www.sehadet.info

1

badet Kavram

Aladdin PALEV

badet kelimesi, "abede" fiilinin mastar olup "itaat etmek, boyun emek, tevazu gstermek,

balanmak ve hizmet etmek" anlamlarna gelir. badet kelimesinin tredii "abd" kk, u anlamlara gelir: a-

Hrn kart olan kle, b- Boyun emek ve itaat etmek, c- Kulluk etmek, ilah tanmak, tapmak, d- Bir eye

balanp, ondan ayrlmamak. Bu aklamalardan anlalaca zere ibadet kelimesinin ifade ettii esas

manalar; "kiinin yksek ve stn birine kar ba emesi, itaat etmesi, kendi hrriyetinden feragat ederek

onun karsnda her trl isyan terk etmesi, tam bir ballkla ona boyun emesidir." te bu durum, kulluk

ve itaattir. badet, itaat etmenin bir eididir. Bu itaata mstahak olan da, hi phesiz gerek ma'bud olan

Allah'tr. ok ibadet edene bid; kendisine ibadet edilene de ma'bud denir.

Din bir terim olarak ibadetin genel anlamdaki tanm udur: "Yaplmas sevap olan, Allah'a yaknlk

ifade eden, yalnz O'nun emirlerini yerine getirmi olmak ve rzasn kazanmak niyetiyle yaplan, her trl

harekete ibadet denir."1

Kuran kavramlarn ierisinde en nemlilerinden bir tanesi de hi phesiz ibadet kavramdr. Zira

ancak ve ancak Allaha ibadet etmek insann temelde yaratl gayesidir. Nitekim Allahu Teal yle

buyurmaktadr:

Ben insanlar ve cinleri ancak bana ibadet etsinler diye yarattm. (51 Zariyat/56)

Bu nemine binaen ibadet kavram Kuran Kerimde isim, fiil ve mastar eklinde 256 defa

gemektedir. Bununla beraber ne zcdr ki, ibadet kavram da tahrif edilen, ii boaltlan kavramlar

kervanna katlmtr. zellikle Mrcie akdesinin gnmzde yaygnlamasndan sonra ibadet denilince ilk

akla gelen namaz, oru, hacc gibi fiili ibadet trleri akla gelmekte, ibadet kavram olduka snrl bir alanda

tutulmaktadr. Halbuki Kuran Kerimde ibadet kavramnn en nemli ieriklerinden bir tanesi de hi

phesiz itaat etmek, tevazu gstermek ve boyun emektir. Kuran Kerimde ibadet kelimesinin itaat

kelimesi ile e anlaml kullanld bir ok ayet vardr. Allahu Teal yle buyurmaktadr:

Ey Adem oullar, Ben size eytana ibadet etmeyin, o size ak bir dmandr, diye and vermedim

mi? (Yasin Suresi: 36/60)

Bu ayette Allahu Teal, dnyada eytana ibadet yani itaat eden, eytann yolundan gidip ona tabii olan

kimselere seslenmektedir. Bu ayete ilikin Ebul Ala ElMevdudi Kurana Gre Drt Terim isimli

muhteem eserinde yle demektedir:

Aka grlen udur ki: Hi kimse bu dnyada eytan ilah tanmaz. Bilakis, btn gcyle ona

lanet eder ve onu kendisinden uzaklatrmaya gayret eder. Bunun iin Allahu Tealnn kyamet gnnde

insanoluna ykleyecei su, dnya hayatnda eytana ibadet etmeleri deil, onun emrine itaat etmeleri, hk-

mne tabii olmalar ve gsterdii yollara da sratle komalar olacaktr.2

Bu ayetin tefsirinde bn-i Kesir yle demektedir:

Bu ifade eytana tabii olan insanolundan kafir olanlara iddetli bir seslenmedir. Halbuki eytan

insanoluna kar ok ak bir dmandr.3

Yine Kurtubi bu ayette geen ibadet etmeyin nehiy ifadesini ok ak bir ekilde itaat ile

ilikilendirmitir:

-Ey ademoullar! eytana ibadet etmeyin- Yani bana isyan gerektiren hususlarda ona itaat etmeyin-

4

Bu konuda dier bir ayet ise, Mminun Suresinde gemektedir. Allahu Teal yle buyuruyor:

Onun iin: Biz, kavimleri bize ibadet ederken, bizim gibi bu iki insana inanr myz? dediler.

1 badet kavram hakknda daha geni bilgi iin Ebul Al ElMevdudinin Kurana Gre Drt Terim isimli eserine mracaat ediniz. 2 Kurana Gre Drt Terim, sy: 87 3 bn-i Kesir Tefsiri, 12/6762 4 ElCamiu Li Ahkam, 14/437

badet Kavram

2

2

(Mminun Suresi: 23/47)

Bilindii zere Firavun srailoullarna kar byk bir zulmle muamele ediyordu. Allahu Teal

Firavunun srailoullarna kar bu zulmne dair yle buyurmaktadr:

Hem hatrlayn ki, bir zaman sizi Firavun'un ailesinden kurtardk. Size azabn en ktsn reva

gryor, oullarnz boazlyor ve kzlarnz sa brakyorlard. Ve bunda size Rabbiniz tarafndan byk

bir imtihan vard. (Bakara Suresi: 2/49)

Bu artlar altnda srailoullarnn Firavuna kar sevgi beslemeleri, Ona kyam ve secde etme

eklinde bir ibadet sunmalarn dnmek mmkn deildir. Bilakis burada Firavunun kavimleri bize

ibadet ederken sz, srailoullarnn isteyerek ya da istemeyerek itaatini ifade etmektedir. Nitekim

mam Taberi bu ayetin tefsirinde yle demektedir:

-Biz kavimleri bize ibadet ederken- Yani itaat ediyorlar, Firavuna kar zillet gsteriyorlar, emrini

harfiyen yerine getiriyorlar, Ona boyun eiyorlar. Araplar arasnda hkmdara itaat eden herkes hakknda

hkmdarn kulu sz kullanlr.5

taat kavram hakknda bu ksa bilgiden sonra diyebiliriz ki, Allaha ibadet ancak ve ancak Onun

indirdii hkmlere itaat etmekle mmkndr. Fertlerin ve toplumlarn, sosyal hayatlarnda Allahn

indirdii hkm ve yasalara itaat etmeleri Ona ibadet etmelerinin apak bir gstergesidir. Bununla beraber

yeryznn neresinde olursa olsun fertler ya da toplumlar Allahn indirdii kanun ve yasalar terkederek,

parlamentolarda vaaz edilmi beer rn kanun ve yasalara itaat ederlerse bu da yine apak bir ekilde

Allahtan bakasna, kullarn kendileri gibi kullara ibadet etmelerinin en ak gstergesidir. Bu

zikrettiklerimizin en nemli delili ise Allahu Tealnn u ayetidir:

(Yahudiler) Allah' brakp bilginlerini (hahamlarn); (hristiyanlar) da rahiplerini ve Meryem olu

Mesh'i (sa'y) rabler edindiler. Halbuki onlara ancak tek ilha kulluk etmeleri emrolundu. O'ndan baka

tanr yoktur. O, bunlarn ortak kotuklar eylerden uzaktr. (Tevbe Suresi: 9/31)

Bu ayette Allahu Teal ehli kitabn din adamlarn rab edindiklerini bildirmektedir. Bilindii gibi kitap

ehli putperest bir topluluk olmayp, Allahtan bakasna secde etme, kurban kesme gibi fiili bir ibadet eylemi

yneltmemektedirler. Ayn ekilde din adamlarnn gkyzn ve yeryzn yarattklarna, semadan su

indirdiklerine inanmamaktadrlar. O halde burada yle bir soru gndeme gelmektedir: Acaba kitap ehli olan

kimseler din adamlarn nasl rab edindiler? Dier bir ifadeyle hangi fiillerinden dolay, Allahu Teal onlar

byle byk bir sula sulamaktadr? Bu konuda en net bilgi bize hi phesiz Resulullah (s.a.v)den

gelmektedir. bn-i Kesir bu ayetin tefsirinde unlar kaydetmitir:

mam Ahmed, Tirmizi ve bn-i Ceririn muhtelif kanallardan olmak zere Adiyy b. Hatem (ra.)den

rivayetlerine gre Allah Rasulnn daveti ona ulat zaman O ama kamt. Adiyy, cahiliyye devrinde

hrstiyan olmutu. Kz kardei ve kavminden bir gurup esir edildiler. Sonra Allah Rasul kz kardeine

ihsanda bulundu ve ona hediyeler verdi. O da kardeine dnerek onu slama ve Allah Rasulnn yanna

gelmeye tevik etti. Adiyy Medineye geldi. Kabilesi Tayy iinde reis olup, babas Hatem EtTai, mertlii

ile bilinen birisi idi. nsanlar onun geldiini haber verdiler. Adiyy, boynunda gmten bir ha olduu halde

Allah Rasulnn yanna girdi. Allah Rasul Onlar Allah brakp hahamlarn, rahiplerini rabler edindiler

ayetini okudu. Adiyy b. Hatem der ki: Ben: Onlar, din adamlarna ibadet etmediler dedim. Resulullah buna

karlk: Evet, onlar onlara helali haram kldlar, haram da helal kldlar. Onlarda kendilerine uydular. te

onlarn onlara ibadeti budur. dedi.

Huzeyfe, bn-i Abbas ve bakalar Muhakkak ki, yahudi ve hrstiyanlar din adamlarnn helal ve

haram kldklar eylerde onlara tabii olmulardr demilerdi. Sddi ise: Onlar insanlar nasihati kabul

ettiler, Allahn kitabn ise terk edip arkalarna attlar. demitir.6

bn-i Teymiyye Ebul Bahteriden bu ayet hakknda u sz rivayet etmektedir:

Onlar din adamlarna namaz klmadlar. ayet din adamlar onlara ruku ve secde etme eklinde

5 Taberi Tefsiri, 18/19, Bu ifade Mevdudinin Drt Terim isimli eserinden alnmtr. Sy: 86 6 bn-i Kesir Tefsiri, 7/3456

www.sehadet.info

3

kendilerine ibadet etmelerini emretseydi ehli kitap din adamlarna bu noktada itaat etmezlerdi. Ancak Allahu

Tealnn haram kldklarn helal, helal kldklarn da haram tanmalar hususunda kendilerine itaat

edilmelerini emrettiler, onlarda bu emre itaat ettiler. te onlarn din adamlarn rab edinmeleri bu ekilde

olmutur.7

Bagavi, bu ayetin tefsirinde ehli kitabn, haham ve rahiplerine secde ve ruk eklinde bir ibadetlerinin

olmadn syleyenlere yle cevap vermektedir:

Onlar Allaha kar gelerek din adamlarnn helal grdklerini helal, haram grdklerini haram kabul

ederek onlara itaat ettiler. te bylece rab edindiler.8

Kurtubi yle demektedir: Bu buyruk ile ilgili Meanil Kurana dair eser yazanlar derler ki: Onlar

alimleriniz ve rahipleriniz her hususta itaat ettiklerinden dolay onlar rabler konumuna kardlar.9

Yine ayn ayetle ilgili Seyyid Kutub yle demektedir:

nk onlar dini emirlerini alim ve rahiplerinden alyorlar, onlardan aldklar emirlere itaat ediyorlar

ve tabii oluyorlar. badet ve itikat bir tarafa byle bir fiil bile failini mrik yapmaya kafidir. Allaha ortak

komak, sadece yasama hakkn Allahtan bakasna vermekle de tahakkuk eder. Byle bir fiil sahibini

mrik yapmaya kafidir.10

Yine Seyyid Kutub bir baka yerde yle demektedir:

Dilleri ile Allahtan baka ilah olmadn ve Muhammedin (s.a.v) Allahn kulu ve rasul olduunu

syleyip bireysel davranlarda, arnma, evlenme, boanma ve miras gibi konularda Allahn vahyine tabii

olduklar iin kendilerini mslman diye isimlendirenler, bununla beraber bunun dndaki konularda Al-

lahn kitabna gre ekillenmemi kanun ve nizamlara itaat edenler Allah kitabnda izin vermedii halde

Allahn kitabna muhalif olan yasalara ve kanunlara itaat edenler steyerek veya istemeyerek bu ada

putlarnn kendilerinden istedikleri grevleri yerine getirme noktasnda tm deerlerini feda edenler. Bu

kutsal deerleri ile ada tautlarn istekleri elitii zaman Allahn emirlerini kulak arkas yapp bu

ada tautlarn emirlerini yerine getirenler Evet, kendilerini mslman ve Allahn dinine mensup

zannedip de tm bu fiilleri yapanlar, kafalarn yastklarndan kaldrp bir an nce uyanmak ve ne kadar

byk bir irk bataklnn iinde olduklarn grmek zorundadrlar.

irk ve mriklik, rabblik noktasnda Allahtan baka bir rabbin yaratan, rzk veren, ldren vb.

varlna inanmakla ortaya kmaz. Allah ile beraber veya Allahn dnda baka rabblerin hakimiyetine

inanmak da irkin en bariz rneklerindendir.

O halde yeryznn dousunda ve batsnda yaayan tm insanlar, yaantlarnda yetkiyi kime

verdiklerine, kime uyduklarna, kime itaat edip, kime boyun ediklerine, kimin emrine uyup szn

dinlediklerine bir baksnlar ayet tm bu konularda sadece Allaha itaat ediyorlarsa Allahn kendisinden

raz olduu dine, slama mensupturlar. Yok ayet bu konularda Allahtan bakasna tabii oluyorlarsa Allah

korusun onlar tabii olduklar tautlarn dinine mensupturlar.11

slam ehidi Abdullah Azzam bu konuda yle demektedir:

Bilinmelidir ki; badet kanunlar, yasalar, haramlar ve helallerden meydana gelmektedir. Bu kanun ve

yasalar ayet Allahtan alnrsa o zaman ibadet Allah iin yaplm demektir. ayet bu yasalar beer

tarafndan dzenlenmi ise ubudiyyet yani ibadet beeredir. Velev ki insanlar namaz klsalar, oru tutsalar ve

dini vecibelerini yerine getirse de dahi... Bu ok ak ve kesin olan konudur. inde tereddt yoktur. Tm

Alimler u konuda ittifak etmilerdir: Kim ki haram helal yaparsa kafir olur ve yine kim ki helal haram

yaparsa da yine kafir olur.12

badet kavramnn itaat kavram ile direkt ilgisini bu ekilde akladktan sonra burada badetin

7 Mecmuul Fetava, 7/76 8 Bagavi Tefsiri, 3/285 9 ElCamiu Li Ahkam, 8/198 10 FiZilalil Kuran 7/264 11 Fizilalil Kuran 9/89 12 Abdullah Azzama Gre Hakimiyetin Mefhumu, sy: 10

badet Kavram

4

4

ksmlar zerinde de bilgi vermemiz yerinde olacaktr. Genel olarak slam alimleri ibadet kavramn

ksma ayrmlardr.

1- Kalbi badet: Allahtan baka ilah olmadna, Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellemin) Allahn

kulu ve rasul olduuna kalben inanmak, Allaha tevekkl etmek ve buna benzer ibadet trleri kalbi ibadet

ksmna girmektedir.

2- Kavli badet: Kavli ibadet dil ile yaplan bir ibadet eididir. Tevhid kelimesini ikrar etmek, zikir,

tesbih, iyilii emretmek ve ktlkten sakndrmak gibi dil ile yaplan btn ibadet eitleri kavli ibadet

ksmna girmektedir.

3- Ameli badet: Ameli ibadet ise, fiillerle yaplan ibadet eididir. Namaz klmak, zekat vermek, oruc

tutmak, hacca gitmek, Allahn indirdii kanun ve yasalara gre hayat tanzim etmek, beer rn kanun ve

yasalar reddetmek gibi tm fiili ibadetler ameli ibadet ksmna girmektedir.

Son olarak zerinde durmak istediimiz konu ise, ibadetin kabul artlardr. slam alimleri ibadetin

kabul olunabilmesi iin iki art ne srmlerdir. Bu iki art ihlas ve ittibadr. Yani bir ibadetin Allah katnda

kabul edilebilmesi iin ncelikle yaplan o fiilin ancak ve ancak Allah rzas iin yaplmas gerekmektedir.

Yaplan ibadette kesinlikle Allahtan bakasnn rzas aranmamal, nam salmak, hret kazanmak ya da riya

ve gsteri iin ibadet yaplmamaldr. Allahu Teal yle buyurmaktadr:

Oysa onlar,(Hanifler) slama balanarak dini yalnz Allah'a has klarak O'na kulluk etmek, namaz

klmak ve zekat vermekle emrolunmulard. Dosdoru olan din de budur. (98 Beyyine/5)

Bununla beraber yaplan bu ibadet Allahn kitabna ve Rasulnn snnetine uygun olmaldr. Zira

Allahn kitabna ve Rasulnn snnetine uygun olmayan her i bidat olup reddedilmitir. Allahu Teal

yle buyurmaktadr:

De ki; Eer Allah seviyorsanz bana uyunuz ki Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn.

Allah son derece balayc ve esirgeyicidir. (3 Al-i mran/31)

Yine ayn konuda Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmaktadr: Kim bizim emrimize

uymayan bir i yaparsa, o i kendisinden reddedilmitir.13

unu iyi bilmemiz gerekir ki, ibadet sahih bir akdenin gdasdr. Akdesiz ve ibadetsiz bir toplumun

hayvan srlerinden bir fark yoktur. Susuz kalm bir aa nasl kurumaya mahkum ise akdesiz ve ibadetsiz

bir toplumda yok olmaya mahkumdur. Zira ibadet kiiyi yaratl gayesi gerei asli kimliine dndrr.

Bunun iin bizlere den ibadet kavramn en sahih anlamyla renip, Allahn istedii ekilde, Ona

laykyla ibadet etmemizdir. Fertlerin ve toplumlarn kurtuluu ancak bu ekilde mmkn olacaktr.

13 Muttefekuun Aleyh