอมเชนละอองฝอยจากทอนำาทงหรอจากการขนสงของเสยซงการศกษายอนหลงยงดำาเนนการตอไป

8. มาตรการปองกนโรค :1. คดแยกผปวยทมาโรงพยาบาลและอยในขายตอง

รบการตรวจหาโรคซารสใหอยสถานททจดไวเฉพาะรวมทงใหใสหนากากอนามย

2. บคลากรททำางานดานคดแยก(Triageprocess)ตองใสหนากาก(N/R/P95/99/100หรอFFP2/3หรอเทยบเทาตามมาตรฐานอตสาหกรรม) พรอมเครองปองกนตา ตองลางมอทกครงกอนและหลงสมผสผปวย หลงกจกรรมทมการปนเปอนและหลงการถอดถงมอทเปอน และอปกรณทางการแพทยอนๆตองดแลรกษาอยางระมดระวง เพราะอาจจะเปนแหลงแพรเชอได นำายาฆาเชอตองมใชอยางทวถงเชนนำายาฟอกขาวทผสมใหมและเขมขนทเหมาะสม

3. แยกกกผทอาจจะเปนโรคซารส ผทอาจจะเปนโรคซารส (probablecase)หองทใชตองเปนหองความดนเปนลบ

4. ลางมอบอยๆและเตรยมนำาสะอาดไวใหพรอมตองลางมอกอนและหลงการสมผสผปวย หรอมการปนเปอนหรอเมอถอดถงมอ นำายาฆาเชอทผสมแอลกอฮอลกสามารถใชทำาความสะอาดได ถาการปนเปอนไมมสารออรกานค

5. ตดตามผสมผส หรอบคคลทใหการดแลอาศยอยรวมกนหรอสมผสโดยตรงกบสารคดหลงจากทางเดนหายใจของเหลวจากรางกายและ/หรอสงขบถายเชนอจจาระของผปวยหรอผทสงสยวาปวยหรอผทอาจจะเปนโรคซารส

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. หากเกดสถานการณการระบาดใหแจงประชาชนให

ไดรบรมาตรการการปองกนควบคมโรคอยางชดเจน2. จดตงคณะทปรกษาโรคซารสแหงชาต ทมหลาย

หนวยงานของรฐทเกยวของ ใชรวมกบการออกมาตรการอยางครบถวนทกดานทงทางระบาดวทยาทางคลนกและการสอบสวนโรคเพอหาขอมลเพมเตม

3. ใหความรกบประชาชนผานทางสอสาธารณะ เรองอนตรายจากโรคซารสคำานยามของผสมผสลกษณะอาการทวไปและการหลกเลยงการสมผสโรครวมทงใหมโทรศพทสายดวนเพอการตดตอสอสาร

4. คดแยกผปวยในโรงพยาบาลซงควรใหประชาชนไดรบรวามและสามารถเขาถงบรการดวย

เอกสารอางอง:1. HeymannDL.,Editor,ControlofCommunicable

DiseasesManual19thEdition,AmericanAssocia-tionofPublicHealth,2008.

2. MandellGL,BennettJE,DolinR.Mandell,Douglas,andBennett’s,editor.PrinciplesandPracticeofInfectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia(USA):Elsevier;2010:p.2188.

โรคสมองฝอ(ENCEPHALOPATHY,

CREUTZFELDT-JAKOB DISEASE, SUBACUTE SPONGIFORM)

1. ลกษณะโรค :เปนกลมโรคทางสมองทำาใหเกดการเสอมสภาพของเนอเยอสมอง สาเหตของโรคนเชอวาเกดจากโปรตนทมรปรางทผดปกตไปเรยกวา“พรออน”(prion)โรคพรออน(priondisease)ทเกดขนในมนษยนนขณะนมอยดวยกน4โรคคอ

ครอยทซเฟลด-เจคอบดซส (Creutzfeldt-Jakob

disease) และอนพนธทเปนทรจก 4 ตว คอ โรค

สมองฝอแบบเกดขนประปราย (sporadic CJD;

sCJD), โรคสมองฝอทเกดจากพนธกรรม (genetic

CJD;gCJD),โรคสมองฝอวาเรยนท(variantCJD;

vCJD) ซงเคยพบความสมพนธเชอมโยงกบโรค

สมองฝอในวว (โรคววบา; Bovine Spongiform

Encephalopathy;BSE)โดยผานอาหารทเปนเนอ

ววทตดเชอนและโรคสมองฝอทเกดจากการรกษา

พยาบาล(iatrogenicCJD;iCJD)

กลมอาการแกรสมานน-สตรอยสเลอร-ไชนเกอร

(Gerstmann-Strassler-Scheinker Syndrome;

โรคคร(Kuru)โรคนอนไมหลบจนถงแกกรรมทเปน

กรรมพนธในครอบครว(FatalFamilialInsomnia;

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก :จนกระทงถงปพ.ศ.2551 พบผปวยโรคสมองฝอวาเรยนท (vCJD) ทวโลก206 ราย โดยสวนใหญนนอยในสหราชอาณาจกร(166ราย)ฝรงเศส(23ราย)สาธารณรฐไอรแลนด(4ราย)สหรฐอเมรกา(3ราย)เนเธอรแลนด(2ราย)โปรตเกส(2ราย)สเปน(2ราย)แคนาดา(1ราย)ญปน(1ราย)อตาล (1ราย)และซาอดอาระเบย(1ราย)และยงพบมรายงานการเกดโรค gCJD ในครอบครวในประเทศชลอสราเอลและสโลวาเกยอกดวย

สถานการณโรคในประเทศไทย :ยงไมมการเกบรวบรวมขอมลอยางเปนทางการ แตจากขอมลของโรงพยาบาลทมโรงเรยนแพทย 3 แหงพบวา ในชวง 20 ปทผานมามผปวย CJD ไมเกน 25 ราย ในจำานวนน 1 ใน 4ไดรบการตรวจยนยนทางหองปฏบตการดวยทผานมายงไมมรายงานโรคสมองฝอทเกดในครอบครวหรอการตดเชอจากการผาตดหรอฉดฮอรโมนนอกจากนนในชวงทเกดBSEในโคและโรคvCJDในคนในสหราชอาณาจกรประเทศไทยไดดำาเนนการเฝาระวงโรคเนองจากมการนำาเขาอาหารสตวททำาจากเศษเนอเศษกระดกจากพนทเกดโรค แตจากการสอบสวนโรคโดยกรมปศสตวพบวาไมไดนำาไปเลยงโค (สอบกลบไดวาสวนใหญนำาไปเลยงสนขซงไมไวตอโรค) นอกจากนนมการเฝาระวงโรคน ในคนโดยศนยอณชววทยา คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย และศนยโรคสมองภาคเหนอ คณะแพทยศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหมจนถงปจจบนยงไมพบโรคทงในคนและในสตว

3. อาการของโรค :อาการโรคสมองฝอจะเรมอยางคอยเปนคอยไปไดแกความรสกสบสนสมองเสอมและเสยการทรงตวในระดบตางๆ ในระยะทายของอาการจะมกลามเนอกระตกรวมกบอาการผดปกตของระบบประสาทอนๆ

4. ระยะฟกตวของโรค : ในผปวยทเกดจากการรกษาของแพทย จะมระยะฟกตวคอนขางยาวนาน อาจใชเวลา15 เดอนหรอนานกวา 30ป และระยะเวลาฟกตวขนกบวธทไดรบเชอ เชน ในรายททราบประวตแนนอนวาตดโรคโดยตรงจากเนอเยอสมองในระบบประสาทสวนกลาง(CNS)จะมระยะฟกตว15-120เดอนสำาหรบผทไดรบจากการรกษาฉดฮอรโมนกระตนการเจรญเตบโตทเตรยมมาจากตอมพทอตารมระยะฟกตว4ปครงถง30ประยะฟกตวของผปวยvCJD3รายทเกดจากการถายเลอดอยในชวง6.6ถง8ปครง

5. การวนจฉยโรค : อยบนพนฐานของขอมลอาการของผปวย รวมกบผลการสอบสวนโรค รวมทงลกษณะคลนไฟฟาสมองเฉพาะ การตรวจนำาไขสนหลง (CSF 14-3-3 assay) และภาพถายสมอง (ดงรปท 13) เพอใหเหนความแตกตางจากโรคทมโครงสราง เชน เนองอก และโรคหลอดเลอดในโรคสมองฝอวาเรยนท(variantCJD;vCJD)การตรวจชนเนอจากตอมทอนซล(tonsilbiopsy)มประโยชนมากแตบางครงเปนวธทดทสดสำาหรบผปวยทมอาการผดปกตและ/หรอไมมการทำาMRIpulvinarsignการวนจฉยโรคท เกดจากพรออนขนกบการตรวจสอบพยาธสภาพระบบประสาทของเนอเยอสมอง และการชนสตรศพการทดสอบทางพนธกรรมจากตวอยางเลอดเปนสงสำาคญในการวนจฉยโรคทสงสยวาเกดจากพรออนและเกยวพนดานพนธกรรมการตดเนอเยอสมองสามารถใชในการวนจฉยโรคในผปวยโรคvCJDขณะยงมชวตอยแตวธนเปนวธเชงรก และเปนวธทยงมขอถกเถยงกนอยซงเปนวธทางเลอกหากวธอนไมสามารถทำาได

รปท 13 โร คสมอ งฝ อ ซ เ จ ด จ า กภ าพถ า ย เ อกซ เร ย

คลนแมเหลกไฟฟาแสดงใหเหนถงDWIsequences

จากผปวยโรคสมองฝอซเจด3ราย(MRIappearance

ofCJD.TheimagesdepictDWIsequencesfrom

MRIsofthreepatientswithCJD.)(A)การกระจาย

อยางมขอบเขตแบบ cortical ribbon ในผปวย

โรคสมองฝอแบบเกดขนประปราย (Restricted

diffusion in a cortical ribbon pattern in a

patient with sporadic CJD) (B) การกระจาย

อยางมขอบเขตในสวนdeepcerebralgraymatter

จากผปวยโรคสมองฝอแบบเกดขนประปรายอกราย

(Restricteddiffusioninthedeepcerebralgray

matterinadifferentcaseofsporadicCJD)

(C)จากลกศรชแสดงการกระจายอยางมขอบเขตใน

สวนธาลามสสวนหลง(posteriorthalamus)จาก

ผปวยโรคสมองฝอวาเรยนท(Restricteddiffusion

in the posterior thalamus (the pulvinar),

indicatedbyarrows,inapatientwithvCJD)6. การรกษา :ไมมการรกษาเฉพาะ7. การแพรตดตอโรค : ในผปวยโรค sCJD สวนใหญยง

ไมเปนททราบกนแนชด มเพยงสมมตฐานวา นาจะเกดจากโปรตนแปลกใหมทเกดขนมาเอง (spontaneous

generation)และเพมจำานวนไดดวยตวของมนเองมผลการศกษา2งานทบงชวาการผาตดอาจเปนปจจยเสยงตอโรคsCJDและเปนไปไดวายงพบการตดเชอจากการรกษาของแพทย (Iatrogenic infection)ดวย โดยเกดจากการฉดฮอรโมน กระตนการเจรญเตบโตทเตรยมมาจากตอมพทอตารของมนษยหรอduramaterและการผาตดเปลยนกระจกตาการตรวจคลนสมองและการตดเชอจากเครองมอผาตดในสมองในบรรดาผปวยเหลานมการสนนษฐานวาการตดเชอจากผปวยโรคsCJDรายหนงไปสผปวยรายอนๆเกดขนในระหวางการรกษาหรอการใชเครองมอผาตด

8. มาตรการปองกนโรค : หลกเลยงการใชเนอเยอจากผปวยในการผาตดปลกถายอวยวะหรอเนอเยอ การวดคลนสมองดวยแผน electrode และการใชเครองมอผาตดทอาจปนเปอนเนอเยอจากผปวย CJD นนจะตองทำาใหเครองมอเหลานปลอดเชอทกครงกอนนำาไปใชในครงตอไป

9. มาตรการควบคมการระบาด :มาตรการหามสงออกและนำาเขาโคกระบอและผลตภณฑจากสตวดงกลาวตามแนวชายแดนจากพนททมการระบาดของโรคววบา

โรคตดเชอไวรสเฮนดร�และไวรสนป�ห

(HENDRA AND NIPAH VIRAL DISEASES)

1. ลกษณะโรค : เปนไวรสทกอโรคในสตวไวรสนปาหกอโรคไขสมองอกเสบเปนหลกในขณะทไวรสเฮนดรากอโรคตดเชอในระบบทางเดนหายใจและเยอหมสมองอกเสบแบบไมรนแรงลกษณะเชอไวรสเฮนดราและไวรสนปาหอยในสกลHenipaviruses วงศ ParamyxoviridaeมจโนมRNAลกษณะเปนสายเดยว(single-stranded,nonseg-mented,negative-senseRNAgenome)ลอมรอบดวยโปรตนไวรสนปาหมขนาดตงแต120-500นาโนเมตรและไวรสเฮนดรามขนาดตงแต 40 - 600 นาโนเมตร(ดงรปท14)

รปท 14 ลกษณะโครงสรางอนภาคของเชอไวรสนปาหทแยก

จากเพาะเชอ (Ultrastructural characteristics

ofNipahvirusisolateincellcultureasseen

by negative stain) (A) nucleocapsid สาย

เดยวลกษณะเปนรปแฉกแนวขนานซงเปนลกษณะ

ของไวรสในวงศ Paramyxoviridae (A single

nucleocapsidwiththetypicalherringbone

appearance characteristic of the family

Paramyxoviridae) (B) ภาพตดขวาง และภาพ

ตามยาวของviralneucleocapsidทเรยงตวตาม

plasmamembraneของเชอไวรสนปาหทตดเชอ

ในเซลลVeroE6(Viralnucleocapsids,asseen

in cross and longitudinal sections, aligned

alongtheplasmamembraneofNipah-virus

infectedVeroE6-cell) (C) เชอไวรสนปาหทอย

ภายนอกเซลล แสดงลกษณะเปนเสนโคงทพนกน

ไปมาของnucleocapsidทอยภายในเยอหมไวรส

(ExtracellularNipahvirusparticleshowinga

curvilineartangleofnucleocapsidsenclosed

withintheviralenvelop)

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก :โรคไขสมองอกเสบจากเชอไวรสนปาหถกคนพบครงแรกในประเทศมาเลเซยตงแตปลายเดอนกนยายนพ.ศ.2541ถงเดอนพฤษภาคมพ.ศ.2542ผปวยรายแรกพบทรฐเปรกเมองคนตาเปนเพศหญงอาย41ปอาชพขายเนอสกรและผปวยรายสดทายอยทเมองสไหงบโละ รฐเซลงงอ เปนคนงานในโรงเลอยไมเพศชายอาย29ปพบผปวยทงหมด265รายตาย105รายโดยมการระบาดอยใน3รฐไดแกรฐเปรกทเมองคนตา รฐเนเกรเซมบลน มการระบาด 2 แหงทเมองซกามต และทเมองบกต เปลนดอค รฐเซลงงอทเมองสไหงบโละ ในประเทศสงคโปร โรคนระบาดระหวางวนท13-16มนาคมพ.ศ.2542พบผปวย11รายตาย1รายสาเหตจากการนำาเขาสกรจากประเทศมาเลเซยเมอวนท3มนาคมพ.ศ.2542

หลงจากนนกมการระบาดอกหลายครงในประเทศอนเดย ทเมองซรกลในเดอน กมภาพนธ พ.ศ. 2544โดยมผปวย66รายเสยชวต45รายและมการระบาดในประเทศบงคลาเทศตงแตปพ.ศ.2544-2550การระบาดของโรคไขสมองอกเสบนปาหในประเทศบงคลาเทศมปจจยเสยงตอการตดเชอ คอ การสมผสกบโคปวยการบรโภคผลนำาจากผลปาลมสดทปนเปอนนำาลายของคางคาวแมไกซงเปนคางคาวจำาพวกทกนผลไมและมการตดตอจากคนสคน ซงสาเหตของการระบาดทมาเลเซยเกดจากเชอไวรสนปาห สายพนธเดยว ซงแตกตางจากการระบาดทบงคลาเทศซงเกดจากหลายสายพนธทำาใหมลกษณะอาการทางคลนกแตกตางกน

สถานการณโรคในประเทศไทย : ยงไมเคยพบผปวยในประเทศไทย แตจากการศกษาของศาสตราจารยนายแพทยธระวฒนเหมะจฑาและคณะในปพ.ศ.2546จากการสำารวจคางคาวในบางจงหวดทางภาคใตของประเทศไทยพบวาคางคาวแมไกรอยละ7มภมคมกน

ตอไวรสนปาหและพบสารพนธกรรมของเชอไวรสนปาหในนำาลายและปสสาวะของคางคาวแมไกดวยดงนนพนทเสยงทางภาคใตจงควรเฝาระวงสถานการณอยางใกลชดและปองกนไมใหโรคแพรมายงสตวเลยงตามมาตรการของกรมปศสตว

3. อาการของโรค : อาการเพยงเลกนอยไปจนถงมอาการมากโคมาและ/หรอระบบหายใจลมเหลวและเสยชวตรวมทงมไขสงปวดศรษะเจบคอวงเวยนซมและสบสนหรออาการคลายไขหวดใหญ และปอดอกเสบผดปกตในผปวยไวรสนปาหจะมอาการอกเสบของสมองเปนสวนใหญอาจทำาใหวนจฉยวาเปนไขสมองอกเสบ(ดงรปท15)สวนหนงจะมแสดงอาการของปอดผปวยทงหมดทมชวตรอดจากสมองอกเสบเฉยบพลนจะสามารถฟนตวไดเปนปกตแตมประมาณรอยละ20ทพบรองรอยความบกพรองของระบบประสาท อตราการเสยชวตประมาณรอยละ 40 และพบวาในคนทมการตดเชอไวรสบางรายไมแสดงอาการ

4. ระยะฟกตวของโรค :ประมาณ4-18วน5. การวนจฉยโรค : อาศยการตรวจทางนำาเหลองวทยาหา

IgMและIgGโดยวธELISAหรอวธserumneutralizationยนยนการวนจฉยโดยการแยกเชอไวรสไดจากผปวย

6. การรกษา :ปจจบนยงไมมการรกษาแตมรายงานพบวายาไรบาวรน(Ribavirin)อาจจะลดอตราการตายจากไวรสนปาหได

7. การแพรตดตอโรค : จากการสมผสโดยตรงกบมา(ไวรสเฮนดรา)หรอหม(ไวรสนปาห)หรอผลตภณฑจากมาหรอหมทตดเชอ

รปท 15 ภาพถายเอกซเรยคลนแมเหลกไฟฟาแบบตด

ขวางโรคสมองอกเสบจากเชอไวรสนปาหในผปวย

ระยะเฉยบพลน (A) และระยะกลบเปนซำา (B)

(Axialmagneticresonanceimagingfindings

in patients with acute (A) and relapsed

(B) Nipah virus encephalitis with use of

fluid-attenuatedinversionrecovery)

(A) รอยโรคลกษณะสเขมกระจายหลายแหงใน

เนอเยอสมองสวนwhite และ graymatter ใน

ผปวยโรคสมองอกเสบจากเชอไวรสนปาหระยะ

เฉยบพลน (Multiple discrete hyperintense

lesions in thewhiteand graymatterof a

patientwithacuteNipahvirusencephalitis)

(B) รอยโรคลกษณะรวมกนในสวน cortical gray

matterในผปวยโรคสมองอกเสบจากเชอไวรสนปาห

ระยะกลบเปนซำา(Confluentlesionsprimarily

involvingthecorticalgraymatterinapatient

withrelapsedNipahvirusencephalitis)

8. มาตรการปองกนโรค : ใหความรและคำาแนะนำาเกยวกบมาตรการทจะนำามาใชและปองกนสตวไมใหสมผสกบมลและปสสาวะของคางคาวกนผลไมและสตวทตดเชออยางเชนหมและมาและตรวจสอบใหแนใจวาคางคาวกนผลไมไมไดพกอาศยอยใกลกบคอกหมหรอคอกสตว

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. ปองกนผทำางานปศสตว:สวมชดปองกนรองเทาบท

หมวกถงมอแวนตากระจงบงหนาลางตวและมอใหสะอาดทกครงกอนออกจากฟารม

2. เผาทำาลายซากมาและหมทตดเชอ โดยการควบคมดแลของหนวยงานรฐ

3. หามขนยายสตวออกจากบรเวณทมการระบาดของโรค

4. แยกผปวยทตดเชอหากปรากฏการแพรเชอจากคนสคน

2. MandellGL,BennettJE,DolinR.Mandell,Douglas,andBennett’s,editor.PrinciplesandPracticeofInfectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia(USA):Elsevier;2010:p.2239-2240.

ไขเวสตไนล(WEST NILE FEVER)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอไวรสทมยงเปนพาหะเกดจากเชอไวรสเวสตไนล (West Nile virus;WNV)(ดงรปท16)เปนเชอไวรสทอยในวงศFlaviviridaeสกลFlavivirus

รปท 16 ภาพจากกลองอเลคตรอนไมโครกราฟฟ แสดงvirionเชอไวรสเวสตไนลทแยกไดจากการเพาะเชอ(Thistransmissionelectronmicrograph(TEM)revealed the presence ofWest Nile virusvirions, in an isolate thatwas grown in acellculture)

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก :เชอไวรสเวสตไนลถกแยกเชอไดเปนครงแรกจากผปวยหญงคนหนงในอำาเภอเวสตไนลของประเทศอกานดาในปพ.ศ.2480จากนนมการแยกเชอไดจากนก ในเขตไนลเดลตา ในป พ.ศ. 2496 โดยกอนหนาป พ.ศ. 2540 เชอวาเชอไวรสเวสตไนลไมไดเปนเชอกอโรคในนก จนกระทงพบการระบาดอยางรนแรงและเสยชวตในนกของประเทศอสราเอลโดยนกมอาการสมองอกเสบและพการและในปพ.ศ.2542จงพบการระบาดครงใหญในคนในนวยอรคของสหรฐอเมรกาและแพรกระจายไปทวทงทวปอเมรกาในปตอมา และมการระบาดตอมาในประเทศกรซอสราเอล โรมาเนย รสเซย โดยแพรกระจายมาจากนกอพยพปจจบนโรคนทงในแคนาดาเวเนซเอลาแอฟรกายโรปตะวนออกกลางเอเชยตะวนตกและออสเตรเลย

3. อาการของโรค : หลงไดรบเชอผปวยจะเกดกลมอาการได3แบบคอ1. ไมแสดงอาการพบรอยละ802. กลมอาการไมรนแรงจะมไขปวดศรษะหนาวสนม

เหงอออกมผนทผวหนงออนเพลยตอมนำาเหลองอกเสบซมปวดขอและมอาการคลายไขหวดหรอไขหวดใหญบางรายมอาการคลนไสอาเจยนโดยทวไปอาการจะดขนภายใน7-10วนแตจะยงคงมอาการออนเพลยประมาณ1สปดาหและมอาการตอมนำาเหลองอกเสบอกประมาณ2เดอน

3. กลมอาการรนแรงรายทมอาการรนแรงจะมอาการทางสมองรวมดวย ไดแก สมองหรอเยอหมสมองอกเสบมอาการไขสงคอแขงซมชกและหมดสต

เมอเชอเขาสรางกายจะเพมจำานวน และกระจาย ไปบรเวณตอมนำาเหลอง กระแสเลอด และเขาส

ระบบประสาทสวนกลาง กระตนใหมการเพมระดบของปจจยททำาใหเกดการตายของเนองอก(tumornecrosisfactor) เพมความสามารถในการซมผานเยอหมสมองเกดการตดเชอโดยตรงทเซลลประสาทโดยเฉพาะบรเวณนวเคลยส เนอเยอประสาทและสมองสวนทมสเทากานสมองและกระดกไขสนหลง(ดงรปท17)

รปท 17 ภาพถายเอกซเรยคลนแมเหลกไฟฟาแสดงลกษณะการเปลยนแปลงของโรคสมองอกเสบไวรสเวสตไนล(Magnetic resonance imaging changes inWest Nile Encephalitis) (A และ B) ภาพถายเอกซเรยคลนแมเหลกไฟฟาโดยเทคนคFLAIRแสดงลกษณะรอยโรคเปนสขาวบรเวณperiventriculargraymatterของfourthventricleทvermitsofthecerebellumในวนท10ของการนอนโรงพยาบาลของผปวยโรคสมองอกเสบไวรสเวสตไนล(Fluid-attenuatedinversionrecoveryimagesforapatientwithWestNileEncephalitisonday10ofhospitalization,showingincreasedsignal intensity in the periventricular graymatterofthefourthventricleatthevermitsof the cerebellum) (A and B) และ (C andD) รอยโรคสขาวบรเวณ สมองสวนธาลามส ทง 2ขางและcaudatenucleusขางขวา(increasedsignal intensity in both thalamus and therightcaudatenucleus)(CandD)

4. ระยะฟกตวของโรค :โดยเฉลย5-15วน5. การวนจฉยโรค : การตรวจทางนำาเหลองจะชวยการ

วนจฉยแยกโรคจากไขไมทราบสาเหตหรอไวรสอนๆและการตรวจวเคราะห DNA ชวยวนจฉยโรค หรออาจแยกเชอไวรสไดโดยการฉดเขาหน(sucklingmice)หรอเพาะเลยงเซลลจากเลอดผปวยทเจาะขณะมไข อยางไรกตามการตรวจในหองปฏบตการของเชอกลมนตองกระทำาดวยความระมดระวงเพอปองกนการตดเชอ

6. การรกษา :ไมมยารกษาโดยเฉพาะใหรกษาตามอาการหรอใชการรกษาแบบประคบประคอง

7. การแพรตดตอโรค :คนสวนใหญไดรบเชอจากการทถกยงCulex spp. กด หรออาจตดโดยยงชนดอนๆ เชนยง Aedes spp. ซงยงจะไดรบเชอขณะทไปกดนกยงไมมรายงานวามการตดตอของโรคนจากคนถงคนโดยตรง

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ประชาชนไมควรออกไปนอกบานในชวงเวลา

พลบคำาและกลางคนเมอมการระบาดของโรคเกดขนถาจำาเปนกอนออกจากบานควรสวมเสอผาปกคลมรางกายใหมดชด

2. ใชยาทาผวหนงปองกนแมลงหรอยงกด(ไมควรใชในเดกเลกทมอายตำากวา3ปเพราะอาจทำาใหเกดการระคายเคองได)

3. ใชยาฆายงตวแกและทำาลายลกนำายงบรเวณในและนอกบาน

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. คนหาผปวยทเกดขนในชมชน2. ดำาเนนการกำาจดยงตวแกและกำาจดลกนำายงในพนท

ทเกดการระบาดของโรค

3. ใหขอมลเรองโรค การตดตอ การปองกนตนเองแกประชาชนอยางรวดเรวเพอปองกนการตนตระหนกและขอความรวมมอในการควบคมโรค

4. ประสานงานเจาหนาทปศสตวในทองทถามการตายของสตวมากผดปกต (โดยเฉพาะนก) ตองรบตรวจสอบรายงานและสงชนเนอตรวจหาเชอทนท

5. สำารวจยงเพอคนหาการตดเชอในยง6. หามเคลอนยายสตวจากพนทระบาดไปยงทอนๆ7. ขยายการเฝาระวงในนกและยงออกไปยงพนทรอบๆ

2. WorldHealthOrganization(WHO).WestNilevirusFactSheet;RevisedSep2007.[cited2008June25]; Available from: URL: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs207/en/index.html

3. MandellGL,BennettJE,DolinR.Mandell,Douglas,andBennett’s ,editor.PrinciplesandPracticeofInfectiousDiseases.7thed.Vol.2.Philadelphia(USA):Elsevier;2010:p.2147.

ไขรฟตว�ลเลย(RIFT VALLEY FEVER)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอไวรสPhlebovirusทเกดในสตว สามารถตดตอสคนได ซงโรคสามารถกอใหเกดโรคและอาจเกดอาการรนแรงทงในสตวและคน โดยสตวนำาโรคมหลายชนด ไดแก แกะ แพะ วว ควาย อฐการระบาดของโรคน มกพบการแทงลกและการปวยรนแรงจนทำาใหสตวทมการตดเชอไวรสรฟตวาลเลยลมตายได จงเปนโรคทมความสำาคญทางดานการเกษตรอยางมากและกอใหเกดความเสยหายทางเศรษฐกจทสำาคญ

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก :พบครงแรกเมอปพ.ศ. 2474 จากการสอบสวนการระบาดของแกะในหบเขารฟ วาลเลย ของประเทศเคนยา จากนนมการรายงานโรคนในแอฟรกาเหนอและซบซาหารานเปนระยะตอมาในปพ.ศ.2540-2541พบมการระบาดในประเทศเคนยาโซมาเลยแทนซาเนยและในปพ.ศ.2543พบผปวยยนยนโรคในประเทศซาอดอาระเบยและเยเมนซงเปนครงแรกทมการรายงานโรคนนอกทวปแอฟรกา

สถานการณโรคของประเทศไทย :ยงไมพบรายงานของโรคน

3. อาการของโรค : 1. ลกษณะอาการไมรนแรง (Mild) ระยะเวลาในการฟกตวของเชอไวรส RVF

(ตงแตไดรบเชอจนเรมปรากฏอาการ)อยในชวง2-6วน

ผทไดรบเชออาจไมแสดงอาการของโรคหรอมอาการไมรนแรงโดยลกษณะอาการทแสดงคอมไขฉบพลนปวดกลามเนอปวดขอปวดศรษะ

ผปวยสวนใหญ จะมอาการคอแขง แพแสงเบออาหารอาเจยนในระยะแรกอาจจะทำาใหวนจฉยผดพลาดเปนโรคเยอหมสมองอกเสบได

ภายหลงผปวยมอาการได4-7วนจะตรวจพบการตอบสนองของระบบภมคมกน คอ ตรวจพบแอนตบอดตอเชอ และไวรสคอยๆ หายไปจากเลอด

2. ลกษณะอาการรนแรง (Severe) ผปวยบางรายอาจมอาการรนแรงโดยลกษณะ

อาการรนแรงทพบอาจพบไดมากกวา1ใน3กลมคอocular(eye)disease(0.5-2%ของผปวย),meningoencephalitis(พบนอยกวา1% ของผปวย) และ haemorrhagic fever(พบนอยกวา1%ของผปวย)

รปแบบอาการทางตา ; Ocular(eye)disease:ลกษณะอาการนจะมความเชอมโยงกบกลมอาการทไมรนแรง โดยผปวยจะเกดรอยโรคบนจอประสาทตาและจะมอาการประมาณ1-3สปดาหหลงจากทแสดงอาการแรก โดยผปวยมกจะตาพรา หรอประสทธภาพการมองเหนลดลง โรคสามารถหายไดเองภายใน10 -12สปดาห แตหากเกดแผลในmacula พบวาผปวย50%จะสญเสยการมองเหนอยางถาวรการตายในผปวยทมอาการทางตาเพยงอยางเดยวเปนเรองทผดปกต

รปแบบอาการสมองและเยอหมสมองอกเสบ; Meningoencephalitis : กลมอาการน จะแสดงเมอ1-4สปดาหหลงจากเรมมอาการแรกของโรคลกษณะอาการทางคลนกทพบคอมอาการปวดศรษะรนแรงสญเสยของความจำา

เกดภาพหลอนมความสบสน เวยนศรษะชกซม และไมรสกตว ภาวะแทรกซอนทางระบบประสาทจะปรากฏภายหลง(มากกวา60วน)อตราตายในผปวยกลมนจะตำา ถงแมวาจะมอาการหลงเหลอจากการตดเชอทางระบบประสาท ซงอาจจะทำาใหมอาการรนแรงกเปนเรองทพบไดบอย

รปแบบอาการไขเลอดออก ; haemorrhagic fever : อาการแสดงของโรคจะเรมปรากฏ2 - 4 วนหลงจากเรมปวย โดยผปวยจะเรมมอาการตบทำางานลดลงอยางรนแรงเชนอาการดซานเปนตนตอมาเรมปรากฏอาการเลอดออกเชน อาเจยนเปนเลอด มเลอดปนอจจาระมผนจำาเขยว (ซงเกดจากเลอดออกใตผวหนงsubcutaneous) มเลอดออกจากจมกหรอเหงอก เปนตน อตราการปวยตายของผปวยในกลมhaemorrhagicfeverประมาณ50%การตายมกจะเกดขนภายใน3-6วนหลงจากเรมมอาการปวยโดยสามารถตรวจพบเชอไวรสในกระแสเลอดของผปวยกลมน ตงแตเรมแรกจนถง10วน

4. ระยะฟกตวของโรค :ประมาณ3-7วน5. การวนจฉยโรค :ใชserologicaltestเชนEnzyme-

LinkedImmunoassay(ELISAหรอEIA)ซงใชยนยนspecificIgMantibodiesตอไวรสนอกจากนยงสามารถตรวจวนจฉยไดดวยเทคนคviruspropagation,antigendetectiontestsและRT-PCR

6. การรกษา :ไมมยาเฉพาะใชการรกษาแบบประคบประคองและการรกษาตามอาการ เพอปองกนอาการแทรกซอนไมมการรกษาจำาเพาะสวนวคซนขณะนกำาลงอยระหวางการศกษาทดลอง

7. การแพรตดตอโรค : การแพรจากสตวสคนม 2 วธการคอ1. การแพรโดยพาหะนำาโรคคอยงซงวธการแพรดวย

พาหะนำาโรคเกดได2กรณคอกรณทยงพาหะไปกดกนเลอดสตวทเปนโรค

และรบเชอไวรสเขาไปในรางกายเมอเชอไวรสอยในรางกายยงระยะหนงจะสามารถแพรเชอตอไปได และเมอยงนนไปกดคน เชอไวรสจะถายทอดสคนขณะทยงกำาลงดดกนเลอดทำาใหคนทถกยงกดนนไดรบเชอ RVF เขาสกระแสเลอดยงทเปนพาหะนำาโรคนมมากกวา30ชนดโดยอยใน 7 กลมใหญ คอ ยงลาย (Aedes)ยงรำาคาญ (Culex) ซงยงใน 2 กลมนนบวาเปนพาหะนำาโรคทสำาคญ นอกจากนยงมยงกนปลอง (Anopheles) ยงเสอ (Mansonia)ยงCoquillettidiaยงEretmapoditeและยงOchlerototus ซงนอกจากยงทง 7 กลมทเปนพาหะสำาคญในการแพรเชอแลวนยงมแมลงชนดอนสามารถเปนพาหะนำาโรคได คอCulicoides,Simuliumและเหบเปนตน

ยงไดรบการถายทอดเชอผานทางแม โดยการถายทอดเชอไวรสผานทางไข เชน ในยงลาย(Aedes) บางชนด และเมอยงนไปกดคนกจะสามารถแพรเชอไปสคนได

2. การแพรเชอโดยตรงจากสตวสคนเกดไดหลายกรณไดแกการสมผสกบสตวทเปนโรคโดยตรงเชนสมผสของเหลวในรางกายสตวซากสตวสมผสสวนตางๆของสตวขณะชนสตรซากหรอในขณะทดแลสตวปวย หรอขณะทมการฆาสตวในโรงฆา หรอขณะการชำาแหละสตว ซงเชออาจเขาทางบาดแผล การ

ถายทอดผานทางการหายใจโดยการหายใจเอาฝอยละอองเลอดหรอสารคดหลงทฟงอยในอากาศเขาไปและการถายทอดโดยการกนเขาไป เชน การดมนำานมดบ

8. มาตรการปองกนโรค : 1. มาตรการการปองกนในคน เปนการจดการทยง

พาหะเพอลดการสมผสของคนกบยงพาหะเชน หลกเลยงการทำากจกรรมนอกบานในชวงเวลา

ทยงพาหะชกชม ปองกนการถกยงกดเมออยนอกบาน ดวย

การทายากนยง เชนDEETหรอสารสกดจากสมนไพร หรอใชยาจดกนยง สำาหรบผทแพสารทากนยงหรอตงกบดกแสงไฟไวบรเวณโดยรอบใกลๆ

ตดประต หรอหนาตางดวยมงลวด และซอมแซมมงลวดภายในบานไมใหยงเขามาได

กำาจดแหลงเพาะพนธยงหรอกำาจดทวางไขของยงเชนทำาลายหรอจดเกบภาชนะหรอวสดทไมใชทสามารถเปนแหลงขงนำาทอยรอบๆบรเวณบาน บรเวณทมนำาขงขนาดใหญ ใหทำาทางใหนำาไหลไดสะดวก สำาหรบหลม ทมนำาขงขนาดเลกใหใชดนหรอทรายกลบบอหรอสระนำาทมหญาหรอวชพชขนปกคลมใหกำาจดออกเพอใหปลาซงเปนตวหำาของลกนำายงไดรบแสงเปนตน

กำาจดลกนำายงและแหลงเพาะพนธ สามารถทำาลายระยะลกนำาดวยอกทางหนงนอกจากนการใชสารกำาจดลกนำาทมความปลอดภยสงเชนBti ใสลงไปในแหลงนำาทไมสามารถทำาลายไดจะชวยทำาลายลกนำาในแหลงนำานนได

การควบคมยงเปนวธการทไดผลคอนขางนอยและไมยงยน แตกรณทมการระบาดเกดขนจำาเปนตองทำาการควบคมยงเพอลดจำานวนยงใหไดมากทสด การควบคมยงดวยการใชสารเคมจงเปนวธการทหลกเลยงไดยากซงการพนทำาลายยงดวยการพนแบบฟงฝอยกระจายโดยใชสารเคมกำาจดแมลงทมความปลอดภยสงกจะชวยในการลดจำานวนยงไดระดบหนง

2. มาตรการการปองกนในสตว เปนการปองกนการแพรเชอดงน ผปฏบตงานตองมการปองกน การสมผสกบ

เลอดและสารคดหลงของสตวทปวย โดยใสถงมอ สวมเสอผาทมดชด สวมหนากาก สวมรองเทาบทและการลางชำาระรางกายใหสะอาดภายหลงปฏบตงานเสรจสน

หามชำาแหละซากสตวทสงสยเปนโรคน คดแยกสตวทสงสยหรอปวยออกจากฝง และ

ควบคมการเคลอนยายสตวออกจากพนทระบาดไปยงเขตปลอดโรค

ควรใหวคซนแกสตว(แพะแกะววควาย)แตวคซนชนดเปนอาจทำาใหแกะแทงลก และผลการกระตนภมคมกนในโคไมสงนก

หลกเลยงการบรโภคเนอสตวจากแหลงตดเชอหรอเนอสตวทนำาเขาจากพนททมการระบาดตองผานการปรงใหสกกอนรบประทาน และนมดบใหตมกอนดม

ทำาความสะอาดโรงเรอนหรอคอกสตวหลงจากเคลอนยายสตวออก

9. มาตรการควบคมการระบาด : ใชยาทากนยงถาตองออกนอกบาน

1. ไมชำาแหละสตวปวยหรอตายผดปกตหรอสงสยRVF2. กำาจดแหลงเพาะพนธยง3. ฉดวคซนแกะแพะโคกระบอ4. คนหาแกะหรอสตวทตดเชอRVFเพอเกบเปนขอมล

วเคราะหพนทเสยง

เอกสารอางอง:1. Centers for Disease Control and Prevention.

RiftValleyFeverFactSheet.AvailableatfromURL:http://www.cdc.gov/ncidod/dvrd/spb/mn-pages/dispages/Fact_Sheets/Rift_Valley_FeverFact_Sheet.pdf

3. Mandell,Douglas,andBennett,PrinciplesandPracticeofInfectiousDiseasesManual7th

4. editionvol.2,EpidemiologyofRiftValleyfever,Philadelphia.2010:p.2289-2290.

5. World Health Organization (WHO). Rift ValleyfeverFactSheet;RevisedMay2010.[cited2010April20];Availablefrom:URL:http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs207/en/

โรคตดเชอสเตรพโตคอกคส ซอส(STREPTOCOCCUS SUIS)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอแบคทเรยเฉยบพลน เกดจากเชอแบคทเรยStreptococus suis(ดงรปท18)

รปท 18 (A)เชอสเตรพโตคอกคสซอสจากอาหารเลยงเชอเหลวตดสแกรมบวกรปรางกลมรอยเปนค(ovaldiplo-cocci) หรอตอกนเปนสาย กลองจลทรรศนกำาลง

ขยาย1000เทา(B)โคโลนของเชอสเตรพโตคอกคสซอสบนBloodAgarสเทาใส เหนแนวเมดเลอดแดงแตกบางสวนเปนสเขยวจางในอาหารเลยงเชอ

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก :โรคตดเชอสเตรพโตคอกคสซอส (Streptococcus suis) พบครงแรกในมนษยเมอปพ.ศ.2511ทประเทศเดนมารกทำาใหเยอหมสมองอกเสบ2รายและตดเชอในกระแสเลอด1รายตอมามรายงานคอนขางนอยพบประปรายเพยงประมาณ200รายจากหลายประเทศทวโลกไดแกเนเธอรแลนดเดนมารก อตาล เยอรมน เบลเยยม สหราชอาณาจกรฝรงเศส สเปน สวเดน ไอรแลนด ออสเตรย ฮงการนวซแลนดอารเจนตนาฮองกงโครเอเชยญปนสงคโปร

ไทยและมรายงานการระบาดในประเทศจน2ครงคอพ.ศ.2541ในมณฑลเจยงซพบผปวย25รายเสยชวต14รายและพ.ศ.2548ในมณฑลเฉวนพบผปวย215รายเสยชวต39รายในเขตปกครองพเศษฮองกงไดมการรวบรวมรายงานการเกดโรคตดเชอสเตรพโตคอกคสซอสในผปวยตงแตปพ.ศ.2527-2536พบผปวย25รายเสยชวต1รายและในปพ.ศ.2548พบผปวยรวม13รายในเดอนมกราคม พ.ศ. 2549 พบผปวย 1 ราย ในสาธารณรฐจน(ไตหวน)มรายงานผปวย3รายรายแรกพบในเดอนเมษายนพ.ศ.2537หลงจากนนพบผปวยอกรายในเดอนมนาคม2543ในเดอนกนยายนพ.ศ.2545พบผปวยอก1รายเพาะเชอจากเลอดพบเชอสเตรพโตคอกคสซอส

2. สถานการณโรคในประเทศไทย: มรายงานผปวยตงแตพ.ศ. 2530 ผปวยสวนใหญอยในจงหวดทางภาคเหนอเชนลำาพนเชยงใหมพะเยาพษณโลกกำาแพงเพชรพจตร

มรายงานการศกษาระหวางป พ.ศ. 2530 - 2535พบผปวย6รายในโรงพยาบาลรามาธบดคดเปนรอยละ17 ของผปวยโรคเยอหมสมองอกเสบเปนหนอง มเพยง3 ราย มประวตสมผสสกรกอนจะมการปวยดวยเยอหมสมองอกเสบและมอาการหหนวกทงสองขาง

ปพ.ศ.2540มรายงานผปวย3รายมอาการรนแรงทง3รายรายทหนงเปนชายอาย23ปอาชพชำาแหละสกรตดเชอทางผวหนงจากบาดแผลทขอมอผปวยไดรบการรกษาและหายโดยไมมภาวะแทรกซอนหลงเหลออยรายทสองเปนหญง อาย 49 ป อาชพกรรมกร ไมตอบสนองตอการรกษา และถงแกกรรมในเวลาตอมา ไมพบประวตการสมผสโรคและรายทสามเปนชายอาย45ปอาชพชางสรถยนต ผปวยทง 3 ราย ไดรบการชนสตรยนยนโดยการเพาะเชอวาเปนการตดเชอสเตรพโตคอกคสซอสผปวยหายจากโรคแตยงคงมอาการหหนวกเหลออย

ปพ.ศ.2542มรายงานจากโรงพยาบาลศรนครนทรจงหวดขอนแกนรายงานผปวยเยอหมสมองอกเสบ1รายเพศชายอาย50ปอาชพตำารวจการตรวจยนยนเพาะเชอจากเลอดและนำาไขสนหลง พบเชอสเตรพโตคอกคสซอส

ปพ.ศ.2543มรายงานผปวย1รายจากโรงพยาบาลจฬาภรณเปนชายอาย45ปอาชพขบรถบรรทกผปวยรายนถงแกกรรมผลการเพาะเชอจากสารนำาในชองทองพบเชอสเตรพโตคอกคสซอส

ปพ.ศ.2542 -2543มรายงานผปวยจากจงหวดลำาพนจำานวน10รายทกรายเปนชายอาย40-49ปมอาการปวยในชวงเวลาเดยวกนและมภมลำาเนาอยในพนทและทกรายถงแกกรรม ผลการเพาะเชอชนสตรพบเชอแบคทเรยสเตรพโตคอกคสซอส

3. อาการของโรค :อาการทพบไดบอยคออาการของเยอหมสมองอกเสบเชนไขปวดศรษะคอแขงอาเจยนกลวแสงสบสนผปวยสวนใหญสญเสยการไดยนจนถงขนหหนวกถาวรผปวยบางรายมอาการเวยนศรษะขออกเสบเนอเยอใตผวหนงอกเสบ (cellulitis) ในรายทมอาการตดเชอในกระแสโลหตจะมผลตออวยวะตางๆ เชน ตบไต เยอบหวใจอกเสบ ปอดอกเสบ ลกตาอกเสบ มผนจำาเลอดทวตวและชอก หลงจากทหายจากอาการปวยแลว อาจมความผดปกตของการทรงตวและการไดยนการยนยนการวนจฉยโรคโดยการตรวจพบเชอจากนำาไขสนหลงเลอดหรอของเหลวจากขอ(jointfluid)สวนใหญอาการของผปวยเยอหมสมองอกเสบจะคลายกบการตดเชอจากสเตรพโตคอกคสนวโมเนย(Streptococcus pneumoniae)หรออาการแบบกงเฉยบพลน(subacutemeningitis) จะคลายกบผปวยเยอหมสมองอกเสบจากวณโรค

4. ระยะฟกตวของโรค : ระยะฟกตวของโรคประมาณไมกชวโมงถง3วนขนอยกบปรมาณทางเขาของการตดเชอและพนฐานสขภาพผปวยไมมรายงานการตดตอระหวางคน

5. การวนจฉยโรค :1. ทำาการทดสอบการเฟอรเมนตนำาตาล Cystine

trypticase soy agar (CTA) 1% กรณเชอกลมStreptococcus ทดสอบทางชวเคมอนๆ อานผล24-48ชม.ซงเปนวธทใชกนแพรหลายในหองปฏบตการ จำาแนกชนด โดยเทยบผลกบตารางการตรวจวเคราะห

2. การจำาแนกserotypeดวยวธPCR:กรณทเพาะเชอขนและตรวจวเคราะหยนยนเปนStreptococcus suis ใหสกด DNA จากเชอโดยตรง โดยวธใชสารเคมจากนนนำามาทำาการทดสอบหาDNAทจำาเพาะตอStreptococcus suisหรอDNAทจำาเพาะตอserotype1,2,½หรอ14ดวยPrimerจำาเพาะ

3. การทดสอบความไวตอยาตานจลชพ โดยตรวจหาความไวตอยาดวยวธ Disk diffusion บนMueller-Hinton หรอMueller-Hinton sheepbloodagarตามวธของNCCLSตอยา5ชนดและStreptococcus pneumoniaeสามารถตรวจหาคาMinimuminhibitionconcentration(MIC)ดวยE-testบนMueller-Hintonsheepbloodagar ตามวธของ NCCLS ตอยา Penicillin และCefotaxime(3rdgeneralCephalosporins)

4. การตรวจหาเชอจากสงสงตรวจโดยPCR:เปนการตรวจหา DNA ของเชอแบคทเรยทสงสย จากCSF หรอ Hemoculture โดยตรงของเชอกลมStreptococcus pneumoniae, Streptococcus

agalactiae และ Streptococcus suis กรณตองการผลเรงดวนหรอไมสามารถเพาะเชอขนเนองจากตวอยางไมเหมาะสม เชน เกบตวอยางทอณหภมตำากอนสงตรวจวเคราะหซงตองสกดDNAกอนโดยสารเคม

6. การรกษา : แนวทางการรกษาผปวยแบงเปน2ลกษณะคอการดแลรกษาแบบทวไปและการรกษาเฉพาะโรค

1. การดแลรกษาผปวยโดยทวไป การดแลรกษาผปวยตามอาการเพอใหผปวย

มอาการดข น ประกอบดวยการรกษาแบบประคบประคอง เชน มไข ใหยาพาราเซตามอล(Paracetamol) ลดไข โดยหลกเลยงการใหแอสไพรน(Aspirin)โดยเฉพาะในเดกการใหอาหารและนำากรณทผปวยไมสามารถรบประทานอาหารไดหรอมอาการคลนไสอาเจยนมากนอกจากนควรเฝาตดตามVitalsignsอยางใกลชด

2. การรกษาเฉพาะโรคสำาหรบการรกษาเฉพาะนนขนกบตำาแหนงของโรคดงน เยอหมสมองอกเสบ ยาปฏชวนะเปนตวเลอก

อนดบแรกคอเพนซลลนจโซเดยม(PenicillinGSodium;PGS)ในขนาด12-16ลานยนตตอวน

การตดเชอของผวหนงและเนอเยอออนและภาวะSepsisเชนเดยวกนกบการรกษาเยอหมสมองอกเสบยาปฏชวนะทเปนตวเลอกอนดบแรกไดแกเพนซลลนจโซเดยม(PenicillinGSodium;PGS)

การตดเชอของลนหวใจหลกการรกษาลนหวใจตดเชอจาก viridans streptococci โดยใหดคา MIC ในขนาด 18-30 ลานยนตตอวน

รวมกบเจนตามซน (Gentamicin) ในขนาด1-1.5มลลกรมตอกโลกรมทก8ชวโมงในกรณคาMICมากกวาหรอเทากบ0.5ไมโครกรม/มลลลตรและระยะเวลากควรเปน4-6สปดาหในขณะทถาคาMIC ตำากวา หรอเทากบ 0.1ไมโครกรม/มลลลตร ใหเพนซลลนจ โซเดยม(PenicillinGSodium;PGS)เดยวๆในขนาด12-18ลานยนตตอวนนาน2สปดาหถากรณคาMICเทากบ0.25ไมโครกรม/มลลลตรใหเพนซลลนจโซเดยม(PenicillinGSodium;PGS) 18 ลานยนตตอวน รวมกบเจนตามซน(Gentamicin) ในขนาด 1-1.5 มลลกรม/กโลกรม ทก 8 ชวโมง โดยให เพนซลลนจโซเดยม(PenicillinGSodium;PGS)นาน4 สปดาห และใหเจนตามซน (Gentamicin)นาน2สปดาห

7. การแพรตดตอโรค :สามารถตดตอโรคได3ทางดงน1. ทางผวหนงมนษยสามารถตดเชอจากการสมผสกบ

สกรทเปนโรค หรอเนอสกรทตดเชอ เชอจะเขาสรางกายผานทางบาดแผลรอยถลอกไดแกเกษตรกรผเลยงสกร คนทำางานโรงฆาสตว คนชำาแหละเนอสกรผตรวจเนอสตวบาลสตวแพทยและผทหยบจบเนอสกรดบเพอปรงอาหารกลมคนทมหนาทตองชำาแหละซากสตวหรอทำางานในโรงฆาสตวมความเสยงตดเชอสงกวาคนทวไป ผปวยในตางประเทศสวนใหญ(ทงยโรปและเอเชย)ตดเชอจากลกษณะน

2. ทางการกนจากการบรโภคเนอสกรทดบๆหรอปรงสกๆ ดบๆ หรอเลอดสกรทไมสก ซงผปวยคนไทยสวนใหญมกไดรบเชอโดยวธน

3. ทางเยอบตา

8. มาตรการปองกนโรค : มาตรการปองกนโรค1. กลมผเลยงสตว เนองจากเชอโรคสเตรพโตคอกคส

ซอสสวนใหญพบในสกรและไมแสดงอาการผเลยงสตวควรปองกนและระวงตนเองในการเลยงหรอจบสกร ซงมความเสยงจากการตดเชอจากสกรทเปนพาหะได การทำาความสะอาดคอก ควรใสรองเทา และ

ถงมอทกครง เพอปองกนการสมผสกบของเสยมลหรอเมอตองเขาไปทำางานในคอกสกรลางมอทกครงเมอสมผสกบสกร หรอทำาความสะอาดคอกสตว

หลกเลยงจากการจบซากสกรทตายดวยมอเปลา หรอนำาออกจากฟารมเพอจำาหนายหรอบรโภค

การทำาลายซากควรฝงใหลกประมาณ2เมตรและโรยปนขาวทวกนหลมและบนตวสตวกอนทำาการกลบดน

2. กลมผทำางานในโรงงานฆาสตว จะเปนผทสมผสโดยตรงกบซากสกรอาจจะทำาใหมโอกาสตดเชอสงดงนนจงจำาเปนจะตองมการปองกนอยางด โดยใสเสอกางเกงปกปดมดชดเพอปองกนการกระเดนจากของเสยจากซากสกรทชำาแหละ กระเดนเขาสปากหรอเยอเมอกและผวหนงใสรองเทาบทและถงมอเพอหลกเลยงการสมผสกบสกรโดยตรง ลางทำาความสะอาดมอ เทา และสวนทไมม

การปกปดบอยๆ และไมควรหยบหรอจบตองอาหารเขาปากขณะปฏบตงาน

3. กลมผจำาหนายเนอสตวผจำาหนายเนอสกรนบวาเปนจดแรกทมความสำาคญตอผบรโภค ดงนน จงตองปองกนการนำาเชอโรคนสผบรโภค

เนอสกรทนำามาจำาหนายควรมาจากโรคฆาสตวทไดมาตรฐานมการตรวจรบรองจากพนกงานตรวจเนอ โดยปกตแลวเนอสกรทผานจากโรงงานฆาสตวจะมตราประทบรบรองท ซากสตวทกซากทจะนำาสการจำาหนาย

แผงจำาหนายควรทำาความสะอาด และลางดวยนำายาฆาเชอทกวนหลงเลกจำาหนาย

ควรเกบเนอทจะขายในอณหภมทตำากวา10oซ.(ตามคำาแนะนำาของกรมอนามย ในระหวางจำาหนายและหากเกบคางคนควรเกบทอณหภมทตำากวา0oซ.)และควรจำาหนายเนอทสดทกวน

ผจำาหนายเนอสกรควรมสขภาพแขงแรงไมเปนโรคตดตอ และไมควรมบาดแผลทฝามอควรจำาหนายเนอทสดทกวน หากเหลอคางคนควรนำาไปผลตเปนผลตภณฑเพอจำาหนาย

ผจำาหนายเนอสกรควรมสขภาพแขงแรงไมเปนโรคตดตอและไมควรมบาดแผลทฝามอ

4. กลมผบรโภคกลมผบรโภคเปนอกกลมหนงทมความเสยงในการตดตอจากโรคน ควรจะตองปองกนเรมตงแตการเลอกซอเนอจนถงการปรงบรโภคทกขนตอนดงนการเลอกซอเนอสกรเพอบรโภคควรเปนเนอ

สกรทสด ไมมสแดงคลำาหรอมเลอดคงมากๆหรอเนอแดงมเลอดปนผดปกต

รานคาควรมใบรบรองการนำาเนอสกรจากโรงงานฆาสตวทมมาตรฐาน ไมเปนเนอสกรทตายเองและนำามาชำาแหละขาย

เลอกซอเนอทเกบอยในความเยนตลอดเวลาลางมอกอนและหลงสมผสเนอหรออวยวะของสกรทจำาหนาย

การปรงอาหารควรนำาเนอสกรมาปรงสกเทานนไมควรบรโภคเนอสกรเลอดและอวยวะภายในทดบๆหรอปรงสกๆดบๆเชนลาบหลเปนตน

ลางมอกอนและหลงสมผสเนอหรออวยวะของสกรทจำาหนาย โดยเฉพาะหากมบาดแผลบรเวณทสมผส

9. มาตรการควบคมการระบาด : การรายงานโรค ใหรายงานผปวยทสงสยทกราย เพอการออกสอบสวนโรครายงานในบตรรายงานเฝาระวงโรค (รง 506) ชองโรคอนๆโดยดำาเนนงานเฝาระวงทวประเทศ

เชอสเตรพโตคอกคส ซอส ถกทำาลายไดงายดวยผงซกฟอก สเตรพโตคอกคส ซอส ทปนเปอนใน มลสตวในนำา ดน จะทนตอความรอนท 60 oซ.นาน10นาทหรอ50oซ.นาน2ชวโมงแตท4oซ.สามารถอยไดนาน6สปดาห และทอณหภม 0 oซ. ในฝนดนมชวตไดนาน1 เดอน ในมลสตวนาน3 เดอนและทอณหภมหองในมลสตวมชวตไดนาน8วน

เอกสารอางอง:1. สำานกโรคตดตอทวไป, กรมควบคมโรค. แนวทางการ

ปองกนควบคมโรคตดเชอสเตรพโตคอกคสซอส.กรงเทพ:สำานกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศกในพระบรมราชปถมภ;2550.

2. RuoffK.L.,et al., Streptococcus.InMurrayP.R.etalManualofClinicalMicrobiology.8thEdition.USA:Washington,2003.p.405-421.

3. TeixeiraL.M.andFacklamR.R.,Enterococcus.InMurrayP.R.etalManualofClinicalMicrobiology.8thEdition.USA:Washington,2003.p.422-433.

4. Ruoff K.L., Aerococcus, Abiotrophia, andOther Infrequently Isolated Aerobic Catalase-Negative,Gram-PositiveCocci. InMurrayP.R.et alManualofClinicalMicrobiology.8thEdition.USA:Washington,2003.p.434-444.

5. Funke G. and Bernard K.A.,CorynebacteriumGram-PositiveRods.InMurrayP.R.etalManualofClinicalMicrobiology.8thEdition.USA:Wash-ington,2003.p.472-501.

6. BilleJ.etal.,Listeria andErysipelothrix.InMur-rayP.R.etalManualofClinicalMicrobiology.8thEdition.USA:Washington,2003.p.461-471.

7. LoganN.A.andTurnbullP.C.B.BacillusandOtherAerobicEndospore-FormingBacteria.InMurrayP.R. et alManual of ClinicalMicrobiology. 8thEdition.USA:Washington,2003.p.445-60.

8. HarleyM.A.andJephcottA.E.1994.CutaneousCorynebacterium diphtheriae infection: Africa.PHLSMicrobial.Digest.,1994,11,95.

9. CLSI.ClinicalandLaboratoryStandardsInstitute.Performance Standards for Antimicrobial Sus-ceptibility Testing. Seventeenth InformationalSupplement. CLSI documentM100-S17 [ISBN1-56238-625-5] Clinical and Laboratory Stand-ardsInstitute,940WestValleyRoad,Suite1400,Wayne,Pennsylvania19087-1898USA,2007.

โรคไขปวดขอยงล�ย(CHIKUNGUNYA VIRUS DISEASE)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอไวรสเกดจากเชอไวรสชคนกนยาสามารถหายเองได

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : มรายงานการระบาดของโรคไขปวดขอยงลายครงแรกทางตอนใตของประเทศแทนซาเนยในทวปแอฟรกาในปพ.ศ.2495การระบาดของโรคนในแอฟรกาพบในระดบตำาๆ มาเปนระยะเวลานานจนในปพ.ศ.2542-2543เกดการระบาดใหญในสาธารณรฐคองโกและในปพ.ศ.2547เกดการระบาดใหญในเขตคาบสมทรอนเดย และมการแพรกระจายไปในประเทศในแถบยโรปและสหรฐอเมรกา และพบการระบาดเปนแหงๆเชนทางตะวนออกเฉยงเหนอของอตาลตอมาป พ.ศ. 2550 กเกดการระบาดในการบอนปพ.ศ.2552พบการระบาดในประเทศอนเดยมาเลเซยและทเกาะ Reunion ปจจบนพบโรคนไดในแอฟรกาเอเชยและคาบสมทรอนเดย

สถานการณโรคในประเทศไทย : มการตรวจพบครงแรกพรอมกบทมไขเลอดออกระบาด และเปนครงแรกในทวปเอเชย เมอ พ.ศ. 2501 โดย Prof.WMcDHamnon แยกเชอชคนกนยา ไดจากผปวยโรงพยาบาลเดก กรงเทพมหานคร ในประเทศไทยพบมรายงานการสอบสวนโรคนมากกวา 6 ครง มรายงานการระบาดทจงหวดปราจนบร (พ.ศ. 2519) สรนทร (พ.ศ. 2531)จงหวดขอนแกน (พ.ศ. 2534) เลย นครศรธรรมราชพะเยาและหนองคาย(พ.ศ.2538)ตอมามการระบาดขนอกครงในป พ.ศ. 2551 ทงชวงหาง 13 ป นบจากการระบาดในครงลาสดทเกดในปพ.ศ.2538 โดยเรมมรายงานผปวยครงแรกในเดอนสงหาคมในปพ.ศ.2551

มรายงานผปวยรวม2,494รายจาก8จงหวดภาคใตอตราปวย3.95ตอประชากรแสนคนไมมรายงานผเสยชวตจงหวดทมอตราปวยสงสดไดแกนราธวาสปตตานสงขลา และยะลา อตราปวยตอแสนประชากรเทากบ201.3,58.59,45.55และ13.74ตามลำาดบและในปพ.ศ. 2552 สำานกระบาดวทยา ไดรบรายงานผปวยโรคไขปวดขอยงลายจาก58จงหวดจำานวน52,057รายคดเปนอตราปวย82.03ตอประชากรแสนคนไมพบรายงานผปวยเสยชวตเชนกน

โรคไขปวดขอยงลายเปนโรคทมรายชออยในรายงาน506มาตงแตปพ.ศ.2551พบผปวยไดตลอดทงปแตจะพบมากในฤดฝน และพบไดในทกกลมอาย ซงตางจากไขเลอดออกและหดเยอรมนทสวนมากพบในผอายนอยกวา15ปอาชพทพบสงสดคอเกษตรกรรมจากการวเคราะหขอมลทสำารวจทางระบาดวทยาและผลการตรวจทางหองปฏบตการพบวาความชกของลกนำายงลายทสงลกษณะบานเรอนทอยรวมกนเปนกลมและใกลชดกนรวมทงลกษณะสภาพแวดลอมทเหมาะสมเชนในฤดฝนและการคมนาคมทสะดวกฯลฯจะทำาใหการระบาดแพรกระจายไดอยางกวางขวางและรวดเรวยงขนนอกจากนนจากขอมลทางหองปฏบตการโดยกรมวทยาศาสตรการแพทย ยงพบการตดเชอเชอชคนกนยารวมกบเชอไวรสเดงก(Dengue)และไวรสไขสมองอกเสบ(JEV)คดเปนรอยละ0.6และ0.2ตามลำาดบ

3. อาการของโรค :ปวดขอหรอขอบวมแดงอกเสบเรมจากบรเวณขอมอขอเทาและขอตอเลกๆของแขนขาและมอาการนานหลายวนหรอหลายเดอน ในผปวยสวนใหญจะเรมมอาการปวดขอหลงจากนน 1 - 10วนจะเกดผนบรเวณลำาตวและแขนขา มกไมคน หรออาจมผนขนทกระพงแกมและเพดานปาก ผนนจะหายไดเองภายใน7-10วนกลายเปนขยละเอยดพบอาการปวดกลามเนอ

เมอยลา ไข และตอมนำาเหลองบรเวณคอโตไดบอย แตพบไมมากทมอาการชาหรอเจบบรเวณฝามอฝาเทาและอาการปวดขอ,โรคไขขอปวดกลามเนอและ/หรอความเมอยลาเกดขนในผปวยรอยละ10-50

4. ระยะฟกตวของโรค : ประมาณ3-12วนแตทพบบอยคอ2-4วน

5. การวนจฉยโรค : การทดสอบทางนำาเหลองวทยา พบIgM ในตวอยางซรมระยะเฉยบพลน และพบไตเตอรในนำาเหลองเพมขนซงจะแสดงผลตอเชอAlphavirusesระหวางตวอยางระยะเฉยบพลน และระยะพกฟน โดยทวไปIgMจะคงอยนานเปนสปดาหหรอเปนเดอนการวนจฉยอาจทำาไดโดยการตรวจRT-PCRจากตวอยางเลอดโดยเฉพาะสำาหรบโรคไขปวดขอยงลาย และอาจแยกเชอไวรสจากเลอดผปวยระยะเรมมอาการใน2-3วนแรกโดยเพาะเชอในลกหนไมซแรกเกด ยง หรอเซลลเพาะเลยง

6. การรกษา : ไมมการรกษาเฉพาะ ใชการรกษาตามอาการ โดยเฉพาะอาการปวดขอ กนยาพาราเซตามอล(Paracetamol)เพอลดไข(หามกนยาแอสไพรน;Aspirinลดไขเปนอนขาด เนองจะทำาใหเกดเลอดออกไดงายขน)และเชดตวดวยนำาสะอาดเปนระยะเพอชวยลดไขรวมทงใหผปวยดมนำาและนอนหลบพกผอนใหพอเพยง

7. การแพรตดตอโรค : เปนโรคตดตอนำาโดยแมลงมยงลายเปนพาหะแพรเชอไดแกยงลายสวน(Aedes albopictus) และยงลายบาน(Aedes aegypti)(ดงรปท19)

รปท 19 ยงลายบาน เปนแมลงนำาโรคหลกของการตดเชอไวรสชคนกนยา(TheAedes aegypti mosquitois the principle vector responsible fortransmittingthechikungunyavirustohumans)

8. มาตรการปองกนโรค :1. ปองกนโอกาสทจะเกดโรคโดยกำาจดลกนำายงลายทก

7วนและการปองกนตนเองอยาใหยงกด2. คนหาผปวยใหรวดเรวและลดโอกาสการกระจายเชอ

จากผปวย โดยผปวยควรปองกนตนเองจากการถกยงกดในชวง5วนหลงเรมปวย

3. ควบคมยงตวเตมวยทมเชอใหเรวทสด หากพบการระบาดรวมทงกำาจดลกนำาใหครอบคลมพนท

4. เนนการมสวนรวมของทกภาคสวนโดยเฉพาะชมชน5. การประชาสมพนธสประชาชนสาระสำาคญคอการ

กำาจดลกนำาทก 7 วน การปองกนตนเองจากยงกดและผอยในพนทแพรเชอหากปวยใหรบไปพบแพทย

6. การใชกฎหมาย โดยกระทรวงสาธารณสขประกาศใหโรคไขปวดขอยงลายเปน

1. โรคตดตอทตองแจงความลำาดบท192. เพมเตมชอโรคตดตอและอาการสำาคญลำาดบท493. รายงานทางระบาดวทยาตามระบบรายงานโรคเรง

ดวนและรายงาน506(ลำาดบท84)4. บทลงโทษ หากไมแจงหรอไมรายงานจะเปนการ

ฝาฝนกฎหมายตองระวางโทษจำาคกไมเกน3เดอนหรอปรบไมเกน2,000บาทหรอทงจำาทงปรบ

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. สำารวจและกำาจดแหลงเพาะพนธของยงในบานและ

บรเวณรอบบาน โดยใชวธการตาง ๆ รวมกนตามความเหมาะสม เชน การปกปดภาชนะเกบนำาใหมดชด การหมนเปลยนถายนำา (เชนทก ๆ 7 วน)การใสปลากนลกนำาการใสสารเคมฆาลกนำาเปนตน

2. ฉดพนยาฆาแมลงแบบพนหมอกควนหรอพนฝอยละออง เพอชวยลดความชกชมของยง โดยตองดำาเนนการควบคไปกบการกำาจดแหลงเพาะพนธลกนำายงลาย

3. แนะนำาประชาชนใหปองกนตนเองไมใหถกยงกด4. แนะนำาประชาชนในครวเรอนทมผปวยโรคชคนกนยา

ในบาน ตองใหผปวยนอนในมง เพอปองกนไมใหยงลายไปกดและแพรเชอไดซงเชอโรคนจะแพรขณะทมไขสง(ในระยะ2-3วนหลงเรมปวย)

เอกสารอางอง:1. พไลพนธพธวฒนะ.Chikungunyavirus.ไวรสกอโรค

ไขเลอดออกในพไลพนธพธวฒนะ,บรรณาธการ.ไวรสวทยา, ฉบบพมพครงท 2 กรงเทพฯ : อกษรสยามการพมพ,2540;21:22-23.

2. สจตรา นมมานนตย. Chikungunya infection. การประชมเชงปฏบตการเรองไขออกผน (Chikungunyainfection)กระทรวงสาธารณสขนนทบร,30มกราคม2539.

โรคตดเชอไวรสอโบล�-ม�รบรก(EBOLA-MARBURG VIRAL DISEASES)

1. ลกษณะโรค :เปนโรคตดเชอไวรสชนดเฉยบพลนรนแรงทมอตราปวยตายสงเกดจากเชอไวรสอโบลา(Ebolavirus)และเชอไวรสมารบรก(Marburgvirus)(ดงรปท20)

รปท 20 เชอไวรสอโบลา สายพนธยอยซารอ ในปอดคน(Ebola virus, Zaire subtype, human lung)ภาพตดขวาง และตดตามยาวแสดง filamentousnecleocapsid, viral envelop และ surfaceprojection(กำาลงขยาย17,000เทา)(longitudinaland cross sections showing filamentousnucleocapsids,viralenvelope,andsurfaceprojection)

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก :การระบาดของโรคพบการระบาดครงแรกในปพ.ศ.2519ทจงหวดแหงหนงในซดาน800กโลเมตรจากแซรอร(ปจจบนเปนประเทศคองโก) ตรวจพบเชอครงแรกในผปวยทตดเชอจากการชำาแหละลงชมแปนซทไอวอรโคดปพ.ศ.2547

สถานการณโรคในประเทศไทย : โรคตดเชอไวรสอโบลา-มารบรกเปนกลมโรคไขแลวมเลอดออกชนดหนงอตราการแพรระบาดสงและ เรว และอตราคอนขางสง(50-90%)ในประเทศไทยยงไมมขอมลการปวยดวยโรคนและโรคนยงไมอยในระบบเฝาระวง อยางไรกด การทองเทยวของประเทศไทยกอาจเปนความเสยงอยางหนงทเชออาจมาจากพนทระบาดของโรคเขามาในประเทศมาได ดงนน อาจตองใหความระมดระวงเปนพเศษสำาหรบกลมประชากรบางกลม

3. อาการของโรค : ไขสงทนททนใดออนเพลยปวดกลามเนอและปวดศรษะมากตามดวยอาการเจบคออาเจยนทองเสย และมผนนนแดงตามตว (maculopapularrash) ในรายทรนแรงหรอในบางรายทเสยชวต อาการเลอดออกงายมกเกดรวมกบภาวะตบถกทำาลาย ไตวายอาการทางระบบประสาทสวนกลางและชอกโดยอวยวะหลายระบบเสอมหนาท

4. ระยะฟกตวของโรค :ประมาณ2-21วน5. การวนจฉยโรค : อาจใชวธ RT-PCR หรอการตรวจหา

แอนตเจนโดยวธELISAในตวอยางเลอดนำาเหลองหรอจากอวยวะ การวนจฉยมกจะเปนการตรวจผสมผสานระหวางการตรวจหาแอนตเจนหรอ RNA รวมกบหาแอนตบอดIgMหรอIgG(การตรวจพบแอนตบอดIgMแสดงใหเหนวาเพงพบการตดเชอไมนานมาน) การแยกเชอไวรสโดยการเพาะเชอ หรอการเลยงในหนตะเภาตองทำาใหในหองทดลองทมการปองกนอนตรายระดบสงสด (BSL-4)การตรวจดวยวธ ELISAจะใชเพอตรวจ

หาความเฉพาะเจาะจงกบแอนตเจนชนด IgM และ IgGในนำาเหลอง (serum) ของผปวย บางครงอาจตรวจพบเชอไดจากการสองดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอนในชนเนอจากตบ มาม ผวหนง หรออวยวะอนๆ การชนสตรศพโดยการตรวจชนเนอ(Formalin-fixedskinbiopsy)หรอการผาศพพสจนดวยการตรวจหาภมคมกนหรอองคประกอบทางเคมของเซลลและเนอเยอสามารถทำาไดการตรวจหาเชอดวยวธIFAเพอหาแอนตบอดมกทำาใหแปลผลผดพลาดโดยเฉพาะในการตรวจนำาเหลองเพอดการตดเชอในอดต เนองจากโรคนมอนตรายตอมนษยสงมากดงนนการตรวจและศกษาทางหองปฏบตการทเกยวของกบโรคน กระทำาไดเฉพาะในระบบปองกนอนตรายทอาจเกดแกผปฏบตงานรวมทงชมชนในระดบสงสด (BSLระดบ4)

6. การรกษา :ไมมการรกษาจำาเพาะในรายทมอาการรนแรงตองการการดแลอยางใกลชดใหสารนำาอยางเพยงพอ

7. การแพรตดตอโรค :การตดเชอไวรสอโบลาของคนเกดขนจากสาเหตดงน1. ในทวปแอฟรกา เกดขณะจดการหรอชำาแหละสตว

เลยงลกดวยนมทตายในปาทมฝนตกชก2. สำาหรบไวรสอโบลาสายพนธเรสตนจะพบการตดตอ

สคน โดยการสมผสโดยตรงกบเลอดหรอเครองในของลงcynomolgusทตดเชอและยงไมพบรายงานจากการตดเชอผานทางละอองฝอยทลอยในอากาศการตดตอจากคนสคน เกดจากการสมผสโดยตรงกบเลอดทตดเชอ สารคดหลง อวยวะ หรอนำาอสจนอกจากนการตดเชอในโรงพยาบาลกพบไดบอยผานทางเขมและหลอดฉดยาทปนเปอนเชอ

8. มาตรการปองกนโรค : ยงไมมวคซนหรอการรกษาแบบเฉพาะเจาะจงสำาหรบทงไวรสอโบลาหรอมารบรกควรปองกนการมเพศสมพนธหลงการเจบปวยเปนเวลา3เดอนหรอจนกระทงตรวจไมพบไวรสในนำาอสจ

9. มาตรการควบคมการระบาด :แยกผปวยสงสยจากผปวยอนๆและเฝาระวงผสมผสใกลชดใชมาตรการปองกนการตดเชอในสถานพยาบาลอยางเขมงวดรวมถงดำาเนนการใหความรแกชมชนอยางเหมาะสมและรวดเรว

โรคไขก�ฬหลงแอน(MENINGOCOCCAL INFECTION)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคทเกดอยางเฉยบพลน มสาเหตจากการตดเชอแบคทเรยMeningococcal ทมชอวาNeisseria meningitidis(ดงรปท21)

รปท 21 เชอกอโรคไขกาฬหลงแอน Neisseria meningitidis จากกลองจลทรรศนอเลกตรอน

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : มรายงานการระบาดของโรคไขกาฬหลงแอนเปนกลมกอนเลกๆ กระจายทวโลก แตกตางกนตามฤดกาลในแตละแหง ถนทมอบตการณของโรคสงทสดอยท Africanmeningitisbelt ทมอาณาบรเวณกวางขวางตงแตเซเนกลไปจนถงเอธโอเปยมประเทศทไดรบผลกระทบจากโรคทงประเทศหรอเปนบางสวนรวม 21 ประเทศ ในภมภาคนมอตราการตดเชอแบบประปราย(sporadic)สงถง1-20ราย

ตอประชากรแสนคนทมกเกดเปนประจำาทกป และเกดการระบาดใหญเปนครงคราว โดยปกตเกดจากเชอกลมAสวนกลมCพบไดเปนครงคราวและเมอไมนานมานพบการระบาดของเชอกลมW-135ในพนทแถบAfricanmeningitisbeltการระบาดใหญอาจมอบตการณสงถง1,000รายตอประชากรแสนคนซงเกดขนทกๆ8-12ปในชวงระยะเวลา50ปทผานมานอกจากน ยงเกดการระบาดครงใหญๆ เรมพบในประเทศอนๆทตดกนแตไมจดอยในAfricanmeningitisbeltดวยเชนเคนยาสหสาธารณรฐแทนซาเนยเปนตน

สถานการณโรคในประเทศไทย : จากการทบทวนขอมลของสำานกระบาดวทยาพบวา มรายงานผปวยดวยโรคไขกาฬหลงแอนทกป โดยในชวงป พ.ศ. 2536 - 2552มรายงานผปวยอยระหวาง 15 - 74 รายตอป หรอคดเปนอตราปวยเทากบ 0.02 - 0.12 รายตอประชากรแสนคน เมอพจารณาเปนรายเดอนพบวามรายงานผปวยประปรายตลอดทงปโดยโรคนไมมรปแบบของการเกดโรคตามฤดกาลทชดเจนและเมอพจารณาอตราปวยในชวง 9 ปทผานมา คอระหวาง พ.ศ. 2543 - 2551พบแนวโนมของอตราปวยลดลง แตในป พ.ศ. 2552มแนวโนมสงขนเมอเปรยบเทยบกบป พ.ศ. 2551สำาหรบอตราปวยตายแนวโนมไมชดเจน พบวาป พ.ศ. 2543 - 2546 อตราปวยตายมแนวโนมลดลงป พ.ศ. 2546 - 2550 มแนวโนมเพมสงขนทกปและลดลงในปพ.ศ.2551แตในป2552มแนวโนมของอตราปวยตายสงขนเลกนอย เมอเทยบกบปพ.ศ.2551โดยโรคนเปนไดกบคนทกกลมอาย แตมกพบในเดกมากกวาผใหญโดยเฉพาะเดกทอายตำากวา5ปการระบาดมกมขนาดเลก และมกพบมากในกลมชนทอาศยอยรวมกนอยางหนาแนนและแออด โดยเฉพาะในกลมคนงานตางดาว

3. อาการของโรค : มไขสงทนท ปวดศรษะอยางรนแรงคลนไส อาเจยน คอแขง และกลวแสง มผนเลอดออกใตผวหนง (petechial rash) รวมกบปนสชมพ (pinkmacules) อาการทพบไดบอยทสดคอเยอหมสมองอกเสบ(meningitis)สวนผปวยทเกดภาวะตดเชอมนงโกคอกคสในกระแสโลหต(meningococcaemia)(ดงรปท22)หรอภาวะโลหตเปนพษ(meningococcalsepsis)เปนการตดเชอทรนแรงทสด ทำาใหเกดผนเลอดออกใตผวหนงความดนโลหตตำา(hypotension)เกดการจบตวเปนลมในหลอดเลอดแบบกระจายทวไป(disseminatedintravascularcoagulation)และการทำางานของอวยวะตางๆลมเหลว(multiorganfailure)สำาหรบรปแบบอนๆ ของโรคไขกาฬหลงแอน เชน ปอดอกเสบ(pneumonia)ขออกเสบเปนหนอง(purulentarthritis)และเยอหมหวใจอกเสบ(pericarditis)มกพบไดนอยกวา

รปท 22 เดกทารกเพศหญงอาย 4 เดอน มภาวะตดเช อ Men in gococca l ใ นกระแส โลห ต(meningococcaemia) พบ ลกษณะเนอตายทแขนขา(4montholdfemalewithgangreneof hands and lower extremities due tomeningococcemia)

4. ระยะฟกตวของโรค :โดยเฉลย3-4วน(พบไดในชวง2-10วน)

5. การวนจฉยโรค :การตรวจพบเชอMeningococciจากบรเวณทปลอดเชอคอจากนำาไขสนหลง(CSF)หรอจากเลอดอยางไรกตามความไวในการเพาะเชอมกจะตำาโดยเฉพาะอยางยงในผปวยทไดรบยาปฏชวนะแลว ในรายทผลการเพาะเชอเปนลบ การจำาแนก group-specificmeningococcalpolysaccharidesในนำาไขสนหลงดวยวธlatexagglutinationจะชวยยนยนการตดเชอไดแตกพบผลลบเทยมไดเสมอโดยเฉพาะกบเชอกลมBการใชปฏกรยาลกโซเอนไซม(PolymeraseChainReaction)มขอด คอชวยในการตรวจพบmeningococcal DNAในนำาไขสนหลงหรอนำาเลอด (plasma) โดยไมจำาเปนตองเปนเชอทยงมชวต แตวธการนยงไมแพรหลายในหลายๆประเทศอาจตรวจหาเชอNeisseriaไดโดยการปายสไลดจากผนทผวหนงมายอมสแกรมแลวสองดดวยกลองจลทรรศน

6. การรกษา : ยาเพนซลลน (Penicillin) ฉดในขนาดทเพยงพอ เปนยาทแนะนำาใหใชรกษาผปวยทวนจฉยยนยนวาเปนโรคนยาแอมพซลลน(Ampicillin)และยาคลอแรมเฟนคอล(Chloramphenicol)มประสทธผลดในการรกษาโรคนเชนกน อยางไรกดในหลายๆประเทศรวมทงสเปน สหราชอาณาจกร และสหรฐอเมรกา มรายงานวาพบเชอดอตอยาเพนซลลน(Penicillin)แลวมรายงานเชอดอยาคลอแรมเฟนคอล(Chloramphenicol)ในฝรงเศสและเวยดนาม

ควรเรมใหการรกษาทนททการวนจฉยทางอาการบงชวานาจะเปนโรคไขกาฬหลงแอน แมวาผลการตรวจหาเชอจะยงไมออกมากตามการรกษาในเดกนนถายงไมทราบเชอสาเหตของโรคจะตองใหการรกษาทครอบคลมตอHaemophilus influenzae type b (Hib) และ

Streptococcus pneumoniaeดวยและแมวายาแอมพซลน(Ampicillin)จะใชไดดกบเชอทไวตอยาชนดนกควรใชรวมกบthird-generationCephalosporinหรอยาคลอแรมเฟนคอล (Chloramphenicol) หรอยาแวนโคมยซน(Vancomycin)ในแหลงทพบวาH. influenzaetype b (Hib) ดอตอยาแอมพซลน (Ampicillin) หรอS. pneumoniaeดอตอยาเพนซลลน(Penicillin)ผปวยดวยโรคไขกาฬหลงแอนหรอHibควรไดรบยาไรแฟมปซน(Rifampicin)กอนทจะออกจากโรงพยาบาลหากวาไมไดรบการรกษาดวยยาเซฟาโลสปอรน (Cephalosporin)หรอยาซโปรฟลอกซาซน (Ciprofloxacin)ทงน เพอใหแนใจวาเชอไดรบการกำาจดหมดสนแลว

7. การแพรตดตอโรค : จากการสมผสโดยตรงกบละอองฝอยของเชอจากชองจมกหรอชองปากของผปวยเชอเขาสรางกายทางเยอเมอก

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ใหสขศกษาแกประชาชนเกยวกบวธการปองกนการ

ตดเชอโดยลดความเสยงทจะสมผสกบนำามกนำาลายของผปวยจากการสมผสใกลชด

2. ลดความแออดของผคนในสถานททคนอยกนจำานวนมากเชนในคายทหารโรงเรยนทพกแรมและในเรอ

3. ใชวคซนปองกนโรคแกกลมเสยง9. มาตรการควบคมการระบาด :

1. ดำาเนนการเฝาระวงโรคอยางเขมงวดวนจฉยโรคเรวและใหการรกษาแกผปวยสงสยทนท

2. ลดความแออดหนาแนนของผทตองอยรวมกน เชนทหาร คนทำางานในเหมอง นกโทษ ฯลฯ จดทอยและหองนอนใหมการระบายอากาศทด

3. ใหยาลวงหนาเพอปองกนโรคแบบวงกวาง (masschemoprophylaxis) ไมมประสทธภาพในการควบคมการระบาดของโรคแตการระบาดในคนกลมเลกๆ(เชนในโรงเรยนแหงเดยว)อาจพจารณาใหยาเพอปองกนโรคแกทกคนในกลมนนได

4. หากเกดการระบาดในหนวยงานหรอในชมชนขนาดใหญโดยเกดจากเชอกลมA,C,W-135,หรอYควรพจารณาใชวคซนปองกนโรคในประชาชนทกกลมอายทเสยงในการระบาดนน

เอกสารอางอง:1. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข, กรมวทยาศาสตร

การแพทย.คมอการเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ. ใน: การเกบตวอยางการสงตรวจเชอกอโรคไขกาฬหลงแอน (Meningococcal meningitis). กระทรวงสาธารณสข;2552.หนา50-53.

2. Central for Diseases Control and Prevention.(1998) LaboratoryMethods for the DiagnosisofMeningitis caused byNeisseia miningitidis, Streptococcus pneumoniae, and Haemophilus influenzae.

4. สำานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค. แนวทางการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม สำาหรบบคลากรสาธารณสข. กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจำากด;2551.

คดทะร�ด(YAWS)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคเรอรงเปนแลวเปนกลบซำาไดอกเกดจากเชอTreponema (Treponematosis) ทไมใชโรคตดตอทางเพศสมพนธ แพรกระจายไดงายดวยการสมผสโดยระยะแรกและระยะทสองมรอยโรคบนผวหนงมกพบทหนาและขา สวนระยะทสาม (tertiary) หรอระยะสดทายในระยะนจะไมแพรกระจายเชอมรอยโรคทมการถกทำาลายบนผวหนง

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก :ในปพ.ศ.2493-2513องคการอนามยโลกและTheUnitedNation’sChildren’sFundไดรณรงคกวาดลางโรคคดทะราดโดยการรกษาดวยยาเพนซลลนในทวปแอฟรกาทวปอเมรกากลางทวปอเมรกาใตทวปเอเชยและประเทศในหมเกาะแปซฟก รวม46ประเทศ โดยผปวยมากกวา 50ลานรายไดรบการรกษาจากการรณรงคครงนทำาใหความชกของโรคคดทะราดทวโลกลดลงอยางรวดเรวมากกวารอยละ95โดยเฉพาะในประเทศอนเดยอนโดนเซยและประเทศไทย แตโรคคดทะราดกลบมาปรากฏขนอกครงในป พ.ศ. 2523 ในแถบเสนศนยสตรและตะวนตกของทวปแอฟรกา และพบการตดเชอกระจดกระจายเปนหยอมๆอยในทวปอเมรกาใตและอเมรกากลางหมเกาะคารบเบยน เอเชยตะวนออกเฉยงใต และบางสวนของหมเกาะแปซฟกใต เนองจากขาดการสนบสนนทางทรพยากรและทางการเมองในการกวาดลางโรคคดทะราดตอมาไดมความพยายามในการกวาดลางโรคอกครงในปพ.ศ.2538ในบางภมภาคแตยงขาดการประสานงานในระดบนานาชาตอยและในปพ.ศ.2549ประเทศอนเดยกประกาศวาไดกำาจดโรคคดทะราดใหหมดไปจากประเทศ

ในปจจบน ความชกของโรคคดทะราดยงไมทราบแนชด เนองจากไมมการรายงานโรคแบบเปนทางการตงแตปพ.ศ.2533แตคาดการณวามผปวยโรคคดทะราดรายใหมปละประมาณ 5,000 ราย จากประเทศในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยเฉพาะประเทศอนโดนเซยและตมอรตะวนออก ในป พ.ศ. 2548 มรายงานผปวยจากประเทศการนาประมาณ26,000รายและมรายงานผปวยจากประเทศ ปาปวนวกนประมาณ 18,000 รายสวนจำานวนผปวยในสหรฐอเมรกานนยงไมทราบแนชด

สถานการณโรคในประเทศไทย : มการรายงานการระบาดของโรคคดทะราดในหมบานชนบททางภาคใตของประเทศไทย ในปพ.ศ. 2533 Tharmaphornpilas P.และคณะ ซงพบผปวยจำานวน 54 ราย อายตงแต2-79ปโดยเปนผปวยอายนอยกวา15ปมากถงรอยละ53.7 ทำาใหมการคนหากลมนกเรยนในโรงเรยนประถมศกษาของพนท พบวานกเรยน105 รายปวยเปนโรคคดทะราดถง 34 ราย ทำาใหเกดความตนตวในการเฝาระวงควบคมไมใหโรคคดทะราดกลบมาระบาดอกครงโดยหลงจากนนในปพ.ศ.2535-2539พบการรายงานผปวยโรคคดทะราดประปรายเปนบางปจากทกภาคของประเทศไทย โดยมจำานวนผปวยไมมากนก ปจจบนไมมรายงานผปวยใหมตงแตปพ.ศ.2540-2553

3. อาการของโรค : ในระยะแรก(motheryaw)บนผวหนงจะเรมเปนแผลแบบรอยยนปด (papilloma) สวนใหญเกดบรเวณของใบหนาและขา รอยโรคเปนไดนานหลายสปดาหหรอเปนเดอน มกไมมอาการเจบนอกจากมการตดเชอแทรกซอน รอยโรคจะเพมจำานวนอยางชาๆ และอาจทำาใหเกดรอยโรคแบบตมสมวงคลำาคลายผลราสเบอรร(framboesialหรอraspberrylesion)หรอตมทแตกเปนแผลเปอย(ulceropapilloma)(ดงรปท23)ในระยะทสอง หรอระยะมการกระจายของผนนน(papillomata)หรอมจดดางแบบเปนเกลด(ดงรปท24)ซงอาการนจะปรากฏในชวงระยะเวลาสนหลงจากการรกษา

รอยแผลเบองตนในฤดรอนบอยครงจะพบเหนของเหลวในรอยพบของผวและจดนน/ดางเปนจดสนใจ (สำาคญ)รอยโรคเหลานทำาใหเจบปวดและมกจะทำาใหพการรอยแผล paillomata และรอยลกษณะหนาคลายหนงคางคกบนฝามอและฝาเทาอาจเกดขนในระยะแรกและระยะสดทาย แผลจะหายเองแตกเกดแผลใหมขนอกในตำาแหนงอนไดในระยะแรกและระยะหลง ระยะสดทายจะเกดแผลทมการทำาลายผวหนงและกระดก(ดงรปท25)ซงเกดขนประมาณรอยละ 10 - 20 ของผปวยทงหมดทไมไดรบการรกษาหลงจากการตดเชอนาน 5 ป หรอนานกวา โรคคดทะราดไมทำาใหเกดอนตรายถงเสยชวตแตมกทำาใหรางกายผดรปทรงหรอพการได

รปท 23 แผลแบบรอยยนปด (papilloma) บรเวณตนขาดานบน ในระยะแรกของโรคคดทะราด ทเรยกวาprimary framboesioma หรอmother yawรอยโรคมกเรมดวยเปนผนเลกๆ ตามขาแลวคอยๆขยายใหญขนเปนตมคลายผลราสเบอรร (Initialpapillomatousyawslesiononupperthighalsocalledprimaryframboesioma,motheryaw. Initial lesion usually commences aspapule on lower extremities and slowlyenlargestoformaraspberry-likelesion)

รปท 24 รอยแผลpaillomataลกษณะหนาคลายหนงคางคกบรเวณขาทเกดขนในระยะแรก(Earlyulceropap-illomatousyawsontheleg)

รปท 25 รอยโรคทมการทำาลายกระดกและกระดกออนรวมทงจมก(Gangosa)

4. ระยะฟกตวของโรค : ตงแต2สปดาหถง3เดอน5. การวนจฉยโรค :โดยวธการdarkfieldหรอdirectFA

microscopicจากแผลในระยะแรกหรอแผลระยะทสองการตรวจปฏกรยานำาเหลองซงใชตรวจหาซฟลส เชนวธการ VDRL จะใหผลบวกในระยะแรกและอกหลายปบางรายอาจจะมผลบวกตอ titer ของแอนตบอดในระดบตำาๆเสมอตลอดชวตและวธการตรวจนำาเหลองหาเชอtreponemaจำาเพาะเชนFTA-ABS,MHA-TPจะใหผลบวกตลอดชวต

6. การรกษา : ใชยาเพนซลลน (Penicillin) สำาหรบผปวยและผสมผสอาย 10 ปขนไป โดยฉดยาเบนซาทนเพนซลลน จ (Benzathine Penicillin G) ขนาด1.2 ลานหนวยเขากลามครงเดยว และเดกอายตำากวา10ปใชขนาด0.6ลานหนวย

7. การแพรตดตอโรค : การแพรโรคทางตรงโดยการสมผสกบนำาเหลองจากแผลของผปวยในระยะทหนงและระยะทสองการแพรโรคทางออมจากการปนเปอนเชอของเครองใชหรอวสดตางๆซงมการทมตำาหรอเจาะไปในผวหนงอาจเกดจากการเกาหรอแมลงวนซงมาเกาะบนแผลเปดของผปวย

8. มาตรการปองกนโรค : 1. มาตรการสงเสรมสขภาพทวไป ใหความรเรองโรค

จากเชอTreponemaแกประชาชนทวไปปรบปรงสขาภบาลใหดขน สงเสรมสขนสยการใชสบและนำาสงเสรมสภาพเศรษฐกจ และสงคมตางๆ เพอลดอบตการณของโรค

2. จดกจกรรมการควบคมแบบเขมในชมชนทมโรคคดทะราดเปนโรคประจำาถนโดยการตรวจคดกรองประชากรทงหมด และใหรกษาผตดเชอทงหมดทงในระยะไมแสดงอาการและระยะมอาการปวย โดยการรกษาผสมผสทไมปรากฏอาการจะมผลดทสด

3. ตรวจหาเชอในนำาเหลองหาผปวยระยะทไมแสดงอาการของโรค โดยเฉพาะในเดก เพอปองกนโรคกลบมาเปนใหมและทำาใหเกดแผลตดเชอ เพอการควบคมรกษาการเกดโรคในชมชน

4. จดหาวสดอปกรณสำาหรบการวนจฉยโรคและการรกษาโดยจดทำาเปนโครงการรณรงคการควบคมโรคและรวมเปนแผนบรการสาธารณสขของทองถนอยางถาวร

5. ใหการรกษาผปวยทมอาการทผดปกตของสภาพรางกายจากโรค

9. มาตรการควบคมการระบาด : โครงการรกษาเชงรกในพนททมความชกของโรคสงโดยองคประกอบสำาคญของโครงการไดแก1. สำารวจประชากรในชมชนเพอคนหาผตดเชอ2. การรกษาผปวย รวมไปถงผสมผสโรคในครอบครว

และชมชน โดยดจากความชกของโรคคดทะราดในชมชน

3. สำารวจปละครง นาน 1 - 3 ป โดยเปนกจกรรมสาธารณสขในทองทชนบทของประเทศ

โรคตดเชอไวรสเอนเทอโร (ENTEROVIRUS DISEASES) :

โรคมอเท�ป�ก (HAND, FOOT AND MOUTH

DISEASE : HFMD)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอไวรสทเกดเฉยบพลนและสามารถหายไดเอง เกดจากเชอไวรสซงมหลายสายพนธเชน ในกลมไวรสเอนเทอโรหรอไวรสในลำาไส มกเกดในกลมเดกทารกและเดกเลกตามสถานรบเลยงเดกโรงเรยนอนบาลฯ โดยมปจจยหลกทโนมนำาใหเกดการระบาดมาจากความแออดระบบการถายเทอากาศไมดสขอนามยสงแวดลอมและสขวทยาสวนบคคลบกพรอง เดกอายตำากวา 5 ป มความเสยงตอการตดเชอมากกวาคนในกลมอายอน ผใหญในพนททมโรคนเกดเปนประจำามกมภมตานทานตอโรคนแลวบางสวน

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : โรคนพบผปวยและการระบาดไดทวโลก มรายงานการระบาดรนแรงทมสาเหตจากเชอไวรสเอนเทอโร 71 ในหลายประเทศในภมภาคเอเชย เชน มาเลเซย (พ.ศ. 2540) และไตหวน(พ.ศ. 2541) เปนตน ประเทศในเขตรอนชน สามารถเกดโรคนไดแบบประปรายตลอดป พบมากขนในชวงฤดฝนซงอากาศเยนและชนการระบาดมกเกดขนในศนยเดกเลกและโรงเรยนอนบาล

สถานการณโรคในประเทศไทย : นบแตมรายงานการระบาดของโรคมอ เทา ปาก ทมอาการรนแรงจากการตดเชอไวรสเอนเทอโร71ในประเทศตางๆของภมภาคเอเชยตงแตพ.ศ.2540กระทรวงสาธารณสขไดตระหนก

ถงความสำาคญของปญหาดงกลาวจงมอบหมายใหสำานกระบาดวทยาและสำานกโรคตดตอทวไป(ขณะนแยกออกมาเปนสำานกโรคตดตออบตใหม)กรมควบคมโรครวมกบสถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข กรมวทยาศาสตรการแพทย เรมมการเฝาระวงรายงานและสอบสวนผปวยสงสยตดเชอ เอนเทอโร 71 และปองกนควบคมโรคนบตงแตนนมา โดยเพมเตมโรคมอ เทา ปาก ในระบบรายงานผปวยในขายเฝาระวง ลกษณะการเกดโรคกระจดกระจายหรอระบาดเปนครงคราว มกมผปวยเพมขนในชวงฤดรอนตอตนฤดฝน(พฤษภาคม-มถนายน)มกเปนกบเดกอายตำากวา10ปไมคอยพบในวยรนการระบาดมกเกดขนบอยในกลมเดกเชนสถานรบเลยงเดกโรงเรยนอนบาล กลมเสยงตอโรค พบสงสดในเดกกลมอายตำากวา 5 ป โดยเฉพาะในพนททไมถกสขลกษณะอยกนอยางแออดและถามการระบาดเปนระยะเวลานานจะทำาใหมโอกาสทจะแพรไปสเดกทมอายมากขนจนถงวยรนและความรนแรงของโรคกจะเพมมากขน

3. อาการของโรค : มไดหลายลกษณะดงน1. โรคแผลในคอหอย มไข เจบคอมตมพองใสขนาด

1-2มลลเมตรบนฐานซงมสแดงกระจายอยบรเวณคอหอยและตมพองใสจะขยายกลายเปนแผลคลายแผลรอนใน โดยมากพบทบรเวณดานหนาของตอมทอนซลเพดานปากดานหลงลนไกและตอมทอนซลและมกเปนอยนาน 4 - 6 วน หลงเรมมอาการมรายงานพบวาอาจพบอาการชกจากไขสงรวมไดรอยละ5แตไมมรายงานผเสยชวต

2. โรคมอ เทา ปากแผลในปากคอนขางกระจายกวางในชองปากกระพงแกมและเหงอกรวมทงดานขางของลน(ดงรปท26)ลกษณะตมพองใสอาจอยนาน7-10วนและจะมผนหรอตมพองใสเกดทบรเวณ

ฝามอนวมอ(ดงรปท27)และฝาเทา(ดงรปท28)หรอบรเวณกน โดยทวไปหายไดเองพบนอยมากททำาใหเสยชวตในเดกทารก

รปท 26 แผลบนลนและนวหวแมมอโรคมอเทาปาก(Ulcersinthemouthandonthethumb)

รปท 27 ผนบนฝามอและนวตมพองใสบนฝามอและนวโรคมอ เทา ปาก (Blisters on the palm andfingers)

รปท 28 ตมพองใสบรเวณหลงเทาโรคมอเทาปาก(Blistersonthesolesofthefeet)

3. โรคคออกเสบมตอมนำาเหลองโต แผลทคอนขางแขงนนกระจายมตมกอนสขาวหรอเหลองขนาดประมาณ3-6มลลเมตรอยบนฐานรอบสแดงและพบมากบรเวณลนไก ดานหนาตอมทอนซล และคอหอยดานหลงแตไมพบผนหรอตมพอง

4. ระยะฟกตวของโรค : โดยเฉลย 3 -5วนสำาหรบโรคแผลในคอหอยและโรคมอเทาปากและโรคคออกเสบมตอมนำาเหลองโตมระยะฟกตวประมาณ5วน

5. การวนจฉยโรค : สามารถพบเชอไดจากตวอยางจากปายแผล ชองปาก และอจจาระ มาเพาะแยกเชอ หรอฉดเพาะเชอในลกหน (sucklingmice) และเนองจากเชอมหลายสายพนธยอยซงทำาใหเกดอาการคลายกนและไมมแอนตเจนทใชรวมกน การตรวจหาทางนำาเหลองจงตองกำาหนดการสงตรวจเชอเพอการวนจฉยแบบเฉพาะเจาะจงของเชอชนดนนๆ

6. การรกษา :ไมมการรกษาเฉพาะใชการรกษาตามอาการ7. การแพรตดตอโรค :จากการสมผสโดยตรงกบเชอทปน

เปอนในนำามก นำาลาย หรออจจาระของผปวย หรอผทมเชอแตไมแสดงอาการ หรอการไอจามรดกน แตไมพบหลกฐานการแพรเชอตดตอผานทางแมลง นำา อาหารหรอทอนำาทง

8. มาตรการปองกนโรค : ลดการสมผสแพรกระจายเชอระหวางคนสคนเชนการลดความแออดและการมระบบถายเทอากาศทด การลางมอบอยๆ และการปฏบตตามสขอนามยสวนบคคลและอนามยสงแวดลอมทดอยางสมำาเสมอ

9. มาตรการควบคมการระบาด : กรณมผปวยเพมขนผดปกต ตองรบแจงสถานการณของโรค และลกษณะของโรคใหแพทยและบคลากรสาธารณสขทราบเพอการเฝาระวงการระบาด รวมทงควรแยกผปวยและเดกทมไขสงสยตดเชอไมใหคลกคลกบเดกปกตและระมดระวงการสมผสนำามก นำาลาย หรอสงขบถายของผปวย ถาพบผปวยในหองเรยนเดยวกนมากกวา2คนอาจพจารณาปดโรงเรยน/สถานศกษาชวคราวเปนเวลา5-7วนเพอทำาความสะอาดพนผวตางๆทเดกปวยสมผส ทงในบานสถานศกษา สถานทสาธารณะ เชน หางสรรพสนคาแนะนำาใหทำาความสะอาดดวยสบ หรอผงซกฟอกปกตกอนแลวตามดวยนำายาฟอกผาขาว เชน คลอรอกซไฮเตอรทงไว10นาทแลวลาง/เชด/แชดวยนำาสะอาดเพอปองกนสารเคมตกคางสวนของเลนทเดกอาจเอาเขาปากไดใหทำาความสะอาดดวยสบหรอผงซกฟอกตามปกตและนำาไปผงแดดลดโอกาสการแพรกระจายของโรค

เอกสารอางอง:1. กรมวทยาศาสตรการแพทย.คมอการเกบตวอยางสงตรวจ

ทางหองปฏบตการ. ใน: การตรวจวนจฉยโรคจากไวรสกลมเอนเตอโร.กระทรวงสาธารณสข;2552.หนา25.

โรคบรเซลโลสส(BRUCELLOSIS)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอแบคทเรยในอวยวะตางๆของรางกาย (systemic) แบคทเรย โดยจะทำาใหเกดอาการเฉยบพลนหรอคอยเปนคอยไปอยางช าๆเชอกอโรคปจจบนม6speciesคอ Brucella abortus(Biovar1-6และ9)มกพบใน

โคกระบอ Brucella melitensis(Biovar1-3)พบในแพะแกะ Brucella suis(Biovar1-5)พบในสกร Brucella canisพบในสนข Brucella ceti พบในแมวนำา Brucella pinnepedialis พบในปลาวาฬ และ

ปลาโลมา2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : พบมการแพร

ระบาดในทกประเทศของโลกโดยเฉพาะประเทศในแถบเมดเตอรเรเนยน (ยโรปและแอฟรกา) ตะวนออกกลางแอฟรกาเอเชยกลางอเมรกากลางและใตอนเดยและแมกซโกซงแหลงโรคและสายพนธของเชอจะแตกตางกนตามพนททางภมศาสตร มการรายงานพบผปวยเพมขนในพนททไมเคยเกดโรคหลงจากทมการเดนทางระหวางประเทศ โรคนเปนโรคจากการประกอบอาชพทเดนชดซงมการทำางานทเกยวของกบสตวหรอเนอเยอของสตวทตดเชอ โดยเฉพาะอยางยงคนงานในฟารม สตวแพทยและคนงานโรงฆาสตว ดวยเหตนจงพบโรคนไดบอยในเพศชาย ปจจยเสยงอนๆ ททำาใหเกดโรคและการระบาด ไดแก การบรโภคนมดบ หรอผลตภณฑจากนมโดยเฉพาะเนยแขงชนดออนนม (soft cheese)

ทไมผานการพาสเจอรไรส ทมาจากวว แกะ และแพะทตดเชอ การแยกเชอB.canis ทไดจากผปวย มกเกดในผทมการสมผสกบสนข และ B.suis พบในนกลาสตวจากการสมผสกบหมปา โรคนมกไมคอยเปนทรจกและไมไดรบการรายงานผปวย

สถานการณโรคในประเทศไทย :สถานการณโรคบรเซลโลซสพบอบตการณของโรคทเกดจากเชอBrucella suisเปนครงแรกของประเทศไทย ซงมสกรเปนสตวรงโรคตงแตป พ.ศ. 2552 สำานกระบาดวทยาไดสอบสวนโรคบร เซลโลซสรวม 7 ราย เปนผปวยท ไดจากการเฝาระวงเชงรบ3รายจากจงหวดเพชรบรณจนทบรและนครพนม ทง 3 รายเปนผปวยพบโดยบงเอญ และพบผปวยจากการเฝาระวงเชงรกในระหวางการสอบสวนโรคอก4ราย

จากการสอบสวนโรคพบวาผปวยสวนใหญประกอบอาชพเลยงสตวและชำาแหละสตว ไดแก สกร และแพะเปนตน โดยมประวตสมผสเลอด สารคดหลง รก และลกหมหรอลกแพะทแทงโดยไมใสถงมอปองกน หรอชำาแหละเนอสตวแลวนำามารบประทานอยางสกๆดบๆ

อยางไรกตาม เนองจากโรคบรเซลโลซส เปนโรคตดตอเรอรง ทำาใหขาดการตระหนกถงโรคนจงทำาใหพบผปวยดวยโรคนนอยทงๆทมรายงานจากกรมปศสตวทตรวจพบโรคนทงในโค กระบอ แพะ และแกะ ตลอดปในหลายจงหวดทวประเทศไทย

3. อาการของโรค : มไขเปนระยะๆเปนเวลานานหรอเปนๆหายๆ ไมแนนอนปวดศรษะออนเพลย เหงอออกมากหนาวสนปวดตามขอมนซมนำาหนกลดและปวดตามรางกายทวๆ ไป อาจพบการอกเสบเปนหนองทอวยวะเฉพาะท เชน ตบ มาม และตดเชอเฉพาะทชนดเรอรงหรอไมแสดงอาการ

4. ระยะฟกตวของโรค : อยในชวง5 - 60วนสวนใหญประมาณ1-2เดอน

5. การวนจฉยโรค : การวนจฉยทางหองปฏบตการทำาโดยการแยกเชอจากเลอด ไขกระดกหรอเนอเยออนๆ หรอจากสารคดหลงตางๆ ของผปวยการตรวจทางนำาเหลองในหองปฏบตการจะมประโยชนมากตอการวนจฉยทแมนยำาในผปวยกวารอยละ 95 แตจำาเปนตองทดสอบรวมกบการตรวจสอบอน(RoseBengalและSeroag-lutination)โดยการตรวจagglutinationantibodies(IgM,IgGและIgA)กบการทดสอบnon-agglutinationantibodies(Coombs-IgGหรอELISA-IgG)ซงทดสอบในขนตอนถดไป วธการเหลานไมไดใชทดสอบสำาหรบB.canis ซงการวนจฉยจำาเปนตองทดสอบดวยการตรวจแอนตบอดกบrough-lipopolysaccharideantigens

6. การรกษา :ใหรบประทานยาดอกซซยคลน(Doxycycline)วนละ200มลลกรม(ไมใชยานในเดกอายนอยกวา8ป)รวมกบยาไรแฟมปซน (Rifampicin) 600 - 900มลลกรมตอวนตดตอกนนานอยางนอย6สปดาหหรอใหสเตรปโตมยซน(Streptomycin)วนละ1กรม

7. การแพรตดตอโรค : โดยการสมผสโดยตรงกบเนอเยอเลอดปสสาวะสารคดหลงจากชองคลอดลกสตวทแทงออกมา (โดยเฉพาะรก) โดยเชอจะเขาทางผวหนงทมแผลหรอรอยขดขวน และการตดตออาจเกดโดยการดมนำ านมดบจากสตวทตดเชอ และผลตภณฑนมดบการตดตอโดยการหายใจเกดขนไดทงในสตว(ทเลยงรวมในคอกหรอเลา)และในคนททำางานในหองปฏบตการและในโรงฆาสตว

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ใหสขศกษาแกประชาชน เพอไมใหดมนมหรอกน

ผลตภณฑทผลตจากนมทไมผานการฆาเชอโดยการพาสเจอรไรซหรอการทำาใหสกดวยความรอนวธอนๆ

2. ใหความรแกเกษตรกร คนงานในฟารม โรงฆาสตวโรงงานชำาแหละเนอ และผจำาหนายตามเขยงเนอเกยวกบธรรมชาตของโรค และความเสยงตอการจบตองซากสตว และผลตภณฑจากสตวทมโอกาสตดเชอและมาตรการตางๆทจะลดความเสยงตอการสมผสเชอ(โดยเฉพาะการจดระบบถายเทอากาศในฟารมเลยงสตวใหเหมาะสม)

3. ตรวจสอบการตดเชอในฝงปศสตว โดยใชวธทางซโรโลยและวธELISAหรอการใชringtestในนำานมโคกำาจดสตวทตดโรคโดยการคดแยกและฆา กรณตรวจพบการตดเชอในสกรมกจำาเปนตองสงโรงฆาทงฝง ในพนททมอตราการตดเชอสงควรมการใหวคซนแกสตว โดยในลกแพะและแกะควรใช liveattenuated Rev-1 ซงเปนสายพนธหนงของB. melitensis และในลกโค(บางครงอาจฉดใหแกโคทโตแลว) ใชวคซนทผลตจากเชอ B. abortus สายพนธ19

4. ใชมาตรการปองกนการสมผสโดยตรงกบเชอ เชนการใชถงมอยางและการลางมอภายหลงการจบตองรกสารคดหลงและลกสตวทแทงรวมทงการฆาเชอบรเวณทปนเปอนสงเหลาน

5. นมจากโคแกะและแพะจะตองผานการพาสเจอรไรซกอนการบรโภคถาไมสามารถทำาไดการตมกฆาเชอไดเชนกน

9. มาตรการควบคมการระบาด : สอบสวนหาแหลงโรครวมทเปนสาเหตของการตดเชอซงโดยปกตมกเปนนำานมดบและผลตภณฑนม โดยเฉพาะเนยแขงจากฝงปศสตวทตดเชอตดตามเกบผลตภณฑทปนเปอนเชอทวางจำาหนวยหรอหลงเหลออยตามบานผซอแลวสงหยดการผลตและการจำาหนายจนกวาผผลตจะเรมกระบวนการพาสเจอรไรซไดสำาเรจ

เอกสารอางอง:1. กรมวทยาศาสตรการแพทย.คมอการเกบตวอยางสงตรวจ

ทางหองปฏบตการ.ใน:การตรวจบรเซลโลซสดวยวธทางภมคมกนวทยา.กระทรวงสาธารณสข;2552.หนา100.

2. กลนาร สรสาล และสดารตน มโนเชยวพนจ การเจาะเลอด: ผลกระทบตอคณคณภาพงานบรการทางหองปฏบตการชนสตรโรคพมพครงท1กรงเทพ:เอชทพเพรส,2541.

โรคแมวขวน(CAT-SCRATCH DISEASE)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอแบคทเรยชนดกงเฉยบพลนสามารถหายไดเองโรคแมวขวนอาจเกดความสบสนกบโรคอนๆทเกดอาการตอมนำาเหลองโตไดเชนโรคทลารเมย,บรเซลโลสส,ทเบอรคโลสส,กาฬโรค,โรคพลาสเจอเรลโลซส(Pasteurellosis)และโรคมะเรงตอมนำาเหลอง

มสาเหตจากการตดเชอ Bartonella henselae (ดงรปท29)มลกษณะเปนfacultativeintracellularparasites ตดสแกรมลบ รปรางแบบทอนเคลอนทไดดวย flagellae เปนเชอฉวยโอกาส (opportunisticpathogens) สามารถตดเชอในคนได โดยมพาหะเปนพวกแมลงเชนหมด,รนฝอยทราย(sandflies)และยง

รปท 29 ลกษณะโคโลนทลนและขรขระของB. henselae ทเจรญบนอาหารเลยงเชอchocolateagar(กำาลงขยาย40เทา)(Smoothandverrucouscolonytypesgrowingconcurrently inachocolateagarcultureofB. Henselae)

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : พบเกดขนทวสหรฐอเมรกา อบตการณจะมากขนในพนททมอณหภมสงขนและความชน(เชน,ฮาวาย,แปซฟกตะวนตกเฉยงเหนอ ทศตะวนออกเฉยงใตของรฐชายฝงแคลฟอรเนย),ในขณะทอลาสกา, เทอกเขารอกกและมดเวสตของรฐมความชกทตำากวาคามธยฐาน เพยง 1 ยนของB.henselae ทเคยมรายงานในอเมรกาเหนอ ประมาณ70-90% ของโรคแมวขวน เกดขนในเดอนฤดใบไมรวงและฤดหนาวในชวงตนฤดกาลนเปนสนนษฐานวาจะเกดขนในฤดรอนทเกดมาพรอมกบลกแมวหมดรบกวนเพมขน

สถานการณโรคในประเทศไทย :ยงไมพบรายงานขอมลโรคน

3. อาการของโรค :มอาการวงเวยนตอมนำาเหลองอกเสบโตเปนกอน (granulomatous lymphadenitis) และมไขไดหลายแบบ เกดแผลเปนผนสแดง เกยวเนองจากตอมนำาเหลองภายใน2สปดาหและพฒนากลายเปนหนองผปวยรอยละ 50 - 90 เกดผดขนบรเวณทถกแมวขวนกลมอาการ ParinaudOculoglandular Syndrome(granulomatous conjunctivitis with pretragaladenopathy)เกดขนหลงจากการตดเชอตาแดงโดยตรงหรอโดยออม และอาจเกดอาการแทรกซอนทางระบบประสาทเชนสมองอกเสบและระบบประสาทตาอกเสบ(optic neuritis) ได อาการไขสงเรอรงอาจเกดรวมกบรอยโรคของกระดกทมการสลายหรอแทนทเนอกระดกดวยสงอนๆและ/หรอการเกดกอนทตบและมาม

4. ระยะฟกตวของโรค : 1-2สปดาห5. การวนจฉยโรค :การวนจฉยโรคจะใชอาการทางคลนกท

สอดคลองกบหลกฐานการตรวจแอนตบอดทางภมคมกนตอเชอBartonella henselaeทตรวจพบไตเตอร1/64หรอมากกวาจากการตรวจIFAทใหผลบวก

การตรวจสอบทางพยาธสภาพ(Histopathologicalexamination)ของตอมนำาเหลองทตดเชอแสดงลกษณะทสอดคลองกน แตไมไดวนจฉย หนองทไดจากตอมนำาเหลองจะถกฆาเชอแบคทเรยโดยวธมาตรฐาน การตรวจทางภมคมกนและPCRมประสทธภาพสงในการตรวจสอบเชอBartonella ในการตรวจชนเนอ หรอการดดสารจากตอมนำาเหลองเชอBartonellaจากเลอดและจากสารทดดออกจากตอมนำาเหลองจะเจรญเตบโตหลงจากการบมเชอเปนเวลานานในอาหารเลยงเชอ rabbitbloodagar in5%CO

2ทอณหภม 36oซ. (96.8oฟ.)

และในระบบcellcultureอนๆ6. การรกษา : ผปวยมภมคมกนโรคปกต และไมมโรค

แทรกซอนจะหายไดเอง โดยไมตองใชยารกษา แตสำาหรบผปวยทมภมตานทานตำา ตองรกษาเปนเวลา1-3 เดอน ดวยการใหยาปฏชวนะ เชน อรโทรมยซน(Erythromycin) , ไรแฟมปซน (R i fampicin) ,ซโพรโปรฟลอกซาซน(Ciprofloxacin)หรอเจนตามซน(Gentamicin)ในรายทตอมนำาเหลองอกเสบเปนหนองการใชเขมเจาะใหหนองออกมากสามารถลดอาการปวดลงไดแตแนะนำาใหหลกเลยงการตดชนเนอจากตอมนำาเหลองไปตรวจ

7. การแพรตดตอโรค : 1. เกดจากการโดนแมวขวนหรอกด2. สมผสกบขนแมว ซงมเชอจากนำาลายแมวทมนเลย

ขนตดอย ทำาใหมอเกดการปนเปอน แลวไปสมผสกบอวยวะเชนตากสามารถทำาใหตดเชอได (ดงรปท30)

รปท 30 อาการตาแดงในผปวยกลมอาการ Parinaud’soculoglandularsyndromeโดยพบขางเดยวกนกบตอมนำาเหลองทเกดพยาธสภาพของโรค ซงมกพบบรเวณหนาใบห และสวนนอยพบทใตขากรรไกร(ThegranulomatousconjunctivitisofParinaud’s oculoglandular syndrome isa s soc i a ted w i th i p s i l a t e r a l l oca llymphadenopathy,usuallypreauricularandlesscommonlysubmandibular)

8. มาตรการปองกนโรค : กำาจดหมด เหบ จากตวแมวกชวยลดการแพรเชอไดมากเมอถกแมวกดหรอขวนใหลางแผลดวยนำาสะอาดและทายาทาแผลทใชกนทวไปหากมอาการตอไปนใหไปปรกษาแพทย1. แผลกดหรอขวนไมหายในเวลาอนควร2. รอบๆ รอยกดหรอขวนแดงขนและกวางขนเกน2วน3. เปนไขอยหลายวนหลงถกแมวกดหรอขวน

4. ตอมนำาเหลองบวมและปวดนานกวา2-3สปดาห5. ปวดกระดกหรอปวดขอ ปวดทอง (โดยไมมไขหรอ

อาเจยนหรอทองรวง)หรอออนเพลยผดสงเกตนานกวา2สปดาห

9. มาตรการควบคมการระบาด : คนหาแหลงแพรเชอในแมลง และในสตว เพอทำาการปองกนและควบคมโรคพรอมทงใหความรในการปองกนตนเองใหกบประชาชน

โรคไขลสส�(LASSA FEVER)

1. ลกษณะโรค :เปนไขเฉยบพลนในชวงระยะ1-4สปดาหเกดจากการตดเชอไวรสลสสา (Lassa virus) ซงเปนสายพนธarenavirus(ดงรปท31)

รปท 31 เชอไวรสลสสาใน Vero cell จากกลองจลทรรศนอเลคตรอน (กำาลงขยาย 121,000 เทา) (Lassavirus,ElectronmicrographofLassavirusinthefirstVerocell)

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : โรคไขลสสาเปนโรคในแถบแอฟรกาตะวนตกโรคนพบครงแรกในปพ.ศ.2493 ทโรงพยาบาลของประเทศไนจเรย ตงแตนนมามการระบาดอยางกวางขวางในประเทศไลบเรย, เซยรราลโอนและกน การระบาดของโรคเกดขนในชวงฤดรอนตงแตเดอนมกราคมถงเมษายน เปนโรคทมการตดเชอเกดขนไดกบทกเพศและทกวยโดยมหนเปนพาหะนำาโรคโดยตดตอจากเศษอาหารหรอของใชในครวเรอนปนเปอนกบอจจาระหน สวนการตดเชอจากหองปฏบตการใน

โรงพยาบาลยงสามารถเกดขนไดโดยเฉพาะอยางยงตดจากสงแวดลอมของโรงพยาบาลทยงไมมมาตรการในการควบคมการตดเชอทเพยงพอ

3. อาการของโรค : มไข ปวดศรษะ เจบคอ มอาการไออาเจยนทองรวง เจบหนาอกและชองทองอาการไขจะยงคงมอยตลอดหรออาจไขสงเปนระยะอาการตาอกเสบและคออกเสบเปนหนองมกพบไดบอยผปวยรอยละ80มกมอาการไมรนแรงหรอไมมอาการ ในรายทมอาการรนแรงจะมอาการเลอดออก ชอก มอาการหนาบวมคอบวมเกลดเลอดจะลดลงและการทำางานของเกลดเลอดจะผดปกตผปวยประมาณรอยละ25มอาการหหนวกจากพยาธสภาพทเสนประสาทสมองคท8

4. ระยะฟกตวของโรค :6-21วน5. การวนจฉยโรค : การวนจฉยโรคโดยวธELIZAหรอPCR

ซงวธการPCRเปนการแยกเชอไวรสจากเลอดปสสาวะ,ตวอยางจากคอหอยและตองมการเกบตวอยางทางหองปฏบตการเซรมทใชจะตองผานความรอน140oฟ.เปนเวลา1ชวโมงเพอยบยงเชอไวรส

6. การรกษา :ใหยาไรบาวรน(Ribavirin)ทางหลอดเลอดดำาภายใน6วนแรกทเรมปวยเรมดวยขนาด30mg/kgและตามดวย 15mg/kgทก 6 ชวโมงเปนเวลา 4 วน8mg/kgทกๆ8ชวโมงเปนเวลา6วนถดมา

7. การแพรตดตอโรค : เกดจากการสมผสละอองฝอยหรอการสมผสจากอจจาระของหนทตดเชอตามพนผว เชนเตยงนอน หรอการสมผสอาหารและนำาทปนเปอนเชอหรอการแพรเชอในหองปฏบตการ และสภาพแวดลอมในโรงพยาบาลเชนการฉดวคซนโดยใชเขมทปนเปอนเชอและตดตอไดทางสารคดหลง ปสสาวะ อจจาระ และโรคนยงสามารถแพรเชอจากคนสคนทางเพศสมพนธ

8. มาตรการปองกนโรค : ควบคมหนสตวกดแทะเปนกรณพเศษ

9. มาตรการควบคมการระบาด : ควบคมพาหะคอหนโดยเกบขาวและอาหารอนๆในทเกบทปราศจากหนควบคมพาหะและผตดเชอในโรงพยาบาล โดย มมาตรการทเขมงวดและใหการรกษาโดยใหยาไรบาวรน(Ribavirin)

2. Mandell,Douglas,andBennett,PrinciplesandPracticeofInfectiousDiseasesManual7theditionvol.2, Epidemiology of Lassa fever, Philadel-phia.2010:p.2296-2297.

โรคลชม�เนยซส(LEISHMANIASIS)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอโปรโตซวLeishmania spp. โดยมรนฝอยทราย(Sandfly)เปนแมลงพาหะของโรค

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : โรคลชมาเนยพบในประเทศทงแถบเขตรอนและใกลเขตรอน ซงมประเทศทางโลกเกา(ทวปยโรปแอฟรกาตะวนออกกลางคาบสมทรอนดย)และประเทศทางโลกใหม(อเมรกากลางและอเมรกาใต) อยางนอย 88 ประเทศ สวนใหญเปนประเทศกำาลงพฒนา (75 ประเทศ) กบดอยการพฒนา(13ประเทศ)ประชากรเสยงมากกวา350ลานคนพบผปวยประมาณ14ลานคนอบตการณ1.5-2ลานคน/ปผปวยชายมากกวาผปวยหญง(ชาย1,249,000คนหญง840,000คน)ผปวยเสยชวตประมาณ700,000คน/ปแตการเปนโรคทไมตองแจงทำาใหขอมลทางระบาดวทยาตำากวาเปนจรงประมาณ3เทา

สถานการณในประเทศไทย :มทงผปวยชาวตางชาตและแรงงานไทยกลบจากแหลงโรคในประเทศตะวนออกกลางนำาเขามา(importedcases)รวมจำานวน49รายและคนไทยตดเชอในประเทศ(indigenouscase)รวมจำานวน14รายตาย2รายมทงชายหญงและเดกจงหวดทพบผปวยไดแกเชยงรายนานกรงเทพฯจนทบรพงงาสราษฎรธานนครศรธรรมราชสงขลาสตลและตรงซงสวนใหญเปนจงหวดทางภาคใต

3. อาการของโรค :เกดได3ลกษณะคอ1. เกดแผลทผวหนง (Cutaneous Leishmaniasis:

CL) อาการเชนตมนนพองใสและแดงแผลซงอาจเปนแผลเปยก หรอแผลแหง แผลมกมขอบ อาจ

แผลเดยวหรอหลายแผล แผลลกลามรวมกนเปนแผลใหญได หรออาจเปนตมๆ กระจายทวตว(ดงรปท32)

รปท 32 โรคลชมาเนยชนดเกดแผลทผวหนง (CutaneousLeishmaniasis)สวนใหญมกเกดจากเชอL. tropica มลกษณะแผลเปนตรงกลาง และมผดเลกๆกระจายลอมรอบ (Leishmaniasis recidivans.AS chronic oligoparasitic presentation ofCutaneous Leishmaniasismost commonlyassociatedwithL. tropicainfection.Notethecentralscarfromapreviousprimaryulcersurroundedbysmallpapules)

2. เกดแผลทเยอบบรเวณปาก จมก (Mucocutane-ous Leishmaniasis : MCL)เปนแผลตามใบหนาโพรงจมก ปาก และลำาคอ อาจทำาใหรปหนาผดไปจากเดมมไขซดออนเพลยนำาหนกลดหากอาการรนแรงและไมไดรบการรกษากถงกบเสยชวตได(ดงรปท33)

รปท 33 โรคลชมาเนยชนดเกดแผลทเยอบบรเวณปาก จมก(MucosalLeishmaniasis)

3. พยาธสภาพกบอวยวะภายใน (Visceral Leish-maniasis : VL หรอปจจบนนยมเรยกวา คาลา - อซาร (Kala - azar))ขอบงชทสำาคญตามนยามขององคการอนามยโลกคอไขเรอรงมากกวา10 วน ผอม (weight loss) ซด (pale) มามโต(splenomegary)(รปท34)ตบโต(hepatomeg-ary)ผปวยหลงใหการรกษาจนหายแลวอาจปรากฏอาการทางผวหนงทเรยกวา Post Kala-azarDermal Lesion (PKDL) เชน ตมนน (nodule)ปน(papule)ดางดวง(macular)หรอหลายลกษณะรวมกน(mixed)(ดงรปท35)

รปท 34 ผปวยเดกโรคลชมาเนยทเกดพยาธสภาพกบอวยวะภายในประเทศเคนยามอาการขาดสารอาหารและมามโต(ChildrenwithvisceralLeishmaniasisin Kenya Note signs ofmalnourishmentand protruding abdomen with massivesplenomegaly)

รปท 35 อาการทางผวหนงซงเกดตามหลงการรกษาโรคลชมาเนยทเกดพยาธสภาพกบอวยวะภายใน(PostKala-azar Dermal lesion) แสดงลกษณะเปนตมนน(PapularlesionsfollowingthetreatmentofVisceralLeishmaniasisinKenya)

4. ระยะฟกตวของโรค :ระยะฟกตวของโรคไมแนนอนอาจตงแต2-3วนสปดาหจนถงหลายเดอนเปนปหรอหลายๆปแตสวนใหญระยะฟกตวคอนขางนาน

5. การวนจฉยโรค :การวนจฉยโรคประกอบดวย3วธไดแกอาการทางคลนกพยาธสภาพและภมคมกนวทยาการวนจฉยโรคจากอาการทางคลนกมความนาจะเปนในการวนจฉยโรคกอนการทดสอบในบางแหง เชน หากผปวยมฝเรอรงหลายสปดาห เกดขนในปาของประเทศเปรอาจวนจฉยวาเปน CL ในทำานองเดยวกบ ผปวยทมไขนำาหนกลด ซด ตบโต ในพนทระบาด เชน ไบฮาร

ประเทศอนเดยอาจวนจฉยวาเปนVLเปนตนการวนจฉยโรคจากพยาธสภาพ ยนยนโดยการเจาะดดไขกระดกหรอตดชนเนอตบ มามตรวจด amastigote ภายใตกลองจลทรรศนหรอการตรวจหาDNAหรอRNAของเชอLeishmaniaดวยวธPCRและการวนจฉยโรคจากภมคมกนวทยาดวยการตรวจหาแอนตบอดการวเคราะหcell-mediatedและการทดสอบทางผวหนงซงการเลอกวธวนจฉยโรคขนกบลกษณะของการเกดโรค

6. การรกษา : ยารกษามทงชนดทาแผลรบประทานและฉด แตยาประเภทหลงมอาการขางเคยงคอนขางรนแรงตอผปวยซงตองอยภายใตการดแลอยางใกลชดของแพทยในโรงพยาบาล ชอยารกษา เชน เพนตะวาเลนทแอนตโมเนยล(PentavalentAntimonials),เพนทามดน(Pentamidine),พาโรโมมยซนซลเฟต(ParomomycinsulfateSulfate), มเลทโฟซน (Miletefosine),คโทโคนาโซล(Ketoconazole)

7. การแพรตดตอโรค :รนฝอยทราย(sandfly)(ดงรปท36)กดและดดเลอดได amastigote เขาไปในกระเพาะสวนกลางแลวเปลยนรปรางยาวออกเปนpromastigoteระยะตดตอ (infective stage) และเคลอนตวไปรวมเปนกอนทคอหอยพรอมจะถกสำารอกเขาสรางกายเหยอรายตอไปเมอรนฝอยทรายไดกดและกนเลอดอกครงนอกจากน อาจมความเปนไปไดจากการรบเลอดแลกเปลยนชนเนอแมสลกอบตเหตจากการปฏบตงานในหองปฏบตการและการใชเขมฉดยารวมกน

รปท 36 รนฝอยทราย(sandfly)เพศเมยขณะกำาลงดดเลอดเปนอาหาร มลกษณะปกเปนรปตววขณะพก มเสนเลอดดำาและขนเลกๆขนานไปตามรอยขอบของปก(Afemalephlebotomuspapatasisandflytakingabloodmeal.NotethecharacteristicV shapeof thewings at rest, theparallelveinsandthefinehairsonthetrailingedgeofthewings)

8. มาตรการปองกนโรค : 1. กำาจดเชอลชมาเนยในผปวย โดยคนหาใหพบผปวย

ทงระยะปรากฏอาการและไมปรากฏอาการพรอมทำาการกษาอยางรวดเรวจนหายขาด

2. ควบคม กำาจดพาหะรนฝอยทรายโดยปรบปรงสงแวดลอมในบาน นอกบานใหสะอาดและเปนระเบยบทำาลายแหลงเพาะพนธรนฝอยทราย

3. ควบคม กำาจดสตวรงโรค โดยสตวเลยงลกดวยนมควรอยหางจากตวบานอยางนอย 10 เมตร กรณเลยงในบานหรอใกลบานควรใหสตวนอนในมงชบเคมหรอคลมดวยผา/กระสอบปาน/ปลอกคอชบเคมตอนกลางคน สตวทมเชอลชมาเนยตองกำาจดโดยปรกษาสตวแพทยหรอผปฏบตงานในหนวยงานปศสตว

4. ปองกนตนเองอยาใหรนฝอยทรายกดเชนทายากนยงสวมเสอผาปกปดทวรางกาย เมอเขาปา ไปถำาทำาสวนทำาไรนอนในมงชบเคมไมอยนอกบานชวงพลบคำาทรนฝอยทรายออกหากนมาก

5. คนทมเชอเอชไอว (HIV) ควรปองกนถกรนฝอยทรายกด รวมทงหลกเลยงพฤตกรรมเสยงในการตดเชอHIV

6. แรงงานไทยและชาวมสลมทกลบจากประเทศแหลงโรคในตะวนออกกลางหากถกรนฝอยทรายกดบอยๆเมอปรากฏอาการสงสยตองรบไปพบแพทย

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. สอบประวตผปวย2. คนหาผปวยรายอนๆ และเจาะโลหตคนหาผไม

ปรากฏอาการพรอมใหการรกษาจนหายขาด3. คนหาสตวรงโรคและกำาจดสตวทมเชอลชมาเนยทกตว4. ปองกนสตวเลยงไมใหถกรนฝอยทรายกด5. สอบสวนทางกฏวทยาโดยดกจบรนฝอยทรายตรวจ

หาเชอลชมาเนย6. พนเคมกำาจดรนฝอยทรายทงในบานนอกบานและ

คอกสตว7. ชมชนทำาBigcleaningday8. ใหความรโรคลชมาเนยแกประชาชน

เอกสารอางอง:1. โชตชวงพนโสภณกล.การวนจฉยโรคลชมาเนย(Leish-

maniasisdiagnosis):รนฝอยทรายและโรคลชมาเนย.2546:77-97.

2. ธรยทธ สขม. การตดเชอลชมาเนยรวมกบเชอเอชไอว.2553.1-30(เอกสารยงไมเผยแพร)

3. ธรยทธสขม.โรคตดเชออบตใหมในประเทศไทย.2553:1-30(เอกสารยงไมเผยแพร)

4. ธรยทธ สขม. Negleted disease in Thailand ;Leishmaniasis.2552:116หนาเอกสารประกอบการบรรยายในการอบรม“โครงการพฒนาศกยภาพเครอขายเพอการเฝาระวงโรคลชมาเนย”วนท13-14พฤษภาคม2552ณลำาปำารสอรทจงหวดพทลง.

6. WorldHealthOrganization.TheLeishmaniasis.TechnicalReportSeries701.1984;140page.

7. World Health Organization. Regional StrategicFramworkforEliminationofKala-azarfromtheSouth-EastAsiaRegion(2005-2015)WHOProjectNo:INDCRD714.2005;1-22.

8. WorldHealthOrganization.Guidelinesandstand-ardoperatingProceduresforKala-azarElimina-tioninSouth-EastAsiaCountries.Inter-countryTrainingoftrainersworkshopforKala-azarElimi-nation,Patna,India19-23November2007.1-82

9. MandellGL,BennettJE,DolinR.Mandell,Douglas,andBennett’s,editor.PrinciplesandPracticeofInfectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia(USA):Elsevier;2010:p.3465-3466,3468,3471.

โรคเมลออยโดสส(MELIOIDOSIS)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอแบคท เรย ชอวาBurkholderia pseudomallei(ดงรปท37)

รปท 37 โคโลนเหยวยนของB. pseudomallei ทดคลายโคโลนของเชอรา

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : เมลออยโดสสเปนโรคตดเชอทเปนปญหาของหลายประเทศ รายงานวาประเทศทางแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตและทางเหนอของทวปออสเตรเลย เปนบรเวณทมโรคประจำาถน(Endemic area) และสามารถตรวจพบโรคนไดบางในฮองกง ไตหวน อนเดย นวซแลนด และประเทศอนๆทวโลก

สถานการณโรคในประเทศไทย :พบผปวยไดทกภาคทวประเทศ แตพบมากทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยเฉพาะอยางยงจงหวดขอนแกนและอบลราชธาน ผปวย

สวนใหญ (รอยละ 60 - 95) เปนชาวไรชาวนาหรอผททำางานกบดนและนำา พบผปวยมากในฤดฝน มรายงานการตดเชอในโรงพยาบาล (nosocomial infection)ผปวยสวนใหญเปนบคคลทมปจจยเสยงเชนโรคตดเชอทางเดนหายใจเรอรงวณโรคเบาหวานโรคไตโรคเลอดมะเรงและภาวะบกพรองทางภมคมกนเปนตนเดกเปนโรคนนอยกวาผใหญ

จากการคาดคะเนคดวานาจะมผปวยมากกวาปละ2,000รายในประเทศไทยแตขาดการศกษายนยนและไมมการรายงานในผปวย สวนมากไดขอมลจากการสำารวจระดบแอนตบอดตอเชอของคนปกตในภาคตะวนออกเฉยงเหนอโดยพบมการตดเชอ(seroprevalence)ประมาณรอยละ20

3. อาการของโรค : อาการแสดงมหลากหลายตงแตไมมอาการเลยหรอมจดทปอดแตไมแสดงอาการจนถงมฝทผวหนงฝทอวยวะภายในเนอเยอปอดอกเสบตายหรอตดเชอในกระแสเลอดจนเสยชวต (ดงรปท38,39,40,41 ตามลำาดบ) ซงอาการอาจคลายคลงกบโรคตดเชอหลายโรค เชน ไขทยฟอยด หรอวณโรคทมโพรงในปอดหนองในชองปอดฝเรอรงและเยอกระดกตดเชอเปนตน

รปท 38 ตมหนองทผวหนงจำานวนมากในผปวยดวยโรคเมลออยโดสสเพศชายอาย46ปซงเปนโรคเบาหวานทเสยชวตดวยการตดเชอเมลออยโดสสในกระแสเลอด(Multiplepustulesina46-year-olddiabeticmanwithfatalsepticemicmelioidosis)

รปท 39 ภาพถายเอกซเรยปอดแสดงหนองในปอดจำานวนมากในผปวยอาย46ปซงเปนโรคเบาหวานทเสยชวตดวยการตดเชอเมลออยโดสสในกระแสเลอด(Chest radiographyof 46-year-olddiabeticpatientwith fatal septicemicmelioidosis,showingmultiplepulmonaryabscesses)

รปท 40 ภาพถายเอกซเรยคอมพวเตอรปอดทมกอนหนองขนาดใหญในผปวยดวยโรคเมลออยโดสสเพศหญงอาย26ปเสยชวตดวยโรคเมลออยโดสส(CTscanofthechestofa26-year-oldwomanwithfatalmelioidosis,showinglargepulmonaryabscess)

รปท 41 ฝาขาวแผกวางในปอดกลบบนขางซายในผปวยดวยโรคเมลออยโดสสเพศชายอาย54ปเสยชวตดวยโรคปอดอกเสบจากเมลออยโดสส(Extensiveleftupperlobeconsolidationin54-year-oldmanwithfatalmelioidosispneumonia)

4. ระยะฟกตวของโรค :ตงแต2วนถงนานหลายป5. การวนจฉยโรค : การวนจฉยเพอยนยนไดจากการ

แยกเชอหรอการเพมสงของระดบภมคมกนสำาหรบการตรวจDirectImmunofluorescentMicroscopyนนมความจำาเพาะสงรอยละ90แตมความไวคอนขางตำาเพยงรอยละ 70 เมอเทยบกบการเพาะเชอ จงควรนกถงโรคนในกลมผปวยทไมสามารถตรวจหาสาเหตการปวยโดยเฉพาะอยางยง ทมโพรงในปอด คนทอาศยหรอเดนทางกลบจากแหลงทมโรคชก โรคนอาจเรมแสดงอาการหลงตดเชอนานถง25ป

6. การรกษา : ใหการรกษาแบบประคบประคองและใหยาเซฟตาซดน (Ceftazidime) หรอยาอมพเนม(Imipenem) ทางหลอดเลอดอยางนอย 10 วน แลวใหการรกษาดวยยาไตรเมโธพรม - ซลฟาเมธอกซาโซล(Trimetoprim-Sulfamethoxazole)แบบรบประทาน( เปนระยะเวลา 24 สปดาห ) ซ งอาจใหรวมกบยาดอกซซยคลน(Doxycycline)ในเดกทอายมากกวา8ป

7. การแพรตดตอโรค :มกตดตอจากการสมผสดนหรอนำาทนำาทปนเปอนเชอ เชอเขาสรางกายผานบาดแผล การสำาลกหรอกลนนำา หรอหายใจเอาละอองฝนของดนทมเชอปนเปอน

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ผทมโรคประจำาตวเชนเบาหวานและผทมบาดแผล

ควรหลกเลยงการสมผสดนหรอแหลงนำา เชนในนาขาวซงเปนแหลงทมโรคชกชม

2. ในแหลงทมโรคชกชม ควรใหความรแกประชาชนในพนท โดยเฉพาะผทมโรคประจำาตวเรอรง หรอมบาดแผลรอยขดขวนในการปองกนไมใหสมผสดนและแหลงนำาโดยตรงเชนสวมรองเทาบทหรอหากจำาเปนตองรบทำาความสะอาดหลงเสรจงานทนท

9. มาตรการควบคมการระบาด : โดยทวไปมกเปนผปวยเดยวหากมการระบาดตองสอบสวนหาแหลงโรค

เอกสารอางอง:1. กลนาร สรสาล และสดารตน มโนเชยวพนจ การเจาะ

เลอด: ผลกระทบตอคณคณภาพงานบรการทางหองปฏบตการชนสตรโรคพมพครงท1กรงเทพ:เอชทพเพรส,2541.

2. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข, กรมวทยาศาสตรการแพทย.คมอการเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ. ใน:การตรวจวนจฉยโรคเมลออยโดสส.กระทรวงสาธารณสข;2552.หนา97-98.

4.MandellGL,BennettJE,DolinR.Mandell,Douglas,andBennett’s,editor.PrinciplesandPracticeofInfectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia(USA):Elsevier;2010:p.2872-2873.

5. สำานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค. แนวทางการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม สำาหรบบคลากรสาธารณสข.กรงเทพฯ:โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจำากด;2551.

โรคไขคว(Q FEVER)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดตอระหวางสตวและคนทเกดจากเชอแบคทเรยชอวาCoxiella burnetii ทมกเกดจากการประกอบอาชพเกยวของกบสตวอาการเรมแรกคลายไขหวดใหญ มไขชนดเฉยบพลน โรคไขควสามารถนำามาทำาอาวธชวภาพไดเนองจากทนกบสภาพแวดลอมไดดและสามารถตดตอทางอากาศเขาสระบบทางเดนหายใจ

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : พบการระบาดไดทวโลกยกเวนประเทศนวซแลนดโดยพบรายงานการเกดโรคครงแรกในป พ.ศ. 2478ทรฐควนสแลนด ประเทศออสเตรเลย ซงทำาใหคนงานในโรงฆาสตวปวยจากการสมผสโดยตรงกบสารคดหลงของสตวปวยโดยเฉพาะสวนระบบสบพนธ(reprpductivetissue)

สถานการณโรคในประเทศไทย : ในป พ.ศ. 2509 มรายงานผปวยโรคไขควรายแรกในประเทศไทย จากจงหวดสมทรสาครจากการศกษาทางระบาดวทยาพบวาโรคไขควเปนโรคประจำาถนของหมบานทผปวยอาศยอยและมความเปนไปไดวาสนขเปนสตวรงโรค และในปพ.ศ. 2546 มการศกษาไปขางหนาโดยเปรยบเทยบอบตการณจากกลมทไดสมผสกบเหต ปจจยเสยง และกลมทไมไดสมผส(Prospectivestudy)ในผปวยทมไขชนดเฉยบพลนทเขารบการรกษาในโรงพยาบาล4แหงในพนทตางๆของภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยพบผปวยโรคไขควชนดเฉยบพลนจำานวน9ราย โดยสงตรวจซรมวทยาในประเทศฝรงเศส จากขอมลนทำาใหสามารถยนยนไดวานบตงแตปพ.ศ.2509โรคไขควไดมการแพรกระจายอยในประเทศไทย สำาหรบการศกษา

ความชกของโรค พบวาความชกของผปวยทไมแสดงอาการมความแปรผนทรอยละ0.4-2.6ในสตวเลยงพบความชกการตดเชอทสงทสดในสนขทรอยละ28.1สวนความชกการตดเชอในแพะแกะและโคกระบอมความแปรผนตงแตรอยละ 2.3 - 6.1 และในเดอนมกราคมพ.ศ. 2554 พบผปวยเยอบหวใจอกเสบ สาเหตเกดจากการตดเชอCoxiella burnetiiจำานวน4รายจากการวจยในโครงการหาสาเหตการเกดโรคเยอบหวใจอกเสบในผปวย ทดำาเนนการโดยโครงการโรคตดเชออบตใหม(InternationalEmergingInfectionsProgram;IEIP)รวมกบมหาวทยาลยขอนแกน

3. อาการของโรค : หนาวสน ปวดศรษะ ไมมแรง ปวดกลามเนอ และเหงอออกมาก จากการตรวจเอกซเรยอาจพบอาการปอดบวมอาการไอมเสมหะเจบหนาอกและอาการทางปอดไมเดนชด ซงสามารถเกดไดในผทมโรคลนหวใจอยเดม ตรวจพบหนาทการทำางานของตบผดปกตตบอกเสบชนดเฉยบพลนหรอเรอรงซงอาจสบสนกบโรคตบอกเสบจากวณโรคได ลกษณะของโรคไขควเรอรงหลกๆคอเยอบหวใจอกเสบ

4. ระยะฟกตวของโรค :ขนอยกบจำานวนเชอระยะฟกตวโดยประมาณ2-3สปดาหหรอพบในชวง3-30วน

5. การวนจฉยโรค : การตรวจวนจฉยทางหองปฏบตการแสดงใหเหนแอนตบอดจำาเพาะทเพมขน ระหวางระยะเฉยบพลน และระยะพกฟน โดยวธ IndirectFluorescent(IF)หรอComplementFixationtest(CF)หรอโดยการตรวจIgMโดยวธIFหรอELISAการวนจฉยจะใชการเตรยมแอนตเจน2ระยะคอระยะท1แทนสารกอโรคและระยะท2เปนชนดทสรางขนจากการตดLPSในหองปฏบตการในระยะเฉยบพลนแอนตบอดตอแอนตเจนระยะท2จะมระดบทสงกวาแอนตบอดระยะท 1 และในโรคเรอรง ผลจะกลบกน ระดบไตเตอรของ

แอนตบอดระยะท1ทสงจะบงบอกถงการตดเชอเรอรงเชนโรคเยอบหวใจอกเสบการวนจฉยการฟนตวจากเชอกอโรคจากเลอดตองทำาในหองปฏบตการทไดมาตรฐานหองปฏบตการความปลอดภยทางชวภาพระดบ3(BSL-3containment) และมวธปฏบตการเพอความปลอดภยสำาหรบเจาหนาทในหองปฏบตการ แบคทเรยอาจตรวจพบในเนอเยอ จากการตรวจชนเนอตบ หรอลนหวใจโดยวธ immunohistochemistryและกลองจลทรรศนอเลกตรอนรวมถงPCR

6. การรกษา :โรคชนดเฉยบพลน;ใหรบประทานยาเตตราซยคลน(Tetracyclines) (โดยเฉพาะ Doxycycline) ทางปาก14 - 21 วน ยาดอกซซยคลน (Doxycycline) และไฮดรอกซคลอโรควน (Hydroxychloroquine) อาจชวยปองกนการเกดโรคเยอบหวใจอกเสบในผปวยโรคไขคว และลนหวใจชนดเฉยบพลน ยาควโนโลน(Quinolones)ใชในการรกษาโรคไขคว(ยาเอนบเตตราซยคลน(NBTetracycline)ไมสามารถใชในเดกทอายตำากวา 8 ป) ในกรณหญงตงครรภ ยาโคไตรมอกซาโซล(Cotrimoxazole) ใชไดตลอดระยะตงครรภ โรคชนดเรอรง (โรคเยอบหวใจอกเสบ); ใชยาดอกซซยคลน(Doxycycline) รวมกบยาไฮดรอกซคลอโรควน(hydroxychloroquine)เปนเวลา18-36เดอนหรอใชยาดอกซซยคลน (Doxycycline) ทานรวมกบยาไรแฟมปซพน(Rifampicin)เปนเวลา3ปหรอใชยาดอกซซยคลน (Doxycycline) ทานรวมกบยาควโนโลน(Quinolone) การผาตดเปลยนลนหวใจทตดเชอเปนสงจำาเปนสำาหรบผปวยบางราย เพอเหตผลดานการไหลเวยนโลหต

7. การแพรตดตอโรค :เชอCoxiellaจะออกมากบนำานมอจจาระปสสาวะของสตวปวยอยในรกและมดลกตอมผลตนำานมและตอมนำาเหลองทเตานม เชอทนความรอน

และความแหงแลงไดด จงอยในสงแวดลอมไดนาน โดยทวไปตดตอไดจากการหายใจเอาฝนทปนเปอนสารคดหลงจากสตวรงโรคทแพรกระจายในอากาศเขาไปซงฝนละอองทปนเปอนเชอเหลานสามารถลอยไปตามลมไดไกลถง1กโลเมตรหรอมากกวาการตดตออาจเกดจากการดมนำานมดบจากโคและแพะทตดเชอหรอจากการสมผสโดยตรงกบเนอเยอ เลอดปสสาวะหรอสมผสวสดทปนเปอนเชออนๆเชนขนสตวฟางปยและการซกรดวสดทปนเปอนการตดเชอจากเหบกดและจากคนสคนเชนจากมารดาทตดเชอแพรไปสลก หรอจากการชนสตรศพทตดเชอเกดขนนอย

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ใหความรแกผทำาอาชพเสยงสงเชนเกษตรกรทเลยง

แกะแพะและทำาฟารมนมคนงานทำางานโรงฆาสตวโรงงานชำาแหละเนอ นกวจยดานปศสตว ฯลฯซงอาจเปนแหลงของการตดเชอ และความจำาเปนสำาหรบการฆาเชอโรคอยางพอเพยงและความเขาใจในเรองการจำาหนายผลตภณฑจากสตว จำากดการปลอย โรงนา และหองปฏบตการกบสตวทตดเชอและเขมงวดกบวธการฆาเชอผลตภณฑนมเชนการพาสเจอรไรสนม

2. การทำาลายเชอแบบพาสเจอรไรสนมววนมแพะและนมแกะทอณหภม62.7oซ.(145oฟ.)30นาทหรอทอณหภม71.6oซ.(161oฟ.)15วนาทหรอการตมเดอดเพอกำาจดเชอCoxiellaสาเหตของโรคไขคว

3. กำาจดสตวทตดโรคในฝงปศสตวโดยการคดแยกและฆา

4. ใชมาตรการปองกนการสมผสโดยตรงกบเชอเชนการใชถงมอยางและการลางมอภายหลงการจบตองรกและสารคดหลงรวมทงการฆาเชอบรเวณทปนเปอนสงเหลาน

5. สรางเสรมภมคมกนดวยการฉดวคซนชนดเชอตายในการปองกนเจาหนาทหองปฏบตการและผทตองปฏบตงานกบเชอ Coxiella burnetiiทมชวตรวมถงคนงานททำางานในโรงฆาสตว อาชพเสยงอนๆและนกวจยดานการแพทยทตองใชแกะทองในงานวจย

6. นกวจยทใชตวอยางแกะทอง ควรรบรและเขาสโปรแกรมการเฝาระวง และการใหความรดานสขภาพรวมถงการประเมนดานซรมมาตรฐานตามดวยการประเมนประจำาป คนทมความเสยง เชนผปวยทเปนโรคเกยวกบลนหวใจหญงตงครรภและคนทถกกดภมคมกนควรไดรบคำาแนะนำาดานความเสยงตอการปวยทรนแรงทเกดจากโรคไขควสตวทใชในงานวจยสามารถประเมนการตดเชอโรคไขควทางนำาเหลองวทยา เสอผาทใชในหองปฏบตการตองมการใสถงและซกทำาความสะอาดอยางเหมาะสม เพอปองกนการตดเชอไปสคนซกรด อปกรณททำางานกบแกะควรเกบแยกจากพนททอาศยของคน และมการใชมาตรการเพอการปองกนการไหลเวยนของอากาศไปสพนทอนๆ และไมอนญาตใหมการเขาเยยมชมพนท

9. มาตรการควบคมการระบาด : การระบาดจะเกดในเวลาสนๆมาตรการควบคมจะจำากดเพอการกำาจดแหลงการตดเชอการเฝาสงเกตผสมผสโรคและการใหยาปฏชวนะกบผปวยการตรวจตดตามในกลมเสยงเชนหญงตงครรภผถกกดภมคมกนและผปวยทเปนโรคลนหวใจ

โรคทล�รเมยหรอโรคไขกระต�ย(TULAREMIA)

1. ลกษณะโรค :โรคทลารเมยหรอโรคไขกระตาย(RabbitFever)เปนโรคตดตอจากสตวสคนอาการแสดงของโรคมหลากหลายขนกบชนดของเชอและชองทางทเชอเขาสรางกายเกดจากเชอFrancisella tularensis

2. ระบาดวทยา :สถานการณทวโลก : พบรายงานผปวยโรคนในกลมประเทศซกโลกเหนอ เชนสหภาพ โซเวยตเอเซยไมเนอรญปน สหรฐอเมรกา แคนาดา และยโรป(ยกเวนคาบสมทรไอเบอเรยนและเกาะองกฤษ)ไมพบมรายงานโรคในทวปแอฟรกาและอเมรกาใต

สถานการณโรคในประเทศไทย : ยงไมมรายงานผปวยยนยนโรคนในประเทศไทยแตพบผปวยสงสยและเสยชวตอก1รายซงเปนผปวยโรคมะเรงทจงหวดประจวบครขนธในเดอนตลาคม พ.ศ. 2550 แตผลการสอบสวนไมพบแหลงรงโรคทเปนสาเหตการตดเชอ โรคนจดเปนโรคอบตใหมในประเทศไทยซงปจจบนยงไมพบผปวยรายใหมเนองจากโรคเปนโรคตดตอนำาโดยแมลงเชนเหลอบเหบหมดหรอยงโดยคนถกแมลงนำาโรคกดหรอตดโดยสมผสกบเลอด สารคดหลง ของสตวฟนแทะทปวยดวยโรคนเชนกระตายหนกระรอกกวางแพรดอก(Parriedog)หรอการหายใจเอาละอองฝอยเขาไปการสมผสหรอกนอาหาร หรอนำา ทมเชอโรคปนเปอนกสามารถทำาใหตดเชอได อยางไรกตามยงไมเคยมรายงานการตดตอจากคนสคน จงนบไดวาความเสยงของโรคนในประเทศไทยยงอยในระดบตำา

3. อาการของโรค :ไขสงเฉยบพลนคลายโรคไขหวดใหญมอาการหนาวสนออนเพลยปวดเมอยรางกายปวดศรษะ

และคลนไส ตอมาจะแสดงอาการของโรคแตกตางกนไปอยางหนงอยางใดใน6รปแบบไดแก1. แบบมแผลและตอมนำาเหลองโต (Ulceroglandular) (ดงรปท 42) สวนใหญมก

จะเกดแผลอกเสบทบรเวณผวหนง โดยเชอเขาทางบาดแผลแลวเขาสตอมนำาเหลอง และจะพบวาตอมนำาเหลองใกลบาดแผลนนจะบวมโตและเจบ

2. แบบตอมนำาเหลองโต (Glandular) โดยจะมตอมนำาเหลองโตและเจบคลายแบบแรก แตไมมบาดแผลใหเหนชดเจน

3. แบบคออกเสบ (Oropharyngeal) เกดจากการบรโภคอาหารหรอนำาทปนเปอนเชอกอใหเกดอาการเจบคอ(อาจมหรอไมมแผล)ปวดทองถายเหลวและคลนไสอาเจยน

4. แบบไขทยฟอยด (Typhoidal) เกดจากการสดดมวตถทตดเชอซงจะเกยวของกบระบบทางเดนหายใจหรอมอาการโลหตเปนพษ ซงการตดเชอในกระแสเลอดนจะจำากดในปอดและสวนของเยอหมปอด

5. แบบตาอกเสบและตอมนำาเหลองโต (Oculoglandular)พบไดยากโดยเชอเขาทางเยอ

บตาสงผลใหเกดอาการทางคลนกของโรคเยอบตาอกเสบ รวมกบมตอมนำาเหลองหนาหหรอทคอโตซงเปนขางเดยวกนกบขางทมตาอกเสบ

6. แบบปอดอกเสบ (Pneumonic) (ดงรปท43)จะมลกษณะอาการทางคลนกทซบซอนกวาแบบอนๆจงตองมการวนจฉยอยางรวดเรว และใหการรกษาทเฉพาะเจาะจง เพอปองกนการลกลามของอาการรนแรงทจะเกดขน

รปท 42 ตวอยางแผลทพบในUlceroglandularturaremia(Examples of primary lesions seen inUlceroglandularturaremia)(A)ตอมนำาเหลองโตบรเวณคอและใตขากรรไกรในผปวยเดก (Largecervical and submandibular lymph nodesin a young child) (B) แผลมเนอตายและลอกบรเวณตนขาในผปวยเพศชายวยกลางคน(Papuleundergo ing cent ra l nec ros i s w i thdesquamationonthethighofamiddle-agedman) (C) ตอมนำาเหลองบรเวณขาหนบบวมโตและมหนอง ในนายพรานทถอกระตายปาทเสยชวตไวบรเวณสขาง (Inguinal adenopathyandsuppurativemass in a young hunterwhohadcarriedadeadhareathisside)(D)แผลทอวยวะเพศชายทสงสยตดเชอซฟลส หรอโรคทางเพศสมพนธอนๆ จนกระทงทราบประวตการถกเหบกด(Penileulcerthatwassuspectedofbeingsyphilisoranothersexuallytransmitteddiseaseuntilthehistoryofarecenttickbitewas obtained by the infectious diseasesconsultant)

รปท 43 ภาพถายเอกซเรยปอดของผปวยโรคปอดอกเสบทลารเมยทไมไดรบการรกษา (Chest radiographofuntreatedturaremiapneumonia)

4. ระยะฟกตวของโรค : ประมาณ1-14วน (โดยเฉลย3-5วน)

5. การวนจฉยโรค :การวนจฉยโรคนคอนขางยากสวนใหญใชการตรวจเลอดดระดบภมคมกนจำาเพาะทเพมขน4 เทาหลงปวยประมาณ 2 สปดาห การตรวจโดยใชtube-agglutinationอาจมการcross-reactionทำาใหแยกยากจากการตดเชอกลมบรเซลลา (Brucella) เชนบรเซลลา (Brucella), ซลโมเนลลา (Salmonella),เยอซเนย (Yersinia)และลเจยนเนลลา (Legionella)แตวธ ELISA จะคอนขางจำาเพาะสงตอเชอทลารเมยการตรวจตวอยางจากแผล เจาะนำาจากตอมนำาเหลองหรออน ๆ ทดสอบโดยวธ FA หรอวธ PCR จะชวยในการระบเชอ การตดชนเนอตรวจอาจกระตนใหเกดการตดเชอในกระแสเลอด จงควรใหยาปฏชวนะกอน การเลยงเชอในอาหารเลยงเชอพเศษเชนcysteine-glucose

bloodagarทเพมธาตเหลกหรอการฉดใสเชอจากแผลเลอด หรอ เสมหะเขาไปในสตวทดลอง แยกสายพนธตามลกษณะการเกดปฏกรยาทางเคม เชน ชนด เอ จะทำาปฏกรยากบกลซอรอล และเปลยน citrulline เปนornithineเนองจากเชอสามารถตดตอทางการหายใจไดงายมากดงนนตองระมดระวงเปนพเศษเพอปองกนการปนเปอนและแพรกระจายของเชอในระหวางการทดลองในหองปฏบตการและการเพาะพสจนเชอตองทำาในหองปฏบตการอางองเทานนแตสวนใหญจะวนจฉยโรคไดจากผลระดบภมคมกน

แตอยางไรกตามอาจตองวนจฉยแยกโรคอนๆทมอาการคลายกนเชนกาฬโรคและโรคตดเชออนๆเชนสเตปโตคอคคส (Streptococcus) สแตปไฟโรคอคคส(Staphylococcus) โรคจากแมวขวน (Cat-Scratchfever)และวณโรคเปนตน

6. การรกษา :การใชยาปฏชวนะจำาพวกอะมโนกลยโคไซด(Aminoglycosides) เชน เจนตามซน (Gentamicin)และ สเตรปโตมยซน (Streptomycin) ในรายทตดเชอรนแรง หรออาจใชยาเตตราซยคลน (Tetracycline)(หามใชในเดกทมอายตำากวา 8 ป) ซงใชไดผลดในการปองกนโรคและการรกษาโดยมความเกยวของกบอตราการกลบเปนซำา (relapse rate)ทสงขนประสบการณในการรกษาดวยยาซโปรฟลอกซาซน (Ciprofloxacin)ไดแสดงใหเหนประสทธภาพทดเยยม โดยการใชยาแบบชนดรบประทานจะมประสทธภาพในการรกษาทดกวายาปฏชวนะจำานวนมากรวมทงยาปฏชวนะในกลมเบตาแลคแตม และกลมเซฟาโรสปอรน ไมมประสทธภาพในการรกษา และพบเชอคอนขางดอตอยากลมแมคโครไลดสำาหรบการรกษาดวยยาปฏชวนะจำาพวกอะมโนกลยโคไซด (Aminoglycosides) หรอยาซโปรฟลอกซาซน(Ciprofloxacin)ใชตดตอกน10-14วนและสามารถใชยาเตตราซยคลน(Tetracycline)นาน21วน

7. การแพรตดตอโรค : โรคนตดตอมายงคนโดยการถกแมลงกดรวมถงเหบสายพนธDermacentor andersoni (wood tick), สายพนธ D. variabilis (dog tick),สายพนธAmblyomma americanum (lone startick)และพบนอยกวาปกตในเหลอบ(deerfly)สายพนธCbrysops discalisนอกจากนเชอสามารถเขาสรางกายทางผวหนง, เยอบตา หรอเยอบคอหอย ซงปนเปอนในนำา, เลอด หรอเนอเยอ ระหวางการจดการกบซากทตดเชอ(เชนการชำาแหละ,การตกแตงบาดแผลหรอการชนสตรศพ)อกทงโดยการสมผสหรอการบรโภคเนอของสตวทตดเชอทปรงไมสก การดมนำาทมเชอโรคปนเปอนนอกจากนนการหายใจเอาละอองฝอยจากดน, ธญพชหรอหญาแหงทปนเปอนเชอเขาไป หรอจากผวหนงสตวและองมอองเทาสตวทปนเปอนเชอตลอดจนการจดการกบสตวเลยงทปวยกสามารถทำาใหตดเชอได

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ใหความรแกประชาชนในการปองกนไมใหถกเหบ

หมดหรอยงกดเชนการสวมเสอแขนยาวและทายากนยง รวมทงไมใหสมผสแหลงนำาทมการระบาดในสตว

2. สวมถงมอเมอจำาเปนตองชำาแหละหรอสมผสสตวปาโดยเฉพาะอยางยงกระตายการปรงอาหารดวยเนอของกระตายปาและสตวฟนแทะควรทำาเนอสตวใหสกอยางทวถง และหลกเลยงการสมผสของเนอดบกบผกผลไมสด

3. ปฏบตตามมาตรการปองกนควบคมการตดเชอในการสมผสโดยตรงกบสตวขนาดเลก (โดยเฉพาะอยางยงสตวเลยง)ทมลกษณะและอาการของการปวย

4. การใหวคซนชนดเชอเปนในกลมเสยงอยางจำากดเฉพาะในกลมประเทศพฒนาแลวบางประเทศ

5. สวมหนากากอนามย ชดปองกน ถงมอยาง ขณะตรวจเชอหรอเพาะเชอ F. tularensis ในหองปฏบตการทมระบบความปลอดภยทางชวภาพระดบ2

9. มาตรการควบคมการระบาด : คนหาแหลงแพรเชอในแมลงสตวดนนำาหญาแหงและพชตางๆเพอทำาการปองกนและควบคมโรค

เอกสารอางอง:1. CDC. Emergency Preparedness and Response:

Tularemia. [cited 2011 Jan 9]. Available from:http://emergency.cdc.gov/agent/tularemia/

3. WorldHealthOrganization2007.WHOguidelinesonTularemia.Geneva.http://whqlibdoc.who.int/publications/2007/9789241547376_eng.pdf.

4. MandellGL,BennettJE,DolinR.Mandell,Douglas,andBennett’s,editor.PrinciplesandPracticeofInfectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia(USA):Elsevier;2010:p.2932,2934.

โรคแอนแทรกซ(ANTHRAX)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอแบคทเรยแบบเฉยบพลนเกดจากเชอBacillus anthracisพบได3ชนดคอเปนแผลทปอด เปนแผลทผวหนง หรอ เปนแผลททางเดนอาหารขนกบชองทางการตดเชอโรคแอนแทรกซมความเกยวของกบโปรแกรมการใชเปนอาวธชวภาพผปวยโรคแอนแทรกซทวโลกมากกวารอยละ 95 เปนชนดแผลทผวหนง(Cutaneousanthrax)

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : ในปพ.ศ.2551มรายงานโรคแอนแทรกซทงในคนและในสตวในประเทศจนอนเดย มองโกเลย อฟกานสถาน คาซคสถาน และครกซสถาน ในประเทศเวยดนามพบผปวยสงสยทางภาคเหนอของประเทศและในประเทศลาวพบการระบาดของโรคในโคและแพะทแขวงจำาปาสก

สถานการณโรคในประเทศไทย :จากรายงานการเฝาระวงของสำานกระบาดวทยาพบวาไมมผปวยโรคแอนแทรกซในประเทศไทยตงแตปพ.ศ.2544ไมพบการตดเชอในสตวในประเทศไทยแตอยางไรกตามควรเฝาระวงโรคในสตวทคาขายผานทางชายแดนเนองจากยงมการระบาดของโรคแอนแทรกซในเกษตรผเลยงสตวในประเทศลาวระหวางปพ.ศ.2544-2553

3. อาการของโรค : 1. โรคแอนแทรกซผวหนง (Cutaneous anthrax)

จะเรมดวยอาการคนบรเวณทสมผสเชอตามมาดวยตมแดง (popule) แลวกลายเปนตมพองมนำาใส(vesicle)ภายใน2-6วนจะเรมยบตรงกลางเปนเนอตายสดำาคลายแผลบหรจ(eschar)รอบๆอาการ

บวมนำาปานกลางถงรนแรงและขยายออกไปรอบเนอตายสดำาคลายแผลบหรจ (eschar)อยางสมำาเสมอบางครงเปนตมพองมนำาใส (vesicle) ขนาดเลกแผลบวมนำามกไมปวดแผลถาปวดมกเนองจากการบวมนำาทแผลหรอตดเชอแทรกซอน แผลมกพบบรเวณศรษะ คอ (ดงรปท 44) ตนแขน และมอ(ดงรปท45)(พนทสมผสโรคบนรางกาย)

รปท 44 โรคแอนแทรกซผวหนงบรเวณคอ(Anthraxlesionontheneck.Cutaneousanthraxlesionontheneck)

รปท 45 โรคแอนแทรกซผวหนงบรเวณแขน(Anthraxlesiononvolarsurfaceofrightforearm.Cutaneousanthraxlesiononthevolarsurfaceoftherightforearm)

2. โรคแอนแทรกซทางเดนหายใจ (Inhalational anthrax) เรมดวยอาการคลายการตดเชอของระบบหายใจสวนบนทไมรนแรง เชน ไข ปวดเมอยไอเลกนอยหรอเจบหนาอกซงไมมลกษณะจำาเพาะตอมาจะเกดการหายใจขดอยางเฉยบพลน รวมถงการหายใจมเสยงดง (stridor), อาการหายใจลำาบากอยางรนแรง เกดภาวะออกซเจนลดตำาลง(hypoxemia), เหงอออกมาก (diaphoresis)ชอก และตวเขยว ภาพรงสพบสวนกลางชองอก(mediastinum)ขยายกวาง(ดงรปท46)ตามดวยภายใน3-4วนทำาใหเสยชวตอยางรวดเรวตรวจพบนำาทวมเยอหมปอด และบางครงพบ infiltrateจากฟลมภาพรงส

รปท 46 ภ าพ เ อ ก ซ เ ร ย ป อ ดพบ ส ว น ก ล า ง ช อ ง อ ก(mediastinum)ขยายกวางในผปวยโรคแอนแทรกซทางเดนหายใจกอนผปวยเสยชวต22ชวโมง(Chestradiograph showingwidenedmediastinumduetoinhalationanthrax.Radiographtaken22hoursbeforedeath;APChestX-ray)

3. โรคแอนแทรกซทางเดนอาหาร (Gastrointestinal anthrax) อาจเกดในจดใดจดหนงของลำาไส และเกดการอกเสบและบวมนำามาก นำาไปสการมเลอดออก อดตน เปนร และมนำาในชองทองมาก โรคแอนแทรกซทางเดนอาหารไมพบการเสยชวตทแนนอนแตดวยการรกษาการเสยชวตสามารถเพมสงไดดวยเกดอาการเลอดเปนพษชอกอาการโคมาและเสยชวต

4. ระยะฟกตวของโรค :1-5วนแตอาจนานไดถง60วน

5. การวนจฉยโรค :ทำาไดโดยการตรวจหาเชอในเลอดแผลหรอสงขบถายของผปวย (discharge) โดยการปายและยอมสดวยวธdirectpolychromemethyleneblue(M’Fadyean) stained smear หรอโดยการเพาะเชอบนอาหารsheepbloodagarบางครงอาจตองฉดหนmiceหรอหนguineapigsหรอกระตายการตรวจหาเชอทรวดเรวทำาโดยการวนจฉยทางอมมวโนวทยาทงวธPCR, Direct Fluorescence Antibody test (DFA),Immunohistochemistry (IHC), Time-ResolveFluorescenceassay(TRF)และELISAอาจทำาไดในหองปฏบตการอางองบางแหง

6. การรกษา :ยาเพนซลลน(Penicillin)ใหผลในการรกษาดทสดสำาหรบแอนแทรกซผวหนง โดยใหนาน 5-7 วนสวนเตตราซยคลน (Tetracycline), อรโทรมยซน(Erythromycin) และคลอแรมเฟนคอล (Chloram-phenicol) กใหผลดเชนกน ในเหตการณแอนแทรกซป พ.ศ. 2544 กองทพสหรฐอเมรกา ไดรเรมใชยาซโปรฟลอกซาซน (Ciprofloxacin) หรอดอกซซยคลน(Doxycycl ine) ฉดเขาหลอดเลอดดำา เพอเพมประสทธภาพการรกษาผปวยแอนแทรกซทางเดนหายใจแตยงไมมการศกษาวจยถงประสทธภาพการรกษาทชดเจน

7. การแพรตดตอโรค : คนตดโรคจากการสมผสสตวปวยหรอสมผสกบผลตภณฑสตวทมาจากสตวปวย หรออาจตดโรคโดยการหายใจเอาสปอรของเชอเขาไป โดยสปอรตดอยตามฝนละอองขนสตวหนงสตว

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ใหศกษาแกเกษตรกรโดยเนนวาถาสตวโดยเฉพาะ

โค กระบอตายกะทนหน ไมทราบสาเหต ใหสงสยวาเปนโรคแอนแทรกซและหามผาซากโดยเดดขาดและใหรบแจงสตวแพทยทนทเพอเกบตวอยางเลอด

ไปสงตรวจชนสตรโรค ควรทำาลายซากสตวโดยการเผาตรงจดทสตวตายไมควรเคลอนยายซาก

2. ปองกนโรคโดยการฉดวคซนใหแกสตว โดยเฉพาะโคกระบอทกปโดยดำาเนนการในบรเวณทเคยเกดโรคระบาดหรอบรเวณตดตอกบพนทเสยงหากมการระบาดเกดขนตองรบรกษา

3. ดำาเนนการในโรงงานขนสตว หนงสตว อาหารสตวดงน3.1 ใหสขศกษาแกคนงานใหทราบการปองกนการ

ตดตอของโรคน3.2 จดระบบการถายเทอากาศและควบคมฝน

ละอองภายในโรงงานใหเหมาะสม3.3 ใหบรการดานคำาปรกษาและบรการทางการ

แพทยอยางตอเนอง3.4 จดเสอผาสำาหรบเปลยนเวลาทำางาน อปกรณ

ปองกน เชน ถงมอและรองเทาบต มบรเวณชำาระลางและทำาความสะอาดรางกายภายหลงการปฏบตงาน และจดทรบประทานอาหารแยกจากบรเวณทำางาน โรงงานทปนเปอนเชอตองรมควนฆาสปอรดวยฟอรมาลดไฮด(Formaldehyde)

3.5 ลางและทำาลายสปอรทอาจปนเปอนมากบวตถดบกอนเขาสกระบวนการผลต

3.6 จดระบบการจำากดขยะและของเสยโดยตองมการทำาลายเชอกอนนำาไปทง

9. มาตรการควบคมการระบาด : การควบคมการระบาดควรเนนการทำาลายซากสตวและการทำาลายสปอร การฉดวคซนสตวในพนทเกดโรคการรกษาผปวยการคนหาแหลงทมาของสตวหรอผลตภณฑสตวเพอการปองกนการระบาดซำา

เอกสารอางอง:1. การตรวจวนจฉยและยนยนโรคแอนแทรกซ. ใน: คมอ

การเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ.สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข กรมวทยาศาสตรการแพทย;2552หนา57-58.

2. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข, กรมวทยาศาสตรการแพทย.คมอการเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ. ใน: การตรวจวนจฉยและยนยนโรคแอนแทรกซ(Anthrax).กระทรวงสาธารณสข;2552.หนา57-58.

3. สรางคเดชศรเลศ.การวนจฉยเชอBacillus anthracis ในหองปฏบตการ. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสขกรมวทยาศาสตรการแพทยกระทรวงสาธารณสข;2553.

4. สรางค เดชศรเลศ. โรคแอนแทรกซ. ใน: แนวทางการตรวจวนจฉย โรคตดเชออบตใหมและอบตซำาทางหองปฏบตการ. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสขกรมวทยาศาสตรการแพทย;2553.หนา42-48.

โรคโบทลซม(BOTULISM)

1. ลกษณะโรค : โรคโบทลซมมกมอาการรนแรงแตพบไดไมบอยเกดจากทอกซนหรอสารพษของเชอแบคทเรยชอคลอสทรเดยมโบทลนม(Clostridium botulinum)ทออกฤทธตอระบบประสาท (Botulinumneurotoxin)ทำาใหเกดอาการอมพาตกลามเนอออนแรง (flaccidparalysis)ปจจบนพบทอกซนนทงหมด7ชนด(type)สำาหรบชนดททำาใหเกดโรคในมนษยไดแกชนดA,BและEพบนอยรายทเกดจากชนดFหรอชนดG

โรคนจำาแนกออกไดเปน4รปแบบทเกดขนเองตามธรรมชาตดงน1. โรคอาหารเปนพษโบทลซม (Foodborne botulism)

เกดจากการรบประทานอาหารทปนเปอนสารพษท ม ผลต อระบบประสาทของ เช อแบคท เร ยคลอสทรเดยมเขาไป

2. โบทลซมทบาดแผล (Wound botulism)เกดจากสปอรของClostridium botulinumเกดการงอกและผลตสารพษออกมา ไดปนเปอนเขาสบาดแผลเชอจะเจรญเพมจำานวนในสภาวะทมออกซเจนตำาโดยทวไปจะพบเกยวของกบการบาดเจบรนแรงอาการจะคลายกบโรคอาหารเปนพษโบทลซม แตอาจใชเวลานานถง2สปดาหหลงตดเชอจงจะเรมแสดงอาการ(ดงรปท47)

รปท 47 โรคโบทลซมทบาดแผล (Wound botulism)เนองจากกระดกแขนขวาหก ในผปวนเดกเพศชายอาย14ป(Woundbotulisminvolvementofcompoundfractureofrightarm.14-year-oldboyfracturedhisrightulnaandradiusandsubsequentlydevelopedwoundbotulism)

3. โรคโบทลซมในทารก (Infant botulism) เกดจากการสรางโคโลนของเชอในทางเดนอาหารของทารกมกเกดในเดกอายตำากวา12เดอนสวนใหญพบในเดกทารกอายระหวาง 6 สปดาห - 6 เดอนอาการทพบในเดกทารกเรมดวยทองผกเบออาหารออนเพลย ดดกลนลำาบาก รองไหเสยงเบา และคอออนพบ(ดงรปท48)

รปท 48 โรคโบทลซมในทารก (Infant botulism) อาย 6สปดาหอาการไมมแรงและคอออนพบ(Sixweekoldinfantwithbotulism.Sixweekoldinfantwithbotulism,whichisevidentasamarkedlossofmuscletone,especiallyintheregionoftheheadandneck)

4. โรคโบทลซมจากลำาไสเปนพษในผใหญ (Adult intestinal toxemia botulism)

นอกจากนยงมอก2รปแบบแตไมไดเกดขนเองตามธรรมชาตดงน1. โรคโบทลซมจากการสดดม (Inhalational

botulism) เกดจากการสดดมสารพษโบทลซมทมผลตอระบบประสาทซงลอยอยในอากาศเขาไป

2. โรคโบทลซมท เกดจากการรกษาพยาบาล (Iatrogenic botulism)เกดจากการนำาเอาสารพษโบทลซมทมผลตอระบบประสาทเขาส ระบบไหลเวยนโลหต แทนทวตถประสงคของการรกษาโรคอยางไมไดตงใจ

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : ในปลายศตวรรษท18 มบนทกการระบาดของอาหารเปนพษทเกดจากการรบประทานไสกรอกในประเทศเยอรมนตอนใตเรยกวา“ไสกรอกเปนพษ”(sausagepoison)ตอมาในปพ.ศ.2438พบมการระบาดของอาหารเปนพษภายหลงการรบประทานอาหารเยนในงานศพทประกอบดวยแฮมรมควนในหมบานเลกๆ ในประเทศเบลเยยม ซงในการระบาดทง 2 ครง พบผปวยมอาการคลายคลงกนในครงหลงจงตรวจพบเชอกอโรคซงมสาเหตจากไสกรอก(ในภาษาลาตนคำาวาไสกรอกใชคำาวา “botulus” จงตงชอเชอกอโรคนวา“Clostridium botulinum”)

ผปวยทวโลกสวนใหญของถกรายงานจากประเทศสหรฐอเมรกา ซงเกอบครงหนงของรายงานทงหมด มาจากรฐแคลฟอรเนย สวนในประเทศอนๆ พบรายงานผปวยในประเทศอาเจนตนาออสเตรเลยญปนแคนนาดาและประเทศในแถบยโรป (สวนใหญ ในประเทศอตาลและองกฤษ) และพบมรายงานผปวยนานๆ ครง ในประเทศชล จน อยปต สาธารณรฐอหราน อสราเอลและเยเมน

ในการระบาดของโรคโบทลซม สวนใหญเกดจากโรคอาหารเปนพษโบทลซม(Foodbornbotulism)ในขณะทโรคโบทลซมรปแบบอนๆ พบไดบางประปรายในประเทศสหรฐอเมรกา ในชวงป พ.ศ. 2533 - 2543พบผปวยทงสน263รายจาก163เหตการณของการระบาดของโรคอาหารเปนพษโบทลซมโดยเฉลยพบผปวยประมาณ17-43รายตอป

โรคโบทลซมในทารก (infant botulism) พบมรายงานในทวปอเมรกา เอเชย ออสเตรเลย และยโรปแตยงไมทราบอบตการณและการแพรกระจายของโรคทแนชดเนองจากมการรายงานนอยกวาทเปนจรงเพราะผปวยมอาการไมรนแรงและความตระหนกของแพทยทใหการรกษา รวมถงความจำากดในวธการทดสอบเพอการวนจฉยโรค ในประเทสสหรฐอเมรกา ในชวงปพ.ศ.2535-2549พบผปวยโรคโบทลซมในทารกจำานวน2,419ราย(เฉลย2.1รายตอแสนเดกเกดมชพ)

โรคโบทลซมทบาดแผล (wound botulism) พบมรายงานครงแรกในสหรฐอเมรกาในป2533โดยพบมความสมพนธกบการปนเปอนของสปอรของเชอโบทลซมกบเฮโรอนทฉดเขากลามเนอ และในป พ.ศ. 2548พบรายงานการระบาดดวยโรคโบทลซมทบาดแผลในประเทศเยอรมนจำานวน12รายโดยพบสมพนธกบการใชเฮโรอนเชนกน

สถานการณโรคในประเทศไทย : มรายงานการระบาดเปนครงแรกทจงหวดนาน เมอป พ.ศ. 2541 มสาเหตมาจากการรบประทานหนอไมอดปบทไมไดตมปนเปอนทอกซน มผปวยทงหมด 13 ราย เสยชวต 2 ราย คดเปนอตราปวยตายรอยละ15ตอมามการระบาดเลกๆเกดประปรายในบางปในเขตภาคเหนอบางจงหวด เชนลำาปาง (พ.ศ. 2546)มผปวย11 ราย เสยชวต 1 รายสาเหตจากหนอไมปบจงหวดพษณโลก(พ.ศ.2548)พบเหตปจจยเสยงรวมกนเปนเนอหมปาดบและการระบาดครงใหญทสดเกดขนทจงหวดนาน(พ.ศ.2549)มผปวยรวม209รายแตไมมผเสยชวตสาเหตจากรบประทานหนอไมปบไมไดตม นบเปนภาวะฉกเฉนทางการแพทยและสาธารณสขครงสำาคญของประเทศตองระดมแพทยผเชยวชาญเครองชวยหายใจรวมถงแอนตทอกซนจากตางประเทศเขามาแกพษโดยเรงดวนรวมทงประสานสงตอผปวยไปยงสถานพยาบาลตางๆ

3. อาการของโรค : 1. โรคอาหารเปนพษโบทลซม (Foodborne

botulism)อาการทางระบบประสาทโดยเรมจากเหนอยออนแรงวงเวยนศรษะและตาพรามวหรอเหนภาพซอน หนงตาตกหอย (ptosis) ปากแหงกลนหรอพดลำาบาก อาจพบอาการคลนเหยนอาเจยนทองเสยทองผกหรอทองบวมโตไดตอมาจะเกดอมพาตชนดกลามเนอแขนหรอขาออนแรงทงสองขาง เรมจากสวนบนลงลาง (Descendingsymmetrical flaccid paralysis) โดยจะเรมจากใบหนา ลามไปทไหล แขนสวนบน แขนสวนลางตนขา และนอง ตามลำาดบ ซงหากเกดอมพาตทกลามเนอทใชหายใจ จะทำาใหการหายใจลมเหลวถงเสยชวตได ผปวยมกไมมไข (ยกเวนมการตดเชอแทรกซอน)และสตรบรมกยงดอย

2. โรคโบทลซมในทารก (Infant botulism) ทองผกเบออาหาร ไมมแรง ซม กระสบกระสาย รองไหเสยงเบาและคอออนพบเดกปวยประมาณรอยละ5มอาการหายใจไมทนหรอชะงกไป หวใจหยดเตนและเสยชวตกระทนหน (Sudden Infant DeathSyndromeหรอSIDS)

3. โรคโบทลซมทบาดแผล (Wound botulism) อาการจะคลายกบอาการทางระบบประสาทจากโรคอาหารเปนพษโบทลซม

4. ระยะฟกตวของโรค : มกจะปรากฏอาการทางระบบประสาทภายใน12-36ชวโมง

5. การวนจฉยโรค :ในกรณของโรคอาหารเปนพษโบทลซมทำาโดยการหาทอกซนโบทลนมในนำาเหลอง อจจาระนำาลางกระเพาะหรออาหารทสงสยหรอโดยการเพาะเชอคลอสทรเดยมโบทลนมจากอจจาระหรอนำาลางกระเพาะ

ผปวย การพบเชอในอาหารทสงสยจะเปนประโยชนตอการสอบสวนโรค แตไมใชการยนยนโรคเสมอไป เพราะสปอรของเชอนตรวจพบไดในสภาวะแวดลอมทวๆ ไปอยแลว การตรวจพบทอกซนจงมความสำาคญกวา การวนจฉยโรคนอาจใชไดในผปวยทแสดงอาการคลายกนและรบประทานอาหารชนดเดยวกนกบผปวยยนยนทางหองปฏบตการ สำาหรบโรคโบทลซมทบาดแผลใชการตรวจหาทอกซนในนำาเหลองหรอเพาะเชอจากแผลการตรวจคลนไฟฟากลามเนอ (Electromyography) ชวยยนยนการวนจฉยโรคโบทลซมทกรปแบบได

การระบ คลอสทรเดยม โบทลนม (Clostridium botulinum)สวนโรคโบทลซมในลำาไสมกไมพบทอกซนในนำาเหลอง แตจะพบในอจจาระของผปวยไดมากกวาและมกจะเพาะแยกเชอจากอจจาระหรอตวอยางชนสตรศพไดดวย

6. การรกษา : ใหยาตานพษ (antitoxin)ทางหลอดเลอดและเขากลามเนอโดยเรวทสด ควรเจาะเลอดของคนไขเพอเกบตรวจหาสารพษกอนใหยาตานพษแตไมควรรอดผลเลอดเพอใหยาตานพษ และสงทสำาคญทสดคอการดแลรกษาในแผนกผปวยวกฤต(IntensiveCareUnit)เพอสามารถแกไขภาวะการหายใจลมเหลวซงเปนสาเหตหลกของการตาย

การรกษาการตดเชอทแผล นอกจากการใช แอนตทอกซนแลวควรจะเปดปากแผลใหกวางและ/หรอใสทอระบาย และใหยาปฏชวนะท เหมาะสม เชนยาเพนซลลน(Penicillin)ฯลฯ

การรกษาโรคโบทลซมในลำาไส จำาเปนตองใหการรกษาประคบประคองอยางใกลชด ไมควรใหแอนตทอกซนผลตจากซรมมา เพราะอาจเกดอนตรายจากการแพได สวนยาปฏชวนะนน พบวาไมมผลตอระยะการปวย และจำาเปนตองใหเฉพาะรายตดเชอแทรกซอน

เทานน ในกลมนอาจจำาเปนตองใชเครองชวยหายใจ ในสหรฐอเมรกานนมการใชอมมโนโกลบลน (Humanderivedbotulinalimmuneglobulin:BIG)สำาหรบรกษาโรคโบทลซมในลำาไสและปจจบนมการพฒนาวคซนปองกนโรคโบทลซม แตยงไมมรายงานผลการศกษาในดานประสทธภาพและผลขางเคยงของวคซนดงกลาว

7. การแพรตดตอโรค :ตดตอโดยการกนอาหารทมสารพษโดยเฉพาะจากอาหารกระปองทผานความรอนในระหวางการบรรจอาหารกระปองไมเพยงพอ และไมมการทำาใหอาหารรอนพอกอนรบประทาน

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ควบคมมาตรฐานในกระบวนการผลตอาหาร

กระปองและอาหารทจะเกบรกษาไวเปนเวลานาน2. ปองกนไมใหเกดการปนเปอนเชอและสปอรในการ

ถนอมอาหารทบรรจในภาชนะปดสนท เชน ขวดกระปอง และปบ ฯลฯ โดยเฉพาะพชผกทมความเปนกรดตำา ซงเหมาะตอการเจรญเพมจำานวนของเชอและการเกด

3. อาหารกระปองทบวมจงไมควรเปด ควรสงคนรานทซอมา และกรณอาหารมกลนผดปกต ไมควรรบประทานหรอลองชม

9. มาตรการควบคมการระบาด :การพบผปวยทสงสยเพยงรายเดยว เปนเครองบงชการระบาด เมอพบวาอาหารชนดใดเปนสาเหตจากวธการทางระบาดวทยาหรอจากการยนยนทางหองปฏบตการจะตองรบคนหาผลตภณฑทสงสยและผทรบประทานอาหารเหลานนรวมทงอาหารอนๆ ทเหลอจากแหลงทสงสยเพราะอาจมการปนเปอนดวยเชนกน ควรเกบตวอยางอาหาร เกบนำาเหลองและอจจาระผปวย เพอยนยนสาเหตทนทกอนทจะใหแอนตทอกซน

2. สำานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค. แนวทางการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม สำาหรบบคลากรสาธารณสข.กรงเทพฯ:โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจำากด;2551.

โรคไขทรพษ : ฝด�ษ(SMALLPOX)

1. ลกษณะโรค : โรคนเกดจากเชอ Variola virus กลมOrthopoxvirus ทมผลตอรางกายทงหมด โดยทวไปจะแสดงใหเหนถงลกษณะของผวหนงทเกดตมออกมาทวรางกาย โรคนไดถกกำาจดหมดสนไปจากโลกตงแตปพ.ศ.2522อยางไรกตามในหองปฏบตการบางแหงยงคงเกบรกษาเชอนไวเพอการศกษาวจยจงมความกงวลวาโรคอาจกลบมาระบาดไดอก นอกจากนยงมความเสยงจากการกอการรายดวยอาวธชวภาพอกดวย

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : พบผปวยไขทรพษรายสดทายทประเทศโซมาเลยในป พ.ศ. 2520 ตอมาอก 2 ป องคการอนามยโลก (WHO) ไดประกาศวาไขทรพษถกกวาดลาง(eradicate)หมดไปจากโลกนแลวตอมาในเดอนพฤษภาคมพ.ศ.2523การประชมสมชชาองคการอนามยโลก(WorldHealthAssembly:WHA)ประกาศวามผปวยเสยชวต1รายทเกยวของกบเชอโรคไขทรพษในหองปฏบตการของมหาวทยาลยเบอรมงแฮมประเทศองกฤษในปพ.ศ.2521หลงจากนนไมพบผปวยอกในระยะตอมาเชอไวรสไขทรพษทเกบไวในหองปฏบตการและอยในความดแลอยางเขมงวดทศนยปองกนและควบคมโรคแหงชาต(CDC)เมองแอตแลนตารฐจอรเจยประเทศสหรฐอเมรกาและทStateResearchCentreof Virology and Biotechnology เมองโคลทโซโวแควนโนโวซบสคสหพนธสาธารณรฐรสเซยซงหนวยงานทง2แหงในประเทศนไดรบอนญาตจากWHAในเดอนพฤษภาคมพ.ศ.2542ใหเปนทเกบไวรสVariolaทมชวตเพอนำามาใชในการศกษาวจยในกรณทอาจมโรคไขทรพษ

อบตใหมขนมาจากอบตเหตหรอการจงใจทจะทำาใหเชอหลดออกไปจากหองปฏบตการ

สถานการณโรคในประเทศไทย : มการเกดโรคนปรากฏมาตงแตครงพงศาวดารกรงศรอยธยาชวงปพ.ศ.2460-2504มไขทรพษเกดขนทกป ชวงป พ.ศ. 2488 - 2489เปนชวงเกดสงคราม เกดการระบาดครงใหญสด เรมตนจากเชลยพมาททหารญปนจบมาสรางทางรถไฟสายมรณะขามแมนำาแคว ทำาใหเชลยศกปวยเปนไขทรพษและลามไปยงกลมกรรมกรไทยจากภาคตางๆทมารบจางทำางานในแถบนนเมอแยกยายกนกลบบานไดนำาโรคกลบไปแพรระบาดใหญทวประเทศมผปวยมากถง62,837คน(เสยชวต15,621คน)เทากบ8เทาของผปวยในปกอนๆรวมกนในชวง25ป(ชวงปพ.ศ.2462-2487มผปวย7,639คนเสยชวต2,681คน)

การระบาดครงสดทายในปพ.ศ.2504-2505การระบาดทอำาเภอแมสาย จงหวดเชยงราย บรเวณตดตอรฐเชยงตงของพมามผปวย34รายตาย5ราย

ป พ.ศ. 2504 กระทรวงสาธารณสขเรมโครงการกวาดลางไขทรพษในประเทศไทยจนกระทงปพ.ศ.2523องคการอนามยโลกไดประกาศวาไขทรพษไดถกกวาดลางแลวจงหยดการปลกฝปองกนโรคนบแตนนมา

3. อาการของโรค : มไขสงเฉยบพลน(40oซ.หรอ104oฟ.)ปวดเมอยกลามเนอปวดศรษะออนเพลยมากปวดหลงอยางรนแรง ในบางรายเกดอาการปวดในชองทอง และอาเจยน ซงเปนลกษณะอาการใกลเคยงกบไขหวดใหญตอมา2-4วนกจะมอาการไขลดลงและมตมลกษณะฝงลก deep-seated rash เกดขน โดยแตละตมทเกดขนจะมเชอไวรสซงจะพฒนาไปเปนจดดางบนผวหนง(macules)ผนนนแขง(papules)ตมนำา(vesicles)และตมหนอง(pustules)แลวจงตกสะเกด(crustedscabs)และลอกออกไปภายใน3-4สปดาห(ดงรปท49)ตมผน

จะเรมขนทใบหนากอนแลวจงกระจายออกไปสวนปลายสดตามแขนขารวมทงฝามอฝาเทาและตอมาทลำาตวซงเปนลกษณะทเรยกวาการกระจายแบบcentrifugalrashซ ง เปนระยะเดยวกนของการกระจายของตมในตำาแหนงนนๆ

อาการไขทรพษมกจะทำาใหเกดความสบสนกบอาการไขสกใส เนองจากรอยผนของไขทรพษมกจะเกดขนในระยะตางๆของผนตามรางกายพรอมกนผนของสกใสมกจะเกดขนมากในสวนทปกปดมากกวาสวนอนๆทเปดเผยตามรางกายและตมผนมกจะกระจายเขาสศนยกลางของลำาตว(centripetal)มากกวากระจายออกจากศนยกลางของลำาตว (centrifugal) ลกษณะของไขทรพษจะเปนลกษณะเฉพาะในอาการนำาของโรคทชดเจนและจะมผนขนมาทนทไมมากกนอย พรอมกบมอาการไข และมกมลกษณะผนทเปนชนดเดยวกนในบรเวณหนงๆ มากกวาsuccessivecropsและเปนผนลกษณะdeep-seatedlesions มากกวา และมกจะเกยวกบตอม sebaceousและมรอยแผลเปนทเปนรอยบม (pitted lesions) ผนจากไขสกใสมกจะอยทผวตนๆของรางกายและมกจะมอาการคนอยางรนแรงสวนผนจากไขทรพษมกจะไมเคยพบทรกแร(apexoftheaxilla)

รปท 49 ภาพถายระยะใกลของผนโรคฝดาษทตนขาในวนท6รอยโรคจะเปนตมหนองแลวจงตกสะเกดและลอกออกไปโดยผปวยจะแพรเชอไดจนกวาสะเกดจะลอกออกไปหมด (Close-upof smallpoxpustulesfoundonthethighofapatientduringthesixthdayoftherash.Thesmallpoxlesions,orpustules,willeventuallyformscabsthatwillfalloffleavingmarksontheskin.Thepatient iscontagioustoothersuntilallofthescabshavefallenoff)

4. ระยะฟกตวของโรค :ระหวาง7-19วนโดยทวไปมกเรมมอาการประมาณ10-14วนและ2-4วนจะเรมมผนขน

5. การวนจฉยโรค :การตรวจหาเชอไวรสโดยการยนยนการแยกเชอบนChorioallantoicmembraneหรอการเลยงเนอเยอ(tissueculture)โดยการขดผวหนงจากตมผนหรอนำาจากตมvesiculeหรอpustuleจากผวตกสะเกดหรอบางครงโดยการตรวจเลอดในระยะเรมมอาการการวนจฉยเบองตนอยางรวดเรวอาจทำาไดโดยการตรวจดผาน

กลองจลทรรศนอเลกตรอน หรอ immuno diffusiontechniqueวธการตรวจทางโมเลกลทใชกนอยในปจจบนตวอยางเชนวธPCRมกใชในการตรวจอยางเรว(rapiddiagnosis)เพอหาเชอไวรสไขทรพษหรอไวรสชนดอนๆในตระกลOrthopoxvirus

6. การรกษา : ปจจบนยงไมมยาใดทใชรกษาโรคน ใหการรกษาแบบประคบประคองและรกษาตามอาการ โดยตองแยกผปวยนอนโรงพยาบาลทรบเฉพาะโรคตดตอใหผปวยนอนพกในทนอนทสะอาด และทำาความสะอาดทนอนบอยๆเพอปองกนการตดเชอแบคทเรยแกไขภาวะขาดนำาและความผดปกตของเกลอแรระวงรอยโรคทปากและตาโดยทำาความสะอาดอวยวะทงสองบอยๆไมควรอาบนำาหรอใชนำายาใดๆทาเคลอบผวหนง

7. การแพรตดตอโรค : การตดเชอมกเกดขนผานระบบทางเดนหายใจจากการตดจากละอองฝอย(dropletspread)หรอการตดเชอเขาทางผวหนง (skin inoculation)บางรายสามารถตดตอไดจากทางเยอบตา(conjunctivae)หรอทางสายรกจากแมสลก

8. มาตรการปองกน และควบคมการระบาดของโรค : พนฐานของการควบคมโรคไขทรพษคอการตรวจหาเชอและการแยกกกการใหวคซนในกลมผสมผสโรครวมทงกลมผทอยอาศยในรอบๆพนทเกดโรค(ringvaccination)การเฝาระวงผสมผส(รวมถงการตดตามวดไขเปนประจำาทกวน) และการแยกกกผสมผสทเรมมอาการไขเพอตดตามอาการ

9. มาตรการควบคมการระบาด : เนองจากระยะฟกตวของโรคมระยะเวลาคอนขางยาว ดงนนการใหวคซนแกผสมผสภายในระยะเวลา 4 วนหลงจากสมผสเชอ จะสามารถปองกนหรอทำาใหลดอาการปวยจากหนกเปนเบาไดในกรณทพบผปวยสงสยมอาการใกลเคยงกบไขทรพษ

ซงไมใชอาการสกใสตองรบแจงเจาหนาทสาธารณสขโดยดวน และตองรายงานใหองคการอนามยโลก ทราบโดยทนท

เอกสารอางอง:1. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข, กรมวทยาศาสตร

การแพทย. คมอการเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ.ใน:การตรวจวนจฉยโรคไขทรพษ.กระทรวงสาธารณสข;2552.หนา.

2. CDC. Emergency Preparedness and Response:Smallpox. [cited 2011 Jan 9]. Available from:http://emergency.cdc.gov/agent/smallpox/

4. สำานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค. แนวทางการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม สำาหรบบคลากรสาธารณสข. กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจำากด;2551.

โรคไขเหลอง(YELLOW FEVER)

1. ลกษณะโรค : โรคตดเชอไวรสชนดเฉยบพลนไดแกเชอไวรสไขเหลองซงอยในตระกล Flavivirus มระยะเวลาปวยสน และมความรนแรงของโรคทหลากหลาย กรณอาการไมรนแรงทสดอาจไมไดรบการวนจฉยทางคลนก

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : เปนโรคตดเชอไวรสททำาใหเกดการระบาดใหญ ในพนทเขตรอนแถบแอฟรการและอเมรกาทมไขเหลองเปนโรคประจำาถนจะมเชอไวรสคงอยทวไปในระดบตำา แตสามารถแพรขยายเกดเปนการระบาดไดในชวงตนของศตวรรษนเคยมการระบาดเกดขนในยโรปหมเกาะคารบเบยนอเมรกาเหนอและอเมรกากลางถงแมปจจบนจะไมปรากฏเชอไวรสในพนทดงกลาวแลวแตกยงมความเสยงทจะเกดการระบาดได มประชากร 468 ลานคนใน 33 ประเทศ บรเวณเสนศนยสตรของทวปแอฟรกาทเสยงตอโรคไขเหลองในทวปอเมรกา ไขเหลองเปนโรคประจำาถนใน 9 ประเทศแถบอเมรกาใต และทหมเกาะคารบเบยน ประเทศทมความเสยงสงสด ไดแก โบลเวย บราซล โคลมเบยเอกวดอรและเปรประมาณวามผปวย200,000รายและเสยชวต 30,000 รายตอป อยางไรกตามจำานวนผปวยดงกลาวเปนเพยงสวนนอยทมการรายงาน และยงมการพบผปวยในประเทศทปลอดจากไขเหลอง (importedcases) ถงแมไมเคยมรายงานไขเหลอในทวปเอเซยแตทวปนกมความเสยงตอการเกดโรคจากยงและลง

สถานการณโรคในประเทศไทย :ยงไมมรายงานของโรคน

3. อาการของโรค : มไขทนททนใด หนาวสน ปวดศรษะปวดหลงปวดเมอยกลามเนอออนเพลยคลนเหยนและอาเจยน ชพจรอาจจะเตนชาลง และเบาตามสดสวนอณหภมรางกายทสงขน (สญญาณ faget) ภาวะเมดเลอดขาวตำาปรากฎในชวงตนของอาการ และเกดขนในวนทหา อาการดซานและไขเลอดออก (hemorrhagic)รวมทงเลอดกำาเดาไหล (epistaxis) มเลอดออกจากเหงอก (gingival bleeding) อาเจยนเปนเลอดสดเลอดเกาคลายสกาแฟ(hematemesis)และถายอจจาระเปนสดำาเหนยวและมกลนเหมนคาว(melaena)เอนไซมในตบเพมขนความผดปกตของปจจยการแขงตวของเลอดพบไขขาวในปสสาวะ(albuminuria)และปสสาวะนอย(anuria)เปนผลจากความลมเหลวของตบและไตอตราการตายโดยรวมเทากบรอยละ20-50

4. ระยะฟกตวของโรค :3-6วน5. การวนจฉยโรค : การตรวจวนจฉยทางหองปฏบตการ

ทำาโดยการแยกเชอไวรสจากตวอยางเลอดและเพาะเชอลงในหนไมซทยงไมหยานมยงหรอเซลล(cellculture)โดยการดผลจากแอนตเจนของไวรสในเลอด ดวยวธEnzyme Linked Immunosorbent Assay (ELISA)หรอในเนอเยอโดยเฉพาะในตบโดยการใชวธตดฉลากแอนตบอดจำาเพาะ (labeled specific antibodies)และโดยการตรวจ RNA ของไวรสในเลอดและเนอเยอดวยวธ Polymerase Chain Reaction (PCR) หรอhybridizationprobesซง2วธนสามารถใชจำาแนกการตดเชอไวรสไขเหลองชนดเฉยบพลนจากการฉดวคซนในปจจบนไดการวเคราะหทางนำาเหลองวทยาใชวธการตรวจหาIgMจำาเพาะในนำาเหลองระยะตนหรอระดบไตเตอรของแอนตบอดจำาเพาะทเพมขนในนำาเหลองคในระยะพกฟน และระยะเฉยบพลน การตรวจดการเพมขนของระดบIgMในซรมตวทสองเปนวธทดกวาปฏกรยาขามทาง

นำาเหลองวทยา (serologicalcross-reaction) เกดขนในการตรวจFlavivirusesชนดอนๆ

6. การรกษา : ไมมการรกษาจำาเพาะ เนนการรกษาตามอาการดวยการใหยาลดไขและสารนำาทางปากเพอลดไขและทดแทนภาวะขาดนำา

7. การแพรตดตอโรค : ตดตอโดยการถกยงทมเชอกดยงลายทดดเลอดเขาไปแลวไวรสจะใชเวลาฟกตว9-12วนในเขตอากาศรอน และเมอตดเชอแลว เชอจะอยในตวยงตลอดชวตของยงนน โรคไมตดตอโดยการสมผสหรอจบตองสงของ

8. มาตรการปองกนโรค : 1. เรมโครงการฉดวคซนใหประชากรทกคนทอาย

9 ปขนไป ทอาศย หรอทำางาน หรอตองเดนทางเขาไปในเขตตดโรค

2. ไขเหลองในเขตเมอง โดยการกำาจดหรอควบคมยงลายใหวคซนเมอมขอบงช

3. ไข เหลองในเขตปา โรคแพรระบาดโดยพาหะยงHaemagogusและสายพนธยงลายปาอกหลายชนด การควบคมทดทสดคอการฉดวคซนซงแนะนำาใหประชาชนทอาศยในชนบทและมอาชพใกลชดกบปาในเขตตดโรคไขเหลองฉดและยงแนะนำาใหผทจะเดนทางเขาไปในเขตดงกลาวฉดดวย นอกจากนสำาหรบผทไมไดฉดวคซนใหใชเสอผาเครองแตงกายมงยาทากนแมลงเพอปองกนยงกด

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. รณรงคฉดวคซน เรมจากชาวบานทเสยงมากทสด

และกลมทอาศยอยในบรเวณทมยงลายอยชกชมฉดพนยาฆาแมลงในบานทกหลงในชมชนดวยยาฆาแมลงทมคณภาพในการควบคมโรคไขเหลองระบาดในเขตเมองกำาจดหรอทำาลายลกนำาในบรเวณแหลงเพาะพนธยงลาย

2. ไขเหลองในเขตปาฉดวคซนใหกบประชาชนทอาศยใกลปาทกคนในทนทรวมทงผทจะเดนทางเขาไปในเขตดงกลาวดวย ใหแนใจวาผทไมไดฉดวคซนหลกเลยงการเขาไปตดเชอในปาหรอ กลมทไดรบวคซนแลวจะตองรออก7วนหลงฉดจงจะเดนทางเขาไปในพนทดงกลาวได

3. ในพนททเกดโรคไขเหลอง ควรจดใหมระบบการวนจฉยโรคทางเนอเยอ เพอเกบตวอยางตบของผปวยเสยชวตจากไขไมเกน10วนหลงปวย

เอกสารอางอง:1. กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข.

ไขเหลอง. หนงสอโรคตดตอทเปนปญหาใหม เลม 2“คมอการตรวจวนจฉยทางหองปฏบตการ”. โดยการสนบสนนขององคการอนามยโลก2541:43-8.

2. สำานกโรคตดตออบตใหมกรมควบคมโรค.ความรเรองโรคไขเหลอง.[สบคนเมอวนท27กรกฎาคม2554]:สบคนไดจาก:URL:http://beid.ddc.moph.go.th/th_2011/content.php?items=11

3. Emerging and other Communicable Diseases,SurveillanceandControl.WorldHealth

Organization.Districtguidelinesforyellowfeversurveillance(WHO/EPI/GEN/98.09).

ภ�คผนวก

คำ�ยอARDS : acuterespiratorydistresssyndromeBCYE : BufferedCharcoalYeastExtractBIG : Humanderivedbotulinalimmune

globulinBSL : BiosafetyLevelBti : Bacillusthuringiensissubsp.israelensisCF : ComplementfixationtestCJD : Creutzfeldt-JakobdiseaseCL : CutaneousLeishmaniasisCNS : CentralNervousSystemCSF : CerebrospinalfluidDFA : directfluorescenceantibodytestDEET : N.N.-diethyl-3-toluamideDNA : DeoxyribonucleicacidELISA : Enzyme-linkedImmunosorbentAssayFA : FluorescentAntibodyFFI : FatalFamilialInsomniaFFP : filteringfacepieceFTA-ABS : FluorescentTreponemalAntibody-

AbsorptionGSSS : Gerstmann-Strassler-ScheinkersyndromeHFMD : Hand,FootandMouthDiseaseHIV : HumanimmunodeficiencyvirusIF : IndirectFluorescentIFA : ImmunofluorescenceAssayIgA : ImmunoglobulinAIgG : ImmunoglobulinGIgM : ImmunoglobulinMIHC : ImmunohistochemistryIM : Intramuscular

IPPV :intermittentpositivepressureventilationIV : intravenouskg : kilogramLPS : LipopolysaccharideMCL : MucocutaneousLeishmaniasismg : milligramMHA-TP : MicrohemagglutinationAssayfor TreponemaPallidumMRI : MagneticresonanceimagingMRSA : Methicillin resistance Staphylococcus

aureusPCR : PolymeraseChainReactionPHA : passivehemagglutinationPKDL : PostKala-azarDermallesionRNA : RibonucleicacidRT-PCR : reversetranscriptase-PolymeraseChain

ReactionRVF : RiftValleyFeverSIDS : SuddenInfantDeathSyndromeSRRT : SurveillanceRapidResponseTeamTRF : time-resolvefluorescenceassayVDRL : VenerealDiseaseResearchLaboratoryVL : VisceralLeishmaniasisWHO : WorldHealthOrganizationWNLV : WestNileLiveVirusมก. : มลลกรมoซ. : องศาเซลเซยสoฟ. : องศาฟาเรนไฮต

(สำ�เน�)คำ�สงกระทรวงส�ธ�รณสข

ท ๒๓๑๘ / ๒๕๕๓เรอง แตงตงคณะทำางานปรบปรงคมอการปองกนควบคม โรคตดตออบตใหม สำาหรบบคลากรทางการแพทยและ

สาธารณสข ป ๒๕๕๔

ตามท กระทรวงสาธารณสขไดมคำาสงกระทรวงสาธารณสขท๒๐๔๒/๒๕๕๓สงณวนท๑๐พฤศจกายนพ.ศ. ๒๕๕๓ เรอง แตงต งคณะทำางานปรบปรงคมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหมสำาหรบบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข ป ๒๕๕๔ โดยมบทบาทในการจดทำาคมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม สำาหรบบคลากรทางการแพทยและสาธารณสขป๒๕๕๔และหนงสอรวบรวมองคความรทางวชาการ(Factsheet)เรองโรคตดตออบตใหมเพอพฒนาศกยภาพรวมถงความพรอมในการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหมและมาตรฐานการดำาเนนงานของบคลากรการแพทยและสาธารณสขทปฏบตงานอยในหนวยงานตางๆซงจะเปนกลไกทสำาคญในการจดการปญหาโรคตดตออบตใหมทเกดขนอยางตอเนองหลายครงในปจจบนทงในประเทศและตางประเทศเชนการระบาดของโรคไขหวดใหญสายพนธใหม๒๐๐๙ โรคไขหวดนก โรคมอเทาปาก โบทลซม โรคไขกาฬหลงแอนโรคอาหารเปนพษและยงมโรคตดตออบตใหมอนๆทตองเฝาระวงอกเปนจำานวนมาก เพอใหการปรบปรงคมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหมฯ และการพฒนาศกยภาพบคลากรสาธารณสขมประสทธภาพและมความครอบคลมเนอหาโรคตดตออบตใหมจงขอยกเลกคำาสงกระทรวงสาธารณสขท๒๐๔๒/๒๕๕๓สงณวนท๑๐พฤศจกายนพ.ศ.๒๕๕๓และแตงตงคณะทำางาน

ปรบปรงคมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม สำาหรบบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข ป ๒๕๕๔ โดยมองคประกอบและอำานาจหนาทดงน๑. ผอำานวยการสำานกโรคตดตออบตใหม สำานกโรคตดตออบตใหม ประธานคณะทำางาน๒. แพทยหญงวรยาเหลองออน สำานกโรคตดตออบตใหม รองประธานคณะทำางาน๓. สตวแพทยหญงอภรมยพวงหตถ สำานกโรคตดตอทวไป คณะทำางาน๔. สตวแพทยหญงวรดาวรยกจจา สำานกโรคตดตอทวไป คณะทำางาน๕. แพทยหญงดารนทรอารยโชคชย สำานกระบาดวทยา คณะทำางาน๖. นายสตวแพทยธรศกดชกนำา สำานกระบาดวทยา คณะทำางาน๗. นางตวงพรศรสวสด สำานกโรคตดตอนำาโดยแมลง คณะทำางาน๘. ดร.สภาวดพวงสมบต สำานกโรคตดตอนำาโดยแมลง คณะทำางาน๙. นางสาวกอบกาญจนกาญจโนภาศ สำานกโรคตดตอนำาโดยแมลง คณะทำางาน๑๐. นางนพรตนมงคลางกร สำานกโรคตดตอนำาโดยแมลง คณะทำางาน๑๑. ดร.ปตมงคลางกร สำานกโรคตดตอนำาโดยแมลง คณะทำางาน๑๒. ดร.คณจฉรยธานสพงษ สำานกโรคตดตอนำาโดยแมลง คณะทำางาน๑๓. แพทยหญงนฤมลสวรรคปญญาเลศ กรมการแพทย คณะทำางาน

๑๔. นางรจนาบำารงศกด กรมการแพทย คณะทำางาน๑๕. นางสาวกรองแกวศภวฒน กรมวทยาศาสตรการแพทย คณะทำางาน๑๖. นางสาวศรมาปทมดลก กรมวทยาศาสตรการแพทย คณะทำางาน๑๗. ดร.อจฉราวรารกษ สำานกโรคตดตออบตใหม คณะทำางาน๑๘. นางสาวธญญาพรรณเรอนทพย สำานกโรคตดตออบตใหม คณะทำางาน๑๙. นางสาวรตนาพรบญมปอม สำานกโรคตดตออบตใหม คณะทำางาน๒๐. นางสาวกษมานบถอด สำานกโรคตดตออบตใหม คณะทำางาน๒๑. นางสาวพรเพชรศกดศรชยศลป สำานกโรคตดตออบตใหม คณะทำางาน และเลขานการ๒๒. นางสาวอมภาพนธขดเรอน สำานกโรคตดตออบตใหม คณะทำางาน และผชวยเลขานการใหคณะทำางานมอำานาจหนาทดงน ๑.รวบรวมเนอหาวชาการ วธปฏบต คำาแนะนำารวมถงองคความรและขอมลตางๆทจำาเปนเกยวกบโรคตดตออบตใหมตางๆ ๒.จดทำาคมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหมสำาหรบบคลากรทางการแพทยและสาธารณสขป๒๕๕๔และองคความรทางวชาการ(Factsheet)เรองโรคตดตออบตใหม ๓.ประสานการจดทำาคมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหมฯกบหนวยงานทเกยวของ

๔.ปฏบตหนาทอนๆตามทไดรบมอบหมายทงนตงแตบดนเปนตนไป

สงณวนท๓๐ธนวาคมพ.ศ.๒๕๕๓ (ลงชอ) นายศรวฒนทพยธราดล (นายศรวฒนทพยธราดล) รองปลดกระทรวงปฏบตราชการแทน ปลดกระทรวงสาธารณสข

สำาเนาถกตอง

(นางสาวพรเพชรศกดศรชยศลป) นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ สำานกโรคตดตออบตใหม ๓๐ธนวาคม๒๕๕๓

องค์ความรู้ (Factsheet) เรื่อง...

Documents

Transcript of องค์ความรู้ (Factsheet) เรื่อง...

เรื่อง พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ทวีปยุโรป · ชุดการสอนที่ 1 เรื่อง

องค์ความรู้ เรื่อง การจัดทำแบบประเมินความพึงพอใจของผู้รับ ... · เอกสารอ้างอิง

TJR FactSheet

องค์ความรู้ เรื่อง การพัฒนาการ ... · 2015-09-07 · -2- เป้าหมาย ชุมชนโปลิศสภา แขวงตลาดน้อย

เทศบัญญัติ เรื่อง งบประมาณรายจ่ายประจ าปีงบประมาณ · เทศบัญญัติ เรื่อง

Factsheet zanders

องค์ความรู้ - Fisheries · 2018-02-26 · องค์ความรู้ เรื่อง พื้นที่ควบคุมร่วมกัน common

Factsheet Nachhaltigkeit

โครงงานคอมพิวเตอร์ เรื่อง โปรแกรม · โครงงานคอมพิวเตอร์ เรื่อง โปรแกรมค

Factsheet Zelten

รายงานกิจกรรมส งเสริมและ ... · 2017-08-10 · บทที่ 2 องค์ความรู้ ... จัดการโซ่อุปทานการเกษตร

องค์ความรู้ และเทคนิคการสืบสวนสมัยใหม่www.ดีดี-นิติธรรม-การ์ด.com/imag/4dimensions-2.pdf ·

Factsheet เด็กด้อยโอกาส

เรื่อง ผลส ำเร็จในพัฒนำเครื่องมือในกำรท ำงำน “แนวทางการ ... · เรื่อง

องค์ความรู้ และรูปแบบการจัดการของท้องถิ่น · • ไม้ไผ่ พืชเศรษฐกิจจากป่าที่ส

ใบความรู เรื่อง มวลอะตอมและมวลอะตอมเฉลี่ย€¦ · ใบความรู เรื่อง มวลอะตอมและมวลอะตอมเฉลี่ย

Factsheet electronica

องค์ความรู้ - cpd.go.thkm.cpd.go.th/pdf-bin/pdf_7696662473.pdf · เครื่องมือในการเตือนภัยล่วงหน้า