Konstandini (Flavius Valerius Constantinus ) ishte nj nga ilirt e shumt q arritn t ishin perandor t Roms.I lindur n at pjese t Iliris,(Nish),q sot sht zaptuar nga barbareth AD 274-337.Nj perandor q sundoi 31 vjet (306- 337). Emri i tij i lindjes ishte Flavius Valerius Constantinus.Ishte djali i Komandantit ilir Constantinus Chlorus . N vitin 305 ai ishte bashkperandor.Nj vit m pas u bashkua me t jatin n Britani.Konstandini qe perandori i par romak q mbshteti dhe toleroi krishterimin n perandorin e tij. Shum legjenda jan krijuar rreth emrit t tij. Ai eliminoi sistematikisht Cezart e tjer dhe zhduku tetrarkin e Dioklecianit. Volteri e ka prkufizuar karakterin e tij n nj fjali: "Objektivi kryesor i Konstandinit qe t ishte zot n gjithka".Pa dyshim, ai e ka merituar titullin Konstandini "i Madh" pr reformat q bri n ushtri, n sistemin monetar, si dhe pr integritetin e administrats s tij. Kjo ishte, gjithashtu, shprehje e ambicies s tij t pakufishme. sht i pamohueshm fakti q ai ka ln gjurmrueshme n histori. Transferimi i kryeqytetit perandorak nga Roma n Konstandinopoj dhe adoptimi i fes s krishter ia ndryshuan rrnjsisht fytyrn perandoris.Konstandini u shpall August i Perndimit, n Jork, n vitin 306, pas vdekjes s babait t tij, Konstancit, njri nga 4 tetrarkt. Konstandini ishte mbajtur rob nga Galeri, Cezari i Perandoris Perndimore, pr ta penguar q t trashgonte funksionin e t atit. Por djali i ri arriti t shptonte dhe bri q t dshtonin t gjitha tentativat e ndjekjes, duke vrar rrugs t gjith kuajt e trupave perandorake q mund ta ndiqnin. Konstandini ushtronte pushtetin n Britanin e Madhe dhe n Gali, por pr t qeverisur t gjith perandorin, atij idesh t mundte dy rival t fuqishm. N vitin 312, Konstandini marshoi mbi Rom q t rrzontranin Maksenc. N urn e Milvianit, ai mundi nj ushtri shum m t madhe n numr, t drguarrojtur qytetin. Lumi i fryr shembi urn, duke vrar mijra vet, midis t cilve edhe Maksencin.Sipas legjends, Konstandini u kthye drejt krishterimit, sepse pa n qiell nj vizion, q e porositi t'ia besonte fatin e ushtris s tij perndis s krishter. Ai vuri si emblembi mburojat e ushtarve t tij kryqin q i qe shfaqur n qiell, me moton: "Me kt shenj, do t fitosh". Por, megjithat, ai e festoi fitoren sipas mnyrs tradicionale romake, me nj Hark Triumfi. Sapo Konstandini e ndjeu (pas nj pritjeje 9-vjeare) se zotronte forcat e nevojshme pr t kaluar n sulm, ai e prishi aleancn e tij me Licinin, i cili qeveriste gjysmn tjetr t perandoris. Ai e mundi Licinin nj her n Adrianopoj, pastaj e przprfundimisht nga Bizanti n betejn e Krizopolisit.Pasi konsolidoi pushtetin e tij, Konstandini prfundoi reformat administrative t ndrmarra nga Diokleciani. Kto reforma patn si rezultat forcimin e rolit t funksionarve lokal (m tepr se nj administrate e fuqishme civile qendrore) dhe ndarjen pothuajse t plot t funksioneve civile dhe ushtarake.Historiani Zosimus e ka akuzuar Konstandinin se ka shkatrruar sistemin e mbrojtjes s Dioklecianit dhe se i kishte ln kufijt t pambrojtur nga sulmete barbarve, duke i zhvendosur garnizonet e postave t kufirit drejt qyteteve. Por, pas rritjes spektakolare t numrit t ushtarve n kohn e Dioklecianit ishte br i nevojshm nj racionalizim itris. Masat e ndrmarra nga Konstandini patn si qllim t thyenin pushtetin e ushtris, q kishte kurorzuar dhe shkurorzuar shum perandor gjat dhjetvjearve t mparshm.Dy ndryshimet spektakolare t ndrmarra nga Konstandini qen ndrtimi i "Roms s Re", Konstandinopojs, dhe prqafimi i krishterimit prej tij. Zhvendosja e qendrs gravitacionale t perandoris n Lindje ishte filluar nga Diokleciani, por qyteti i Bizantit, i zgjedhur nga Konstandini, ishte shum m tepr strategjik se ai i Nikomedis, kryeqytetit t Dioklecianit. Mendohet se transferimi i kryeqytetit t perandoris n Bizant ishte motivuar si nga nj ndjenj fajsie, ashtu edhe nga arsye strategjike. N fakt, Roma ishte qyteti ku Konstandini (sipas zhurms s prhapur) kishte vrar gruan e tij, Fausta, dhe djalin Krisp. Cilado qoft arsyeja e zgjedhjes s Konstandinopojs, qyteti u ndrtua me shpejtsi dhe u prurua me buj t madhe q n vitin 330. Tani q kan kaluar shum koh, mundi se sht e qart se zhvendosja e qendrs gravitacionale t Perandoris Romake n Lindje shn perndimin e qytetrimit tradicional greko-romak.Konstandini ishte shum bujar kundrejt Kishs, edhe pse dhuratat e tjj, n prgjithsi, rridhnin nga plakitja e tempujve pagan. Kleri nuk paguante taksa, kshtu q Kisha grumbulloi pasuri. Konstandini ndrtoi shum kisha, prej t cilave mund t prmenden bazilika e Shn-Sofis, n Konstandinopoj, dhe e Shn-Pjetrit, n Rom. Konstandini u mor personalisht me shtjet fetare dhe u b ndrmjets i Kuvendit ekumenik t Nikes, i cili saktsoi parimet tmelore t besimit t krishter modern, duke konfirmuar natyrn hyjnore t Krishtit. Arianizmi, i cili i kundrvihej ktij parimi, u shpall heretik.Kulti popullor i Mitrs ishte njri nga kultet q mund t ket rivalizuar me krishterimin. Adhuruesite Mitrs besonin se forcat e t mirs dhe t keqes, t drits dhe errsirs, ishin zhdimisht n luft. N ann e drits gjendej perndia Mitra, q paraqitej duke sakrifikuar demin kryesor t tufs, pr t shtuar pjellorin e toks me gjakun e tij. Ky kult u prhap shum shtrin romake. Krishterimi primitiv u mbrojt me shum tradita t mparshme, t cilave u modifikoi temat dhe simbolet. Kshtu, dita e 25 dhjetorit, e zgjedhur pr t festuar lindjen e Krishtit, prkon me datn e lindjes s Mitrs dhe me datn e solsticit t dimrit, moment ky vendimtar i lufts s diellit kundr errsirs. N artin bizantin, kurora e drits e Krishtit t kujton pa dyshim, rrethin diellor q shoqronte figurat e Mitrs.JETSHKRIMET KURESHTI NGA JETA E KONSTANDINIT* Konstandini ishte i motivuar, pa dyshim, nga arsye sa politike, aq edhe fetare. Nna e tij, Helena, u kanonizua pasi kishte zbuluar "kryqin e vrtet". Jeta e Konstandinit u b nj tem klasike e artit t krishter. Madje, emri i tij sht lidhur me nj piktfalse t Mesjets ("Dhurata e Konstandinit"), pr t justifikuar pushtetin e prkohshm t papatit. Konstandini shpalli si t paligjshme shum praktika tradicionale pagane dhe mori pjes n kryerjen e riteve dhe t festave kristiane, por ai nuk pranoi ta shpallte krishterimin fe zyrtare t perandoris. Ai ruajti titullin e vet pagan, Pontifex Maximus dhe praktikonte ndonjher ritet hyjnore romake.* Me gjith politikn e tij n favor t krishterimit, Konstandini nuk ishte i krishter n kuptimin e plot t fjals. Ai u pagzua vetm n shtratin e vdekjes nga nj prift arian.* Kostandi i madh sht nj nga perandort m ndriues t Roms.Ngaqe nuk ishte as romak apo gk,nuk duan ta cilesojn si me t madhin,por n fakt ai ishte me i madhi ndr perandort e Roms,shetin e t ciles e riorganizoi dhe ndrtoi fitoren perfundimtare t krishterimit n fundin e shekullit t katrt. * Fillimisht i kishte ndeshkuar rrepte, eger me brutalitetin tipik te nje iliri,pa asnje lloj mshire,por me von dalangadal kishte nisur ti donte dhe ti mbronte me pasionin tipik t nj iliri fisnik.Ksisjoj ishte figura qendroe q themeloi Europn e krishter t mesjets.E pra ishte me gjak shqiptar.Ishte m i madhi i racs shqiptare n t gjitha kohrat.N t kaluarn asgj nuk na than n shkollat shqiptare.U ngriten buste edhe pr injort,por asnj shtatore nuk u ndrtua pr kt kalors gjigand t Iliris,q luftoi nn dhe pr fe Roms,por sipas shum shkenctarve aso kohe ajo perandori cilesohej si perandoria Iliro-Romake.Drguar nga VALENTIN BATALAKU - Slloven