Hikmet Kivilcimli - Yol - 8 - Yedek Guc Milliyet - Sark

7/29/2019 Hikmet Kivilcimli - Yol - 8 - Yedek Guc Milliyet - Sark

1/202

Yaynlar

Yol.8

Yedek G:Milliyet (Dou)

Dr. HikmetKvlcml


2/202

Yol.8Yedek G:

Milliyet (Dou)

Dijital Yaynlar

ndir - Oku - Okut - oalt - Dat

Bu kitap ilk defa: 1978 ylnda Yol Yaynlartarafndan yaynlanmtr.

Bu kitap KXz sitesinin dijital yayndr.Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak

basmak ve datmak serbesttir.

Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar

Dr. Hikmet Kvlcml


3/202

NDEKLER

Yay nevinin Notu 3

Giri 9

Ermenilik. 15

Usl ve Plan 21I- Krt Milliyeti Tarihi Durum 25

Nicelike Krt lk 31

Niteliki Krtlk (Millet Olarak) 35

A) Yurt Birlii 36

B) zdil Birlii 36

C) Kltr Birlii 38

D) Ekonomi Birlii 40

II- Sosyal likiler ve Kyllk Snflar 51

A) ehir Kk Burjuvalar 53

B) Aydnlar 55

C) Burjuvalar 59

Kyllk 63

A) Beylik ve Aalk (Airet) 65

B) Kyllk 71

i Snf ve Kyllk 83

III- Smrge Siyaseti 87

Aalkla Uzlama 89Ekonomik Smr 105

Siyasi Bask 125

TEPKLER 161

Sosyal Psikoloji 161

Anar ik Tepkiler 167

Siyasi Tepkiler 171

syanlar 181

I- eyh Sait syan 183

II- Ar Da syan 187Parti ve Dou 193


4/202

GR

Marks "Bakalarn ezen halkn kendisi hr olamayacaktr"

der. Bugnk emperyalizm altnda ileri lkeler proletaryasnn

bana gelen de budur. Bugn, btn "medeni" kapitalist l-

kelerde komnizme kar sosyalizmi, sosyal demokrasiyi, yanismrgeci soygunla uzlamay tutan halk, ayn zamanda ken-

disinin iletilip soyulmasn, yani smrgeler gibi anavatan da

ezen, u khne bir kabuk haline gelmi kapitalist ilikilerini

ve burjuvazin in her gn biraz daha zor ve iddet li hakimiyet

ve saltanatn, kendi bana bir mddet daha bela etmekten

baka bir ey yapmyor. Smrge, yar -smrge, tabi bam-

l lkeler adn alan baka mil let lerden al nan fazla krdan

bir kemik paras uman "halk"lar, kendi kulluklarn efendiliebenzeten, "hizmeti" kullanan Dou "miriyvo"[yarc]lar gibi,

klelemenin derin ukurunda biraz daha bocalamaktan ileriye

geemiyorlar; nk kleletirme sisteminin olas gediklerini

kapatm, yrtklarn yamam oluyorlar.

Trkiye'de yabanc ve ezilen bir millet var mdr? "Tarih Dev-

rimcilerine sorarsanz: Adem evlad iinde btn medeniyetleri

yaratan milletler, tpk Adem'in oullar gibi, bir asldandr. Trk!

Kuzey ynnden Alp dalarna, Grnland'dan Antil adalarna

kadar btn dnya Trktr!. . Fakat gzmzn nndeki sis-

temi ile mistik ideo-emperyalizm akasn kfi grerek iin so-

mut gerekliine bakarsak, epey...[Birka kelime okunamad]

bir bambakal kla kar I amak mmkn deildir. Nasl? Dnya-

dan getik, u kaytl 10 milyon, nfus saymnca 13.5 milyon

nfuslu Trkiyecikte bile mi, baka milletler de var? Bu, kk-

burjuva heyecann afokondan ldrecek olan byle bir ihtimal,

kkrtabilecei her trl isterik krizlere ramen, bir ihtimal de-

il, canl bir gerektir. Ve zaten ankaya Kk ile Yldz Saray


5/202

arasnda, patrtl ve teatral bir med ve cezirle yalpa vuran, son

dnyay saran Trklk keif ve teorileri, bu gerein manevi

i zembereklerinden boandrd Hegelyanist, tepesi taklak bir

itiraf heyecanndan bakas mdr?

Arasra gazetelerde okursunuz. Bir zel muhabir, Giresun'untesindeki halkn Laz olmayp, Trk bulunduunu ispat etmi

olmak iin, Lazla yle bir pas atar: "Esasen mert (Aman

Franszlar duymasn!..), cesur, doutan zeki, kabiliyetli, va-

tanperver, misafirsever olan Lzlarn Trklerden biricik farklar,

zel bir dile sahip olmalarndan ibarettir." (. Ferit: "Karadeniz

Halk", Cumhuriyet, 17.1.1933) Veya "Dil Devrimi"ne dair

yle bir "Hkm-i Karakui" [keyfi hkm] gzmze arpar:

"Drtyol'da Trke'den baka lisan konuulmayacak: Drtyol- zel: Kaymakamlk tarafndan genel mahallerde Trkeden

baka herhangi dili konuanlar hakknda iddetli soruturma

yaplarak ar cezalar verilecei tellllarla ilan edildi." (Son

Posta, 23.9.932)

Kimbilir hangi matmazelden yz bulamayan bir burjuva

zppesinin ak intikam kadar farfara ve mrsz doup len:

"Vatanda Trke konu!" naralarn andran bu trden "un"

[szde] gerekler, Trkiyemizin kuzeyini, gneyini, dousu-nu ve batsn saran e'niyyetlere [gerekliklere] kar sklm

"vatanperver"ane kovanlardan baka bir ey midir?

Fakat biz bunlar ve buna benzer olaylar , aa-yukar tm

Balkanlarda ortak olan bilinen "aznlklar" ban farzederek

geeceiz. Konumuz, devrim strateji ve ilikilerinde nemli

bir yay lm aacak olan geni, alkan, mazlum kitlelerdir. Bu

zellikte ezilen yn lar Trkiye'de var mdr? Evet, bu ynlar n

herkes anlamasn diye, mphem ve esrarengiz ve anonim birad vardr: "Dou" veya "Dou Vilayetleri!" Bu yle karanlk bir

deyimdir ki, Cumhuriyet burjuvazisi bugn ona istedii anlam

verir, onu beendii biim ve ekillerde takdim eder; ve kimse,

ne Kemalizm'in ne demek istediini, ne denilmek istenenin ne

olduunu bir trl anlayamaz.

Fakat biz, ne anonim irketler Kemalizmiyiz, ne esrara ina-

nan kkburjuva aydnyz. Onun iin, bu anonim esrar perde-

sini kaldrarak altnda gzlenen "Medusa ba"n grmektenklmz kmldamaz. Ve eer Lenin' in deyimiyle ... [Bir kelime


6/202

okunamad] "Marksist"ler, (yani burjuvazinin hoafna giden

"Marksistler") [Birka kelime okunamad] olarak kalmak iste-

miyorsak, bu meseleyi olduu gibi ... "anonim srlar perdesi"

altndaki somut maddeyi, ad ve sanyla armaya mecburuz:

Trkiye'deki "Dou" meselesi ve "Dou Vilayetleri" nesnesi birmilliyet davasdr!

Evet, Trkiye i ve d ilikilerinde ve siyasetinde olduu gibi,

ieride ve darda grnnde de "diyalektik" bir lkedir. yle

ki: Da kar "tbi" (baml) durumundan kurtulamayan kapi-

talizm Trkiyesi; ie kar zalim, eski deyimiyle "mseltan ve

mefnehum" bir "metb" (kendisine tbi olunan)dur. Mehur g-

relilik teorisinin Trkiye'nin sosyal bnyesindeki grn yadr-

ganmamaldr:1- Trk iye'n in kendisi: "Dou'nun su gtrmez ezilen

milletleri"nden biridir. Buna inanmayan ve bunu bilmeyen kal-

mamtr. Fakat:

2- Trkiye kendi iinde: rtbas edilemez bir "Dou 'nun ezen

milleti"dir. Buna inanan ve bunu bilen ise, zannedildiinden pek

azdr. Daha dorusu bu ikinci kk bilenler, belki yalnz mistik

Kemalizmin kendisi ile, bir de zellikle "arabay eken ve "bunu

tayanlardr. in kamaya, "hsn-i tefsir"e [iyiye yormaya]gelir tarafn kuyrukyalayc lar bol bol arayabilirler. Bu, olann

ciddiliini biraz daha belliletirmekten baka bir eye yaramaz.

Dnyada, Trkiye, "Dou" ile "Bat"y birbirinden ayran bo-

az veya balayan kprdr. Bu durumundan ilham ald iin

mi nedir, Trkiye, iinde bulunduu emperyalist dnyaya pek

benzer. Dnyann yer yer ikiye blnlerinden biri de, epey

anlamsz olmakla beraber, "cihet-i erb" [drt yn]'ya gre

blndr. Herkesin aznda dolar: Yeryznde (Dou) ve(Bat) diye iki zt kutup var. Deyimce bundan daha az anlamsz

olmamak zere, yine byle bir bln de, Trkiye iin azlar-

da do I ar: Dou Vilayet ler i, Bat Vilayetleri. Bu deyimleri an-

lamsz bu I uyoruz; nk, Dou ile Bat aras ndaki ztlk, sanki

sosyal olaylar srf iklim belirtiler i ile izah edi gibi, bir taraftan

gnein domas, te tarafta batmasndan ileri geliyormu gibi

gsteriliyor. Bununla beraber her zaman iin "galat- mehur

lgat- fasihten yedir." [yaygn, yanl, yaygn olmayan doruszden yedir] Sze deil, ze bakarsak, grrz ki, dnya


7/202

iinde bir "Doulu" bir "Bat l"ya nasl bakarsa, Trkiye iinde

de, "Doulu"luk ile "Batl" lk birbirlerini ayn gzle grr l er.

Batnn gznde Doulu sadece bir "vahi"dir; bir Doulu iin

ise Batl bir "dmandr..." Bu ne demek? Birinci olarak bu, u

demektir: Genellikle Bat ve Dou iki homojen blge saylyorve ne Batl ne Doulu meseleyi snfsal bakmdan koymuyor.

Halbuki Dou'da da Bat'da da insan ynlar, snf ve elikili

birer toplum fertleri olduk larna gre, ayrca ikiye blnrl er:

1- Hakim snflar; 2- Mahkm snflar. Herhangi bir top l umda

hakim snf, hakim anlayn cra kitlelere kadar yayd iin,

genellikle azlarda dolaan ve kafalar kurcalayan anlamlar,

basmakalp terimlerden ibaret kalmaya mahkm oluyor. Ger-

ek halde gerek Dou'nun, gerek Bat'nn hakim snflar ilehakim anlaylar arasndaki elikiler, ... [Drt kelime okuna-

mad] bir: "Sen yemiyesin, ben yiyeyim; senin olmasn, benim

olsun" davasdr. Meselenin iyzn bylece aa vuramayan

Dou ve Bat hakim snflar, gn gibi aydn meseleleri pando-

mima ekline sokuyorken, kendi aralarnda, tekelci kapitaliz-

min suyunca, uzlama frsatlarn hi karmyorlar. kinci ola-

rak u demektir ki, zellikle:

1- Bat'daki mahkm snflar, hakim snflarn sistematikpropagandalar altnda, Doulu hakknda yalnz bir eyi re-

nebiliyorlar: Doulu vahidir! Niin vahidir, nasl vahidir, yok.

2- Dou'daki mahkm snflar ise, Bat'dakilerin tamamen

aksine, "Batl"nn ne olduunu, etiyle, kemiiyle, derisiyle,

hergn duyuyor. Ve Batl'dan her yedii tekme, dipik ve sn-

g nnde u kanaati kkletiriyor: Batl dmandr! Hangi

Batl dmandr, neden dmandr, yok. ki taraf da zannedi-

yor ki; gerek "vahi"lik, gerek "dman"lk anadan doma birhuy, tabii, ftri [yaradltan gelen] bir zarurettir. Tekrar edel im,

bunu byle zannedenler, zellikle iki tarafn da geni, alkan,

mahkm snflardr. Yoksa gerek Dou'nun, gerekse Bat'nn

hakim snflar, birbirlerinin ne kadar vahi, ne derece medeni,

ne biim dost, ne eit dman olduklarn domuz gibi bilip du-

ruyorlardr. Buraya kadar syled ikler imizin, ayn zamanda hem

dnya iindeki, hem de Trkiye iindeki Dou ve Bat Dou'lu

ve Bat'l iin olduunu ilaveye hacet var m? yi ama, bu (Dou)ve (Bat) kelimeleri altnda ne saklanyor? Dnya iindeki Bat


8/202

ve Dou bln, z snf blnnn nasl bir uzants, dal

buda ise, Trkiye'deki Dou ve Bat Vilayetleri bln, esas

itibaryla snf blnnden doar. Fakat daha zel anlam, za-

lim milletle, mazlum milletin ilikisi oluundadr... Biz Trkiye-

mizden ayrlmayalm. Trkiye'de Dou ve Bat bln milliyetbakmndan nedir? Daha ak koyalm. "Bat"da hakim millet

Trk olduuna gre, Dou'da hangi milliyetler mahkmdur?..

Trkiye'de bugn Dou Vilayetleri denilen yerin ne olduu-

nu greceiz..

Bu Dou Vilayetlerinin evvel ezel, mehur veya mehul , her

nasl olursa olsun iki ad vard: Ermenistan - Krdistan. Bura-

lara bizzat Osmanl mparatorluu tarafndan verilen isimler

bunlardr. Bugnn haritasnda byle isimler bulunmamasnaramen, bu iki isimden anlalan, Dou Vilayetlerinde Ermeni

ve Krt milliyetlerinin bulunup bulunmadn aratrmak lazm

gelecektir. Burackta, nce birincisine ksaca bir iaret edelim:


9/202

ERMENLK

Osmanl mparatorluunda, arlk Rusya's ile ngiliz em-

peryalizmi arasnda Orta Asya pazarlar stnde balayan re-

kabet ve anahtar noktas, bugnk Dou Vilayetlerinde, bir

Ermenistan hkmeti veya zerklii kurup kurmamak mesele-si idi. Bu meseleye, bir zamanlar "Dou Meselesi" denirdi. Os-

manl mparatorluu derebey saltanat eklini muhafaza ettii

srece, Dou Vilayet lerinde iki zmre vard 1- Krtlk: Daha

ok derebey klan ve airet sistemler iinde, dank, siyaset

d bir kalabalk eklinde idi. 2- Ermeni lik: Genellikle burjuva-

laan ve stanbul, Trabzon gibi nemli ticaret merkezlerindeki

kodaman kapitalist rkdalaryla sk skya bal, ngiliz mal-

larn ran yaylasndan Asya'ya tamakla grevli bir kkburjuva ounluu zerinde kurulmu bezirganlk manzumesi

demekti. Emperyalist elikilerin d k krtmalar yznden bi-

raz daha iddetle alevlenen Krt-Ermeni elikisi, bu iki zmre

insann arasndaki din, dil ve ilh. farklarndan ok, adeta bu

rejim farkndan doma bir derebey-bur juva elikisi oldu. ki

kutup, Osmanl Avrupa'snda geni apta rol oynayan: Msl-

man-Hristiyan (derebey-burjuva) elikisi, daha ok tarihi ve

yerel artlar yznden Dou Vilayetlerinde, Balkanlar'dakin in

aksine, ikincilerin malubiyeti ile halloldu.

Merutiyet burjuvazisi, "Dou Meselesi"nin terr altnda,

ilk ve byk tehlike olarak grd Ermenilie ulland. Zaten

Osmanl saltanat iinde kalm milliyetler iinde, -Balkanlar bir

tarafa braklrsa- siyasi bilin ve rgte kavumu en keskin

metalibli [talepler ileri sren] yn, Ermenilerdir. Merutiyet

burjuvazisi, birok sahada olduu gibi, Ermeni mil I iyetiliine

kar da, derebey likle elele verdi. Elele verd ii derebeylik, te-

den beri iki ayr rejim kartl ile Ermenilie kar tutulan Krt


10/202

derebeylii idi! ttihad ve Terakki devlet cihaz, illegal bir ka-

rarla baa geti; Krt derebeyleri milis rgtler ha I inde silah-

landrld, Krtlkle Trklk , Ermenileri, dnyada nadir grl-

m sinsi bir vahet iinde katliama uratt. Fakat bu katliam-

dan Trk Merutiyet burjuvazisi kadar ve belki ondan ok dahafazlasyla yararlananlar Krt derebeyleri oldu. Ve Krdistan'da

derebeylik biraz daha rakipsiz, apul ettii Ermeni mallaryla,

biraz daha iman oldu.

Bugn, Ermeni meselesi denince ne anlyoruz? Verilen res-

mi rakamlara inanmak lazm gelirse, Ermenistan'da 900 bin,

Trkiye'de 75 bin, Suriye'de 150 bin, Yunanistan'da 35 bin

kadar Ermeni vardr. Bugn Dou Vilayetlerinin "gzenek"leri

iinde gizlenip kalm bir hayli Ermeni rkndan insan var. Fakatbunlar, dinleri ile birlikte dillerini de gnden gne kaybediyor

ve hakim Krt psikolojisi ve etkisi altnda Krtleiyorlar. Dou

Vilayetlerinde imdi "mhtedi" [slamiyeti kabul eden] sfat ile

tannan eski Ermeniler, adeta hayatlarn kurtaranlarn bir nevi

gnll kleliini unutmak ve unutturmak iin, ErmenilikI erini

henz unutmam olmalarna ramen, eski hatralarna kar

bir lm sessizlii ile hassas olmak mecbur iyetindedirler. Birka

nesil sonra hereyi unutmaya mahkm olan bu "mhtedi"ler,bugn Dou Vilayetlerinin en yoksul demirba marabalar ha-

linde, bugn bile zaten aralarnda daha ok bir din fark bulu-

nan ve rk ve kltrce ayn kkten geld ikleri, yzy llarca ayn

doal ve sosyal evrenin beraberi olduklar Krtlerle kayna-

m ve Ermeni'den ok Krtlemi bir haldedir. Onun iin bu

mhtedileri, Dou Vilayetlerinin Krt top lumundan ay rmak ol-

duka sun'i ve g olacaktr. Bu artk Krtlemi saylabilecek

olan Ermeniler dndaki gerek Ermenilere gelince, yukardakirakamlar bunlar hakknda yeterli bir fikir verebilir. Genel ola-

rak komnizm ve zel olarak Sovyet Devrimi, btn milliyet-

ler davas gibi Ermenilik meselesini de fiilen halletmi olmak

durumundadr . Bir defa sayca Ermenilerin drtte nden

fazlas (%77,9) Ermenistan Sovyet Cumhuriyetine girmitir.

Bu suretle, Dnyada biricik ii ve kyl devleti, Ermenilere

yurt meselesini kknden halletmi oluyor. Fakat Cumhuriyet

burjuvazisinin Sovyet Devrimine yalnz bu meselede borlu ol-


11/202

duu eyler bundan ibaret deildir. Komnizm ve Sovyetler

Devrimi emperyalizmi sevindiren, komnizme ve Trkiye'nin,

bana bela olabilecek bir Ermeni meselesini, tamamyla likide

etmek yolunda bulunuyor. Bu likidasyonun ynn ada snf

mcadelesini yle meydana karyor.

A) Komnizmin Rol:

Ermeni milleti mazlum olduu kadar kahraman bir yn-

dr. Fakat phesiz bu kahramanlk rnekleri iinde en byk

yararll gsteren, btn deerlerin yaratcs olan snf, yani

Ermeni alkanlardr. Ermeni proletaryas da, btn lkelerin

ii snflar gibi, sosyal smrden olduu kadar, milli bas-

klardan da kurtulmu yaamak lksn tamakta hakldr.Onun iin btn yeryznde, btn milli basklarn manive-

las, yine ve daima sn f zu lmnn itici gc ile ilemektedir.

Snf bilincine kavuan her kitle gibi, Ermeni proletaryas da,

btn zulmlere kar giriilecek biricik dvn snf dv

olduunu renmitir. Komnizm, Ermeni alanlar snflarna

maddi ve manevi rnekler ile gstermi bulunuyor ki, gerek

milli, gerekse sosyal kurtuluta, dman snflarn ve emper-

yalizmin oyunca olmamak iin, realist ve dnya lsndebir gr ufku ve Leninist bir taktik zaruridir. Bu taktik ile Trk

burjuvazisinin Ermeni halkna yapt zulm unutmak szko-

nusu bile deil. Fakat Trk bur juvazisinden al nacak en byk

intikamn, Trkiye alkan ynlaryla ve dnya proletarya-

syla elele vererek, bata bizzat Ermeni burjuvazisi gelmek

zere, Trkiye kapitalizmini, tm dnya emperyalizmini, te-

pesi aaya getirmek olduunu unutmamak lazmdr.

Bu bakn, Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti dnda yerleik

Ermeni alkan snflar arasnda gnden gne yerletiine,

hergn yeni ve anlaml rnekler gryoruz. Ermeni proletar-

yasn n bir Pilsudski Lehistan' kurmaya ne kadar dman ol-

duklar, emperyalizmin Ermeni yiitliini istismar etmek iin

evirmek istedii manevralar karsnda taknd tavrlarla

ve at kavgalarla besbelli oluyor. Eskiden beri Ermeni siya-

si partiler iki nemli koldu: 1- Tanakyanlar (Milliyeti Ermeni

rgt); 2- Hnakyanlar (Sosyal Demokrat Ermeni rgt).


12/202

Dnya devrimleri anda btn Sosyal Demokrat partilerin-

de olduu gibi, Ermeni Sosyal Demokrasisinde de sa ve sol

akmlar elbet olmutur. Bu sayede bugn bir Ermeni kom-

nistlii, Ermenistan dnda da gcn hissettiriyor. Bunun en

canl rneklerini, Ermenistan dnda Ermeniliin en kalabalkve sayca en ok olduu, resmen mevcut Ermenilerin sekizde

birinin (%12,9) bulunduu Suriye'de gryoruz. O Suriye'deki

Ermeni halk, oraya Trk burjuvazisi ile Krt derebeylerinin k-

lnandan cann kurtarmak iin kamt; orada Ermeni prole-

taryas, dnya proletaryasnn bilinli bir paras olduunu gs-

terircesine, snf niteliini, milli kinin stnde tutmay biliyor.

Bugn Yakndou ii snflarna rnek olacak bu snf bilincine,

naslsa burjuva basnna szm iki haberc ik ahit olsun:1- Tanaklarn , Hnaklara Hcumu: "Suriye'den verilen ha-

berlere gre Beyrut'ta Ezenak isminde kan, Tanak Komitesi

taraftar bir gazete, Le Liban isminde dier bir Ermeni gazetesi

aleyhine nemli bir makale yazmtr. Bu makalenin kt g-

nn akam Tanaklar, anlan gazete idaresini basmlar, huru-

fat datmlar ve malzemeleri tahrip etmiler. alanlara ve

yazarlara adamakll bir dayak atmlardr." Doruluk derecesi

belli olmayan bu haberin sonu yle bitiyor: "Le Liban gazetesiHnak Komitesine mensup olduundan bu komiteye mensup

Ermeni amele Tanaklara di bilemekteymiler." (Cumhuri-

yet, 2.12.931)

2- Komnistlerin Tanaklara Hcumu: "Ermenistan bam-

szlnn 13. yldnm mnasebetiyle Beyrut'taki Ermeniler-

den Tanak cemiyetine mensup olanlarla, Komnist Ermeniler

arasnda karlkl gsteriler olmutur. Tanaklarn bulundukla-

r kilise, komnistler tarafndan taa tutulmu, arbedede 3 kii

telef olmutur."

B) Sovyet Devriminin Rol:

Ermenistan Cumhuriyet i dnda kalan Ermeniler arasndaki

honutsuzluu, emperyalizm, daima kendi tarafna yontan bir

nalnc keseri haline getirmeye uram ve uramaktadr.

zellikle Irak, Suriye, Trkiye snrlar, emperyalizmin bu gibi

tahriklerinin gerek ekonomik gerek siyasi eitlerine sahiptir.

Bu blge lerde Krt lk gibi Ermenilik de, kh Irak, kh Krt


13/202

milli hareketlerine kar Fransz ve ngiliz emperyalizmleri ve

onlarn yerli uaklar tarafndan -eski zamanda kale duvarlar-

n delmeye yarayan koba gibi- ikide birde kullanlr. Burjuva

basnnda sk sk yle haberlere rastlarz.

"Halep, 21 (zel) - Suriye dahilinde bulunan (Deyrizr)denson gnlerde (Hasi) kasabasna gnderilip yerletirilen y-

zelli kiilik msellah [silahl] bir Ermeni kafilesi kanl bir isyan

karmtr. Ermeniler, kasabann hkmet konana hcum

ederek, Suriye Cumhuriyet bayran indirmiler, sonra 'ba-

mszlk isteriz' diye barmlar, yaygaralar koparmlardr.

Bu isyana nayak olanlarn birka tutuklanm fakat az sonra

Franszlarn giriim ve mdahalesi zerine serbest braklm-

lardr. Ve ilh" (Son Posta, 22.9.932)Ermeni burjuvazis inin bu tr gsteri lerden ne bekledii bi-

linemez. Belki de onun maksad, Dou Vilayetlerinde teden

beri iinden tand ekonomik ilikiler srecinde rol oynamak,

kaaklk ticaretini sistemletirmektir . Mamafih bu gster iler-

den bizim anladmz u iki neticedir:

1- Ermeni halkn yok yere emperya lizmin dama ta

ve safras haline getirmek: Yukardaki Hasi hadisesi,

Fransa'nn Trkiye ile Suriye ... [Bir kelime okunamad] kar

oynad bir oyundur. Ondan bir sene nce Irak hkmeti, Irak

Krtlerine kar, Kuzey Irak'ta (Musul ve Kerkk'te) "bir Hris-

tiyan ounluu oluturmak" (Cumhuriyet, 25.4.1931) iin

"Krt, Asuri, Ermeni kardelii fikri"ni ortaya atarken, gerek

halde, Krt aknna Ermeni seddini siper etmekten baka ne

yapyordu? Yazk ki, arada lenler hi phesiz Ermeni burju-

valar ve zenginleri deil, yine Ermeni fukaras ve iisidir.

2- Krt hareketine diken olmak: Grdk: Irak Hkme-

ti, Barzan Krtlerinin nne gemek iin Ermenileri kullanyordu.

Ar Da syan srasnda yle bir haber grlyor: "Beyrut'tan

Adana gazetelerine bildirildiine gre, Tanaklar tarafndan Ro-

manya, Bulgaristan, Fransa ve Yunanistan'dan gelen temsilcilerin

de katlm ile Lbnan'n (Tecemdun) kynde bir toplant yap-

mlar, bu toplantda ksaca, Krt ihtilalinin Ermeni yurdu davas-

na kar olup olmad meselesi ve dier konular grlmtr."

(Cumhuriyet, 27.9.1930)


14/202

Bu ksa haber bize gsteriyor ki, Ar Hadisesi gibi ne ola-

ca bsbtn belirsiz ve ikinci derecede bir harekette Ermeni

burjuvazisi, ortada ne fol ve ne de yumurta bulunmamasna

ramen, paalar svyor. Yarn daha nemli bir harekette, Krt

ve Ermeni atmasnn nerelere varabilecei bundan anlal-maz m? Ermeni burjuvazisinin Tanak Cemiyeti, bu psikoloji

ile hergn yeni bir macera aramaya ve biraz daha ok anariye

ve nihilizme dklmeye doru gidiyor. Son zamanlarda Make-

donya Komitecileri ile de talihini denemeye varyor.

Uurlar olsun. Bizi ilgilendiren Ermeni kapitalistleri ve em-

peryalizmin uaklar deil, Ermeni halk, Ermeni Proletaryasdr.

Meseleyi bu bakmdan koyarsak, hi olmazsa Trkiye'nin bu-

gnk snrlar iinde, srf bir Ermeni fakir hareketi, bir kitle ha-reketi olmaktan tamam ile uzaktr. Baka deyim ile, geni halk

tabakalar iinde derin hareketler uyandracak bir Ermenilik me-

selesi, Trkiye iinde imknszdr. Trkiye'nin dnda ve komu-

larndaki Ermenilie gelince; yukarda temas ettiimiz Ermenilik

ve komnizm noktas, Ermeni proletaryas ile burada vermek

istediimiz Sovyetler Birlii'nin rol, o meseleyi de belli bal bir

taktik veya strateji davas olmaktan karyor. Sovyetler Birlii,

yllardan beri bir barnacak yer arayan mlteci Ermeni proletar-yasna ve al kan halkna kucan at ve hr bir yurt sunuyor.

Balkanlarda, Suriye'de emperyalizmin kanck oyunlarna kurban

gitmemeye layk olan Ermeni alkanlarn, Sovyet vatanda-

lna aryor. Bu ar olumlu ve aktr, daha 1931 senesi

sonlarnda stanbul'a Ermenistan Ticaret Komiseri ahurdikyan

bu i iin gelmiti. Gazeteler meseleyi yle anlattlar. Sovyetler

temsilcisi urada burada "sk sk snr hadiselerine sebep olan

Ermenileri de Ermenistan'a gtrmek iin teebbste buluna-

caktr. Gerek Suriye, gerekse Yunanistan'da bulunan Ermenile-

rin, Batum'a kadar nakil masraflarn Milletler Cemiyeti stlen-

mektedir. Sevk edilecek gen Ermeni iileri, Azerbaycan, Gr-

cistan ve Ermenistan'da alm olan eitli fabrikalarda alma

haklar ve 50 Rubleden 300 Rubleye kadar cret alacaklardr."

(Cumhuriyet, 8.11.931)

Bu meselede de, Kemalizm, dnya proletaryasnn ve Bole-vizmin bir daha elini psn der, asl konumuza geeriz.


15/202

USL VE PLAN

uras muhakkak ki milliyet meselesi, Komintern'in oldu-

undan ok, partimizin en zayf cephesidir. Halbuki, dnya dev-

rimleri anda, proletarya devriminin yaratt yeni uluslararas

denge ile birlikte, geri lkelerin milli kurtulu hareketleri ve buhareketlerin proletarya devrimi ile olan ilikileri, denilebilir ki

3. Enternasyonali 2.'den ayran en nemli karakteristik nokta-

lardan biridir. Dier noktalardan biri de, Trkiye'nin kendisi, bu

milli kurtulu hareket lerinden bir nemlisine sahne oldu. Fakat

bu kurtulu hareketi, Kemalist burjuvazinin iktidar ve diktator-

yas altna girdii iin, kapitalist vasflarndan ve elikilerinden

kurtulamad. Ve kurtulamazd da. Yukarda iaret ettiimiz gibi,

Trkiye d ilikilerinde mazlum bir mill et olmasna ramen, iilikilerinde zalim bir millet roln oynamaktan geri kalmad.

Bugn Trkiye nfusunda nemli toplam tutan iki milli varlk

mevcut: Trklk-Krtlk. Siyasi, ekonomik hakimiyet ve stn-

lk, Trk burjuvazisinde olduu iin, Krt halk mistik ve belirsiz

"Dou Vilayetleri" kelimesi altnda, zel ve gizli bir alma, bir

smrge, iddetli bir temessl [asimi I asyon] ve daha doru-

su bir imha siyasetine uratld. Kemalizmin bu smrgeci, yok

edici siyaseti birok tarihi ve siyasi zaruretler yznden, ulusla-

raras denge iinde bugne kadar adeta tarafsz bir ilgi veya il-

gisizlikle grld. Hatta belki emperyalizm Trkiye'nin bu "Dou

Meselesi"ne daha byk bir ilgi gstermeyi, eitli manevralar-

na uygun buldu. Tarihi ve siyasi sebepler arasnda en nemlisi,

Kemalizmin Dou Vilayetlerinde imdiye kadar emperyalizmin

oyunca olan derebey unsurlaryla arpyor grnebilmesi

sayesindedir. Halbuki derebeyliin Krdistan'da ayaklandrd

veya ayaklandrabildii ynlar iin szkonusu olan ey, dini alet

etmek veya emperyalizme alet olmaktan ok ekonomik ve milli


16/202

baskya kar bir tepki idi. Yani Krt halk, zulm denizine den

herhangi bir insan gibi, emperyalizm veya feodalizm ylanna

sarlmaktan baka bir ey yapmyordu. Bu mazlum halk, ackl

durumunda yalnz brakmamak iin, onun zel durumunu ince-

leyip tespit etmenin zaman artk gelmi ve gemi bulunuyor.nk bizzat "emperyalizme alet olan" zmreler bile, bu kitle-

ler arasnda artk srf dini ajitasyonlardan baka usllerle pro-

paganda ve hareket yaratmak teebbsndedirler. Bu ve buna

benzer teebbsler karsnda Kemalizmin imdiye kadar ald

tavr, imdiden sonra da uygulayaca tedbirler iin rnektir:

Kanl te'dib [uslandrma] seferleri -ilan edilmemi daimi sky-

netim- askeri imha siyaseti! Kemalizmin "Dou Vilayetleri'ndeki

galip taktii budur. Trkiye Proletaryas ile onun keif kolu, bumilitarist diktatorayla ayn derece btn ezilenlerin bilinli k-

lavuzu olmak mecburiyetindedir. Dou Vilayetleri meselesi, bir

milliyet meselesi olduuna gre, meseleyi bu bakmdan ara-

trmakta, -dnyada yeni devrim dalgalarnn yaknl orannda-

geri ve ge kaldmz muhakkaktr. Leninizm'de milliyet meselesi

... [Bir kelime okunamad] soyut olmaktan ok somut bir dava-

dr. Lenin, milliyet meselesini ele alp incelerken tutulacak usl

yle tarif eder:"Mevcut prensipler szle deil, fakat somut tarihi durumun

ve hereyden evvel ekonomik durumun ak tahlili; ezilen s-

nflarn, iilerin, smrlenlerin karlarn, gdc snflarn

karlarndan baka birey olmayan, milli denilen karlarn ge-

nel anlayndan iyice ayrdetmek lazmdr. Gene; mazlum, tab

(baml) ve hukuk eitliinden istifade etmeyen milletleri, ezen,

smren, btn haklara sahip olan milletlerden dikkat ve itina

ile ayrdetmek gerekir."... "Bu suretle, yeryz nfusunun ga-yet byk ounluunun, en zengin, ekonomik olarak en ileri,

gayet kk bir kapitalist milletleri aznl tarafndan kle hali-

ne konulmasn, mali sermaye ve emperyalizm devrine has olan

kleletirmeyi maskelemeyi dener. Demokratik burjuva yalan-

na kar koymak gerekir." (Lenin, Tm Eserleri, c. 25, s. 286)

Lenin'in bu metodolojik satrlar, bize herhangi bir milliyet

meselesini nasl koymak gerektiini yeter li derecede reti-

yor. Buna, Leninizmin yine milliyet meselesi hakkndaki tekiprensiplerini de ilave edersek, milliyet meselesini aratrrken,


17/202

hangi tutum noktalarndan yryeceimiz daha belli olur. Bu

noktalar ylece tespit edebiliriz:

1 - Milliyet meselesi mevcut ve mutlak prensiplere gre de-

il, somut:

a) Tarihib) zellikle ekonomik tahliller ile aratrlr*.

2 - Milliyet meselesinde hakim snflarla, mahkm snfla-

rn (iletenlerle ileyenlerin) karlar birbirine kartrlma-

maldr.

3 - Milliyet meselesinde hakim milletle mahkm milletin

(zalimlerle mazlumlarn) karlarn iyice ayrdetmelidir.

4 - Milliyet meselesinde demokratik burjuva palavralarn

milli kurtulu hareketinden ayrmak gerek ir veya Stalin'in de-dii gibi: "Milliyet meselesi reform ile (rgt- Esasiye ile) de-

il, devrimle halledilir."

5 - Milliyet meselesi, z itibar ile bir kitle meselesidir.

Yani:

a) Ortada bir millet bulunmal;

b) Mesele: Lenin'in "horoz d"dedii milliyet ... [Bir ke-

lime okunamad] deil "halkn geni kitleleri iinde bir tepki f-

krtr." (Lenin, Marksizm'in Karikatr, vs.) olmal...

6 - Milliyet meselesinin u sylenenlere gre esas, bir kyl

meselesidir. Burjuva devrimleri anda kyl hareketi, demok-

rasi devriminin bir paras idi. Fakat bugnk proletarya devrimi

anda hakim millet finans kapitali, mahkum milletin zellikle

kylsn soyup soana evirdii iin, kyl meselesi kk

burjuva vasfyla, hakim millete kar bir mahkm millet mesele-

si ve bu suretle de bir dnya devrimi meselesi olmutur.

7 - Milliyet meselesi bir dnya devr imi meselesi olduuna

gre, olumlu veya olumsuz vasf, ancak dnya devrimine oran

ve grelilikle belirir.

Giri balangcmzda genel olarak atmz sorudan sonra

vardmz mantki netice u oldu: Trkiye'nin iindeki Dou

meselesi genel olarak bir milliyet meselesidir, zel olarak Krt

mil I iyeti meselesidir.

Mesele bylece durulatrldktan sonra, aratrlacak ko-nular aa yukar unlardr:


18/202

1 - Trkiye'de bir Krt milliyeti meselesi var m?

2 - Sosyal olarak Krt milliyeti davas, z itibar ile bir kyl

meselesi midir?

3 - Krt kyll smrge basks altnda mdr?

4 - Krt milliyeti, bu basklara kar ne gibi tepkiler gs-teriyor? (Bu tepkilerde snflarn rol?)

5 - Krt milliyeti davasnn dnya devrimi ve Trkiye pro-

letarya devrimi ile ilikileri nelerdir?


19/202

I- KRT MLLYET

TARH DURUM

Yunanl Herodot, Kzlrmak'n alt mecrasnn batsna Kato-

Asya derdi. Romallar, Frat snrna kadar uzanan ayn blge-

yi Mikro-Asya adyla anar lard. te bu aa veya kk Asyadenilen Anadolu'nun tesi, bugn Dou Vilayetleri dediimiz

yerdir. Gerek Yunan, gerekse Roma medeniyetleri tarafndan,

Anadolu'dan ayr tutulan bu lke, Arap-slam istilasna kadar

Fars mparator luunun elinde kald. 8. yzyl son I arna doru

Seluki lerin, 15. yzyl ortasndan sonra Timur torunlarnn hk-

mnde yaad (Akkoyunlular). Osmanllar, ilk defa Yavuz Sul-

tan Selim devrinde Acemlerle yaplan aldran muharebesinden

sonra, yani 16. yzyln son eyreine doru, Diyarbakr tesinekadar Krdistan' ele geirdiler. Fakat, o bezirgan derebey isti-

laclnn i yz malm; o zamanki devlet snrlarnda zapt ve

istilann anlamlar, bugnklere oranla adeta metafizik bir belir-

sizlik, greli lik ve istikrarszlk iinde idi. Onun iin Osmanl m-

paratorluunun Dou ile Bat (Acem ile Avusturya) arasnda bit-

mez tkenmez zikzaklar esnasnda, Yavuz'dan ok sonra, daha

uzun mddet, ta Sultan V. Murat devirlerine kadar, Krdistan'da

Acem derebeyleri ve atolar hkm srd.

Krdistan blgesin in uzak tarihi gz nnden geerken u

neticeler belli oluyor:

1- Krdistan yaylas Anadolu'dan ayr bir lke olarak

kalmtr: Gerek Yunan medeniyeti, gerek Roma imparator-

luu devrinde bu ayrlk ufak tefek farklarla aynen kald. On-

dan sonra Bizans ve Acem devletlerinin doal snrlar, uzun

mddet hep Anadolu yaylas ile Krdistan yaylasnn snrlar

oldu. Roma medeniyeti gibi kadim imparatorluklarn daha ge

bir rneinden baka birey olmayan Osmanl mparatorluu


20/202

iinde Krdistan, Anadolu ile bitiikliiyle, marur Acemlerden

Trklere geen yar-bamsz derebeylikler halinde sarp bir

ada gibi kald.

2- Krdistan yaylas drt yol azdr: slm Arapl

(veya Arap bezirgnl), Irak'ta Basra ve Kfe kararghlarnkurduktan sonra, ran' zaptetmek isterken, Krdistan d-

mn ele ge irmit i. Cevdet Paa ... [Bir kelime okunamad]

kaan ran' llar "... [Bir kelime okunamad] adl mevkide top-

lanmlard" diyor, "ki buradan Fars ve zerbeycan ve Dastan

yollar ayrlyor." Hatta ran'llar "bir kere dalrsak, fi-mbad

[sonradan] toplanamayz" (Cevdet Paa Ksas Enbiyas, s.

545) der. 100 bin l brakncaya kadar savunmada bulunmu-

lardr. Fakat Krdistan Dou'ya: Hint, in, Orta Asya ve Rusyapazarlarna giden karayollarnn ba deildi. O zamanki bilinen

Bat, Avrupa dnyasn n balca uraklar olan Ak ve Karadeniz

yol lar nn da iki koldan (Halep ve Trabzon'dan) ura idi. Za-

ten Anadolu'nun smrgeli inin bir anlam da bu idi.

3- Krdistan yaylas her medeniyetin ura oldu: Do-

uyla Bat arasnda deniz yollarnn bilindii devirlerde, bu en

byk kpr roln oynayan blge, zaruri olarak btn istilac

medeniyetlerin gelip getii bir kervansaray halini ald. Bunuispata kalkmak bouna zahmettir . Yalnz karakteristik bir r-

nek: Eski mzeler mdr Halil bey "Tarih-i Osmani Encmeni

Mecmuas"nda Amida isimli kitabn bibliyografisini yaparken,

Kara Amid (Diyarbekir) beldesinin, slmiyetten, Osmanll-

n eline geinceye kadar, tam 23 hkmet grp geirdiini

kaydediyor.

Osmanl mparatorluu, btn teki imparatorluklar gibi,

Krdistan'n sosyal bnyesinde herhangi bir deiik lik deildi.Yine daima ataerkil klan ve airet manzarasn koruyor. Yalnz

Osmanl imparatorluu adna, belirli yol uraklarnda (yar mi-

saf irhane, yar ... [Bir kelime okunamad] klkl) atolar kuran

baz resmi derebeyler, bu yollardan geecek bezirgan kervanla-

rnn, etraftaki airetlere kar gvenliini salyorlard. Bazen,

20 saatlik bir yar apl ember iindeki geni bir blge (bu-

gnk 5-10 Trk vilayeti ) iinde bulunan tm airetler, impa-

ratorluun oradaki temsilcisi derebeye inkyad ederdi [boyuneerdi]. Balar ndan bir imparator luk gitmi, tekisi gelmi.


21/202

Bu, yerli airetlerin umurunda bile deildi. Onun iin airetler

stnde saltanat srmek, sureta (grnte) bir ip cambaz-

ln becerebilmek demekti. Derebey Osmanl lnn son de-

virlerine doru, Trk burjuvazisi adna, yabanc kapitalizmin

dayatt reformlarla yan yana, saltanat devletinin merkezi-lemesi balad ve kuvvetlendii zamanlarda, Krdistan'daki

klan sisteminin kl kmldamad. Hatta "Tanzimat- Hayriye"

sralarnda kk derebeyliklerin "ilga" edilmesi [ortadan kal-

dr lmas], Krdistan airetler i iin bir felaketten ok bir nimet

olmutur. Tam merkeziyetli bir devlet ebekesi kuruluncaya

kadar, airet ler daha babo ve serbest kalmlard. Meruti-

yet burjuvazisinin sahnede grn, Krdistan airet ulular-

nn, aa ve beylerinin ekmeine ya deil, kaymak srmtr.Sylediimiz gibi Krdistan'da milli uyan; i gelime ve d

kkrtmalarla byyen Ermeniliin, tarihinde nadir grlr bir

lde apul edilmesi, bir sanatlar da apul olan aa, bey ve

ulular biraz daha tombul lat rmak ve kuvvet lendi rmekten ba-

ka bir netice vermedi. Tarihin ters cilvelerinden biri de, Krdis-

tan yaylalarnda gereklet i. Yalnz ekonomik temel st katlara

etki etmez, st katlar da, hatta ayn derecede ekonomik teme-

le etki ederler. Siyasi hakimiyeti elinde tutan Trk burjuvazisi,ekonomik olarak geri bir klan sistemi (Krt airet ve beyle-

ri) ile elele vererek, daha yksek bir ekonomik geliimi tem-

sil eden Ermeniliin, Trkiye'deki kkn hemen hemen kaz-

yabilmitir. Trk burjuvazisi birdenbire, koca Krdistan'da srf

Krtlkle kar karya kalvermiti. Bereket versin, Osmanl

orbasna henz algamndan turbuna kadar her nesne kart-

rlabiliyordu. Zaten Trklk bile, daha ancak Krdistan'n mer-

kezinden gelmi bir Krt memurunun (Ziya Gkalp'n) derleyiptoplamaya kalkt ve Durkheim'den samalad bir dayan-

maclk perdesi altnda, Trklk ideolojisi ile yeni uyanyor-

du. Ga I iba olan, basit bir dei toku idi: Trk' lk, Krt 'le

maddeten imanlamak imkanlarn (Ermeni apulunu ve kat-

liamn) balat yordu; buna karlk olarak Krtlk de, Trk-

le manen kabarmak ideolojisini (Ziya Gkalp Trkln)

sunuyordu. Atekes ile birlikte, Osmanl mparatorluu'nun

tahtndan inmeye bir trl raz olamayan Merutiyet burjuva-zisi temsilcileri, hatta hanedan temsilcilerinden daha kt bir


22/202

akbetle, hi olmama dner. Cumhuriyet burjuvazisi, dnya

proletarya devriminden ald hzla, yeni yeni sahneye kar-

ken, Bolevik devriminin snrlarnda birka beki kpei dik-

mek isteyen emperyalizm, bilinen Beyaz Ermenistan ve Beyaz

Grcistan gibi bir de Beyaz Krdistan kurmak emelinde idi.Esasen o zamanki Trkiye'nin belli bal merkezlerinde, Krt

aydnlar tarafndan zayf, anodin [kansz] bir Krtlk akm ve

rgt ba gstermiti . Krtlk akm, daha bu ilk taze uyan

devrinde iken dnya lsnde gr yokluuna veya sosyal

bnyenin arlna kurban gitti.

1- Dnya lsnde gr yokluuna kurban gitti:

nk Trkiye'de ksaca "atekes yllar" denilen devir, dnya-

da a I an proletarya devrimler i ann en dalgal ve frtnal biraamas idi. Dnya lsnde bir gr ufkuna sahip olabilen,

hatta dnyaya bile hacet yok, burnumuzun dibinde arl de-

viren Bolevik lkelerinde olan biteni, ne kadar az olursa olsun

fark eden herhangi bir siyasi akm, arabuk grp anlayabilir-

di ki, bugn dnyada rol oynayan en byk kuvvet, dnya ii

snfnn ideolojisi, Komnizm ve Bolevizmdi. Yeryznde her-

hangi bir geri memleketin milli kurtuluu, ancak ve ancak bu

byk kudretle elele verdii zaman cidden ve devaml surettetutunabilir, olumlu bir rol oynayabilir. u halde eer szkonusu

olan bir Krt milli kurtulu hareket iyse, bu hareketin biricik a-

maz yolu vard: Komnizmle el ele vermek. Yan i yakn Sovyet

devriminden hz ve yn almak. Yeni domu Krt milliyetilii

bunu yapmad. Halbuki Trk burjuvazisi bunu yapt.

2- Sosyal bnyenin ve gemiin arl altnda ezil-

di kald: Krdistan'n hakim ve galip sosyal bnyesi, (klan),

airet ululuu ve beylii sistemi idi. Bu sistem gelecei deil,gemii zleyebilirdi. O zaman gemie drt elle sarlm: a)

Trkiye'de saltanat b) Dnyada emperyalizm vard. Onun iin,

Krdistan'daki galip vasf bu milli ve milletleraras katmerli

gericiliin peinden srklenmeye mecbur kald; Marksizm'in

temelli prensibini bir daha onaylyor: Varlk, dncey i tayin

ettiriyordu. Eer birinci ktaki gr ufkuna dnce, ikinci

ktaki Krdistan'n sosyal bnyesine varlk dersek, o dnce

ktln bu var ln basksndan baka hibir ey izah etmez.Onun iin biz, o zamank i Krtlk akmnn temsilcilerini buda-


23/202

lalkla, kafaszlkla itham edecek kadar hayalperest olamayz.

O krizli devrede btn zrhllarna, fiyakal taburlarna, gayet

camgz ve paral casus ve hafiyelerine ramen emperyalizm,

lm titreyileri geiren akn bir canavar haline dnmt.

Onun, Krtle Ermenilie ve ilh. o srada glmser grn- bile, lm devrindeki bir tetanozlunun "rire hyppocratique:

dyk- Hi-pokrati"sinden, Sokratvari srtndan baka birey

deildi. Bu srt, ondan medet umanlar penesine geirmek

isteyen bir vahi hayvann hilekr ehre oyunundan farkszd.

O zamanki Krt milliyetilii bunu gremedi; fakat gr uf-

kunu bu kadar daraltan ey, zekaszl ve kabiliyetsizlii deil,

iinden doduu ve temsilcisi olmak istedii Krdistan sosyal

bnyesinin, ruhuna yapt bask idi.0 zamanki Krt milliyetilii, tarihi durumu yznden ken-

disine hl derebeyler i lider yapt . Hl bir iskeletten farksz

olan Sultanla uzlat. Hl, anavatanda patlayan ii hareketi

nnde vahi hayvanlara mahsus bir panik ruh haline dm

emperyalizmden medet umdu. Anadolu'da daha bir depreme,

ve toplama balangc sezilmek zere iken, Bedirhanilerden

(Kmran-Celadet-Cemil), halifenin konspirasyonuna [gizli a-

lmasna] dayanarak, ngiliz binbas Noel ile birlikte, yanlar-na aldklar 15 krt atlsna yaslanaraktan "Malatya'ya savaa-

rak girdikleri zaman, Krt bayran" ekmeye kalkyorlard.

(Gazi'nin Nutku) Krt milliyetileri, mazlum Krt (Miriyvo)larnn

iine girerek, Krt kylln barut gibi ihtilalciletirecek dev-

rim sloganlar ve rgtleri yaratacak ve Anadolu kyllnn

Milli Kurtuluu ile eit hakl ve mterek ant i-emperya list cep-

heli bir mttefik gibi kardeleecek yerde, sultann ve musal-

lat emperyalizmin, Anadolu'da yeni beliren milli harekete karaleti olmak tehlikesine dt. Malatya'da ngiliz binbas ve

onbe Krt at I s ile Bedirhanileri karlayan Mutasarr f Bedir-

hani Halil ile Harput Valisi Galip idaresinde, Sivas kongresini

bozmaya kalkmak, ne yaptn bilmemek, o zamanki taktie

gre dosta kl ekip, dmann kucana dmek idi.

Krtleri lm darbesi ile vuran etkenlerin banda u iki

sebep gelir:

1 - Milli kurtulu ve bamszlk hareketinin z itibar ilebir geni, alkan kyllk meselesi olduunu bilememek,


24/202

yani objektif olarak kitleden kopmak. Halbuki, o ikiyzl Cum-

huriyet burjuvazisi btn aybyla beraber, hi olmazsa palavra

da ve sahtekrca da olsa, bir: "Memleketin efendisi kyldr"

ikiyzll ile Trk kylln aldatmak silahn kullanmt.

Ve hl bile bunu kullanyor.2 - Subjekti f olarak Krtln belini ortasndan balta ile

kran ikinci nemli etken, onun rgtte de derebey artklarna

dayanmas, aa ve bey eflerle ve kadrolarla i grmeye kalk-

masdr. Halbuki bir Krt mnevverlii (aydnlar) ve kyll

bloku pekl mmkn olabilirdi. Bu objektif ve subjektif sebep-

ler yznden, stanbul'da Mardin yolu ile gelen ve 13. Diyarbakr

kolordusunun bir svari alayna ramen, olayszca Malatya'ya

karlanarak giren Bedirhaniler, buuk subayn rgtl mda-halesi nnde il yavrusuna dndler. Eyllden sonra Erzurum

kongresinde bunlarla uzlamann daha doru olacan ... [Bir ke-

lime okunamad] askeri rgtn Malatya ksmna Mustafa Kemal,

u telgraf ekiyordu: Urfa ve civarnda ngiliz kuvvetleri azlktr.

"Krtlerin de, sosyal olarak baarl olsalar bile, askeri gler kar-

snda ne dereceye kadar baarl olacaklarn takdir buyurursu-

nuz" (Gazi'nin Nutku)... Baka deyimle, Cumhuriyet burjuvazisi

Krt aa ve beylerinin "sosyal olarak baarl" olabileceklerini biletahmin etmiyordu. Ve gerekten de yle oldu. Hemen hemen ayn

tarihlerde, tara burjuvazisi adna Mustafa Kemal Paa, stanbul

burjuvazisi adna Bahriye Nazr Salih Paa, imzaladklar 11 Ey-

ll 1335 (1919) tarihli ikinci protokolde, saltanat makam, hilafet

hakknda bir sr gvenceden sonra u satrlar imzalyorlard:

"Krtlerin bamszl amacna ynelik grnen sylentilerin ya-

ylmasnn nne gemek konusu grld." (Gazi'nin Nutku,

s. 146) Artk ondan sonra, doru veya yanl, hakl veya haksz,her Krt hareketinin alnna mehur damgalar basld durdu: 1

- Gericidir, 2 - Yabanc parasyladr... O zamanki durumu tahlil

eden bir milletvekili, Sakarya'dan sonra Franszlarla gney an-

lamas biterken, Zalim avu isminde birinin Kogiri taraflarn-

daki "talann" byle aklar ve anlatr: "Aliar adl haydutlar",

"Divrik, Refahiye, Kuruay, Kemah civarn birletirerek zerklik

verilmesi iin telgraflar ekmitir... Yabanc paras ve parma

bu oyunu oynuyordu." (Urfa Milletvekili eref, "Birinci Millet Mec-lisi", 3.1.932)


25/202

NCELKE KRTLK

Trkiye Cumhuriyetinde, Anadolu'nun ve Kuzey Karadeniz

kylarnn dnda, bir "Dou Vilayet ler i" kavram ve damgas

var. Onyedi vilayet snrn iine alan bu blgeye, ... [Bir kelime

okunamad] saymayanlar iin, herhalde bir kapris eseri olarakbyle bir isim taklm saylamaz. Bu blge, bir corafya b-

lnden ve ktasndan iba ret de deildir. nk Kemalizm,

gya genel bir kanun kisvesi altnda oluturduu Umumi M-

fettilikler oyununu yalnz bu blgenin bana "Birinci Mfetti-

lik" ad ile oynad. Ve herkesten iyi Kemalizm bilir ki, bu yle

kuru bir merkeziyet, yani genel ilerde, halkn ilerini kolay-

latrmak ve ilh. samalar gibi, bir burjuva devleti iin bouna

masrafl olacak bir klfetten ileri gelmez. Birinci mfettilik,Krdistan halknn ba ucunda aslm bir Demokles'in klc, bir

ilan edilmemi kelbi (kpeke) skynetim, bir en yrtc ebe-

di terrdr. Bu vasflar gznnde tutulduktan sonra, btn

bu blgenin nce bir ayrdedili inin, sonra militarist bir zu lm

sistemi ile idare olunuunun, Kemalizmin keyfi veya babasnn

hayr iin yaplm ve yaplmakta olmad kolay anlalr.

Dou Vilayetler i blgesinin asl ad: Krdistan'dr ve bunun

byle olduunu anlamak iin, hatta Dou Vilayetlerinin i I erinedoru Bavekilvari bir seyahat yapmaya bile pek gerek yoktur.

Trkiye Cumhur iyeti atlasn anz, yle kasaba isimi erine bir

gz gezdiriveriniz; "Dil Devrimi"nin bu isimleri Trkeletirmek

konusundaki btn gayretlerine ramen, byk oun I uunun,

sizin -yani Trklerin- anlayamayacamz bir dilden olduunu

hayretle grrsnz: Hakkri-Van-Bitlis-Siirt-Mardin-Harput-

Urfa-Malatya-Sivas ve ilh. srf vilayet adlar olan bu ke I imelerin

Trke ile bir ilgisi var m? Geri belli olmaz, bakarsnz bir "tarih

devrimcisi" kar, bize (Atena)nn (at-ana) olduunu rettii


26/202

gibi, mesela: Malatya'nn Trke (mal-at-ye) kelimelerinden,

Mardin'in (Mert: erkek + in'den: erkein oturduu maara) sz-

lerinden, bilmem Siirt'in (seyirtmek: acele komak) lafndan, yok

Bitlis'in (bitli sa) palavrasndan geldiini ve daha kimbilir neleri

Trkeletir iverir . Esasen vilayet isimleri gemiin birer yadigr da saylabilir. Fakat bir memleketin hangi kavme ait olduunu

gsterecek asl isimler, kk kasaback ve ky adlardr. Biz ge-

liigzel bir rnek olmak zere, Bavekil smet Paann Byk

Millet Meclisinde temsil ettii "intihap dairesi" (seim blgesi)ni

ve Dou Vilayetlerinin en Bat Vilayetini, yani Malatya'y ele ala-

lm; ve onun da ky isimlerini deil de daha ikinci derecede olan

kaza ve nahiye adlarn, resmi devlet yllnda grelim. Malatya

vilayetinin sekiz kazas ile nahiye merkezleri unlardr: 1 - Ma-latya: Merkezinde Porga, spendre, Tahir, Kuzene, Kal'a; 2 - Ari-

ha kazasnda: Srg, Levent, Gurack; 3 - Arapgir kazasnda:

otik, Motmur; 4 - Ptrge'nin: Keferdiz, Merdis, Tahsis, Sinan;

5 - Ein kazasnda li [sakn Lenin'in menei olmasn?], nseti,

An Pakeli; 6 - Khta kazasnda, Tokariz, Merdis, Alut, Sincik

(Bremise); 7 - Adyaman: Samsat, Kuyucak, Karck, algan,

Tut; 8 - Hekimhan: Hasan Celebi, Gelenge.

u halde Cumhuriyet burjuvazisinin "Dou Vilayetleri" dediiKrdistan'n bugnk Trkiye snrlar iinde mevkisi, tuttuu

yer nedir? 1928 ve 1929 tarihli T.C. yllna gre: "Trkiye'nin

kaytl genel nfusu" 10.915.909 kii; Trkiye'nin yzlm

762.730 km2'dir. 17 Dou Vilayetinin (Erzincan, Erzurum, Ela-

z, Urfa, Beyazt, Bitlis, Hakkri, Diyarbakr, Siirt, ebinkara-

hisar, Gaziantep, Kars, Gmhane, Mardin, Mara, Malatya,

Van) anlan devlet yllnca nfusu 2.738.287 kii ve yzl-

m (251.131) km2

'dir. Yani Dou Vilayetleri Trkiye Cum-huriyetinin nfusa %24,7'si, arazice %32,8'i oranndadr. Yu-

varlak hesap sylenecek olursa, Trkiye Cumhuriyetince yar

resmi ekilde snrlar izilen Krdistan, bugnk Trkiye'nin

nfusa (1/4) drtte biri, arazice (1/3) te biri demektir.

Fakat bu oranlar phesiz, Trkiye iinde Krt ounluu-

nu oluturan vilayetler iin byledir. Yoksa Krt halknn bu-

lunduu blgeler, bu 17 vilayetin snrlarndan bir hayli daha

genitir. Batda Sivas ve Adana, kuzeyde Ardahan ve Artv invilayetleri snrlarn aar. Yukarda, Zalim avuun "talan"


27/202

ettii, Aliar'llarn zerklik istedikleri blgeler, ksmen Sivas

vilayetine dahildir. Dou taraflarnda seyahat eden bir Krt

dman , Beyazt ve Ar Da blge lerindek i Krtlerin ... [Bir

kelime okunamad] bahsederken unlar yazyor: "Fakat dere-

beylere zayf dmesi ve sonra da yok edilmesi neticesi ola-rak Dicle kaynaklarnda seyyar bir hayat geiren bu Krtler,

buralar istila ile memleketi ekirge hcumuna uram bir

tarla gibi harap etmilerdir! Ve ykm pek derindir. Pek ackl

olarak devam etmektedir. Krtler buralarda da kalmamlar

yava yava, daha Kuzeye, Kafkasya'ya da sokulmulardr.

Grcistan snrnda, Ardahan'n otlaklarnda hatta Yalnz am

geidinde [Artvin vilayeti] bile bunlar ayn vahi hislerle, kaba

ahlkla, ayn toplum rgtyle grmekteyiz." (Yusuf Mazhar,Ararat Eteklerinde, Cumhuriyet, 10.7.930)

Fakat Krtlk deyince, onu srf Trkiye snr lar iine s-

drmak yeterli deil.

Eski dnyada bugn Dou ve Bat diye bir snflandrma na-

sl mmknse, tpk yle iki Balkan vardr:

1 - Bat Balkanlar; 2 - Dou Balkanlar. Bat BalkanI arn

bilmeyenimiz yoktur: Genel olarak Balkanlar dediimiz Avrupa

ksm. Fakat Asya "Ba lkanlar" veya "Dou Balkanlar" diye he-nz ad konulmam bir "Balkanlar" var ki, onun herkese bilinen

bir tek ismi yok. Muz gibi, yiyenin niyetine gre eni deitiren

birok isimleri var. Bu Balkanlar bugnk Krdistan'n snrlar

stndedir. Avrupa Balkanlar gibi, Asya Balkanlarnn da, b-

yk ve tarihi geitlii yznden: Krt, Ermeni, Arap, Sryani

ve ilh. gibi birok rk ve kavimler karmakark, ili dl, selle-

meh-s-selm (uluorta-bir arada) bulunurlar. Avrupa Balkanlar

gibi, Asya Balkanlarnda da bu arapsa haline gelen rklar vemilletler, ikide birde atrlar; u veya bu yabanc devletin ad

ve hesabna komiteci ler yetitirirler. Bir farkla ki, Asya Balkanla-

rnda Doululuk hakimdir. "Asyallk" ... [Bir kelime okunamad]

btn iddetiyle hkm srer. te Krt I k denince ve bu Asya

Balkanll iinde, olduka homojen bir rk ve ... [Bir kelime

okunamad] Birlii temsil eden bir nfus anlalr. Krt deyince,

yalnz Trkiye snrlar iinde bulunanlar hatrlanmamal. Bat

ran'da, Kuzey Irak'ta ve hatta Suriye'de de Krtler mevcuttur.Krtlerin Kafkaslar'a kadar ktn, yukarda geen bir fkrada


28/202

grmtk. Ar isyan, Trkiye'ye kar ran Krtleri iinde ha-

zrland; Ar isyanndan, birka ay sonra, bata Barzan eyhi

olmak zere, Irak hkmetine kar kkrtlan Krt hareketi,

Irak'ta patlam ve senelerce srmtr.


29/202

NTELKE KRTLK (MLLET OLARAK)

Niceliine, miktar ve saysna ksaca iaret ettiimiz Krt I k

nitelike ne haldedir? Baka deyimle millet olarak bir Krtlk var

mdr? Bunu aratrmak iin nce millet denilen gerekli in: 1

- Tarihi; 2 - stikrarl bir gereklik olduunu hatrlamak lazmdr.Sras ile soralm: 1 - Krtlk istikrarl bir varlk mdr? Evet. Kr-

distan denilen blgenin yzyllardan beri tannm sosyal zel-

likleri ve bu blgelerde oturan insan kmelerinin iinde belki en

eski bir kavim olarak ("tarih devrimcileri" duymasn) Krtlerin

bulunuu, bugn bir varlk olan Krtlk camiasnda su gtrmez

bir istikrarn mevcut olduunu, Krtln, bir fatih peinde top-

lam gelge bir kalabalk olmadn, belki imdi de dahil olmak

zere imdiye kadar stnden sel gibi ap geen binbir fatiheramen bir mevcudiyet olarak kaldn ispata yeterlidir. 2 - Krt-

lk tarihi bir gereklik midir? Buna da evet. Gerekte Krt kavmi

ve Krt airetler camias, yzyl lardan beri mevcut oluuna ra-

men, bamsz bir Krtlk, bir Krt milliyeti davas, ancak dnya

proletarya devrimleri ana karlk gelen, Dou'nun mazlum

milletlerindeki milli uyan tarihinden nce ciddi surette bala-

m deildi. Osmanl mparatorluunda, derebey sistemi galip

geldii mddete, Krdistan ilerinde Krtlk akm deil, ai-

ret gayreti hakimdi. "Bamsz Krdistan" sz, Krtln millet

olarak bir baka millete kar konuluu, ancak yakn dnemin ve

bugnn meselesidir. Tarihte Krtlk gereinden bahsederken,

bu bylece bilindikten sonra, bilinen "rk" projesini de unutma-

yalm. Trk burjuvazisi , o mstesna "Tarih devrimcilii" ... [Bir

kelime okunamad] ile btn "medeni" milletlerin Trk olduklar-

n ispat ederken "vahi" Krtlerin de "rken" "an-asl" (aslnda)

Trk olduklarn veya "halis-d dem" [safkan] Trkleri Krtle-

tirdiklerini ileri srmekten geri kalmyor. Ad geen yazc, bu


30/202

noktaya yle temas eder: "yanmda aydn ve dnr geinen

bir zat vard... hane sahibinin durum ve adetini grerek: '-Azeri

Trkler burada Krtlerin zerinde ne derin etkiler yapyorlar...

bak adama!.. Bu Krtten ok Trk andryor'... demiti. Zavall

gafile, hadiseyi tersine grmesi gerektiini anlatamadm... n-k o bir Trk'n Krtleebileceini havsalasna sdramyordu.

Fakat gerek byle idi ve byledir de..." (Yusuf Mazhar, "Ar

Da Eteklerinde", Cumhuriyet, 19.7.930)

Tabi ciddi bir konuda "Krtlemi" olanlarn hangi "rk"tan

olduklarn anlamak, "kan muayenesi" usllerine bavurmak,

ancak Kemalist milliyetiliin, o da nalnc keseri kabilinden

harcdr. Halbuki byle bir metodun mantki neticesini Anadolu

Trklerine de uygulamaya kalkmak gibi, Kemalizm iin tehli-keli, bizim iin bouna bir olaslk da vardr. O zaman kimlerin

kanlarnda nelerin bulunacan "Allah bilir"di... Fakat milliye-

tin, tarihi ve sosyal bir kavram, rkn ise doal ve evresel bir

nitelik olduunu bilenler iin bu znt ve yapmacklarn anla-

m yoktur. Onun iin biz, insanlarn "Krtlemi" veya "Trkle-

mi" olduklaryla deil, bugn sosyal olarak "Krt" m, "Trk"

m tannd ile yetineceiz.

Bu iki ana hat izildikten sonra, milliyet meselesinin zel-liklerini de arayal m. Millet deyince, somut olarak nasl bir top-

luluk hatra gelir?

1 - Yurt birlii, 2 - z dil birlii, 3 - Kltr birlii, 4 - Eko-

nomi birliini, btn halinde temsil eden bir top luluk. Krt I k

byle bir top luluk mudur? Bakalm:

A) YURT BRL

Yukarda geen dncelerden sonra Krtlerin, yzyllarcasre Anadolu'dan corafya bakmndan bamsz, zel dnya

yollarnn geit ve ura olmu, iklim ve tabiata az ok ho-

mojen bir yurt iinde bir arada yaam bir top luluk olduklarn

ispata gerek kalmaz.

B) Z DL BRL

Krte, Trke ile hatta taban tabana zt bir dildir. Fakat aca-

ba btn Krtlerce konuulan biricik bir dil var m? Burada u ikinoktay unutmamak lazm:


31/202

1- z Dil Birlii: Milli bir birlikten bahsederken, mutlak istis-

nasz: Dil birlii deil, z dil birlii kastedilir. Bugn Krdistan'n

baz vilayet merkezlerinde ekonomik karlar Trk burjuvazisi ile

az ok uzlaabilen baz Krt burjuvalar ile Krt aydnlar arasn-

da, Krteden kozmopolit bir tiksini vardr. Bu hal, hl bugnbile Trkiye'nin kltr merkezinde yaayan monerlemi Trk

burjuvalarnda grlenden farkszdr. Frenke veya frenkletiril-

mi Trke konumay bir stnlk sayan Trk burjuvalar, bir

Anadolu Trklnn varln nasl inkr etmezse, tpk ylece,

Dou Vilayetlerinin Trklemi gzken kocaman Krt tccar,

mteahhit ve memurlar da, yegane bir Krt dilinin varln yok

edemez. Esasen, millet dili olarak dil birlii denince, geni halk

tabakalarnn konutuu ana dil, z dil hatra gelir. Dou Vilayet-

leri denilen Krdistan'n halk dili byle bir dildir.

2- ive Farklar: Krdistan'n eski medeniyetlere urak bir

drt yol az oluu, ok eski zamanlardan beri, burada ana hat-

larnda ortak, yegane bir dilin domasna ve yaamasna im-

kn vermitir. Fakat, sosyal bnyenin hl bugn bile yar klan

ve yar derebey durumunda kal, eitli semt ve zmrelerin

Krteleri arasnda baz farklarn bulunmasn icabettiriyor. L-kin bu farklar haddinden fazla bytmemel i; hele Trkiye gibi,

nemli bir aznln en ufak kltrel varlna bile tahamml

edilemeyen bir memlekette, bu memleketin, en belirsiz siyasi

hareketin affedilmez bir cinayet sayld ksmnda, bu farklar

pek doal bulmak gerekir. Bununla beraber, eitli iveler ara-

sndaki farklar, herhangi bir Dou milleti iinde bulunabilecek

fark lardan daha byk deildir. Yerinde inceleme yapm olan

yoldalarmzn verdikleri bilgilere gre, Krdistan'da ve Krt-ler arasnda, adeta birbirinden farkl iki dil gibi saylan iki ive

var: As l Krte, Zazaca... Halbuki bu iveler arasndaki belli

bal farklar, u eit nanstan ibarettir: 1- kinci derece

harflerin deimesi: Mesela baz kelimelerin asl Krtesin-

de (p), (g) (d) harfleri, Zazacasnda srasyla (c), (t), (b) gibi

harflere istiml ediyor [dnyor]. Veya asl Krte denilen

ivedeki (e), (i) sesli harfleri, Zazacann ov-oy seslerine dn-

yor. Bugnk Trke, eitli vilayet ve semt lerde bu kadarck


32/202

deiikliklere uramaz m?.. Mesela bir buday kelimesini ele

alalm. Bu kelime Anadolu'nun eitli blgelerinde, yalnz her-

kesin bildii u eki llere girer: buda, budey, buydey, bo-

day-bugday, bdey, byde ve ilh... () harfi sert (g) veya (y)

harfine dnyor veya bsbtn kalkyor; (y) harfi olmamadnyor. Sesli I erden (u) harfi, (), (o) (); (a) harfi (e) olu-

yor... Fakat btn bu deiiklikler, Trk iye'de bir Trk milleti

bulunmadn gsIerebilir mi? 2- Eklemelerin deimesi:

Mesela asl Krtede, (im), (dim) ile biten kelimeler, Zazacada

(i), (e) eklemeleri ile sonlanyor. stanbul yresindeki (geliyo-

rum), Anadolu'da, ya aradan (ru) kaldrlarak (geliyom), veya

bsbtn acayip ilavelerle (gelipdurum), (gelippatrm) biim-

lerine girmez mi? 3- Baka dillerden gelme: Krtede en ok

Acemce olmak zere, batya doru gittike artan tek tk Trk-

e ve gneye doru indike, Trkeden biraz fazlaca olmak

zere Arapa kelimelere rastlanlr. Fakat yabanc kelimelerin

binbir eidi ile dolu olan Trke, bu ynden Krteyi geride

bile brakr. Yalnz burada bir yn hatra gelir. Tarihi meneler i-

ne [kkenlerine] baklrsa, Krtler, eski Farsl istilaclarn, Kr-

distan yerlileri ile kaynamasndan doma saylr. Bu itibarlaKrtede, Acemcenin byk bir nfuzu olabilir. Fakat fiillerinin

bnyesine bak I acak olursa, Krte kklerini ayr bir dil say-

mak gerekir. Her ne olursa olsun, hatta Krtenin Farisiceden

kma bir dal budak olduu kabul edilse bile, bugnk Krte

ayr bir birliktir. Ve nasl Azeri lehesi ile Osmanl Trkesi,

bugn Azerbeycan ve Trkiye gibi iki baka millet yurdunun

gerekliine engel deilse, tpk bylece, ailevi balar uzanan

bir Krte de, bamsz bir millet dili olmaktan geri kalamaz.

C) KLTR BRL

Krtlerin kendilerine has bir zihniyeti, bir "milli ruh"u var

m? Krtleri yak ndan tanyan yolda I armz bize, geri mahiyet-

te de olsa, Krtlerde kuvvetli bir karakter zellii bulunduunu

nakletmiler ve Krtleri her tanyan iin bunu tesl im etmemek

imkn bulunmadn- sylemi I erdi. Gerekten Krdistan'nher tarafnda, Krtle has ortak zelliklerin bulunduunu, o


33/202

kadar ki, bu zelliklerin, burjuvazinin bile dn patlatacak ka-

dar ok salam ve sars lmaz olduunu, bizzat burjuva yazclar

da skntdan terleye terleye anlatrlar. "Dou Vilayetleri"ndeki

epey orijinal incelemelerinde tek olan Yusuf Mazhar anlat yor:

"Kafkasya'dan hicret etmi Dastanl Trkleri buralara yerle-

tirmiler... Bunlardan Diyadin civarnda, Tal ay ky etraf-

na yerletirilen -drt bin kii, Krtlerin taaddilerinden [zul-

mnden] korunabilmek iin, hemen bir airet oluturarak, on-

larn birok adetlerini aynen kabul ve takip etmek sayesinde,

drt taraflarn saran bu ilkel insanlar arasnda varlklarn zorla

ve ksmen koruyabilmilerdir. Dastanllarn reisi olan Murat

Beyle grmtm. Bunlarn kendi isteklerine bal olarak

geirdikleri sakin hayata ve az ok insani hislere kar, Krtle-

rin nasl adavet [dmanlk] beslediklerini, bu adamn dilinden

dinlemelidir? Bu saldrganlklar, Dastanllar gerei gibi dei-

tirmitir. Dier Dastanllar yerletirildikleri baka blgelerde,

byle oluumlarla kendilerini koruyamadklarndan Krtlere

yenilmiler, kaynamlar adeta temessl etmilerdir [asimile

olmulardr]. Bu fenomenin ortaya kn her yerde grp du-

ruyoruz, hatta (Erzincan) gibi kuvvetli Trk muhitinde (bakn o"kuvvetli Trk muhiti" ne..) Vilayet merkezinin, geceleri ziyala-

r [klar] grnecek kadar yaknnda bir ky ahalisi, Krtlerin

saldrlarndan, taaddisinden [zulmnden] kurtulabilmek iin,

Krt olmaktan baka are bulamamlardr. Bu hadise 20-30

sene evvel tamamlanmtr... Bunu Erzincan'da bilenler hl

vardr. Eer sorarsanz size: Mecidiye kynn, Geit kynn

Krtletiini sylerler... imdi isyan ortaya kan blgelerde

kyler, -Gmtepe, Beyaztaa, Kzlkaya, Karabulan ilh. hat-

ta asilerin resasndan [reislerinden], Kr Yusuf'un oturduu

Soluksu gibi- Trk isimlerini tadklar halde buralarda bir tek

Trk kalmamtr." (Z.Y, Cumhuriyet, 18.7.930)

Geri bu itiraflarda, retici glerin gayet geri olduu bir

blgede, insan kmelerinin nasl arabuk daha ilkel rgt e-

killerine dndkleri de var. Fakat dikkat edilirse bu ekil dei-

tiri, srf bir sosyal bnye deiiminden ibaret kalmyor. Krt-lerin yalnz yaay tarzna uyulmuyor; ayn zamanda, olduu


34/202

gibi Krt dilini ve kltrn benimseyi ve Krtleme kendini

gsteriyor. Bu rnekler, Krt kltrnn ve zihniyetinin, orada-

ki yaay tarzlarnn da hzlca yardm ile, ne kadar etkili oldu-

unu yeterli derecede anlatr. Ve bu zihniyet btn Krdistan

iinde, az ok nans farklar ile beraber, ortak ve geneldir.Trk burjuvazisi, Krtle kar iki eit tedbir kullanyor:

1- skn siyaseti... 2- Tehcir (g ettirme) siyaseti... Rum ve

Ermeni aznlklar stnde denenen ve Trk Burjuvazisinin epey

istedii gibi dnen bu siyaset, Krtle kar tutunabilecek mi?

Yani Kemalist burjuvazi Trkiye'nin te birine varan Krtl

ortadan kaldrabilecek mi? Birinci tedbir, yani isknla, btn ko-

rumalara ramen aksi neticeler elde edildiini, burjuvazi bizden

iyi bilir. Dou Vilayetlerinde yerletirilen gmenler, hatta vila-yet merkezlerine en yakn olan kylerde bile, ya Krtleip kay-

boluyor veya geldii yere kamaya mecbur oluyor. Tehcir [g

ettirme] ve imha usllerine gelince: lk olarak, memleketin te

birini bir taraftan br tarafa kaldrp atmak ne mmkndr ne

de burjuvazinin beklediini verir. kinci olarak ulu orta imha-

clk, zellikle u kltr konusunu ilgilendiren nemli neticeler

vermektedir. Krt halknn cidden nesli boldur. Verdii kurban-

lar, ... [Bir kelime okunamad] Trkle kar ezilen bir Krtlkvarolduu kanaatini, tm Krdistan halk iinde genelletirmek,

yaymak ve derinletirmekten baka hibir rn vermiyor. u

halde, Trk burjuvazisinin hakimiyet ve basksnn mddet ve

iddeti ile doru orantl olarak Krtln zihniyeti ve kltr

genileyecek ve homojenleecektir. Krdistan halknn yle bir

"Krt kafas" deyii vardr ki, bu kafa ezildike byyen ve ke-

sildike oalan masal devlerinin balarna benziyor.

D) EKONOM BRL

Tarihi millet gerekliinin oluturulmas demek, zel anlam

ile bir memlekette kapitalizmin douu demekI ir. Fakat bugn

biz o orak kapitalizm ncesi dnyasnda deil, emperyalizm

dnyasndayz. Emperyalizm ise, deil kapitalizm ncesi, deil

kapitalizm, kapitalizmin de "ryp, dalan" ve lm aamas-

dr. Emperyalizmin bu zelliinin bir ifadesi de, kapitalist ilikileri

erevesine smayacak kadar geni ve evrensel bir ekonomikan, tm yeryzn sarm olmasndadr. u halde daha me-


35/202

selenin somut iine girmeden nce, ayda veya bir baka yldz-

da bulunmadna gre, Krdistan'n da yeryznde olduunu,

yani biricik dnya kapitalist ekonomisi iinde saylabileceini ka-

bul etmek gerektir. Meseleyi genel I ikten ve soyut luktan ekip

karrsak, bir memlekette milliyet ilikilerinin domas, pazarilikilerinin o memleket lsnde genileyerek, gelgelikten ve

rastlantsallktan kurtulmas anlamna gelir. Krdistan'da ege-

men retim tarz henz ataerkil, kapal ekonomi olmaktan kur-

tulmu deildir. Fakat, btn geri lkelerde ortak olan bu zellik,

Krdistan lsnde geni ve olduka devaml pazar ilikilerinin

domu olmasn reddetmez. Onun iin, byle pazar ilikilerinin

mevcut olup olmadn deil, -nk vardr- fakat Krdistan'a

has, yani Trkiye'den az ok bamsz bir pazar ilikilerinin bu-lunup bulunmadn tespit etmek yeterlidir. Krdistan'n kendi-

sinin, bamsz pazar ilikileriyle Anadolu'dan ayr kaln bize

aka gsterecek iki su gtrmez olay var:

1 - Kaaklk, 2 - Gm para.

1 - KAAKILIK: Gney snrlarndaki bitmez tkenmez a-

pul sahneler i, gney snrlar na Trkiye'den kaan Ermeni I erin

yerlemesi, gney snrlarna yakn Hoybon Krt stiklal Cemi-

yetinin karargh kurmas, gney snrlarnn bir kaak karakol-lar zinciri ile kuakvari kuatlmas... te drt olay ki, Kemalist

burjuvazi iin tarifi gayet kolay birer mesele: Vatan hainlii! Fa-

kat biz biliyoruz ki, bireye svmekle, o ey yok edilmi olmaz.

Haydi 250-300 kiilik etelerle ikide birde Urfa ovalarnda, dava-

rn, devesini, srsn "hat altna" gtren apul sahnelerini,

genel olarak kaakla zemin hazrlayan keif kolu taarruzlar

sayalm. Fakat teki manevi taarruz tarafn, "Ermeni yurdu"nu,

"Krt bamszl"n nereye balayacaz? Ya bu mthi ve sis-tematik kaakln kendisi niin? Hi phesiz btn bu sorgu-

larn topuna birden cevap verebi lecek olan u "her yerde hazr

ve nazr" ... [Birka kelime okunamad], Emperyalizmin Nusay-

bin hattn braktrmayan pazar, Ermeni ve Krt ajitasyoncula-

rna snr boyunda ... [Bir kelime okunamad] aldrtan pazar,

Erzurum'dan ve Erzincan'dan kalkp ... [ki kelime okunamad]

kredi ile kaak alveriine gelenlerin kblesi ve cazibesi pazar!

Bu pazar Krdistan pazardr ve Krdistan pazar bu pazardr.Kaakln en byk sebebi kim ve nedir?


36/202

a) Kemalizm, b) Krdistan pazar.

a) Kemalizm: Evet a lacak bir ey yok. Kaakl en

ok kovalayan gibi, en byk davet eden de Kemalizmin ta

kendisidir. Cumhuriyet burjuvazisinin elikileri bir deildir.

pazar, tekelci ve tefeci sermayenin kurbanlk koyunu halinegetiren ve bu mthi kriz yllarnda, dnyann hibir yerinde

grlmedik derecede yksek tekelci fiyatlar halka dayatarak,

hayat ate pahasna eviren Kemalizm, kaakla en byk

yemi hazr layan bir sistemdir. Nitekim bunu bir komnist deil,

bizzat Finans Kapital yayn organnn en sunturlu ba makalesi

de itiraf eder: "yle yaplmal ki", der, "o kadar vasi [geni] ve

o kadar az mangalarla snrlanm olan bir lkede, bir snrn

iki tarafndaki halk, fiyata gayet baka baka hayat artlarnatabi olmamaldrlar. Yani itibari imendifer hattnn yrd

ayn alan zerinde kurulmu iki ky, mesela ekeri, biri okkas

yirmi kurua, teki ise yetmi kurua yemeye mecbur olma-

maldr. (Yani Kemalizm Trkiye'ye hakim "olmamaldr" gibi

bir ey...) Yoksa ne yaplrsa yaplsn, kaaklk nlenmek ne-

dir bilmez kalacaktr" (Milliyet, 10.12.931)

b) Krdistan pazar: Tabi Trkiye'nin btn snrlarnn "iki

tarafndaki ahali, fiyata gayet baka baka hayat artlarnatabi"dir. Halbuki kaak ticaretin, normal alveri dereces ine

girdii Dou Vilayetlerinde buna sebep, sadece bir tek deil-

dir. Belli bal sebeplerin nnde, bur juvazinin "o kadar geni,

o kadar az mangalarla snrlanm" deyiinden de anlalaca

zere, Krdistan pazarnn, Anadolu'dan ok, doal ve tari-

hi sebeplerle Suriye'ye bal oluu gelir. Mesela: a) Trablus,

Nizip, Besni, Malatya; b) Saraypnar, Suru, Urfa, Siverek, Ela-

z; c) Resulayn, Viranehir, Diyarbekir, Osmaniye, Palu, Ki,Erzincan... ve ilh. yollar ile ta Karadeniz yaylalarna^ (belki

oradan stanbul'a) ve Erzurum, Kars yaylalarna, Van glnn

"Di er tara ftan S uri ye' den Ay nta pl lar n [Ga zia nte p] vesa ire nin ok fazla

miktarda kaak eya i tha l i, gmrk l mal n sat n ta ma me n durd urm u-

tur. Bu du ru m kar s nd a tcca r akn bir hale gelmit ir. Kaa k l k o kadar

o alm t r ki, buras adeta bir transit merke zi hal ini almt r. Hale p'ten

getir i len mallar, Sivas, Zi le, Toka t, M erzif on, Niks ar kaa k l ar tar af nda n o

haval iye ve Sa ms un ve Erzur um'a kadar get i r i lmektedi r . Kaak l k yz n-

den Halep 'e kaa k l ar tar af nda n her gn binlerce alt n ar l yor. Buna kar- l k ihracat yap la my or." (Al i Nihat, Elbi stan'd a D uru m-i kt isa diye , C u m -

huriyet , 22 .11 .930) .


37/202

telerine kadar sistematikman ileyen kaaklk, kervanlarn

yzyllardan beri getikleri yerlerden geirmekten baka bir i

yapmyor. Cumhuriyet burjuvazisi, Fevzipaa - Diyarbekir hat-

tyla Ergani Bakr Madeni irketini sevindirdii kadar, kaakl

da yerindirmek ve btn ordularnn "tedip sefer"lerine, seyyar,sabit jandarma ve it srs gibi milis ktalarnn imha terrne

ramen, henz yabancs ve uza kald Krdistan pazarn

fethetmek istiyor. "Kaaklar" tefrikasnn yazcs diyor: "Fakat

imdi Trk demiryolu, son bir sene zarfnda ... [Bir kelime oku-

namad] kaakla olduka bir ket vurmutur. Trablus, Nizip

- Besni yolu ile en ok kaan Malatya'ya sokard. Malatya de-

miryolu, Malatya pazarnda kaa snrlandrd. Dou'ya giden

demiryollar, kaakla, fesatla kar ekilmi bir kltr."(Nair Hakk, "Kaaklar", Milliyet, 24.2.931)

Bu kl, Krdistan pazarnn geleneksel ve doal balarn

ne dereceye kadar kesip atacak? Bunu zaman gsterecektir.

Hatta gsteriyor bile. zel kaaklk mahkemelerine, gmrk

ordularna ramen, burjuva basnnda anl bir zafer gibi bir

haftada, falan yerde u kadar kaak eyaya el konuldu haber-

leri "kervann yrd"n gsteriyor:

"Gneyde yakalanan kaaklar ve kaak eyaAnkara 8 - (A.A.) - Bu ayn ilk haftas iinde, gmrk mu-

hafaza ktalar tarafndan, Gney snrmzda 40 kaaklk ola-

y takip edilmi ve 4' yaral, 43 kaak yakalanmtr.

Bu olaylarda, be bin kiloya yakn kaak gmrk eyas ve

otuz bin adet sigara kd, silah, otuz drt kilo esrar, krk

hayvan elde edilmitir. (9.2.933)

"Fevzipaa'da yakalanan kaak eya

Fevzipaa 24 - Halep'ten kaak eya ile gelmekte olan20-25 kiilik bir kafile, snrda muhafzlarla atmaya tutu-

mular ve eyalar brakp kamlardr. lerinden bir tanesi

yakalanmtr. Burada, maazalarnda kaak eya bulunduran

iki tccar hapse mahkm olmutur." (3.933)

Niin? nk biz, sosyal ynlerin tabiata stn geleceine

inananlardanz; fakat, hele u anarik, kapitalizm dzeninde

insan iradelerini oyuncak haline getiren pazar ilikileri, he Ie

Krdistan gibi asrlk geleneklerine doal kolaylklar temel yap-m bir blgede, zannedildiinden fazla hkmn srdrecektir.


38/202

Sonra, demiryolunun ektiini suni kl ne kadar halis elikten

olursa olsun, acaba Dou Vilayetlerine mesela Bursa ipeini,

hibir zaman kaak suni ipein iki misli fiyatna olsun tayp

getirebilecek midir? Hayr.

Dou Vilayetleri veya Krdistan etrafnda kopan ekonomikve siyasi frtnalarda emperyalizmin hi mi rol yoktur? Aksine

pek byk rol vardr. phesiz o kadar ucuza srlen mallar,

onun srprodksiyonudur [retim fazlasdr]. Hatta emperya-

lizm yalnz stoklar n boaltmakla da kalmyor, kaak ticareti-

nin merkezlerini de sanayi teebbsleriyle ykseltiyor. Mesela

Antakya ve skenderun'da onbinlerce Ermeni'nin birletiklerini

ve yer yer imarl kasaback lar kurduklarn anlatan "Kaaklar"

yazar: "Buralar snra uzaktr" diyor. "Fakat kaak mal ile-

yen tezgahlar buralara kuruluk (N.H., Milliyet, 18.12.931)

Bol bol yetitirilen mallarn, kaak depolarndan snr boyun-

daki askeri garnizonlar arkasnda emniyet altna alan emper-

yalizmdir. Gney imendiferlerine harl harl kaak mal tata-

rak zeng inleen emperyalizmdir. Karlk olarak Trk mallarna

gayet ar gmrkler ve nakliye tarifeleri basarak, ktlk eken

Suriye'ye Trk buday yerine, Amerikan buday yedirten,

yine emperyalizmdir. rneklerini hep burjuvazi versin: "G-

ney treni, kaak tayan, kaak ticaretinden kazanan bir hat

oluyor." (N. H. Milliyet, 24.2.931) "Saraypnar istasyonunun

meydan, yzlerce buday uval ile dolu idi. Suriye budaya,

ekmee muhtat. Fransz idaresindeki Gney demiryolunun,

Trk tarm rnlerini ok pahalya tayan tarifesi, gmrklere

konan ar vergi, Trk maln Suriye'ye sokmamak iin bir du-

var rmtr. Oradaki komisyoncular bu ac durumdan zn-tyle bahsettiler. Suriye ekmeini ta Amerika'dan getiriyor,

fakat komu maln yiyemiyordu." (N. H., age) Fakat emper-

yalizm, daima emperyalizmdir. Onun kainatta hedefi, legal-

illegal apuldur. u halde, bu yanp yaknmalar niye? Burada

ibretle grlecek olan mesele emperyalizmin talan deil, onu

bilmeyen yok; bu talann Krdistan snrlarnda niin bu kadar

elverili zemin bulduudur. Bu niinin iki sebebi var:

a) Manevi (siyasi) sebep: Trkiye'de genel olarak kapita-list dzeni ve zel olarak bu dzenin Krdistan'daki basks, ka-

44


39/202

akln ideolojik ve psikolojik hakl karln gerektirir. Ger-

ekten de, Trkiye'de dzen kapitalizm olunca, Krdistanllarn

da Bat Vilayetlerindeki burjuvalar gibi fazla kr peinde ko-

masnda "ayp" veya "gnah" aranabilir mi? Sonra Krdistan'da

hergn eitli ve kanunsuz -evet burjuva kanunlarnn bile le-galitesi dnda- soygundan ve apuldan baka yapt hibir

ey yokken, bu ezilen blge nfusundan, Cumhuriyet burjuva-

zisinin karlarna balta vurmak hrs ve arzusu nasl silinebi-

lir? "Vatan ihaneti" gzel... Fakat bu "Bat Vilayetleri" burjuva-

larnn malikanesi demek olan "vatan"da, genel olarak "Dou

Vilayetleri"nin teba ve kul yerine konulmaktan ve hakaret gr-

mekten baka ne mevki ve kar vardr? Onun iin "kaaklar"

yazarnda okuyoruz: "Fakat bugn Ermeni Resulayn, kaakkullanmay bir vatan ihaneti saymayanlarn yznden by-

d. Bu kaak oca da, bugn 350 dkkanl, yle byle iki

yz evli bir l kasabas oldu." (N.H. age, Milliyet, 25.12.931)

Gerekten yazar, burada bilerek veya bilmeyerek, Krdistan

halkndaki, Dou Vilayetlinin kafasnda ve yreindeki ideoloji-

yi ve psikolojiyi okumu oluyor. Bir Dou Vilayetli, "kaak kul-

lanmay bir vatan ihaneti" deil, belki bir intikam borcu, bir

alma farzediyor. Nitekim, yakalanm bir kaak hakknda, usatrlar izitiriliyor: "Satt maln % 50'sini deyerek almt.

Korkusu yoktu. Gene dnse kendisine kredi aarlard. Fakat

bu sefer naslsa tutulmutu, kaaklk anna, kaaklk ere-

fine leke srlmt." Dikkat! Yani Dou Vilayetli, kaakl

"ihanet" deil, bir "an" ve "eref" sayyor. Artk bol bol dua

edebiliriz. "Viranehirli kaak, btn memleketi viran etmek

iin her seferinde 40 altn, 50 altn alarak vatanna ihanet edi-

yor, bunu ne gnah, ne ayp sayyordu. (Makyavelist siyasetinnerelerinde emekl iyor bu kk burjuvack?) Biz nce bununla,

bu fikirle mcadele edeceiz..." (N.H, age)

Halbuki tam bir burjuvazinin, hele Kemalist burjuvazinin

asla "mcadele" edemeyecei, etse bile daima apa oturaca

ey, tam bu "fikir" deil midir?

b) Maddi (ekonomik) sebep: Hep yukardan balyoruz.

nce manevi ve siyasi sebepten bahsettik. Bu ... [ki kelimeokunamad] bir slp. Yoksa zaten byle sebeplerden bahsedi


40/202

bile, onlar izah edecek tarihi maddec i temeller in bulunduunu

gstermekten baka bir ey ifade etmez. Dou Vilayetlide niin

byle bir "Hyanet-i vataniye" hareketini "an" ve "eref" bilen

ideoloji ve psikoloji yaylmtr? Bu boaz sklan bir insann

ruh hali olduu kadar, gbek ba kesilen bir ocuun depre-niine de benzer. Bu ruhsal durumun bir derin etkeni de, Dou

Vilayetlerinin bamsz Krdistan pazar oluundadr. Bunu bize

burjuva dili ile syleyecek, biri Krdistan'n en Bat, tekisi en

Dou blgelerine ait iki rnek:

Bat'dan rnek: "Elbistan'da ekonomik durum: Memleketin

ekonomik durumunun alm olduu ackl halini arzetmek isterim.

Elbistan (Dou Vilayetlerinin en Bat's olan Mara'n en kuzey

noktas) hububat bol ve Suriye'ye yapa, davar, deme deni-len kilim ve birok hammadde sevk ve ihra eden, olduka nemli

bir kasabadr. Buras evvelce btn ithalatn Halep 'ten getirirdi.

Genel Savatan sonra stanbul ve Mersin'den getirtmeye bala-

mtr." (Ali Nihat, "Elbistan'da...", Cumhuriyet, 22.11.930)

Dou'dan rnek: "Eskiden skenderun, ta Van'a kadar

Dou'nun iskelesiydi. Bugn demiryoluyla Malatya'ya bal

olan Mersin, ona rekabet ediyor: Fakat skenderun bugn bi-

zim iin kaak limandr." (Nait Hakk, Hudut boyunda "Kaak-lk", Milliyet, 18.12.931)

Bu iki rnek bize Krdistan pazarnn, hl Anadolu'dan ayr

olan bir birlii temsil ettiini gstermez mi?

Yunus Nadi Efendi, emperyalizmden snr ahbapl ve

"hsnniyet"i grdk m diye sorduu bir bamakalesinde: "im-

diye kadar hayr" diyor, "Mandater Fransa ile akdolunan anla-

mada aklkla kayt ve taahht edilmi olmasna ramen, hayr.

Aksine, kaakln ve gvensizliin resmi ellerle tevik ediliyorgibi olduunu farzettirecek bir durum nnde bulunmaktan kur-

tulamadk ve kurtulamyoruz." Fakat daha aada emperyalizmin

niin bu "tevik"lerinde muvaffak olduunu, farknda olmadan

azndan karyor: "Trkiye'den kp gitmi olan Ermeni mlte-

cilerini, Trk snrlar boyunca sralamaktaki maksad, her eyden

evvel, dostane olarak dnmeye imkan var mdr?" ("Gney S-

nrlarmzn Arkasnda Neler Oluyor", Cumhuriyet, 18.12.931)

Yani emperyali zm, kaak karakollarn "Trk snrlar bo-yunca sralamak" iin hereyden evvel, mevcut maddi durum-


41/202

dan ve unsurlardan istifade ediyor. Gerekten, dikkat edilecek

olunursa btn kaaklk sistemi, hep Krdistan'n eski kurt-

lar tarafndan grlr. rnekler:

"Sryani Mardinli (Dou Vilayetli) Yorgi, burann (Meydan

Akbez'in) ba kaaksdr. Halep'deki garnizonun mteahhididiye tannr. stihbarat ileriyle de oka ilgilidir, derler" (N.H.,

"Kaaklar", Milliyet, 18.12.931) Yani eski Krdistanl, imdi

Krdistan snr nda kaaklk ederken hem mteahhit I ik, hem

casusluk eklinde emperyalizmle el eledir.

"Arap pnar haftada onbe vagon kaak sarf eder. Bu kr-

l srm noktasn nce ... [ki kelime okunamad] (Onhan-

nis Tayan) kefetmitir. Bu Suru'da [yani Urfa Dou Vi-

layetinde] doma Ermeni, eski Tanaklardan, dayand etesermayesinden yararlanarak ve ilh..." (N. H., age, Milliyet,

24.12.1931)

"Kulhac ve Arslanta, Serap pnarnn tali depolardr.

Kulhac'da Melik Ahmet ve Hain Bozan, Arslan Ta'nda Hro, bu

Ermenilerin aracsdr. Bunlar bizim topraklarmzdaki akrabalar

vastasyla oka kaak sokmulardr. " (age) "Trkiye haritas

iinde adamca yaamaya mecbur tutulan babalar brahim paa

denen mehur ekiyann, (demek ki taradan da mehur ekiyayetiirmi!) devrini Cumhuriyet zamannda da yaatmasna m-

sade edilmitir." ... [Bir kelime okunamad] aireti sergerdele-

rinden Halil ve adamlar buradaki Ermeni kaaklaryla el ele ve

babaadr." (age, Milliyet. 25.12.931), "Mardin'li eyh-l Bu-

ruz, Viranehir'li"Agop olu kr, Virahehir'li Miro, tenekeci

Bogos, Mardin'li... [Bir kelime okunamad], Lice'li Hao, Halep'li

Ebu Ahmed, burann en maruf kaaksdr. Buras ta Erzincan'a

kadar mal srer ... [Bir kelime okunamad] (age) Bir Halepli-den bakas Krdistanl... Akakale'nin hakimi ba kaak Ekber

Ekberyan'dr. Byk kapital, geni kredi bunun elindedir. Aka-

kale, (Urfa'dan-Dou Vilayetinden) kaan Ermenilerin, etelerin,

Suriye'nin drt bir tarafnda toplanan Tanak dkntlerinin ma-

kamdr (karargahdr)." (age, N. H., Milliyet, 27.12.931)

Emperyalizmin siyaseten durgun grnd gnlerde,

ekonomik ve sis tematikman kulland imknlar: 1 - Bam-

sz Krdistan pazar, 2 - Bu pazarn eski etkilileridir. Bizim buenteresan manzaradan karacamz netice, ne Kemalizmin


42/202

nasl bir kapanda kuyruunun kstrlm olduu, ne emperya-

lizmin skenderun ve Antakya'y elinden brakmakla Cumhuri-

yet burjuvazisine oynad oyun ve aradaki kr dv deil,

sadece u konumuzu ilgilendiren eden olaydr. Dou Vilayetle-

ri ekonomikman bamsz bir pazardr. Veya Trkiye'den okve Anadolu'dan fazla Suriye ile baldr. Bu pazar smren

emperyalizm, hatta gelin alay eklindeki mahfelerle^ kaak

eya sokmann hnerini, yani mahalli artlarn ve ilikilerin c-

n ccn bilen Krdistan pazarnn eski millerini kullanyor.

2- GM PARA: Kaaklk denilen perdenin arkasnda,

nasl Krdistan ekonomi birliini temsil eden bir bamsz pazar

ilikilerinin tepkisi gizli ise, gm para tekerleklerinin stnde

yryen de, Dou Vilayetlerinin kendine has deiim ilikile-ridir. Bu gm para gereklii, biraz da ataerkil ekonominin

kapal ve def ineci zellii ile ilgilidir. Fakat esasen Dou Vila-

yetlerinin gm paras, Dou Vilayetlerinin kaaklndan kl

kadar ayrt edi lemez. (Kaakl k + Gm Para = Dou Paza-

r) z, Krdistan'n ekonomik dininin "teslis"inden [leme-

sinden] baka birey deildir. u halde gm para olayna de-

erken ve ... [Bir kelime okunamad], bu "vahdet"i temsil eden

"teslis" znn bir kesine dokunmu olmaktan baka birey yapmyoruz. Bamsz Dou pazar "ruh" ise, gm para

onun somut "olu"dur. Kaaklk da, bu oulun u fani dnya-

daki douudur. Onun iin, kim ki kaaklk der, gm para

der ve Dou pazar der. Elbistan'n kaak ve Suriye'ye srm-

szlk yznden "alm olduu ackl hal" inden ... [Bir kelime

okunamad] balayan, hemen gm paray syler: "Elyevm

[hl] burada dier Gney Vilayetlerinde olduu gibi madeni

"Urfa'y iyi tanyan bu hinler burann byk servetini emmek iin her hileyi

dnmlerdir.

"Birka ay evvel, Urfa'nn Harran kaps nnde bir gelin alay grlr.

Telli pullu bir deve, zerinde bir mahfe, etrafta kalabalk.

"Bu muazzam gelin alay, merasimle Urfa'ya girerken, bir zabta memu-

runun gzne gneydeki Ermenilerle ok temas olan bir kaak ua da

arpar. Polis, aralarna sokulur, mahfeyi tetkike balar. Kaaklar yakalana-

caklarn anlaynca, her biri bir tarafa kaarlar. "Gelin ve devesi ortada kalr.

Babo le dnen deveyi yakalarlar. Bir de ne grsnler?

"Allayp pullayp memlekete soktuklar gelin, kaak ot ipek, kaak bez,kaak lavanta, kaak kauuktan baka birey deilmi." (Nai t Hakk , Ka-

ak lar, Mil l iyet, 27 .12 .931) .


43/202

para dolamdadr." (Ali Nihat, age, 22.12.930) Krdistan pa-

zar, adeta doal bir tepkiyle Kemalizm'in Allah'n, yani Cum-

huriyet parasn snrlarndan ieri uratmyor. Ve hatta snrlar

dnda bile kovalyor. ... [Birka kelime okunamad] Kinatn

Trk ln ispata kalkan ve sonra TrkI , karki dalar-la birlikte yaratt na inanan Kemalizm, mem I eketin yarsnda

hl Sultanlarn turalaryla ssl Kuru ve Mecidiyenin tann-

masn, on senelik atp tutmalarna ramen, bugn grmez-

lie gelmekten baka trlsn yapamyor. Krdistan iinde,

Cumhuriyet burjuvazinin ve onun bekisi Kemalizmin nasl bir

"yabanc " sayld n, en sadk kulu itiraf etsin: "Malmdur ki,

snr vilayetlerimizde ve genellikle eski Dou Anadolu Blge-

sinde altn, mecidiye ve bunlarn paralar dolamdadr. Katparamzn adna buralarda "not" diyorlar ve tpk yabanc d-

vizi gibi yabanc ve zel bir muameleye tbi tutuluyor. Btn

alveriler madeni para zerinden oluyor." (Siirt Milletvekili

Mahmut, Milliyet, 18.5.932)


44/202

II- SOSYAL LKLER VE KYLLK

Snflar

Dou Vilayetlerinin "namuslu" bir istatistiini bulmak hayal-

dir. Bununla beraber, burjuva basnn verdii rakamlara gre(Milliyet, 7.1.931), son nfus saymnda, Dou Vilayetlerinde

2.673.478 kiide 1.798.888'ine "mesleksizler veya meslei bi-

linmeyenler" deniliyor. Dou Vilayetleri nfusunun % 67.60'n

(yani 2/3'sinden fazlasn) tekil eden bu kategori iinde, hi

phesiz btn mevcut snflarn ant ve dkntlerinden tor-

tulam "declasse" ler nemli bir top lam tutar. Bunlar arasn-

da eri obanlktan artm, serserilemeye kadar varm, yar

dilenci, yar lmpen unsurlar ounluu tutar. Bankas'n ndare Heyeti Bakan, Trabzon-ran transit osesinden bahse-

derken, Kemalist "Halk" demagoglarna has olan "suret'i hak-

tan grn" ile" Dou Vilayetleri halkn yle tanmlyordu;

"Bu yol yle bir blgeden geecek ki, onun halk bugn

isiz, gsz ve muzdarip, kaderine ah eder durumunda bu-

lunuyor." (Milliyet, 21.2.932). te "Dou Vilayetleri" nfusu-

nun bu te ikisinden fazlasn tekil edenlerin iinde ou (biz

diyelim nfusun yarsna yakn, siz deyin yarsndan fazlas)

bu "isiz gsz ve muzdarip, kaderine ah eder durumda" olan

insanlardr.

Bir ihtill kyamet inde, olumlu rolleri kadar ve belki daha

ok olumsuz rol ar basabilecek olan ve sanayi isizlerin-

den farkl oluu ve ilkelliiyle tam "lmpen proletarya"drlar.

ounluunun ehirde deil de, krlarda dank bulunmasyla

ayrt edilebilecek olan bu zmreye, bu kadarck iaret etmek-

le yet inece iz. Bu, srf "isiz, gsz ve ac eken" insanlk,

phesiz, sosyal kkleri asla derinletirilmemi olan mahalli


45/202

ayaklanlarda ve isyanlarda, amasz ve disiplinsiz brakldk-

lar oranda, bozguncu roln oynamtr. Elle tutulur amal ve

demir disiplinli bir sosyal devr imde bile, bu zmreler, dan k

kylden daha ok, gdlmesi g bir anari unsuru olabilir.

Biz, Dou Vilayetlerinin retim sreci iinde aktif rol oy-na-yan unsurlara gelelim. Yine burjuvazinin verdii rakamlara gre,

bir "meslek " sahibi gster ilen zmreler in top lam 873.673 kii

olarak gsteriliyor. z nfusu temsil edenler i bunlar sayacak

olursak, bu toplam iindeki snf ve zmre blnler i yle ay-

rlyor: 1- "Tarmclar": 753.406; 2- "Sanayi erbab": 37.453;

3- "Ticaretle megul olanlar": 33.404; 4- "eitli meslek erba-

b": 25.228; 5- "Serbest meslek erbab": 6.689; 6- "PTT'ciler":

7.646; 7- "Memur": 9.847; 8- "Hkimler": 917'dir.Bu rakamlar snf ilikileri bakmndan tasnif edilecek olursa,

u neticeler elde edilir: 1 - Kyllk, 2 - teki snflar ve zm-

reler.. Ve bu iki cephenin karlamasnda, kylln (Tarmc-

lar) adeta btn ve yce bir kitle hlinde ykseldii ve tm n-

fusun % 86.24'n kaplad anlalr. Dou Vilayetlerinin onda

dokuzuna yaklaan bu byk ynn gzden geiri

Hikmet Kivilcimli - Yol - 8 - Yedek Guc Milliyet - Sark

Documents

Transcript of Hikmet Kivilcimli - Yol - 8 - Yedek Guc Milliyet - Sark