Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu …...Hann er að þenjast út: Rúmið er að þenjast...
12
Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu sjónarrönd? Heimslíkön afstæðiskenningarinnar, sjóndeildir og hinn sýnilegi heimur
Transcript of Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu …...Hann er að þenjast út: Rúmið er að þenjast...
EinarH.GuðmundssonHvaðerbakviðystusjónarrönd?
Heimslíkönafstæðiskenningarinnar,sjóndeildiroghinnsýnilegiheimur
Heimslíkönalmennuafstæðiskenningarinnar
.Tvívíðyfirborðintákna
þrívíðaheimaágefnumtíma.Svæðinutanoginnanviðyfirborðineruekkihlutiafviðkomandiheimi.
JákvæðsveigjaNeikvæðsveigjaEnginsveigja(endanlegur)(óendanlegur)(óendanlegur)Tileruflatirogneikvættsveigðir
heimarsemeruendanlegir
Heimurinnokkarerþvísemnæstflatur.Ekkiervitaðhvorthanneróendanlegureðaekki.Hanneraðþenjastút:Rúmiðeraðþenjastút,ekkistjörnureðavetrarbrautir.HannmyndaðistíMiklahvelli(hvaðsemþaðþýðir)fyrirum14milljörðumára.
Útþensla-Agnasjóndeild
P=Vetrarbrautinokkar.Sýnilegurheimur=svæðiðinnanagnasjóndeildarinnar(particlehorizon).Geislisjóndeildarinnarernú46milljarðarljósáraogfervaxandivegnaútþenslunnar.
ÁtímatséstljósíPsemlagðiafstaðfrásjóndeildinniíMiklahvelli
Hinnsýnilegiheimur
Horftútígeiminn=skyggnstafturítímann,lengst14milljarðaára.Hérognúerímiðjunni.Miklihvellur(upphafið)erájaðrinum.Viðhöfumengarupplýsingarumþaðsemutarer(áundanMiklahvelli).
Óðaþenslaíárdaga=Miklihvellur
Hugmyndinumóðaþenslu(inflation)komframum1980.Tilhægri:Agnasjóndeildíheimieftiróðaþenslu.Geislium46milljarðarljósára.Óðaþensluskeiðiðhófstkl.10-36sekogþvílaukkl.10-34sek.
NýttóðaþensluskeiðUppgötvunárið1998:Þensluhraðialheimsferstöðugtvaxandi.Ástæða:Hulduorka(darkenergy)=Orkaskammtatómsins.Nýjaóðaþenslanhófstfyriru.þ.b.6milljörðumára.Ekkertbendirtilþessaðdragamuniúrhenniífyrirsjáanlegriframtíð.Afleiðing:Íkringumsérhvernathugandaíalheimihefurtilviðbótaragnasjóndeildinnimyndastönnurogöðruvísisjóndeild.Súerkyrrstæð(eðaverðurþaðínáinniframtíð)ogkallastskynmörk(eventhorizon).
Skynmörkin
Svæðiáskynmörkunumfjarlægjastokkurmeðljóshraðavegnanýjuóðaþenslunnarogsvæðisemerulengraíburtufjarlægjastokkurmeðhraðasemerogverðurávalltmeirienljóshraðinn(efóðaþenslanhelstóbreytt).Skynmörkinskiljaámilliþesshlutaalheimsins,semviðhöfumþegarséðogrannsakað,ogþesshlutasemviðmunumaldreigetaðaflaðfrekariupplýsingaum.Þessusvipartilþesssemgeristviðskynmörk(yfirborð)svarthola.Skynmörkinerunúnaírúmlega16milljarðaljósárafjarlægð.Þaumunuaðlokumstöðvastíum17milljarðaljósárafjarlægð.
Skynmörk=Endimörkhinssýnilegaheims
Skynmörkinerukyrrstæðíu.þ.b.17milljarðaljósárafjarlægðfráathugunarstað.Þarverðaþauumaldurogæviefnýjaóðaþenslanhelstóbreytt.Ekkiséstútfyrirmörkin.Svæðiðinnanmarkannaeraðtæmastvegnaþenslunnar.Um98%efnisinsernúþegarfarið.Athugandinnsérþólengiljósiðsemefniðsendifráséráðurenþaðkvaddi.Ljósiðdofnarhinsvegarmeðtímanumogverðurærauðara.Hverfuraðlokum.Agnasjóndeildin(lengstíburtu)fjarlægistmeðhraðasemermeirienfjórfaldurljóshraðinn.
Hvaðerbakviðystusjónarrönd?
• Endanlegurheimurmeðmeiraafþvísama?
• Óendanlegurheimurmeðmeiraafþvísama?• Eitthvaðalltannað?
Erþaðsemviðköllumalheim(universe)aðeinsörlítillhlutiafmunstærrifjölheimi(multiverse)?
Heimarfæðaafséraðraheimameðtilviljanakenndumhættiviðflöktískammtatómi.Nýjuheimarnirþenjastýmistútoglifaeðahrynjasamanogeyðast.
Frumspekiá21.öld
Önnurfjölheimshugmynd:Hverkúlatáknarheilanalheim,e.t.v.meðsínumeiginsérstökunáttúrulögmálumogeiginleikum.Nýirheimarerustöðugtaðverðatilviðhamskiptiífrumtóminu,semstækkarmeðóðaþensluhraða.Heimarnirrekastþvíekkisamanþóttþeirséusjálfiraðþenjastút.
ENDIR
