kitap_tanitan_kitap_1

Kitap tantan kitap (1)

Kitap Tantan Kitap (1)www.derindusunce.org Fikir Platformu1


Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

2



Fikir Platformu

3


indekiler

nsz ....................................................................................................................................................... 6 Yeni Balayanlar in Mesnev ................................................................................................................. 7 Duvar (Jean Paul Sartre) ........................................................................................................................ 12 Manev Enerji - Energie Spirituelle (Henri Bergson) .............................................................................. 18 Nefesler (Ganiyy-i Muhtef) ................................................................................................................... 21 bn Arabinin Fususundaki Anahtar Kavramlar (Toshihiko Izutsu) ........................................................ 26 Zafer Yahut Hi (Mustafa Kutlu) ............................................................................................................ 28 Trkl lmek (Nazan Maksudyan) ................................................................................................... 30 Sis (Miguel de Unamuno) ...................................................................................................................... 34 Endoktrinasyon ve Trkiyede Toplum Mhendislii (Serdar Kaya) ..................................................... 41 Acemi bir yazarn ilk roman: Dalarn Adam Barnabo (Dino Buzatti) ................................................. 43 Trk ordusu neden (artk) darbe yapamyor? (Darbe Teknii - Curzio Malaparte) ............................... 47 man ve Aksiyon (Necip Fazl) ................................................................................................................ 51 Kitab Kef al Mn an sr asm ALLAH al-Hsna (Muhyiddin bn Arab Hazretleri) ............................ 55 iirler-Erdem Bayazt ............................................................................................................................. 60 Genel Kurmay bu kitab okusayd hayatta olacaktn : Counterinsurgency Field Manual ...................... 64 Er-Rislett-tevhd (Hz. Gazl)............................................................................................................. 69 Dar Kap (Andr Gide)............................................................................................................................ 72 El-munkizu Min-ad-dall (Hz Gazl) ..................................................................................................... 76 Tatar l (Dino Buzzati) ....................................................................................................................... 81 Dante ve slam: Mirac kssasndan lh Komedyaya ............................................................................ 86 Hikmetler Kitab (Hz Gazl)................................................................................................................... 88 Albert Camus, Yabanc (Ltranger) ....................................................................................................... 92 Bir elma, iki ayna (Takn Tuna) ............................................................................................................. 96 Akl-Vahiy uyumu ve man Kitab Gazl Hazretleri ............................................................................ 98 tekiler iin sivil itaatsizlik rehberi (mit Karda) .............................................................................. 103 Kapital Manga - 1 ve Karl Marx ........................................................................................................... 105www.derindusunce.org Fikir Platformu4


MOSSAD iin almak ister misiniz? - Hile Yolu (Victor Ostrovsky) .................................................... 108 Ahiret Kitab - Gazl Hazretleri ........................................................................................................... 115 zmn afanda Krt Sorunu......................................................................................................... 117 L, Nazan Bekirolu ............................................................................................................................. 118 Huzursuz Bacak (Mustafa Kutlu) ......................................................................................................... 121 Paalarn Hesaplamas (Kazm Karabekir) .......................................................................................... 125 Medyasenfoni (Fatma K. Barbarasolu) .............................................................................................. 127 Uzak lke ve Fatma Karabyk Barbarosolu ....................................................................................... 132 Delilie Methiye : i Dyla Batnn Kltr Dnyas (Nermi Uygur) .................................................... 136 Liberalizmin Felsefi Temelleri, Liberalizm ve Etik (Francsco Vergara)................................................. 138 Yeraltndan Notlar (Dostoyevski) ........................................................................................................ 141 Yeni Osmanl Dncesinin Douu (erif Mardin) ............................................................................. 147 Terr ne zaman duracak? Giap ve Clausewitz ..................................................................................... 149 Demokrasiler intihar edebilir mi? ........................................................................................................ 151 Dz Dnyadan Ka Yok...................................................................................................................... 155 Amk- Hayl (Filibeli Ahmet Hilmi).................................................................................................... 157 Trk Korkusu........................................................................................................................................ 162 Osmanly Ykan Cephe - Filistin.......................................................................................................... 166


Fikir Platformu

5


nszYryen merdivenlerde yryenlerden, asansr beklerken saatine bakanlardan msnz? Son 10 yldr biriktirdiiniz 9 dakika 22 saniyeyi nas deerlendirmeyi dnyorsunuz? Saati olan adamn Zaman yoktur der bir Kenya atasz. nsanlk hi bu kadar hzl yaamamt ama hi bir asrda da bu kadar vakit darl ekmemitik. nternet ve TV sayesinde dnya elimizin altnda ama hayatmz parmaklarmzn arasndan yumurta ak gibi kayp gidiyor. Haberlemek ldryor iletiimi. Hereyden haberdar olan insanlar nasl oluyor da birbirlerini bu kadar yanl anlayabiliyorlar? Brakn baka milletleri, ksa mesajlara skan bayram tebriklerine bakn. SMS-letirdiimiz, Twitter-latrdmz, FaceBook-latrdmz zel(?) hayatlarmza bakn. Artk bize zel olmayan, genel, objektif ve na-mahrem olan mahremiyetimize. Su (eer varsa) teknolojinin deil. Zaman ile kurulan o salksz ilikiye evirmek gerek baklarmz. Grnen o ki insanlar artk matematiksel bir T zaman iine, saatin tik-taklarna hapsoldular. Srekli yenilenen, Zamandan ve Mekndan kopuk yayorlar camdan fanuslarn iinde. ncesi ve sonras olmayan, hep imdi olan bir hayat. Kurtulu yolu? Zannediyorum Zamana vakit ayrmaktan geiyor kurtulu. Hzlandrlamayan bir ie mesel Mzike vakit ayrmak: ...Bir tabloya yle bir gz atabilirsiniz ama Mozartn 40c senfonisine yle bir kulak atamazsnz. Ne kadar sryorsa o kadar. Biraz hzl alnabilir ama saniyelere sktramazsnz bir senfoniyi. Oysa resim yapcnn eseri gz sahibinin insafna kalm. Mesel Louvre mzesini koarak gezer bir ok ziyareti. Parasn verdik, hepsine BAKALIM. talyan Rnesans, Hollanda okulunda k, Eski Msr hiyeroglifleri, Seluklularda maden ilemecilii, Osmanl inileri Ko hanm ko! Daha otele dnp stmz deiecez. Lido var bu akam. Turistler televizyonda ve internette defalarca BAKTIKLARI eylerin orijinallerine BAKIYOR imdi. Sayar gibi, bir sper markette sala ve makarna kutularnn envanterini yaparcasna. Hah, bu da burada. Tam da ilkokul kitabndaki gibi. Ah! Ne kadar kkm. Ben daha byk sanyordum. Mona Lisann nnde bir kuyruk. Makul bir sre BAKAN kyor. Genelevde bir ak(!) kuyruu sanki. 16 numarada Mona Lisa Bac sesleniyor mterisine Japonca, Almanca, Arapa: Hadi Aslanm, elini abuk tut! Akama kadar daha on bin kii BAKACAK Sradakiiiii! Uyuma! [ Sanatta ayrnt (1) ] Veya kitap okumak... Jean Paul Sartre, Nazan Bekirolu, Toshihiko Izutsu, Henri Bergson, Mustafa Kutlu, Dostoyevski, Elif afak, Clausewitz, Sadk Yalszuanlar, Alber Camus ile sohbet etmek... Tik-Tak Zamandan kurtulup kendi Zamann yaamas insann. Suyun resmine bakmakla yetinmeyen, su imek isteyenler iin var kitaplar. Mesnev var, El-Munkz Min-ad-dall, Kitab Kef al Mn an sr asm ALLAH al-Hsna, Er-Risletttevhd var. Kitap okumak bir eylem ya da bir fiil deil. Eser, Okur ve Yazar arasnda kurulan, ok zel bir iliki, bir yansma adeta. Yazarn yaad a, hayat, vermek istedii mesaj kadar okurun kimlii de bu genin bir paras. O kitab okumak iin eline alm olan insann beklentileri de kitab okuyu ve anlayn bir paras. Tpk kulaklarmzn mziin bir paras olduu gibi. Elinizdeki bu kitap Derin Dnce yazarlarnn setii kitaplarn tantmlarn ieriyor. Bizdeki yansmalarn, eserlerin ve yazarlarn brakt izleri. Farkl konularda 44 kitap, 170 sayfa. Zamana ayracak vakti olanlar iin...


Fikir Platformu

6


Yeni Balayanlar in Mesnev Mehmet Ylmaz - Baba, Ak da ALLAH m yaratt? - Evet kzm. - O Ak yaratmasayd biz birbirimizi sevemezdik deil mi? Afallamtm. Ruhan ve cisman alemlerden kim bahsetmi olabilir kzma? Mesnevyi okuduka ellerimin arasnda tuttuum eyin bir renme deil hatrlama kitab olduunu fark ediyorum. Ufack kzmn henz unutmad akdini hatrlama kitab. 5-6 yanda prl prl bir akla sahip olan bizler bydke nasl da krleiyoruz. llebilir, alnp satlabilir eylerle uramaktan Ak gibi, Vicdan gibi kavramlar grmez oluyoruz. Mevln Hazretlerinin Mesnevsini ilk elime aldmda bu krlkten dolay hi bir ey grememitim. Okul kitaplarnda grmeye altmz fabl tarz hikyelere bakyorum, kssadan hisse yok. Gaddar bir hkmdar var, hikyenin sonunda bana kt bir ey gelmiyor. Bir sr metafor, okyanuslar, boyalar, papaanlar Boulanlar ve evi yklanlar kurtuluyor! Bir de dilim devrilmi ben altnda kalmm ki eski kelimeleri hi anlamyorum. Aradan yllar geti. efik Cann tercmesini buldum. Daha ada bir Trke. En azndan benim gibi 20ci yzylda doup da Dil Devriminin altnda yamyass olanlarn bile anlayaca kelimeler. Tabi bu yeterli deil. Aklayc dip notlar var.(2) Beyitlere ilham olan ayet ve hadisler, bu konularda efik Beyin dnceleri, ayn konuda yazlm baka eserlerden kk alntlar Azimli okuyucular iin iyi bir balang. Ama yine yeterli deil. Neden?7


Fikir Platformu


Tabi nce neden okuyaym Mesnevyi madem bu kadar zor? diye sorulabilir. Bu soruya en ksa cevap (bence) yaamay ve lmeyi renmek iin. Zira yaamak zannettiim eyin yaamak, lmek zannettiim eyin de lmek olmadn bu kitaptan rendim. Ben hakknda en ufak bir fikir sahibi olmadan teki benler hakknda teoriler hatta ideolojiler retmenin ok sakncal olduunu da Mesnevyi okuduktan sonra dnmeye baladm. Peki Mevln Hazretleri bu kitab neden yazd? yle ya, biletle girilen Sem Gsterisinden(?) Kozmik insan kardelii satan sahte peygamberlere kadar herkes Mesnevyi kendi masasna meze yapma gayretinde. Siyasetiler Hmanizmi Vahi Batdan evvel biz icad ettik diyerek Mesnevye sarlyor. Kimi Anadoluda slm yaymak iin icad edilmi soft/sevimli bir felsefeden bahsediyor. Akademik nvan sahibi uzmanlar(?)Yok! Yok! Olsa olsa Neo-Platonizmin etkisi bu diyorlar. Zannediyorum Mesnevnin birinci cildine Hz. Mevlnann yazd nszn okumu olsalard bu kadar zahmete girmezlerdi: Bu kitap, Mesnev kitabdr. Mesnev, hakkate ulamak ve ALLAHn srlarna gh olmak, akl erdirmek isteyenler iin bir yoldur. Mesnev, din asllarnn asllarnn asllardr. ALLAHn en byk amaz erati, hakkate giden nrlu yoludur. Mesnev, iinde kandil bulunan kandillie benzer. Sabahlardan daha nrlu bir srette parlar. Hakkati arayan gnller iin bir cennettir. Mesnevnin pnarlar var, dallar var, budaklar var, bu pnarlardan bir tanesine Selsebl derler. Buras makm sahiplerince, kalpleri uyank insanlarca en hayrl duraktr. En gzel dinlenme yeridir. Hayrl insanlar, iyi kimseler, orada yerler, ierler, neelenirler, ferahlanrlar. Mesnev imanllara if, imanszlara hasrettir. Nitekim, HAKK: Kurn- Kerm ile ounun yolunu aztr, ounun yolunu dorultur. Hidyete eritirir. demilerdir. phe yok ki Mesnev, temizlenmi kiiler iin gnllere ifdr. Hznleri giderir. Kurn aka anlamaya yardm eder. Huylar gzelletirir. Gnlleri temiz insanlardan, hakkati sevenlerden bakalarnn Mesnevye dokunmalarna msade yoktur Baz ksmlar zellikle koyu harfle yazdm zira en ok bu noktalarn gz ard edildiini gryorum: 1 Kuran aka anlamaya yardm etmesi, 2 imanllara ifa, imanszlara hasret olmas, 3 Huylar gzelletirmesi, 4 Gnl temiz ve Hakikati seven insanlar dndakilerin Mesnevye dokunmalarna msade olMAmas. imdi bu noktalar biraz irdeleyelim: ncelikle Mesnev Kuran anlamaya yardm etmek yazlm. Yazarn kendisi sylyor bunu. Yani dert etmeyin ateist bile olsanz, hepimiz Cennete gideceiz naslsa demek iin yazlm bir kitap deil. Okuduka zaten kendiniz de greceksiniz, Hadislere, Sahabeye ve peygamberlerin yaamlarna dayandrlyor neredeyse her harfi. Snn slma alternatif retmek ya da slmn Ortodoks yorumlarn yumuatma abas da yok Mesnevde. Ama (bence) ok cidd bir anlaTma ve hissetTRme gayreti var. Bir baka deyile naklen iman edilmi bir ok eyin aklen ve kalben tasdik edilmesi var. Bu tasdiki mmkn klacak argmanlar var. Buna ek olarak kelimelerle ANLATILAMAZ baz eyleri KALBEN hissettirecek tebihler ok. Buwww.derindusunce.org Fikir Platformu8


bakmdan zellikle yeni balarken Kuran da masaya koymak lzm. Hatta mmknse bir ka tefsir. Artk internet sayesinde ok kolay bu tabi. Arapa, Osmanlca vb szlk, ALLAH ne verdiyse. Ar toplarnz hazrlayn. Kuran anlamaya yardm ediyor mu peki? Eh, Mevln Hazretlerine kusur bulacak deiliz ya. Soruyu yle soralm: Benim gibi sradan bir Mslman, ilhiyat vb doktoras yapmadan Mesnev sayesinde Kuran daha iyi anlayabilir mi? Tek kelimeyle EVET. Ancak bunun baz koullar var. Bunlar da yukardaki nszde verilmi zaten. Ben ahsi tecrbeme dayanarak konuyu biraz amak istiyorum sadece. Nedir? manl olmak. Yani ALLAHa inanmayan birisi iin Mesnev ifa olmuyor. Yazar yle buyurmu. Ateist iman haiz okuyucularmz bu sebeple Mesnevnin ifasndan mahrum kalacaklar ama drst agnostikler iin durum biraz farkl. Onlar iin biraz umut var. Tecrbeyle sabit. Neden? Mesnevyi okuyup Platoncu, varoluu, fenomenolojik araylara girmi bir sr dostum oldu. Bu insanlarla her tarttmzda yle bir tez savundum(3): Bizim dnyamzda omlet yapma bilgisi bilinir, Gzel bir kadna(erkee) kar ak hissedilir ve ALLAHa inanlr. yi insan olunur, kt insan olunur. Bilmek, Ak olmak, man etmek ve Olmak 4 ayr fiildir. Oysa anladm kadaryla slmda Bilgi, Ak ve man mertebelerinde ilerledike ayn krfeze alan 3 rman birbirine yaklamasna benzer bir durum kyor ortaya. Siz inandka bildiklerinizi hissetmeye, hissettiklerinizi bilmeye, iman ettiklerinizi anlamaya balyorsunuz. Bilgi, Ak ve man kararak AYNITEK(?) bir eye dnyor: OLMAK. Samimi bir gayret ile ALLAHn emrettii gibi OLmaya altka baz bilgiler size doru geliyor. Yani hi bir kitap okumadan baz eyleri bilmeye balyorsunuz. Szlerimi agnostiklere yakr bir phecilikle karladlar.nce deli olduumu dndler. Ben de onlara asl deliliin grmediim/lemediim ey yoktur eklindeki pozitivist ament olduunu syledim ve denemesi bedava dedim. Baz (eski)agnostik dostlarm baarl ktlar bu denemeden. Artk Mevln Hazretlerinin kasdettii ifay buldular. Mesnevyi okuyup anlama konusunda son bir nokta daha var ama bu konuya girmek iin Mesnevden bir alnt yapalm:

Sen iki parmann ucunu gtr de iki gzne koy. Dnyadan bir ey grebilir misin? nsaf et de syle.te sen, gzn kapadn iin bu dnyay grmesen de, bu dnya yok deildir. Dnyay grmemek ayb, hakkati gstermemek kabahati, ancak uursuz nefsin parmana ittir. Sen akln bana al da, nce gzlerinden parmaklarn ek, ondan sonra dilediine bak, gr. *...+ nsan, gzden ibrettir. Geri kalan deridir, ceseddir Evet, insann kendi nefsine kar mcadele etmesi, ktlklerden uzaklamas zaten ALLAHn emri. Ama Mevln Hazretleri burada bir mjde veriyor, nefse kar mcadele ederek daha lmeden baz eyleri grmek, idrak etmek mmkn olabilir diyor. Hatrlayn nszdeki ifadeyi: Huylarn gzellemesi ve gnln temiz olmas. Aslnda bu iki ey birbirini besleyen, destekleyen iki sebepsonu gibi grlebilir. Ne demek? ALLAHa ynelen, doru ynde ufack bir adm atana ALLAH bunun misliyle yant veriyor. Batan beri yaptm gibi bu paragrafta da kiisel tecrbelerime dayanarak yazyorum. Elbette eli kanl bir katil ya da alp rpan bir hrsz olmadm hi. Ancak bir gnwww.derindusunce.org Fikir Platformu9


Gazal Hazretlerinin bir kitabnda (mealen) unu okudum: ALLAH ilmini hak edene verir, kymetli eylerin temiz yerlere konmas gibi. Bu szler Mevln Hazretlerinin nszyle nasl da rtyordu. Aslnda bunu daha nce de anlayabilirdim belki ama her eyin bir zaman var demek ki. Geelim. lmine talip olduum limlerin ahlkna da talip olmalydm. En azndan benim hissiyatm buydu. Dzenli olarak Mesnev okumaya ama bu arada hayatma da biraz eki-dzen vermeye baladm. Mesel hya gibi bir eserde ziyadesiyle bulabileceiniz, zetle her inanan insann yapmas gereken eyler. Ama nedense ihmal ettiimiz, ertelediimiz mevzular. te benimkisi biraz daha dikkat etmekten ibaretti. Bu bahar temizlii neticesinde ilm mevzularda bir ok eyin netletiine tank oldum. Olur olmaz eylerle enerji kaybetmek yerine daha sakin, rzgrsz ve bulutsuz bir kalp! Doal olarak temizlik yapma isteim daha da artt. te birbirini besler derken kasdettiim bu. Tabi tertemiz kalpli, mertebe sahibi, sper bir gnl adam olmak ile merakl ve iyi niyetli sradan bir Mslman olmak arasnda ok fark var ama Hacca (?henz) gitmemi bir insann yzn Kbleye dnp bir ka adm atmas da gzel bir ey. Kitap okuyarak futbol oynamay renmek mmkn mdr? amurun, suratnza arpan topun lezzeti kelimelerle anlatlabilir mi? Btn derinliine ramen Mesnev bir teori kitab deil. Uygulayarak, yaayarak renilecek bir eser bu. Evet, Mesnevyi okuyup anlamak mmkn. Ama bitirmek? Mesnev kanaatimce bir hayat projesi. Hayatmn deiik dnemlerinde elime aldmda bulduklarm da deiiyor. Bir kaleidoskop gibi deiken, onunla kurduum iliki zerinden bana beni yanstyor Mesnev. Zannediyorum ki bu kitaptan renilecek eylerin hepsi kelimeye dklebilir, objektif bilgiler deil. Ak da man da ilim renmenin birer kanal, penceresi. Haliyle Mesnev ile onu okuyanlar arasnda kurulacak znel, sbjektif bir iliki var.Son olarak Zaman Gazeteside Nazan Bekirolunun kaleminden ok net, ak bir dille yazlm bir yaz var Ak zerine. Tavsiye ederim. Dip notlar 1 Gazal Hazretlerinin Mikat-l Envar adl kitabndan istifade edelim: Bil ki iki lem vardr, ruhan ve cisman. stersen bunlara hiss ve akl veya ulv ve sufl diyebilirsin. Bunlarn hepsinin mns birbirine yakndr. Farkllk sadece bak asyla ilgilidir. (ikinci fasln balangc) *...+Ayrca sana gizli kalmaz ki izhar edilen, izhr edilenle beraber olmakla birlikte ondan nce ve onun stndedir. Ancak onunla beraberlii bir ynden ve ondan ncelii bir baka yndendir. Bu szn eliik olduunu zannetme. *...+ Elin hareketinin nasl hem elin glgesinin hareketiyle beraber hem de ondan nce olduunu dn. Artk kimin idraki bunu anamaya kf deilse ilmin bu eidini terk etsin. Nitekim her ilmin kendine gre adamlar vardr ve her ey ne iin yaratldysa o onun iin kolaylatrlmtr. (Birinci fasln sonu blm) 2 Ne yazk ki efik Can bile pozitivizmden ve ulus devletin mill eitiminden yakasn kurtaramam. Az da olsa baz dip notlarda dini rasyonalize edici araylar, bazen de Sleyman Nazifin benim dinim kinimdir szne atf yapld yer gibi milliyeti/militarist kokular olabiliyor. Dikkat etmek lzm.


Fikir Platformu

10


3 Bu tezin ilham kayna Mesnev, Gazal Hazretlerinin Mikat-l Envar, bn Arabi Hazretlerinin Fsusu oldu. Bu yaklam MUTLAKA anlalmas gereken TEK bir YOL olarak grlMEmeli. Her insan bu eserleri okuyup kendi sonularn, tezlerini retmeli ve gerektii gibi yaamal.


Fikir Platformu

11


Duvar (Jean Paul Sartre) Suzan Baarslan Duvar, Jean Paul Sartre(1905-1980)[1]n yazd bir hikye kitabdr. Duvar, be ayr hikyeden oluur: Kitaba da ismini veren, Duvar, Oda, Herosratos, zel Yaam ve Bir Yneticinin ocukluu. Sartren varolu felsefesine gre tm insanlar birbirinin ayndr; bir kahraman ya da bir alak olmak tamamyla onlarn elindedir; insan nceden-tanmlanmamtr; ne bir kahraman olarak doar, ne de bir alaktr. Duvar adl hikye kitabnda da toplumun iinden zellikle seilen kahramanlar -zellikle toplumun anomalili tipleri- kendi hayatlaryla, seimleri/tercihleriyle toplumun iinde varolu mcadelesindeki kiilerdir. Duvardaki hikyeler, bir nevi, rzgrla dalndan kopan yapra deil; rzgrsz dalndan yere atlayan yapra anlatmaktadr. Dou edebiyatnn ark- felei/yazgs/kaderi -hatta kahpe felei- deildir sonular ina eden -Duvar hikyesinin beklenmedik sonucu hari-, bireyin kendi seimleridir. 1920-1930lu yllarn anlatld bu hikyelere tek tek bakalm: DUVAR lk hikye olan Duvarda spanya Sava srasnda(1926) spanyay kurtarmak isteyen Pablo Ibbietann Falanjistler tarafndan yakalanarak arkada Ramon Grisin sakland yeri sylemesi iin mahkm edildii bir geceyi ve onun ertesi gnn anlatmaktadr. Sylemedii takdirde duvarn nnde kuruna dizilecektir bbieta. Hcre arkadalar Tom Steinbock ve Juan Mirbaldir. Bir de onlarn lme verdikleri tepkileri izleyen ve onlar bir deney faresi gibi gzlemleyen Belikal doktor. Bu gece, bbieta lm dnmesi gerekirken hala sre olduunu dnerek nce lm grmezden gelir. lm ona hala uzaktr. O, hcre arkadalarn ve doktoru gzlemlemektedir. Kendi tepkileri bir uyuukluun ardna gizlenmitir. Daha nce izledii ay bile u an ona hibir ey anmsatmamaktadr (s:22) hatta lmle odadaki dierlerine benzeyecek olmasndan nefret etmektedir. lm dnmese de eyalarn siliklemesi, bedenini hissedememesi, zamann geiini fark edememesi ile12


Fikir Platformu


aslnda adm adm lm psikolojisini yaamaktadr. Sabah arkadalar kuruna dizildikten bir saat sonra bir kez daha sorguya gtrldnde, srf Falanjistlerle alay etmek iin Grisin yerini kafasndan uydurur bbieta. Roman Grisin hayatn korumak iin lmyordur o, bakasnn hayatna karlk kendi hayatn -o kii kendisinden stn olduu iin de- feda etmiyordur. nk onun iin Hibir hayatn nemi yoktur (s:35); amac, duvarn nne dizilerek insanlarn ldrlmesine kar oluudur. dealist bir kar-durutur onunki. Ancak yle garip bir ey olur ki; Gris, yerinin kefedildiini dnerek eski yerini terk edip bbietann kafadan uydurduu mezarla sakland iin Falanjistler tarafndan ldrlr. bbieta kuruna dizilmekten kurtulmutur ve sebebini bilmemektedir, leden sonra Grisin bana gelenleri baka bir mahkmdan renene dein. rendiinde de gzlerinde yalar kahkahalarla glmeye balar. Yaamn traji-komik sahnesi. Bir ilke iin lm beklerken, bir alay iin hayatn seninle alay etmesi. Daha byk idealler iin lme adm atarken, idealine srt evirmi biri gibi yaamaya mahkm olmak. Varln, terk edecein seimin; senin hatan yznden, dnyay kmsemen, onu alaya alman, bakalarndan daha farkl olduunu sanman yznden yerle bir olmas. Duvar, kahraman anlatc bak asyla -bbietann gznden- sunulmu. En baarl yn ise, ksack bir hikyede gzlerimizin nne serilen karakter yaratm. Duvar, bir metafor olarak kullanlarak, anlamsz bir lme mahkumiyetin simgesi olarak verilmi. Ve bu anlamszla baka herhangi birinin feda edilmemesi iin birinin seiminin traji-komik sunumu olarak karmza kan bir anlat bu. Sonu, beklenmedik ve artc. Tpk hayat gibi. Seimlerimizle bir ey oluruz ama bazen yine seimlerimizle baka bir eye dnrz. Sartre bunu ok gzel hatta ironik olarak okuruna sunmu Duvarda. ODA Sradan hayatlar olan insanlarn, toplumsal beklentinin nlerine srdkleri artlar adm adm gerekletirirken, buna kar kan ayrkotlarn anlatan bir hikye Oda. Hikye, Janette ve Charles Darbedat, kzlar Eve ve onun sevdii adam Pierre arasnda gemektedir. Darbedatlar klasik Fransz ailesidir. Kar ve kocann alldk tepkileriyle birbirinden uzaklat, ayn seramoninin/rutinin her grte gerekletii, kendi zellerinden ok, genel sorunlarn dile geldii bir aile. Ne olduu belirsiz bir hastalkla odasna ve yataa mahkm Bayan Darbedat, skc hayatna anlarn dnerek katlanmakta, kendisini bir cam kr gibi yaralayan kocasnn szlerini ve kznn tercihini anlatamamann verdii skntyla gittike hayatn canllndan uzaklamaktadr. Bay Darbedatn derdi ise kznn bir psikolojik rahatszl olan/izofren Pierre ile yaamasdr. Kzn bundan vazgeirememekte ve Pierrein bir ruh hastanesine yatrlmasn kabul ettirememektedir. Eve, kendisine Agatha diyen, halsinasyonlar gren birine aktr ve aslnda ondan vazgeebilecekken, kendisini normal insanlardan farkl grd ve onlarla bir saat bile yaayamayacana inand iin duvarn te yannda yaamaya ihtiyac olduuna inanan biridir- Pierreden vazgemez. Duvarla kastettii; kiiler arasnda ve kiilerle toplum ve sosyal hayatn gerekleri arasndaki engeldir ve o, duvarn dier tarafnda da onu isteyen birilerinin olmadna inanmaktadr. Pierrein deliliine normalin stnde olma anlam ykledii gibi, kendi konumunu da farkllk/zellik kazandrmaktadr. Pierrele bir izofrenin dnyas verilirken, ona bakan Evele de onun iin feda edecekleriyle kendine setii hayatn sknts dile getirilmektedir. Tekdzelik ve anomali. Standart bir aile ve standartn, normalin, olaann dna kmaya alan bir bireyin seiminin dile getirilii ve bu verilirken, izofren bir insann bak asndan dnyann gzler nne serilii. Merkezine bireyi, anomaliyi ve normali alan, Tanrsal bak asyla yazlm bir hikye.


Fikir Platformu

13


HEROSTRATOS Toplumdan ve insanlardan nefret eden, mizantrop, hastalkl, yabanclam bir karakter, Paul Hilbert anlatlr Herostratos adl hikyede. Anlatc, kahramandr yani Paul. Altnc katn balkonundan insanlara kubak bakan, onlarn ayakta olma durumuyla alay eden, olaylara kar tepkisizlemi ve yabanclam, toplumu dman olarak gren, bu yzden kendisine gidip bir tabanca alan, tabancayla korkularndan kurtulup gl olma saplantsna kaplan, emretmeyi seven, herkesi artmak isteyen ve bu yzden sokakta birka kiiyi ldrmeyi gze alan, cinayet hayalleriyle tatmin olan, ykma inanan, 33 yanda, her ii yarm brakm bir karakterdir Paul Hilbert. Toplumun iindeki bir baka anomalidir. inde olduu toplumdan ve insanlardan nefret eden, onlarn varlnn nemli olmadn hatta zaten l olduklar iin tekrar ldrmenin nemli olmadn dnen bir karakterdir. Ykmdr onu eken ve bir arkadandan Herostratosun yksn duyduktan sonra ksa, dokunakl bir hayatn ama herkes tarafndan tannan biri olacann hayali iine girer: Masse araya girdi. Ben sizin kahramannz anladm, dedi bana. Ad Herostratos. Tannm biri olmak istiyordu; bunun iin dnyann yedi harikasndan biri olan Efes Tapnan yakmaktan baka bir ey bulamad. Ya tapna yapan mimarn ad neydi? Pek anmsamyorum, diye itiraf etti, sanyorum ad bilinmiyor. Sahi mi? Herostratosun adn anmsyorsunuz ama? Gryorsunuz ki pek de yanl hesap yapmam. (s:86) leli iki bin yldan fazla olmutu, yapt ise siyah bir elmas gibi parldayp duruyordu derken Paul, iddetli ve ksa bir alevle dnyay aydnlatma hayalleriyle yaad toplumdan, iinden, insanlardan iyice uzaklamaya balar. Be kiiyi vuracaktr ve bunun sebebini 102 yazara gnderdii 102 mektupta yle aklar: yarm dzinesini hemen imdi ldrebilirim. Belki kendi kendinize sorarsnz: Neden yalnzca yarm dzine diye? nk tabancam alt mermi alyor. Birini de kendisine saklamaktadr, eer yakalanrsa kendisini vuracaktr. Sua meyilli bu karakter incelenirken, suun insana olan etkileri de verilir hikyede. Cinayet ncesi ve sonras, artk insan ayn insan deildir. leyecei cinayet, onun insan irenliini yerle bir edecektir. Bu sula Bir su, onu ileyenin yaamn ikiye bler. dedii gibi, nce suunu ileyecek, hayatn ikiye blecek; sonra bunun zevkini ve ezici arln hissedecek ve ardndan intihar edecektir. Oysa Paul, suunu ilememiken bile su deliliinin varlyla -henz kullanmad tabancas- korku yaamakta, odasna kendisini hapsederek geirdii gn iinde kendisinden nc kii olarak bahsederek sadece topluma deil kendisine de yabanclamaktadr.


Fikir Platformu

14


Sonunda hayalini gerekletirip, insanlara ate ettiinde bir hata yaparak yanl yola girer ve bir tuvalete gizlenir. Kendisini ldrmek istese de bunu gerekletiremez ve tuvaletin kapsn aar. Ne yapt iten zevk alabilmi, ne de planlarn doru uygulayabilmitir. Artk hayatnn ikinci yarsndadr, yaptn hafifletmeye alan savunma mekanizmalaryla. Siyah bir elmas gibi parldayamam, iddetli ve ksa bir alevle dnyay aydnlatamamtr Paul Hilbert. ZEL YAAM Lulu ve iktidarsz kocas Henrinin ilikilerine Tanrsal bak asyla, ksa bir bak zel Yaam adl hikye. Lulu ilgin bir karakter. Henrinin kendisine olan sevgisini deerlendirirken her zamanki bak amzdan daha farkl dnen biri: Beni seviyor, barsaklarm sevmiyor, bir cam kavanoz iinde ona apandisitimi gsterseler tanmazd insann birini her eyiyle, yemek borusuyla, karacieriyle, barsayla sevebilmesi gerekir. Bekli de insan onlar almadndan sevmiyor; onlar da ellerimiz ve kollarmz gibi grseydik belki de severdik lgin takntlar vardr Lulunun, insanlarn onlar grmedii zamanlarda kendisine bir eyler yapacandan holanmad iin, srtnn olmasndan holanmaz. Henri uyurken onu baka erkeklerle karlatrr. Arkada Rirettee yaknlk duyar ama sylediklerini bir ey sanmasndan dolay can da sklr. Klsz erkeklerden holanr. Bedene ynelik ireti duygusu yaar. Seksten uzak durarak cinsel yaamn olmad bir hayat diler, hekimin ifadesine gre de firijittir, yinede de alfa tipi erkeklerden holanr. Sonunda Henriyi brakp baka bir adamla/Pierre gidecekken bu kararndan da vazgeer ve Niceye Texierlerle gitme karar alr ve gider. Yaam, Luluya gre onu Henriden uzaklatran bir dalgadr ve hayat yle tarif eder: Sizi srkleyen dalgadr, yaam bu; ne yarglanabilir, ne anlalabilir, brak gitsin demekten baka yapacak bir ey yok. Aslnda bu dalga dedii karar, kendi seimidir ve Henriden ayrlrken babasnn tabutu stne atlan ilk toprak gibi bir ayrlk acs hissetse de bu kararndan vazgemez. Lulu, elindekiler kendisine yetmeyen ve ne yapacan bilemeyen, sevse de sevgisini korumak yerine kendi hayatnn iinde srklenmeyi seen bir karakter. Farkl evet, tpk Sartren dier karakterleri gibi, toplumun iinde gze arpmayan, i dnyas, alkanlklar, seimleriyle ayrkotu olan bir baka karakter. BR YNETCNN OCUKLUU Lucien Fleurier, kz ocuu gibi yetitirilen bir erkek ocuu. lgin bir ocuk Lucien: olma oyununu seven ve her eye pheyle yaklaan, byklerinin tepkisine gre kafasnda iyi-kt kavramlar oluturan, bydke grnmez olduuna inanmaya balayan Sonralar bu grnmezlik onda Ben kimim? sorusuna neden olacak ve varln sorgulamaya balayacaktr. Hikyenin neredeyse tamamna yaylan bu dnce-hikyenin leitmotifi-, Lucienin btn edimlerinin, ahlki sorgulama ve ynelilerinin temelini oluturacaktr. Bu varlk yolculuunda, yahut hiliinin kefinde, aama aama u eserlerle yola kar: Werther (Gen Wertherin Aclar[2] ile Goethe); Sainte-Helenein Anlar; Psikanalize Giri, Gnlk Yaamn Psikopatolojisi (Freud); Illuminations (Arthur Rimbaud);15


Fikir Platformu


Maldororun arklar[3](Comte de Lautramont); Marquis de Sadenin kitaplar; Action Franaise(siyasi gazete); Colette Baudoche (Maurice Barres); Gurbetiler (Andre Lemordant) Kendisini yle tarif eder: Oidipus kompleksiyle baladm, sonra sadiko-anal oldum, imdi de ecinsel oldum, nerede duracam acaba? Hakikaten orada durmaz, Benim salam bir ahlkm var. diye tekrarlayarak iinde bulunduu durumdan uzaklar, ecinselliinden nefret eder ve bu nefreti bambaka bir alana kaydrr. Yahudi nefretine. Tm bu ilerleyite aslnda kendinin kim olduundan ok bakalarnn gznde kim olduu, nasl grnd, deerli olup olmad derdindedir. Bakalarnn gznde saygn, deerli, sz dinlenen biri olmay istemektedir. Bir ynetici nasl olmalysa yle olacaktr, hayatnn anlam bu olmutur. Fransa Franszlarndr, diye nida atan bir milliyetilikten rkla kayar. Hatta fikri planda kalmaz bu yeni dnce, bunu iddete de evirir. Irkla kayarken, arkadalarnn onu yarglamak yerine ona ses karmamalar onun kendi hakllnn ispat olarak grnd iin, yaptklarnda kendisini hakl karmaya balar. En son geldii beni udur: Yahudilere katlanamayan biri. Nefretini kutsamaya bile balar Lucien, kendisine saygs artar durdurulmad ve hatas yzne vurulmad iin. Bambaka biridir artk. Egosantrik bir merkezde, kendisinin haklar olduuna inanan ama bakalarnn da ayn haklara sahip olduunu grmeyen yeni biri. Kendi ifadesiyle: Franszlar arasnda bir ynetici, bir erkek, bir nder! Kendisini hayvanlara yahut nesnelere benzeterek betimleyen, kimim ben sorusunu neyim bene eviren, daha dne kadar siyasetle uramayan, kendini tanmlama abasnda olan bir gencin trajik k. Bakalarnn gznden kendisine bakarak, kendisine hayranl artan, kendisine saygy bakalarn ezerek ifade eden, kendini beenme ve yceltme ile hiliini kimle deil ne ile tanmlayan yeni Lucien, yahut bir yneticinin prototipi Lucien. Sistir Lucien, boluun ardndaki sis kendisidir ve o, bu sisin ardndan kendisini, tm o kendini tanma yolculuunun sonunda, ite byle tanmlandrr. Lucien, yani ben! Yahudilere katlanamayan biri! lgin olansa, Lucieni bu noktaya getirenin kendisi, yani yapt seimler olmas. Her admn kendi tercihleriyle atan Lucien, oidipus kompleksinden, sadiko-anala, oradan ecinsellie, oradan heteroseksellie ve nihayetinde nefret sylemli bir rkla uzanan bir ben ina eder. na ettii benine ak olacak kadar da kendisini kutsar ve beenir. Sartre, bu be hikyeyle, hepsi birbirinden ilgin, farkl, toplumun grnmeyen yznn yanss olan karakterlerle, ayrkotu dediimiz ama hepimizin iinde onlardan bir para onlardan olan kiileriyle, anomalilerimize, tercihlerimize, varlk inamza, benlie, aileye, topluma, insana deinmi. Bu hikyeler; baarl betimlemeler, ayrntlar yakalamadaki ustalk, ksa ama derin hikyelerindeki karakter yaratma baars ile dikkati ekiyor. Okur olarak bu karakterlerin dnyasna girerken ilgin ekilde onlar yarglamadan, sadece i dnyalarndaki nedenler ve nasllarla bu insanlara yaklayorsunuz, onlar ve dnyalarn tahlil ediyorsunuz. Karakterin dnyasn reniyorsunuz; sonu, istemediiniz bir nokta olsa bile -Luciendeki gibi- bunun ciddi bir analizin yansmas olduunu fark ediyorsunuz. zetle denebilir ki, bu hikyeler sadece Sartren varolu felsefesinin zeti deil; -ki denen ey hep buayn zamanda Sartren insan ve topluma dair objektif/nesnel gzlemlerinin, analizlerinin, ayrntlar yakalamadaki baarsn edebi bir ekilde ortaya koymasnn da ifadesidir.


Fikir Platformu

16


[1] http://tr.wikipedia.org/wiki/Jean-Paul_Sartre [2] http://tr.wikipedia.org/wiki/Gen%C3%A7_Werther%E2%80%99in_Ac%C4%B1lar%C4%B1_%28kitap% 29 [3] http://epigraf.fisek.com.tr/index.php?num=1039


Fikir Platformu

17


Manev Enerji - Energie Spirituelle (Henri Bergson) Mehmet Ylmaz

Evet Trkemize Manev Enerji diye evirebiliriz(1) bu ahane kitabn baln. Ne anlatyor peki? Akl nsan Evrim Hayat uur Beden Ruh Madde ve Mn gibi derin konulardaki tefekkrlerin derlendii bir eser(2) sz konusu. Derinlere dalyor ama byk dnr Bergson her zamanki gibi ok byk bir zerafet ile bugn hl moda olan baz fikir akmlarn alt-st etmeyi de ihmal etmiyor geerken: nsan aklnn Hakikati aratrmada yetersiz olduunu syleyen Kantn kritik felsefesi, Hakikati alglardan, deney ve gzlemden ibaret sayan Auguste Comte pozitivizmi, Darwin ve Spencerin mekanik evrimcilii Kanaatimce Pozitivizmi yeterince eletirdik Bir pozitivizm eletirisi isimli kitabmzda. Evrim senaryolarnn felsefeye devirilmesiyle ortaya kan siyas/ahlk durular ise Maymunist imanla nereye kadar? adl ortak almada okurlarmzla birlikte irdeledik. Bu sebeple Bergsonun Manev Enerji isimli kitabn tantrken zellikle Kantn kritikleri zerine sylediklerinden bahsetmek istiyorum. Aslnda bu kitap bir altn madeni gibi, belki 10-15 deiik yaz yazmak gerekir ama bir yerden balayalm yine de Bildiiniz gibi Immanuel Kantn almalar arasnda isimleri Kritik der diye balayan eser adeta dnrn adyla zdelemitir:18


Fikir Platformu


Saf Akln Eletirisi, 1781 (Kritik der reinen Vernunft) Pratik Akln Eletirisi , 1788 (Kritik der praktischen Vernunft) Yarg Kabiliyetinin Eletirisi, 1790 (Kritik der Urteilkraft) Tabi kritik ya da eletiri deyince gnlk hayattaki karlklarn deil Kant anlamlarn dnmek gerekir. Zira: Kant kaps ve penceresi olmayan betonarme bir bina gibi. Elinize kazma, krek, darbeli matkap ne varsa aln da gelin. Kant zebilmek iin fihrist tarz ufak bir defter tutabilirsiniz. Kanta-insanca bir szlk yazmanz gerekiyor kendiniz iin. Kelimeleri o adaki anlamlarnda deil etimolojik kkenlerine gre kullanyor. Mesel kritik dedii ey eletiri deil varolu koullarn ve ilkelerini anlama abas. Amac eletirmek deil arkeoloji yapmak. Bu sebeple evirmenler Kantn byk eserini -nin eletirisi diye degil de srasyla akl nedir? ahlk nedir? Gzellik nedir? eklinde evirselerdi Trke okuyacak olanlara byk iyilik yapm olurlard. Kantn k noktas hi de hafife alnmamas gereken u soruyla zetlenebilir: Neyi bilebilirim? Neyi yapmalym? Neyi umud edebilirim? (=? hangi umuda msade var?) Bir baka zorluk ise her eletirisinde ortak ve ok soyut kavramlar bulunmas. Her Kritiki birden (paralel olarak) okuyan birinin anlayabilecei baz eyler var ki bunlar tek tek okuyanlarn anladklarnn toplamndan fazla. Mesel mutlak kt ve kksel kt kavramlar zerine yazd denemelerden ktnn bir insan zellii olmad sonucunu karabiliriz. Kt iyiye bir direni, bir atalet, iyinin eksiklii gibi sunuluyor. Bu vizyon elinizde olmadan Pratik Akln Eletirisini anlamak zorlaabilir. Kant yllar boyunca ayn proje iin ter dkm, tutarllk kaygs onu rneklerden ve genellemelerden al koymu. Bunu hi bir zaman akldan karmamak gerekir. (Bkz. Gzellik Matkab Zek Duvarn Deler mi?) te Bergson Manev Enerjinin ilk blmn tekil eden uur ve Hayat adl ksma bu eletirel yaklam eletirerek balar: Felsefenin amac her insann kendine sorduu hayat sorulara yant aramaktr: Kimiz biz? Nereden geliyoruz? Nereye gidiyoruz? Normalde bu sorunlar ve aradmz cevaplarla bizim aramzda bir ey yok, onlarla yz yzeyiz. Ama fazla sistematik bir dnr sorunlarla bizim aramza yeni sorunlar sokuyor: Bir ey aramadan nce onu nasl arayacanz bilmeniz gerekmez mi? Dnmenin, bilmenin ve eletirmenin ne olduunu bilin ki bunlar kullanarak temel felsef sorulara yant arayn. Byle vaktinden nce domu bir sorgulama insandaki ilerleme arzusunu baltalayabilir. Yola kmadan nce btn engelleri saptama ve zm arama gayreti yerine sadece ilerlesek engel sandmz bir ok eyin birer serap gibi dalp gittiine tank olacaz. Hakikatin doal karmakl/dinamiklii yerine kendi ihdas ettikleri ve kontrolleri altnda olan kavramlarn basitliini gryorlar bu filozoflar. Hakikati tecrbe etmek yerine kendi prizmalarndan, pencerelerinden gzlyorlar. Byle sistemci yaklamlarn avantajlar var tabi: Sahiplerinin gururlarn okuyor, ilerini kolaylatryor ve mutlak bilgiye eritii vehmini oluturuyor onlarda.www.derindusunce.org Fikir Platformu19


Evet Kant gibi felsef sistemler mi yoksa Bergson gibi Hakikati tecrbe etmeye yarayan sezgi mi? Bat felsefesinin bu iki byk isimi arasnda hakemlik yapmaya kalkmak elbette yersiz. Ama yine de kiisel bir tercihim var ve size Fizikilerin Zamanndan bir ipucu brakarak tantm yazsn noktalamak istiyorum: Ama bu tanmlar bile Zaman ierir veya Zamann halihazrda var olduu kabulnden hareketle yaplmtr. Bu sebeple yukardaki tanmlarn birer metafor olduunu ve Zaman btn olarak tarif edemediklerini de sylemek gerekir. Kanaatimce bu aresizlikten bizi kurtarabilecek tek kii Ludwig Wittgenstein olabilir: Kelimelerin anlamlar bizim dmzda ve bizden bamsz bir g tarafndan verilmez ki onlarn gerek anlamlar zerine bilimsel aratrmalar yaplabilsin. Bir kelimenin anlam ona kullanan kiinin verdii anlamdr. Demek ki kelimelerin anlamlar onlar kullanma eklimizden baka bir ey deil. Bir kelimenin arkasnda kesin bir gereklik olduundan emin olamayz. Bir kelimenin gerek anlamn ya da saklad anlamlar sorgulamak yersizdir Dipnotlar (1) Sanatn amac ve Henri Bergson: Sanatta Ayrnt(9) isimli makalede spirit/pske/nefes/flemek/ruh kavram zerine iki not dmtm. Franszcadaki sprituelle kelimesini evirirken benimsediim bak as neden sprituelle kelimesinin manev diye evildiini de aklyor: Bu metinde Ruh kelimesi daha ok slmdaki nefs gibi deerlendirilmeli. Bergsonun Franszca metninde kulland me hem ruh hem de nefs yerine kullanlr. Ruh ve nefs kelimeleri gerek bat aleminde gerekse slm alimlerince kaleme alnm kimi eserlerde Yunanca ncillerdeki veya branice Eski Ahitteki karlklarnn ( pske, - nefes) tercmesi olarak kullanlyor. Nefs genellikle canl kalmamz salayan hayvan drtleri, yaamsal ihtiyalar ifade ederken ruh nsann Ahirete dnk olan, dnyada bulunduu mddete gurbet hissi duyan yann ifade eder. (ALLAHn Ruhundan fledii ) Franszcada sens- kknden tretilen kelimeler hem anlam, hem mn, hem hissiyat (5 duyu) hem de yn anlamna gelebilir. Metinde Bergson bu kelimeleri nispeten net, ak bir anlamda kullanyor. Yine de Franszca orjinalindeki gzellii Trkeye aktarmak mmkn olmad. (Abdlkadir Geyln Hazretlerinin ifade ettii zere mn ALLAHa kavumaya, Vuslata ermeye mani olan Benlii syran, Beni Kendimden ayran eydir.) (2) Bu konularda eitli vesilelerle verdii konferans bildirilerinden oluan kitap Birmingham niversitesindeki bir konferansta sunulan uur ve Hayat (1911) ile balyor, Cenevre Felsefe Kongresinde sunulan Beyin ve Dnce (1904 ) ile son buluyor. Metnin orijinali 131 sayfalk bir WORD dosyas halinde buradan cretsiz olarak indirilebilir. Bir ok kitabn cretsiz olarak sunulduu bu siteyi dikkatle incelemenizi tavsiye ederim.


Fikir Platformu

20


Nefesler (Ganiyy-i Muhtef) Mehmet Ylmaz

Ekmek yapmaya merak sarmtk bir zaman. Ama yle ekmek makinasyla filan deil. Kendimiz, elle youracaktk hamuru. Sanayi mayas da kullanmayacaktk. Aratrdk, eki maya yapmay rendik. Hani u eski kadnlarn komudan ya da mahallenin frncsndan ald maya. Daha neler rendik. Kepekli un kolay kabarmyordu. Tuz ekmein rengini koyultuyor, eker kabuunu kalnlatryordu. Ekmek yaparken iine lim katlmas mecburiydi! Hamuru kardktan sonra dinlendirmek ve sonra yeniden karmak gerekliydi. Frna koymadan da beklemek gerekiyordu. Beklemek beklemek ve yine beklemek Beklemek ok ama ok zordu. Hamurun hzl kabarmas ve ekmein hzl pimesi iin yollar bulduk. Ama hz daha dorusu Zaman eksiklii kalitenin dmanyd. Srlen toprak tohumu bekliyordu. Tohum yamuru bekliyordu ve sonra gnei. Sonra biilmeyi bekliyordu. Murada ermi buday (yani un) oka Zaman ieriyordu. Bunun iin hzl yaplan ekmek de gzel olmuyordu. Yani Zaman ekmein muhtevasyd. Un, tuz, su kadar vazgeilmezdi Zaman. Ekmek yaparken iine Zaman katlmas mecburiydi!


Fikir Platformu

21


Sonunda baardk. ki arkada o son ekmei frndan kardmz gn hi unutmadk. Evin iini enfes bir koku dolduruyordu. O kadar uram, o kadar emek vermitik ki ekmei tutmaya kyamyorduk. Yeni domu bir bebei kucaklar gibi havluya sardk. Ekmein soumakta olan kabuu t t..t diye ok ho bir ses karyordu. Kulamz yaklatrp dinledik ekmeimizi. Tam kitaplarda tarif edildii gibiydi. Kabuun rengi mkemmeldi. Pimeden nce zerine un serpip jiletle yardmz ksmlar imi, kabaran yerlerdeki hava kabarcklar sertlemiti. rkek dokunularla okadk ekmei. Arkadamn yznde adeta efkt ifadesi vard. Gzelliine bakmaya doyamyorduk. Bebeine bakan bir anne-baba gibiydik. Kahkahalarla gldk halimize. Gzlerimizden ya gelmiti. Ekmek yaparken iine Ak katlmas da mecburiydi! Aksz ekmek yaplmyordu. Souduktan sonra birer para kopardk ve tadna baktk. Tam istediimiz gibi eki bir lezzeti vard. Daha nce yaptmz yenilebilir ekmekleri ev halkna tattrmaya urardk. sterdik ki ok gzel olmu desinler, emeimizin karln tekinin dudaklarna asmtk nk. Ama bu kez yle olmad. nk mutluyduk. Eski ekmeklerin nisp baars bizi tatmin ediyordu, alk aryorduk, yeniden, yeniden diyorduk. Ama bu kez farklyd. Bu kez mutluyduk. muRaDmza ermitik. Budayn ekilmesinden, sulanmasndan, ezilip un edilmesinden bizim bebeimize uzanan gayret aac meyvasn vermiti. Ekmek mKeMmeL idi. Biz ekmei yapmtk, ekmek bizi terbiye etmiti. limin, Zamann ve Akn, bir baka deyile Mnnn Maddeye girmesine, sokulmasna tank olmutuk. Ah keke Descartes yanmzda olsayd da grseydi bu mucizeyi! Leibnizin Monadologie adl o minicik kitabn okuduunuzda kocaman bir incir aacnn tepesinde ball incirleri yiyormu gibi hissedersiniz kendinizi. Kocaman aa ve o minicik incirler Ne tezat. Koskoca Leibniz ve o 25 sayfalk Monadologie. Ne tezat. Leibnizin annesinin doum sanclar, okula gidii, matematikle, bilimle, diplomasiyle ve daha bir ok eyle doldurduu hayat Btn bunlar Monadolojiyi yazmak iindi. 25 sayfa. Ama ne 25 sayfa! Belki de ALLAHn Leibnizi yaratma sebebiydi bu 25 sayfa? ALLAH bir eyi yaratt zaman mKeMmeL yaratr. Bu mkemmellik aslnda bir ok eyin tecellisidir ama ayn zamanda Onun muRaDnn bir iaretidir akl (=gz) sahiplerine tabi. Mesel kar tanesi mkemmeldir. Elinizin scaklna direnecek kudreti yoktur. Ama kar tanelii konusunda olgunlam, kemale ermitir. Deniz kabuu da mkemmeldir. Onu krabilirsiniz ama mkemmel olduu gereini deitiremezsiniz. Bceklerin gz ve dikkat etmeden bakp getiimiz daha bir ok ey mkemmeldir Tabiatta. Leibnizin Monadologiesi gibi mesel El-munkizu Min-ad-dall (Hz Gazl) vardr. Tabi byk bir alimin hayat aac bir ok meyva verebilir. Er-Rislett-tevhd , Mikat-l Envar da Gazl Hazretlerinin bize miras brakt birer bal damlasdr. Yine minnack, yine devasa! Zaten o kadar bilgiyi o kadarck sayfaya kim sdrabilir baka? Bazen bu sdrma daha da muCiZev haller alabilir, aklmz iyice aCiZ brakabilir. Mesel resim sanatn kullanarak gz yetkin biimde kullanma yollarn aradmz Derin Gz kitabn hatrlayn. Btn bu kitapta anlatlanlarn TEK bir iirin msralarna smas mmkn mdr?www.derindusunce.org Fikir Platformu22


Aynaya baktnda grmektesin kendini. Lkin, bu idrk srlar vehminin de fendini. Ayna iine nasl ediyorsun ki rihlet? Sen misin aynadaki tecell? Bir tahll et!

ki boyutlu ancak, fehmeyle ki, grdn; Sense boyutlusun. Burda, ite, krdm!

Sa elini kullansan, aynadaki solaktr. Bunun srr aynann srrna muallktr.

u hlde bu tecell aynn deildir senin. Ama gayrn da deil! drk et, derin derin!

te sana bir misl, mantka da aykr; Zr, bir ey: bir eyin ya ayndr, ya gayr!

Akl- Mea gre yoktur bir nc hl. Bu rnein fehmi de bu Akla gre muhl.

te Hak da bu Kevni Kendine seti mirt. Bu aynada seyretti tecellsini kat kat.

Bu kapsamda mahlkat ayn olamaz Hakkn. Ama gayr da deil! Rabbim, u ie bakn!

nce bir idrktir bu. Sakn kaymasn ayak! Panteizme dmeden fehmedilsin bu siyk.23


Fikir Platformu


Kevn Hakkn aynasdr, nereye bakarsan bak! nsan rif klan bu sibaktr, bu sibak!

Veya ben kimdir? sorusuna yant aradmz Zaman nda Benlik meselesi ka msrada anlatlabilir?

Bir parack balmumu: zel kokusu olan, Yumuaka ve sar, hem kolayca yorulan

Bir cisimdir ki sonlu, snrl hacma mlik; Onu emrza kar ecz da klm Hlik.

yice cvklar strsan sen bunu, Hacm artar, aklar rengi de enikonu.

Grn de deiir deiince tm arz; Ama, hviyyet iin, bu asl olmaz maraz.

O, hviyyeti mahfz, gene bir balmumudur. Biraz daha stsan bir sv eder sdr.

Buharlar, daha ok stsan: sv kalmaz. Buhar hlinde bile hviyyet tdil olmaz.

Buna benzer bir misl iin dn insan! Yalansa, hasta olsa ya da azalsa kan,


Fikir Platformu

24


Ameliyt da olsa, hatt tasa protez, nsanl deimez! Elhak, muhkemdir bu tez!

u hlde arz ile hviyyet ayr eymi. Arzn gizledii hviyyeti kim bilmi?

Bir eyin arz ok ama hviyyeti bir! Bunu idrk etmeli olmadan mtekebbir.

Mdem ki bu arzn ardnda hviyyet var, Ve arz perdeleri olmakta sana duvar,

Bir kere de sormal: Grnen bu lemin Nedir ki hviyyeti ve dayand zemin?

Evet Bu hafta dikkatinizi ekmek istediim kitabn ad Nefesler. Ganiyy-i Muhtef Hazretlerinin irfanla, hikmetle, irad ile geen mrnn, mtevaz bir mr aacnn altn meyvalar. Sadece akl (=gz) sahipleri iin. Ruhuna el-Fatiha.


Fikir Platformu

25


bn Arabinin Fususundaki Anahtar Kavramlar (Toshihiko Izutsu) Mehmet Ylmaz Biri M.. VI. yzylda inde dieri M.S. XII-XIII. yzylda spanyada domu, aralarnda yaklak 18 yzyllk bir zaman aral ve yaadklar yerler itibriyle de yaklak 9000 kmden fazla bir uzaklk bulunan, biri ince dieri Arapa konuan bu iki insnn biribirlerini, Varlk leminin yaps hakknda ayn eyleri beyn edecek ekilde etkilemi olduunu iddia etmek bir maymunun bilgisayar klvyesinin bana geip de bir rpda Mehmed kifin btn Safhatn ayn sra iinde eksiksiz ve hatsz yazabilmesi kadar muhldir Prof. Dr. Ahmed Yksel zemre (Sz konusu eseri indirmek iin) Toshihiko Izutsunun A Comparative Study of The Key Philosophical Concepts in Sufism and Taoism / Ibn Arab and Lao-Tz, Chuang Tz balkl iki cildlik kitabnn birinci cildi 1966, ikinci cildi ise 1967 ylnda Tokyoda Keio Kltr ve Dil Aratrmalar Enstits tarafndan yaynlanmtr. Bu kitabn varlndan 1967 ylnda haberdar olmu ve ayn yl Japonyadan getirtmitim. Toshihiko Izutsu bu kitabnda bir yandan Muhyiddin bn Arabnin Fuss-l Hikem isimli eseri ile Knnin bunun hakkndaki tefsrini, dier yandan da Lao-Tznun Tao T ing (ya da Batdaki


Fikir Platformu

26


bilinen okunuuyla Tao T King) isimli eseriyle uang Tznun bunun hakkndaki tefsrine dayanarak her iki felsef sistemdeki anahtar-kavramlarn nce bir semantik analizini yapmaktadr. Bir kelimenin semantik deerlerinin, yni kelimenin etimolojik lgat mnsnn zerine zaman iinde eklenmi olan yeni anlamlarn ya da vuku bulmu olan anlam kaymalarnn tesbiti demek olan semantik analiz, kelimelerin kullanldklar yerde hangi anlamla ykl olarak neye dellet ettiklerinin aratrlmas, ya da eski deyimiyle kelimelerin medlllerinin tehis ve tesbiti demektir. Eserin 1. cildi bn Arabnin Ontolojisi (Varlk Bilgisi) ve 2. cildi de Lao-Tz ve uang Tznun Felsef Dny Grne tahss edilmitir. Yazar bn Arabnin felsefesindeki anahtar-kavramlar ile LaoTznun felsefesindeki anahtar-kavramlarn semantik deerlerini (yni medlllerini) tesbit ettikten sonra: 1) bu kavramlar arasnda bire-bir bir tekbliyetin var olduunu, 2) her iki sistemin de ortaya koymu olduu ontolojinin Varlk leminin bir silsile-i mertibe (hiyerariye) dayal katmanl bir yap ihtiv ettii bir ontoloji olduunu ortaya karmaktadr. Biri M.. VI. yzylda inde dieri M.S. XII-XIII. yzylda spanyada domu, aralarnda yaklak 18 yzyllk bir zaman aral ve yaadklar yerler itibriyle de yaklak 9000 kmden fazla bir uzaklk bulunan, biri ince dieri Arapa konuan bu iki insnn biribirlerini, Varlk leminin yaps hakknda ayn eyleri beyn edecek ekilde etkilemi olduunu iddia etmek bir maymunun bilgisayar klvyesinin bana geip de bir rpda Mehmed kifin btn Safhatn ayn sra iinde eksiksiz ve hatsz yazabilmesi kadar muhldir. Kanaatimce Prof. Izutsunun bu aratrmas, Cenb- Hakkn (hangi zamanda, hangi iklimde ve hangi tikadn mensbu olarak yaam olmasnn hi nemi olmakszn) setii mstesn insnlarn gnllerine, Varlk leminin esrrn farkl boyalarla boyanm olsa bile, ayn ekilde ilhm ettiini ok briz bir ekilde ortaya koyan kymetli bir almadr. Aslnda Prof. Izutsu kolay ve akc bir ingilizce kullanmaktadr. Bu bakmdan tercme herhangi bir glk arzetmi deildir. Bununla beraber konuya yabanc olanlarn bz noktalar daha iyi anlamalar ve teknik deyimlerle nsiyet kesbedebilmeleri iin metinde parantezler iinde de aklayc notlar vardr; bunlar italik olarak dizilmilerdir.


Fikir Platformu

27


Zafer Yahut Hi (Mustafa Kutlu) Suzan Baarslan Tepeky, hayattan kaanlarn, hayata tutunamayanlarn sna ama ama, kamaktan ok, yeni bir balang yapmak. Hayatn kesinde krk yaayanlarn krklarn, krgnlklarn tamir etme abasnn ifadesi, kimindeyse bir mit, parlak bir kariyer yeni bir balang, varolu, eskiyi yeniye kalbetme, devirme mcadelesi Brokrasinin hantallnn glgesinde kurulan Tepekyn ak geni: Bulut, Oya, Ferit. Ve realizm, bunu ak geninden -Oya, Bulut, Bulutun olunun/Keremin bu uzun hikyenin sonunda bir silahl atmada lmesi ile- ayrlk/yokluk/lm tekgenine, bire indirecek kadar acmasz. Geriye hibir pembeliin kalmad; sadece avunmann, ykntlarn, eksikliin ve tamamlanamamann kald gerek dnya. Ryalarn dahi anlamszlat, gereklemedii bir gereklik, onlardaki umudu dahi alan acmaszlk, belki bir kara mizah. Sade, akc, gnlk dil. Darbmesellerle, ark szleriyle, iirlerle verilen duygusal devinimler. Kimi yerde metinleraras gndermeler; bir ryada karmza kan Giyom Tell masal ile iki annenin bir bebei paylaamad anekdot (158-159); hatta bunun ifade edilii, bildiinizi biliyorum ey okur, ama rya bu, ben de aknmn kahramann azndan verilii Birbirinden ilgin Anadolu insan: Okumuundan okumamna, cahilinden bilgesine, ahlaklsndan ahlakszna, akllsndan delisine, cesurundan korkana her renk. Tepeky, kk bir Trkiye, hatta


Fikir Platformu

28


daha spesifik ifade edersek, kk stanbul. ehirleme, ehirleememe, aksayan hantal brokrasi, g sava, halk, beklentiler ama beklenemeyenler Adm adm rlen bir trajedi. Sohbet eder tarzda verilen cmleler, yer yer scack mizahi betimlemeler. Halk bilgeliinin t eklinde satrlar arasndan verilii. Bir nevi hikmet geleneinin szl gelenekle deil ama yazyla devam ettirilii. Karlkl ve karlksz aklar, merhametle sarlan sevgiler, huzurlu ve huzursuz aileler ve tpk hayatn kendisi gibi yk/hayat biterken hala eskisi gibi duran sorunlar, dertler, eksiklikler, insanlar, hayat devam eden hayat Trajedinin adm adm sz yknn iine; ama ak iin deil, sevdiklerini korumak iin. te tam da bu noktada, yaptn arkasnda Abdlhak Hamit Tarhann Eber adl manzum piyesinin zeti okuru yanltr. Beklenen trajedi aktan kaynaklanmaldr ama tam tersi olur. Hayat kendisi trajedinin kaynadr ve sebepler birleerek sizi aktan, ak acsndan, kazanma hrsndan uzaa atarak, insani taraflarnzn setii yoldan hayatn hi ummadnz tarafna savurur. Geriye ne ak kalr, ne onun mcadelesi, ne de ideallerle ina edilmeye allan yeni kentin derdi-tasas, yani yeni bir balangcn admlar. lahi/Tanrsal bak asyla sunulan, bir uzun hikye. Bir baka Kutlu klsii. Bireyin ve toplumun iinde olduu ama daha ok topluma bakn sunulduu bir geleneksel-modern anlat.


Fikir Platformu

29


Trkl lmek (Nazan Maksudyan) Mehmet Ylmaz Edirneden Ardahana Trkiye Cumhuriyetinin topraklar devletin tasarrufundadr. Ya biz, bu topraklarn zerinde domu olan insanlar? Kanmz? Vcudumuz? Etimiz ve kemiklerimiz? Dedelerimizin kemikleri ve doacak ocuklarmzn vcutlar kime aittir? lkokulda bara bara sylediimiz o yemini hatrlayn: Varlm Trk varlna armaan olsun! Hafife alnacak bir lf deil, varlm. Devlete verdiimiz bu ak ekin kimler tarafndan, ne gibi projeler iin kullanlabileceini dndnz m hi? Avrupa milliyetilii Trkiyeye nasl bulat? Trkiye Cumhuriyetinin doum sanclar ektii 1925-1939 yllar arasnda dnyann en saygn(!) devletleri rk, milliyeti ulus-devletlerdi: Fransa, Almanya, talya Asker doan milletler, stn(!) rklar, kafatas lmeler, kark, bozuk rklarn, melezlerin aalanmas bu dnemin standartlar, normalleriydi. Saygn devletler kltrel farkllklarla deil homojenlikle, tekdzelikle vnyorlard. nsanlarn byle tek tip oluu lkenin i huzurunun ve uluslararas ykseliinin de garantisiydi resm ideolojilere gre. Halk, millet, ulus nsan Putsal ve Kutsal Devletin eyiydi. eyletirilen, tektipletirilmi insanlar bar zamannda ii, savata askerdi. Devlete mutlakiyet atfeden faizmdi bu. Mussolininin dedii gibi her ey devlet iin vardr, devletin dnda hi bir eyin kymeti yoktur! (Bkz. Trkiyenin Ulus-Devlet Sorunu) Bilimin sistematik biimde siyas propagandaya alet edildii mesel Almanya gibi lkelerde stn(!) Alman rk su ilemi olamazd. Eer Almanyada hrszlk, cinayet, tecavz varsa bunlar Yahudiler, Romanlar veya melezler olmalyd. Pozitivizmin determinist araylarnn neticesiydi bu rklk.


Fikir Platformu

30


Modern insan artk iyi-kt karsnda hr seim yapamazd, kaliteli(!) rklardan gelen insanlar iyilie ve baarya mecburdu, mahkmdu. Aalk(!) rklar iinse bunun tam tersiydi! Bunun iin Avrupal smrgeci zenciyi, ekik gzly ldrp lkesindeki altn, gm, pamuu gasp etmekten rahatszlk duymad. Asyaya, Afrikaya, Gney Amerikaya uygarlk(!) gtren beyaz adam, bilimde, savata, sanatta baarya ve stnle mecburdu. yi-kt ayrm yapma kabiliyetini ve iyiyi seme gcn etimize, kemiimize balayan bu teoriler iddet retti ve retmeye devam ediyor. Btn insanlk tarihinin en kanl yllarnn zelikle Japon, Alman ve talyan rklnn tavan yapt kinci Dnya sava dnemi olmas gzden kamamal. Aslnda Amerika Birleik Devletleri de bu rk rzgrlardan nasibini ald. Dnya bar iin bir tehdit unsuru olan ABD ordusu, Amerikan milliyetilii ve silah endstrisi bu rk zemin zere eklemlenmitir. (Bkz. Amerika Tedavi Edilebilir mi?) Ksaca zetlediimiz bu tarihi srete Trkiyenin resm ideolojisi halkn gerek yapsna, kltrel renklerine, lkenin ihtiyalarna gre deil uygar(!) Batnn 1930daki standartlarna gre ina edildi. Mustafa Kemal Paa ve genel olarak ynetime hakim olan insanlar Osmanlnn kn, Avrupann ykseliini yaam, gururu yaral askerlerdi ounlukla. Osmanl okullarnda eitim grmlerdi ama Almanya ve/veya Fransaya byk hayranlk duyuyorlard. Bu askerlerin sosyoloji, ekonomi, siyaset gibi konularda derin bilgisi yoktu. Baty anlamaktan aciz, gerekleri idrakten yoksun, teknik ve asker stnlk karsnda sadece hayrandlar. Haliyle Avrupann en grnen, en somut ynlerini alp Trkiye insanna dayatacaklard. Orduda bu iler byle oluyordu. Sivil hayatta neden olmasnd? O halde asker bir millet yaratlmalyd. Halkn iyilii iin halka ramen byle olacakt. Avrupaya ramen Avrupalyz! Avrupa, Japonya ve Amerika on milyonlarca masum insan ldrdkten sonra rkln yanl bir ey olduunu anladlar ve zellikle Avrupa devletleri bu hastal resm ideolojilerden karma gayretine girdiler. Bugn Avrupada hl bir ok hakszlk yaplsa da rkla kar ciddi bir tavr olduunu gzleyebiliriz. Gelimi devletler meruluklarn hukuktan, demokrasiden, halka verilen hizmetlerden almaya alyorlar. 2000li yllarn Avrupas insan haklar szlemesiyle, rkl frenleme uruna basn zgrln dahi kstlayabilen hatta siyas parti kapatabilen bir Avrupa. Elbette yabanc iilere kar saldrlar ve kurumsal hakszlklar var ama 1930larn Avrupasyla tam bir tezat tekil ediyor bugnk manzara. Oysa kinci Dnya Savann alkantlar ve i sorunlar sebebiyle bizim Trkiye iine kapand. 1930larn faist Avrupas rnek alnarak kurulan Trk ulus-devleti Avrupal rnekleri gibi reformlara tabi tutulmad. Vatanda Trke konu, Ne mutlu Trkm diyene, Trkiye Trklerindir gibi gazwww.derindusunce.org Fikir Platformu31


vermeler milli eitim ve ordu gibi beyin ykama merkezlerince zihinlerimize kaznmaya devam ediyor. Bugn Trkiye Cumhuriyeti 1930 model bir Avrupa devletidir bir ok ynyle. Yani Krtlerin ana dil eitimi, niversitede barts yasa, Hrant Dink cinayeti, Ermeni soykrm gibi konularda yasaklar mdafaa edenler Avrupaya kar yine Avrupay savunuyorlar 1930larn Faist Avrupasn. Hitlerin, Mussolininin, toplama kamplarnn, filemelerin Avrupasn Atatrk kafataslk yapt m? Doru cevap: Siz okuyup karar verin. Ne okuyun? Nazan Maksudyann Trkl lmek adl kitabn elbette! Maksudyan siyasetbilim, uluslar aras ilikiler ve tarih alanlarnda faaliyet gsteren bir akademisyen. Yazar bilimin siyas propagandaya alet edilmesini yle gzel gzler nne seriyor ki. Trk propagandaya, Trk milliyetiliine zemin hazrlamak iin karlan bir Trk Antropoloji dergisi var. Dergide yok yok! Kafatas krokileri, el, burun vb organlar llerek SAFKAN Trkn nasl saptanaca, Babu Atatrkn fotoraflar 1930lar geride kald ama delinin kuyuya att ta misali milliyetilik hl baa bel. Bugn yine Ermeni ya da Krt olmak kolay deil Trkiyede. Kh halk tarafndan kh devlet tarafndan bir hakszla urayabiliyorsunuz. nk 1930larn Trkiyesinde ina edilen baz eyler hl dimdik ayakta. Yazar Maksudyan akademisyenliin gerektirdii ciddiyet lsnde kitapta verilen bilgilerin referanslarn hatta baz krokilerin kopyalarn da sunmu. En arpc olanlar stn Trk rknn tarif edildii izimler ve rakamlar. Elektrik arpm gibi oluyorsunuz. Akas ilk okuduumda byle bir kitabn yasaklanMAmasna armstm. Aslnda Nazilerin yaptn pek l Trk devleti de yapabilirdi. Sadece teknik yetersizlik buna engel olmu diye dndm. Zaten Dersim katliam ve Tansu iller dneminde OHAL blgesinde ilenen sular bile milliyetiliin; kafatasln varabilecei noktalar tahmin etmek iin yeterli deil mi? Kitapta glerek okuduum ama aslnda alanacak ok ey var. Mesel: Dnyadaki btn dillerin Trkeden trediini iddia eden Gne dil teorisi (sf. 66) Bilimsel mutlakiyet ve pragmatizm (sf. 72) Pazarda domates seer gibi rneklenen, eantiyon seilen yzlerce insan (sf. 94) Kaliteli(!) Trklerin gz kapa, burun ve kafatas emalar (sf. 122)www.derindusunce.org Fikir Platformu32


Trk kafalarn tekilerden ayrmak iin kafa kemiklerinin eklemlenme farklar (sf. 138) Hangi ehirlerin Trk zellii tamadn (katledilebilir?) listeleyen raporlar (sf. 170) Filmin sonunu sylemeyeyim. Kitab aln, okuyun. Bugn Trkiyede hl bir ok hakszln srmesine sebep olan, lkemize enerji kaybettiren sorunlarn arka plann anlamak iin olduka faydal bir kitap. Derin Dnce okurlar iin ise MUTLAKA OKUNMASI GEREKEN bir kitap. Not: Yllardr ok kaliteli kitaplar ve evirileri Trkeye kazandran, zgn ierik reterek Trk fikir hayatn destekleyen Metis yaynlarn saygyla selamlyorum.


Fikir Platformu

33


Sis (Miguel de Unamuno) Suzan Baarslan Sis / La Niebla[1] Bize ne ad verirlerse admz odur. Homeros zamannda insanlarn ve nesnelerin ikier ad vard: birisi insanlarn taktklar ad, teki de tanrlarn verdikleri ad. Tanr beni nasl adlandracak?[2] Miguel De Unamuno (1864-1936), spanyol bir yazardr. 20.yy olan yaad dnemde nce diktatr Rivera ardndan da Francoya tavr almas yznden hayat srgnde ve ev hapsinde gemitir. iir (Poesias), deneme, hikye ve romanlar (Niebla/ Sis, Abel Sanchez/Bir Tutkunun yks, Tres novelas ejemplares y un prlogo, La ta Tula, La novela de don Sandalio, Jugador de ajedrez, Un pobre hombre rico/Yaman Adam, San Manuel Bueno, Mrtir/ Ermi ve Kurban) vardr. Felsefeyle (Del sentimiento trgico de la vida, 1913 / Yaamn Trajik Duygusu) de uramtr[3]. zellikle varoluuluk zerinde durmutur. Sis, 1914 ylnda yaymlanm bir romandr. [4] Eser Victor Gotinin nszyle balar. Goti; Don Miguel Unamunonun Agusto Perezin gizemli lmn anlatt kitabna nsz yazmasn istemesi zerine, bu nsz yazar. Perezin zellii Hamletvari bir pheyle varlndan phe etmesidir. Bu ksmda kitaplara nszn neden yazld, novela[5] veya nivola tanm, Unamunonun gazetede kan yazlarna gelen yazlar, yazm kurallarnda ve slubunda yaptklarn kabul etmeyenler, Unamunonun mizaha ve Cervantese bak, varla ait dnceleri, pornografiye olumsuz bak, erotizm metafizik ilikisi, dindarlk ve sava olma arasndaki ilikiden bahsedilmektedir.


Fikir Platformu

34


nszn ardndan bir Son-nsz ksm gelir ki burada da Unamuno, Victor Gotiye cevaplar vermektedir. Burada giri ksmda ilgin bir cmle dikkatinizi eker. Unamuno yle der: nsz yazarm Victor Gotinin kimi dnceleriyle ilgili bir tartmaya girmek isterdim, ama varoluunun -Gotinin varoluu- gizemini bildiim iin, bu nszde sylediklerinin btn sorumluluunu kendisine brakmay yeliyorum. Ve ilk soru iareti atlr romanda, Goti kimdir, gerekten var mdr yoksa kurmaca bir karakter midir? Cevabn da sadece yukarda syledii gibi Unamuno bilmektedir. Bu ksm da okuyucu iin ancak eser bittiinde anlaml hale gelmektedir. (Bu ksm eseri okumadysanz paragrafn sonuna kadar okumayn.) Eser tamamlandnda u gerekle karlar okuyucu. Unamuno, romana kendisini katt gibi, roman kahramann da -Victor- gerek hayata aktarmtr. Romann gereklii Unamunonun romana girmesiyle soru iaretine neden olduu gibi, gerek hayatta da olmayan Victorun yazdklar bu hayatn gerekliine dair soru iaretine neden olmaktadr. Yani ilk defa sadece bir yazar kurguya mdahale etmekle kalmayp kurmaca bir karakter de gerek hayata mdahale etmi, aramza girmitir. Romann yazld yl dnrse -1914- bu gerekten de ok baarl bir bulutur. Son-nszde yine eserin sonunda anlam kazanan cmleler unlardr: Dostum ve nsz yazarm Gotinin benim dncelerimi ok dikkatle ele almas gerekir, nk beni ok kzdrrsa, sonunda, dostu Pereze (Perezin de kurgu karakter olduu ortaya kmaktadr.) yaptm ona da yaparm ve onu lmeye terk ederim ya da doktorlarn yapt gibi ldrebilirim. Okurlarmn bildii gibi doktorlar ikilem iindedirler: Ya hastay ldrmekten korktuklar iin lme terk ederler ya da lr kalr korkusuyla onlar ldrrler. Ben de Gotiyi elimde lp kalrsa diye, ya ldrrm ya da onu ldrmek zorunda kalmaktan korktuum iin lmeye terk ederim. Victor da Perez gibi roman kahraman olduu iin yazar onu da ldrebilir, yani Victorun varlnn sadece kurgu olduu her iki biimde de ortaya kacaktr. Yazar, kurmaca gereklii bozmu, kurmacadaki bu bozumla kendi hayatndaki gereklik algsna gnderme yapm ve onu sorgulamtr. nk, ster yaamdan kitaplara olsun, ister kitaplardan konumalara, gerei bir alandan baka bir alana aktardk m bir eyler oluyor ve gereklii bozuluyor.[6] Unamunonun da yapt tam olarak budur. Hatta bir adm daha te gider Unamuno, bir baka roman karakterini kurmaca gerekliine sokar: Don Juan Tenorio. Tenorio, Tirso de Molinann El Burlador de Sevilla adl yaptnn bakahramandr. Burada da kahramann farkl bir gerekliin iine dahil etmi olur. bir anlatda, bir baka romandaki karakterin bir romana girii ya da bir oyuna girii, neredeyse bir gereklik iareti ilevi grmektedir. Rostandn Cyrana de Bergeracnda ikinci perde sonundaki durumu buna rnek gsterilebilir. Kurmaca karakterler bir metinden tekine g edebildiklerinde, gerek dnyada yurttalk hakk elde etmi ve onlar yaratan anlatdan bamsz hale gelmi olurlar.[7] Bylece Tenorioya gereklik vererek kendisini sorgulatm olur. Roman, Agusto yamurlu bir gnde yrye k ile balar. Ancak kararszdr, yaamda yolculuk etmeyen, yaamn evresinde dolaan bir kiidir o, bu yzden bir kpein oradan gemesini ve onun gittii yne gitmeyi kafasna koymutur ama kpek yerine bir gen kz -anne ve babas olmayan, halas ve enitesiyle yaayan, piyano retmeni olan Donya Eugenia Domingo- geer nnden ve Agustonun yolculuu balar. Yalnzca gzlerini hatrlayabildii gen kza ak olur. Agusto Perez, annesi alt ay nce ld iin varsl ailesinden kalan evde bir uak (Domingo) ve ayla (Liduvina) beraber yaamaktadr. Evine dner dnmez Eugeniaya mektup yazar. Mektubu vermeye gittiindewww.derindusunce.org Fikir Platformu35


kapc kadndan sevdiinin taliplileri olduunu renir ve savama karar alr. Ancak ak, varlyla Eugeniann nndedir, ak dnrken yanndan geen Eugeniay tanyamayacak kadar kendi dnyasndadr ve aslnda merkezinde kendisi vardr. Eugenia onun yaamn sisinin skntsna bulduu yeni bir zmdr. Amac ak olmaktr ve bu yzden ak/Eugeniay deil onunla ilgili konumay tercih eder. Eugeniayla ilgili bilgi almaya her gittiinde i konumalaryla hayata dair dnceleri, anlar, yetime tarz karmza kar. Yine bu yrylerde kk bir kpek bulur ve adn Orfeo koyar. Bir gn ans eseri, Eugeniann oturduu kattan kanarya kafesi der, Augusto kafesi yakalayarak Eugeniann evine adm atar ve neden evin evresinde dolatn Eugeniann halasna (Ermelinda) ve enitesine (Don Fermin) itiraf eder. Ancak Eugeniann Mauriciosu vardr ve aslnda Eugenia, mzikten dahi nefret eden, onun kafasnda hayal ettii karakterin ok dnda bir insandr. Kendisi, Eugenia iin tekidir. Dertlemek iin gittii Victor onun durumunu yle deerlendirir: Kukusuz sen ayrmnda olmadan ne una ne buna, kadna, soyuta aktn; Eugeniay grnce, bu soyut somutlat ve kadn kadnlat ve sen ona ak oldun ve imdi onu brakp gitmeden, onda hemen hemen btn kadnlara ak oluyorsun ve kar cinsin hepsine birden ak oluyorsun. u halde soyuttan somuta, somuttan kar cinse, kadndan bir kadna ve bir kadndan kadnlara getin. Augusto, Eugenia tarafndan reddedilir ve bunu dndke aslnda onun bir simge olduunu kefeder: Arad ey, ruhtur. Ama arad ruhun istedii, o deildir. Onunla belirsizlikler iinde gitgeller yaarken Rosarioya/tc kza bile ak olduunu dnmeye balar. Eugeniaya evlilik teklifi yapar ve bu, Eugenia tarafndan Augustonun paras iin kabul edilir. Ama para kopartmaktr ve daha da ileri giderek eski sevgilisine i ayarlattrr. Dne gn kala Eugenia, Maurico ile kaar. Victorla konuurlarken, Victor hayat ile deney yapmasn tavsiye eder, yani intihar etmesini. Victor bu sre zarfnda hep nivola kahraman olduunun bilincindedir. Augusto da bunu kesinletirmek iin kendisini yazan yazarn evine gider ve (31. Blmde) Unamunoyla grr. Bu ksm ok ilgintir, nk yazar ile kahraman bir araya gelirler ve yazar tarafndan Augustoya sadece bir kurgu karakter olduu sylenir, yani varlnn gerek olmad. Gereklik sorgulamas ile geen diyaloglardan sonra roman kahramannn lmesi ile Unamunonun lm arasnda paralellik kurularak Unamunonun varl sorgulanrken; yazarn, kendisini romann kurgusuna katmasyla Augustonun varl sorgulanr. Augusto, varlnn hilik olduu kukusuna kapldktan sonra birdenbire lr (ok yemek yiyerek intihar etti olarak durum aklanr) ve lrken bunun bilincindedir. Augustonun lmnden sonra Unamuno bir rya grr ve ryas beyaz bir sisle balayp, siyah bir sisle biter. Yazar, Augustoyu yeniden canlandrma karar almtr ve sonra isterse yeniden intihar eder diyerek okuruna Augustoyu canlandracan syler ve hakikaten ryada Augusto karmza kar, yeniden romana girmi olur. Sondeyite bizli konuma hakimdir ve bir nevi zet eklinde olaylarn bitii verilir. Orfeo bile bu blmde dncesiyle romandadr ve efendisinin lmne dayanamayarak o da lr. Romanda ilenen kavramlar: Romanda; yolculuk, nesnelerin anlam, yaam(ki sis anlamna gelir), mantk ve rastlantsallk, zaman, ak, sknt, aile, lm, yas, Esperanto ve dil, anarizm, sonsuzluk ve gn, mlkiyet, d, umut, dwww.derindusunce.org Fikir Platformu36


krkl, an, evlilik, ruh, romanlarn toplum zerindeki tesiri, yallk, filozoflar, bilim adamlar, kadn, delilik, sinizm pornografi karlatrmas, kuku ve dnme arasndaki balant, aldatlma, yazar ve kurgu kahraman, gereklik ve varolma, sanat konularna deinilmitir. 225 sayfalk bir roman iin bu kadar kavrama deinilmi olmas eserin baarl ynlerinden biridir. Romanda ilenen kavramlardan bazlar: Eser, Unamunoya gre, roman deil nivoladr.Victor karakterinin nivola yazacan ve bunu nasl yapacan Augustoya anlatmas ile kurgusal gereklikten nivolann ne olduu okura aktarlr. Burada kendisini eletiren edebiyat eletirmenlerine de bir gnderme vardr: evet, evet, nivola! Bylece trnn kurallarn inediimi hi kimse syleyemeyecek Tr ben bulmu oluyorum, bir tr bulmak, ona yeni bir ad takmaktan baka ey deildir ve kurallar istediim gibi koyuyorum.(s.106) Gereklik sorgulanr romanda. Augusto, Orfeoyla(kpeiyle) konuurken yle der: Birok kez Orfeo, var olmadm ve teki insanlarn beni grmeyeceklerini sanarak sokaklarda dolatm olmutur. Kimi zaman da beni, benim kendimi grdm gibi grmediklerini dlerdim. (37) Tek bana, tek bana, tek bana ayn uykuyu uyumak! Yalnz insann uykusu bir kuruntudur, grntdr; iki insann uykusu ise hakikattir, gerektir. Gerek dnya, hepimizin dledii uyku, ortak uyku deildir de nedir? (S:71) Yine baka bir yerde, bir kez daha romann gereklii Augustoya sorgulatlr: Peki benim yaamm, novela m, nivola m, yoksa baka bir ey mi? Benim bamdan geen ve benim evremdeki insanlarn bandan geenler gerek mi, kurgu mu? (ki bunu bir kurgu kahraman soruyordur, SNB) btn bunlar Tanrnn ya da uyanr uyanmaz buharlaan bir baka varln d olmasn? Bunun iin mi ona dua ediyoruz, onu uyutmak ve d grmesini salamak iin, ona arklar, ilahiler sylyoruz? Btn dinlerde yaplan ibadetler, Tanrnn dn srdrmesi ve uyanmamas ve bizim de d grmemizi salamas iin deil mi? (s.106-107) Zaman hakknda kahraman Augusto unlar syler: Olan oldu. Peki yarn ne olacak. Yarn Tanrnn gn. Peki dn kimindi? Kimindi dn? Ah dn, gllerin hazinesi! Kutsal dn, her gnk sisimizin z! (s:14) yine Agusto kpei Orfeo ile konuurken bir Hamletvari bir sahne okuyucunun gzlerinin nne serilir: Her yeni saatte, nceki saatlerin beni ittii dncesine kaplyorum, gelecei hi bilemedim. Ve onu sezinlemeye baladm u an, gemie dnecekmiim gibi geliyor bana Geip giden bu gnler bu gn, geen bu sonsuz gn, i skntsnn sisinde kayp gidiyor. Bugn dn gibi, yarn bugn gibi. Bak Orfeo, babamn u kllkte brakt kle bak Bu sonsuzluun, Orfeo, korkun sonsuzluun ortaya kmas. nsan tek bana kalnca ve gzlerini gelecee kapaynca, sonsuzluun o korkun uurumu ortaya kyor. Sonsuzluk gelecek deil. Biz lnce, lm bize evremizde yarm daire izdirtiyor, o zaman geriye, gemie, geip bitmi olana doru yrmeye balyoruz. Ve bylece yazgmzn yuman ze ze, bize hazrlad bir sonsuzluk asla var olmad iin, hi ulaamadan hilie doru yryerek gidiyor, gidiyoruz. Yaantmzn bu aknts altnda, onun iinde, ters ynden gelen baka bir aknt var; burada, dnden yarna gidiyoruz, orada yarndan dne gidiliyor. Bir anda hem rlyor hem zlyor. Ve arada bir teki dnyadan, bizim dnyamzn iinden esintiler, buharlar ve hatta gizemli grltler bize kadar geliyor. Tarihin derinlikleri bir kar-tarihtir, izledii tarihin ters ynnde bir sre. Yer alt rma denizden kaynaa gider. (s:38) Sknt iin unlar syler: Hemen hemen hepimiz bilinsizce sklyoruz. Sknt yaamn temeli; oyunlar, elenceleri, romanlar ve ak bulan skntdr. Yaamn sisi, tatl bir sknt, ekimtrak bir likr damlatyor. Btn bu gnlk ve anlamsz olaylar; vakit geirdiimiz, yaam uzattmz btn bu tatl syleiler dnya tatls skntdan baka nedir ki? (s:21)


Fikir Platformu

37


Romanda mlkiyete ait grler Eugeniann anarist enitesi Don Fermin tarafndan yle dile getirilir: Zaman gelecek, btn toplumsal uzlamaclklar ortadan kalkacak. zel mlkiyetlerdeki itlerin ve duvarlarn hrsz dediklerimiz iin yalnzca biraz zendirici olduklarndan eminim, aslnda hrsz olanlar tekilerdir, mal sahipleridir. itsiz, duvarsz olan, herkesin eriebilecei mlkiyetten daha gvenli mlkiyet yoktur. nsan iyi olarak doar, doal olarak iyidir; toplum onu bozar, yoldan karr (S:62) Ayrca burada insann varlna ynelik insann iyi olarak domas aklama da vardr. Erkein gznden kadn tasnif eder Augusto, buna gre kadnlar, imgleme ve kafaya hitap eden kadnlar(Eugenia); yree hitap eden kadnlar(Rosaria) ve mideye hitap eden kadnlar(Liduvina) olarak trdr. Birinci ksmdakiler zeka ve dne; ikinciler duygu ve duyumsamaya, ncdekiler ise isten ve sevmeye hitap etmektedir. Ruhun yetisine zeka, duyumsama ve sevmeye tekabl ederler ve yapt, kadndan kadn kavramna kayar bu ksmlarda. Romann teknik incelemesi: Romandaki letif-motif Eugenia, Eugenia, Eugenia, benim Eugeniam, yaammn amac, sisler arasnda iki yldzn tatl lts, savaacaz?cmlesidir. Sava, yeryzndeki yaantdr ve Eugeniada kazanlmas gereken bir savatr yani yaamn amacdr. Dier leitmotiflerse, Yazgnn yollar gizemlidir. cmlesidir, yani kesinliksizlik ve belirsizlik; ve nivola kelimesidir. Romanda bak as tanrsal bak as gibi grnse de anlatc kii kimi zaman romann akna kendi dnce ve izlenimlerini de aktarmtr. Eugeniann sevgilisi Maurico ile yapt diyalog esnasnda anlatc kii araya girerek unlar der: Zavall kz, aka ayrmna varmadan, mziin sonsuz bir hazrlanma, hibir zaman eriilemeyecek bir amaca hazrlanma, hi bitmeyen bir sonsuz balang olduunu belli belirsiz duyumsuyordu. (51) Hatta burada sadece araya girmekle kalmaz anlatc kii, kahramann ne hissettiini bilmedii bir duygunun tarifini vererek kahramann silikletirir. Victor ile Augustonun diyaloglarndan birinde (s:167) yazar, okura seslenir ve romann kahramanlarnn phelendii gerei ve okurun da fark ettiini fark ettiinden belki, romana birkez daha mdahale eder. Bu, romanda teknik bir kusurdur ama Unamunonun yazd roman deil, kurallarn kendisinin belirledii bir nivoladr. Ve yle der yazar: Augusto ile Victor bir nivolesk syleiyi yaparlarken ey okur, senin elinde tuttuun bu romann yazar olan ben, roman kiilerimin beni savunduklarn ve davranlarm hakl gstermeye altklarn grnce, gizemlice glyorum ve kendi kendime yle diyordum: Bu mutsuz insanlar, benim onlarla yapmakta olduum eyi hakl gstermekten baka bir ey yapmadklarn dnmekten ne denli uzaktalar. Bylece bir insan, hakl kmak iin nedenler arad zaman aslnda Tanry hakl karmaktan baka bir ey yapmaz. Ben de bu zavall iki nivolesk eytann tanrsym. Romann 31. Blmnde kahraman/ben anlatcya geilir ki, burada konuan kii artk tamamen yazardr. Bu blmde Augusto ile Unamunonun diyaloglar vardr. Tanrsyla buluan nivola kahraman. Sondeyite bizli anlatma geen yazar, bu blmn sonunda tekrar ilahi bak asna dner. Bu kadar teknik kusuru bilerek setiyse yazar- ki bunu nivola olarak adlandrrgerekten tamamen pervasz yazmaktadr. Romanda La Celestina ile Fernando de Rojasn, Tragicomedia de Calixto y Melibea yaptna; Gran Galeoto ile Jose Echegarayn ayn adl dramna; Othello ile Shakespearee; Gil Blas ile Alain-Ren Lesagee, lahi Komedya ile Danteye; Eneida/Aeneis ile Virgilliusa; Renann Jouarreli Rahibesine metinleraras gndermeler vardr. Portekiz efsanesi, Sokratn lecei gnden bir anekdot, Buridann eei benzetmesiyle Jean Buridann deneyine gnderme, Pindarosun cmlesi, Descartesin dnyorum yleyse varm, zdeyiler ve iir, telgraf, bni Sinann fikirleri de aktarlmaktadr.www.derindusunce.org Fikir Platformu38


Nivola ile karlaan okur, ilk defa yeni bir kelime ve bunun tanm ile karlatnda anlatc kiinin 150. Sayfada bahsettii Homeros rneiyle, okuru apax(ilk kez rastlanan szck ya da herhangi bir dil olgusu) hakknda bilgilendirir ve okurun bu durumu tanmlamasna da imkan salar. Nivola, bir apaxtr nk. Eserdeki en nemli bulusa, roman kahraman ile yazarn buluturulmalar ve gereklie ve varolua ynelik sorgulamalardr ki, sis kelimesinin tanm ve yazarn amacn aklad cmleler yazarn gerekletirmek istedii eylerdir. Sis, hayat, yaamn kk olaylar, sorun, sknt, znt, karklk anlamlarna gelmektedir. Ve yazar romandaki amacn Victorun bir diyalogunda u cmlelerle aklar : Kartrmak gerek. zellikle kartrmak, her eyi kartrmak. Uykuyu uyanklkla, d gerekle, zgn sahteyle kartrmak; btn her eyi tek bir siste kartrmak. Sis romanyla yazar gereklikle kurmacay, gerek kiiyle kurmaca kiinin hayatlarn, uyku ile uyankl kartrm ve hepsini, dedii gibi bu romanda bir araya getirmitir. Unamunoyu, 1998de Cemil Merii okurken, Yalnzlk, kutsal yalnzlk. cmlesiyle tandm ama ancak, yllar sonra 2010da okuma ansna kavutum. Nasl glmenin ve alamann, konumann ve susmann bir vakti varsa, kitaplarn da bir vakti var. O vakit gelmeden de gzel yzlerini ve ilerini gstermiyorlar/amyorlar. Bize den de o vaktin gelmesini beklemek oluyor; elbette vakti gelmi olan kitaplarla, gelecek olan bekleyerek.

[1] Miguel De Unamuno, La Niebla, ev. Yldz Ersoy Canpolat, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2006. [2] Miguel De Unamuno, La Niebla, ev. Yldz Ersoy Canpolat, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2006, s:9. [3] http://www.felsefeekibi.com/site/default.asp?PG=1914 [4] Byk bir evde ua ve as ile yaayan, zengin, kimsesiz, gen bir adamdr Augusto. Yegane dostu Victor ile satran oynamaktan baka neredeyse hibir uras yoktur. Ta ki gnlerden bir gn, her zamanki gibi amaszca evden ktnda, sisler iinde nnden szlp giden gzel bir kadn siluetinin ardna taklana kadar. Bu karlama btn hayatn deitirir; Augusto ak olmutur. O gne kadar kadnlar doru drst tanmazken, kendine tekrarlaya tekrarlaya bytt bu ak sayesinde nne kan tm kadnlara kar akla dolar. Nasl tuzakl bir sisin iinde dolatn, kk kpeinden baka evresindeki herkesin rol ald bir oyunun aldananI olduunu ok ge fark edecektir. (http://www.kitapyurdu.com/kitap/default.asp?id=69574om) [5] Unamunonun eserlerinin eletirmenler tarafndan roman saylmamas zerine Unamunonun eserlerine verdii isim.39


Fikir Platformu


[6] Forster E.M., Roman Sanat, ev.nal Aytr, Adam Yaynlar, stanbul, 1985, s.150.

[7] Eco Umberto, Anlat Ormannda Alt Gezinti, ev.Kemal Atalay, Can Yaynlar, stanbul, 1995,s.142143.


Fikir Platformu

40


Endoktrinasyon ve Trkiyede Toplum Mhendislii (Serdar Kaya) Mehmet Ylmaz Kemalizmin tarih sahnesinden silinmeye yz tuttuu u gnlerde bizi yeni sorunlar bekliyor. Neden? nk Trkiyedeki fanatik Kemalistleri ya da milliyeti solcular eletirirken srekli iine dlen bir hata var. zellikle MTEYEDDN / SLMCI /MSLMAN genlerin yakasn brakmayan bir saplant bu: Osmanl fetiizmi. En uzaa biz gittik, en abuk da biz dndk, en gzel saksafonu Osmanllar alard eklinde zetlenebilecek bu kolektif kibir nereden geliyor? Sanrm bir beyin ykama sreci ve bunun dourduu aalk kompleksinden. Ne yazk ki bu fikr hastalktan muzdarip Mslman genler de dnyay biz ve tekiler = iyiler ve ktler gzlnden okuyor. Daha dorusu bu isli, sisli, pis puslu gzlkten baktklar iin tpk Kemalistler ve Ulusalc solcular gibi hi bir ey anlamyorlar etraflarn eviren dnyadan. irkin Cumhuriyet ve Mnsz Maneviyat makalesinde anlattmz gibi akllar ve vicdanlar hl uykuda. iekler, Gnller, Baheliler, ve Pamukolular hl pistte kvrmaktalar. Derin Dnce Sitesinde yorum yazan, makale gnderen herkesin MUTLAKA okumas gereken bir kitaptan bahsedeceim bu hafta. Daha nce kitaptaki bilgilerin kk bir ksm Derin Sular sitesinde yaz dizisi olarak yaynlanmt. Saolsun Serdar Kaya bu bilgileri zenginletirerek, rneklerle aarak kitap haline getirdi. Bu kitap neden nemli? nk insanlar kadn, erkek, Trk, Ermeni, Hristiyan, Mslman, ateist olsalar da ta ilerinde (iimizde) baz mekanizmalar var. Sosyal psikolojinin konusu olan baz krmz dmelere gerektii gibi baslrsa en masum insanlar bile birer katil, birer ikenceci yapmak mmkn. (Bkz. Kt insan nasl retilir? Ve O Gn Bebek Nasl Katil Oldu?)


Fikir Platformu

41


Nedir bu dmeler? Hangi mekanizmalar nasl faaliyete geiriyorlar? Nasl korunabiliriz ve lkemizi nasl koruyabiliriz bunlardan? Makbul vatanda tahayylnden Mill eitime, basna, hkmetlere Toplum Mhendislii nasl iliyor? Kitap matbaadan km ve 24 Mays Pazartesi gnnden itibaren Ankaradan balanarak kitabevlerine datlmaya balanm. Idefix ve Kitap Yurdu bata olmak zere pek ok siteden de kitab sipari etmek mmkn. Beklemek istemeyenler iin Pandorann ayn gn teslim opsiyonu da var. in gzel taraf Serdar Kaya kitab kapatmyor ak brakyor. ok sayda insann okuyup katkda bulunmas halinde yeni almalara vesile olabilecek bir tartma zemini olabilir: Yaz dizisi 16,000 kelime civarndayd. Kitap ise 52,000 kelime seviyesinde. Ancak ilk 16,000 kelimelik ksmn da nemli bir blmn ya kitaptan kardm ya da yeniden yazdm. Onuncu blm gibi ounluu itibariyle deimeden kalan blmler epey az. Gerek detaylandrmalarda gerekse konu almalarnda mmkn mertebe bugne kadar sitede deinmediim rnekler kullanmaya da altmdan neticede yeni bir alma ortaya km oldu. Kitab okuduktan sonra Kitabn tesi sayfasna tavsiye linkler gndererek katkda bulunabilirsiniz. Yaz dizisini aradan iki yl getikten sonra bir kitap projesi erevesinde gelitirmek zere yeniden ele aldmda metnin pek ok eksiini tamamlamam gerektiini fark ettim. Muhtemelen nmzdeki yllarda da birinci baskdaki metnin kimi yerlerini deitirmek ve gelitirmek isteyeceim. Bu nedenle, sitenin kontak formunu doldurarak tavsiyelerinizi, greceiniz hatalar ve olumlu olumsuz eletirilerinizi paylarsanz ok sevinirim. (Aksi ynde bir talepte bulunmamanz durumunda eletirilerinizi - isminizin tamamn vermeden - ne dediler? sayfasnda paylaabilirim.) Serdar Kaya Tasfiye dergisinden Beytullah Emrah ncenin kitap ile ilgili sorularn cevaplam, Derginin Eyll-Ekim saysnda yaynlanacak olan bu ok faydal rportaja uradan ulaabilirsiniz.


Fikir Platformu

42


Acemi bir yazarn ilk roman: Dalarn Adam Barnabo (Dino Buzatti) Suzan Baarslan Her yazar okur iin farkl bir yolculuktur ve her yazar farkl bir yolculuk yapar. Kimi tek bir romanla[1] odur; kimi yllarca sren bir arayn sonunda o olur. Dino Buzzati[2] yllarca sren yolculuuyla, arayyla adn kabul ettiren yazarlardan biridir. Tatar lyle nce Fransada sonra da yirmi dile evrilerek tm dnyada tannan ve hala basks yaplan bir romann[3] sahibidir Buzzati. Tatar l; roman teknii, slubu, iki dzlemle ilerleyen kurgusu, betimlemeleri, kazandrd Drago karakteri ile gerekten lmsz romanlar arasnda zel bir yere sahiptir. Buzzatinin ilk roman, zerinde iki yl alt, birka kez dzeltme yapt ve -hala kusurlu bulduu- 1933 ylnda baslan Dalarn Adam Barnabo adl romandr. Bu romann zellii, -romann iinde deil tam tersine dnda- tm kusurlarna ramen, bir yazarn balang noktas hakknda okuyucuya ok ey anlatmasdr. Dalarn Adam Barnabonun konusu; yol yapm iin kullanlmas gereken cephanelii korumakla grevli olan orman bekilerinin haydutlara kar cephanelii yllar boyunca korumalardr. Del Corre, Berton ve Barnabo roman iinde karlalan roman kiileridir. Ama karakterden ok tip olarak karmza karlar. Derinliine ruhsal betimlemeye girilmez. Sadece Barnabonun bana gelenlerden onun kahraman olma hayalini, korkularn, edilgenliini karmsarz. Silahl atmaya girmeyip kovulan, be yl iftilik yaptktan sonra San Nicolaya dnen ve eskiden ormanc olarak alrken dnnde sadece, cephaneliin gereksizlii anlald iin kapatlmasyla bo kalan ormanc evine bekilik yapmaya balayan Barnabo. Dndnde hala yaad utanc telafi etme arzusu ve tam bunu telafi edecei an geldiinde, haydutlarn da kendisi gibi yalandn, artk koruyacak hibir ey kalmadn ve hayalinin anlamszln fark eden Barnabo hayallerini kaybeder,


Fikir Platformu

43


kariyerini kaybeder, sosyal statsn kaybeder, mitsizdir, baarszla urayan her birimiz kadar mitsiz Buzzati romanlarnda roman kiileri, her yerde karmza kan kiilerdir ve romanlarn bir dier zellii de budur ama burada bu zellik ham olarak karmza kar. Dtan gzlem olduu iin -yer yer kahramann azndan konumalar ve monologlar olsa da- karakter yaratma ve karakter tahlili konusunda zayf kalr roman. Barnabo, derinlemesine ilenmemitir ama Dragonun n-habercisidir de bir yandan. Roman teknik kusurlarla doludur. Gnlk dil, kimi yerde zentisiz bir ekilde karmza kar. Eserin giriinde Del Collenin anlatt yavan hikayeler dk cmlelerle verilir. Anlatc kii olaylarn iindedir, gzlemci bak as gibi grnse de kimi yerlerde kahraman anlatc bak asna geiler olduundan ikisi arasnda dzensiz geiler akcl bozar. Kimi yerde okuyucuya dahi seslenen bir anlatc ile kar karyadr okuyucu. Betimlemeler ok da baarl deildir. Zamanda geri dnler ise ciddi anlamda baarszdr. Teknik anlamda baarsz olan bu romann ieriine baktmzda, Tatar l yazarnn iledii konularn ham halleriyle karlarz. Mardenlerin evinin rmesiyle, hayata bak asnn, gidememenin, takl kalmann, edimsizliin ve edilgenliin iaretini verir okuyucusuna Buzzati. Bunu Barnabonun haydutlarla atma hayali kurarken atmadan kamas, iinden kovulmas, hep bu utanc telafi etme hayali kurmas ve yllar sonra bunun anlamszln fark etmesi ile de pekitirir. Barnabonun Del Correnin lmne zlmemesi, hayatnn ite byle evinin yaknnda ve sonsuz hikyelerle son bulmas hele ki kimsenin anlayamayaca hayallerle son bulmasn daha iyi kabul etmesi, cenazede farkl kayglarn ortaya kmas ile yabanclamaya dair -ok da belirgin olmayanbir ipucu verir. e yaramayan bir cephanelii beklemek, korumak, onun iin lmek, byk zafer kazanmak amacnn anlamszlnn fark edilmesi ama bir ekilde isiz kalmamak, bir deiikliin beklentisiyle her eyin farkl, daha iyi olacana inanmak gibi sebeplerle bu bekleyi, bu farkna var yllara yaylr ki Buzzati romanlarnda zaman dilimi ok uzun yllar kapsamaktadr. Bu romanda da Barnabonun San Nicolay terk ettikten sonra geri dnne kadar geen sre dahi be yldr. Daa ynelik yazarn duyduu sevgi ve zlem zellikle betimlemelerde kendisini gstermektedir ki bundan sonraki romanlarnda da bu sevgiyi mutlaka ilemitir yazar. Romanda yaral karga, olacak olan eylerin habercisi olarak karmza kar. Kimi yerde kt bir olayn, kimi yerde zlemin, kimi yerde ayrln iaretidir. zellikle Tatar lnde bu ilevi ryalar yoluyla ortaya koymay tercih etmitir yazar. Hayata dair zellikle gnlk yaantmza dair tespitler de yer alyor romanda ki bu, yazarn ayrntlar yakalama baarsn iareti olarak karmza kar.[4] Byk zafer kazanma hayali, beklentisi, bekleyiin uzamas, hayalin gereklememesi, hayal krkl, hayalin anlamszlve teslimiyet. Buzzati romanlarnda karmza kan bu konular, bu romanda Barnabonun hayat ile vcut bulur. Her ey zaman ierisinde yok olacakt; aptalca utanc, karga, Bersaglio kasabas, Bertonun yola k her sabah gne dalar aydnlatacakt. Sonbahar gelecek, kar yaacak, sonra da ilkbahar arklar syleyecekti [5]www.derindusunce.org Fikir Platformu44


Ve hayalin bitii: te Barnabo geri dnyor. Az nce dalarda bir nevi by bozuldu. Dalar artk tamamen yalnz kald; ne haydutlar ne cinler Bunlarn hepsi bitti. Yava admlaryla ormann arasndan ilerliyor[6] Tm yeryznde hayat kesintisiz gemeye devam ediyor. [7] Hayatn kabul. Hayallerle harcanan ve uzun bekleyilerle geirilen edilgen bir hayatn sonunda olduu gibi kabul edilmesi Bu noktada oumuzun kiisel hikayesi aslnda bu roman. Hepimizin deil ama. u bir gerek ki, bu romandan Tatar lne kadar olan dnemde yazar kendisini gerekten her anlamda -slup, biim, ierik- gelitirmi. Yazar Gerekten ok uzun ve yorucu bir alma oldu. Bugn baktmda bir-iki kusur buluyorum; ama benim iin zellikle zor olan, bir dil arayyd. Yazmann ne demek olduunu bu ekilde anladm. Asla yaymlamayacan dnerek yazdm tek kitap oldu. der. Uzun bir yolculuun bandaki romandr Dalarn Adam Barnabo. Size bir okur olarak bir yazarn yolculuunu, yazma urasnn zorluunu, vazgememeyi, balanglarn hayallerdeki gibi kolay ve mkemmel olmadn anlatt gibi, hayatn zahmetli tarafnn ve bu za

kitap_tanitan_kitap_1

Documents

Transcript of kitap_tanitan_kitap_1