YÖNETİME KLASİK BİLİMSEL YAKLAŞIMLAR VE EĞİTİM YÖNETİMİNE ETKİSİ

THE EFFECT OF CLASS1CAL SCIENTİFSC APPROACHES TO ADMSMÎSTRATİON OF EDUCATİON

Ali Rıza ERDEM*

ÖZET Bilimsel yönetim kuramı, yönetim biliminde ilk kuram olması ve yönetime bilimsel anlayış getirmesi bakımından önemlidir. Yönetsel kuram, yönetime süreç yaklaşımını getirmiştir. Yönetim süreçleri kuramı, yönetim süreçlerini formüle etmiştir. Yönetimie klasik bilimsel yaklaşımlar eğitim yönetimini etkilemiş ve etkilemeye devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler:Bilimsel Yönetim Kuramı, Yönetim Kuramı, Yönetim Süreçleri Kuramı, Eğitim Yönetimi

ABSTRACT The scientific management theory is imporiani because it contributes to the scientific understanding and also Us the first approach t o the management The management theory given process approach The management approach theory also gives formula to the process of management Classiçal scientific approaches to management effects the adrninistj*ation of education and Us stili goes on the affect

Key words:The Scientific Management Theory, The Management . - . Theory, The Management Approach Theory,, Administr ati on of Education

Klasik yönetim bilim yaklaşımlarını bilimsel yönetim, yönetsel kuram ve yönetim süreçleri olarak inceleyebiliriz.

BÖLÜM I BİLİMSEL YÖNETİM (Scientific Management)

1880lerde Frederick W.Taylor'un öncülük ettiği, işçi düzeyinde üretim sonlularına eğilen teknik ya da ekonomik verimliliği artırmaya yönelik nıikro nitelikli bir yaklaşım olan bilimsel yönetimi sonradan bir akım durumuna dönüşmüştür. Bu kuramın, önemli katkılarıyla gelişmesini sağlayan izleyicileri ise Henri Grantt, Frank Gilbreth, Lilian Gilbreth, Haırington

Emerson, Horaca Hathowag? Sanford Thompson, C.Bertrand Thompson'dur. *

Taylor, çalıştığı işletmelerdeki ve diğer işletmelerdeki düzensizlik?kötü yönetim ve özellikle üretimdeki israf ve kayıplar, kişiliğinin de etkisiyle dikkatini çekmiş;inceleme ve araştırmalarını israf ve kayıplar üzerine yoğunlaştırmıştır. Her çalışanın işletmeye olan maliyetini en küçük (minimum) düzeye indirirken, aynı kişinin işletmeye sağlamış olduğu yararı da en büyüğe (maksimuma ) çıkarmayı planlamıştır.

Taylor !?BiHmseI Yönetim Nedir? ?? (What is Scientific Management) başlıklı makelesinde

Pamukkaİe Üniversitesi. Eğitim Fakültesi. Sınıf Öğretmenliği Bölümü Araştırma Görevlisi.D.E.Ü. Doktora Öğrencisi.

1 İbrahim Etkeni Başaran, Yönetim, Ankara,:Gül Yayınevi, 1989,s. 61

PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı: 2 Sayfa 92

bilimsel yönetimin esasını "zihinsel devrim" olarak anlatmaktadır^

Bilimsel yönetim randımanla ve yeterliliği ele geçirmeyle ilgili değildir. Yeni bir sistem ve şema değildir.Yazılmış, kurallaştırılmış ve 11 işte sizin sisteminiz,bııynıii kullanın" diyebileceğimiz birşey değildir. Bir durum veya zaman çalışması değildir. Birçok insan bilimsel yönetimi böyle ifade etmektedir. Ama aslında daha fazladır.Tabi ben burada diğer tanımları küçümsememekteyim ve yeterli tanımların hepsine inanmaktayım. ;ama bunlar tam olarak bilimsel yönetimi tanımlamamaktadır. Onlar bilimsel yönetime ek bilgilerdir, .dolayısıyla diğer yönetimler içinde aynı şey söz konusudur.

Bilimsel yönetim endüstride veya" herhangi bir yerde çal ışan kişilerdeki zihinsel değişmeyi içermektedir »kişilerin işlerindeki görevlerinde ve bölümlerde yönetim alanında tam bir zihinsel değişmeyi -kalfa, müfettiş,iş sahibi, yönetimde çalışanları™ yöneticiler ve işçiler ve günlük problemler için tam bir zihinsel değişmeyi içermektedir. Ve her iki tarafta da (işçiler ve yöneticiler) tam zihinsel devrim olmadan bilimsel yönetim oluşmaz.

Yani bilimsel yönetimin esası, büyük zihinsel devrimdir.

Taylor, aynı makalesinde şöyle açıklamaktadır.-5

Şöyle demek yerindedir ki geçmişte hem işçinin hem de yönetimin ilgi

zFrederick W. Taylor What is Scientific Management ? Management Classıcs (Edit Miciıael T. Matteson and John M.Ivancevich ) Business Publıcatıons, Inc. Plano,Texas, 1986, s. 3-4 ■*a.g.m., s.3-5

ve düşüncesinin büyük bir bölümü müşterek çalışma sonucu ortaya çıkan fazlalığın (kârın) paylaşımında odaklanıyordu. Yönetim kendisi için mümkün olabilecek büyük bir kazancı aramakta ve işçi de kendisi için mümkün olan büyük haftalığı beklemektedir. İşte karın paylaşımında demek istediğim şudur;üretilen ürün kendi satış fiyatına sahiptir.Bu ürün üretilirken kullanılan materyallerin masrafi,saüşındaki masraflar ve ayrıca b ina k i ras ı , t aş ı t , s igor ta , ışık?güç,makina, vs gibi masraflar yapılır. Bu masrafları satış fiyatından çıkardığımızda geriye kalana " kâr M

deriz. Ve işte bu kârdan bir tarafda yönetici kazancı,diğer tarafla da işçi haftalığı olur. Geçmişte işçi ve yönetim arasında kazancın paylaşımında büyük çatışmalar (problemler) olmaktaydı.

Eğer yönetim satışta düşüş farkederse işçinin haftalığında kesinti yaparak, zararı önlemeye çalışır. Zor anlarda işçi haftalığının bir dolarından vazgeçebilse de genelde işçi çalıştığından fazlasını istemektedir. Yani paylaşımda büyük zorluklar yaşanmaktadır.

Bilimsel yönetim sayesinde iki tarafın zihinsel davranışında yer alan büyük değişim, her iki tarafın kârı artırmak . için birlikte çalışması gibi bu paylaşıma da dikkat etmesidir. Eğer kâr fazla olursa paylaşım için tartışmaya gerek yoktur. Artık birlikte -kombine olarak-çalışıldığında kârın fazla olacağı bilincine varıp aynı amaç için omuz-omuza vermişlerdir. Böylece eskiye göre daha fazla kâr sağlayıp hem işçilerin haftalıklarında hem de işveren kazancında büyük artışlar olmuştur. Bu bilimsel yöntemin ilk adımını teşkil eden büyük zihinsel devrimin başlangıcıdır.

Her iki taraf ortak karara vardığında bilimsel yöntem oluşur. Bilimsel yöntemin gelişmek zorunda olduğuna dikkat çekmekteyim.

Kâr için her iki tarafın zihinsel davranışındaki bu değişme, bilimsel

bilimsel yönetimi.

PAÜ Eğitim Fak. Derg, 1997, Sayı: 2 Sayfa 93

yönetimin altında yatan büyük zihinsel değişmenin bir bölümüdür,

Taylor, işbölümünün verimi artırdığını görerek, bir işin yapılmasında en etkili yolu bulmak için çaba harcamış ve yönetim unsurlarını tek tek incelemiştir. Ona göre personel (1) Tembel olup, çalışmamak için bahane arar (2) Bu yüzden sıkı bir disipline bağlı olmalıdır. (3) Para ile motive edilebilir. (4) Kapasite ve yetenekleri bakımından birbirinden farklıdır.^

Bilimsel işletme yaklaşımının anahtarı fî

aıakina gibi insan " kavramıdır .Taylor, 1911 yılında yayınladığı "Bilimsel ' ■ İşletmenin tikeleri" (The Principle of ' Scientifîc Management) adlı eserinde "bilimsel işletme" kuramının niteliğini ortaya koymaktadır.

1-Günlük iş:îster üst, ister alt düzeyde olsun, örgütteki her birey açık bir şekilde tanımlanmış günlük işlere sahip olmalıdır. Dikkatli bir biçimde belirlenen görevin yerine getirilmesi bir günlük çabayı gerektirmeîidir.

2~Staıidart koşullar rîşçilere görevlerini kendilerinden emin bir biçimde yapabilmeleri için standartlaştırılmış koşullar ve araçlar verilmelidir.

3-Başarıya yüksek ücretrBaşarı ile ikramiye doğru orantılı olmalıdır.

4-Başarısızlık ceza :Başarısızlığın çıkarılmalıdır.

5-Biiyük örgütlerde uzmanlık: Örgütler giderek karmaşıklaştıkça, görevler de sadece vasıflı işçilerce başarılacak derecede zorlaştırılmaiıdır.

Taylor, aynı eserinde sanayi kuruluşunun başarılı olabilmesi için yöneticilerin öznel yargı duygusal kararlar yerine bilimsel yöntemlerle çalışmaları gereğini vurguluyordu"

"Daha hızlı çalışma ancak zorunlu standartlaşmadan uygun âlet ve çalışma şartlarının mecburî uygulaması ve kooperasyonunun mutlaka sağlanmasıyla gerçekleştirilebilir. Bu standartların uygulanması ve kooperasyonunun sağlanması görevi sadece yönetime aittir. Ayrıca yönetim,işçilerin ek ücret almadıkları takdirde bu katı standartlaşmaya boyun eğmeyeceklerinin ve daha fazla çalışmayacaklarının bilincinde olmalıdır."

TEMEL FELSEFE İşgörenlerle yöneticiler arasında işbirliğinin sağlanmasıdır,Bilimsel yöntemin uygulanabilmesi için işgörenlerin ve yönetenlerin işbirliği gerçekleştirilmelidir; yoksa diğer ilke ve teknikler birşey ifade etmez.

Buna bağlı olarak da amaç sadece verimi artırmak, değil, işgörenlerle yönetim arasındaki zararlı ve taraflara kaybettirici bir düşmanlığı ortadan kaldırmaktır.^

Çatışmanın, yerini işbirliğinin alması amaçlanmıştır.

TEMEL YAKLAŞIM Örgütsel verimliliği atölye düzeyinde artırma amacını gerçekleştirmek için deneysel bir yaklaşım önerilmiştir. Gözlem ve deney yoluyla keşfedilen kural : ve yasalar, verimi enüst düzeyde gerçekleştirmek amacıyla, üretim ve diğer etkenleri düzenlemek için çalışma ortamına uygulanabilir.^

4 Yahya Kemâl Kaya, Eğitim Yönetimi (Kuram ve Tirkiyefdeki Uygulama), Ankara,: Bilim Yayınlan, 1993, s.55 ^Abdurrahman Tanrıöğen, Yönetim Kuramları ve Süreçleri (Ders Notları ), İzmir,: 1995, s.2'den Frederick W.Tayİor," The Prirıciples of Scientifîc Management" in Scieniific Management (New York, :Harper, 1947) ss.63-64

^ Cem Kozlu, Kurumsal Kütür, İstanbul:, Bilkonı Yayınları, 1986, s.l5'ten slHi6 Principles of Scientifîc Management," Scientifîc Management, Harper and Row, Publishhers,Inc. ?New York, 1947,s. 140 ^Mustafa Aydın Eğitim Yönetimi Ankara: Hatipoğlu Yayınları, No:46,1991, s. 105 8a.g.e., s.104

durumunda faturası kişiye

PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı:2 Sayfa 94

Bu yaklaşımın hedefi şudur: ^

!fHer işçinin üretim randımanını artırmak suretiyle bilimsel yönetim işçilerin ve işverenlerin gelirlerini azami hadde çıkaracaktı.Dolayısıyla kapitalist ve işçi arasındaki çatışma bilimsel bir şekilde çözümlenmiş olacaktı."

Bu hümanist yaklaşıma rağmen temelde Taylorizm, işgöreni makinanm bir uzantısı gibi görüyordu.

1.1-BİLJMSEL YÖNETİMİN ESASLARI

BİLİMSEL İŞ ANALİZİ Gerçekleşebilir iş bilimi geliştirmektiler işin belli bir elemanı için deneyime dayanan geleneksel iş görme yöntemleri yerine bilimsel yönetime dayalı olarak belirlenmiş iş görme yöntem ve tekniklerinin geliştirilmesi işin tanımlanması ve sınıflandırılmasıdır.

Her işgörence yapılacak görevin düzenli bir gözlemle çözümlenmesi (analizi) yapılmalıdır. Çözümlemeyle işin her basamağındaki eylemler ve eylemleri oluşturan devinimler saptanmalı,sınıflan.dırılmalı ve yazılmalıdır. Devinimler tek?tek incelenerek gereksiz olanlar ayıklanmalıdır. Böylece iş yalınlaştırılmalıdır Her görevde belli bir sürede, işgörenin ne kadar verini elde edeceği ölçülmelidir.

PERSONELİN BİLİMSEL OLARAK SEÇİMİ VE YETİŞTİRİLMESİ Çalışanların bilimsel yollarla seçilmesidir.

Yüksek verimlilik için işe uygun işgören bulmak gerekmektedir. İşgören seçmenin ilke ve kuralları önceden belirlenmelidir. * * Standartlaştırılmış işleri yapabilecek fizikî ve zihnî yeteneği yeterli olan kişiler seçilmelidir. Her işe uygun, kişiler seçilip alınmalıdır.

Nitelik olarak yeterli ve bilimsel yollarla seçilen işgörenler,eğitime tabiî tutulmak suretiyle, işi öngörülen tarzda yapabilecek hale geitirlmelidir.Belirli bir işin tek tek her parçasında uzmanlaşmalıdırlar.

YÖNETİMİN İŞBİRLİĞİ ÇABASI Taylor'a göre yönetici şöyle olmalıdır *2

"Yönetici kendisine bağlı olarak çalışanların yapacakları işleri planlar, eşgüdümler ve kontrol eder. Yönetici, yalnız emir vermekle kalmaz, emrinde çalışan kişileri seçerek, onlara işlerini öğreterek ve her bakımdan geliştirerek özendirir.,onlarla gönülden bir işbirliği yapar. Yönetimi altında çalışanlara neyi,nasıl ve kiminle yapacağını; yetki ve sorumluluğunun ne olacağını açık ve kesin olarak bildirir.

İlk üst astları ile içtenlikti, dostça bir işbirliği kurmalıdır.Yetki ve sorumluluk ilk üst ile astları arasında dengeli paylaşılmalıdır. İlk üst iyi yetişmiş o lmal ı , as t lar ın ın iş lev ler ine k lavuzluk edebilmeli ;onları en yüksek çabalarını işlerine verebilmeleri için cesaretlendirmelidir.^

Bilimsel yönetim açısından yönetimin görevi 5M formülündeki insan(man), para (money ), malzeme (material)nıakine (machine) ve yöntemi (method) koordine ederek örgütün verimini artırmaktır. ^

FONKSİYONEL DENETİM Bir yöneticinin etkili bir şekilde denetleyebileceği ast sayısını ifade eder.Bilimsel yönetimde bir yöneticinin veya ustabaşının denetleyebileceği ast sayısı 4-6 civarında tutulmuştur.

Otoritenin kaynağı yöneticinin sahip olduğu bilgi, tecrübe ve ihtisastır. Sınırlı yetki ve yakından denetim esastır.

İlk üstün, işgörenler üzerindeki denetimi ve gözetimi verimlilik açısından çok öneııılidir.Her bir ustabaşı yalnızca kendi ihtisas alanında denetimde bulunmalı ve bunun dışına çıkmamalıdır.

9 Kozlu ag.e. s. 16'dan Reinhard Bendix Work andÂuthorify, John Wiley and Sons,Inc.,New York, 1956,s.274-275 ^Başaran a.g.e., s.61-62 ^a.g.e., s.62

12Oktay Alpugan ve Diğerleri, İşletme Ekonomisi ve Yönetim, İzmir,: Beta Basım Yayın, 1987, 13 Başaran ag.e., s.62

Kemâl Kaya,.a.g.e.? s.56

PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997? Sayı: 2 Sayfa 95

1.2-BİLİMSEL YÖNETİMDE TEKNİKLER

STANDARTLAŞMA Verimliliği artırmak için standart iş süreleri belirlenmeli, kullanılan araç-gereçler geliştirilerek standart laştırılmalıdır. Her faaliyet için standart zamanlar belirlemek olasıdır. Bu standart zamanların toplamı, işlerin toplam sürelerini oluşturur. İşgöreıılere belirlenen standartları geliştirmeleri için uygun yöntemler öğretilebilir.

ZAMAN-HAREKET ETÜDLERÎ Taylor, verimliği artırmak için zaman-hareket etüdleri yapılması gereğini ortaya atmıştır. Buna göre bir iş gözlenebilir en küçük parçalarına ayrılacak ve her bir parçayı gerçekleştirmek için gerekli zaman ve hareketler kronometre yardımıyla saptanacaktı. ^ Taylor ve izleyicileri zaman ve hareket çalışmaları işçilerin fizyolojik limitlerini araştırdı ve verilen bir görevi yerine getirmenin en hızlı yöntemini tanımladılar. *"

1-Her iki el de harekete aynı anda başlamalı ve aynı anda bitirmelidir.

2-Kollarm hareketi zıt ve simetrik yönlerde ve eş zamanlı olmalıdır.

3«Yumuşak ve sürekli el hareketleri, zikzaklı yada tek bir doğrultuda, giden fakat ani ve keskin yön değişiklikler gerektiren hareketlere tercih edilir.

4-Araçlar,malzemeler ve kontroller teknisyene yakın ve önünde olmalıdır.

5-Ölanak bulundukça araçlar birleştirilmelidir.

ÖZENDİRİCİ ÖDEME SİSTEMİ İşgöreni güdüleyebilmek için uygun bir özendirici ücret ödeme sistemi devreye sokulmalı ve iş standartlarını aşan işçiler "parça başı

"sistemiyle ödüllendirilmelidirler.Standartı aşan kişinin parça başı sistemle ödülledirilmesi hem verimi artıracak hemde işgörenleri -güdülemiş olacaktır.

Standartı aşamayan işçilerin standartı aşan işçilerden daha az ücret alması sağlanmalıdır.Fazla çalışan işçi daha fazla ücret alacak, çalışmayan işçi daha az ücret alacak ve az çalışan işçi için iki seçenek belirecektir: Düşük ücretle çalışmaya devam etmek veya işi terketmek.

BÖLÜM II YÖNETSEL KUMAM

Fayol işletme faaliyetlerini ana bölümler açısından inceleyerek ticarî, teknik, finansal, güvenlik muhasebe ve yönetsel faaliyetler biçiminde altı grupta toplamıştır.

Ekonomik etkinlik ve rasyonellik fikrini esas alan Fayol yönetimin tanımını yönetimin işlevlevlerine dayandırmıştır. Fayol'a göre yönetmek geleceği kestirmek ve planlamak, örgütlemek, komuta etmek, eşgüdümlemek ve denetlemektir. *' Yönetim örgütün tümüne yayılmış bir işlevdir.

Yönetsel kuram sadece örgüt konularıyla değil, yönetimin tüm alanlarıyla ilgili ilkeler geliştirmeye çalıştığından Taylor'a göre daha kapsamlı bir yaklaşım olmuştur. Yönetim sürecini işlevlerine ayıran Fayol "kavramsal bir çatı" oluşturmuş ve bu kavramsal çatının altına 14 yönetim ilkesi yerleştirmiştir.

2.1-ÖRGÜTSEL EYLEMLER

Taylor 1916 lyılında yayınladığı "Sanayi ve Genel Yönetim11 (General and bıdustrial Management) adlı kitabına herhangi bir işletmede bulunan faaliyetleri fonksiyonel olarak sınıflamakla başlamaktadır.

Fayol'a göre bütün örgütsel eylemler 6 gruba ayrılabilir. * °

TEKNİK EYLEMLER

li, Organizasyonlarda Davranış İstanbul,: İÜ İktisat Fakültesi?No: 371,1976,s. 31 16 Tanrıöğen, a.g.e., s.2fdeıı R.M.Barnes.Motion and Time Study (New York: Wiley, 1949) s, 5 5 6- 557

Can Organizasyon ve Yönetim Ankara: Adını Yayıncılık, 1991,s.45 18 Kaya a.g.e., s.57sden Fayol General and Industrial Management s.3-6

PAÜ Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı:2 Sayfa 96

Üretim, yapım ve yeni durumlara uyarlanma gibi eylemleri içerir. Üretim, imalat v.b.

TİCARÎ EYLEMLER Alını» satım, değiştirmek gibi işler bu grup çalışmalarım oluşturmaktadır.

MALÎ EYLEMLER Örgüt içinde gerekli olan parasal kaynakların oluşturulması ve örgütün amaçları doğrultusunda ussal bir biçimde kullanılması,yeni< kaynakların bulunması için gerekli girişimlerde bulunma.

GÜVENLİK EYLEMLERİ İnsan ve madde kaynaklarının çeşitli tehlikelere karşı korunması için gerekli önlemlerin alınması.örgütleri çevreleyen çevrenin doğal, sosyal, ekonomik, hukukî tehlike ve risklerin örgütü etkileyebileceğini ;bu riskleri önlemek amacıyla yönetimin gerekli tedbirleri alınmasını öngörür.

MUHASEBE EYLEMLERİ Gelir-gider hesapları, maliyet hesapları, istatiksel b i lg i le r , ge l iş t i rme ey lemler i bu ga ıba girer. Örgütlerin nerede olduğunu ve nereye gittiğini, muhasebe kayıtlarını inceleyip, yorumlamakla mümkündür.

YÖNETİM EYLEMLERİ Planlama, örgütleme, komuta, eşgüdüm ve denetleme süreçleri yönetim eylemlerini oluşturur. Fay ol'un incelemesinde asıl ağırlık noktasını yönetsel faaliyetler oluşturmaktadır.

2.2-YÖNETİMSEL İŞLEVLER

Fayoİ'a göre yönetim planlama, örgütleme, emir vernıe, eşgüdüm sağlama ve denetlemeyi kapsayan bir süreçtir. Fayol'un bu yönetim görüşü İngilizce sözlerinin ilk harflerinden oluşan POCCC (planning, organizing, coordinating,commanding and controlling) formülüyle belirtilmektedir.

Fayol'a göre birinci derecede önemli olan yönetsel işlevler planlama ve örgütleme ; ikinci derecede önemli olanlar ise komuta (emir)?eşgüdümleme ve kontroldür.

PLANLAMA Fayol'a göre yönetim ileriyi görmek anlamına gelmektedir. İleriyi görme, planlamadır, "Planlama?? (Planning ) adlı makalesinde

planlamayı,planlamanın göstergesi olan eylem planını ve içeriğini şu şekilde ifade etmektedir: ^ "Yönetim demek geleceğe bakmak demektir" diyen atasözü iş dünyasının planlanmasına ait önemli fikirler verir ve gerçek odur ki birşeyi önceden tahmin etme yönetimin tamamı değilse bile onun önemli bir bölümüdür.Tahmin zaten kendi başına bir

eylemdir.Planlamanın en başta gelen göstergesi eylem planıdır. Eylem planı, bir seferde ve aynı zamnda elde edilen planlanmış sonuç,izlenmesi gereken eylem yolu, başvurulması gereken basamaklar ve kullanılan metodlardır. Eylem planı şunları içerir;

1-Firmanın öz kaynaklan (binalar,aletler ham maddeler, personel, üretim kapasitesi, satış yerleri, halkla ilişkiler v. s.)

2-Gelişme içindeki işin önemi ve doğası

3-Bir bakıma teknik, ticarî, fînansal ve diğer koşullara bağlı olan geleceğe ait yönelimler(eğilimler) önemi yadsınamayacak tüm değişen diğer konular.

Bir. eylem planının hazırlanması her işin en önemli ve zor kısmıdır;çünkü i ş i n t ü m b ö l ü m l e r i n i v e fonksiyonlarını ilgilendirir, özellikle yönetimi ilgilendirir. Yani yönetici eylem planını içine kendi yönetsel fonksiyonunu ve insifıyatini de koyar.

Fayol iyi bir eylem planını genel öğlerini bütünlük, esneklik, devamlılık ve kesinlik olarak belirtmektedir.^

Fayol'a göre toplam plan birçok ayrı planlardan oluşur: ön plan, yıllık tahmini, on yıllık, aylık,

l^Henri Fayol Planning Management Cîassıcs (Edited by Michael T.Matteson and John M. Ivancevıch) Business Pııblications, Inc.,Pıano, Texas,1986, s.89-90 2Oa.g.m., s.90-91

PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı:2 Sayfa 97

haftalık, günlük ve özel planlar, Bunların her biri tek program olmakla biriikte.ana plana rehber olurlar2 *

Fayol planın sağlayacağı avantajları şu şekilde açıklamaktadır:22

1 -Plan,kaynaklarm araştırılmasını sağlar; gelecekte yapılabilecek yanlışlıkları önler, olabilecek her türlü sürprize karşı hazır olumdur.

2-Yıllık planlar ilk defa hazırlarken zor bir uğraş olabilir fakat, zorlukları önlemede ve başa çıkmada, rehberdir. Sonraki yılların planını hazırlamak ilk hazırlanan yıllık plana göre kolaydır

3-Plansız durumlarda istenmeyen durumlar her an oluşabilir.Planla bu önlenir bve kaynakları maksimum kullanma ve faydalanma sağlanır.

Fayol sonuç olarak iyi bir planın mutlaka şart olduğunu,planın iyi yapılmasını ve tartışmalara açık olmasını, planlamanın gerekliliği eğitimle anlatılmalıdır demektedir.

ÖRGÜTLEME FayoFun yönetim işlevleriyle ilgili ağırlık verdiği ikinci işlev örgütlemedir.FayoFa göre örgütleme, örgütün yapısını kurma çalışmalarının yanısıra, çalışacak personelin sağlanması, değerlendirilmesi ve eğitimi anlamına gelmektedir.

FayoİTiıı örgütleme anlayışı hammadde, araç, makine, sermaye ve insanlardan oluşan tüm işletme kaynaklarının amaca uygun biçimde biçimlendirilmesine ilişkindir. 2^

KUMANDA (EMİR) Yürütme, emir» kumanda olarak da. nitelendirilen komuta, işletmede çalışanlardan en iyi verimin

21a.g.m., s.91-94 22ag.iîi.? s.94 23a.g.m. s.96 2^ösman Yozgat işletme Yönetimi İstanbul: İktisadi ve Ticarî İlimler Akademisi, Yayın No: 507,1978, s.46-48

sağlanması için yürütülen faaliyetleri içermektedir.

Kumanda, şu bölümlerden oluşuyordu:2^

1-Yöneticinin emrindeki personeli yakından tanıması

2-Yeteneksiz kişileri bertaraf etmesi. 3-İşletme ile çalışanları birbirine bağlayan anlaşma ve ilişkileri yakından bilmesi.

44yi bir örnek oluşturması 5-

Örgütü sık, sık denetlemesi

6-Yardımcılarını sık,sık toplaması ve onların aynı hedefe yönlendirilmesini sağlaması.

7-Ayrıntılara boğulmaması

8-Persoııel arasında birlik, enerji, insifiyatif ve işletmeye bağlılığın yayılmasını sağlaması.

EŞGÜDÜMLEME Eşgüdümlemeyi Fayol, SIbir örgütün başarısı ve çalışması için örgüt içi faaliyetlerin uyumlaştırılması (harmonize edilmesi)" olarak görnıüştür.Ancak Fayol'dan sonra gelen yönetim düşünürleri, eşgüdümlemenin ayrı bir işlev olmadığını, her yönetim. işlevinin içinde az bir yer oluşturan bir anlayış olduğu konusunda görüşbirîiğine varmışlardır.0

KONTROL Fayol'a göre kontrol,örgüt içinde "her şeyin planlara uyumlu olarak gerçekleştirildiğini, emirlerin uygulandığını ve öngörülen ilkelere uyulduğunu Vl

denetleme faaliyetidir. Ancak Fayol, kişilere, olaylara ve çalışmalara yönelik olarak bu faaliyetigünümüzde geçerli olduğu biçimde ve gereken ağırlıkta değerlendirme konusu yapmamıştır.27

Fayolfa göre işletme büyüdükçe ve yönetici basamaklarında yukarıya doğru çıkıldıkça , yönetim bilgi ve yeteneği ihtiyacı artmaktadır.Bir çok işletme

2^Kozlu a.g.e., s. 16 ^Yozgat. a.g.e., s.48 27a.g.e., s.48

PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı: 2 Sayfa 98

yöneticilerinin teknik bilgisi çok yüksek olduğu h a l d e g e l i ş e m e m e k t e v e b a ş a r ı s ı z olmaktadır. Çünkü sözkonusu yöneticilerin asıl ihtiyacı "teknik bilgi î! değil, "yönetim bilgisi51

dir.

Fayol'a göre, yönetim, katı kural ve ilkeleri değil,esnek ve koşullara göre ağırlıkları değişen anlayışları gerektirmektedir. Fay ol, yönetici için gereken nitelikleri şöyle sıralamaktadır:28

1-Fiziksel (sağlık,sağlamlık)

2-Fikirsel yetenek (kavrama, öğrenme, karar verebilme ve uyabilme yeteneği)

3-Moral özellikleri (enerji, doğruluk, sorumluluk üstlenme arzusu, sadakat, erdem)

4-Genel kültür (ilgili olduğu görev dışında kalan konulardaki bilgisi)

5-Teknik bilgi (teknik,finansal,ticarî ve yöneticilik görevlerinde sahip olması gereken özel bilgiler) 6-Deneyim (geçmişteki olayların kişiliğe olan katkıları)

2.3-YÖNETSEL GENEL İLKELER

Fayol yöneticiye yardımcı olmak için ayrıca geniş kapsamlı bir "genel ilkeler" listesi yapmıştır.

"Kuramsal bünyenin sağlıklı ve iyi çalışması prensip, kanun,kural diyebileceğimiz belirli bazı şartlara bağlıdır. Ben bunlara prensipler diyeceğim ; ancak yönetim işlerinde hiç bir şey katı ve mutlak' değildir ;herşey izafîdir. Aynı prensibin iki kere biribirinden iki ortamda uygulanması çok nadirdir;değişen şartlar dikkate alınmalıdır."

Fayol önemli işletme faaliyeti olarak gördüğü yönetim iş levini 14 yönetim i lkesine dayandırmaktadır. Bu ilkeler yapıya, sürece ve sonuca göre sııııflandırıidığında yönetim açısından önemleri daha çok açıklık kazanmaktadır Yapı,süreç ve sonuç arasındaki ilişki daha iyi görülebilmektedir. 3 ^

ÖRGÜT YAPISIYLA İLGÎLÎ İLKELER Fayol'un yapıyıHorganize etme"yle ilgili 5 yapısal prensibi şunlardır:

1-îşbölümü: Fayol'a göre işbölümü (veya uzmanlaşma),aynı çaba ile daha iyi ve daha fazla üretimde bulunabilmek için gereklidir/Uzmanlaşma sayesinde dikkat ve çaba yöneltmemiz gereken konu va alanların sayısı azalır.Fayol, uzmanlaşmada optinıim bir noktanın olduğunu tespit etmiş ama bu optimum noktanın yerini belirlememiştir.

Astlar arasında bilgi,yetenek ve deneyime göre işbölümü yapılarak uzmanlaşmaya gidilmesi durumunda aynı miktar emek, daha fazla ve daha kaliteli mal ve hizmet üretir.3 *

2-Yetki ve Sorumluluk: Fayol, yetkiyi, emir verme hakkı ve itaat ettirme gücü olarak tanımlar. Yetkiyi kaynağına göre "biçimsel" ve "kişisel" olmak üzere ikiye ayırmıştır. Ona göre belirli bir statüyü işgal etmekten doğan resmi yetki yanında, bir de o statüdeki bireyin kendi kişliğinden, deneyiminden, uzmanlığından, moral gücünden kaynaklanan resmi olmayan bir yetkisi vardır. Astların davranışlarını etkileyen asıl yetki "kişisel "yetkidir.3^

3-YÖnetim birliği: Çabaların koordine edilebilmesi için işbölümü sonucu ortaya çıkan işler yeniden gmplanchrılmahdırBirbiriyle ilgili iş veya görevleri ortak bir temele göre gruplamak,dairelere ayırmak gerekir.Fayol, dairelere ayırma konusunda ayrıntılı esaslar koymamış, sadece aynı amaca yönelmiş faaliyetlerin bir plana göre yürütülmesi ve bir yöneticinin yönetimine tabi olması gerektiği prensibini ortaya atmıştır ^ 3

^ Melih Türner Yönetim ve Yönetici İstanbul: Üçler Matbaası, 1975, s.27-28 ^Kozlıı a.g.e., s. 16'dan Henry Fayol General and Industrıal Management Pitman Publishing, Surrey, 1916 (1972 baskısı), s.66

30 Aydın a.g.e., s.99 3 * İİter Akat, Nurel Üner İşletme Yönetimi İzmir: Doğruculuk Matbaası, 1993, s. 3 8 3^3V£ Şerif Şimşek Yönetim ve Organizasyon Konya :Damla Matbaacılık, 1995, s.50 33 Dereli a.g.e., s.25

yetenek

. PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı: 2 Sayfa 99

4-Merkezcilik:Fayora göre yöneticinin görevi?yükleneceği sorumlulukları yerine getirebilme yetenekleri dikkate alınarak tayin edilmelidir. Ancak yöneticiye sorumluluk bir kere verilince, buna uygun yetki de aynı şekilde devredilmelidir.

Fayoi'a göre, üst düzey yöneticileri en son yetki ve sorumluluğu kendi ellerinde tutmalı,astlara yalnızca işlerini başarıyla yapabilecekleri kadar yetki devredilmelidir.-* ^

5-Hiyerarşi:Fayolfa göre "scalar" prensibi yukarıda, açıklanan dört prensibi uygulamanın doğal bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Şöyle ki,görevler belirli şekilde tanımlanmışsa, organizasyonlarda departmanlar, örgütte bölümler belirli temel esaslara otıırtuimuşsa ve otorite yine belirli şekilde devredilmişse, dikine zincir presibide kendiiliğinden gerçekleşmiş olacaktır.

Fay ol "scalar" prensibi üzerinde durmakla beraber yöneticiler arasında "yatay" bir haberleşme düzeninin gerçekleştirilmesi ihtiyacının doğabileceğine de işaret etmiştir.Buna göre Fayol aynı kademedeki iki yöneticinin gerktiğinde ve ancak uygun hallerde birbirleriyle doğrudan haberleşebilmelerini önermiştir.

SÜREÇLERLE İLGİLİ PRENSİPLER Fayol'un tespit ettiği (ve Gibsoıı E.Al'm "süreçlerle ilgili1' deyimiyle sınıflandırdığı) prensipler ise yöneticilerin örgütü yönetirken giriştikleri eylemleri, kapsamaktadır. Süreçlerle ilgili 5 prensip şunlardır:

l~Kumanda b.irliği:Fayol bu ilkeyle her astın bir yöneticiye bağlı olması?bir yöneticiden emir alması ve ona rapor vermesini sağlayacak bir kumanda birliği oluşturmayı kastetmiştir. Bu ilkenin benimsenmesi yetki çatışmasını ve disiplin bozulmasını önleyecektir.

Bu prensip,"dikey emir ve kumanda zinciri" (scalar) ve "yönetim birliği" (Unity of direction) prensipleriyle esas itibariyle pareleldir ve dayandığı mantık yönetim ve örgütlerde

Şimşek, a.g.e., s.51 Dereli a.g.e., s.26

belirsizleri bertaraf etmek isityorsak her astın bir üstü olmalıdır. ■* ̂

2-Disiplin: Fayoisa göre, işin düzgün gidişi için disiplin mutlak şarttır; disiplinsiz bir işletmenin gelişmesi olanaksızdır.3^

Disiplini en iyi sağlamanın koşulları;her kademede iyi yöneticilerin bulunması, fikir birliği ve denetim, organlarınca uygulanacak cezai yaptırımların varlığı ve bunların objektif olarak uygulanmasıdır. :

3-Adil ve eşit davranma :Fayoî ?îhakkanîyetH

prensibini, çalışanların görevlerini "işlerine bağlılık ve sadakat" esaslarına göre yürütebilmeleri için gerekli güdülemenin belirleyici faktörlerinden biri olarak görmektedir.Bu duygu yöneticinin hak ve adaletli davrandığı konusunda işgörenler üzerinde bir inanç ve izlenim yaratabilmesiyle daha da geliştirilebilir.Bu prensip ücret ve maaş ödeme konusuyla da yalandan ilgilidir.

Fayol'a göre, hakkaniyet ve adalet duygusu tüm örgütü sarmalıdır. 38 4-Çalışanlarm ödüllendirilmesi ve ücretler: İşgörenleriıı emekleri karşısında adil bir ücret olmalı; hem onları hem de firmayı tatmin etmelidir.

Personele yapılacak ödemelerde şu hususlara ayrıca özen gösterilmesi gerekir: Ödemenin adil olması,ödüllendirmenin çalışkan ve nitelikli işçileri destekleyici türde olması ve nihayet en düşük ile en yüksek düzeydeki ödemeler arasında belirli bir oranın bulunması ve aradaki farkın çok büyük olmaması, 3^

5-GeneI çıkarların Mşisel çıkarlara üstünlüğü: Fayoî, bu ilkeyle örgütü ilgilendiren genel amaç.ve çıkarlan,bölümsel ve kişisel amaçlardan üstün tutmuş ve örgüt çıkarlarının, kişi ve grup çıkarlarına feda edilmemesi gerektiğini vurgulamıştır.^

SONUÇLARLA İLGİLİ PRENSİPLER Fayol'da sonuçlarla ilgili prensipler başlığı altında nitelenen özellikler ise? iyi düzenlenmiş ve nitelikli yöneticilerle yönetilen örgütlerin sahip olması

36a.g.e., s.27 g.e., s. 17

38a.g.e., s.17 3^ Şimşek a.g.e., s.51 40 Akat, Üner a.g.e., s.39

PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı: 2 Sayfa 100

istenen özelliklerle ilgilidir. Sonuçlarla ilgili 4 ■ prensip şunlardır: ■ ' ' ■

l-Düzen:Fayol,işletmenin hammadde ve insan kaynaklarına düzen- ilkesinin uygulanması gerektiğini savunur. Düzen ilkesine göre ham maddeler?aletler? araçlar, ve insanlar uygun zaman ve yerlerde olmalıdırlar.Bunuıı için örgüt düzenli bir ortam yaratmalıdır.1^ 2-Personelin devamlılığı: İşe girişlerde, iş alıştırmalarının çok önemli olduğunu vurgulayan Fayol,personelin işe alışmasına engel olacak tutum ve davranışların personel devrini(kaybım) artıracağını savunmuştur. Bu nedenle personel devamlılığını sağlamak, düzenli ve dengeli bir iş verimin gerçekleştirmek gerekmektedir.

Ayrıca Fayol,başarılı ve istikrarlı işletmelerin genellikle aynı yöneticiler tarafından yönetildiğine dikkat çekmiştir. * 3-İnisiyatif: İşletmenin her basamağında gayret ve enerjiye inisiyatif eklenmelidir, örgüt üyelerinin teşebbüs ruhunu ve yaratıcılıklarını teşvik edebilmek için yöneticide belirli hünerlerin bulunması ve bu konunun öneminin anlaşılması gerekir. ^

4-Birfik ve beraberlik ruhurFayol "birlik duygusu" nu çıkarların uyuşturulmasına yönelik eylem birliği olarak tanımlamaktadır. Birlik duygusuna ulaşmanın en etkili yolu bir tarafından komuta birliğini oluştururken, diğer tarafdan da yazılı haberleşme yerine yüz, yüze haberleşme • olmaktadır

Kişisel ilişkilerin sürdürülmei ve takım çalışmasının gerekliliği vurgulanmalıdır.^4

BÖLÜM ffl YÖNETİM SÜREÇLERİ KURAMI

Yönetim süreçleri kuramı bürokrasi kuramı gibi yetki odaklı bir kuranıdır. ^

Gulıck, işbölümünün örgütün temel öğesi ve nedenini oluşturduğunu belirtmiş, bu ilkenin

41 Kozlu a.g.e., s. 17 42 Şimşek a.g.e.? s.52 43ag.e.,s.52 4^ Kozlu a.g.e. s. 17 ^Başaran a.g.e., s.68

eşgüdüm zorunluluğunu ortaya çıkardığını ve eşgüdümünde örgütleme ve düşünceleri etkileme yoluyla sağlanabileceğini ' ileri sürmüştür. İş bölümünün nedenlerini Gulıck şu şekilde sıralamaktadır^

1-İnsanların kapasite^beceri ve yetenek bakımından farklı olmaları, 2-Bir insanın aynı anda iki yerde ve iki işte olamaması

3-Bir insanın aynı anda iki işi birden yapamaması

4-Bilginin çok geniş olması,ve insanın yaşamı boyunca bu bilginin ancak küçük bir kısmını öğrenmesi.

Öte yandan Gulıck işbölümünün:

a-Çeşitli beceri ve yeteneklerden daha iyi ve daha çok yararlanmayı olası kılacağını,

b-Zaman tasarrufu sağlayacağını,

c-Uzmanlaşmanın sağladığı bir takım tasarrufların söz konusu olacağını ifade etmektedir.

Gulıck ve Urwıck 1937 yılında yayınladıkları "Yönetim Bilimleri Üzerine Bildiriler " (Papers on the Sciens of Administration) Fayol'un planlama, örgütleme,emretme, koordinasyon ve kontrol olarak 5 grupta topladığı yönetim süreçlerinin planlama, örgütleme^ kadrolama, yöneltme,koordme etme? raporlama ve bûtçeleme eylemleri olarak belirlemişler ve bunları İngilizce adlarının ilk harflerinden oluşan POSDCOEB şeklinde formüle etmişlerdir.

Bu yaklaşımda, yönetim süreçlerinden başka, karmaşık işlerde küçük parçalara ayrılmış ve her

^Atilla Baransal Çağdaş Yönetim Düşüncesinin Evrimi (Klasik ve Neo-klasik Yönetim ve örgüt Teorileri) İstanbul: İ.Ü. İşletme Fakülştesi Yayınları, No: 101,1979?s. 152 47ag.e.?s.l53

PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı:2 Sayfa 101

makama ilişkin iş beklentileri dikkatle belirtilmiştir.4^

Her iki yazarın ileri sürdüğü örgüt ilkeleri genellikle örgütün formal yapısına ilişkin bulunmaktadır. Bu ilkeler: 4^

1-Üyeleri yapıya uydurmak

2-Komite çalışmalarından kaçınıp tek adam yönetimine güvenmek

3-Emir birliğinden vazgeçmemek 4-Genel ve özel olmak üzere iki tür maiyet kurmak ve ikinci grupta uzmanları kullanmak.

5-Görevleri üyelere dağıtırken homojenlik ilkesini gözetmek

6~ Yetki ile dengeleştirmek

7-Yetki devrini gerçekleştirmek

8-Kontrol alanını dar tutmak.

Umıck ayrıca, meşruluk, makam, yeterlilik ve kişilik gibi yetkinin kabulünü kolaylaştıran çeşitli temelleri incelemiş ve yetki -liderlik arasındaki analitik farkları belirtmiştir.^

BÖLÜM IV YÖNETİME KLASİK BİLİMSEL YAKLAŞIMLARIN EĞİTİM YÖNETİMİNE ETKİSİ

4.1-BÎLÎMSEL YÖNETİM

artırmışlardır.Böyİece bilimsel yönetim görüşlerinden yalnızca eğitim kurumlarının yönetimleri değil, aynı zamanda amaçlan ve programları da büyük ölçüde etkilenmiştir.^1-^2 Eğitim ve okul yöneticisi bir "verim uzmanı11 olarak düşünülmeye başlanmış;bu anlayış,okulu "fabrika", öğrenciyi "hammadde" durumuna getirmiştir.^

Bilimsel işletmeciliğin okul yönetimine girmesi3çevresel ve politik baskıları karşılama kolaylıkları bakımından, başlangıçta okul yöneticileri ve öğretmenler tarafından benimsenmiştir,. Morphet,Reller ve John bilimsel yönetimin eğitim yönetimine etkilerini şöyle anlatıyor.

tfOkııl yönetimi hakkında kitaplar yazılıyor ,verimlilik(efficient) ve işletme(businesslike) gibi kavramların sık, sık kullanıyordu. Dinaınik^telaşlı ve girişken yöneticilerin tüm önemli sorunları çözmede işletme ve sanayide denenmiş yöntemleri kullanabileceklerine güveniliyordu."

Bu inançla 1913 ! de ''Amerika Okul Yöneticileri Derneği" (American Association of Schooi Administratiors) Cincinnati' daki yıllık toplantısında bilimsel yönetim ilkelerinin eğitimde uygulanması konusuna geniş ölçüde eğiliyordu.^

Genç eğitimciler heyecanla bilimsel yönetim dersleri almaya başladılar ve eğitim yönetiminde "verim u ve "etkililiği" vurguladılar.Eğitim yönetimi profesörü Franklin BobbittEğitim Bilimi Millî Derneği1 nin 1913 yılında çıkardığı yıllıkta Taylor'un ilkelerini

ETKİSİ Bilimsel yönetim ilkelerinin kullanılışı eğitim kuramlarıyla iş çevreleri arasındaki ilişkilerin gözden geçirilmesini ve eğitim kurumlarının iş çevrelerinin gereksinmelerine uygun programlarla eğitim-öğretim yapmasını zorunlu kılmıştır.Eğitim ve iş çevreleri ortak amaçlan olduklarını anlamışlar ve aralarındaki işbirliğini

4°Ziya Bursalıoğiu Eğitim Yönetiminde Teori ve Uygulama Ankara: PEGEM, No: 1, 1991, s.21'den Grusky-Miller, s.2 49ag.e., s.21'den Gross. s. 145-148

Kayaa.g.e., s.21

-** a.g.e., s.65'ten Lane, Comin and Monahan s. 12 ^ Bursaİıoğlıı ag.e., s.23fteıı Morphet E.L.,Johns R.L.,Edu£âtionaI Administratioıı,Prentice -Hail, Englewood Cliffs? 1959,s.lO5 53ag.e.,s.23 54a.g.e.? s,23?den Callahan Edııcatıon and The Culf of Efficieııcy Chicago:Universıty of Chicago Press, 1962, s.20-25 ^^ Kaya a.g.e., s.66'dan Morphet,T.Reller and R. John, Educational Âdministration: Conceptsş Practices and Issues Eııglewood Cliffs,NJ, :Prentice-Hall,1959,s.lO5 56a.g.e., s.66!daıı Callahan, s. 19-25

sorumluluğu

50

PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı: 2 Sayfa 102

tek, tek ele alıp herbirinin uygulanabilirliğini ■ çarpıcı ayrıntılarla belirtti. ' ■■

Bilimsel yönetimin eğitim yönetimine uygulanmasıyla "entellektüel " yetiştiren eğitim anlayışından "üretici" yetiştiren eğitim anlayışına. geçilmiş;eğitime "yatırım" olarak bakılmaya başlanmıştır.^ Bursalıoğlu'na göre bu anlayış "özellikle döner sermaye ile çalışan teknik öğretim kuramlarının amaçlarına bir dereceye kadar uygun düşüyordu."*"

Okul yöneticiliği meslekleştikçe eğitim -iş çevresi arasındaki ilişki zayıflamıştır. Fakat tutumlu davranmak isteyen okul yöneticileri için Taylor'un ilkeleri halâ geçerlidir. ^

DEĞERLENDİRME Taylor'un "görevsel ustabaşılık51 fikri, eğitim örgütlerinde "görevsel yetki" kavramını destekledi,Fakat "uzmanlaşma" 3fa karşı direnen hiyerarşinin egemen olduğu eğitim örgütlerinde "görevsel yetki" ilkesini uygulamada zorluklar vardır, (yöneticilerin direnmesi, eğitimde uzmanlaşmanın yeni ve yetersiz oluşu gibi)^

Yapılan araştırmalar, eğitim örgütlerinde örgüt "hava" sının, "yapı" sından daha önemli olduğunu ortaya koymaktadır.Halbuki bilimsel işletmecilik sadece "işi" hareket noktası almakla "hava" kadar "yapı" yi da ihmal etmiştir. ^2 Eğitim örgütlerinde iş analizi ve tanımlaması, eğitimde iş uzmanlaşması sanayide olduğu gibi ileri olmadığından sanayi kurumlarındaki kadar kesinlikle yapılamaz ve olması da eğitim örgütleri sadece iş ilkesine göre çalışmadığından doğru da değildir. ^

^a.g.e., s.66fdan National Societyfor The Study of Edııcation The Supervision of City Şchoplş Chicago: Universıty of Chicago Press, 1913 58

a.g.e., s.67 Bursalıoğlu a.g.e,, s.23 a.g.e., s.23

6O 61a.g.e., s.24 62a.g.e. s.24 "3a.g.e,, s.24

4.2-YONETSEL KURAM

ETKİSİ Fayol'un gözlem ve tecrübelerinden doğan fikirleri yönetime süreç yaklaşımını getirmiştir. Bu yaklaşımın eğitim yönetiminde uygulanması, yöneticinin görevlerini tanımlamak bakımından yararlı olmuştur. 64

DEĞERLENDİRME Yönetim süreçlerini ilk defa gruplayan Fayol,yönetilenden çok yöneticiye güvenmiş, yönetimi işletmeciliğin bir öğesi kabul edip örgütün verimini amaç tutan formal yanına ağırlık vermiştir.Böyle bir görüşü, informal yanı kuvvetli ve akıcı olan eğitim örgütlerinde uygulamak sıkıntılıdır.Fayolfun yönetim süreçlerinde karar sürecinin önemini göremiş olması ve planlamayla başlaması uygulamada sıkıntı yaratmaktadır.*^ Çünkü her yönetici gibi okul yöneticisi de neyi planlayacağına karar vermek zorundadır.

Ayrıca Fayol'un emretme ve kontrol gibi katı terimlerle tanımladığı görevleri, özellikle okul düzeyinde tanı anlamıyla uygulamak çeşitli problemler yaratmaktadır. ^6

43-YÖNETIM SÜREÇLERİ KURAMI

ETKİSİ Gulıck ve Urwıck'in formülleştirdiği "yönetim süreçlerinden ve "örgüt ilkeleri" nden eğitim yöneticileri yararlanmışlardır.

DEĞERLENDİRME Gulıck ve Urvvıck'in formülleştirdikleri yönetim süreçlerinden yöneltme,eğitim örgütlerinde "etki" yoluyla gerçekleştirilebilecek bir süreçtir.Ayrıca Fayol g ib i bunlar da "karar" sürec in i görememişlerdir. Bu bakımdan eğitim yönetimi alanındaki süreçler artık karar, planlama, örgütleme, iletişim, etki, koordinasyon ve değerlendirme olarak sıralanmıştır.^

'a.g.e., s.24 65ag.e,, s.24-25 66ag.e., s.25

67a.g.e., s.26fdan Gregg R.T. The Administrative Process, Compbeli-Gregg Admiöistrative Behavior in Education, Harper, New York, 1957,s.269-318

64,

PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı: 2 Sayfa 103

Gulıck ve Urwıck tarafından öne sürülen yönetim ilkelerinden bazılarını., bugün eğitim örgütlerinde uygulamak kolay değildir. Bunlar özellikle davranış bilimcilerinin savundukları görüşlere aykırı düşmektedir.^8

"Örgüt iyelerini yapıya uydurma" fikri altında, genellikle yöneticilerin rol savunması eğilimi bulunmaktadır. Eğitim örgütlerinde, örneğin okulda, her bilim ve her alanda yetişmiş üyeler çalıştığından, böyle örgütlerin havası demokratik olmalıdır.

Gene eğitim örgütlerinde karar sürecine katılma eylemi, örgüt amaçlarının gerçekleşmesi b ak ım ın d an b ü yük ö ne m taşımaktadır. Halbuki bu yazarların öngördüğü" tek adam yönetimi",böyle bir katılmayı gereksiz saymaktadır,

"Emir birliği" kavramı, büyük çapta eğitim örgütlerinin işleyişini ağırlaştırmaktadır.

"Dar kontrol âiaaıf?ııııı uygulanması ise, özellikle büyük çaptaki eğitim örgütlerinin merkez birimlerinde iletişim ve koordinasyon problemlerini artırmaktadır.

Örgüt ortamı ve liderlik gibi insan öğesine ilişkin sorunlara gereken önemi vermedikleri görülmektedir. 69 Halbuki eğitim örgütlerinin başarısında, böyle soranlara eğilen yöneticilerin rolü büyük olmaktadır.

Ayrıca bu yazarların ortaya koydukları "örgüt kalıpları" da, eğitim örgütlerinde hızla gelişen uzmanlaşmanın koşullarına cevap verecek "esneklik" te değildir.

uoa.g.e., s.26 69a.g.e., s.27!deıı Mc Cleaıy -Hencley, s. 107 7öag.e., s.27?deıı Unvıck L, Scientific Principles and Organization Instıtute of Management, New York. 1938

BÖLÜM V SONUÇ

Klasik görüşlerin birdenbire iş çevreleri ve belediyeler tarafından olduğu kadar okul yönetimlerince de benimsenmesi duygusal olmaktan çok, büyük üretim artışına ve verime neden olmasıdanch^ *

Taylor- un bilimsel işletmecilik ilkeleri okulların sadece yönetimini değil, amaç ve programlarını bile etkilemiştir.Okul yöneticisi verim uzmam,okullar fabrika ve öğrencilerde ham madde olarak, kabul edilmiştir. Eğitime bir yatırım olarak bakılmaya başlanmış ;entellektûel eğitimden üretici yetiştiren eğitim anlayışına geçilmiştir.

Fayol'un yönetime süreç yaklaşımı eğitim yönetiminde yöneticinin görevlerini tanımlamada yararlı olmuştur.

Klasik yönetim ilke ve yöntemleri eğitime ve eğitim yönetimine uygulanırken eğitimin sosyal ve psikolojik yönü unutulmuştur.Eğitim kurumlarının kendine özgü yanlan dikkate alınmamıştır. Klasik görüşleri eğitime uygulayan eğitim yöneticileri doğal gruplar görmezlikten geldikleri için çatışmalara neden olmuşlardır.

SON SÖZ Yönetime klasik bilimsel yaklaşımın etkileri fabrika, işletme ve eğitim yönetiminde günümüzde bile halâ devam etmektedir.

KAYNAKLAR

AKAT, Üter. ÜNER, Nurel, İşletme Yönetimi İzmir, Doğruculuk Matbaacılık, 1993 ALPUGAN,

Oktay ve Diğerleri, İşletme Ekonomisi ve Yönetim, İzmir, Beta Basım ve Yayın, 1987 AYDIN, Mustafa Eğitim

Yönetimi, Ankara, Hatipoğiu Yayınlan, No :46, 1991

BARANSEL, Atilla, Çağdaş Yönetim Düşüncesinin Evrimi (Klasik ve Neo-klasik Yönetim ve Örgüt Teorileri) İstanbul, İstanbul Ünv. İşletme Fakültesi Yayınları, No: 101, 1979

BAŞARAN, İbrahim Yönetim, Ankara, Gül Yayınevi, 1989

^Kayaag.e., s.65 72a.g.e., s.67

PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı:2 Sayfa 104

BURSALIOĞLU, Ziya, Eğitim Yönetiminde Teori ve Uygulama? Ankara, PEGEM, No:l, 1991 CAN, Halil, Organizasyon ve

Yönetim, .Ankara, Adım Yayıncılık, 1991 DERELİ,

Toker,Organizasyonlarda Davranış İstanbul, istanbul Ünv. İktisat Fakültesi, No: 371, 1976 • FAYOL, Heııri, Planning

Management Cla'ssics (Editet Michael T, Matterson and John M. Ivancevicîı ) Business Publicatıons, Inc., Plano,Texas, 1986 KAYA, Yahya

Kemâl, Eğitim Yönetimi (Kuram ve Türkiye1 deki Uygulama ), Ankara, Bilim Yayınları, 1993 KOZLU, Cem M.,

Kurumsal Kültür, İstanbul, Bjlkom Yayınları, 1986 ŞİMŞEK, M.

Şerif, Yönetim ve Organizasyon^ Konya, Damla Matbaacılık, 1995

TANRIÖĞEN, Abdurrahman, Yönetim Kuramları ve Süreçleri (Ders Notları ), İzmir, 1995 TAYLOR, Frederick W.,

What is Scieniific Management ? Management Classics (Etidet Michael T. Matteson and John M. Ivancevich), Business Publicatıons, Inc., Plano, Texas9 1986 TÜMER, Melih,

Yönetim ve Yönetici, İstanbul, Üçler Marbaası, 1975 YOZGAT, Osman,

İşletme Yönetimi, İstanbul, İktisadi ve Ticarî İlimler Akademisi, Yayın No:507, 1978