DÖKÜMDE BİTİRME İŞLEMLERİ

7/26/2019 DKMDE BTRME LEMLER

1/24

DKMDE BTME LEMLER

Prof.DR. Ahmet Ulvi AVCI

TRAKYA NVERSTES MHENDSLK MMARLIK

FAKLTES MAKNA MHENDSL BLM

27 EYLL 1991

188


2/24


3/24

DKMDE BTRHE LEMLER

1,0 Tama

Dkm yntemi; hazrlk, kalb doldurma ve bitirme i

lemleri olmak zere U temel prosesten oluur. Bu teael pro

seslerin ierdii alt ilea kademeleri ekil I1de belirtilmi

tir, Bu izelgeden de grlecei gibi paralarn soutulmas,

kalptan karlmas, yzey, temizleme, yollukbesleyici ve

kclarn ayrlmaa, tablama, sl ilemler ve para kontrol

leri gibi ilemler dkmde bitirme ilemleri kapsaamda ele a

lnmtr,


4/24

Aada bu ilemlerden bitirme prosesi iine giren ilemler

nemli ynleri ile zet olarak ele alnmtr.

2.0 Dkm paralarnn soutulmas

Paralar dkm scaklndan ortam scaklna kadar

kalp iinde ve kalp dnda olmak zere iki farkl ortam

da soutulurlar.

Souma hz, kalptan karma (kalp bozma) scakl para

larn boyut, ekil ve mikroyap zelliklerini birinci derece

de etkileyen faktrlerdir,

2.1 Kalp iinde soutma

Paralarn katlatktan sonra belirli bir sre dsha

kalp iinde kalarak soumalar gerekir. Kalbn vakitsiz a

laas paralarn skartaya kmasna neden olabilir. Kalp

ta souma sresi kalbn kum veya kk kalp olmasna ve d

km malzemesi eidine yakndan baldr.

Kum kalpta paralarn uzun sre kalp iinde kalmas

nn aikro yap asndan fazla bir nemi olssaaakla beraber,

kokil kalplar zajsannda almazsa, paralarn mikro yapsve dayanm bunda byk lde olumsuz olarak etkilenir.Par

alar kalptan karldktan sonra da zellikleri olumsuz et

kilenmeyecek ekilde soutulmaldr. Kalptan sonraki sout

ma ortam ok kere durgun bir hava ortamdr,

Paralarn gereinden uzun sre kalp iinde soutulmas se

ri imaltta byk miktarda kalp^kalp kunusun ve derecenin

evrim d braklmasna ve kalp kumunun daha fazla termik

zorlanmasna neden olur.

2,1,1 Kalp ama scakl

Kalba doldurulan sv metal katlatktan sonra olu

an dkm parasnn belirli bir kalp ama scaklna kadar

kalp iinde soumas gerekir.

Kalp ama scakl balca u faktre baldr :

191


5/24

Parann, da yan m

Arzu edilmeyen i yap (mikro yap ) deiiklik leri

zu edilmeyen kalc i gerilmeler.

Metalsel malzemelerin artan scaklkta aekanik zel

H k l a r l bilhassa dayanm azaldndan, parasn kalpta a l

d ekli koruyabilmesi iin belirli bir scakla kadar

kal p iinde bra klarak soumas zorunludur

Demir dkmde parann belirli se rtlik snrla r i in

de kalabilmesi iin ostenitik yapdan ferritik vey a perlitik

yapya geerken belirli bir kritik souma hznda olmas g e

rekirYukardaki faktrlerden en nemlisi kalc i gerilme

lerle ilgili olandr. Parada kalc i gerilmelerden ka n

mak iin kalp ana scaklnn para eklin bal olarak

ok aalara kadar kaydrlmas gerekebili r. Kal p ama s

cakln belirlemek iim bunu dkm malzemes i eidi ne, pa r

a ekline ve k alp malzemesine bal olarak ?ereri baz iz el

ge ve grafitlerden yararlan labilir . Aada elik ve demir

dkm paralar iin byle bir zet izel ge ve rilmit ir.

izelge 1 Kum kal p iindeki elik dka ve krd kaedemir paralarn kalp ama scaklklar.

Paralarn zellikleri ^alp am a scak l ,C

200 kg'a kadar basit ekilli paralarda 80 0Cidar kalnlklar farkl, birleme (dm) noktalar ve ktleli yerleri so utucularla soutulan paralard a 60 0*

Ktlo ylmalar olan yerlere soutuc ukonamayan yukardakilere benzer paralarda ifOO

Soumada serbest bzlemeyen,yrtlmave biim deitirme ihtimal i olanparalarda 200

192


6/24

2,1.2 Kalp ama sresi

Kalp bozsa sresi, paralarn dkmden itibaren kalp

tan karlana kadar geen sredir. Para kalp iinde kat

lairken ssn kalba verir, balangta kalp souk olduu

iin katlama da hzl olur. Ancak bir sre sonra kalp da

snd iin parann soumas yavalar ve katlama sonra

snda souma hissi gittike azalr. Bundan dolay parann ka

lpta katlama sresi, katlatktan sonraki souma sresin

den daha ksadr

Parann kalpta souma sresi konusunda yaynlanm

almalarn byk bir ksmnda, para souma modlnn bu

sre zerine en etkin faktr olduu grlr. zellikle demir

ve elik dkm paralarn 600700 C kalp scaklna kadarki souma sreleri yaklak olarakj

Z s a . Mb

(dak)

eklinde bir bant ile ifade edilmektedir. Burada a; para

biim ve kalp bozaa scaklna bal bir katsaydr, b ise

ift logaritmik bir skalada yukardaki bantnn eimini ve

rir,

iselge 2*de eitli kaynaklara gre kalpta souma s

resi i.[e para souma modl arasndaki bantlarla ilgili

birka rnek verilmitir.

Souma modl ile souma sresi arasnda katlama modl

ve sresi arasndaki gibi yakn bir bant bulunmamakla be

raber, souma sresinin para souma modlne gre saptanmas

fazla hatal olmayan bir yaklamdr, zellikle belirli modl

snrlarna uyaa. bantlar kullanarak grafie gerek kalmak

szn hesapla souma sresini saptamak mskndr,

22. Paralarn kalp dnda soutulmas

Demir ve elik dkm paralarn kalp bozma scakl

genellikle ?00?50 C civarndadr.

Bu scaklktan itibaren paralarn sl ilemi gerek

tirmeyecek, i gerilmeler, istenmeyen sert blgeler olumaya

cak ekilde soutulmas gerekir. Bu amala souma kontrol al

tnda tutulmal soumada scaklkzaman erisinin istenen bi

imi almas salanmaldr.

193


7/24

izelge 2 Demir ve elik Dkua paralarda kalptasouma sresi ile souma modl arasndaki bantlar.

Paralarn, kritik yerlerindeki cidar kalnlklar, ek

li, malzeaesi, mikro yaps so|u.ma erisinin eklini saptamada

dikkate alaacak an nemli faktrlerdir.

ekil 2 bir dkm parasnn durgun hava ortamndaki so

uma erilerini gstermektedir Burada parann kalptan ka

rildigx andaki scakl 700 C ortaa sicakligx da stteki e

ride (25 G), alttaki eride de (3C)dir.

Parasn iinde kalm maa kumu art ile parann y

zeyine yapa kalp kumu tabakalar souma hzn yavalatr

lar.

Balangta para ve ortaa arasndaki scaklk fark byk olduu iin souma hz da ekildeki gibi yksektir. Bu s

IH

Kjnii D a e/3 I sojuna srsNo. verilerini sanayie forml AikafflaJsx

? _ , . K. kalp malzemesine, sertliin

1 K,1 vb. lah faktr. .

Z = 30 M5 liasUjwiralar) B a 5 * kalplarda

Z = a M2 c a. scakla, bal2 Zroo = 32,3 M + 1,1 c desklem sabiti

Z,c3 j 53,1 M7 3,2 maasz paralarda .

0,45 < M < 1,8

1540 100 T ,Z = exp M'MMaalana para souma suresi

230 zeriae etkisi de dikiata

ZT00 = 38,7 M154 ' ahiatir.Zoo = 58,8 M

1"

' a = *xp (7,773 5,757 10 . TlZ = a * M* b, Tj * bab deneyle bulunur.

4 Zs0 42,5 Mri Para et kalnl

Z8S0 = 75.5 M0*' = 50 mm arasnda

M = 0,3 3.0 arasndaG = 20 100 kg

ltoa

= 77 M* \M < 1,5Z,

sa=M M'= . .

S

Z, = 53,1 M= 3 . ..

Zoo = 33,2 M3 + 1,1 Maasz paralarda2,00 = 38,7 M'} M 1,5 H a f i f f fi a al J p a ^ . a l a r d a

Z,oo = 45 dak. M = 1 an iin Dcrser ya

llmtr* kum kalba yaplmtr.

ZrW = 30 dak '

Yi, ft. y, dzeltme faktrleri7 Z = exp (y,) ,sxp (v ,. R+V. .T) ' '


8/24

caklk fark azaldka souma hz yavalar dolaysyla sou

ma sresi uzar

1 2

Souma sresi J

h

ekil 2 Bir motor silindir blokuna ait durgun havada

souma erisi (para arl 87 kg, maa ar

l 23 kg) .

700 ClfOO C scaklk aras paralar iin kritik sou

ma blgesidir. Soumann bu blgede yava, bundan sonraki bl

gede de hzl olmas arzu edilir. Normal souma artlarnda

istenen tarzda bir souma salanamaz (konkav biimli souma

erisinin ekil 3teki gibi konvex hale getirilmesi gerekir).

3504000C'tan sonra souma hzn arttrmak iin par

a zerine hava pskrtlr, ekli, arl, boyutlar ve

malzemesi sk sk deien mteri dkmhanesinde her paraya

gre deien kontroll bir soutma salamak olduka gtr.

Byle bir souma tarz seri retimde soutma hatt boyunca

salanabilir.


9/24

Dkm paralar statik ve dinamik olmak zere iki tarz

da soutulurlar. Bunlardan birincisi geleneksel soutma tarz,

ikincisi modern bir soutma tarzdr

Statik soutma tarznda sabit konumda olan paralar durgun hava ortamnda veya zerine hava, su gibi bir soutucu ps

krtlerek soutulur.

Hareketli (dinamik) soutma tarznda ise paralar dnen

bir tambur iinde veya titreen bir tabla zerinde konumlar

n srekli deitirirler. izelge 3fde her iki soutaa tarz

geni olarak aklanmtr.

Dinamik (cebri) soutma kritik scaklk blgesini (y 33kOQC)

am olan paralara uygulanr.

3.0 kalplarn bozulmas

Bu ilemde dkm paralar, kalp kumu ve dereceler bir

birinden ayrlr, lem srasnda evre ve alanlarn sa

ln olumsuz etkileyeniz., duman ve buhar oluur. Is ve g

rlt etrafa yaylr.

Bu etkilere kar uygun kalp bozma tekniklerinin seilmesi

gerekir.izelge if

1te balca kalp bozma yntemleriweuygulana s

nrlar belirtilmitir,

if.O Maalarn paradan karlmas

Dkm scakl ykseltildii ve kalp bozma scakl

drld oranda maalarn maruz kald termik zorlanma

scakl ve sresi artar. Bunun sonucu da maa balaycs

nn balama zellii zayflar ya da kaybolur. Bu adan kul

lanlan maa balayclarnn nemi byktr. Kalp doldurul

duktan belirli bir sre sonra maalarn grevi sona erer. Bu

andan itibaren maalarn kolay karlabilmeleri iin balay

clarn zelliklerini kaybetmesi istenir. Maalar, kk ve

ince kesitli ise daha abuk snarak scaklklar ykselir.

Sunun sonucu daha kolay dalrlar.

196


10/24


11/24

izelge If Balca kalp bozma yntemleri veuygulama snrlar,

Kalp bozmayntemi

Uygulama snrlan stem zellikleri

Dkm yerindeelle bozma

Kk dkmhanelerde paraboyutlar ve ekli sk s;k deien siparilerde.

Kalplar doldurulduklar yerde iiler tanfndaa bozulurlar. i sal asndan alma artan ardr.

Izgaral sarsmamasalar zerinde bozma

Arl ve boyutlar deikenparalarn kalplarn bozma

ya uygundur.

Kalp bozma zgaras koruyucu duvarlarla evrilir. Veyatamamen kapal bir kabin iine konur Kirli hava aspiratrlerle ortamdan uzaklatrlr.

Kum blokunu

presle dereceden darbasma

Kk, yass kalplar bozma

ya uygundur.

Derecelerin iinde kum tutu

cu zgara ve kaburgalar bulunmamal paralar preslemede zarar grmeyecek kesit

ve kalnlklarda olmaldr.'

Dner tamburiinde bozma

Kil balayc derecesiz kumkalplara uygundur.Para arl g 25 kg

Para scakl


12/24

len biimde ayal fazda titretirilen iki paralel boruda

karn ve iki dm noktas meydana gelmektedir. Borular orta

ekilkksek frekansl titreim sistemi.

a)prensip emas, b)makina alma durumunda,

larmdan osilatre (titreim kaynana), dm noktalarndan

da birbirlerine balanmlardr. Ayrca borular dm nokta

larnn olutuu yerlerden titreim makinasnn gvdesine debal durumdadr,

Hidrolik sistemle titretirilen borular sol utan irti

batl olduu dkm paralarn da titretirerek saa kumunun

dalmasn salarlar. Byle bir sistemde alminyum gibi de~

mir olmayan dkm paralarnn maalarn paralar zedeleme

den yaklak 4300 titreim/dakfda 1030 s iinde temizleme im

kan vardr,

5,0 Dkm Paralarnn Temizlenmesi

Dkm prosesi iinde dkm paralarnn temizlenmesi en

ar ve masrafl ilem kademesidir. Temizleme ilemlerinin ha

len byk oranda insan gc ile yaplmas ve alma koulla

rnn salk asndan ar olmas, temizleme giderlerinin par

a maliyeti iindeki orann ok ykseltmektedir. izelge $fte

eitli malzemelere ait para temizleme sreleri verilmitir.

1 9 9


13/24

Temizleme srelerinin uzun, bu kesimdeki ii cretlerinin

yksek olmas temizleme giderlerini arttran balca etmenler

dir.

izelge 5 felik ve demir dkm paralara aittemizleme giderleri.

Temizleme Temizlemesresi giderleri

Dkm malzemesi Aklama h/t %

elik dkm Alaml,alamsz lfQ5O 2022

Kresel grafitli Deiik imalat program 1620 1822denir dkm

Lamel grafitli Seri imalat 69 910demir dkm fk siparilernce cidarl

' okmaal 1112 1011Elle kalplama 1113 1215

Temper dkm Deiik imalat program 69 910

Para temizleme giderleri genellikle su blmlerinden o

luur :

i yevmiyeleri %70>yevmiye yan giderleri %11^graniti malzeme giderleri %15,talama malzeme giderleri yukar

daki giderlerin % 20*31,

Para temizleme giderlerinin bu derece yksek olmas d

km ilemlerinin bu kademesine daha fazla nem verilmesini ge

rektirir.

Her eyden nce daha iin banda bu konuda baz nlem

ler alnabilir, rneinj dkmc ve konstrktrn ibirlii i

le paralar daha az ve kolay temizlemeyi gerektirecek ekilde

dizayn edilebilir.

Dier taraftan ayn ekilde imalat ile para siparii

ni veren mteri arasnda karlkl grme ile paralarn

kullanlmasn engellemeyecek gereksiz temizleme iiliinden

kanlabilir,

Paralardan istenen yzey kalitesi arttka temizleme

giderleri de belirli bir deerden sonra hzla ykselir (ekil'

5 ) .

QO


14/24

ekil 5 Para yzey kalitesine bal olarak temizlemeiiliinin art, ,%

Mteri temizleme giderlerinin mertebesi hususunda ay

dnlatlmal, gereksiz gider arttrc isteklerden kanmas

salanmal, hatta gerekirse bir iki yzey kalitesi ve temiz

leme derecesi iin ayr fiat teklif edilmelidir.

Para tesellmnde bir anlamazla dmemek iin par

a temizlii konusunda daha ak ve s'aysal deerlere dayanan

bir protokol hazrlamakta yarar vardr. Paralar temizlenmi,

dzgn yzeyli, iyi grnl olmaldr,,'gibi sbjektif proto

kol cmlelerinden kanmaldr

Para temizlii konusunda yardmc olabilecek bir formler r

nei izelge 6{da verilmitir.

Dkm paralarna uygulanan balca temizleme ilemleri

aadaki izelge 7'de belirtilmitir.

Para temizlemede bu ilemleri ayr ayr ele almadan n

ce bunlarn azaltlmas ya da kaldrlmas iin neler yapla

bilecei gzden geirilmitir. Aada eitli alardan al

nabilecek bir nlemler dizisi verilmitir.

5.1 Temizlemeye uygun para dizayn

Yolluk ve besleyiciler parada yle uygun yerlerde bu

lunaal ve yle bir ayrma yntemine imkan verilmeli ki

ayrma ileminden sonra buralarn talanmasna gerek kal

mamal ,

2o1


15/24


16/24

izelge 7 Parada temizleme konular ve giderilmesi,

Temizleme konusu

Kalp ve maca artklar Kum kabuklan Maa artklar Yanm kum tabakalar

Oksit tabakalar

Yolluk sistemi Yolluk ve besleyiciler Havalandrma izleri Kesit takviyeleri

Yolluk sistemi artklan (zleri)

Yolluk ve besleyici yerieri Havalandrma izleri Kesft takviyeleri

apaklar Ayama yzeyi apaklan Maa birleme yerleri apaklan Maa balan apaklar

Yzey przleri

Dkm hatalan

Giderilmesi

Uzaklatrma , Vurarak Sarsarak Granl pskrterek n graalleme

Granl pskrtme

Ayrma Vurarak Keserek Yakarak

Talama

Elle talama Tezgahta talama Ask tanda talama Keskilerr

Ayrma Vurarak Keskileyerek YakarakTalama Elle talama Tezgahta talama Ask tanda talama

Dzleme

Talayarak Tamburlayarak (granlleyerek)

Taair Keskileyerek Kaynatarak Talayarak

Tas!a kesmeye uygun para dizayn ve kalp teknii : Tala kesmede ayrmayeri normal olarak temizdir. Dier ayrma yntemleriyle {karsa, mekanik kesase, yakarak kesme vb) youk ve besleyicilerin aynlsas daima lave birtemirleme ilemini gerektirir.

203


17/24

Talamada kaldrlan malzeme miktar ea azda tutulmal,

Talanacak yerlerin paradaki konusu talamay kolayla

tracak yerlerde bulunmal,

Sonradan tekrar ilenecek paralarda, apak ya da benze

ri yerler bu ilemlerde temizlenecek ekilde dzenlenme

lidir.

6.0 Para Yzeylerinin Temizlenmesi

Ama dkm paralar yzeylerindeki yapm kus ve ya

nk tabakalarn uzaklatrmak, tavlanm ya da kaynak ile

mi grm dkm paralar zerindeki kav(oksit) tabakalarntemizlemektir. Byk iyerlerinde temizleme genellikle granl

malzemenin paralar zerine pnmatik ya da mekanik olarak arp

trlmas ile salanr,

Pnmatik yntemde kullanlan basnl hava ihtiyac izelge 8f

d temizleme gc ise izelge 9'da verilmitir.

izelge 8 Granl pskrterek temizlemede hava tketimi.

Hava memesiap,mm

2

3

3,6

k

5

3bar

31

58

ya

89

107

Hava tketimi,nr/hhtb a r

11

25

35

kS

58

71

86

3 bar

9

19

26

35

43

5k

izelge 9 Granl pskrterek temizlemede pskrtmememesi apna bal olarak temizleme gc,

Pskrtme Hava memesi temizlenenmemesi ap ap yzey

H m m m ^ / h

6 2 1,75

8 k 3,0

10 *f,5 if,5

12 5 6,5

204


18/24


19/24

Mekanik granlil savurma ynteminde ise granl bir ark vasta

syla hzlandrlarak temizlenecek paralar zerine arptr

lr.

Bu amala kullanlan eitli makinalar ve kullanma alanlarekil 6'da topluca gsterilmitir,

ekil 7'de basit alma prensibi verilmi olan bu ma

kinalarm kalp bozaa, maalar karma ve para yzeylerini

temizleme (standart uygulama) olmak zere geni bir kullanaa

alan vardr. Tamburiaaaya (yuvarlanmaya) elverili dkm par

alacn bu makinalarda temizleme imkan vardr. 5 kg'dan 1000

kg kadar kr, temper, sfero (kresel grafitli) demir dkm par

alarla elik dka paralar bu makinalarda kolaylkla teaiz

lemek mmkndr. Ykleme ve boaltma,makina durdurularak ya

pldndan aralkl alan makina grubuna girerler. kleme

elle, rayl arabalarla, hidrolik yklenen arj sepetleri veya

sandklar ile yaplr. Boaltma ise band ters ynde dndre

rek salanabilir, "akinalarn arj hacmi 0,052. nr, arj ar

l ise yaklak 1005000 kg arasndadr.

Bu tip makinalarda temizleme ilemi u ekilde meydana

gelmektedir : Metal bandn oluturduu oluk iine doldurulan

paralar zerine granl malzeme pskrtlr. Bant dnerken

paralar da beraber srklenirler ve belirli bir ykseklikten

tekrar oluk iine derler. Bu sayede paralarn btn yzey

lerini granl yamuruna tutarak temizlemek mmkn olur,

7,0 Yolluk, kc ve besleyicilerin ayrlaas

Bu konuda 20'i akn yntem gelitirilmi olmakla birlik

te lkemiz dkmhanelerinde bir ka klasik ayrma yntemi kullanlmaktadr.

Amaca uygun ayrma yntemi seerken bir ok noktay dik

kate almak gerekir. Bu noktalardan balcalar unlardr :

Dkm malzemesinin eidi ve zellikleri

Ayrma kesitinin byklm

Ayrma yerinin yzey kalitesi

Ayrma ileainin maliyeti

lt


20/24

ekil 7 Savurma arkl temizleme aakina tipleri.

Ayrma yeri yolluk, kc ve besleyicinin paraya ba

land ksmdr. Ayrma yzeyi de bu ksmdan yolluk, kc

ve besleyiciyi keserek, krarak, kopararak vb ayrdktan son

ra para zerinde kalan ayrma yerinin izidir.

Ayrma ilemi iin genellikle demir dkmde darbe ile,

elik dkmde alevle, demir olmayan malzemeler grubunda da

testere veya tala kesme yntemi kullanlr

Ayrma yntemleri balca drt gruba ayrlabilir :

Talasz ayrma yntemleri

Talal ayrma yntemleri

Termik ayrma yntemleri

zel ayrma yntemleri

Ayrma esnasnda bir miktar malzeas yanarak veya ince

toz halinde kayba uramakta, iri tala veya para halindeki

207


21/24

ksm ise tekrar geri kazanilabilmektedir. Ayrmada kullan

lan enerji iae tamamen kayba uramaktadr.

Bu yntemlerden uygulamada en fazla karlalanlar izelge

10'da bir araya toplanmtr

8.0 Para temizlemede yer ihtiyac

Para temizleme ileminde evre sal ve i kazalar

nnlemek asndan temizleme ilemleri dkmhanelerde ak ya

da kapal yerlerde fakat daima bu iler iin ayrlm blmler

de yaplr.

Yeni kurulacak bir dkmhanede bu amala zel yer ayr il

mas gerekir, in zelliine ve yllk retim kapasitesine g

re temizleme blm yer ihtiyac iin izelge 11'den yararla

nlabilir,

208


22/24


23/24

-Z/o-


24/24

DÖKÜMDE BİTİRME İŞLEMLERİ

Documents

Transcript of DÖKÜMDE BİTİRME İŞLEMLERİ