ARAŞTIRMADA ETİK

YAKLAŞIMLAR

Dr.Öğretim Üyesi Nuriye YILDIRIM

ŞİŞMAN

İÇERİK:

Araştırma etiği ile ilgili temel kavramlar,

Araştırma etiğinin dünyadaki tarihsel gelişimi,

Araştırma etiğinin Türkiye’ deki tarihsel gelişimi,

Bir araştırmanın etik açıdan özellikleri,

“İnsanları yasa ve ceza ile yönetirseniz, onlar bir

daha yanlış yapmayacaklar, ancak şeref ve

utanma duygularına da sahip olmayacaklardır.

Fakat, insanları erdem ve ahlâk kuralları ile

yönetirseniz, o zaman onlar hem şeref ve utanma

duygusuna sahip olacaklar, hem de doğruyu

yapmaya çalışacaklardır.”

İşin doğrusu ne yalnızca yasa ve ceza, ne de

yalnızca ahlak ve erdem toplumu tek başına

yönetmeye kâfi değildir. Hem yasa ve ceza; hem

de ahlak ve erdem olmalı ve bunlar dengeli olarak

yürütülmelidir.

Konfüçyüs

AHLAK - ETİK İLİŞKİSİ

Ahlâk, toplumun en üst

düzeydeki davranış

standartlarıdır.

Bireylerin meslekî ve

kurumsal rollerinden

bağımsızdır

Toplumun tümü için

geçerlidir.

AHLAK - ETİK İLİŞKİSİ

“Etik”, insanlar arasındaki

ilişkilerin temelinde yer alan

değerleri, ahlaki bakımdan iyi ya

da kötü; doğru ya da yanlış

olanın niteliğini ve temellerini

araştıran felsefe dalıdır.

Yunanca ethos

(töre,gelenek,alışkanlık)

sözcüğünden türetilmiştir.

AHLAK - ETİK İLİŞKİSİ

Etik, davranış

kuralları, davranışın

bilimidir.

Toplumdaki belirli bir

mesleğin, işin,

kurumun veya grubun

davranış

standartlarıdır.

AHLAK - ETİK İLİŞKİSİEtik davranışlar:

Günlük

davranışlarda etik

ilkelere dikkat etmek

Bir ikilem ile

karşılaşıldığında etik

karar verme sürecini

kullanmak

Evrensel Etik İlkeler

Yarar sağlama

Zarar vermeme

Otonomi

Adalet

Sadakat

Dürüstlük

Güvenilirlik

ETİK KARAR VERME ADIMLARI

Etik ikilemin tanımlanması

Bilgi toplanması

Seçeneklerin tanımlanması

Karar verme

Eyleme geçme

Değerlendirme

ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Tıp etiği ile yaklaşık

2400 yıl önce tıbbın

babası olarak

nitelendirilen

Hipokrat’ın

söylemleriyle

tanışıyoruz.

Önce zarar vermeme

ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

1933- 1945 yılları,

Nazi Almanya’sında,

Nazi rejimi programı

kamplardaki tutuklu

Yahudiler üzerinde

yürütülmüştür.

ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

1933- 1945 yılları arasında Japon’ lar Antrax, Kolera, Tifo, Tifüs, Çiçek gibi hastalıkların etkenlerini kullanarak biyolojik savaş deneylerini insan denekler üzerinde yürüttüler .

ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

1932 yılında

Amerika’nın Tuskegee

kasabasında Amerika

Halk Sağlığı Servisinde

400 genç erkek zenciler

üzerinde sifilisle ilgili

çalışmalar 40 yıl

boyunca

sürdürülmüştür.

ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ1960’larda

Brooklyn’deki Jewish Kronik Hastalıklar Hastanesi’nde yaşlı hastalarda canlı kanser hücresi enjeksiyonuna karşı bireylerin yanıtı değerlendirilmiş.

ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

1947 yılında Nazi liderler Nüremberg Mahkemelerince yargılanmışlardır.

1948 Nüremberg kodu, araştırmalarda insan denekleri ile ilgili resmi etik standartların oluşturulduğu ilk uluslararası çabalardan biridir.

Bir okul müdürü her eğitim öğretim yılı

başında öğretmenlere bu mektubu

gönderirmiş:

Bir toplama kampından sağ kurtulanlardan

biriyim.

Gözlerim hiçbir insanın görmemesi gereken

şeyleri gördü.

İyi eğitilmiş ve yetiştirilmiş mühendislerin inşa

ettiği gaz odaları, iyi yetiştirilmiş doktorların

zehirlediği çocuklar, işini iyi bilen hemşirelerin

vurduğu iğnelerle ölen bebekler, lise ve

üniversite mezunlarının vurup yaktığı insanlar.

Eğitimden bu nedenle kuşku duyuyorum.

Sizlerden isteğim şudur:

Öğrencilerinizin insan olması için çaba

harcayın. Çabalarınız bilgili canavarlar ve

becerikli psikopatlar üretmesin. Okuma

yazma, matematik, çocuklarınızın daha

fazla insan olmasına yardımcı olursa

ancak o zaman önem taşır...

Almanya’nın felaketi tek başına Hitler

değildir. Alman felaketinin sorumlusu bir

Hitler yaratan ve kendi kaderini onun

ellerine kendi isteğiyle teslim eden Alman

halkıdır.

William Caar – Alman düşünür

ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Nuremberg Kodlarına göre,

araştırmaya katılacak kişilerin

öncelikle gönüllü olması,

açıklamalı onamlarının alınması,

araştırmaların bilimsel açıdan

yeterli ve uzman kişilerce

yürütülmesi gerekmektedir.

ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Helsinki Bildirgesi

İnsan Hakları Evrensel

Bildirgesi

Hasta Hakları Belgesi

Belmont Raporu

Uluslar arası

Hemşireler Birliği

Etik Kodları

TÜRKİYE’DEKİ GELİŞMELER

Tıbbi Deontoloji Tüzüğü

Hasta Hakları Yönetmeliği

İlaç Araştırmaları Hakkında Yönetmelik

Hemşireler İçin Etik İlke ve Sorumluluklar (THD)

BİR ARAŞTIRMANIN ETİK AÇIDAN ÖZELLİKLERİ

- ARAŞTIRMA TASARIMI

Konunun seçimi: Araştırmanın

“gerçekten yapılmaya değer ” olup

olmadığı öncelikle tartışılmalıdır.

Finansman:

Araştırma Önerisinin İlgili Birimlerin

İncelemesine Sunulması:

BİR ARAŞTIRMANIN ETİK AÇIDAN ÖZELLİKLERİ

- ARAŞTIRMA VERİLERİNİN

TOPLANMASI

Araştırmaya Katılım:

Araştırmalarda araştırmacıların, insan

deneklere ait insan haklarını bilmeleri,

korumaları etik sorumluluklarıdır. Bu

haklar şunlardır:

ARAŞTIRMA VERİLERİNİN

TOPLANMASI Aydınlatılmış Onam,

Gizlilik ve gizliliğin Korunması Hakkı,

Özerkliğe Saygı,

Doğru Davranılma,

Zarar Vermeme / Yararlılık,

Araştırma Projesine Zarar Verse Bile, Deneğin Hiçbir Korku ve Baskı Duymaksızın Araştırmaya Katılmaktan Vazgeçme Hakkı,

Araştırmaya Katılma Yanı Sıra, Hizmet Alma Hakkı.

Araştırma iyi tasarlanmalı ve iyi kalitede

olmalıdır

.

Araştırma potansiyel yararları

açısından meşru olmalıdır.

Araştırma güvenli olmalıdır ve neden

olduğu herhangi bir potansiyel zararları

varsa bu araştırmanın kabul edilen

yararları açısından dikkate alınmalıdır.

Araştırmanın potansiyel yararları

katılımcıları riske maruz bırakmayı haklı

çıkarmayabilir.

Bilgilendirilmiş onam olmalıdır.

Çocuklar ve savunmasız insanlar,

özellikle bilgilendirilmiş onam

konusunda özel zorluklar gösterirler.

Ebeveynler ve bakıcılarının çocukları

adına onam vermeleri her zaman etik

olarak uygun olmayabilir.

Katılımcı bilgileri gizli kalmalıdır ve

veriler güvende olmalıdır.

Katılımcıların istedikleri zaman

çalışmadan çekilme hakları vardır.

BİR ARAŞTIRMANIN ETİK AÇIDAN

ÖZELLİKLERİ

Verilerin yazımı ve

yayınlanması

Bilimsel yalancılığın önlenmesinde üç genel yaklaşımın yararlı ve önemli olduğu üzerinde durulmaktadır :

I. Araştırıcıların eğitimi ve öğretimi

II. Araştırıcılar üzerinde baskıları azaltmaya yönelik tedbirlerin alınması,

III. Araştırıcılar üzerinde mali baskıların azaltılması.

Kişiler düşünür olmadıkça, hangi haklara

sahip olduğunu anlamadıkça kitleler,

istenilen yöne, herkes tarafından iyi veya

kötü yönlere yöneltilebilir.

Mustafa Kemal Atatürk

TEŞEKKÜRLER…………