İnet-tr 11

XBRL Bilanço ve Gelir Tablosu Analizi ve Semantik Web’e Uyarlanması

Yrd Doç Erdal KILIÇ Öğr Gör Ömer SEVİNÇ

İnet-tr 11

Sunum Planı Giriş XBRL Analiz Uygulaması Semantik Web Önceki Çalışmalar Rdf’ye dönüşüm Değerlendirme ve Sonuçlar

İnet-tr 11

Giriş Dünyada sermaye piyasalarında web üzerinde trilyonlarca

dolar değerinde işlem yapılmaktadır.

Word, Excel , Pdf ve HTML gibi formatlarda veriler yazılımlar vasıtasıyla işlenmekte ve gelecekte kullanılmak üzere çeşitli biçimlerde kodlanarak saklanmaktadır.

Verilerin Internet üzerinden transferinde kullanılan standart ve sabit bir yöntemin olmayışı bu elektronik araçların etkinliğini azaltmaktadır

Bu sorun finansal bilgilerin raporlanmasını sağlayan, XBRL (Extensible Business Reporting Language, Genişletilebilir Finansal Raporlama Dili) ile çözümlenmektedir.

İnet-tr 11

XBRL, Finansal verilerin tanımlanması, raporlanması, analiz edilmesi ve internet üzerinden yayınlanması için kullanılan, XML (Genişletilebilir İşaretleme Dili, Extensible Markup Language) tabanlı, açık kodlu, uluslararası standardizasyonu sağlayan bir dildir.

XBRL’in arkasındaki fikir basittir. Finansal bilgilerin bir metin bloğu olarak -internet üzerinden veya basılı olarak- yayınlanması yerine, verilerin her biri için bir kimlik etiketi sağlanarak bilgisayarın okuyabileceği bir formatta yayınlanması sağlanır. Örneğin, şirketin “Net Kar”ı benzersiz bir etikete sahip olur.

XBRL

İnet-tr 11

Finansal Raporların Sunulması ve Tedariki Sorunu

Kaynak A

Kaynak B

Kaynak C

Kaynak D

Fonksiyon V

Fonksiyon W

Fonksiyon X

Fonksiyon Y

Fonksiyon ZKaynak E

İnet-tr 11

XBRL Çözümü

XBRL

Kaynak A

Kaynak B

Kaynak C

Kaynak D

Kaynak E

Fonksiyon V

Fonksiyon W

Fonksiyon X

Fonksiyon Y

Fonksiyon Z

İnet-tr 11

XBRL XBRL’yi oluşturan 3 temel yapıtaşı vardır. Bunlar

spesifikasyon, taksonomi ve örnek dokümanlardır.

Spesifikasyon: XBRL uyumlu belgelerin oluşturulmasını belirleyen kurallardır. Bir dilin gramerine benzetilebilir.

Taksonomi: Dokümanların içeriğini tanımlayan XML şemalarıdır. Belirli bir konu ile ilgili sözlüğü tanımlar. XBRL taksonomileri ise finansal olaylar için bir sözlük ve sınıflandırma sistemidir.

Örnek dokümanlar: XBRL spesifikasyonu ve taksonomisi tarafından desteklenen, belirli bir işletmeye ait bilgilerden oluşan XBRL formatındaki dokümanı ifade eder.

XBRL Spesifikasyonu

TAKSONOMİLER

IFRSGL

ÖRNEK DOKÜMANLAR

BilançoGelir Tablosuİşlemler

İnet-tr 11

XBRL

Taksonomiye dayanılarak örnek doküman oluşturmak için yardımcı programlar mevcut Altova, Dragon Tag vb.

Dragon Tag ile Dr. Hakan Erkuş’un hazırlamış olduğu taksonomi baz alınarak örnek dokümanlar elde edilmiştir.

Örnek dokümanlar XML formatında olup işletmeye ait finansal bilgileri tutmaktadır. Bilanço.xml

XBRL dokümanları içerisindeki verilere ulaşmak için XPath kullanılabilir ve herhangi bir Script dil kullanılarak elde edilen veriler üzerinde işlem yapılarak analiz sonuçları elde edilebilir.

İnet-tr 11

XBRL Dokümanlar

<element id="Tr_Bilanco_VARLIKLAR" name="VARLIKLAR" substitutionGroup="xbrli:item" type="xbrli:monetaryItemType" xbrli:balance="debit" xbrli:periodType="instant"/>

<Tr_Bilanco:AlacakSenetleri contextRef="TwelveMonthsEnded_31Dec2009" unitRef="TRY" decimals="0"> 130000</Tr_Bilanco:AlacakSenetleri>

<Tr_Bilanco:AlacakSenetleriReeskontu contextRef="TwelveMonthsEnded_31Dec2009" unitRef="TRY" decimals="0"> 10000</Tr_Bilanco:AlacakSenetleriReeskontu>

İnet-tr 11

Uygulama Grafiği

XBRL XML Örnek Doküman

XPath PHP

Analiz Sonuçları

RDF/XML

RDF Üçlüleri

SparQL

Analiz Sonuçları

XBRL XML Örnek Doküman

XPath PHP

Analiz Sonuçları

RDF/XML

RDF Üçlüleri

SparQL

Analiz Sonuçları

XBRL XML Örnek Doküman

XPath PHP

Analiz Sonuçları

RDF/XML

RDF Üçlüleri

SparQL

Analiz Sonuçları

XBRL XML Örnek Doküman

XPath PHP

Analiz Sonuçları

RDF/XML

RDF Üçlüleri

SparQL

Analiz Sonuçları

XBRL XML Örnek Doküman

XPath PHP

Analiz Sonuçları

RDF/XML

RDF Üçlüleri

SparQL

Analiz Sonuçları

XBRL XML Örnek Doküman

XPath PHP

Analiz Sonuçları

RDF/XML

RDF Üçlüleri

SparQL

Analiz Sonuçları

İnet-tr 11

Uygulama XBRL örnek dokümanlarını analiz ederek Türk muhasebe

sisteminde çok kullanılan oranları hesaplayıp ilgili firma için belirleyici olacak bilgilerin web ortamında görüntülendiği bir programın olmaması bizi bu çalışmaya yönlendirdi.

Cari Oran= (Dönen Varlıklar)/(Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar) Asit Test Oranı = (Dönen Varlıklar - Stoklar)/(Kısa Vadeli

Yabancı Kaynaklar)

PHP ve Xpath kullanılarak gerekli veriler XBRL dokümanları üzerinden elde edilerek oranlar uygulanmış ve sonuçlar web sayfası üzerinden görüntülenmiştir.

Uygulama dosyası

İnet-tr 11

Uygulama$g = $xmlDoc2->documentElement;foreach ($x->childNodes AS $item) { // print $item->nodeName . " = " . $item->nodeValue . "<br />"; if($item->nodeName == 'Tr_Bilanco:DONENVARLIKLAR') {

$donvar = $item->nodeName; $donvar_dg = $item->nodeValue; }

else if($item->nodeName == 'Tr_Bilanco:KISAVADELIYABANCIKAYNAKLAR') {

$kvyk = $item->nodeName;$kvyk_dg = $item->nodeValue;

$carorn = $donvar_dg / $kvyk_dg ; $asitorn = ($donvar_dg - $stok_dg)/ $kvyk_dg ;

echo '<br/><br/> <table id="tblorn" border="1" cellspacing="0" cellpadding="2">' ;

echo '<caption class="baslik1"> ELDE EDİLEN ORANLAR</caption>';

İnet-tr 11

Uygulama

Bilanço ve Gelir Tablosu Yükleme Ekranı

Analiz Sonuçları

İnet-tr 11

Anlamsal Web Nedir?

Anlamsal web kavramı, bugünkü web’in temelini oluşturan URI, HTTP ve HTML gibi yapılarını tasarlayan ve bulan kişi olan Tim Berners-Lee tarafından öne sürülmüş ve mevcut web ortamının geliştirilerek tam potansiyel kullanımı için web’in gelecek adımı olarak düşünülmektedir

Anlamsal web yeni ve ayrı bir web olmayıp, bilgilere iyi tanımlanmış anlamların verildiği, bilgisayarların ve insanların birlikte çalışmalarına imkan veren bugünkü web’in bir uzantısıdır. - T. Berners-Lee, J. Hendler, O. Lassila

Anlamsal web’teki temel amaç iyi tanımlanmış ve bağlantılandırılmış olan bilgilerin web ortamında kolay bir şekilde bilgisayarca-okunabilir ve bilgisayarca-anlaşılabilir olmasını sağlayacak standartların ve teknolojilerin geliştirilmesidir.

İnet-tr 11

Anlamsal Web de Kaynak YapısıAnlamsal web’te bilgiler ve bilgiler arasındaki ilişkiler tanımlıdır.

Bağlaç

BağlaçBağlaç

Kaynak

Kaynak Kaynak Kaynak Kaynak

Kaynak

KaynakKaynak Kaynak

Kaynak

BağlaçBağlaç

Bağlaç

Bağlaç BağlaçBağlaç

Bağlaç

Bağlaç

Bağlıdır

BağlıdırAçıklanır

Belge Yazılım Resim Yazılım

Belge

AlanAlan Kişi

Yer

KullanırParçasıdır

Konusu

Konusu KonusuYazarı

Adresi

Yazılım

Bugünkü WebAnlamsal Web

İnet-tr 11

Anlamsal Web Mimarisi

Tim Berners-Lee’nin önerdiği Anlamsal Web Katmanları

İnet-tr 11

Anlamsal Web Uygulama Altyapısı Bir anlamsal web uygulaması ilgili sektörde kullanılacak bir ontolojinin geliştirilmesi ile başlar.

İnet-tr 11

Finans & Semantik Web Semantik web ile finansal raporlar Internet ortamında

bilgisayarlar tarafından anlaşılan, paylaşılan, sorgulanan, analizleri otomatik olarak yapılan, anlık durum göstergeleri ile yol belirleyici sonuçlar üretebilen bir hale getirilebilir.

Bunun bir yöntemi finans raporlama sistemi için gerekli olan yapıları Semantik Web araçları ile tanımlamak olabilir.

İkincisi ise mevcut sistemde hali hazırda bulunan XSD, XBRL yapılarının RDFS, RDF üçlüleri gibi semantik web araçlarına çevirmek olabilir.

Biz ikinci yöntemin kullanılabileceğini doğrudan örnek dosya üzerinden dönüşüm uygulayarak kısmen de olsa gösterdik.

İnet-tr 11

Semantik Web Teknolojileri

RDF (Resource Description Framework – Kaynak Tanım Çerçevesi) bir veri modelidir.

Bu model web ortamındaki nesnelerin (kaynakların), kaynak özelliklerinin ve özellik değerlerinin tanımlanması fikrine dayanır.

RDF ifadelerinde yer alan nesne, özellik, değer üçlüleri RDF’in temelini oluşturur.

RDF ile web üzerindeki kaynaklar web ajanları ile anlaşılabilir hale gelecektir.

İnet-tr 11

RDF

Nesne, özellik, değer terimleri RDF’te özne (subject),yüklem (predicate), nesne (object) olarak adlandırılır. www.omersevinc.tk/index.html

www.vkmyo.edu/oggorno/103

http://purl.org/dc/elements/1.1/creator

Özne URIref: http://www.omersevinc.tk/index.htmlYüklem URIref: http://purl.org/dc/elements/1.1/creatorNesne URIref: http://www.vkmyo.edu/ogrgorno/103

İnet-tr 11

RDF

RDF ifadeleri özne, yüklem ve nesne üçlüleri olarak ta gösterilebilir. “Notation3” olarak adlandırılan üçlü gösterimin anlaşılması kolaydır.

Üçlü RDF gösteriminde her bir satır özne, yüklem ve nesne üçlülerini içerir.

orn:index.html dc:creator ornpers:103 .orn:index.html ornterim:creation-date “May 20, 2011" .orn:index.html ornterim:language “Türkçe" .

orn: http://www.ornek.com/ornterim: http:// www.ornek.com /terimler/ ornpers: http:// www.ornek.com /personelno/

İnet-tr 11

RDF/XML

<?xml version="1.0"?> <rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/" xmlns:ornterim="http://www.ornek.com/terimler/"> <rdf:Description rdf:about="http://www.omersevinc.tk/index.html"> <ornterim:olusturma-tarihi>May 4, 2010 </ornterim:olusturma-tarihi> </rdf:Description> <rdf:Description rdf:about="http://www.omersevinc.tk/index.html"> <ornterim:dil>Türkçe</ornterim:dil> </rdf:Description> <rdf:Description rdf:about="http://www.omersevinc.tk/index.html"> <dc:creator rdf:resource= "http://www.vkmyo.com/pers/103"/> </rdf:Description> </rdf:RDF>

İnet-tr 11

RDFS RDFS gösterimi RDF veri modelini genişleten bir tip sistemidir.

Bu tip sistemi bir alanda kullanılacak olan sözcük kümesini tanımlar.

Bu sözcük kümesi bir alanda kullanılacak olan nesneler, nesneler arasındaki alt/üst küme ilişkileri, özellikler, özelliklerin alabileceği değerleri tanımlar.

İnet-tr 11

RDFS

Nesne veya Özellik Açıklamardf:type Özne bir nesnenin örneğidir (instance) veya tipindedir.

rdfs:Class Nesne tanımlar.

rdfs:subClassOf Nesne bir nesnenin alt nesnesidir.

rdf:Property Özellik tanımlar.

rdfs:subPropertyOf Özne bir özelliğin alt özelliğidir.

rdfs:domain Özne özelliğinin alanı .

rdfs:range Özne özelliğinin alabileceği alan değerler sahası.

rdfs:label Öznenin açıklayıcı ismi.

rdfs:comment Özne kaynağı hakkında açılayıcı tanım.

rdfs:Literal Karakter değerler sınıfı (ör: tam sayılar, karakter dizileri).

RDFS veri modeli tanımlama elemanları

İnet-tr 11

RDFS RDFS nesnelerin hiyerarşik (üst küme / alt küme) ilişkilerinin

tanımlanmasına imkan verir. RDF üçlü gösterimi ile motorlu araçlar alt küme / üst küme ilişkileri

MotorVehicle(Motorlu Taşıt)

PassengerVehicle(Yolcu Taşıtı)

Van(Minibüs)

Truck(Kamyon)

MiniVan(Küçük Minibüs)

ex:MotorVehicle rdf:type rdfs:Class .ex:PassengerVehicle rdf:type rdfs:Class .ex:Van rdf:type rdfs:Class .ex:Truck rdf:type rdfs:Class .ex:MiniVan rdf:type rdfs:Class .

ex:PassengerVehicle rdfs:subClassOf ex:MotorVehicle .ex:Van rdfs:subClassOf ex:MotorVehicle .ex:Truck rdfs:subClassOf ex:MotorVehicle .

ex:MiniVan rdfs:subClassOf ex:Van .ex:MiniVan rdfs:subClassOf

ex:PassengerVehicle .

İnet-tr 11

SparQL SparQL bir RDF sorgulama dilidir.

Hedeflenen RDF verilerini elde etmek için standart bir sorgu yazımı sunar.

Sorguların çalıştırılması ve sonuçların nasıl döndürüleceği ile ilgili standart kuralları vardır.

Üçlü modelleri birleştirmeyi, ayrıştırmayı ve isteğe bağlı modelleri içeren sorgulama yapılabilmesine izin verir. Birçok programlama dilinde uygulaması mevcuttur

İnet-tr 11

SparQLsubject predicate objectcountries:Germany rdf:type countries:Countrycountries:Switzerland rdf:type countries:Countrycountries:Turkey rdf:type countries:Countrycountries:Turkey rdfs:label “Türkiye"countries:TheNetherlands rdfs:label "The Netherlands"

 

SELECT ?subject ?predicate ?object WHERE {

    ?subject ?predicate ?object }

SELECT ?subject ?predicate ?object WHERE {     ?predicate rdfs:label “Türkiye" }

subject predicate objectcountries:Turkey rdfs:label “Türkiye"

İnet-tr 11

Önceki Çalışmalar

Literatürde az sayıda XBRL analizleri mevcut olup, XBRL yi RDF ye dönüştürmekle ilgili çalışmalar ise sürmektedir

Bunlardan birisi Dave Raggets ‘ e ait XBRL Import projesidir. XBRL olarak kodlanmış finansal verileri RDF üçlüleri sentaksına dönüştürmek için tasarlanmıştır. C dili ile kodlanmıştır.

Bir diğeri Semantik Web ile ilgili araştırma geliştirme yapan bilgisayar uzmanlarından oluşan Rhizomik’e ait Semantic XBRL çalışmasıdır.

Amerikan finans sistemine göre oluşturulan XBRL dokümanları RDF formatına dönüştürülmektedir

İnet-tr 11

XML den RDF/XML e

XSLT (Genişletilebilir Biçimlendirme Dili Dönüşümü Exstensible Stylesheet Language Tranformation) XML formatındaki dokümanları başka formatlara dönüştürmeyi sağlar. Örneğin XHTML’e veya başka bir XML formatına dönüştürebilir.

XML formatındaki XBRL örnek rapor dosyaları XSLT kullanılarak başka bir XML formatına dönüştürülmektedir.

Bu çalışmada XSLT kullanarak rapor dosyalarının formatı değiştirilmiş, Rdf ana etiketleri içerisine alınmış, etiketlerin önlerine URI lerin kısaltmaları getirilerek tekrar düzenlenmiştir. C# .Net üzerinde tanımlanmış LinQ XML kütüphaneleri kullanılarak XML rapor dosyaları başka bir XML dosyası olan RDF/XML formatına dönüştürülmüştür.

İnet-tr 11

XML den RDF/XML e Uygulama Xslt dosyasını ve XBRL dosyasını

kullanarak gerekli dönüşümleri yapmakta ve sonuçta RDF/XML dosyasını üretmektedir.

XslTransform xsltransform = new XslTransform(); xsltransform.Load("D:\\xmlToRdf\\bilancordf2.xsl");

xsltransform.Transform("D:\\xmlToRdf\\akaybilanco.xml", "D:\\xmlToRdf\\bilancoResult2.xml", null);

Elde edilen RDF/XML dosyasının SparQL ile sorgulanabilmesi için C# SemWeb kütüphanesi kullanılarak RDF üçlü dönüşümü sağlanmaktadır.

rdfstorage.exe --out n3:congress.n3 people.rdf bills.108.rdf bills.108.cosponsors.rdf

İnet-tr 11

XML den RDF/XML e <rdf:RDF xmlns="http://www.semwebprogramming.org/TrBilanco" xmlns:Tr_Bilanco="http://www.fujitsu.com/xbrl/taxeditor/Tr_Bilanco"><tr:AlacakSenetleri>130000</tr:AlacakSenetleri><tr:Alicilar>70000</

tr:Alicilar> </rdf:RDF>

<xsl:template match="Tr_Bilanco:AlacakSenetleri"> <tr:AlacakSenetleri> <xsl:value-of select="."/> </tr:AlacakSenetleri> </xsl:template>

@prefix owl: <http://www.w3.org/2002/07/owl#> .@prefix rdfs: <http://www.w3.org/2000/01/rdf-schema#> .

_:bnode0 rdf:type tr:AlacakSenetleri . tr:AlacakSenetleri "130000“ _:bnode1 rdf:type tr:Alicilar tr:Alicilar "70000"

İnet-tr 11

XML den RDF/XML e

Son olarak SparQL sorgusu RDF üçlüleri üzerinde test edilmektedir.

PREFIX tr: http://www.deneme.org/2009/04/TrBilanco-ont#Select ?subject ?object ?predicate Where {predicate rdf:type tr:AlacakSenetleri } Veriler eksiksiz olarak sorgulanabildiğinde bu şekilde

örnek dosya Semantik Web tarafına taşınmış olacaktır. Kısmen de olsa XBRL den Semantik Web’e geçiş

sağlanabilecektir.

İnet-tr 11

Sonuç Ve Öneriler

Burada önerilen yöntem XBRL XML dosyasını analiz etmekte ve başarılı şekilde en çok kullanılan muhasebe oranlarını web ortamında görüntülemektedir.

Bu çalışmada sunulan uygulama ile XBRL XML dosyası RDF/XML formatına dönüştürülmüştür.

Ayrıca RDF/XML formatındaki dosyalar RDF üçlüleri

olarak ifade edilmiş ve kaydedilmiş RDF üçlülerinin SparQL ile sorgulanması denenmiştir.

İnet-tr 11

Sonuç Ve Öneriler Uygulama doğrudan XBRL örnek dosyasını hedef almakta ve

gerekli semantik web dönüşümlerini gerçekleştirmektedir.

Ancak XBRL’yi oluşturan sunum, hesap, etiket, referans, tanım gibi XML dosyaları ve bu dosyalara bağlantı kuran taksonomi XSD dosyası ihmal edilmektedir.

XML şema dosyasının OWL’ye dönüştürülmesi sunum, hesap gibi bağlantı dosyalarının da bu dönüştürme işlemlerinde hesaba katılması RDF üçlü dosyasının XBRL örnek dokümanını tam olarak temsil edebilmesini sağlayacaktır

Uygulamaların web ortamına entegrasyonu sağlanıp kaynakların URI adresleri ile web üzerinden elde edilebilmesi, semantik web servisleri ile sorgulanıp yorumlanabilmesi ve sonuçların yine web ortamında yayımlanabilmesinin sağlanması da bu çalışmanın bir sonraki adımını oluşturacaktır.

İnet-tr 11

TEŞEKKÜRLER

İnet-tr 11

Kaynakça

http://www.xbrl.org/WhatIsXBRL

Hurt, L.R, 2008, “Accounting information systems”,2008, MC Graw Hill, p2 62.

Erkuş H. , “Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili XBRL?” Gazi Kitabevi, Haziran 2008, pp 52-58 http://tr.wikipedia.org/wiki/XML

Hebeler J., Matthew Fisher, Ryan Blace, Andrew Perez-Lopez, Mike Dean, “The Semantic Web Programming”, Willey Publishing Inc. USA 2009 pp 66 – 67.

Kurtel Kaan, “Web’in Geleceği: Anlamsal Web”, Ege Akademik

Bakış / Ege Academic Review 8 (1) 2008, pp 205-213.

http://www.w3.org/XML/Schema

İnet-tr 11

Kaynakçahttp://www.w3schools.com/xlink/xlink_intro.asp

http://www.tr.wikipedia.org/wiki/Semantic_web

http://www.altova.com/semantic_web.html

http://www.w3.org/RDF/

http://en.wikipedia.org/wiki/SPARQL

http://people.w3.org/~dsr/blog/ http://rhizomik.net/semanticxbrl/html/

http://razor.occams.info/code/semweb

http://xbrl.squarespace.com/journal/2010/5/14/comparing-xml-xbrl-and-rdf