qnnarkumner.pdf

892019 qnnarkumnerpdf

httpslidepdfcomreaderfullqnnarkumnerpdf 119

ՔՆՆԱՐԿՈՒՄՆԵՐ

Ատո984436 Շ Մարգար յանՏնտ գիտ թեկնածո

ԵՎՐԱՍԻԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԱՅԼԸՆՏՐԱՆՔԸ

Հ նարավորութ յուն ների և 984436արտահրավեր ներիսահ984436ա նագծին

Բա նալի բառեր- Եվրասիական մութ յուն Մաք-սա յին մութ յուն ընդհա նուր շուկա ինտեգրացիա984436աքսատուրք կա նոն ներ հնարավորութ յուն 984436ար-տահրավեր սահ984436ա նափակու984436

Մուտք ՀՀ Նախագահի 2013 թ սեպտեմբերի 3-ի հայտարարութ յամբ Հա յաստա նի

Հանրապետութ յու նը սկի984422բ դրեց քիչ անց 2014 թ մա յիսի 29-ին Ռուսաստա նիԲելառուսի և Ղա984422ախստա նի ձևավորած կառույցին Եվրասիական տնտեսա-կան 1049972ութ յա նը (այսուհետ ԵՏՄ) անդամակցութ յան գործընթացին

Որոշ984436ան շարժառիթն անշուշտ քաղա քական էր թե լադրված Հա յաստա նիՀանրապետութ յան և ԼՂՀ անվտանգութ յան ապահով984436ան նկատառուերով Ութեև ԵՏՄ-ին անդա984436ակցութ յու նը երկարաժաետ գործընթաց է ենթադրու984436 այ-դուհանդերձ որոշվեց այն իրագործել առաջանցիկ տե984436պերով 2014 թ դեկտե984436-բերի 23-ին Հա յաստա նի Հանրապետութ յու նը իրավաբա նական տեսան984431ու նից

ավարտեց Եվրասիական տնտեսական մութ յանն իր անդա984436ակցութ յան ընթա-ցակարգը քա նի որ այդ պահին արդեն Եվրասիական եռ յակի անդա984436 երկր ներըվավերացրել էին կառույցին Հա յաստա նի մա նալու պայ984436ա նագիրը և 2015 թհունվարի 2-ից դարձավ նրա լիիրավ անդա984436ը

Հոդվածն ընդունվել է տպագրութ յան 20122014 Հիշեց նու984436 ենք որ laquoՔն նարկուերraquo բաժ նու984436

հրապարակվող հոդված ների դրույթ ները կարող են չհա984436ընկ նել խ984436բագրութ յան դիր քորոշ984436ա նըԽ984436բ

of 19



Վ է

մ

հ ա մ ա հ ա յ կ ա կ ա ն հ ա ն դ ե ս

Զ ( Ժ Բ ) տ ա ր ի թ ի վ 4

( 4 8 ) հ ո կ տ ե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե

ր 2 0 1 4

1 ԵՏՄ ձևա վոր984436ան աշխարհա քաղա քական ենթատեքստը

2014 թ հոկտե984436բերի 10-ին աշխարհա քաղա քական բավակա նին բարդ պայ-984436ան ներու984436 Հա յաստա նի Հանրապետութ յու նը ստորագրել է ԵՏՄ-ին անդա984436ակ-ցելու պայ984436ա նագիրը ինչը 853364ր երկրի արտա քին պարտավորութ յուն ների ողջ

ինստիտուցիո նալ հա984436ակարգի ար984436ատական վերակառուց984436ան ու վերախ984436բա-վոր984436ան լուրջ 984436արտահրավեր ներ է պարու նակու984436 Ուկրաի նա յի արևել քու984436 ծա-վալվող պատերա984422984436ական գործողութ յուն ների և Արև984436ուտ քի կողմց Ռուսաստա նիԴաշ նութ յան նկատ984436ա984436բ կիրառվող տնտեսական կոշտ պատժամջոց ների խո-րապատկերին Հա յաստա նի Հանրապետութ յան քաղա քական ղեկավարութ յանեվրասիական ընտրութ յու նը կարող է լուրջ փորձութ յուն դառ նալ ավելի քան եր-կու տաս նա984436 յակ տևող ծանրագույն 984436արտահրավեր ներին դի984436ակա յող հա յութ- յան հա984436ար Խորհրդա յին Միութ յան փլատակ ների վրա հառ նող Եվրասիականտնտեսական մութ յու նը ըստ էութ յան տնտեսա քաղա քական ռևանշի նախագիծէ որի խոր քա յին նպատակը այդ կառույցի հիական խաղորդի Ռուսաստա նիԴաշ նութ յան կողմց նախկին գործընկեր ներին իր ա984422դեցութ յան տիրույթու984436

պահելու և Արև984436ուտ քի հետ ու նեցած դի984436ակա յութ յան 853364ջ նրանց հնարավորութ- յուն ները իր խնդիր ներին ծառա յեց նելու անթա քույց 984436արտահրավերի 853364ջ էՄիև նույն ժա984436ա նակ Հա յաստա նի Հանրապետութ յան եվրասիական ընտրութ յու- նը ըստ էութ յան վերջակետ է դնու984436 853364ր երկրի 853364կը 984436յուսին հաջորդած վեր նա-խավերի կողմց առերևույթ հռչակված ու տարբեր արդ յու նավետութ յա984436բ կի-րառվող փոխլրաց նելիութ յան (complementarism) քաղա քակա նութ յա նը

Հենց սկ984422բից պետք է արձա նագրել որ Եվրասիական տնտեսական 1049972ու-թ յա նը ՀՀ անդամակցութ յու նը 984422ուտ տնտեսական հաշվարկ ներով ու բացա-ռապես շուկա յական նպատակահարմարութ յամբ պայմա նավորելն ուղղակիանշ նորհակալ 984422բաղմունք է Ընդ որու984436 պետք է հաշվի առ նել որ ԵՏՄ-ին ՀՀանդա984436ակցութ յան փաստն արձա նագրվել է laquoՈւկրաի նա յու984436 ու նրա շուրջraquo իրա-դարձութ յուն ների խիստ անբարենպաստ 984422արգացուերի պայ984436ան ներու984436 երբԵՏՄ գլխավոր լոկո984436ոտիվը Ռուսաստա նի Դաշ նութ յու նը ենթարկվու984436 է մջա984422-գա յին կոշտ պատժամջոց ների Ու չի էլ երևու984436 թե Ռուսաստանն ու իր դաշ նա-կից ները տեսա նելի ապագա յու984436 և ավելի երկարաժաետ հեռանկարու984436 ինչպի-սի 1049982աս ներ կկրեն նախատեսվող տարաբ նույթ սահ984436ա նափակուերից ՈւստիlaquoԵվրասիական քաոսի նախանշան ներըraquo1 հետ984422 հետե 984422արգա նալով դառ նու984436 ենաշխարհա քաղա քական նոր laquoսառը պատերա984422մraquo հ984422որ ա984422դակ ներ

Սակայն ԵՏՄ-ին Հա յաստա նի անդա984436ակցութ յան ռիսկերը ոչ մայն տնտեսա-կան այլև քաղա քական բնույթի են Խոսքն իհարկե առաջին հերթին ղարաբաղ- յան խնդրի չլուծվածութ յան պայ984436ան ներու984436 որևէ ինտեգրացիոն կա984422984436ավոր984436անհարելու նպատակահար984436արութ յան 984436ասին է Գաղտ նիք չէ որ Ռուսաստա նը նշված խնդրու984436 ու նի իր ար984436ատական շահերն ու հետաքրքրութ յուն ները որոնքսկ984422բուն քորեն տարբեր են հայկական կողմ շահերից ԵՏՄ գլխավոր խաղորդը նախկին խորհրդա յին երկր ների մջև բախուերին ու հակա984436արտութ յուն ներինայդ թվու984436 ղարաբա984434ան խնդրին նա յու984436 է գլխավորապես Հարավա յին Կովկասըերկարաժաետ հեռանկարու984436 ա984436բողջովին իր վերահսկողութ յան տիրույթ վե-րադարձ նելու տեսան984431ու նից Այս առու984436ով չպետք է բացառել որ Հա յաստա նիանդա984436ակցությունից հետո Ռուսաստա նը գայթակղութ յուն ու նե նա իբրև խայծօգտագործելով ղարաբա984434ան խաղա քարտը Ադրբեջա նին ևս հարկադրել 984436տնե-լու ԵՏՄ տարածք

Այսպես թե այնպես ԵՏՄ-ին իր անդա984436ակցութ յան գործընթացի հա984436ատեքս-տու984436 ՀՀ-ն հարկադրված է եղել լայ նածավալ օրենսդրական և ինստիտուցիո նալ

1 laquoՎէ984436raquo 2014 N3 (47) էջ 3-8

Ք Ն Ն Ա

Ր Կ Ո Ւ Մ Ն Ե Ր

Page 2 of 19



փոփոխութ յուն ներ իրակա նաց նել ԵՏՄ անդա984436 երկր ների սահ984436ա նած խաղի կա- նոն ների տիրույթ փոխադրվելու հա984436ար Անշուշտ այդ հանգա984436ան քը ՀՀ մջա984422-գա յին պարտավորութ յուն ների (բա984422984436ակող984436 և երկկող984436) իրակա նաց984436ան տեսա-կետից լուրջ ռիսկեր է պարու նակու984436 Այստեղ խոսքն առաջին հերթին Հա յաստա նիորպես Առևտրի հա984436աշխարհա յին կա984422984436ակերպութ յան անդա984436 երկրի մջա984422գա- յին պարտավորութ յուն ների կատար984436ան 984436ասին է Այս տեսակետից լուրջ վերա-

նայ984436ան են ենթակա 984436աքսա յին հարկա յին լիցեն984422ա յին ներդրու984436ա յին վարչա-րարական բնույթի բա984422984436աթիվ դրույթ ներ

Պետք է փաստել նաև որ առաջատար արև984436տ յան տերութ յուն ներն ու հատ-կապես Ա853364րիկա յի Միաց յալ Նահանգ ները խիստ անհանդուրժողաբար են վե-րաբերվու984436 Ռուսաստա նի առանց քի շուրջ նախկին ԽՍՀՄ երկր ների մավոր984436անցանկացած փորձի Այս տեսակետից հատկանշական է 2012 թ ԱՄՆ նախկինպետ քարտուղար Հիլարի Քլինթո նի հայտարարութ յու նը laquoԱյժ984436 տեղի են ու նե նու984436այդ տարածաշրջա նի սովետակա նաց984436ան ուղղութ յա984436բ քայլեր Դա հավա նաբարայլ կերպ կկոչեն լի նի դա Մաքսա յին մութ յուն Եւրասիական մութ յուն և այլնՍակայն չխաբվենք Մենք գիտենք թե իրակա նու984436 որն է դրա նպատակը և 853364նքպետք է ձգտենք հակա984422դել դրան կա984436 ա984436բողջովին կանխել ԽՍՀՄ վերա-

կանգ984436ան փորձերըraquo2

Պետք է նկատել որ ԵՏՄ կա յաց984436ա նը խոչընդոտող գործոն ների 853364ջ Արև-984436ուտ քի կոշտ հակա984422դեցութ յու նը թեև լուրջ դերակատարութ յուն ու նի սակայնմակը չէ Այն լրացվու984436 է ներեվրասիական հակասութ յուն ներով Հատկապեսբելառուսական և ղա984422ախական ղեկավար ների կողմց 984436տահոգութ յուն ներ կանոր վաղ թե ուշ Մոսկվան օգտագործելով նոր կա984422984436ավորված մութ յան 853364ջ իրգերիշխող դերը կարող է սահ984436ա նափակել իրենց ինք նիշխա նութ յու նը ինչպես նաև ա նարդարացիորեն ավելի 853364ծ 984436աս նաբաժին կոր984422ել եվրասիական laquoկար-կանդակիցraquo

Հետ984422հետե ավելի ու ավելի ակնհայտ է դառ նու984436 որ նոր ձևավորված laquoեվրա-սիական կոնգլո853364րատու984436raquo հարաբերութ յուն ներն այն քան էլ հարթ ու ա նա984436պ չեն

ընթա նալու քան984422ի այդ կա984422984436ավոր984436ան laquoշոգե քարշraquo երկրու984436 դեռևս չեն հաս-տատվել ժողովրդավարական 984436շակույթի ու քաղա քական հանդուրժողակա նութ- յան իրողութ յուն ները Ռուսաստա նը շարու նակու984436 է ալ կոշտ ավտորիտարի984422-մ սկ984422բունք ներով կառավարվող ու կայսերապետական նկրտուեր դրսևորողերկիր և ն984436ան պայ984436ան ներու984436 դժվար թե ԵՏՄ գծով իր գործընկեր ների հետ

հարաբերվի որպես սուվերեն ու իրավահավասար պետութ յուն ների

2 ԵՏՄ ստեղծ984436ան տնտեսա քաղա քական շարժառիթ ները

Ներկա աշխարհակարգի իրողութ յուն ներն այնպիսին են որ որևէ երկիր իր

բնակչութ յան կենսագործու նեութ յան բնակա նոն ընթացքն ու արժա նապատիվգո յութ յունն ապահովելու հա984436ար կա984436ա թե ակա984436ա հարկադրված է հարելու որևէտարածաշրջա նա յին ինտեգրացիոն նախագծի և դրա հի984436ան վրա ձևավորելու իրռա984422984436ա քաղա քական անվտանգութ յան տնտեսութ յան 984436րցու նակութ յան սոցիա-լական 984422արգաց984436ան վեկտոր ները Սակայն երկր ների ու ժողովուրդ ների այդմանգա984436այն բնակա նոն ցանկութ յուն ները բախվու984436 են աշխարհա քաղա քականվերաձևուերի ներկա հանգրվա նի կոշտ ու դաժան իրողութ յուն ներին Այս պայ-984436ան ներու984436 քիչ երկր ներ կան որոնք չե984422ո քութ յուն պահպա նելով կարողա նու984436են հավե984428ալ շահ կոր984422ել իրենց բացառիկ կարգավիճակից

Եվրասիական տարած քի հետխորհրդա յին երկր ների ինտեգրաց984436ան ջատա-գովը որ քան էլ տարօրի նակ է հա984436արվու984436 է Ղա984422ախստա նի նախագահ Նուր-

2 Clinton vows to thwart new Soviet Union httpwwwftcomhomeeurope

Page 3 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4

սուլթան Նա984422արբաևը laquoՀասու նացել է նոր մջպետական մավոր984436ան հեն քիվրա 853364ր երկր ների հարաբերութ յուն ների որակապես նոր 984436ակարդակի բարձ-րաց984436ան անհրաժեշտութ յու նը հիված կա984436ավորութ յան և իրավահավասա-րութ յան սկ984422բունք ների վրա Այդ մութ յան հի984436 քը պետք է կա984422853364ն վերպետական984436արմն ները որոնք պետք են լուծեն երկու հանգուցա յին խնդիր ներ մաս նա-կան տնտեսական տարած քի ձևավորու984436ը և հա984436ատեղ պաշտպա նական քաղա-

քակա նութ յան ապահովու984436ըraquo3 - հայ տարարել է Ն Նա984422արբաևը տակավին 1994թ 984436արտի 29-ին Մոսկվա յի հա984436ալսարա նի ուսա նող ների հետ հանդիպ984436ան ըն-թաց քու984436 և այդ շրջա նից սկսել է հետևողակա նորեն առաջ 984436ղել եվրասիակա- նութ յան գաղափարը

Վերոնշ յալ հա984436ատեքստու984436 դեռևս 1995 թ ԱՊՀ երեք երկր ների Ռուսաստա նիՂա984422ախստա նի և Բելառուսի ղեկավար ները (ԲԵլցին Ն Նա984422արբաև ԱԼուկա-շենկո) ստորագրեցին մաս նական Մաքսա յին Միութ յան ստեղծ984436ան վերաբեր յալհա984436աձայ նագիրը Սակայն 984436աքսա յին սահ984436ան ները բացելու և ապրանք ների քիչթե շատ ա984422ատ տեղաշարժն ապահովելու հա984436ար պահանջվեց ևս hellip 15 տարի2000 թ հոկտե984436բերի 10-ին տնտեսական ինտեգրաց984436ան դոկտրի նա յի շուրջ հա-984436ախ984436բվեցին ԱՊՀ 5 երկիր Ռուսաստա նը Բելառուսը Ղա984422ախստա նը Ղրղ984422ս-

տա նը և Տաջիկստա նը ստեղծելով նոր տնտեսա քաղա քական կա984422984436ավորու984436 Եվ-րասիական տնտեսական ընկերակցութ յու նը որին քիչ ավելի ուշ հարեց Ու984422-բեկստա նը Սակայն այդ փխրուն ու հեղհեղուկ laquoկոնգլո853364րատըraquo այդպես էլչդարձավ տնտեսական լուրջ կա984422984436ավորու984436 և ժա984436ա նակի քննութ յու նը չբռնեց

2008-2009 թթ Հա984436աշխարհա յին ֆի նանսատնտեսական ճգնաժամ պայ-984436ան ներու984436 ավելի ակնհայտ դարձավ որ նախկին ԽՍՀՄ երկր ների մջև քիչ թեշատ բնակա նոն տնտեսական ու առևտրա յին կապերի 984422արգաց984436ան հա984436ար անհ-րաժեշտ են մաս նական խաղի կա նոն ներ և 984436աքսասակագ նա յին կարգավոր984436անհստակ գործառույթ ներ իրակա նաց նող մջպետական հա984436ակարգող 984436արմն- ներ Այս պայ984436ան ներու984436 2010 թ հունվարի 1-ից ԱՊՀ երեք երկր ների մջև վերջա-պես գործի դրվեց մաս նական Մաքսա յին Միութ յան պայ984436ա նագիրը Ռուսաստա նի

Դաշ նութ յան Ղա984422ախստա նի և Բելառուսի 984436աքսա յին սահ984436ան ների մավոր984436անճա նապարհով 2010 թ հուլիսից այդ երեք երկր ների տարած քներու984436 սկսեցինգործել մաս նական Մաքսա յին օրենսգիր քը և նրա գործողութ յունն ապահովողևս 17 հա984436աձայ նագրեր

Անշուշտ կարելի է ԵՏՄ կա984422984436ավոր984436ան շարժառիթ ների հի984436 քու984436 տես նել նախկին խորհրդա յին հանրապետութ յուն ների տնտեսական ու առևտրա յին կա-պերի վերականգ984436ան ձգտու984436ը և նրանցու984436 իշխող քաղա քական ռեժիերիlaquoհոգեհարա984422ատութ յու նըraquo Ի վերջո ավելի քան երկու տաս նա984436 յակ ների դեգե-րուերից ու քաղա քական վայրիվերուերից հետո նախկին ԽՍՀՄ-ի ժառան-գորդ պետութ յուն ների 853364ծ 984436ասու984436 ձևավորված կառավար984436ան հա984436ակարգերը և նրանցու984436 իշխող վեր նախավերը հանդիսա նու984436 են նախկին գերկայսրութ յան

կենտրո նացված ու ավտորիտար քաղա քական 984436շակույթի կրող ները Այդ տեսա-կետից Մոսկվա յի հովա նու տակ նոր տնտեսա քաղա քական կա984422984436ավոր984436ան ձևա-վորու984436ը պատահական լի նել չի կարող քան984422ի տնտեսական շահերի հա984436ադրու-984436ը առանց քաղա քական ռա984422984436ական կա984436 984436շակութա յին-քաղա քակրթական բա-ղադրիչ ների պար984422ապես դժվար է երևակա յել

Թերևս գաղտ նիք չէ որ որոշ բացառութ յուն ներով նախկին ԽՍՀՄ-ի երկր- ների 853364ծ 984436ասի քաղա քական ուժի կենտրոն ների ձևավոր984436ան և ուղղորդ984436անհիական ա984422դակ ները բխել են Կրե984436լի քաղա քական շահադրդուերից Մ յուսկողմց նախկին ԽՍՀՄ-ի laquoարբան յակ ներիraquo քաղա քական վեր նախավերը իրենցիշխա նութ յան վերարտադրութ յան ու պահպան984436ան հարցու984436 Մոսկվա յի աջակ-ցութ յու նը դիտարկել են որպես էական իսկ որոշ երկր ների պարագա յու984436 որոշիչ

3 httpyeurasiaorgnazarbaev_msu_1994

Ք Ն Ն Ա


Page 4 of 19



գործոն Ահա թե ինչու հատկապես Բելառուսի և Ղա984422ախստա նի ավտորիտարիշխա նութ յան հակված ղեկավար ների հա984436ար Եվրասիական տնտեսականմութ յան գաղափարը ի սկ984422բա նե այդ քան հոգեհարա984422ատ և ընդու նելի էր Նույ նը թերևս վերաբերու984436 է նաև չափերով ավելի փոքր սակայն հիշ յալ քաղա- քական 984436շակույթից սկ984422բուն քորեն չտարբերվող կառավարաոճ ու նեցող ավելիփոքր երկր ներին (Հա յաստան Ղըրղը984422ստան Տաջիկստան Ու984422բեկստան)

Այն որ ԽՍՀՄ փլու984422ումց հետո մ քա նի տաս նա984436 յակ տևած հակասականվերափոխուերից և ըստ էութ յան հանրա յին 984431ան քի ժողովրդավարաց984436ան նախագծերի հիովին տապալումց հետո այդ երկր ներու984436 վերստին պահան-ջարկված է կենտրո նացված ու քաղա քական 853364 նաշ նորհի վրա հիված կառա-վարակարգը մանգա984436այն օրի նաչափ պետք է հա984436արել Թերևս սա է պատճա-ռը որ ԵՏՄ կա984422984436ավոր984436ան ակունք ներու984436 կանգ նած առաջ նորդ ները հստակ գի-տակցելով 984436ոտալուտ սպառ նալիք ներն ու 984436արտահրավեր ները այդուհանդերձհակված են արագաց նելու ինտեգրաց984436ան գործընթաց ները Այս տեսակետիցհատկանշական է Ն Նա984422արբաևի հետև յալ դիտարկու984436ը laquoԻհարկե հա984436աշխար-հա յին շուկա ների անկա յու նութ յու նը պատժամջոցա յին քաղա քակա նութ յու նըառաջատար հա984436աշխարհա յին տերութ յուն ների մջև վստահութ յան թուլացու984436ը

ռա984422984436ա քաղա քական վիճակի սրաց984436ան սպառ նալիք ները կա984422դեն Եվրասիականտնտեսական մութ յան կա յաց984436ան գործընթացի վրա Մենք այդ 984436արտահրավեր- ները հաշվի ենք առելraquo- ԵՏՄ գագաթաժողովից անմջապես հետո նշել էՂա984422ախստա նի ղեկավարը Բայց այդուհանդերձ նա հավելել է որ իր երկիրը չի

հրաժարվի laquoբա984422984436ավեկտոր քաղա քակա նութ յու նիցraquo4

3ԵՏՄ տնտեսական շրջա նակը կա984436 չափա984422անցվածակնկալիք ները

Փաստորեն Ռուսաստա նի Դաշ նութ յու նը Բելառուսը Ղա984422ախստա նը և

Հա յաստա նը 2015-ից դուրս են գալիս տնտեսական ինտեգր984436ան նոր 984436ակարդակՀունվարի 1-ից ուժի 853364ջ է 984436տել Եվրասիական տնտեսական մութ յան 984436ասին պայ-984436ա նագիրը ինչը ապրանք ների ա984422ատ շարժի հետ 853364կտեղ ենթադրու984436 է ծառա- յութ յուն ների կապիտալի և աշխատուժի ա984422ատ տեղաշարժ ինչպես նաև տնտե-սութ յան հիական ոլորտ ներու984436 (է ներգետիկա արդ յու նաբերութ յուն գյուղատն-տեսութ յուն տրանսպորտ) հա984436աձայ նեցված ու հա984436ակարգված քաղա քակա նութ- յուն Ըստ էութ յան իրակա նացվու984436 է մ տնտեսական մաս նաց984436ան նախագիծորը պետք է ԱՊՀ տարած քու984436 ձևավորի ընդհա նուր շուկա Եվրոպական ընդհա- նուր շուկա յի հա984436ան984436ա նութ յա984436բ Ա984436բողջութ յան 853364ջ ԵՏՄ-ն 170 մլիոն բնակչութ- յուն ու նեցող տնտեսական տարածք է որի հանրագու984436արա յին տարեկան հա984436ա-խառն ներ քին արդ յուն քը կա984422984436ու984436 էր 24 տրիլիոն դոլար (հա984436աշխարհա յին ընդ-

հա նուր թողարկ984436ան 37 տոկոսը) արդ յու նաբերական արտադրան քը 14 տրիլիոնդոլար արտա քին առևտրա յին շրջա նառութ յու նը 933 մլիարդ դոլար (հա984436աշ-խարհա յին առևտրի 22 տոկոսը)5

ԵՏՄ երկր ները հա984436աձայ նեցրել ու պայ984436ա նագրորեն ա984436րագրել են ընդհա- նուր շուկա 984436ուտք գործող ապրանք ներից գանձվելիք 984436աքսատուր քերի ա984436բող-ջական չափաբաժին ները Ըստ այդ984436 ԵՏՄ-ի տարածք ներմուծվող ապրանք ներիմաքսատուր քերի 984436ջ Հա յաստա նի մաս նաբաժի նը կկա9844221049972 113 տոկոս Բելա- ռուսի բաժի նը 465 տոկոս Ղա984422ախստա նի նը 725 տոկոս Ռուսաստա նի նը8697 տոկոս Գումարա յին արտահայտութ յամբ Հա յաստա նը մաքսատուր քե-

4 httpwwwunncomuarunews1419406-n-nazarbayev-kazakhstan-ne-vidmovitsya-vid-ba-

gatovektornoyi-zovnishnoyi-politiki5Տես httpeaeunionorgabout

Page 5 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4

րի ընդհա նուր կաթսա յից տարեկան կստա նա շուրջ 400 1049972լիոն դոլար Ծա-ռա յութ յուն ների ոլորտու984436 Հա յաստա նը ԵՏՄ պայ984436ա նագրա յին պարտավորութ- յուն ներին կմա նաընդհա նուր հի984436ունք ներով իսկ առևտրի ոլորտու984436 նախատես-ված է աստիճա նական (2-7 տարվա ընթաց քու984436) անցու984436 ԵՏՄ-ի մաս նական984436աքսա յին սակագ ներին

Այսպես կոչված laquo984422գա յունraquo ապրանք ների նկատ984436ա984436բ (752 ա նուն) որոնք

առաջին անհրաժեշտութ յան սոցիալական նշա նակութ յան ապրանք ներ են առա-ջիկա տարի ներին կգործի 984436աքսա984422երծ984436ան ու հարկադր984436ան արտոն յալ ռեժի984436Այդ ապրան քատեսակ ների հանդեպ կկիրառվեն ԵՏՄ 984436աքսատուր քի դրույ քաչա-փերից ցածր դրույ քաչափեր Ն984436ան ապրան քատեսակ ներն են մս և 984436սից են-թա984436թերք կաթ կաթ նա984436թերք բրինձ արևածաղկի ձեթ 984436անկական սնունդա նաս նակերեր ծխախոտի հու984436ք նավթ նավթա984436թերք հան քահու984436 քա յին 984436թերքայդ թվու984436 ա նօրգա նական քիմական մացութ յուն ներ օրգա նական քիմականմացութ յուն ներ դեղագործական 984436թերք պարարտան յութեր 984436աքրող մջոց ներկաշվեհու984436ք բա984436բա984431ա և քիմական թելեր քիմական գործվածք ներ 984436արդա-տար ավտո853364 քե նա ներ ավտոբուս ներ Բացի այդ Հա յաստա նը մնչև 2018 թ984422րո յական 984436աքսատուր քեր կկիրառի ներկրվող բեն984422ի նի նկատ984436ա984436բ իսկ մաս-

նական 984436աքսա յին սակագ նին անցու984436 կկատարի 2020-ին Նույն սկ984422բուն քովկկարգավորվի նաև 984436աքսատուրքն օրգա նական և ոչ օրգա նական քիմա յի դե-ղորայ քա յին արտադրան քի ներկերի կենցաղա յին քիմա յի կաշվի և ն984436ա նա-տիպ այլ արտադրանք ների հա984436ար

Սկ984422բուն քորեն ԱՊՀ երկր ների շուկա ները նախկին խորհրդա յին երկր ներինայդ թվու984436 Հա յաստա նին արտադրական 984436շակույթի և տեխ նոլոգիական հա-984436ադրելիութ յան առու984436ով հա984436ան984436ան պայ984436ան ներ են առաջարկու984436 Ուստի ԵՏՄընդհա նուր շուկան այլ հավասար պայ984436ան ներու984436 կարող է թույլ տալ իրագործելարտադրութ յան առևտրի է ներգետիկա յի տրանսպորտի ու ենթակառուցվածք- ների ոլորտու984436 փոխշահավետ ներդրու984436ա յին ծրագրեր Այդուհանդերձ ԵՏՄ ան-դա984436 երկր ների ձևավորած Մաքսա յին Միութ յան ռեալ գործողութ յան ոչ երկար

փորձը ցույց է տալիս որ բավակա նին բարդ է թեկու984422 ապրանք ների շարժի այն-պիսի մաս նական կա նոն ների գործադրու984436ը որը անդա984436 երկր ներին 984422երծ կպա-հի հնարավոր կոնֆլիկտ ներից ու հակասութ յուն ներից Խոս քը հատկապես վե-րաբերու984436 է Ռուսաստան-Բելառուս և Ռուսաստան-Ղա984422ախստան առևտրատն-տեսական բախուերին ու պարբերաբար բռնկվող կոնֆլիկտ ներին

Փաստը ու984436 է փաստ որ մ շարք ապ րանք ների գծով նշված երկկող984436 հա-րաբերութ յուն ները 984436շտապես հանդիսացել են լարուերի փոխադարձ 853364ղադ-րանք ների ու տարաձայ նութ յուն ների դրդապատճառ ներ Մաս նավորապես վեր-ջին տարի ներին 984436շտական տարաձայ նութ յուն ներ են հարուցել Ռուսաստա նիցդեպի Բելառուս նավթի ու 984436յուս է ներգակիր ների նկատ984436ա984436բ 984436աքսատուր քերիսահ984436ան984436ան և գանձ984436ան ընթացակարգերը իսկ հակառակ ուղղութ յա984436բ սննդա-

984436թեր քի (984436սա984436թերք կաթ նա984436թերք) նկատ984436ա984436բ կիրառվող սահ984436ա նափակուե-րը Նույ նատիպ խնդիր ներ եղել են ղա984422ախական ածխի ու 853364տալուրգիականարտադրան քի դեպի ռուսական շուկա արտահան984436ան սահ984436ա նափակուերիհետ կապված

Դրա նով հանդերձ ԵՏՄ ձևավոր984436ա984436բ անդա984436 հանդիսացող երկր ները կա-րող են տնտեսական գործարք ների ու ներդրուերի ոլորտ ներու984436 մ984436 յանց հետխոսել հասկա նալի լե984422վով Հա853364 նայնդեպս ԵՏՄ երկր ների հիական տնտեսա-կան ցուցա նիշ ները մ984436 յանց 984436ոտ կա984436 հա984436ադրելի են բնակչութ յան կենսա984436ա-կարդակի գործարար մջավայրի որակի կառավար984436ան ու հարկահպատակութ- յան 984436շակույթի ինստիտուտ ների 984422արգաց984436ան վարչարարութ յան և բա984422984436աթիվայլ պարա853364տրերով Ինչպես նշյալ երկր ների պաշտո նական վիճակագրութ յանայնպես էլ անկախ մջա984422գա յին փորձագիտական կենտրոն ների գնահատական-

Ք Ն Ն Ա


Page 6 of 19



ները հաստատու984436 են այդ իրողութ յուն ներըՓաստենք որ բնակչութ յան 853364կ շնչի հաշվով եկա984436տի առու984436ով ԵՏՄ երկր նե-

րի 853364ջ առաջատարը Ռուսաստա նի Դաշ նութ յունն է որտեղ 2013 թ այն կա984422853364լ է12700 դոլար ինչը եկա984436ուտ ների հա984436աշխարհա յին դասակարգ984436ան դասիչու984436այդ երկրին դասու984436 է բարձր եկա984436ուտ ու նեցող երկր ների խ984436բին6 Մեկ շնչի հաշ-վով եկա984436տի ցուցա նիշով Ռուսաստա նը հիշ յալ դասակարգ984436ան ցանկու984436 տեղ

գտած աշխարհի 188 երկր ների շար քու984436 984422բաղեցրել է 56-րդ տեղը Սակայն պետքէ նկատել որ եկա984436ուտ ների այդ հարաբերակա նորեն բարձր 984436ակարդակին Ռու-սաստա նը հասել է նավթի և 984436 յուս է ներգակիր ների կա յուն բարձր գների հաշվինԻնչ վերաբերու984436 է ԵՏՄ անդա984436 984436յուս երկր ների 853364կ շնչի հաշվով եկա984436ուտ ներինապա պատկերն այսպիսին է Ղա984422ախստան 9700 դոլար Բելառուս 6530 դոլարՀա յաստան 3720 դոլար7 Եկա984436տա յին այսպիսի տարբերութ յուն ները ցույց են տա-լիս որ Ռուսաստա նը ԱՊՀ երկր ների ու հատկապես ԵՏՄ անդա984436 երկր ների հա984436արշարու նակու984436 է ալ տնտեսական մգրանտ ների ձգողակա նութ յան կենտրոն ին-չը արտագաղթի հ984422որ հարուցիչ ներից 853364կն է

Դիտարկուերը ցույց են տալիս որ Եվրասիական տնտեսական մութ յանանդա984436 երկր ների մջև առևտրի կառուցվածքն ու նի գլխավորապես հու984436 քա յին

ուղղվածութ յուն և հա984436ապատասխա նու984436 է 984422արգացող երկր ների տարածաշրջա- նա յին ինտեգրացիոն կա984422984436ավորուերի առևտրի սկ984422բունք ներին Այսօրի նակապրան քաշրջա նառութ յան կառուցված քը նվա984422եց նու984436 է ԵՏՄ անդա984436 պետու-թյուն ների տնտեսութ յուն ների փոխլրաց984436ան 984436ակարդակը իջեց նու984436 է մ984436 յանց նկատ984436ա984436բ տնտեսական հետաքրքրութ յու նը իսկ հաճախ նույ նիսկ նույ նատիպապրանք ների շուկա ների հա984436ար պայ քարու984436 դարձ նու984436 հակառակորդ ներ Հա-984436աշխարհա յին 984436րցու նակութ յան 984422եկույցի տ984446ալ ները վկա յու984436 են որ ԵՏՄ երկր- ները 2014-2015 թթ գլոբալ 984436րցու նակութ յան հա984436աթվով 984422բաղեց նու984436 են մջի- նու984436 63-րդ տեղը ինչը ավելի բարձր է քան հա984436աշխարհա յին մջին ցուցա նիշը(72)8 ԵՏՄ երկր ների շրջա նակ ներու984436 984436րցու նակութ յան տեսակետից ա853364 նալավդիրքն ու նի Ղա984422ախստա նը (50-րդ տեղը աշխարհու984436) երկրորդը Ռուսաստանն

է 53-րդ տեղ և վերջու984436 Հա յաստա նը 85-րդ տեղ9

Ընդ որու984436 եթե Ղա984422ախստա- նի և Ռուսաստա նի տնտեսութ յուն ների 984436րցու նակութ յու նը գերա984422անցու984436 է հա-984436աշխարհա յին մջին ցուցա նիշը հա984436ապատասխա նաբար 22 և 19 կետով ապաՀա յաստա նը հետ է ու984436 հա984436աշխարհա յին մջին ցուցա նիշից 13 կետով

Մրցու նակութ յան հե նաս յու ների վերլուծութ յու նը ցույց է տալիս որ ԵՏՄ երկր- ները ու նեն աշխատան քա յին ռեսուրս ների շուկա յի հարաբերական բարձր արդ- յու նավետութ յուն նրանցու984436 բավական 984422արգացած են բարձրագույն կրթութ յու նըև 984436աս նագիտական փորձառութ յու նը ինչպես նաև նկատվու984436 է 984436ակրոտնտեսա-կան կա յու նութ յուն և ենթակառուցվածք ների 984422արգացու984436 Այս ցուցա նիշ ներիառու984436ով ԵՏՄ երկր ներից երկուսը Ռուսաստա նը և Ղա984422ախստա նը առաջ են ան-ցել հա984436աշխարհա յին մջին ցուցա նիշից իսկ Հա յաստա նը հետ է ու984436 վերջին-

ներից շուրջ 10 կետով Սակայն ինստիտուտ ների 984422արգաց984436ան 984436ակարդակովապրան քա յին շուկա յի արդ յու նավետութ յա984436բ ընկերութ յուն ների 984436րցու նակութ- յա984436բ և հատկապես ֆի նանսական շուկա ների 984422արգաց984436ան 984436ակարդակով ԵՏՄերկր ները հետ են ու984436 հա984436աշխարհա յին մջին 984436ակարդակից Մի կողմց ԵՏՄերկր ները առանձին ցուցա նիշ ների գծով գրավու984436 են բավակա նին բարենպաստդիր քեր (Ռուսաստանն ու Ղա984422ախստա նը շուկա յի չափերի առու984436ով հա984436ապա-տասխա նաբար գրավու984436 են 7-րդ և 52-րդ տեղերը) 984436յուս կողմց որոշ ցուցա-

6 Տես httpgtmarketruratingsrating-countries-gnirating-countries-gni-info7 Տես նույն տեղու9844368 Տես The Global Competitiveness Report 2014ndash2015 World Economic Forum 2014 p 104-3919 Գլոբալ 984436րցունակության հա984436աթվով Բելառուսի տնտեսությունը երբեք չի վարկանշավորվու984436

ուստի ուսուասիրություններն անցկացվել են մայն երեք երկրների Հայաստանի Ռուսաստանիև Ղա984422ախստանի տ984446ալների հի984436ան վրա

Page 7 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4

նիշ ներ (նորաստեղծական ներուժ առողջապահութ յուն տարրական կրթութ յունև այլն) գլոբալ 984436րցու նակութ յան առու984436ով գտնվու984436 են ցածր 984436ակարդակի վրա10

Անշուշտ ԵՏՄ առաջ նորդ ների 984436ակարդակով հնչող հայտարարութ յուն ներու984436 նորաստեղծ ինտեգրացիոն կա984422984436ավոր984436ան վերաբեր յալ լավատեսական շեշ-տադրուերն ու հավաստուերը գերակշռող տեղ ու նեն Դրանք մ կողմցհիված են ԽՍՀՄ-ից ացած նախկին տնտեսական կապերի ու անձ նական

շփուերի ներուժը օգտագործելու հնարավորութ յուն ների 984436յուս կողմց մաս- նական 984436շակութա յին լե984422վական հանրա յին ռեսուրս ների ու քաղա քական վար- քագծի կաղապար ների ընդհանրութ յուն ների վրա Բայց արդ յոք հնարավոր կլի նիգտնել այդօրի նակ հնարավորութ յուն ների և առկա 984436արտահրավեր ների մջև ցան-կալի հաշվեկշիռը 984436ա նավանդ որ ԵՏՄ կա984422984436ավոր984436ան և նորա984436ուտի պայ984436ան նե-րը ա853364նևին բնակա նոն չեն ավելին դրանք ընթա նու984436 են ծայրահեղ բարդ աշ-

խարհա քաղա քական և աշխարհատնտեսական պայ984436ան ներու984436

4Պատժամջոց ների 984436ահակը և շեղան984431ու նա յինհարված ները

Եվրասիական տնտեսական մութ յան կա984422984436ավոր984436ա984436բ նրա ճարտարապետ- ներն ու հատկապես Ռուսաստա նի նախագահ Վլադիմր Պուտի նը հույս ու նենայն դարձ նել հա984436աշխարհա յին տնտեսա քաղա քական ուժի կենտրոն որը կկա-րողա նա հավասարը հավասարի հետ 984436րցակցել արդեն կա յացած և ողջ աշխար-հի քաղա քակրթական ու տնտեսական 984422արգացուերին տոն տվող 984436յուս կենտ-րոն ների հետ Անկասկած Մոսկվա-Մինսկ-Աստա նա եռան984431ու նու խաղորդ ներիհա984436ար ԵՏՄ ձևավոր984436ան որո նուերի ու փնտրտուք ների 853364ջ ա853364 նայն հավա- նակա նութ յա984436բ ոչ վերջին դերն է խաղացել նախկին ԽՍՀՄ-ի laquoբեկոր ներըraquo 853364կմաս նական կա984422984436ավոր984436ան 853364ջ ներառելու 984436տադրութ յու նը Սակայն որ քան ուժ-գին է ն984436ան ցանկութ յուն ները նույն քան ավելի ուժեղ են դրանց հակա984422դող գոր-

ծոն ներըԽոս քը առաջին հերթին այսպես կոչված Արևե984428ան գործընկերութ յան Եվ-

րաասոցաց984436ան և Եվրոպական հարևա նութ յան նախագծերի 984436ասին է որոնքԱՄՆ 984436ատուց984436ա984436բ ու ֆի նանսական 984422գալի օժանդակութ յա984436բ իրակա նաց նու984436 էԵվրոպական մութ յու նը նպատակ ու նե նալով ԱՊՀ երկր ների հնարավորինս 853364ծխ984436բի հեռու պահել եվրասիական ինտեգր984436ան տարատեսակ նախածերից Սա-կայն դրանցից յուրա քանչ յուրը դե984436 է առել Մոսկվա յի կոշտ դի984436ակա յութ յա նըուստի պայ քարը Ռուսաստա նը գոտևորող նախկին ԽՍՀՄ laquoարբան յակ ներիraquo հա-984436ար հետ984422հետե սրվել է իսկ որոշ դեպ քերու984436 հանգեցրել է ար յու նալի բախուե-րի

Ուկրաի նա յու984436 ծավալված քաղա քացիական պատերա984422984436ը ռուսաբ նակ Դոնբա-

սի և ացած Ուկրաի նա յի մջև այդօրի նակ հակա984436արտութ յուն ների գագաթ նա-կետն է Ինչպես Ռուսաստա նի կողմց Ղրիմ ա նեքսիա յի փաստը այնպես էլ Դոն-բասի հա984436ար պատերա984422984436ը Արև984436ուտ քի ու հատկապես ԱՄՆ-ի հա984436ար շատ հար-984436ար առիթ է Ռուսաստա նի և ա նուղղակիորեն նաև նրա դաշ նակից երկր ների նկատ984436ա984436բ տնտեսական կոշտ պատժամջոց ների ռեժի984436 կիրառելու այդ կերպ նրանց ծնկի բերելու թվու984436 է թե անվրեպ 984436արտավարութ յու նը գործի դնելու հա-984436ար Այս իրողութ յու նը վաղուց արդեն աշխարհա քաղա քական և աշխարհատն-տեսական կոշտ դի984436ակա յութ յան տեսք է ստացել և սպառ նու984436 է պայթեց նել ոչմայն տարածաշրջա նի այլև հա984436աշխարհա յին տնտեսութ յու նը

Հիշ յալ դի984436ակա յութ յան 853364ջ Արև984436ուտ քի կառավարող շրջա նակ ները ըստ էու-թ յան գործի են դրել բոլոր մջոց ները և ԱՄՆ դաշ նա յին պահուստա յին հա984436ա-

10 Տես նույն տեղու984436

Ք Ն Ն Ա


Page 8 of 19



կարգի գործի քակա984422984436ը և դոլարի հետ կատարվող ձեռ նածութ յուն ները և նավ-թի գների կտրուկ նվա984422եց984436ան թակարդը և ռուսական խոշոր ընկերութ յուն ներիղեկավար ների ու գործարար ների նկատ984436ա984436բ արև984436տ յան երկր ներ այցագրա յինսահ984436ա նափակուերը և laquoսառը պատերա984422մraquo տեղեկատվական 984422ի նա նոցինբնորոշ քարո984422չական տեխ նոլոգիա ները Այս ա853364 նը բնակա նաբար հանգեցրել էտնտեսական և սոցիալական իրավիճակի կտրուկ լար984436ան առաջին հերթին

Ռուսաստա նու984436 Իհարկե կիրառված պատժամջոց ներից կորուստ ները երկակիեն Վ նաս ներ կրու984436 են ոչ մայն Ռուսաստանն ու նրա դաշ նակից ները այլև Արև-984436ուտ քը Տարբեր գնահատուերով այդ կորուստ ները մայն եվրոպական երկր- ներու984436 անց նու984436 են 40 մլիարդ եվրո յից11

Մինչդեռ կիրառվող պատժամջոց ներից Ռուսաստա նի թե ուղղակի և թեա նուղղակի կորուստ ներն իսկապես ան նախադեպ են Ռուսաստա նի տնտեսութ- յան ճկվելը արև984436տ յան պատժամջոց ների տակ անշուշտ մայն արտա քին ա984422-դակ ներով չի պայ984436ա նավորված Դրա պատճառ ներն ավելի խորն են ու հա-984436ընդգրկուն Ռուսական տնտեսութ յու նը կառուցված քա յին առու984436ով խիստ խոցե-լի է Այն գլխավորապես հիված է հու984436 քի ու հատկապես է ներգակիր ների արդ- յու նահան984436ան և վաճառ քի վրա ուստիև 984436րցու նակութ յան առու984436ով խիստ հետ է

ու984436 աշխարհի առաջատար երկր ներից Ռուսաստա նի տնտեսութ յու նը բնու-թագրվու984436 է նաև ներդրու984436ա յին ու գործարար մջավայրի թուլութ յա984436բ տեխ նո-լոգիական հետաացութ յա984436բ թույլ կարգավոր984436ան ինստիտուտ ներով դատա-կան ու կառավար984436ան հա984436ակարգերի կոռու984436պացվածութ յա984436բ ներդրող ների ևսեփակա նատերերի իրավունք ների թույլ պաշտպանվածութ յա984436բ ու դրանց հա-ճախակի ոտ նահար984436ա984436բ հատկապես պետութ յան կողմց

Կարելի է փաստել որ Ռուսաստա նի տնտեսութ յան արտա քին-թվաց յալ կա յու- նութ յան տակ ֆի նանսական լուրջ ռիսկեր և անհաշվեկշիռ ներ կան Տարի ների նույ նիսկ տաս նա984436 յակ ների ընթաց քու984436 ռուսական խոշոր ընկերութ յուն ները հսկա- յածավալ պարտ քեր ու վարկա յին մջոց ներ են ներգրավել արև984436տ յան բանկա յինկառույց ներից ու կապիտալի շուկա ներից Որոշ գնահատուերով այդ գու984436ար-

ների և կուտակված պարտ քերի ընդհա նուր 853364ծութ յու նը 2014 թ նո յե984436բերի դրութ- յա984436բ հատել էր 600 մլիարդ դոլարի սահ984436ա նագիծը Ընդ որու984436 հասել էր դրանց984422գալի 984436ասը (150-200 մլիարդ դոլար) վերադարձ նելու և պարտ քերը 984436արելուժա984436ա նակահատվածը Բ նակա նաբար Արև984436ուտ քը Ռուսաստա նի հա984436ար փակե-լով առաջին հերթին նոր վարկա յին մջոց ներ ներգրավելու խողովակ ները ռու-սական 984436աս նավոր ընկերութ յուն ների ու բանկերի հա984436ար լուրջ խնդիր ներ ստեղ-ծեց հատկապես արև984436տ յան դո նոր ների ու վարկատու ների առաջ ստանձ նածպարտավորութ յուն ների կատար984436ան տեսակետից Այս հանգա984436անքն էլ ան նա-խադեպ դեֆիցիտ ստեղծեց արտարժութա յին մջոց ների շուկա յու984436 նպաստելովռուբլու ա984422ատ անկ984436ա նը

Արև984436տ յան պատժամջոց ների հարվածի առաջին ալի քը Ռուսաստա նի Դաշ-

նութ յու նու984436 984422գացվեց կապիտալի ան նախադեպ փախուստի տես քով երբ ֆի նան-սական գործարք ների կոշտ սահ984436ա նափակուեր սկսեցին գործադրվել 853364կտասն յակից ավելի ռուս խոշոր գործարար ների և ռուսական խոշորագույն բանկե-րի նկատ984436ա984436բ (laquoՎ նեշտորգբանկraquo laquoՍբերբանկraquo laquoԳա984422պրո984436բանկraquo laquoՌոսսելխո984422-բանկraquo) Միայն 2014 թ առաջին կիսա984436 յակի ընթաց քու984436 ՌԴ-ից կապիտալի փա-խուստի և ընկերութ յու ների շուկա յական կապիտալաց984436ան անկ984436ան կորուստ ներըտարբեր գնահատուերով հատել են 180 մլիարդ դոլարի սահ984436ա նագիծը12 Որ-պես հետևանք կտրուկ նվա984422ել են արև984436տ յան ընկերութ յուն ների ներդրուերըռուսական տնտեսութ յան 853364ջ հատկապես է ներգետիկա յի ենթակառուցված քա յինև ռա984422984436ավարական նշա նակութ յան մ շարք այլ ոլորտ ներու984436

11 Տես httpriarueconomy201409131023955181html12 Տես httpwwwngruweek2014-04-138_economicshtml

Page 9 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4

2014 թ երկրորդ կեսից Արև984436ուտ քը սկսեց գործադրել թվու984436 է թե անվրեպկերպով խոցող այնպիսի հարված ինչպիսին մջա984422գա յին նավթա յին բորսա նե-րու984436 նավթի գների անկու է Այսպես կոչված թերթա քարա յին նավթի 853364ծ պա-շար ների արդ յու նահա նու984436ը ԱՄՆ-ի նավթահորերից և նավթ վաճառող ների հա-984436աշխարհա յին շուկա յու984436 նոր խաղորդ ների 984436ուտ քը նրա նու984436 կտրուկ խախտեցինհավասարակշռութ յու նը Դա մ քա նի ա984436սվա ընթաց քու984436 գրեթե կրկնակի նվա-

984422եցրեց նավթի գի նը Սա արդեն ուժգին հարված էր ռուսական տնտեսութ յանն ուհատկապես ռուսական ռուբլուն Ռուբլու արժե984422րկու984436ը հետ984422հետե սկսեց խուճա-պա յին երանգ ներ ստա նալ և այդ երկրի դրա984436ական իշխա նութ յուն ների լուռ հա-984436աձայ նութ յա984436բ վերածվեց իսկական ֆի նանսական laquoցնց984436անraquo Ռուբլու արժե984422ր-կու984436ը ավելի քան 40 տոկոսով նշա նակու984436 էր որ եթե ՌԴ Կենտրո նական բանկըլուրջ մջա984436տութ յուն ներ չա նի և չկա յու նաց նի ռուսական արժույթը ապա ֆի- նանսական փլու984422ու ու գների անկանխատեսելի թռիչքն անխուսափելի են

Բ նակա նաբար ռուբլու արժե984422րկու984436ը 853364ծ հարված հասցրեց նաև ԱՊՀ գծովՌուսաստա նի գործընկեր ներին այդ թվու984436 և Հա յաստա նին Նախ կտրուկ կեր-պով արժե984422րկվեցին Ռուսաստա նու984436 աշխատող հա յաստանցի ների վաստակ նե-րը և ապա շատ ավելի 853364ծ չափով (ավելի քան 853364կ երրորդով) կրճատվեցին

դեպի Հա յաստան փոխանցվող 984436աս նավոր տրանսֆերտ ները Այս հանգա984436անքնիր հերթին 853364ծ հարված էր հայկական արժույթին դրամն Այն ինչ սկսվեցՀա յաստա նու984436 2014 թ նո յե984436բերի 20-ից հետո իսկական աղետ էր ինչպես երկրիողջ տնտեսութ յան այնպես էլ նրա առանձին մավոր ների ու շար քա յին քաղա- քացի ների հա984436ար

Հա յաստա նու984436 գրանցված ֆի նանսական խուճապի հարցու984436 անշուշտ 853364ծlaquoլու984436ա ու նեցանraquo կրակի վրա յուղ ավելաց նող սպեկու984428անտ ները տասն յակ 984436աս- նավոր բանկերը խոշոր փողատերերը որոնք օգտվելով հայկական և ռուսականարժույթ ների փոխարժեք ների տարբերութ յուն ներից տասն յակ մլիո նավոր դո-լար ներ դուրս բերեցին հայկական շուկա յից (որոշ գնահատուերի հա984436աձայնհաշված օրերի ընթաց քու984436 երկրից դուրս են բերվել ու Ռուսաստան տեղափոխ-

վել ավելի քան 400 մլիոն դոլարի կանխիկ մջոց ներ) Եվ այս ա853364 նը ՀՀԿենտրո նական բանկի թողտվութ յա984436բ կա984436 լուռ հա984436աձայ նութ յա984436բ Դա պետք էհանգեց ներ ու հանգեցրեց արտարժույթի սուր դեֆիցիտի և որպես հետևանքդրամ փոխարժե քի աղետալի անկ984436ան Դրա արժե984422րկվեց ավելի քան 30 տո-կոսով Եվ մայն ա853364 նաբարձր քաղա քական 984436ակարդակով կատարված մջա984436-տութ յու նից հետո հնարավոր եղավ կանխել դրամ փլու984422ու984436ը

Հատկանշական է որ ռուբլու արժե984422րկու984436ը շեղան984431ան էֆեկտով հար վա-ծեց ԱՊՀ բոլոր երկր ների ա984422գա յին արժույթ ներին Վրացական լարին օրի նակարժե984422րկվեց 14 տոկոսով Սակայն այդ երկրի դրա984436ական իշխա նութ յուն ներիկտրուկ գործողութ յուն ների հետևան քով ոչ մայն արագորեն կարգավորվեցիրավիճակը արժութա յին շուկա յու984436 այլև կանխվեց գների անկառավարելի թռիչ-

քը Նույ նիսկ Բելառուսու984436 ռուսական ռուբլու գերարագ անկ984436ան ֆո նին հնարա-վոր եղավ ապահովել բելառուսական ռուբլու laquo984422այչիկիraquo սահուն արժե984422րկու984436ը(շուրջ 16 տոկոս) Նույնպիսի կանխատեսելի ու սահուն արժե984422րկ984436ան վար քագիծդրսևորեց ղա984422ախական թենգեն Այս հանգա984436ան քը այդ երկր ներու984436 ապահովեցգների աճի նույն քան կանխատեսելի վար քագիծ

Հա յաստա նու984436 սակայն ճիշտ հակառակ պատկերն էր Օգտվելով ՀՀ Կենտ-րո նական բանկի կրավորական կեցված քից և որպես դրա հետևանք դրամ laquoա-984422ատ անկումցraquo գրեթե բոլոր վաճառող ները խոսք ները 853364կ արած կտրուկթանկացրին ապրանք ները Խուճապա յին օրերին առանձին ապրանք ների և ծա-ռա յութ յուն ների թանկացու984436ը տատանվու984436 էր 10-40 տոկոսի սահ984436ան ներու984436 Եվսա նախաա984436ա նոր յա գնուերի խելահեղ 984436րցավա984422 քի պայ984436ան ներու984436hellip

Թե հարկա յին 984436արմն ները և թե տնտեսական 984436րցակցութ յու նը կարգավորող

Ք Ն Ն Ա


Page 10 of 19



կառույցը այդպես էլ որևէ հոդաբաշխ բացատրութ յուն չտվեցին կատարվածի վե-րաբեր յալ մայն հայտարարելով թե hellip laquoուսուասիրութ յուն ներ են կատարու984436raquoՀասկա նալի է որ այսպես կոչված կա յու նացումց հետո էլ ոչ դրամ փոխարժե- քը վերադարձավ նախկին 984436ակարդակին ոչ էլ առավել ևս գները Արդ յուն քու984436եթե պար984422 արտահայտվենք ան նախադեպ թանկացուերի խորապատկերինտեղի ու նեցավ եկա984436ուտ ների խնա յողութ յուն ների և ա984436բողջութ յան 853364ջ ա984422գա-

յին հարստութ յան անթա քույց վերաբաշխու984436 հօգուտ նրանց ով քեր 853364 նաշ նոր-հա յին ձևով տնօրի նու984436 են ապրանք ների արտադրութ յան ներկր984436ան և վաճառ քիբոլոր լծակ ները

Կարելի է իհարկե ենթադրութ յուն ներ ա նել այն պարագա յի շուրջ թեՀա յաստա նի ֆի նանսական ու տնտեսական իրավիճակի կա յու նաց984436ան հարցու984436հա984436ապատասխան կառույց ների հապաղելը որ քա նով էր մտուավոր ու կա984422-984436ակերպված դիտավորութ յան արդ յունք Սակայն մ բան ակնհայտ է քա նի որֆի նանսատնտեսական ցնցու984436ը հարուցվել է առաջին հերթին նավթի գների ուռուսական ռուբլու անկ984436ան հետևան քով 984436արդիկ ն984436ան աղետի պատճառ ներըտես նու984436 են հենց եվրասիական ինտեգր984436ան և հատկապես Ռուսաստա նի հետտնտեսական կապերի խորաց984436ան հա984436ատեքստու984436

Այսպես թե այնպես արև984436տ յան պատժամջոց ների շրջա նակի ընդլայ նու984436ըև հետագա խորացու984436ը իսկական աղետ կարող են դառ նալ ինչպես ա984436բողջութ- յա984436բ վերցրած ԵՏՄ երկր ների այնպես էլ նրա առանձին մավոր ների հա984436արԴա վերաբերու984436 է առաջին հերթին Ռուսաստա նին Այդ երկրի առանց այդ էլթույլ ու ան984436րցու նակ տնտեսութ յու նը կարող է փլու984422վել պատժամջոց ների հար-ված ների տակ դեպի անդունդը քաշելով նաև իր հետ տնտեսական դաշինքկա984422984436ած երկր ներին Այս պայ984436ան ներու984436 կարող է շատ 853364ծ լի նել խորհրդա յինտիպի գերկենտրո նացված ու գերռա984422ա984436ակա նացված տնտեսութ յան 984436տակաղա-պարը վերակենդա նաց նելու գայթակղութ յու նը Հա853364 նայնդեպս Ռուսաստա նիտնտեսութ յան ռա984422984436ակա նացու984436ը և ռա984422984436ական ծախսերի ան նախադեպ աճըցույց են տալիս որ այդ երկրի կառավարող շրջա նակ ները իրավիճակի սր984436ան և

laquoսառը պատերա984422մraquo իրողութ յուն ների ի հայտ գալու դեպ քու984436 չեն խորշի նկա-րագրված սցե նարիցՌուսաստա նի կառավարութ յան բյուջետա յին ծրագրերի հա984436աձայն առաջի-

կա երկու տարի ներին այդ երկրի ռա984422984436ական ծախսերը ավելա նալու են 60 տոկո-սով 2016 թ վերջին հաս նելով երկրի ՀՆԱ-ի 41 տոկոսին և սա այն դեպ քու984436 երբ ՆԱՏՕ-ի անդա984436 երկր ների ռա984422984436ական ծախսերը ընդա853364 նը կա984422984436ու984436 են ՀՆԱ-ի25 տոկոսը Սակայն ինչպես ցույց է տալիս ԽՍՀՄ-ի փորձը ռա984422984436ական ծախսե-րի այդօրի նակ ուռճացու984436ը ա853364նևին էլ չի երաշխավորու984436 ռա984422984436ա քաղա քականանվտանգութ յու նը ընդհակառակը պար984422ապես ար յու նա քա984436 է ա նու984436 տնտե-սութ յու նը և նրան 984422րկու984436 այն քան անհրաժեշտ արդիակա նաց984436ան ու 984422արգաց-

984436ան ռեսուրս ներից

5 Ինչ կշահի և ինչ կկորց նի Հա յաստա նը ԵՏՄանդա984436ակցութ յու նից

Հա յաստա նի Հանրապետութ յու նը ԵՏՄ-ին լիարժեք անդա984436ակցութ յան արդ- յուն քու984436 ըստ էութ յան հարկադրված է լի նելու առաջ նորդվել ներ քին շուկա յիբավակա նին կոշտ պաշտպա նութ յան սկ984422բունք ներով քան984422ի այդպիսին են նորկա984422984436ավոր984436ան շրջա նակ ներու984436 ընդունված խաղի կա նոն ները Մինչդեռ մնչԵՏՄ-ին անդա984436ակցելը Հա յաստա նը հա984436արվու984436 էր աշխարհի ա853364 նից ա984422ատա-կան արտա քին առևտրա յին ռեժի984436 ու նեցող երկր ներից 853364կը Բավական է նշել

որ Առևտրի հա984436աշխարհա յին կա984422984436ակերպութ յան շրջա նակ ներու984436 գործող

Page 11 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4

Առևտրի առավելագույն բարենպաստութ յան ռեժի984436 ու նեցող երկր ների շար քու984436Հա յաստանն ու նի ա853364 նացածր ներ984436ուծ984436ան մջին կշռված 984436աքսատուր քը (28տոկոս) ԱՀԿ անդա984436 երկր ների հետ ու նեցած առևտրու984436 ՀՀ-ն ներ984436ուծվող ապ-րանք ներից ընդհանրապես 984436աքսատուրք չի գանձու98443613

Եթե դատելու լի նենք պաշտո նական փաստաթղթերից ապա առաջիկա տաս- նա984436 յակը Հա յաստա նի տնտեսութ յան հա984436ար լի նելու է իսկական ոսկե ժա984436ա նա-

կահատված Ահավասիկ այդպիսի դրական կանխատեսուեր են ներառված ՀՀ2014-2025 թթ հեռանկարա յին 984422արգաց984436ան ռա984422984436ավարական ծրագիր կոչվողփաստաթղթու984436 Այնտեղ սևով սպիտակին գրված է որ առաջիկա 12 տարի ներիընթաց քու984436 ՀՀ տնտեսութ յու նը կշարու նակի 984422արգա նալ կա յուն տե984436պերով տա-րեկան ապահովելով հա984436ախառն ներ քին արդ յուն քի 55-65 տոկոս աճ Սրաարդ յուն քու984436 բնակչութ յան կենսա984436ակարդակը բնութագրող ցուցա նիշը 853364կ շնչիհաշվով եկա984436ուտը կկրկնապատկվի 2025 թ հաս նելով 9500 դոլարի14 Նույնփաստաթղթի հա984436աձայն առաջիկա տաս նա984436 յակու984436 Հա յաստա նու984436 գնաճըկգտնվի ցածր ու կառավարելի տիրույթու984436 հանգրվա նելով 4 տոկոսի սահ984436ան- ներու984436 դի նամկ կերպով կաճեն ներդրուերը հաս նելով երկրի ՀՆԱ 26-27 տո-կոսի 984436ակարդակին15

Թերևս առավել լավատեսական են ներկա յիս կառավարութ յան այն կանխա-տեսուերը որոնք անմջակա նորեն առնչվու984436 են Եվրասիական տնտեսականմութ յանն անդա984436ակցութ յան տիրույթու984436 արտա քին առևտրու984436 կատարվելիքփոփոխութ յուն ներին Գաղտ նիք չէ որ ներկա յու984436ս երկրի արտա քին առևտրու984436 ներ984436ուծու984436ը շուրջ 35 անգա984436 գերա984422անցու984436 է արտահան984436ա նը ինչն ահռելի 853364ծծավալի արտարժույթի պահանջարկ է հարուցու984436 նշված երկու հատված ներիմջև առկա 853364ծ խ984422ու984436ը ծածկելու հա984436ար Այս առնչութ յա984436բ կառավարութ յանկանխատեսու984436ը ավելի քան լավատեսական է

Նախատեսվու984436 է որ մնչև 2025 թ կտրուկ կաճի ՀՀ-ից արտահան984436ան 984436աս- նաբաժի նը երկրի հա984436ախառն ներ քին արդ յուն քի 853364ջ ու ներկա յիս 237 տոկոսիցկհաս նի 374 տոկոսի իսկ ներ984436ուծ984436ան 984436աս նաբաժի նը ընդհակառակը կտրուկ

կնվա984422ի ներկա յիս 473 տոկոսից կիջ նի մնչև 392 տոկոսի16

Ենթադրվու984436 է որարտա քին առևտրի ընդլայ նու984436ը տեղի է ու նե նալու նոր ներդրուերի և դրանցհի984436ան վրա բարձր արտադրողական աշխատատեղերի ստեղծ984436ան ճա նապար-հով Սակայն խնդիրն այն է որ ՀՀ տնտեսութ յան 984422արգացու984436ը սահ984436ա նափակողհանգուցա յին գործոն ները հատկապես տրանսպորտա յին շրջափակու984436ը շարու- նակելու են աքցա նի 853364ջ պահել երկրի տնտեսական հա984436ակարգը և վիժեց նել հե-ռանկարա յին ներդրու984436ա յին ծրագրերի իրակա նացու984436ը Այլ հարց է որ ժա984436ա նակիընթաց քու984436 եթե ինչ-որ կերպ (կա984436 ինչ-որ հրաշ քով) կարգավորվեն վրաց-աբխա-984422ական հարաբերութ յուն ները և աբխա984422ական երկաթգիծը վերագործարկվի դակտրուկ կ853364ծաց նի ՀՀ տնտեսութ յան ծավալ984436ան ու 984422արգաց984436ան հնարավորութ- յուն ները

Անկասկած առաջ նորդվելով 984422ուտ պրագ984436ատիկ չափա նիշ ներով կարելի էփաստել որ Հա յաստա նի Հանրապետութ յու նը անդա984436ակցելով ԵՏՄ կառույցինհնարավորութ յուն է ստա նու984436 արտոն յալ շուկա յական սակագ ներից 984422գալիորենցածր սակագ ներով է ներգակիր ներ 984436աս նավորապես բնական գա984422 ներկրելՌուսաստա նի Դաշ նութ յու նից Այլ հավասար պայ984436ան ներու984436 դա հայկական ըն-կերութ յուն ներին հնարավորութ յուն կտա ոչ մայն հավասար տնտեսական պայ-984436ան ներով 984436րցակցել ԵՏՄ տնտեսական մավոր ների հետ այլև 984422գալիորեն թեթ-ևաց նել հա յաստան յան շար քա յին սպառողի խնդիր ները Այլ հարց է որ վերջ նա-

13 Տես httpedrcamimagesUseful_Publicationsaer_2014_armpdf 14 Տես ՀՀ 2014-2025 թթ հեռանկարային 984422արգաց984436ան ռա984422984436ավարական ծրագիրը էջ 27httpwwwgovamfilesdocs1322pdf

15 Տես նույն տեղու984436 էջ 28-29 httpwwwgovamfilesdocs1322pdf16 Տես նույն տեղու984436 էջ 32 httpwwwgovamfilesdocs1322pdf

Ք Ն Ն Ա


Page 12 of 19



կան սպառողի հա984436ար այդ սակագ ները շարու նակու984436 են բավակա նին բարձրալ

Այդուհանդերձ ՀՀ կառավարութ յունն իր հեռահար ծրագրերը 984436շակելիս հաշ-վի է առել որ երկարաժաետ հեռանկարի հա984436ար կանխատեսվող բնագծերըպետք է ձեռք բերվեն 853364ծ ա նորոշութ յուն ների ու բարձր ռիսկերի պայ984436ան ներու984436Այդ տեսակետից որոշակի ներ քին ռիսկերի հետ 853364կտեղ 984422գալի դեր են խաղա-

լու նաև արտա քին ռիսկերը որոնց մ 984436ասը պայ984436ա նավորված է լի նելու հենցԵՏՄ-ին անդա984436ակցութ յա984436բ Թերևս ճիշտ են կառավարական շրջա նակ ների այնկասկած ները որ ԵՏՄ-ին անդա984436ակցութ յան արդ յուն քու984436 Հա յաստա նը կկորց նիգրավչութ յու նը եվրոպական ներդրող ների հա984436ար եվրասիական կա984422984436ավոր984436ա- նը հարելու հետևան քով որոշակի խնդիր ներ կծագեն Առևտրի հա984436աշխարհա յինկա984422984436ակերպութ յան շրջա նակ ներու984436 երրորդ երկր ների հետ առևտրի պայ984436ան նե-րի վատաց984436ան պատճառով և այլն

Թերևս ԵՏՄ անդա984436ակցութ յան պայ984436ան ներու984436 լրջագույն խնդիր ներ կարող ենստեղծվել նաև երկրի բյուջետա յին հա984436ակարգի ու արտա քին պարտ քի կառավար-984436ան տեսակետից Ակնհայտ է որ Հա յաստա նի հիական դո նոր հանդիսացողմջա984422գա յին ֆի նանսական կառույց ները (Արժույթի մջա984422գա յին հիադրա984436

Հա984436աշխարհա յին բանկ Եվրոբանկ և այլն) կդադարեն նույն քան առատաձեռնգտնվել ու շարու նակել արտոն յալ վարկա յին ռեսուրս ներով բավարարել ՀՀ կա-ռավարութ յան պահանջ ները Այդ խողովակ ներով եկող վարկա յին մջոց ներըակնհայտ է որ թանկա նալու են Հետևաբար Հա յաստա նը պետք է փնտրի արտոն- յալ վարկերի այլընտրան քա յին աղբ յուր ներ Այս պարագա յու984436 Ռուսաստա նից նորվարկեր ներգրավելու տարբերակ ները ավելի քան խնդրահարույց են լի նելու

laquoԳույք պարտ քի դիմացraquo բա նաձևի ցավալիորեն հայտ նի իրողութ յուն- ները պետք է որ պարտադրեն լի նել ավելի սթափ ու շրջահա յաց Ռուսաս-տա նից նոր վարկեր ներգրավելու հարցում Փաստն այն է որ այդ երկրիցվերցված բոլոր նախորդ վարկերի հետվերադարձը չափա984422անց թանկ է նստել Հա յաստա նի բյուջեի և ժողովրդի վրա Ահավասիկ Ռուսաստա նին

ու նեցած ընդա984436 նը 100 1049972լիոն դոլար պարտ քի դիմաց Հա յաստա նի Հանրա-պետութ յու նը 2002 թ ստիպված եղավ վճարել իր առանց քա յին նշա նակութ- յան 1049972 շարք ձեռ նարկութ յուն ներով Պարտ քի դիմաց հայկական կող1049972առաջարկած ցուցակից Ռուսաստա նը ընտրել էր չորսը Հրա984422դա նի ՋԷԿ-ը ևէլեկտրո նա յին արդ յու նաբերութ յան երեք ձեռ նարկութ յուն laquoՄարսraquo գործա-րա նը Կառավարման ավտոմատացված համակարգերի և Ն յութաբա նութ յանգիտահետա984422ոտական ինստիտուտ ները Ինչպես ասում են դժվարը սկի984422բնէր Հետագա յում Ռուսաստա նը կլա նեց Հա յաստա նի համար ռա984422մավարա-կան նշա նակութ յան բա984422մաթիվ օբ յեկտ ներ բաշխիչ էլեկտրացանցերը գա-984422աբաշխման համակարգը կապի համակարգը երկաթգիծը Սևան-Հրա984422-դան հիդրոկա յան ների կասկադը 2008-2009 թթ ճգնաժա1049972 տարի ներին

կուտակված 500 1049972լիոն դոլար ռուսական վարկա յին պարտավորութ յու նըմարելու համար Հա յաստա նը ստիպված եղավ խիստ ծանր պայման ներովարժեթղթերի եվրոպական շուկա ներից (եվրաբոնդերի շուկա) պարտք վերց- նել թեև ռա984422մավարական դաշ նակիցը հանգիստ կարող էր վերակառուցելայդ պարտ քը ու հետաձգել վճարումը

Նաև հայտ նի է որ խիստ կասկածելի պայ984436ան ներու984436 ռուսական գա984422ա984436ա-տակարար laquoԳա984422պրո984436raquo ընկերութ յանն ու նեցած 300 մլիոն դոլարի պարտ քը 984436ա-րելու հա984436ար ՀՀ կառավարութ յու նը ստիպված եղավ ռուսական կողմն 984422իջելlaquoՀայռուսգա984422արդու984436raquo իր ու նեցած վերջին 20 տոկոս բաժ նե984436ասը Այս գործար- քը ըստ էութ յան նշա նակու984436 է ռուսական պետական գա984422ա984436ատակարար ընկե-րութ յա նը օժտել բացարձակ 853364 նաշ նորհով եթե հաշվի առ նենք նաև այն որ այդընկերութ յանն է պատկա նու984436 Իրան-Հա յաստան գա984422ատարը որն ի դեպ նույն-

Page 13 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4

պես փոխանցվել է պարտ քի դի984436աց Մեկ հատկանշական իրողութ յուն ևսԽՍՀՄ փլու984422ու1049972ց հետո Ռուսաստա նի Դաշ նութ յու նը տասն յակ 1049972լիարդա-վոր դոլար ների հաս նող պարտ քեր է 984422իջել նախկին ԽՍՀՄ-ի բա984422մաթիվբարեկամ երկր ների (Կուբա Իրաք Մո984422ամբիկ Անգոլա Եթովպիա Վիետ նամև այլն) Մինչդեռ Հա յաստա նը շատ հեռու է պահվել այդօրի նակ laquoբարեկամraquoերկր ների ցուցակ ներից ու նե նալով երկրաշարժից պատերա9844221049972ց ու տնտե-

սական ցնցու853364երից քայ քայված ար յու նա քամ եղած և կա984422մալուծվածտնտեսութ յունԱկնհայտ է որ տաս նա984436 յակ ների ընթաց քու984436 Ռուսաստա նին 984422իջելով իր

է ներգետիկ ու հա984436ապետական նշա նակութ յան 984436յուս օբ յեկտ ները Հա յաստա նըմակող984436ա նի կախվածութ յան 853364ջ է հայտնվել ֆոր984436ալ առու984436ով ռա984422984436ավարա-կան դաշ նակից հա984436արվող այդ երկրից Այս հանգա984436ան քը թերևս կարող է էա-պես նվա984422եց նել ա984422գա յին անվտանգութ յան շահերից բխող ռա984422984436ավարականորոշուեր կա յաց նելու Հա յաստա նի հնարավորութ յուն ները ԵՏՄ անդա984436ակ-ցութ յու նը այս տեսակետից կարող է էլ ավելի վատթարաց նել առկա կացութ յու- նը Մա նավանդ որ այդպիսի օրի նակ ներ արդեն ի հայտ են գալիս Խոս քը վեր-ջերս ընդունված մ կառավարական որոշ984436ան 984436ասին է որը վերաբերու984436 է

Մեծա984436որի ատո984436ակա յա նի տեխ նոլոգիական վերա984422ին984436ան ու նրա գործողութ- յան ժաետը երկարաց նելու նպատակով Ռուսաստա նից 270 մլիոն դոլարվարկի ստաց984436ա նը Մի կողմց դեռևս 853364ծ հարց է թե իր ծառա յութ յան ռեսուրս- ները գրեթե ա984436բողջապես սպառած ԱԷԿ-ի ինչը պետք է վերակառուցվի Մ յուսկողմց ԱԷԿ-ի կառավար984436ան շուրջ ծագած ֆի նանսական սկանդալ ները և այդկարևորագույն օբ յեկտի առանց քա յին պաշտոն յա ների հեռացու984436ը (նաև յուրա-ցուերի հարցով քրեական գործերի հարուցու984436ը) վկա յու984436 են որ ն984436ա նօրի նակվարկա յին մջոց ները հաճախ փոշիացվու984436 են և իրենց նպատակին չեն ծառա- յու984436

Կարելի է պնդել նաև որ ԵՏՄ-ին ՀՀ անդա984436ակցութ յան արտադրական արդ- յունք ները նոր աշխատատեղերի ստեղծ984436ան տես քով գո նե 984436ոտակա կա984436 տեսա-

նելի հեռանկարու984436 խիստ սահ984436ա նափակ են լի նելու Ըստ էութ յան 984436աքսասա-կագ նա յին սահ984436ա նափակուերի կա984436 խոչընդոտ ների վերացու984436ը առանձ նա-պես 853364ծ բան չի տալու քա նի որ ԵՏՄ անդա984436 երկր ների հետ Հա յաստա նը վաղուցու նի ա984422ատ առևտրի ռեժի984436 ու փաստորեն նոր կարգավիճակը կարճաժաետհատվածու984436 էական փոփոխութ յուն ներ չի հարուցի Այլ է խնդիրն այսպես կոչվածոչ սակագ նա յին կարգավոր984436ան ռեժիերի փոփոխութ յան պարագա յու984436 բաց-վող նոր հնարավորութ յուն ների դեպ քու984436 Այդպիսի կարգավորուերն ու նակ ենհնարավոր դարձ նելու ներ քին շուկա յի պաշտպա նութ յան որոշ տարրերի կիրա-ռու984436ը ինչը կա յաց984436ան փուլու984436 գտնվող արտադրութ յուն ների հա984436ար կարող էժա984436ա նակավոր ցատկահարթակ ծառա յել ու նպաստել 984436րցու նակ նոր աշխատա-տեղերի ստեղծ984436ա նը և ԵՏՄ շուկա յու984436 հար984436ար դիր քավոր984436ա նը

Թերևս 853364կ հնարավոր փոփոխութ յուն ևս չի կարելի աչ քաթող ա նելԳաղտ նիք չէ որ Հա յաստա նի տնտեսութ յան բա984422984436աթիվ ոլորտ ներ ներառ յալ ներկրուերը 984422գալիորեն 853364 նաշ նորհացված են ԵՏՄ ընդհա նուր շուկա յի ձևա-վոր984436ա984436բ Հա յաստա նի տնտեսութ յան նշված ոլորտ ները ենթարկվելու են 984436րցակ-ցա յին ճնշ984436ան ինչի հետևան քով 853364 նաշ նորհ ները որոշակիորեն նահանջելու ենև որպես հետևանք նվա984422ելու են այդ բնագավառ ներու984436 թողարկված ապրանք- ների գները կա984436 984436ատուցված ծառա յութ յուն ների սակագ ները Դրա նից անշուշտսպառող ները կշահեն Սակայն խնդիրն ու նի նաև հակառակ երեսը Զարգաց984436ան նշված սցե նարի դեպ քու984436 հնարավոր է տեղական ոչ 984436րցու նակ արտադրութ յուն- ների մ 984436ասը փոխարինվի ներ984436ուծուերով և այդ պատճառով կորսվի աշխա-տատեղերի մ 984436ասը Բացի այդ շուկա ների ընդարձակ984436ան պարագա յու984436 բարձրորակավորու984436 ու նեցող աշխատուժը կարող է շարու նակել հեռա նալ երկրից

Ք Ն Ն Ա


Page 14 of 19



ԵՏՄ անդա984436ակցութ յան հնարավոր հետևանք ների 853364ջ պետք է նկատի ու նե- նալ նաև գների հա984436ընդհա նուր բարձրացու984436ը Այն ակնկալի քը թե գնաճի ցու-ցա նիշը երկարաժաետ հեռանկարու984436 կա 4-5 տոկոսի սահ984436ան ներու984436դժվար հասա նելի է Գ ները ա853364 նայն հավա նակա նութ յա984436բ ավելի 853364ծ չափովկաճեն նախ 984436աքսատուր քերի բարձրաց984436ան երկրորդ ԵՏՄ անդա984436 984436յուս երկր- ներու984436 գնաճի բարձր 984436ակարդակի ա984422դեցութ յուն ների հետևան քով Տարբեր

գնահատուերով գների 984436ակարդակը Հա յաստա նու984436 աստիճա նաբար բարձրա- նալով ի վերջո կկա յու նա նա 8-12 տոկոսի սահ984436ան ներու984436

Չպետք է բացառել նաև ապրանք ների բա984422984436ա984422ա նութ յան դրանց որակի ևանվտանգութ յան ու 984436ատչելիութ յան անկ984436ան դրսևորուերը Երրորդ երկր ներիհետ ու նեցած առևտրի սահ984436ա նափակուերը հանգեց նելու են ապրանք ներիփոխարի նելիութ յան անկ984436ան և որպես հետևանք գների բարձրաց984436ան Բ նակա- նաբար երրորդ երկր ներից ներկրվող ապրանք ների նկատ984436ա984436բ 984436աքսատուր քե-րի բարձրացու984436ը հանգեց նելու է ԵՏՄ երկր ներից նույն ապրանք ների ներ984436ուծ984436անավելաց984436ա նը ինչը թե որակական և թե գնա յին առու984436ով դժվար թե նպաստավորլի նի սպառող ների հա984436ար Թերևս նույն վիճակը կարող է ստեղծվել երրորդերկր ներից հու984436 քի և կապիտալ մջոց ների հանդեպ (853364 քե նասար քավորուեր

հաստոց ներ փոխանցող հար984436արանք ներ և այլն) 984436աքսատուր քերի բարձրաց984436անդեպ քու984436 Այս հանգա984436ան քը կարող է լրջորեն հարվածել ներդրուերին ու

կրճատել դրանց ծավալ ները

Վերջաբա նի փոխարեն կա984436 հա յացք ԵՏՄ ապագա յին

Հա յաստա նի Հանրապետութ յան անդա984436ակցու984436ը Եվրասիական տնտեսականմութ յա նը բա984422984436աթիվ ռիսկեր է պարու նակու984436 ուստի ԵՏՄ շրջա նակ ներու984436 ար-դեն 2015 թ սպասվող 984422արգացուերը կարող են լրջագույն փոփոխութ յուն ներհարուցել նրա անդա984436 հանդիսացող երկր ներից յուրա քանչ յուրու984436 Մեծ հաշվով

այս նոր տարածաշրջա նա յին կա984422984436ավոր984436ան ու նրա շուրջ ծավալվող աշխարհա- քաղա քական գործընթաց ների հետ կապված կարող են իրակա նա նալ երկուհիական սցե նար ներ լավատեսական (դրական) և հոռետեսական (բացա-սական) Անշուշտ այս սցե նար ները խիստ պայ984436ա նական են սակայն ըստ էութ- յան ա984436բողջութ յան 853364ջ կարող են ուրվագծել 984422արգաց984436ան երկու հիական վեկ-տոր ներ Ներկա յաց նենք այդ պայ984436ա նական սցենար ները առանձին-առանձին

I Լավատեսական սցե նար

Այս սցե նարի իրագործ984436ան հավա նակա նութ յու նը կարելի է ենթադրել այն- քան էլ 853364ծ չէ Սակայն ոչինչ չի կարելի բացառել եթե նկատի ու նե նանք որԽՍՀՄ փլու984422ումց հետո ինչպես այդ ընդարձակ տարածաշրջա նու984436 այնպես էլ

նրա սահ984436ան ներից շատ ու շատ հեռու ընկած երկր ներու984436 ծավալված 984422արգա-ցուերի սահ984436ռկեցուցիչ փաստերը հարկադրու984436 են քաղա քական որոշուերընդու նող վեր նախավերին առաջ նորդվել պրագ984436ատի984422մ ու ողջա984436տութ յանսկ984422բունք ներով Դրան են հարկադրու984436 նաև laquoսառը պատերա984422մraquo ժա984436ա նակ նե-րի իրողութ յուն ները և հատկապես սպառա984422ի նութ յուն ների ա նի984436աստ ու խելա-հեղ 984436րցավա984422 քի դառը փորձը ինչը ահռելի քա նակի ռեսուրս ներ կլա նեց և այդ- քան 984436ասով սահ984436ա նափակեց ա984422գերի ու ժողովուրդ ների հարստութ յունն ու բա-րեկեցութ յու նը Բոլոր դեպ քերու984436 ԵՏՄ շրջա նակ ներու984436 լավատեսական սցե նա-րի դրսևո րու984436ը պետք է մ շարք 984422արգացուեր ենթադրի

Ա Այս պարագա յու984436 պետք է ենթադրել որ նախ և առաջ ԵՏՄ-ն գոտևորողտարածաշրջան ներու984436 հակասութ յուն ները կնվա984422են ու դրանց հետ կապված քիչ

թե շատ տա նելի աշխարհա քաղա քական ու ռա984422984436ավարական հա984436աձայ նութ յուն

Page 15 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4

(կոնսենսուս) կձևավորվի Սա վերաբերու984436 է առաջին հերթին Ուկրաի նա յու984436 տի-րող իրավիճակին Դա կապված է ինչպես պաշտո նական Կիևի և Դո նեցկի ուԼուգանսկի ինք նահռչակ իշխա նութ յուն ների մջև հա984436աձայ նութ յուն ների ձեռք-բեր984436ան և խնդրի քաղա քական կարգավոր984436ան այնպես էլ Ղրիմ հետ կապվածմջա984422գա յին ինչ-ինչ հա984436աձայ նութ յուն ների կա յաց984436ան հետ Այս հանգա984436ան քը իրհերթին կնպաստի Ռուսաստա նի տնտեսութ յան վրա ռա984422984436աարդ յու նաբերական

հա984436ալիրի ճնշ984436ան թուլաց984436ա նը տնտեսութ յան ռա984422984436ակա նաց984436ան 984436ակարդակիիջեց984436ա նը կկանխի մջոց ների անմաստ ու ա նարտադրողական օգտագործու984436ըև հ նարավորւթ յան կտա այդ ռեսուրս ները ուղղորդել տնտեսութ յան արդիակա- նաց984436ան ծրագրերի իրակա նաց984436ա նը

Բ Վերոնշ յալ 984422արգացուերը իրենց հերթին պետք է հանգեց նեն Ռուսաս-տա նի նկատ984436ա984436բ կիրառվող ինստիտուցիո նալ և տնտեսական պատժամջոց- ների սահ984436ա նափակ984436ա նը կա984436 իսպառ վերաց984436ա նը ինչը վերստին կա984422ատակա- նաց նի շուկա ները կնպաստի ապրանք ների կապիտալի աշխատուժի և տեխ նո-լոգիա ների ա984422ատ տեղաշարժին ինչը նոր խթան կդառ նա ԵՏՄ երկր ների տնտե-սական աճը ներդրուերը և բարձր տեխ նոլոգիական հեն քի վրա տնտեսութ յանարդիակա նացու984436ը խթա նելու հա984436ար

ԳԿոնֆլիկտա յին տարածաշրջան ների պատճառով ծագած աշխարհա քաղա- քական լարվածութ յան թուլացու984436ը նավթ արդ յու նահա նող ու վաճառող երկր նե-րին կհարկադրի նավթի գների ու վաճառահան984436ան քվոտա ների հարցու984436 ավելիհա984436աձայ նեցված ու փոխադարձորեն ընդու նելի քաղա քակա նութ յուն վարել Իսկդա պետք է որ հանգեց նի նավթի այնպիսի գների գո յաց984436ա նը որոնք հավասա-րապես ընդու նելի են թե նավթ վաճառող և թե այն գնող երկր ների ու ընկերութ- յուն ների հա984436ար Ն984436ան պարագա յու984436 պետք է բացառվի նավթի գների արհես-տական իջեցու984436ը որպես ռա984422984436ավարական կա984436 աշխարհատնտեսական ճնշալծակօգտագործելը այս կա984436 երկրին (կա984436 երկր ների խ984436բին) ծնկի բերելու ու նրատնտեսութ յու նը կա984422984436ալուծելու հա984436ար Խոս քը առաջին հերթին վերաբերու984436 էՌուսաստա նին որի պետական բյուջեի եկա984436ուտ ների կեսից ավելին ձեռք է բեր-

վու984436 է ներգակիր ների վաճառ քից գո յացած մջոց ներիցԴ Ռուսաստա նի նկատ984436ա984436բ պատժամջոց ների վերացու984436ը կխթա նի փոխա-դարձ առևտուրը ԵՏՄ շրջա նակ ներու984436 և հ նարավորութ յուն կտա այն կա984422984436ակեր-պել գնագո յաց984436ան բնակա նոն արժեչափերի հա984436ակարգու984436 ինչը թույլ կտաիրական ու ռացիո նալ ա984422դակ ներ և խթան ներ հաղորդել այդ տնտեսական կա984422-984436ավոր984436ան շրջա նակ ներու984436 գործող ընկերութ յուն ներին Ներ քին տնտեսականկապերի կա յու նացու984436ը և առևտրի ծավալու984436ը նաև պետք է հանգեց նի ինչպեսԵՏՄ երկր ների պետական եկա984436ուտ ների այնպես էլ 984436աս նավոր ընկերութ յուն նե-րի ու անհատ քաղա քացի ների եկա984436ուտ ների հետևաբար բարեկեցութ յան 984436ա-կարդակի բարձրաց984436ա նը

Ե ԵՏՄ երկր ների տնտեսութ յուն ների վրա քաղա քական ճնշուերի թուլա-

ցու984436ը պետք է հանգեց նի դրանց ֆի նանսական հա984436ակարգերի կա յու նաց984436ա նըա984422գա յին արժույթ ների որոշակի ա984436րապնդ984436ա նը և դրանց փոխարժեք ների շար-ժի կանխատեսելիութ յան աստիճա նի բարձրաց984436ա նը Սա իր հերթին կբերի բի984422- նես մջավայրի բարելավ984436ա նը ինչպես նաև ներդրուերի խթան984436ա նը Ռուսա-կան ռուբլու կա յու նացու984436ը շղթա յական ռեակցիա յի սկ984422բուն քով բնակա նաբարկհանգեց նի ԵՏՄ 984436յուս երկր ների արժույթ ների այդ թվու984436 ՀՀ դրամ կա յու նաց-984436ա նը Պատժամջոց ների վերացու984436ը վերստին 984436ատչելի ու հասա նելի կդարձ նիարև984436տ յան ֆի նանսական ռեսուրս ները ԵՏՄ ընկերութ յուն ների և Ռուսաստա նի984436աս նավոր ու պետական կառույց ների հա984436ար ինչը թույլ կտա բնակա նոն կեր-պով 984436արել (կա984436 սպասարկել) կուտակված պարտ քերը կա984436 դրանք օգտագոր-ծել որպես շահավետ ներդրուերի աղբ յուր ներ

Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19



II Հոռետեսական սցե նար

Այս սցե նարի իրակա նաց984436ան հավա նակա նութ յու նը շատ ավելի 853364ծ է քանլավատեսական սցե նարի նը որովհետև այս պահի դրութ յա984436բ ԵՏՄ կա984422984436ավոր-984436ան շուրջ ծավալվող իրադարձութ յուն ների բացասական ա984422դակ ներն ավելիշատ են քան դրական ները Քան984422ի Ռուսաստա նի նկատ984436ա984436բ պատժամջոց նե-րի հակված և այդ հարցու984436 laquoշոգե քարշիraquo գործառույթ իրակա նաց նող գերտե-րութ յու նը ԱՄՆ-ը առայժ984436 տրա984436ադրված է ոչ մայն պահպա նելու սահ984436անվածպատժամջոց ները այլև դրանք laquoհարստաց նելուraquo նորերով Բոլոր դեպ քերու984436հոռետեսական սցե նարը են թադրու984436 է

ԱԵՏՄ տարածաշրջա նու984436 և նրա շուրջ առկա տարաձայ նութ յուն ների հակա-սութ յուն ների ու բախուերի հետագա խորացու984436 Հատկապես Ուկրաի նա յու984436տեղի ու նեցող ար յու նալի իրադարձութ յուն ների նոր ալի քի բռնկու984436 և նրա վերա-ծու984436 լայ նա984436ասշտաբ պատերա984422984436ական գործողութ յուն ների Այս պարագա յու984436կտրուկ կվատթարա նա տնտեսական և սոցիալական իրավիճակը թե ԵՏՄ ան-դա984436 պետութ յուն ներու984436 թե նրանց հարակից երկր ներու984436 և թե բուն Ուկրաի նա- յու984436 Ն984436ան պայ984436ան ներու984436 կխորա նան ԵՏՄ շրջա նակ ներու984436 առկա կենտրո նա-խույս մտուերը ու չի բացառվու984436 որ այդ կառույցը դադարեց նի իր գո յութ յու- նը կա984436 շարու նակի ձևական գո յութ յուն քարշ տալ սոսկ բավարարելով Կրե984436լի քաղա քական ա984436բիցիա ները

Բ ԵՏՄ շրջա նակ ներու984436 անդա984436 երկր ների մջև փոխադարձ անվստահութ- յան և առկա ռիսկերի 984436ակարդակի բարձրացու984436 ինչը ավելաց նելով ա նորոշութ- յուն ների դաշտը կխանգարի բնակա նոն ինտեգր984436ան գործընթաց ներին հատ-կապես կխոչնդոտի հա984436աձայ նեցված ու հա984436ակարգված տնտեսական քաղա քա-կա նութ յան իրակա նաց984436ա նը Այս պարագա յու984436 կշարու նակվի ԵՏՄ երկր ների նկատ984436ա984436բ խտրական սահ984436ա նափակուերի գործադրու984436ը ինչը կփոխակերպ-վի ներ քին հակասութ յուն ների անդա984436 երկր ների մջև փոխադարձ անվստա-հութ յան մ984436 յանց հանդեպ տարիֆա յին և հատկապես ոչ տարիֆա յին սահ984436ա- նափակուերի գործադր984436ան Այն ինչ որ այսօր տեղի է ու նե նու984436 Ռուսաստան-

Բելառուս կա984436 Ռուսաստան-Ղա984422ախստան հարաբերութ յուն ներու984436 և ըստ էութ- յան հատվածական բնույթ է կրու984436 այդպիսի իրավիճակու984436 կարող է դառ նալհա984436ընդգրկուն և կաթվածահար ա նել նոր կա984422984436ավոր984436ան շրջա նակ ներու984436սկ984422բնավորվող կապերի և ընդունվող որոշուերի ողջ հա984436ակարգը

Գ Է ներգակիր ների և հատկապես նավթի հա984436աշխարհա յին շուկա յու984436 իրա-վիճակը ոչ մայն չի կարգավորվի այլ մ բան էլ կվատթարա նա Հ նարավոր էոր նավթի ու նավթա984436թերք ների շուկա յու984436 տոն տվող երկր ների սինդիկատիՕՊԵԿ-ի և այդ շուկա 984436ուտք գործած նոր խաղացող ների մջև այդպես էլ հա984436ա-ձայ նութ յուն չկա յա նա և այդ պայ984436ան ներու984436 նավթի գների հետագա անկու984436 ար-ձա նագրվի ինչը աղետալի հետևանք ներ կու նե նա թե Ռուսաստա նի ու Ղա984422ախս-տա նի և թե ավանդաբար նավթ վաճառող 984436յուս երկր ների հա984436ար կրճատելով

նրանց արտարժութա յին եկա984436ուտ ները և որպես հետևանք արժե984422րկելով ա984422գա- յին արժույթ ներն ու հանգեց նելով գնաճա յին թռիչք ների և ֆի նանսական փլու984422-984436ան Իսկ դա կարող է լրջորեն սրել սոցիալական իրավիճակն այդ երկր ներու984436հանգեց նելով սոցիալական լարվածութ յան կտրուկ աճի ներ քաղա քական բա-խուերի ու իշխա նափոխութ յուն ների Բացի դա նավթի ու գա984422ի գների շուրջընթացող աշխարհա քաղա քական խաղերը կարող են նպաստել այդ է ներգակիր- ների գծով Ռուսաստա նի վաճառահան984436ան վեկտորի կտրուկ վերաուղղորդ984436ա նըԴա արդեն 984436ասա984436բ տեղի է ու նե նու984436 ռուսական գա984422ը դեպի Եվրոպա արտա-հան984436ան laquoՀարավա յին հոսքraquo բա984422984436ամլիարդ ծրագիրը դադարեց նելու և գա984422իխողովակը դեպի Թուր քիա ուղղելու ինչպես նաև ռուսական նավթը դեպի Չի- նաստա նի օրավուր աճող պահանջարկի բավարար984436անն ուղղելու նույն քան

984436ասշտաբա յին ներդրու984436ա յին ծրագրերի տես քով

Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4

Դ Արև984436տ յան պատժամջոց ների հետագա խորացու984436ը կարող է լրջորենսահ984436ա նափակել ու որոշակի առու984436ով բացառել ԵՏՄ անդա984436 երկր ների ֆի նան-սական ճեղքված ների ու հատկապես արտա քին պարտ քի սպասարկու984436ը Դաառավել ծանր կանդրադառ նա Ռուսաստա նի ֆի նանսական հա984436ակարգի և ա984436-բողջութ յա984436բ վերցրած տնտեսութ յան վրա որն այդ իրավիճակու984436 ստիպվածկլի նի դի853364լու նախընթաց ժա984436ա նակահատվածու984436 նավթի բարձր գների պայ-

984436ան ներու984436 կուտակված հար յուր մլիարդավոր դոլարի հաս նող Ա984422գա յին պա-հուստա յին հիադրամ և Ա984422գա յին բարեկեցութ յան հիադրամ մջոց ներիօգտագործ984436ա նը Դրանց հետագա սպառ984436ա նը ինչպես նաև Ռուսաստա նի կենտ-րո նական բանկի արտարժութա յին և ոսկու պաշար ների 984436աշեց984436ա նը 984422ուգահեռկարող են լրջորեն սրվել հարաբերութ յուն ները Ռուսաստա նի պաշտո նական և984436աս նավոր դո նոր ների ու վարկատու ների հետ ինչը աղետալի հետևանք ներ կու- նե նա ինչպես բուն Ռուսաստա նի այնպես էլ նրա հետ իրենց բախտը կապածԵՏՄ 984436յուս գործընկեր ների այդ թվու984436 Հա յաստա նի հա984436ար

Ե Առկա է որոշակի ռիսկ որ ԵՏՄ անդա984436ակցութ յան պարագա յու984436 երբ կբարձ-րա նան երրորդ երկր ներից այդ թվու984436 Եվրոպական մութ յան անդա984436 պետութ- յուն ներից ներ984436ուծվող ապրանք ների նկատ984436ա984436բ 984436աքսատուր քերը ԵՄ-ն նույնն էլ

կա նի Հա յաստա նի նկատ984436ա984436բ Մաս նավորապես Հա յաստա նից արտահանվողապրանք ների հա984436ար ԵՄ-ն կիրառու984436 է GSP+ առևտ րա յին ռեժի984436ը ինչը նշա նակու984436է որ հա յաստան յան 984436ոտ 6 հա984422ար ա նուն ապրանք ների նկատ984436ա984436բ կիրառվու984436 ենցածր 984436աքսատուր քեր Ի դեպ ն984436ան ռեժի984436 ԵՄ-ն կիրառու984436 է 9 երկրի նկատ984436ա984436բԴրա վերացու984436ը կարող է հանգեց նել Հա յաստա նից դեպի ԵՄ շուկա արտահա-

նուերի կրճատ984436ա նը17

Ատոմ ՇՄարգար յան - Գիտական հետաքրքրութ յուն ներիշրջա նակն ընդգրկու984436 է ինստիտուցիո նալ փոխակերպ984436ան տնտե-սութ յան 984436ակրոտնտեսական կարգավոր984436ան նորաստեղծական

արդիակա նաց984436ան և մջա984422գա յին տնտեսական հարաբերութ յուն- ների հիահարցերը 3 853364 նագրութ յուն ների 3 գիտա853364թոդականև ուսուական ձեռ նարկ ների 60-ից ավելի գիտական հոդված նե-րի շուրջ 200 հրապարակախոսական հոդված ների ու տնտեսութ- յան տարբեր հիախնդիր ներին վերաբերող վերլուծական նյութե-րի հեղի նակ է Բա984422984436աթիվ հրապարակուերով հանդես է եկելմջա984422գա յին գիտաժողո1049982երու984436 և ներկա յացրել է Հա յաստա նիտնտեսութ յան տարբեր հիախնդիր ներին վերաբերող 984422եկուցու984436- ներ

Գիտահետա984422ոտական ծրագրեր է իրակա նացրել մ շարք

գեր984436ա նական հա984436ալսարան ներու984436 (Կոնստանցի հա984436ալսարան1991 Աուգսբուրգի հա984436ալսարան 1992 2009 թթ Յե նա յի Ֆրիդ-րիխ Շիլլերի հա984436ալսարան 2013 թ)

17 Հոդվածը պատրաստվել է հայ-բելառուսական հա984436ատեղ

13РБ-059 գիտական նախագծիշրջանակներու984436

Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178

SummaryTHE EURASIAN ECONOMIC ALTERNATIVE

At the boundary of opportunities and challenges

Atom Sh Margaryan

The Eurasian economic union (EEU) is the high form of integration betweenmember countries aimed towards development of a single market space Itinvolves not just establishment of a customs union but also agreed upon andcommon economic policies in certain areas The Republic of Armenia as a smallcountry is anyhow forced to be a part of this process The article does notinclude all the potential risks and benefits of accession to the Eurasian eco-nomic union However there are pros and cons that are evident at this stageof the process This is an expanding market inflationary potential impact on

budget revenues the labor market relations with third countries investmentopportunities Entry into the EEU a good reason for Armenia to rethink theirinternational economic relations the balance of trade issues promoting localproducers At the same time there are so-called governance and institutionalrisks associated with the administration of the new system the qualificationsand awareness of officials and businesses

РезюмеЕВРАЗИЙСКАЯ ЭКОНОМИЧЕСКАЯ АЛЬТЕРНАТИВА

На рубеже возможностей и угроз

Aтом Ш Маргарян

Евразийский экономический союз (ЕАЭС) является высокой формойинтеграции между странами-членами направленной на развитие единогорыночного пространства Она включает в себя не только созданиеТаможенного союза но также создание системы согласованной искоординированной экономической политики в определенных сферахРеспублика Армения как маленькая страна так или иначе вынуждена быть

частью этого процесса Статья не включает в себя все возможные риски ипреимущества присоединения Армении к Евразийскому экономическомусоюзу Тем не менее есть свои плюсы и минусы которые проявляются наданном этапе процесса Это растущий рынок инфляционный потенциалвлияние на доходы бюджета на рынок труда отношения с третимистранами инвестиционные возможности Вступление в ЕАЭС хорошийповод для Армении пересмотреть свои международные экономическиеотношения баланс торговли содействие местным производителям В тоже время существуют так называемые управленческие и институцио-нальные риски связанные с введением новой системы с квалификацией

и информированностю должностных лиц и предприятий



Վ է

մ




ր 2 0 1 4

1 ԵՏՄ ձևա վոր984436ան աշխարհա քաղա քական ենթատեքստը

2014 թ հոկտե984436բերի 10-ին աշխարհա քաղա քական բավակա նին բարդ պայ-984436ան ներու984436 Հա յաստա նի Հանրապետութ յու նը ստորագրել է ԵՏՄ-ին անդա984436ակ-ցելու պայ984436ա նագիրը ինչը 853364ր երկրի արտա քին պարտավորութ յուն ների ողջ

ինստիտուցիո նալ հա984436ակարգի ար984436ատական վերակառուց984436ան ու վերախ984436բա-վոր984436ան լուրջ 984436արտահրավեր ներ է պարու նակու984436 Ուկրաի նա յի արևել քու984436 ծա-վալվող պատերա984422984436ական գործողութ յուն ների և Արև984436ուտ քի կողմց Ռուսաստա նիԴաշ նութ յան նկատ984436ա984436բ կիրառվող տնտեսական կոշտ պատժամջոց ների խո-րապատկերին Հա յաստա նի Հանրապետութ յան քաղա քական ղեկավարութ յանեվրասիական ընտրութ յու նը կարող է լուրջ փորձութ յուն դառ նալ ավելի քան եր-կու տաս նա984436 յակ տևող ծանրագույն 984436արտահրավեր ներին դի984436ակա յող հա յութ- յան հա984436ար Խորհրդա յին Միութ յան փլատակ ների վրա հառ նող Եվրասիականտնտեսական մութ յու նը ըստ էութ յան տնտեսա քաղա քական ռևանշի նախագիծէ որի խոր քա յին նպատակը այդ կառույցի հիական խաղորդի Ռուսաստա նիԴաշ նութ յան կողմց նախկին գործընկեր ներին իր ա984422դեցութ յան տիրույթու984436

պահելու և Արև984436ուտ քի հետ ու նեցած դի984436ակա յութ յան 853364ջ նրանց հնարավորութ- յուն ները իր խնդիր ներին ծառա յեց նելու անթա քույց 984436արտահրավերի 853364ջ էՄիև նույն ժա984436ա նակ Հա յաստա նի Հանրապետութ յան եվրասիական ընտրութ յու- նը ըստ էութ յան վերջակետ է դնու984436 853364ր երկրի 853364կը 984436յուսին հաջորդած վեր նա-խավերի կողմց առերևույթ հռչակված ու տարբեր արդ յու նավետութ յա984436բ կի-րառվող փոխլրաց նելիութ յան (complementarism) քաղա քակա նութ յա նը

Հենց սկ984422բից պետք է արձա նագրել որ Եվրասիական տնտեսական 1049972ու-թ յա նը ՀՀ անդամակցութ յու նը 984422ուտ տնտեսական հաշվարկ ներով ու բացա-ռապես շուկա յական նպատակահարմարութ յամբ պայմա նավորելն ուղղակիանշ նորհակալ 984422բաղմունք է Ընդ որու984436 պետք է հաշվի առ նել որ ԵՏՄ-ին ՀՀանդա984436ակցութ յան փաստն արձա նագրվել է laquoՈւկրաի նա յու984436 ու նրա շուրջraquo իրա-դարձութ յուն ների խիստ անբարենպաստ 984422արգացուերի պայ984436ան ներու984436 երբԵՏՄ գլխավոր լոկո984436ոտիվը Ռուսաստա նի Դաշ նութ յու նը ենթարկվու984436 է մջա984422-գա յին կոշտ պատժամջոց ների Ու չի էլ երևու984436 թե Ռուսաստանն ու իր դաշ նա-կից ները տեսա նելի ապագա յու984436 և ավելի երկարաժաետ հեռանկարու984436 ինչպի-սի 1049982աս ներ կկրեն նախատեսվող տարաբ նույթ սահ984436ա նափակուերից ՈւստիlaquoԵվրասիական քաոսի նախանշան ներըraquo1 հետ984422 հետե 984422արգա նալով դառ նու984436 ենաշխարհա քաղա քական նոր laquoսառը պատերա984422մraquo հ984422որ ա984422դակ ներ

Սակայն ԵՏՄ-ին Հա յաստա նի անդա984436ակցութ յան ռիսկերը ոչ մայն տնտեսա-կան այլև քաղա քական բնույթի են Խոսքն իհարկե առաջին հերթին ղարաբաղ- յան խնդրի չլուծվածութ յան պայ984436ան ներու984436 որևէ ինտեգրացիոն կա984422984436ավոր984436անհարելու նպատակահար984436արութ յան 984436ասին է Գաղտ նիք չէ որ Ռուսաստա նը նշված խնդրու984436 ու նի իր ար984436ատական շահերն ու հետաքրքրութ յուն ները որոնքսկ984422բուն քորեն տարբեր են հայկական կողմ շահերից ԵՏՄ գլխավոր խաղորդը նախկին խորհրդա յին երկր ների մջև բախուերին ու հակա984436արտութ յուն ներինայդ թվու984436 ղարաբա984434ան խնդրին նա յու984436 է գլխավորապես Հարավա յին Կովկասըերկարաժաետ հեռանկարու984436 ա984436բողջովին իր վերահսկողութ յան տիրույթ վե-րադարձ նելու տեսան984431ու նից Այս առու984436ով չպետք է բացառել որ Հա յաստա նիանդա984436ակցությունից հետո Ռուսաստա նը գայթակղութ յուն ու նե նա իբրև խայծօգտագործելով ղարաբա984434ան խաղա քարտը Ադրբեջա նին ևս հարկադրել 984436տնե-լու ԵՏՄ տարածք

Այսպես թե այնպես ԵՏՄ-ին իր անդա984436ակցութ յան գործընթացի հա984436ատեքս-տու984436 ՀՀ-ն հարկադրված է եղել լայ նածավալ օրենսդրական և ինստիտուցիո նալ

1 laquoՎէ984436raquo 2014 N3 (47) էջ 3-8

Ք Ն Ն Ա


of 19
















Page 3 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 4 of 19














Page 5 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4










Ք Ն Ն Ա


Page 6 of 19














Page 7 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4













Ք Ն Ն Ա


Page 8 of 19












Page 9 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 10 of 19













Page 11 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 12 of 19












Page 13 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 14 of 19
















Page 15 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan
























of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 4 of 19














Page 5 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4










Ք Ն Ն Ա


Page 6 of 19














Page 7 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4













Ք Ն Ն Ա


Page 8 of 19












Page 9 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 10 of 19













Page 11 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 12 of 19












Page 13 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 14 of 19
















Page 15 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan











Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


of 19














Page 5 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4










Ք Ն Ն Ա


Page 6 of 19














Page 7 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4













Ք Ն Ն Ա


Page 8 of 19












Page 9 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 10 of 19













Page 11 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 12 of 19












Page 13 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 14 of 19
















Page 15 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan






















of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4










Ք Ն Ն Ա


Page 6 of 19














Page 7 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4













Ք Ն Ն Ա


Page 8 of 19












Page 9 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 10 of 19













Page 11 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 12 of 19












Page 13 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 14 of 19
















Page 15 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan











Վ է

մ




ր 2 0 1 4










Ք Ն Ն Ա


of 19














Page 7 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4













Ք Ն Ն Ա


Page 8 of 19












Page 9 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 10 of 19













Page 11 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 12 of 19












Page 13 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 14 of 19
















Page 15 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan






















of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4













Ք Ն Ն Ա


Page 8 of 19












Page 9 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 10 of 19













Page 11 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 12 of 19












Page 13 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 14 of 19
















Page 15 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan











Վ է

մ




ր 2 0 1 4













Ք Ն Ն Ա


of 19












Page 9 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 10 of 19













Page 11 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 12 of 19












Page 13 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 14 of 19
















Page 15 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan




















of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 10 of 19













Page 11 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 12 of 19












Page 13 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 14 of 19
















Page 15 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan











Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


of 19













Page 11 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 12 of 19












Page 13 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 14 of 19
















Page 15 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan





















of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


Page 12 of 19












Page 13 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 14 of 19
















Page 15 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan











Վ է

մ




ր 2 0 1 4











Ք Ն Ն Ա


of 19












Page 13 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 14 of 19
















Page 15 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan




















of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 14 of 19
















Page 15 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan











Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


of 19
















Page 15 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan
























of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


Page 16 of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan











Վ է

մ




ր 2 0 1 4








Ք Ն Ն Ա


of 19











Page 17 of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan



















of 19



Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


Page 18 of 19



178



Atom Sh Margaryan











Վ է

մ




ր 2 0 1 4












Ք Ն Ն Ա


of 19



178



Atom Sh Margaryan











178



Atom Sh Margaryan









qnnarkumner.pdf

Documents

Transcript of qnnarkumner.pdf