T.C.MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

ÇOCUK GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ

DUYGUSAL GELİŞİM141EO0007

Ankara, 2011

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan ÇerçeveÖğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olaraköğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenmemateryalidir.

Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.

PARA İLE SATILMAZ.

i

AÇIKLAMALAR ........................................................................................................iiGİRİŞ ........................................................................................................................... 1ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ........................................................................................ 31. DUYGUSAL GELİŞİM........................................................................................... 3

1.1. Tanımı ve Önemi............................................................................................... 31.2. Duygusal Gelişimle İlgili Kavramlar ................................................................ 3

1.2.1. Duygu ......................................................................................................... 31.2.2. Heyecan...................................................................................................... 41.2.3. Refleks........................................................................................................ 41.2.4. Haz ............................................................................................................. 41.2.5. Elem ........................................................................................................... 4

1.3. 0–12 yaş Çocuklarında Duygusal Tepkiler ....................................................... 51.3.1. Gülme ......................................................................................................... 51.3.2. Ağlama ....................................................................................................... 61.3.3. Korku.......................................................................................................... 71.3.4. Öfke............................................................................................................ 91.3.5. İnatçılık..................................................................................................... 101.3.6. Kıskançlık................................................................................................. 111.3.7. Saldırganlık .............................................................................................. 12

1.4. Ergenlik Çağının Duygusal Özellikleri ........................................................... 131.5. Duygusal Gelişimin Diğer Gelişim Alanlarıyla İlişkisi .................................. 141.6. Duygusal Zekâ................................................................................................. 14UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 17ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 20

ÖĞRENME FAALİYETİ- 2 ...................................................................................... 222. DUYGUSAL GELİŞİME UYGUN ETKİNLİKLER............................................ 22

2.1. Duygusal Gelişime Uygun Etkinlikler ............................................................ 222.2. Çocukların Duygusal Gelişime Uygun Araç-Gereçler.................................... 242.3. Duygusal Gelişime Uygun Etkinlik Planlama ................................................ 26UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 27ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 30

MODÜL DEĞERLENDİRME .................................................................................. 31CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 33KAYNAKÇA ............................................................................................................. 34

İÇİNDEKİLER

ii

KOD 141EO0007

ALAN Çocuk Gelişimi ve Eğitimi

DAL/MESLEKErken Çocuklukta Öğretmen Yardımcılığı-Özel EğitimdeÖğretmen Yardımcılığı

MODÜLÜN ADI Duygusal Gelişim

MODÜLÜN TANIMI

Çocukların duygusal gelişim özelliklerini tanıtan ve bu yaşgrubu çocuklarının duygusal gelişim özelliklerine uygunetkinlik seçmeyi ve araç-gereç hazırlamayı içeren öğrenmemateryalidir.

SÜRE 40/16

ÖN KOŞUL Birey gelişimi modülünü almış ve başarmış olmak.

YETERLİK Duygusal gelişimine uygun etkinlik hazırlamak.

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç

Uygun ortam sağlandığında, bireyin duygusal gelişimözelliklerine uygun etkinlik hazırlayabileceksiniz.

Amaçlar

1. Uygun ortam sağlandığında, bireyin duygusal gelişimözelliklerine uygun etkinlik seçebileceksiniz.

2. Uygun ortam sağlandığında, bireyin duygusal gelişimözelliklerine uygun araç-gereç hazırlayabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam: Sınıf, erken çocukluk eğitim kurumları, özel eğitimkurumları, rehberlik araştırma merkezleri, özel ve kamu kurumve kuruluşlarında bulunan eğitim odaları…

Donanım: Kaynak kitaplar, bilgisayar, projeksiyon,fotoğraflar, afiş, broşür, dergiler, uyarıcı pano tepegöz, asetat,CD, VCD, bilgisayar donanımları, VCD, DVD, televizyon, …

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

Modülde yer alan her bir öğrenme faaliyetinden sonra verilenölçme araçlarıyla kazandığınız bilgileri ölçerek kendinizideğerlendirebileceksiniz.

Öğretmen tarafından, modül sonunda kazandığınız bilgi vebecerileri değerlendirmek amacıyla çeşitli ölçme araçlarıuygulanacaktır.

AÇIKLAMALAR

1

Sevgili Öğrenci,

Çocuk gelişimi ve eğitiminde; erken çocukluk eğitimi ve özel eğitim, önemli bir yertutar. Toplumumuzda sağlıklı bireyler yetiştirmenin önemi büyüktür. Çocuğun gelişimalanları, bir bütünü oluşturur. Bu bütünün en önemli parçalarından biri de duygusalgelişimdir. Duygusal gelişimin diğer gelişimlerle birlikte ilerlediği, yapılan araştırmalarlabelirlenmiştir. Buna göre çocuğun duygularının gelişimi; fiziksel, fizyolojik ve psikososyalihtiyaçlarının doyurulmasıyla tamamlanır.

Bir insanı insan yapan, onun duygularıdır. İnsan; duygularıyla başkalarından farklı,özgün nitelikleriyle bir birey olduğunu kanıtlar. Duygusuz insanlar ise ancak bir makineyebenzetilebilir. İnsanın yaşadığı korkular, sevinçler, üzüntüler onun kişiliğini de oluşturur.Günümüzde bastırılmış duygularla kendisine yabancılaşmış insanlar görmekteyiz.

Bu modülde duygusal gelişim özelliklerini öğrenerek çocukların bu alandakigelişimlerine etkili olarak yardım edebileceksiniz. Duygusal gelişimle ilgili verilen örneketkinlik ve araç- gereç rehberliğinde siz de uygun etkinlik seçmek, yaratıcılığınızı kullanaraközgün araç- gereç hazırlayabilmek için yeni bilgi ve beceriler kazanacaksınız. Hazırlananöğrenme materyali sonunda duygusal gelişimi tanıyarak gerekli ön hazırlıklarınızıyapabileceksiniz.

GİRİŞ

2

3

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda uygun ortamsağlandığında bireyin duygusal gelişim özelliklerine uygun etkinlik seçebileceksiniz.

Duygusal özellikleri ve etkinlikleri, değişik kaynaklardan araştırarak raporhaline getirip edindiğiniz deneyimleri arkadaşlarınızla sunarak paylaşınız.

1. DUYGUSAL GELİŞİM

1.1. Tanımı ve Önemi

Duygu; Belirli nesne, olay ya da kişilerin bireyin iç dünyasında uyandırdığı izlenimlerolarak tanımlanır.

İnsan, hayatı boyunca çevreden gelen uyarıcıların etkisiyle çeşitli duyguları yaşar.Birey sosyal çevre ile etkileşim içindeyken az ya da çok haz ve elem duyguları içindedir.Çocukların fizyolojik ve psikolojik ihtiyaçlarının karşılanması ya da karşılanmaması onlardabazı duyguların oluşmasına neden olur. Yaşamın ilk günlerinde altı değiştirilen, karnıdoyurulan bebek haz duyar. Ancak büyümeyle birlikte sadece fiziksel ihtiyaçlarınınkarşılanması haz duyması için yeterli değildir. Çocuk; annesinin kucağında olmak, sevilmek,okşanmak, annesinin sıcaklığını hissetmek ister.

Görüldüğü gibi duygular, birey olmanın en önemli unsurudur. Bütün insanların, yenidoğmuş bebeklerin bile duyguları vardır. Sosyalleşmenin olabilmesi için duygular temel rolüüstlenir. Bu yüzden duygular, yaşama uyum sağlama fonksiyonlarıdır.

1.2. Duygusal Gelişimle İlgili Kavramlar

1.2.1. Duygu

Bireyin yaşamında, bir canlanma hareketlenme anlamına gelmektedir. Belli bir uyarankarşısında genellikle güdü ve değerlerle ilişkili olarak belirip çoğu kez süreklilik ve tutarlılıkgösteren, heyecandan daha zayıf bir uyarım biçimidir. Duygular, çocuğun temelgereksinimleri ve bu gereksinimlerin etkisini dışarı yansıtmasıdır. Haz ya da elem olarakyaşanan duyguların yansıması çocukta sevinç, mutluluk, üzüntü, korku, öfke, kıskançlık,

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

saldırganlık ve ağlamadır. Duygular, öğrenme ve olgunlaşmayla birlikte yaşamın herdöneminde farklılıklar gösterir.

1.2.2. Heyecan

Heyecan, genellikle yoğun yaşanan, olumlu ya da olumsuz duyguların organizmadadurgun ve olağan durumunu bozması olarak tanımlanır. Heyecan hem haz yönünde hem deelem yönünde olabilir. Heyecanın haz ya da elem yönünde olmasını çevreden gelenuyarıcılar belirler. Heyecanın oluşmasında her zaman çevresel faktörler etkili değildir. Bazende birini düşünmek ya da hayal etmek bireyin heyecanlanmasına neden olur.

1.2.3. Refleks

Organizmanın, bir uyarana karşı verdiği cevaptır. Bebeğin dünyaya gelmesiyle birliktetutma, emme gibi refleksleri devreye girerek hayata uyumunu kolaylaştırır. Bu refleksler on15-16. haftalardan itibaren kaybolur ve yerini öğrenilmiş davranışlara bırakır.

1.2.4. Haz

Haz, bir güdünün doyumu sağlandığında ya da bir amaca varıldığında yaşananduygudur. Haz, bireye mutluluk ve rahatlık verir. Haz, ihtiyaçların doyumundankaynaklanan bu duygu insanı sevindiren duygular olarak tanımlanır. Sevinç, mutluluk,hoşlanma ile ifade edilir.

Büyüklerin küçüklere sevecen davranması onları neşelendirir ve mutlu eder. Kişininmerak ettiği bir konuyu araştırması da onun merakının giderilmesine neden olur.

Çevreden gelen tüm etkiler, mutluluk ve rahatlık verir. İhtiyaçların doyumundankaynaklanan, insanı sevindiren duygulardır. insanı sevindirir ve haz verir. Haz veren buduygular olumlu duygulardır. Haz duyguları, insanın yaşamına renk verir; gelişimine ortamhazırlar, duygu sistemini güçlendirir, düşünmeyi çabuklaştırır, çocuğu yaşama bağlar.

1.2.5. Elem

Bireyler, ihtiyaçları karşılamadığı ve duyguları tatmin edilmediği zaman gergin vemutsuz olurlar. Buna da elem denir. Elem, insanda gerilim yarattığı kişinin kendisini vekarşısındakini üzdüğü veya zarara uğrattığı için olumsuz bir duygudur. Kişinin başarısızlığauğraması, baskı altında kalması, sevdiği bir kişiyi yitirmesi elem duyguları yaratır. Buduygulara bir başkası neden oluyorsa öfke, kıskançlık, nefret, iğrenme, kızgınlık, düşmanlıkgibi duygulara neden olur. İnsanın karşısındakinden çok kendinden kaynaklanan elemduyguları ise korku, utanma, üzüntü, sıkıntı, bıkkınlık, eziklik gibi duygulardır.

5

Resim 1.1: Her şeyin anahtarı sevgidir.

Etkinlik 1-Şiir yazma

Öğrenciler, küçük gruplar hâlinde bulunarak otururlar. Grup üyelerinin her birininelinde birer sayfa kâğıt bulunur. Herkes, elindeki kâğıda duygusal gelişim ve duygusalgelişimle ilgili kavramlar konusuyla ilgili bir dize yazıp yanındaki arkadaşına verir. İkinciturda önlerine gelen kâğıda ikinci dizeler yazılarak bu işleme süre bitene kadar devam edilir.Sonunda grupların elinde, gruptaki üye sayısı kadar şiir olur. Daha sonra şiirler sınıfasunulur.

1.3. 0–12 yaş Çocuklarında Duygusal Tepkiler

1.3.1. Gülme

Gülme, ilk duygusal tepkilerdendir. Bebeğin ilk günlerdeki gülümsemesi, yüzkaslarının belli bir duruma gelmesidir ve bu gülümsemeler bir reflekstir. 10-12 haftalık birbebek, uyurken ten temasında bulunulduğunda gülerken daha ileriki zamanlarda birtakımuyarıcılara gülme tepkisi verir.

Bebek, ilk aylarda insan yüzüne gülümser. Daha çok alışkın olduğu annesi, babası yada kendisine bakan kişiye güler. Sekiz haftalık bir bebek, annesini gördüğü zaman mutlulukifadesi verir. Çünkü annesiyle arasında çok farklı bir duygusal bağ kurulmuştur. Bu bağ,bebeğin güven duygusunun gelişmesine çok önemli katkıda bulunur. Ayrıca bebeğin süt çağıdöneminde olması annesi ile sürekli ten temasında bulunması aralarındaki bağı daha dageliştirir.

Resim 1.2: Gülme

6

5-9 aylık olan bebekler, tanımadığı kişilere tepki gösterir. Çocuk, tanıdığı ve bildiğiyüzlere olumlu tepki verirken; tanımadığı yabancı insanlara karşı olumsuz tepki verir.

Çocuk, büyüdükçe tepkileri de farklılık gösterir. Erken çocukluk döneminde çocuğungülmesi bilinçlidir. Bu dönemde çocuklar, en çok başkalarının gülmesine, ani sevinçler,hayal kırıklığı ve mahcubiyet gibi durumlarda güler. Erken çocukluk döneminde çocuğunbirtakım becerileri kazanmasında öğretmen, arkadaş ve yetişkinlerin olumlu tepkileri güvenduygusunu geliştirirken; becerilerin kazanılmamış olması güven duygusunu kaybetmesineneden olabilir. Çocuk, bu duyguyla alay ederek gülebilir.

Resim 1.3: Gülmek, insanları birbirine yaklaştırır.

Erken çocukluk döneminde gülme en çok çocukların oyununda görülür. Bu durum,onlarda mizah duygularının gelişmiş olmasından kaynaklanır.

Ergenlik dönemi öncesinde gülme, daha çok argo konuşmalara, esprilere, cinsellik,aile ve okuldaki yasaklar üzerinedir. Duyguların yoğunluğundaki artış ve duygulardakiistikrarsızlıktan dolayı ani kahkahalar sessizliğe dönüşebilir.

1.3.2. Ağlama

Bebeğin doğumdan sonraki ilk tepkisi ağlamadır. Karnı acıktığında, rahatsızlığında,altı ıslandığında, gaz sancısı çektiğinde, uykusu geldiğinde huzursuzlaşıp ağlayan bebek ilkzamanlar fiziksel ihtiyaçlarını belli etmek için ağlar.

Zamanla ağlama, anlam kazanmaya başlar ve duygusal tepki olarak kullanılır. Çocuk,annesinin yokluğunu hissettiği ve onun yanında olmasını istediği zaman ağlayarak tepkisinigösterir ya da evinden, alışmış olduğu ortamdan ayrıldığında da ağlama tepkisi verir.

Çocuk, 2 yaş ve daha sonrasında olumsuz duygularını ifade etmek için ağlar. Oyunuengellendiğinde, istediği yapılmadığında ya da oyuncağı elinden alındığında ağlar.

Erken çocukluk döneminde üç yaşından itibaren duygusal tepkileri artar ve duygutürlerinin hepsini yaşarlar. Bütün bu duygular yaşanırken de çevrelerine yansıtırlar. Öfke,kıskançlık, inatçılık, mutluluk vs. özellikle oyun sırasında görülür. Küsme ve itişmeler,ağlama sebebi olabilir.

7

Resim 1.4: Kucaklamak, öpmek ve dokunmak çocuğun sevgi deposu için çok önemlidir.

Erken çocukluk döneminin sonuna doğru çocuğun rekabet, yarışmacılık ruhubaşarısızlığa uğradığı zaman ağlayarak tepki verir. Daha sonra okula başlayan çocuğun farklısosyal ortama girmesiyle uyum döneminde ağlamalar görülebilir. Yaşın büyümesiyleağlamalar azalır. Ergenliğe yaklaşan çocuğun mahcup duruma düşmesi kendisiyle alayedilmesi, küçük düşmesi, utanma, sert tartışmalara girmesi ağlamasına neden olabilir.

1.3.3. Korku

Korku, bir tehlike karşısında duyulan tepkidir. Organizmayı koruma içgüdüsüne bağlıolarak ortaya çıkar ve gelişir. Birey, organizmanın tehlikede olduğunu hissettiği andakorkmaya başlar. Çocuk, korktuğu anda bazı tepkilerde bulunur. Bunlar korktuğu şeydenkaçma, çığlık atma, gözlerini kapatma, olduğu yerde sinme veya ağlamaktır. Korkularıntemelinde yatan, güvensizlik duygusudur. Bu nedenle çocuklar, korktuklarında siner, kaçarya da annelerine sarılırlar. Güveni çocuğa sağlayacak kişiler öncelikle anne-baba veçevredeki diğer yetişkinlerdir. Bu nedenle anne-babanın çok sert olması ya da dayak atmasıçocukta korku yaratır. Anne babadan ayrı düşme, ortalıkta kalma korkusu çocuğun güveninisarsar, tedirgin eder.

Korkuların büyük çoğunluğu, öğrenme sonucu ortaya çıkar. Öğrenme, yaşantı veyanlış yönlendirmelerle bağlantılıdır. Yetişkinin, çocuğun yanında korku ve kaygılarınıbelirtmesi çocuğun onu hissetmesine neden olabilir.

Korkunun oluşumu çevredeki koşullara, uyarıcının veriliş biçimine geçmiş yaşantılarao andaki fizyolojik ve psikolojik durumuna bağlıdır. Zekâ cinsiyet sosyoekonomik statü,sosyal ilişkiler, fizyolojik koşullar, kişilik yapısı korkunun çocukta oluşmasını etkileyenfaktörlerdir.

8

Resim 1.5 : Çocuğunuza olan ilgi ve sevginiz onun korkularını azaltır.

Bebek; yabancı yüzlere, ani sese ve düşme tehlikesine tepki gösterir. Birinci yılınsonunda çocuk, kendince birtakım nesnelerden, belli kişilerden ve olaylardan korkar.

Yaşla birlikte çocukların korkularında artmalar görülür. 2-5 yaşları arasında çocuklar;ani ve yüksek ses, gök gürültüsü, deprem, karanlık, dilenci, hayalinde canlandırdığıyaratıklar ve yalnız kalmaktan korkarlar. Bu dönemde, somut şeylerden olduğu kadar soyutdüşünceden de korkarlar.

Erken çocukluk döneminin sonundan itibaren 12 yaşına kadar korkular azalır. Okulçağındaki çocuklar silah, kesici aletler, yangın, kendilerine zarar verebilecek hayvanlardankorkarlar. Ayrıca sosyal ilişkilerinde küçük düşme, alay edilme, yaptığı herhangi bir iştebaşarısız olmaktan da korkarlar.

Korkunun nedenleri:

Çocuklarda güven duygusunun kazandırılmamış olması Çocuğun sevgi ve şefkatten yoksun olarak büyümesi Çocuk yetiştirmede baskıcı ve otoriter tutumun tercih edilmesi Tehditlerle çocuğu yönlendirmek, “yemeğini yemezsen seni doktora götürüp

serum taktıracağım” gibi Çocukları soyut ya da somut şeylerle korkutmak Aile içinde şiddet olaylarının yaşanması, şiddet ve korku içeren filmlerin

izlenmesine izin verilmesi

Korkunun Önlenmesi

Korkuya neden olan etmenleri ortadan kaldırılmalıdır. Yetişkinler çocuklarına örnek teşkil edeceğinden korkularını onlara belli

etmemelidir. Çocukların korkularıyla alay edilmemeli, korktuğu şeyle karşı karşıya

getirmeye çalışılmamalıdır. Çocukların korku filmleri izlemesine izin verilmemelidir.

9

Çocuğa aşırı baskı uygulanmamalıdır. Çocuğa fiziksel cezalar uygulanmamalıdır. Korku, eğitim aracı olarak kullanılmamalıdır. Çocuğa güven duygusu kazandırılmalı, sevgi ve şefkat gösterilmelidir.

1.3.4. Öfke

Öfke, herhangi bir isteğin engele uğramasından dolayı ortaya çıkan olumsuzduygudur. Bu olumsuz duygu karşısında çocuk gerilir, kendini sıkar, dişlerini gıcırdatır,tepinir, ağlar etrafa saldırır veya küskünlük tepkisi gösterir.

Öfke, yaşla birlikte paralel olarak artmaktadır. Üç yaşına kadar çocuklar en çokoynadığı oyuncağın elinden alınması ya da oyunundan alıkonulması, temizlik, yemek yeme,tuvalet eğitimi, odada yalnız bırakmak, uyku, giyinme, soyunma gibi durumlarda öfketepkisi gösterir.

Üç yaşından sonraki dönemde öfke küskünlükle ifade edilir. Öfke nedenleri daha çoksosyal olaylardır. Bu dönemde çocuklar arkadaşlarına, konulan kurallara, annesine,kardeşlerine öfkelenir. Böyle durumlarda anne-baba olarak sürekli yasaklar koymak,nedenini açıklamadan her şeye kızmak çocuğu daha da fazla öfkelendirir. Öfkeyi ortayaçıkaran nedenler arasında anne-baba tutumları önemli bir yer tutmaktadır.

Erken çocukluk döneminden okul çağına geçişte öfke uyandıran durumlar artar.Yaptığı herhangi bir faaliyete son verdirilmesi, sürekli tenkit edilmesi, akranlarıylakıyaslanması, sık uyarı ve tembihlerde bulunulması çocuğu öfkelendirir. Bu tepkileriniçevrelerine yansıtırken küçük çocuklara göre çok daha fazla kontrollüdürler.

Çocuğun öfkesini önlemek için yapılması gerekenler

Çocuğun temel gereksinimleri zamanında karşılanmalı.

Öfkelenen çocuğun dikkati başka yöne çekilmeli.

Çocuğa fiziksel ve yersiz cezalar verilmemeli.

Ebeveynler öfkelenerek çocuğa örnek olmamalı.

Çocukların öfkeleriyle alay edilmemeli.

Çocukların onurunu kıracak davranışlardan kaçınılmalı.

Çocuğun isteklerinin neden engellendiği anlayacağı dilden açıklanmalı. Çocuğun her istediği şey yerine getirilmemelidir.

10

1.3.5. İnatçılık

İnatçılık, geçerli ve makul neden olmadan çocuğun verdiği kararda dayatmasıdır.

Resim 1.6: Çocuk direnci ve inadı, anne-baba sayesinde öğrenir.

İnatçılık, çocuklarda en çok 3-6 arasında görülür. Bu dönemdeki inatçılığın nedeni,benlik duygusu ve bağımsızlık bilincinin gelişmemesinden kaynaklanmaktadır. Bu yaşlardaçocuklar, varlığını ve düşüncelerini kabul ettirme çabası içinde olduklarından inatçılıktepkileri de doğaldır.

7-12 yaşlarında çocuk için ikinci bir inatçılık dönemi başlar. Bedensel ve duygusalgelişimindeki farklılıklar hızlı bir gelişim gösterir. Çocuk, gelişime ayak uydurmakta zorlukçeker. Çevredekilerin kararsız ve tutarsız davranışları çocuğu inatçılığa iter. Bazen çocuk,bazen de yetişkin tavırlarıyla kendisini birey olarak kabul ettirme çabasına girer.Çocukluktan erinliğe geçiş döneminde yetişkinlerin isteklerine karşı gelirler. Kurallarauymadıkları gibi kendi kurallarını kendileri belirlemek ister ve yetişkinleri eleştirirler. Hemçocuklukta hem de erinlik döneminde karşılaşılan inatçılık tepkileri yetişkinler tarafındananlayışla karşılanmalı, olumsuz eleştiriler yerine onlara değer vererek doğru iletişimkurmaya çalışılmalıdır.

Çocuğun inatçılığını önlemek için yapılması gerekenler

Çocuğun ihtiyaçları, zamanında karşılanmalıdır. Çocuk kızgın ve sinirli olduğu anlarda, tartışmaya girilmemelidir. Çocuğun her istediği engellenmemelidir. Çocuk yetiştirmede baskıcı tutuma yer verilmemelidir. Yetişkinler tehdit ve zor

kullanarak çocuklara isteklerini yaptırmamalıdır.

11

Yetişkinler, kardeşler arasında kıskançlığa sebebiyet verecek davranışlardankaçınmalıdır.

Çocuğa dayak atılmamalı ve şiddetli cezalardan kaçınılmalıdır. Çocuğa bağımsızlık duygusu kazandırılmalıdır.

1.3.6. Kıskançlık

Kıskançlık, her yaşta görülebilen ve temel nedeni üstün olma olan bir duygu hâliolarak tanımlanır. Sevgi ya da herhangi bir şeyin paylaşılmasına katlanamama sonucuduyulan his ve tepkilerdir.

Kıskançlık; insanın yapısında varolan, şiddetine göre olumlu veya olumsuz etkileriolan bir duygudur. Örneğin okul başarısının kıskanılması ve aynı başarıyı elde etmek içinçaba gösterilmesi olumlu bir duygu olarak kabul edilirken, arkadaşının ya da kardeşininherhangi bir eşyasına sahip olamadığı için zarar vermesi olumsuz bir tepki olarak kabuledilir.

Yeni doğan bebekte kıskançlık tepkisi yoktur. Ancak bir yaşındaki çocuk,annesinin kucağında başka bir bebek gördüğünde kıskançlık tepkisi verir. İlk çocuklukdöneminde ebeveynlerin ilgisinin başkalarına yönelmiş olması çocukta kıskançlığınoluşmasına neden olur. Bu dönemdeki kıskançlığın nedeni, fazla ilgilenilmemesi veyeterince sevgi gösterilmemesidir.

Erken çocukluk döneminde kıskançlığın en belirgin şekilde ortaya çıkmasının nedeni,yeni bir kardeşin dünyaya gelmesidir. Nedeni ise genellikle anne ya da babaların bilinçliya da bilinçsiz ayrımcı yaklaşımlarıdır.

İlköğretime başlayan çocukta kıskançlık duygusu azalmaya başlar. Çocuğun sosyalçevresinin değişmesiyle birlikte kıskançlık duygusunda da değişmeler olur. Bu dönemdekıskançlık duygusunu daha önce yaşayan çocuk, bu defa kıskançlığını başarılı, lider özellikli,popüler, arkadaşları ve öğretmenin sempatisini kazanmış olan sınıftaki arkadaşlarına çevirir.

Yaşın ilerlemesiyle birlikte kıskançlık tepkileri, doğrudan dolaylıya doğru bir gelişimgösterir. Kıskançlığın sebebi ve tepkisi genellikle psikososyal etkileşim ortamıyla çocuğayöneltilen uyarımlara bağlıdır. Gerekli önlem alınmazsa kıskançlık nedeniyle çocukta tırnakyeme, parmak emme, alt ıslatma, içine kapanma gibi davranış bozuklukları görülür.

Resim 1.7: Çalışkanı örnek göstermek olumsuz etki yaratır.

12

Kıskançlığın önlenmesi için yapılması gerekenler

Çocuğa sevgi ve ilgi gösterilmeli Aile, çocuklar arasında ayrım yapmamalı Yeni bir kardeşin dünyaya geleceği fikrine çocuk alıştırılmalıdır. Doğum sonrasında bebekle ilgili bazı işler, (beslenme, temizlik gibi) kontrollü

bir şekilde çocuğa yaptırılmalı. Çocuklar birbirleriyle kıyaslanmamalıdır. Anne ve baba, büyük çocuğa da zaman ayırmalıdır. Okul döneminde öğretmen, kıskançlığa sebebiyet verecek davranışlardan

kaçınmalıdır. Kıskançlığın nedenleri araştırılmalı, gerekli tedbirler alınarak giderilmeye

çalışılmalıdır.

1.3.7. Saldırganlık

Saldırganlık, çocuğun olumsuz duygularını bastırmayıp çevresindeki eşyalara veyabaşkalarına zarar vermesidir. Saldırganlık, engellenme duygusuna gösterilen bir tepkidir. Butepkinin oluşmasında anne-baba tutumlarının etkisi ilk sırada yer alır. Çocuğundavranışlarının sık ve gereksiz yere engellenmesi, temel ihtiyaçların zamanındakarşılanmaması, çocuğa dayak atılması, aile içi şiddete tanık olması, çocuğu sıkcezalandırmak, çocuğu dinlememek, davranışlarını eleştirmek, alay etmek anne-babalarınçocuk eğitiminde görüş birliğinde olmamaları saldırgan davranışlara neden olur.

Saldırganlığın önlenmesi için yapılması gerekenler

Saldırganlığın önlenmesi için öncelikle çocuğa sevgi ve şefkat gösterilmelidir.

Çocuğa güven duygusu verilmeli ve güvenli bir ortam hazırlanmalıdır.

Çocuğun temel ihtiyaçları zamanında karşılanmalıdır.

Çocuğa fiziksel ceza uygulanmamalıdır.

Çocuk şımartılmamalıdır.

Çocuğun olumlu davranışları ödüllendirilmelidir.

Ebeveynler saldırganlık davranışında çocuklara örnek teşkil etmemelidir.

Çocuğu saldırganlığa iten nedenler ortadan kaldırılmalıdır.

Çocuğa enerjisinin boşaltacağı oyun ortamı sağlanmalıdır.

Etkinlik 2-Top Taşıma

Öğrenciler, iç içe iki çember oluşturur. İç ve dış çemberdekiler yüz yüze gelecek veikişerli eşleşecek biçimde ayakta dururlar ya da oturarak etkinliğe katılırlar. O-12 yaşçocuklarında görülen duygusal tepkiler, örneğin kıskançlık ile ilgili olarak önce karşı karşıyaoturanlar birbiri ile görüş alışverişinde bulunurlar. Sonra her biri ters yönde kayarak öncekieşinin yanındaki ile yeni bir ikili oluşturur ve önceki arkadaşının ve kendisinin öncekiturdaki fikirlerini ve kendisinin yeni oluşturduğu fikri söylemesi istenir. Aynısını yeni

13

karşılaştığı eşi de yaparak konuşmaya devam eder. Böylece her öğrenci birkaç eşle ayrı ayrıgörüşme fırsatı bulmuş olur.

Etkinlik 3- Kavram Haritası

O-12 yaş çocuklarında görülen duygusal tepkiler konusunda kavram haritasıoluşturunuz (Duygusal tepkiler tanımı, nedenleri, önlemek için yapılması gerekenlerkonusunda kavram haritası oluşturunuz ).

1.4. Ergenlik Çağının Duygusal Özellikleri

Duygularla ilgili değişim ve gelişim, çocuk dünyaya geldiği andan itibaren başlayanömür boyu devam eden bir süreçtir. Bu değişim ve gelişimin en yoğun yaşandığı dönem iseergenlik dönemidir.

Duygusal yönden çocukluk dönemi ile ergenlik dönemi arasındaki en önemli fark;çocuklar kıskançlıklarını, mutluluklarını olduğu gibi çevresine yansıtırken ergenlikte bellietmezler. Bu dönemde kızlar erkeklerden daha erken duygularını kontrol altına alır veduygusal olgunluğa ulaşırlar.

Ergenlik Döneminin En Belirgin Duygusal Özellikleri

Duyguların yoğunluğunda artış: Ergenlikte duygu yoğunluğu artar.Kıskançlık, kızgınlık, mutluluk ve kaygılarını ifade ederken yoğunluk görülür.Ergenlikte artan coşku ve taşkınlıktan dolayı duygularını dışa vurma ihtiyacıhissederler.

Duygulardaki istikrarsızlık: Duygularda ani iniş-çıkışlar olduğu gibiistikrarsızlık da vardır. Ergen, aynı olaya farklı zamanlarda değişik tepkilergösterebilir. Çabuk öfkelenir, çabuk sevinir, çabuk sinirlenir. Tepkiler öncedenkestirilemez.

Karşı cinse ilgi: Her iki cinste de karşı tarafa beğenilme arzusu vardır. İlkzamanlar grupta bir arada olma isteği sonraları belli kişilere yönelir. Saf vetemiz duygular taşıyan gençlik aşkları bazen de karşı tarafa hissettirilmedenyaşanır.

Sürekli hayal kurma: Ergen, hayal kurarak isteklerini kafasında canlandırır.Hayal konusu genellikle karşı cins olabildiği gibi üniversitede okuma, mesleksahibi olma, yuva kurma gibi gerçekleşmesini istediği şeylerde olabilir.Hayaller bazen öyle çok abartılır ki ergen, arkadaşlarını dinlerken derste ya daTV izlerken hayal kuruyor olabilir. Bu eylemin yoğun yaşanmasına psikolojide“gündüz rüyası” da denir.

Yalnız bırakılma isteği: Ergenlikte her iki cins de yalnız kalmak ister.Ebeveynlerinin ve arkadaşlarının birlikte olma isteğine karşı gelip içe dönebilir.Yalnız kalıp kendisindeki değişiklikleri düşünüp, yeni durumuna alışmak ister.

14

Ders çalışmaya karşı isteksizlik: Çalışmaya karşı isteksizlik, evde süreklisürtüşme ve kavgaya neden olur. Bu dönemde ergen daha çok arkadaşlarıylabirlikte olmak ister. Söz dinlememe, kurallara karşı gelme, bağırıp çağırma,vurup kırma, her şeyi boş verme, sorumsuzluk görülür.

Gencin bu dönemi atlatırken anne-baba ve öğretmenlerin sabırlı ve hoşgörülü olmasıgereklidir. Çünkü ergenin anne-babaya ve çevresine karşı tutumu değişir. Ergen, bu dönemisağlıklı bir şekilde atlatamazsa ruhsal problemlerin ortaya çıkması kaçınılmaz olur.

Etkinlik 4- KartopuErgenlik döneminin en belirgin duygusal özellikleri konusunda öğrenciler önce tek

başına düşünüp, sonra iki, daha sonra dört ve sekiz kişilik gruplar tartışırlar. En son gruptaulaşılan sonuçlar sınıfa sunulur.

1.5. Duygusal Gelişimin Diğer Gelişim Alanlarıyla İlişkisi

Gelişim bir bütündür ve bu nedenle herhangi bir alandaki gelişim diğer alanları daetkiler. Çocuğun diğer gelişim alanlarındaki problemleri duygusal gelişiminde de etkilidir.

Zihinsel yönden yaşına göre gelişim özelliği gösteren çocuk, duygusal tepkileriniçevresindekilere yansıtır. Çocuk, öğrenme ve deneyimine bağlı olarak tepkiler geliştirir.

Fiziksel gelişimi normal olan çocukta duygusal gelişim de normaldir. Fiziksel olaraknormal görünen, istediği gibi hareket eden çocuk mutludur. Özürlü çocukların hareketlerininkısıtlanması, duygusal problemlere neden olur ve davranış bozuklukları ortaya çıkabilir.

Duygusal gelişimle sosyal gelişim birbirinden ayrı düşünülemez. Çocuk iyi birduygusal gelişim gösteremezse ebeveynleriyle, kardeşleriyle, arkadaşlarıyla iyi iletişimkuramaz; çevreye uymakta zorluk çeker. Çocuğun dili doğru kullanmasında duygusalgelişim etkilidir. Doğru ifade, çocuğun duygularını çevreye anlatmasını ve çevreyle olumlusosyal iletişim kurmasını sağlar.

1.6. Duygusal Zekâ

Duygusal zekâ; kişinin kendi duygularını anlaması, başkalarının duygularına empatibeslemesi ve duygularını yaşamı zenginleştirecek biçimde düzenleyebilme yetisidir.

Duygusal zekâyla ilgili yetenekleri aşağıdaki gibidir:

Güven: Kişinin kendi bedeni, davranışı ve dünyası üzerinde bir denetim ve egemenlikkurduğunu bilmesi çocuğun başarı olasılığının daha yüksek olduğunu ve yetişkinlerin dekendisine yardımcı olacağına inanmasıdır.

Merak: Bir şeyleri keşfetmenin olumlu ve keyif veren bir deneyim olduğunuhissetmesidir.

15

Amaç gütme: Bir etki yaratma arzusu ve yeteneği ile birlikte hayata geçirmek içinsabırlı olma, bu etkililik ve yeterlilik hisleriyle ilişkilidir.

Öz denetim: Yaşına uygun bir biçimde kendi hareketlerini kontrol altına alabilme,içsel bir deneyim hissidir.

İlişki kurabilme: Diğerleri tarafından anlaşıldığı, başkalarını anladığını hissederekbirbirleriyle ilişkiye geçebilmedir.

İletişim yeteneği: Sözel düşünce, duygu ve kavram alışverişinde bulunabilmedir.

İşbirliği yapabilme: Bir grup etkinliği içinde, kendi gereksinimleriylebaşkalarınınkini dengede tutma yeteneğidir.

Çocuklar, bebekliklerinden başlayarak sağlıklı sağlıksız, doğru ya da yanlış pek çokşeyden etkilenerek büyürler. Çevrelerinden gelen tepkilere göre kendileriyle, başkalarıyla veiçinde yaşadıkları dünyayla ilgili düşünceler edinir. Bunlara göre tutum ve davranış geliştirir.Yetişkinlerin, çocuklarla olan ilişkileri ve zihinsel gelişimlerinin yanı sıra gelecekteki tutumve davranışları üzerinde de etkileri vardır.

Duygusal zekâ, hayatın ilk yıllarında gelişmeye başlar. Çocuklar anne babalarıyla,öğretmenleriyle iletişimlerinde birbirlerine duygusal mesaj gönderirler. Çevreden gelentepkiler ve mesajlarla oluşan beyindeki bağlantılar, çocuğun geleceğini kalıcı olarak etkiler.Yaşamın ilk 3–4 yılı bebeğin beynini tam gelişmiş insan beyninin 3/2’si kadar büyüdüğü vekarmaşıklığının daha sonra hiç erişemeyeceği bir hızla geliştiği bir dönemdir. Bu dönemtemel nitelikleri daha sonraki dönemlere göre daha kolay öğrenilir. Duygusal zekânınilkokulu ailedir. Anne ve davranışları çocuğun duygusal yaşantısında derin ve kalıcı etkileryaratır. Çocuklarının duygularını önemsemeyen ve duygusal gereksinimlerine karşılıkvermeyen anne ve babalar, onların duygusal zekâlarının yanı sıra zihinsel gelişimlerine deengel olurlar. Şiddete eğilimi olan çocuklar; genelde aileleri tarafından önem verilmemiş, ilgigösterilmemiş, sürekli eleştirilmiş, anlaşılmamış ve ağır cezalar verilmiş çocuklardır.

Çocuklara özel zaman ayırmak, sevildiklerini ve önemsendiklerini belirtmek, onlarlaiyi ilişkiler içinde bulunmak, kendilerinin öz güvenlerini geliştirecek ve başkalarıyla dailişkiler kurmada etkili olacaktır. Aile içinde duygusal gereksinimlere karşılık verilen,duyguları eleştirilmeden dikkate alınan görüşleri dinlenen ve anlaşılan çocuklar, annebabalarına güven duyacak, sıkıntıları olduğunda da paylaşarak yardım alabileceklerdir.

Neyi sevip sevmediklerini anlamalarında, kendilerini, özelliklerini tanımlamalarındaonlara yardımcı olmak için onlara almak ya da yapmak istedikleriyle ilgili seçme hakkıvermek, çocukların kendilerini tanımalarına, etraflarında olup bitenleri tanımlarına, etrafındaolup bitenlerle ilgili ne hissettiklerini anlamalarına yardımcı olacaktır. Kendilerini tanıyançocuklar, insanlarla olan ilişkilerinde kendilerini olumlu bir şekilde ifade ederler ve başkalarıtarafından da anlaşılır kabul edilirler.

16

Aile ve okul ortamı, mutlu ve eğlenceli olmalıdır. Çocukların duygusal sağlıkları ileetkili düşünme ve öğrenme yetenekleri birbirleri ile yakından ilişkilidir. Çocuklaragerginliğin, korku ve hayal kırıklıklarının yaşanmadığı, neşe ve mutluluğun yoğun olduğu,kendilerini güven içinde hissettikleri bir ortam sağlanmalı; onların toplumun mutlu,bağımsız, üretken ve başarılı olmalarına yardımcı olunmalıdır.

Duygusal açıdan yetersiz anne ve babaların gösterdikleri davranış biçimleri:

Duyguları tamamen göz ardı etmek: Bu tür anne–babalar, çocuklarının duygusalsıkıntılarını önemsiz bir olay ya da dert kaynağı olarak değerlendirerek kendiliğindengeçmesi gerektiğine inanırlar. Duygusal anları çocuğa yakınlaşmak ya da onun duygusalyeterliklerine yardımcı olacak bir olanak olarak kullanamazlar.

Fazlasıyla serbest bırakmak: Bu tür anne–babalar, çocukların ne hissettiklerini farkederler ve çocuklarının yaptığı hiçbir şeye karışmazlar. Tüm rahatsızlıklarını yatıştırmayaçalışırlar. Çocuğun üzüntü ve öfkelerini geçirmek için de pazarlık, rüşvet gibi yöntemlerebaşvururlar.

Çocuğu aşağılayıp, duygularına saygı göstermemek: Bu tür anne–babalar, çocuğunyaptığı hiçbir şeyi onaylamazlar. Sürekli eleştirir ve cezalandırırlar. Çocuğun, öfkesini bellietmesine izin vermezler. En ufak bir huysuzluk belirtisinde de cezaya yönelirler. Duygusalaçıdan yetersiz anne-babaların çocuklarına yaklaşım tarzları, çocuklara hissettiklerininyanlış, uygunsuz, geçersiz olduğunu düşündürür. Duygularına karşılık alamayan çocuklar,duygularını idare etmede, dikkatini toplamada, arkadaşlık kurmada başkalarıyla anlaşmadazorluk çekerler.

Bir çocuğun erken çocukluk eğitim kurumunun ilk gününde bu yeteneklerle donanmışolup olmadığı anne-babasının ve öğretmenlerinin eğitime onun kafasından başlamak yerinene ölçüde kalbinden başladıklarına bağlıdır.

17

Çocuğun duygusal gelişim özelliklerini araştırınız. Bu özelliklere uygun etkinlikseçerek hazırlayınız. Etkinliğinizi, Erken Çocukluk Eğitim Kurumların’da çocuklarauygulayınız. Etkinliğinizi fotoğraflarla ve kamera çekimleri ile destekleyerek sunuşhazırlayınız. Etkinliğinizin sonucunu rapor hâline getirip arkadaşlarınızla paylaşınız.

İşlem Basamakları Öneriler

Çocukların yaş ve gelişim seviyesinegöre duygusal gelişiminin özellikleriniinceleyiniz.

Çocuğun yaş ve gelişim seviyesine göreduygusal gelişiminin özelliklerini dikkatliolarak araştırınız.

Yaş gruplarının duygusal gelişimözelliklerine uygun etkinlikleribelirleyerek seçiniz.

Yaş gruplarının duygusal gelişimözelliklerine uygun etkinlikleri tertipli,düzenli, yaratıcı ve estetik olarakbelirleyiniz.

Etkinlikleri uygulamadaki amacınızıbelirleyiniz.

Çocuğun hangi duygusal gelişim özelliğiniölçtüğünüzü belirtiniz.

Etkinlik için uygun araç-gereçlerinizi(materyal) seçiniz.

Araç gerecin çocuğun gelişimine uygun,dayanıklı ve kullanışlı olmasına dikkatediniz.

Etkinlik için uygun araç-gereçlerinizihazırlayınız.

Mukavva, resim, makas, yapıştırıcı gibimalzemeleri temin ediniz.

Etkinlik için uygun araç-gereçlerinizihazırlarken yaratıcı ve estetik olunuz.

Etkinlik için uygun araç-gereçlerinizihazırlarken temiz ve düzenli olunuz.

Etkinliğin amacını ve uygulamabasamağını çocuklara anlatınız.

Düzgün cümleler kurmaya ve Türkçeyi iyikullanmaya dikkat ediniz.

Etkinliği, çocuklara uygulayınız. Çocuklara karşı güler yüzlü ve hoşgörülü

davranınız.

Etkinlik sırasında çocuklarla iletişimkurunuz.

Olumlu iletişimde bulununuz.

Çocuklara karşı sabırlı ve anlayışlı olunuz.

Etkinliğinizi, amacına uygunluğuaçısından değerlendiriniz.

Etkinliğinizi amacına uygunluğu açısındangüvenilir olarak değerlendiriniz.

Etkinliğinizi amacına uygunluğu açısından

UYGULAMA FAALİYETİ

18

objektif olarak değerlendiriniz.

Etkinliğinizi çocuklara uygularkenfotoğraf çekiniz.

İstekli, yaratıcı ve estetik olunuz.

Etkinliğinizi çocuklara uygularkenkamera ile çekiniz.

İstekli, yaratıcı ve estetik olunuz.

Çocukların duygusal gelişimözelliklerini, etkinlikte çektiğinizfotoğraf ve kamera çekimleri ile sunuşhazırlayınız.

Sunuşunuzu dikkatli, yaratıcı ve estetikolarak hazırlayınız.

Çocukların duygusal gelişimözelliklerini ve etkinliğinizin sonucunurapor hâline getirerek arkadaşlarınızlapaylaşınız.

Raporunuzu hazırlarken istekli, dikkatlidüzenli, temiz ve titiz olunuz.

Etkinliğinizle ilgili sunuşlarınızı veraporlarınızı diğer kurumlarla benzerlikve farklılıkları karşılaştırarakarkadaşlarınızla tartışınız.

Etkinliğinizle ilgili sunuşlarınızı veraporlarınızı diğer kurumlarla benzerlik vefarklılıkları objektif olarak karşılaştırınız.

19

KONTROL LİSTESİ

Uygulama faaliyetinde yapmış olduğunuz çalışmaları kendiniz ya daarkadaşınızla değişerek değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1. Çocukların yaş ve gelişim seviyesine göre duygusal gelişimininözelliklerini incelediniz mi?

2. Yaş gruplarının duygusal gelişim özelliklerine uygun etkinlikleribelirleyerek seçtiniz mi?

3. Etkinlikleri uygulamadaki amacınızı belirlediniz mi?

4. Etkinlik için uygun araç-gereçlerinizi (materyal) seçtiniz mi?

5. Etkinlik için uygun araç-gereçlerinizi hazırladınız mı?

6. Etkinliğin amacını ve uygulama basamağını çocuklara anlattınızmı?

7. Etkinliği çocuklara uyguladınız mı?

8. Etkinlik sırasında çocuklarla iletişim kurdunuz mu?

9. Etkinliğinizi amacına uygunluğu açısından değerlendirdiniz mi?

10. Etkinliğinizi çocuklara uygularken fotoğraf çektiniz mi?

11. Etkinliğinizi çocuklara uygularken kamera ile çektiniz mi?

12. Çocukların duygusal gelişim özellikleri, etkinlikte çektiğinizfotoğraf ve kamera çekimleri ile sunuş hazırladınız mı?

13. Çocukların duygusal gelişim özelliklerini ve etkinliğinizinsonucunu rapor hâline getirerek arkadaşlarınızla paylaştınız mı?

14. Etkinliğinizle ilgili sunuşlarınızı ve raporlarınızı diğer kurumlarlabenzerlik ve farklılıkları karşılaştırarak arkadaşlarınızla tartıştınızmı?

DEĞERLENDİRME

Uygulama faaliyetinde yapmış olduğunuz çalışmayı kontrol listesine göredeğerlendiriniz.

Yapmış olduğunuz değerlendirme sonucunda eksiğiniz varsa, faaliyete dönerek ilgilikonuyu tekrarlayınız.

20

ÖLÇME SORULARI

Aşağıdaki sorularda boş olan yerlere uygun olan kelime / kelimeleri işaretleyiniz.Cevaplarınızı cevap anahtarından kontrol ediniz.

1. Birey, sosyal çevre ile etkileşim içindeyken az ya da çok …………….. duygularıiçindedir.A) Haz ve elemB) HoşlanmaC) Sevme-sevilmeD) )Üzüntü

2. Organizmanın bir uyarana karşı verdiği cevaba ……………. denir.A) DuyguB) HeyecanC) RefleksD) Haz-elem

3. Bebeğin doğumdan sonraki ilk tepkisi …………… dır.A) GülmeB) HeyecanC) KorkuD) Ağlama

4. İnatçılık, çocuklarda en çok …………… yaşları arasında görülür.A) 1-2 yaşB) 3-6 yaşC) 7-9 yaşD) 7-12 yaş

5. Yeni bir kardeşin dünyaya gelmesiyle çocuğun yaşadığı en belirgin olumsuz duygu…………… dır.A) KıskançlıkB) ÖfkeC) SaldırganlıkD) İnatçılık

6. …………….. çocuğun olumsuz duygularını bastırmayıp çevresindeki eşyalara veyabaşkalarına zarar vermesidir.A) KıskançlıkB) ÖfkeC) SaldırganlıkD) İnatçılık

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

21

7. Duygulardaki değişim ve gelişimin en yoğun yaşandığı dönem ………… dönemidir.A) Erken çocuklukB) Bebeklik dönemiC) İlkokul dönemiD) Ergenlik

8. Özürlü çocukların hareketlerinin kısıtlanması ……………. problemlere neden olur.A) DuygusalB) SosyalC) ZihinselD) Psikomotor

9. Duygusal gelişimle ………….. gelişim birbirinden ayrı düşünülemez.A) FizikselB) ZihinselC) SosyalD) Ahlak

10. Çocuğun diğer gelişim alanlarındaki problemler ………….gelişimi etkiler.A) ZihinselB) DuygusalC) AhlakD) Sosyal

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı, cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevaplar verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümünedönerek ilgili bölümü kontrol ediniz. Cevaplarınız doğru ise diğer öğrenme faaliyetinegeçiniz.

22

ÖĞRENME FAALİYETİ- 2

Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda uygun ortamsağlandığında, duygusal gelişim özelliklerine uygun araç-gereç ve etkinlikhazırlayabileceksiniz.

Çevrenizde bulunan Erken Çocukluk Eğitim Kurumları’ndan, ailelerden,kitapçılardan, elektronik ortamdan, oyuncakçılardan çocukların duygusalgelişim özelliklerine uygun araç gereçleri araştırıp etkinlik hazırlayınız.Edindiğiniz deneyimleri, öğrendiğiniz konularla bütünleştirerek çıkan sonuçlarıarkadaşlarınızla paylaşınız.

2. DUYGUSAL GELİŞİME UYGUNETKİNLİKLER

2.1. Duygusal Gelişime Uygun Etkinlikler

Duygusal gelişimin erken çocukluk döneminde yeri ve önemi büyüktür. Özellikleerken çocukluk döneminde duygusal gelişimle ilgili duygusal tepkiler, yoğun olarakyaşanmaktadır. Bu yaş çocukları duygularını sözel olarak tam ifade edemediklerindenduyguları resimlerine, oyunlarına yansır. Ancak iyi bir rehberlik yapılamadığında buduygusal iniş ve çıkışlar, yerini kalıcı duygusal problemlere bırakabilirler.

Bu nedenle özellikle Erken Çocukluk Dönemi Öğretim Kurumları’nda çocuğunkendini ifade edebilmesini, duygularını açığa çıkarabilmesini, duygularını ayırt edebilmesinisağlayıcı etkinliklerin uygulanması esas olmalıdır.

Bu etkinliklerde yer alan oyunların, sanatsal etkinliklerin, çeşitli dramatizeetkinliklerinin basit, sade ve anlaşılır olmasına dikkat edilmelidir.

Erken çocukluk döneminde duygusal gelişim özelliklerine uygun etkinlikleritespit etme

Erken çocukluk döneminde çocukların duygusal gelişimlerini destekleyecek nitelikteseçilen eğitim etkinlikleri, aşağıda belirtilen amaçlar doğrultusunda planlanmalıdır.

ÖĞRENME FAALİYETİ–2

AMAÇ

ARAŞTIRMA

23

Bağımsız hareket edebilme, davranışlarının kendi hareketlerinin sorumluluğunutaşıyabilme

Kendisi ile başkalarına ait duyguları tanıma ve kabul edebilme Duygularını uygun bir şekilde ifade edebilmeyi öğrenebilme Ailede ve toplumdaki kuralların gerekliliğini anlayabilme Teknoloji alanındaki değişikliklerin farkında olabilme ve kabul etme.

Duygusal gelişimle ilgili etkinlik planlama ve uygulamada aşağıdaki özellikleredikkat edilmesi gerekir:

Çocukların; yaşına, gelişim düzeylerine ve bireysel farklılıklarına uygunetkinlik planlama ve çevresel düzenlemeler yapmak

Çocukların, kendilerini kabul ettirmelerini sağlayıcı, benliklerini olumlu yöndegeliştirebilmeyi destekleyici tavır ve tutumları benimsemek

Çocukların, duygu ve düşüncelerini kabul görecek şekilde açığa vurmalarını vediğerlerinin duygu ve düşüncelerini anlayabilmelerine olanak sağlamak

Çevrelerindeki diğer çocuk ve yetişkinlerle etkileşim içinde olmalarınısağlayacak ortamlar yaratmak

Çocukların, çevrelerini ve dış dünyayı algıladıkları şekilde ifade edebilmelerineyardımcı olmak

Çocukların iş birliği yapma, görev ve sorumluluk alma, paylaşma vb.davranışların olabilmesine fırsat veren etkinlikler planlamak

Çocukların seçme ve karar verme becerilerini kazanmalarına fırsat vermek.

Sınıf ortamında duygusal gelişimi destekleyen etkinlikler:

Sınıf ortamında 0-12 yaş çocuklarında duygusal gelişim özelliklerini anlatandrama etkinliği

Sınıf ortamında ergenlik çağının duygusal özelliklerini yansıtan drama etkinliği Duygusal gelişimin diğer gelişim alanları ile ilişkisini anlatan örnek yaşantıları

gerçekleştirme Sınıf ortamında kukla, maske, müzik kullanarak değişik duyguların yansıtıldığı

etkinlikler Sınıf ortamında değişik duyguların yansıtıldığı oyun etkinlikler Sınıf ortamında değişik duyguların ifade edildiği bir hikâye oluşturup

canlandırma.

Etkinlik örnekleri- 1

Çocuklar, ikili eşler oluştururlar. Eşlerden birinin gözleri kapatılır. Bu esnadasınıfın ebenin yürüyeceği yerlere nesneler, masa, oyuncak vb. yerleştirilir.Gözleri açık olan ebe, gözleri kapalı olan ebeye 1 adım ileri, geri, 2 adım yana,sola, sağa gibi sözel yönergeler vererek nesnelere değmeden, onlara zararvermeden yürütmeye çalışır. Başarılı olarak yürüten eşler alkışlanaraködüllendirilir.

Çocuklar halka olurlar. Halkadaki çocuklar Eskiden kral idim mısırda

24

Şimdi kaldık kilim ile hasıra

Şu bulguru kaynatalım Şu Ayşe’yi oynatalım Sen oyna Ayşe sen oyna (siz oynayın kızlar, siz oynayın kızlar diyerek

sınıfın tamamı oynatılır. ) tekerlemesini söyleyerek çocuklarınduygularını rahatça ifade etmeleri sağlanır. Haz duygularının gelişimidesteklenir.

Serbest zaman etkinliğinde Erken Çocukluk Eğitim Kurumları’nda pastel boyaile resim çalışmaları yapılır. Yaptıkları resimleri çocukların yorumlamasıistenir. Yorumlar yazılır. İfade edilen duygu ve düşünceler duygusal gelişimaçısından dinlenir.

Erken çocuklukta duygusal gelişim özellikleri

Kendi duygularını fark eder.

Bir olay ya da durumu dramatize eder.

Engellenmeden dolayı ortaya çıkan duygularını yetişkin yardımı ile kabullenir.

Birçok durumda oluşan kızgınlık, kıskançlık gibi duygularını çok az yetişkinyardımı ile kontrol eder.

Sosyal ortamlarda nasıl davranacağına düşünerek karar vermeye başlar.

Kendine sevecen ve şefkatli bir yaklaşımla davranılmasından hoşlanır.

Güven duyma gereksinimi ön plandadır.

Kendisi ile ilgili kızgınlık, mutluluk, sevgi gibi duygularını belli eder.

Duygusal kontrolünü sağlayarak duygularını dışarıya yansıtır.

Duygusal durumunu ifade etmede dramatik oyunu ve kukla, maske gibi araçlarıkullanır.

Hayal ve gerçeği birbirinden ayırt eder.

Diğer insanların duygularını anlar ve onlara karşı empatik olabilir.

Sıkıntı içinde olan oyun arkadaşlarını rahatlatır.

Diğerlerine yardımcı olmanın hazzını yaşar.

Başarılı bir çalışma ortaya çıkarmaktan keyif alır.

2.2. Çocukların Duygusal Gelişime Uygun Araç-Gereçler

Çeşitli toplar

Fasulye torbaları

Atlama ipleri

Çıngıraklar

Müzik kutuları

Araba ya da kamyon tekerleri

25

Ses çıkaran tahta ve plastik oyuncaklar

Çemberler

Hareketli oyuncaklar

Bez oyuncaklar

Boş kutular

Diş kaşıma halkaları

Büyük renkli küpler

Bahçe oyuncakları

Jimnastik minderleri

Basit bloklar

İtmeli-çekmeli ses çıkaran oyuncaklar

Çocuk şiiri ve resimli hayvanlar

Boş tahta ve mukavva kutular

Tahta, bez veya plastik hayvanlar

Kum havuzu ve kum oyuncaklar

Plastik oyuncak tabak, çay takımları

Küçük bebekler

Oyuncak ve gerçek telefonlar

Müzik aletler: zil, tef, davul

Boncuklar ve ip

Sabunla balonlar yapma

6-8 parçalık basit yap bozlar

İtmeli-çekmeli araçlar

Parmak boyası

Bağlama oyuncaklar

Resimli lottolar

Düğmeli-fermuarlı giysileri olan giydirilecek bebekler

Basit bilmeceler ve tahmin oyunları

Öykü kitapları ve masallar

El kuklaları

Tornetler

Yap boz oyuncakları

Kolaj çalışması, artık kâğıt ve kumaş parçaları

Keskin olmayan makas ve kâğıtlar

Küçük ev hayvanları

Basit resim, harf ve sayı oyunları

Küçük bakım istemeyen bitkiler

Büyük bebek arabaları

26

Büyük arabalar

Halka atma ve top oyunları

2.3. Duygusal Gelişime Uygun Etkinlik Planlama

ÖRNEK–1

Etkinlik adı: Aile Fotoğrafı

Amaç: Ailesi ve aile yakınları için duygularını fark edebilme, ayırt edebilme.

Materyal: Boya kalemleri, kâğıt, kurşun kalem.

Uygulama: Çocuklarla birlikte ailesi ve aile çevresi ile ilgili duygularını konuşun.Daha sonra bununla ilgili resim yapmalarını sağlayarak bu resmin bir aile fotoğrafı

olacağını söyleyin.

ÖRNEK–2

Etkinlik adı: Duygu Maskesi

Amaç: Duyguları tanıma

Materyal: Etkinlikten önce hazırlanmış olan duygu maskeleri(gülen, ağlayan, kızgınvb.)

Uygulama: Bir öyküyü taktığı maskeye uygun olarak ses tonuna ve hareketlerine deyansıtarak anlatmak.

Etkinlik Adı: Doğum Günü

Amaç: Beden dilini kullanarak çeşitli duyguları kartlara ifade etmek.

Materyal: Duygu kartları (mutlu, mutsuz, yorgun, şaşırmış vb.)

Uygulama: Çocuklar U şeklinde oturtulur. Üzerinde çeşitli yüz ifadeleri bulunankartlar, çocukların görebileceği şekilde yere konulur.

“ Doğum gününe en çok sevdiğin arkadaşın gelmedi. Ne hissedersin?Üzüldüğünde yüzün nasıl olur ?”“Annen çok istediğin oyuncağı doğum gününde sana hediye etti. Mutlu mu olursun;

mutsuz mu? ““Kardeşin oyuncağı atınca doğum günü pastasının üzerine geldi Ne Yaparsın? Yüzün

nasıl olur? Şeklinde sorular sorup uygun maskeyi takarak çocuğun anlatması sağlanır.Öneri: Soruların sayısını artırabilirsiniz.

27

Çocuğunun duygusal gelişim özelliklerini ve bu özelliklere uygun etkinlikleriaraştırınız. Bu özelliklere uygun etkinlik seçerek araç gereç hazırlayınız. Duygusal gelişimözelliklerinin ve etkinlik için yaptığınız araç-gerecin fotoğraflarının yer aldığı ve içindeetkinliklerin bulunduğu bir broşür hazırlayınız. Etkinliğinizin sonucunu rapor haline getiriparkadaşlarınızla paylaşınız.

İşlem Basamakları Öneriler

Çocukların yaş ve gelişim seviyesinegöre duygusal gelişimi özellikleriniinceleyiniz.

Çocukların yaş ve gelişim seviyesine göreduygusal gelişim özelliklerini dikkatliolarak araştırınız.

Çocukların duygusal gelişimiözelliklerine uygun etkinlikleriinceleyiniz.

Çocukların duygusal gelişim özelliklerineuygun etkinlikleri dikkatli olarakaraştırınız.

Çocukların duygusal gelişimiözelliklerine uygun etkinliklerden birinibelirleyiniz.

Çocukların duygusal gelişim özelliklerineuygun etkinliklerden birini dikkatli, titiz veobjektif olarak seçiniz.

Etkinliğinizin amacını belirleyiniz. Çocuğun hangi duygusal gelişim özelliğini

ölçtüğünüzü belirtiniz.

Belirlediğiniz etkinliğiniz için araçgerece karar veriniz.

Belirlediğiniz etkinliğiniz için araç-gerecedikkatli olarak karar veriniz.

Belirlediğiniz etkinliğiniz için gerekliaraç gereci hazırlayınız.

Belirlediğiniz etkinliğiniz için gerekli araçgereci dikkatli olarak hazırlayınız.

Etkinliğinizi ve araç-gerecinizi amacınauygunluğu açısından değerlendiriniz.

Etkinliğinizi ve araç gerecinizi amacınauygunluğu açısından güvenilir ve objektifolarak değerlendiriniz.

Etkinliğiniz için yaptığınız araç-gerecinfotoğrafını çekiniz.

İstekli, yaratıcı ve estetik olunuz.

Duygusal gelişim özelliklerinin veetkinlik için yaptığınız araç gerecinfotoğraflarının yer aldığı ve içindeetkinliklerin bulunduğu bir broşürhazırlayınız.

İstekli, yaratıcı ve estetik olunuz.

Broşürünüzü dikkatli, yaratıcı ve estetikolarak hazırlayınız.

UYGULAMA FAALİYETİ

28

Broşürünüzü çektiğiniz araç-gerecinizinfotoğraflarıyla destekleyiniz.

Broşürünüzü dikkatli, titiz, yaratıcı veestetik olarak hazırlayınız.

Etkinliğinizin sonucunu rapor halinegetirip arkadaşlarınızla paylaşınız.

Raporunuzu hazırlarken istekli, dikkatlidüzenli, temiz ve titiz olunuz.

Arkadaşlarınıza istekli olarak anlatınız.

Hazırladığınız araç-gereci ve broşürüdiğer arkadaşlarınızın hazırladıklarıylabenzerlik ve farklılıkları karşılaştıraraktartışınız.

Hazırladığınız araç-gereci ve broşürü diğerarkadaşlarınızın hazırladıklarıyla benzerlikve farklılıkları objektif olarakkarşılaştırınız.

29

KONTROL LİSTESİ

Uygulama faaliyetinde yapmış olduğunuz çalışmaları kendiniz ya da arkadaşınızladeğişerek değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçütlüleri Evet Hayır

1. Çocukların yaş ve gelişim seviyesine göre duygusal gelişimözelliklerini incelediniz mi?

2. Çocukların duygusal gelişim özelliklerine uygun etkinlikleriincelediniz mi?

3. Çocukların duygusal gelişim özelliklerine uygun etkinliklerdenbirini belirlediniz mi?

4. Etkinliğinizin amacını belirlediniz mi?

5. Belirlediğiniz etkinliğiniz için araç-gerece karar verdiniz mi?

6. Belirlediğiniz etkinliğiniz için gerekli araç-gereci hazırladınız mı?

7. Etkinliğinizi ve araç-gerecinizi amacına uygunluğu açısındandeğerlendirdiniz mi?

8. Etkinliğiniz için yaptığınız araç-gerecin fotoğrafını çektiniz mi?

9. Duygusal gelişim özelliklerinin ve etkinlik için yaptığınız araçgerecin fotoğraflarının yer aldığı ve içinde etkinliklerin bulunduğubir broşür hazırladınız mı?

10. Broşürünüzü çektiğiniz araç gerecinizin fotoğraflarıyladesteklediniz mi?

11. Etkinliğinizin sonucunu rapor haline getirip arkadaşlarınızlapaylaştınız mı?

12. Hazırladığınız araç-gereci ve broşürü diğer arkadaşlarınızınhazırladıklarıyla benzerlik ve farklılıkları karşılaştırarak tartıştınızmı?

DEĞERLENDİRME

Uygulama faaliyetinde yapmış olduğunuz çalışmayı kontrol listesine göredeğerlendiriniz.

Yapmış olduğunuz değerlendirme sonucunda eksiğiniz varsa, faaliyete dönerek ilgilikonuyu tekrarlayınız.

30

ÖLÇME SORULARI

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgi ve becerileri aşağıdaki soruları yanıtlayarakbelirleyiniz. Soruların yanındaki başlıkları; doğru önermeler için (D), yanlış önermeler için(Y) yazarak doldurunuz.

1. ( ) Erken çocukluk döneminde çocuklar, duygularını sözel olarak tam ifadeedemediklerinden duygularını resimlerine, oyunlarına yansıtırlar.

2. ( ) Çocuğun kendini ifade edeceği oyunlar, sanatsal etkinlikler, çeşitli dramatizeetkinlikleri karmaşık ve zor olmalıdır.

3. ( ) Çocuğa iyi bir rehberlik yapılmadığında duygusal iniş ve çıkışlar, yerini kalıcıduygusal problemlere bırakılabilir.

4. ( ) Çocukların duygusal gelişim özellikleri dikkate alınarak etkinliklerhazırlanmalıdır.

5. ( ) Etkinliklere araç-gereç seçerken tek amaca hizmet edecek şekilde seçimyapılmalıdır.

6. ( ) Televizyon, öğrenmede bir amaç olarak kullanılmalıdır.

7. ( ) Fasulye torbaları, bez oyuncaklar, müzik kutusu, kum havuzu ve kum oyuncaklar3-6 yaş çocuklarının duygusal gelişimine uygun araç- gereçlerdir.

8. ( ) Erken çocukluk döneminde çocukların duygusal durumunu ifade etmelerinderamatik oyun, kukla ve maske gibi araçlar kullanılmaz.

9. ( )Erken çocukluk döneminde çocuklar, diğer insanların duygularını anlar ve onlarakarşı empatik olabilir.

10. ( ) İki yaşındaki bir çocuk, duygularını uygun bir şekilde ifade edebilir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı, cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevaplar verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümünedönerek ilgili bölümü kontrol ediniz. Cevaplarınız doğru ise diğer öğrenme faaliyetinegeçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

31

MODÜL DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği kurşun kalem kullanarakişaretleyiniz. Cevaplarınızı cevap anahtarından kontrol ediniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi duygusal gelişimle ilgili kavramlardan değildir?A) HeyecanB) RefleksC) Haz ve eylemD) Hoşgörü

2. Bebeğin doğumundan sonraki ilk duygusal tepkisi aşağıdakilerden hangisidir?A) GülmeB) AğlamaC) KorkuD) Öfke

3. Herhangi bir isteğin engele uğraması durumunda ortaya çıkan duygu aşağıdakilerdenhangisidir?A) KıskançlıkB) İnatçılıkC) ÖfkeD) Korku

4. Çocuğun ihtiyaçlarının zamanında karşılanmaması, hangi olumsuz tepkinin ortayaçıkmasına neden olur?A) ÖfkeB) İnatçılıkC) KıskançlıkD) Hepsi

5. Çocuğun olumsuz duygularını bastırmayıp çevresindeki eşyalara veya başkalarınazarar vermesi aşağıdaki kavramlardan hangisiyle tanımlanır?A) SaldırganlıkB) İnatçılıkC) ÖfkeD) Kıskançlık

6. Bir yaşındaki çocuğun, annesinin kucağında başka bir bebek görmesi çocukta hangiolumsuz duygunun oluşmasına neden olur?A) ÖfkeB) KıskançlıkC) SaldırganlıkD) İnatçılık

MODÜL DEĞERLENDİRME

32

7. Duygulardaki değişim ve gelişimin en yoğun yaşandığı dönem aşağıdakilerdenhangidir?A) Oyun çağıB) Okul çağıC) Ergenlik çağıD) Olgunluk çağı

8. Aşağıdakilerden hangisi ergenlik döneminin en belirgin duygusal özelliklerindendeğildir?A) Sakin olmakB) Duygularda iktidarsızlıkC) Karşı cinse ilgiD) Sürekli hayal kurma

9. Aşağıdakilerden hangisi gelişim alanı duygusal gelişim ile ilişkilidir?A) Fiziksel gelişimB) Sosyal gelişimC) Dil gelişimiD) Hepsi

10. Duygusal gelişim alanı ile birbirinden ayrı düşünülemeyen gelişim alanıaşağıdakilerden hangisidir?A) Fiziksel gelişimB) Dil gelişimiC) Sosyal gelişimD) Zihinsel gelişim

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı, cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevaplar verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümünedönerek ilgili bölümü kontrol ediniz.

Bütün soruları doğru cevapladıysanız tebrikler! Modülü tamamladınız. Öğretmeninizsize çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.

33

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI

1 A

2 C

3 D

4 B

5 A

6 C

7 D

8 A

9 C

10 B

ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 Y

3 D

4 D

5 Y

6 Y

7 D

8 Y

9 D

10 Y

MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 B

3 C

4 D

5 A

6 B

7 C

8 A

9 D

10 C

CEVAP ANAHTARLARI

34

BAYHAN Pınar San, İsmihan ARTAN, Çocuk Gelişimi ve Eğitimi, Morpa

Yayınları, İstanbul 2005.

ACUN Suna, Gülay B.ERTEN, Çocuk Gelişimi, Esin Yayınevi, İstanbul 1995.

AÇIKGÖZ ÜN Kamile, Aktif Öğrenme, Eğitim Dünyası Yayınları, İzmir,

Mart, 2005.

ARAL Neriman, Gülen BARAN, Şenay BULUT, Serap ÇİMEN, Çocuk

Gelişimi, Ya-Pa Yayınevi, İstanbul 2001.

AKAY Gül, Çocuk Gelişimi, Esin Yayınevi, İstanbul.

DARICA Nilüfer, Etkinlik Dünyası, Morpa Kültür Yayınları, İstanbul 2004.

DARICA Nilüfer, Etkinlik Örnekleri, Bem Koza Yayıncılık, Ankara 2002.

GİRGİN Günseli Işık, GÜRŞİMŞEK, Oyunlarla Kavram Eğitimi Etkinlik

Örnekleri, Anı Yayıncılık, Ankara 2005.

KANSU Nuran, Eray BECEREN, Erken Çocukluk Döneminde Duygusal Zekâ,

Çoluk Çocuk Dergisi, İstanbul, Şubat, 2003.

KIRKINCIOĞLU Meliha, Çocuk Ruh Sağlığı Ya-Pa Yayınları.

KULAKSIZOĞLU Adnan, Ergenlik Psikolojisi, Remzi Kitabevi, İstanbul.

1998.

OĞUZKANA Ferhan, Eğitim Terimleri Sözlüğü Türk Dil Kurumu, Ankara,

Ün. Basımevi Ankara 1981.

YAVUZER Haluk, Çocuk Psikolojisi, Remzi Kitabevi, İstanbul 1993.

KAYNAKÇA