ก

รายงานวจย

ฤทธตานเชอแบคทเรยของสารสกดหยาบจากเปลอกลกหย Antibactebial activities of crude extracts from

peel velvet tamarind (Dialium Guineense)

โดย

สนย แวมะ

อาอเซาะส เบญหาวน

ไดรบทนอดหนนจากงบประมาณบ ารงการศกษาประจ าป 2559

มหาวทยาลยราชภฏยะลา

ข

หวขอวจย ฤทธตานเชอแบคทเรยของสารสกดหยาบจากเปลอกลกหย ชอผวจย สนย แวมะ อาอเซาะส เบญหาวน คณะ/หนวยงาน วทยาศาสตรเทคโนโลยและการเกษตร มหาวทยาลย ราชภฏยะลา ปงบประมาณ 2559

บทคดยอ

งานวจยนมวตถระสงคเพอศกษาประสทธภาพในการยบยงเชอแบคทเรยกอโรคของสารสกดหยาบจากเปลอกลกหย โดยใชสวนเปลอกของลกหย น ามาสกดดวยตวท าละลาย 4 ชนด ไดแก เฮกเซน ไดคลอโรมเทน อะซโตน และเมทานอล พบวา เมทานอลสามารถสกดสารไดน าหนกมากทสด เทากบ 8.1545 กรม รองลงมาไดแก ตวท าละลายอะซโตน ไดคลอโรมเทน และเฮกเซน ไดสารสกดมน าหนกเทากบ 3.1259 กรม 0.7053 กรม และ 0.3605 กรมตามล าดบ สารสกดทไดจากตวท าละลายทง 4 ชนด มลกษณะเปนของเหลวเหนยวขน สน าตาลเขม เมอน าสารสกดทง 4 ชนด มาทดสอบการยบยงแบคทเรย 3 ชนด ไดแก Staphylococcus aureus, Bacillus cereus และ Escherichia coli ดวยวธ disc diffusion test ผลการทดสอบการยบยงพบวาสารสกดทสกดดวยอะซโตนสามารถยบยงเชอแบคทเรย S. aureus, B. cereus และ E. coli ไดดทสด โดยมขนาดเสนผาศนยกลางการยบยงเทากบ 14.00, 13.00 และ 13.00 มลลเมตร ตามล าดบ รองลงมาไดแก สารสกดจากตวท าละลายเมทานอล ใหผลการยบยงแบคทเรยกอโรค S. aureus, B. cereus และ E. coli เทากบ 10.66±0.57, 10.66±0.57 และ 9.00±0.00 มลลเมตร ตามล าดบ สารสกดจาก เฮกเซนใหผลการยบยงแบคทเรยกอโรค S. aureus, B. cereus และ E. coli เทากบ 7.33±0.57, 8.33±0.57 และ 7.66±0.57 มลลเมตร ตามล าดบ สวนสารสกดจากตวท าละลายไดคลอโรมเทนสามารถยบยง B. cereus ได โดยใหผลการยบยงเทากบ 9.33±0.00 มลลเมตร แตไมสามารถยบยงการเจรญของ S. aureus และ E. coli ได

Research Title Antibacterial activities of crude extracts from peel velvet tamarind (Dialium Guineense)

Researcher Sunee Waema Aeesoh Benhawan Faculty/Section Science Technology and Agriculture

ค

University Yala Rajabhat Year 2016

ABSTRACT

This research aimed to study the efficiency of extracts from peel velvet tamarind against pathogenic bacteria. Peel velvet tamarind were extracted from four kinds of solvent (Hexane, Dichloromethan, Acetone and Methanol). For the ability to extracted the four types of solvents, Methanol could extracted the high weight equal 8.1545 g. Followed by acetone, dichloromethane and hexane, the extract has a weight of 3.1259, 0.7053 and 0.3605 g respectively. Extracts from the four types of solvents had a dark brown viscous liquid. The four crude extracts were investigated for their inhibitory effects against four microorganisms, namely Staphylococcus aureus, Bacillus cereus and Escherichia coli by using disc diffusion test. The sensitivity testing the acetone extract showed strong activity against S. aureus, B. cereus and E. coli were about 14.00±0.00, 13.00±0.00 and 13.00±0.00 millimeter respectively. Methanol extract showed activity against S. aureus, B. cereus and E. coli were about 10.66±0.57, 10.66±0.57 and 9.00±0.00 millimeter respectively. Hexane extract showed activity against S. aureus, B. cereus and E. coli were about 7.33±0.57, 8.33±0.57 and 7.66±0.57 millimeter respectively. Dichloromethane extract showed activity against only B. cereus was about 9.33±0.00 millimeter but unable against S. aureus and E. coli.

ง

กตตกรรมประกาศ

งานวจยนส าเรจลลวงไดดวยด ขอขอบพระคณ หลกสตรวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาเคม คณะวทยาศาสตรเทคโนโลยและการเกษตรทไดอ านวยสถานททท าวจย เครองมอและอปกรณบางสวนในการท าวจยในครงน ขอขอบพระคณนองๆ นกศกษา สาขาวชาเคม ทไดใหความชวยเหลอในการเกบตวอยางเปลอกลกหยจากชมชน และกลมแมบานทผลตผลตภณฑโอทอป สดทายนขอขอบพระคณ ทนวจยงบบ ารงการศกษา มหาวทยาลยราชภฏยะลาเปนอยางสง ทไดสนบสนนทนวจยและเปดโอกาสใหผวจยไดสรางองคความรและสามารถน าส งของเหลอใชจากชมชนมากอใหเกดประโยชนมากยงขน ผวจย

จ

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ข Abstract ค กตตกรรมประกาศ ง สารบญ จ สารบญตาราง ช สารบญภาพ ซ บทท 1 บทน า 1 1.1 ความส าคญและทมาของปญหาทท าการวจย 1 1.2 วตถประสงคของโครงการวจย 2 1.3 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 2 1.4 ขอบเขตของโครงการวจย 2 บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 3 2.1 การสกดสารจากพช 4 2.2 การเลอกตวท าละลายในการสกด 8 2.3 ลกหย (Dialium Cochinchinense Pierre) 10 2.4 แบคทเรยกอโรคในอาหาร 12 2.5 การทดสอบฤทธของสารสกดในการยบยงเชอจลนทรย 26 บทท 3 วธการด าเนนงานวจย 27 3.1 วสดอปกรณและสารเคม 27 3.2 วธการด าเนนการวจย 28 บทท 4 ผลการวจย 30 4.1 สารสกดสารจากเปลอกลกหย 30 4.2 ประสทธภาพของสารสกดจากเปลอกลกหยในการยบยงการเจรญ ของแบคทเรยกอโรคในอาหาร

31

บทท 5 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ 36 5.1 สรปผลการวจย 36 5.2 ขอเสนอแนะ 36

สารบญ (ตอ)

บรรณานกรม 37 ภาคผนวก ก 40 การเตรยมสารสกดจากเปลอกลกหย 41

ฉ

การทดสอบการยบยงเชอแบคทเรยกอโรคในอาหาร 44 ภาคผนวก ข 46 ประวตผวจย 47

สารบญตาราง

หนา ตารางท 2.1 การเปรยบเทยบขอดและขอเสยในการใชสารสกดจากพชกบสารเคม

สงเคราะห 3

ตารางท 4.1 ลกษณะและน าหนกของสารสกดจากเปลอกลกหยดวยตวท าละลายตางชนด

30

ตารางท 4.2 การยบยงเชอแบคทเรยกอโรคในอาหาร (Clear Zone) ของสารสกดจาก 35

ช

เปลอกลกหยดวยตวท าละลายเฮกเซน ไดคลอโรมเทน อะซโตน และเมทานอล

สารบญภาพ

หนา ภาพท 2.1 ตวท าละลายเรยงตามล าดบมขวจากมากไปนอย 9 ภาพท 2.2 ลกษณะเปลอกและเนอลกหย 10 ภาพท 2.3 ลกษณะตนลกหย 12 ภาพท 2.4 เชอแบคทเรย Staphylococcus aureus 14 ภาพท 2.5 ลกษณะของเชอ Bacillus cereus 19 ภาพท 4.1 บรเวณการยบยงการเจรญของเชอ Escherichia coli (a) จากสารสกด

เฮกเซน (ก) ไดคลอโรมเทน (ข) อะซโตน (ค) และเมทานอล (ง) โดยม เอทานอลเปนตวควบคม (b)

32

ซ

ภาพท 4.2 บรเวณการยบยงการเจรญของเชอ Staphylococcus aureus (a) จากสารสกดเฮกเซน (ก) ไดคลอโรมเทน (ข) อะซโตน (ค) และเมทานอล (ง) โดยมเอทานอลเปนตวควบคม (b)

33

ภาพท 4.3 บรเวณการยบยงการเจรญของเชอ Bacillus cereus (a) จากสารสกด เฮกเซน (ก) ไดคลอโรมเทน (ข) อะซโตน (ค) และเมทานอล (ง) โดยม เอทานอลเปนตวควบคม (b)

34

1

บทท 1 บทน ำ

1.1 ควำมส ำคญและทมำของปญหำทท ำกำรวจย โรคตดเชอนบเปนสาเหตการเสยชวตทส าคญสาเหตหนงในปจจบน เนองจากปรมาณเชอโรค

ทดอตอยาปฏชวนะหลายชนดมจ านวนเพมมากขน ท าใหโอกาสทจะรกษาโรคตดเชอเหลานใหหายเปนไปไดยากยงขน จงไดเรมมการคนหาผลตภณฑจากธรรมชาตมาใชในการร กษา เนองจากผลตภณฑธรรมชาตเหลานมความหลากหลายทางเคม โอกาสทท าใหเชอโรคดอยาจงมนอยกวาการใชยาเคมสงเคราะห (Chanda et al, 2010) และคนไทยในอดต กอนทจะมการน ายาเคมสงเคราะหแผนปจจบนมาใชกนยมใชสมนไพรกนเปนจ านวนมาก พชสมนไพรผลตเมแทบอไลททตยภมทมคณสมบตยบยงจลนทรยเปนจ านวนมาก สารเคมหลากชนดทพชผลตขนมสวนส าคญในการปองกนพชจากโรคตดเชอ องคประกอบของสารยบยงจลนทรยเหลานพบไดในสวนตางๆ ของพช เชน เปลอก ตน ใบ ผล ราก ดอก เมลด และเปลอกผลไม เปลอกผลไมจดเปนวสดเหลอทงทางการเกษตรซงสามารถน ามาใชเปนแหลงของยาตานจลนทรย การน าเปลอกผลไมมาใชเปนการเพมมลคาและเพมประโยชนของเปลอกผลไมไดอกทางหนง ซงมงานวจยหลายฉบบทรายงานวา เปลอกและเมลดของผลไม เชน เปลอกและเมลดองน เปลอกและเมลดทบทม (Chanda et al, 2010; Nuamsetti et al, 2012 ) เปลอกมะละกอ เปลอกมะมวง เปลอกมงคด และเปลอกสบประรด (Lorsuwan et al. 2008) มคณสมบตในการยบยงจลนทรย

หยเปนไมยนตนขนาดใหญมชอทางวทยาศาสตรคอ Dialium Guineense เปนพชในสกล Dialium พบมากในพนทสามจงหวดชายแดนใตโดยเฉพาะอ าเภอยะรง จงหวดปตตาน ซงเปนสนคาทสรางรายไดใหแกจงหวดปละมากๆ มการน ามาแปรรปเปนผลตภณฑลกหยกวนทเปนของฝากขนชอมาเปนเวลานานกวา 20 ป จากการศกษารายงานวจยพบวา ผลของลกหยมคณคาเปนแหลงของโภชนาการ มปรมาณน าสง และมกรดอะมโนทจ าเปนตอรางกายทงเดกและผใหญ (Ogungbenle and Ebadan, 2014) อกท งยงอดมไปดวยแรธาตตางๆ ดงน แคลเซย โซเดยม แมกนเซยม โปแตสเซยม ไอโอดน และเหลก (Kengni et al, 2014) นอกจากนยงมรายงานการน าสวนราก ใบ ผล และเปลอกล าตนไปใชในการบ าบดรกษาโรค (Ajiwe et al, 1996) ผลลกหยเสรมสรางน านมและยบยงการเขาสบพนธของอสจในผหญงหลงคลอดลก (Osanaiye et al, 2013) จากการคนควาดงกลาวขางตนบวกกบในประเทศไทยยงไมมฐานขอมลของตนหยทจะเปนประโยชนตอคนในพนทในการประชาสมพนธคณประโยชนของลกหย ผวจยจงเกดความสนใจทจะศกษาในเรองของสารสกดจากสวนเปลอกของลกหยและฤทธในการยบยงเชอจลนทรยตางๆ ทส าคญ เพอเปนประโยชนและเปนขอมลพนฐานทจะน าไปใชประโยชนดานอนๆ หรอตอยอดงานวจยตอไปในอนาคต

2

1.2 วตถประสงคของโครงกำรวจย 7.1 เพอศกษาหาตวท าละลายทเหมาะสมตอการสกดของสารสกดหยาบจากเปลอกลกหย 7.2 เพอศกษาฤทธตานเชอจลนทรยของสารสกดหยาบจากเปลอกลกหย 7.3 เพอศกษาหาสารสกดจากสวนของเปลอกลกหยทมฤทธยบยงดทสดเพอน าไปตอยอด

งานวจยในอนาคต

1.3 ประโยชนทคำดวำจะไดรบ 1.3.1 ผลผลต (Output) ไดสารสกดหยาบจากเปลอกลกหย 1.3.2 ผลลพธ (Outcome) ไดสารออกฤทธทเปนประโยชนจากสารสกดหยาบจากเปลอกลกหย 1.3.3 ผลกระทบ (Impact) สามารถน าเศษเหลอใชจากกระบวนการผลตผลตภณฑจากลกหยมาใชใหเกดประโยชน

1.4 ขอบเขตของโครงกำรวจย 1.4.1 เกบตวอยางเปลอกลกหยจากรานผลตผลตภณฑจากลกหย 1.4.2 สกดสารจากเปลอกลกหยดวยตวท าละลายอนทรย 1.4.3 น าสารสกดหยาบทไดไปทดสอบการยบยงเชอกอโรคในอาหาร

บทท 2 เอกสำรและงำนวจยทเกยวของ

ปจจบนมการศกษาเกยวกบสมนไพรมากขนเพอลดการใชสารเคม ซงสารเคมมความเปนพษสงและสลายตวยากท าใหเกดผลกระทบตอผใชและสงแวดลอม ซงสงผลใหสมดลของธรรมชาตสญเสยไป อกทงการใชสมนไพรเปนอกทางเลอกหนงทผคนสวนใหญหนมาใหความสนใจเพมมากขนและหลกเลยงสารเคมสงเคราะหทเปนอนตรายตอสขภาพ โดยมรายงานการเปรยบเทยบขอดและขอเสยในการใชสารสกดจากพชกบสารเคมสงเคราะห พบวาสารสกดจากพชมขอไดเปรยบ ดงตารางท 2.1

3

ตำรำงท 2.1 การเปรยบเทยบขอดและขอเสยในการใชสารสกดจากพชกบสารเคมสงเคราะห สำรสกดจำกพช สำรเคมสงเครำะห

1. เลอกท าลายหรอท าลายเฉพาะเจาะจง 2. มความเปนพษต าหรอคอนขางต า 3. สลายตวไดงาย 4. ไมมอทธพลตอระบบนเวศหรอมนอย 5. หาวตถดบไดยาก 6. ราคาถก 7. มโอกาสตานทานหรอดอยานอย 8. ตนทนการผลตต า 9. ใชเทคโนโลยการผลตทงาย 10. ใชกบศตรในดนใหประสทธภาพสงกวาและสารพษตกคางต ากวา 11. ไมมลขสทธและกฎหมายควบคม

1. ท าลายไดกวางขวาง 2. ความเปนพษมตงแตต าถงสง 3. สลายตวไดยาก 4. มอทธพลตอระบบนเวศมาก 5. หาวตถดบไดงาย 6. ราคาแพง 7. เกดความตานทานหรอดอยานอย 8. ตนทนการผลตสง 9. ใชเทคโนโลยการผลตทซบซอน 10. ใชกบศตรในดนใหประสทธภาพและมพษกบจลนทรยและสตวทมประโยชน เกดพษตกคางในดน 11. มลขสทธและกฎหมายควบคม

ทมา (ณรงค โฉมเฉลา, 2536)

2.1 กำรสกดสำรจำกพช การสกดเปนวธการแยกสารทเปนของเหลวปนกบของเหลว หรอของแขงปนของแขง โดยอาศยสมบตการละลายของสาร และเปนการแยกสารทตองการออกจากสวนตางๆ ของพชหรอของผสม หลกการส าคญของการสกดดวยตวท าละลายคอ การเลอกตวท าละลายทเหมาะสมในการสกดสารทตองการออกมาใหมากทสด เพราะสารแตละชนดจะละลายในตวท าละลายตางกนและละลายไดในปรมาณตางกน วธทนยมน ามาใชในการสกดสารจากพชม 5 วธ ดงน (อารมณ แสงวนชย, 2536)

1. การหมกหรอการท าใหวสดออนนมดวยการแชน า คอ น าสวนทตองการสกดจากพชมาเตมน าลงไปสมใหเขากน แชในระยะเวลาทเหมาะสม จากนนน ามากรองเอาสวนทเปนน ามาใช

รชน เตเอยดหยอ (2549) ไดท าการศกษาการยบยงแบคทเรยในกงกลาด าโดยใชสารสกดสมนไพร โดยใชสมนไพรไทย 12 ชนด ไดแก กระชาย กระเทยม กระทอน กลวยน าหวา กะเพรา ขา ขง ชมเหดเทศ เบญกาน บวบก ฝรง มงคด และสเสยดเทศ สกดดวยเอทานอลและน า โดยน าตวอยางสมนไพรทบดละเอยดแลว 100 กรม มาท าการสกดโดยใชเอทานอลเขมขนรอยละ 95%

4

ปรมาตร 1,000 มลลลตร เขยาเบาๆ และแชทงไวเปนเวลา 7 วน เมอครบก าหนดแลวน ามากรองแยกตะกอนออกแลวน าไปท าใหแหงโดยระเหยดวยเครองระเหยแบบสญญากาศ น าสารสกดหยาบทไดไปทดสอบการยบยงเชอแบคทเรย 4 ชนด คอ L. monocytogens, S. typhi, S. aureus และ V. parahemolitieus โดยวธ dics diffusion ผลการทดลองพบวาสารสกดพชสมนไพรทสกดดวย เอทานอลของผลฝรงสามารถยบยงแบคทเรยไดทง 4 ชนดทใชไดในการทดสอบสารสกดของเปลอกมงคดและสเสยดเทศพบวามฤทธยบยงการเจรญของ L. monocytogens

2. การกลนดวยไอน า (Steam distillation) การกลนดวยไอน าเปนเทคนคอยางหนงของการสกดดวยตวท าละลายโดยใชไอน าเปนตวท าละลาย ละลายสารและพาสารทตองการออกจากของผสมได สวนใหญการกลนดวยไอน าจะใชสกดสารอนทรยออกจากสวนตางๆ ของพชทอยตามธรรมชาต เชน การสกดน ามนหอมระเหยจากตะไคร ใบมะกรด เปนตน สารทตองการสกดจะตองระเหยไดงาย สามารถใหไอน าพาออกมาจากของผสมไดและสารทสกดไดจะตองไมรวมเปนเนอเดยวกนกบน าหรอไมละลายน า (ถาของเหลวทกลนไดละลายน าหรอรวมเปนเนอเดยวกนกบน าจะตองน าไปกลนแยกอกครง หลงจากทสกดดวยไอน าแยกออกมาจากของผสมแลวของเหลวจะแยกเปน 2 ชน ชนหนงเปนน าอกชนหนงเปนสารทตองการ ซงสามารถใชกรวยแยกแยกออกจากกน ซงวธนไดน ามาใชในการสกดขงสดโดยใชเมทานอล หรอน าเปนตวท าละลายและสกดน ามนหอมระเหยดวยการกลนโดยใชน า ไดปรมาณสารสกดเทากบรอยละ 2.60, 1.90 และ 0.10 โดยน าหนกตามล าดบ (Zaeoung, 2004)

3. การสกดแบบซอกหเลท (Soxhlet extraction) เปนวธทใชไดดกบตวอยางท เปนผงละเอยด โดยตมตวอยางใหเดอดแลวไอของสารละลายจะไปหมนเวยนไหลผานตวอยางพชและพาตวสารออกมาพรอมกบตวท าละลาย ซงวธการน ใชในการแยกสาร ดงเชน งานวจยของ ศจรา คปพทยานนท และ ภคนจ คปพทยานนท (2554) ไดน าล าตนและเหงาของตนเอองหมายนา หนใหเปนชนเลกๆ แลวน าไปอบใหแหงเพอปองกนการเกดเชอรา เมอพชแหงสนทแลวจงน ามาปนบดใหเปนผง น าผงดงกลาวไปเขากระบวนการสกดดวยเครอง Soxhlet extraction โดยใชเอทานอลเขมขนรอยละ 95 เปนตวท าละลาย ใชเวลาในการสกด 12 ชวโมง จากนนน าสารละลายทไดไปเขากระบวนการกลนแบบ reflux เพอแยกตวท าละลายทผสมอยออกใหหมดดวยเครอง Rotary evaporation กระบวนการสดทาย คอ การท าใหสารสกดแหงเพอท าการตรวจวเคราะหหาสารส าคญทางเคมของพชดวยวธ Gas chromatography-Mass Spectrometry (GC-MS)

4. การสกดสารเคมโดยวธการแยกชน (Partition) การสกดวธนมกใชส าหรบตวอยางพชสด โดยน าพชมาหนเปนชนเลกๆ ปนกบตวท าละลายในเครองปน แลวกรองผานกระดาษกรอง สารละลายทไดน ามาสกดดวยตวท าละลายอกชนดหนงซงแยกชนกบตวท าละลายแรก เพอท าใหม

5

ความบรสทธมากขน ซงวธการนพบวาถกน ามาใชในการสกดสารจากพชหลายชนด ตวอยางเชน การสกดสารจากเหงาสดของขมนขาว 5. การสกดสารแบบไหลยอน (Reflux extraction) ใชในการสกดสาระส าคญออกจากสมนไพรทสกดดวยแอลกอฮอล เฮกเซน หรอน า โดยสมนไพรทชแดวแอลกอฮอล เฮกเซน หรอน า จะถกตมจนเดอดระเหยขนไปดานบน แลวจะถกควบแนนดวยคอนเดนเซอรกลบลงมาท าละลายตอเนอง หมนเวยนอยางนไปเรอยๆ จนสารสกดละลายเขมขน จงน าไปเขาเครองระเหยแอลกอฮอล หรอเครองระเหยน า เพอใหเขมขนตอไป สารสกดสารพชสมนไพรมหลายวธ ซงวธการสกดทดทสดส าหรบพชสมนไพรแตละชนดมกไดจากการทดลอง โดยทวไปวธการสกดทเหมาะสมขนอยกบปจจยหลายๆ อยาง ไดแก 1. คณคาของการสกดและคาใชจายในการสกด หากตองการสกดทไมใชสาระส าคญและคณคาทางการรกษานอย เชน สารทใชแตงส กลน รส ของยาเตรยมตางๆ กอาจใชวธงายๆ ทไมยงยาก นอกจากนควรค านงถงคาใชจายทงหมดเปรยบเทยบกบราคาของสารสกดทเตรยมไดวาคมคากบการลงทนหรอไม 2. ความตองการทจะใหไดการสกดทสมบรณ (Exhausted extraction) หรอเกอบสมบรณหากตองการสารสกดเจอจาง การใชวธมาเซอเรชนกเพยงพอแลว แตถาตองการสารสกดเขมขนกควรใชวธเพอรโคเลชนหรอการสกดแบบตอเนอง 3. ธรรมชาตของพชสมนไพร

- ลกษณะและโครงสรางของเนอเยอ สมนไพรทมลกษณะออนนม เชน ดอก ใบ อาจสกดดวยวธมาเซอเรชน หากเปนพชสมนไพรทมเนอเยอทแขงแรงและเหนยว เชน เปลอก ราก เนอไม ควรใชวธเพอรโคเลชนหรอการสกดแบบตอเนอง

- ความสามารถในการละลายของสารส าคญในน ายาสกด ถาละลายไดงายนยมใชวธดดซบ แตถาละลายไดนอยกจ าเปนตองใชวธเพอรโคเลชนหรอการสกดแบบตอเนอง

- ความคงตวของสาระส าคญในสมนไพรตอความรอน ถาเปนสารทไมทนตอความรอนควรใชวธมาเซอเรชนหรอเพอรโคเลชน กำรสกดดวยตวท ำละลำย

การสกดดวยตวท าละลายเปนวธท าใหสารบรสทธ หรอเปนวธแยกสารออกจากกน โดยอาศยสมบตของละลายของสารแตละชนด เนองจากสารตางชนดกนละลายในตวท าละลายตางชนดกนไดตางกน และสารชนดเดยวกนละลายในตวท าละลายตางชนดไดตางกน ตวท าละลายทเหมาะสม ควรมสมบตทวไปดงน คอ ละลายไดดในสารทตองการ ไมละลายสารอนในของผสมในของผสมนน ไมท าปฏกรยากบสารทตองการสกด มจดเดอดต า ระเหยไดงาย เมอสกดสารออกมาเปนสารละลายแลว สามารถแยกตวท าละลายออกจากสารละลายนนไดงาย ไมเปนพษ หางาย และราคาถก

6

กำรเตรยมตวอยำงพช การเตรยมตวอยางพชตองค านงถงสาระส าคญในพชคอการตรวจเอกลกษณของพชทถกตอง

ไมมพชอนเจอปนไมมโรคพช อายพชทผลตสาระส าคญ และการเกบรกษา การเตรยมตวอยางใหแหงเพอคงคณภาพของสมนไพรไว ควรจะท าใหแหงโดยวธทเรวและอณหภมต าๆ เพราะอณหภมสงจะท าใหสาระส าคญสลายหรอเปลยนแปลง

ขนตอนกำรสกด ตวอยำงวธกำรสกดอยำงเปนขนตอนท ำไดหลำยวธ คอ 1. การสกดโดยเพมความมขวของตวท าละลาย โดยสกดดวยแอลกอฮอลหรอเมทานอล

จากนนน าสารสกดทไดจากแอลกอฮอลนไปท าใหเขมขนกอนทจะน ามาพารทชน (partition) กบตวท าละลายทมขวตางๆ กนโดยเรมจากตวท าละลายทไมมขว (non-polar solvent) ไปถงตวท าละลายมขว (polar solvent) เชน เฮกเซน เอทลแอซเทต (ethyl acetate) บวทานอล (butanol) เปนตน

2. การสกดโดยอาศยคณสมบตในการเปนกรดและดางของสาร โดยการสกดดวยตวท าละลายทเหมาะสม จากนนจงแยกกลม โดยพารทชนกบกรดและดาง หรอทางกลบกนพารทชนกบกรดและดางออน แลวจ งสกดดวยตวท าละลายท เหมาะสม การท าสารสกดให เขม ขน (Concentration)

เนองจากสารสกดหยาบทไดจากวธการสกดขางตนจะมปรมาตรมากและเจอจาง ท าใหน าไปแยกองคประกอบไดไมสะดวกและไมมประสทธภาพ จงตองน ามาท าใหเขมขนเสยกอนดวยวธตางๆ ดงน

1. การกลนในภาวะสญญากาศ (distillation in vacuum) จดเปนวธทนยมมากทสด เปนการระเหยเอาตวท าละลายออกจากน ายาสกดโดยการกลนทอณหภมต า พรอมทงลดความดนลงใหเกอบเปนสญญากาศโดยใชปมสญญากาศ (vacuum pump) เครองมอนเรยกวา โรตารอวาโพ เรเตอร (Rotary evaporator) ซงประกอบดวยสวนตางๆ 3 สวน คอ ภาชนะบรรจสารสกดอยางหยาบทกลน (distillation flask) สวนคอนเดนเซอรหรอสวนควบแนนไอสารละลาย (condenser) และภาชนะรองรบสารละลายหลงกลน (receiving flask) โดยสารสกดอยางหยาบซงบรรจในภาชนะจะแชอยในหมอองน าทควบคมอณหภมไดและจะหมน (rotate) ตลอดเวลาทท างาน เพอใหมการกระจายความรอนอยางทวถงและสม าเสมอ ภาชนะบรรจสารสกดอยางหยาบนตอเขากบสวนควบแนน ซงมระบบท าความเยนหลออยตลอดเวลา ปลายของสวนควบแนนจะมภาชนะรองรบ โดยทงระบบจะตอเขากบระบบสญญากาศสารละลายทระเหยออกจากภาชนะบรรจจะควบแนนท

7

บรเวณคอนเดนเซอรและหยดลงมาในภาชนะรองรบสารละลายหลงการกลนซงสารละลายดงกลาวสามารถน าไปท าใหบรสทธและน ากลบมาใชได

2. การระเหย (free evaporation) เปนการน าตวท าละลายออกจากน ายาสกด โดยใชความรอนจากหมอไอน า (water bath) หรอแผนความรอน (hot plate) วธนอาจท าใหองคประกอบในสารสกดสลายตวไดเนองจากอณหภมทสงเกนไป และหากใชสารละลายอนทรย (organic solvent) ในสารสกด การระเหยโดยใหความรอนโดยตรง (direct heat) บนแผนความรอน อาจเกดอนตรายไดงายนอกจากนควรค านงถงอณหภมทจะท าใหเกดการสลายตวของสารส าคญ เมอใชความรอน 3. การท าใหแหง (Drying) เปนการระเหยเอาตวท าละลายออกจากน ายาสกดจนแหงไดสารสกดออกมาในสภาพของแขงหรอกงของแขง มหลายวธ เชน การใชความเยน (lyophillizer หรอ freeze dryer) หรอการใชความรอน (spray dryer) 4. อลตราฟลเทรชน (Ultrafiltration) เปนการท าการสกดดวยน าใหเขมขนโดยใชแผน เมมเบรม (membrane) ใชกบสารท มน าหนกโมเลกล (molecular weight) สงกวา 5,000 โดยทวไปแลว การสกดเพอท าเปนสารสกดของพชนนอาจท าไดทงพชทแหงแลวหรอยงสดอย ทงนขนอยกบประเภทของสารทมอยในสารสกดของพชนนๆ ส าหรบสารทมความเปนขว (polarity) นอย เมอเทยบกบสารผลตภณฑธรรมชาตโดยทวไปแลว และเปนสารทมกจะสกดออกมาดวยตวท าละลายทไมม ขว (non-polar sovent) เฮกเซน (hexane) หรอปโตรเลยมอเทอร (petroleum ether) มกจะสกดจากพชทท าใหแหงแลวหรอทยงสดอยกได แลวแตละกรณและยงขนอยกบสารทมอยในสารสกดทมอยมเสถยรภาพมากนอยเพยงใด สารบางชนดเมอท าใหแหงไมวาจะโดยการใชความรอนหรอโดยการตากแดดหรอแมแตตากใหแหงในรม กสามารถเกดความเสอมสลาย (decomposition) ได ดงนนจงมความจ าเปนทตองรบน ามาสกดขณะทพชยงสดอย ในการสกดนน ถาใชวธการสกดเยน (cold extraction) คอแชดวยตวท าละลายทอณหภมหอง หรอโดยการสกดรอน (hot extraction) คอใช Soxhlet extraction apparatus หรอโดยการตมกบพชดวยตวท าละลายทเหมาะสม ส าหรบวธการใดจะเหมาะสมนนขนอยกบธรรมชาตของสารทมอย เชน หากสารนนสกดออกมาไดงายโดยตวท าละลายชนดหนงหรอไมเสถยรตอความรอน จะเลอกใชวธการสกดเยน เพราะเปนวธทงายทและสะดวกและท าใหสารเกดการเสอมสลายนอย

2.2 กำรเลอกตวท ำละลำยในกำรสกด การสกดนยมใชตวท าละลายอนทรยทมขวตางๆ กน โดยอาจสกดจากตวท าละลายอนทรยทมขวต าไปจนถงทมขวสง ประสทธภาพของสารสกดจะขนอยกบการคดเลอกตวท าละลายทเหมาะสม ซงตวท าละลายทเหมาะสมควรมคณสมบต คอ สามารถละลายสารทตองการสกดได ไมระเหยยากหรองายเกนไปและไมตดไฟงาย ไมเปนพษตอรางกาย ไมท าปฏกรยากบสารทตองการสกด ราคาถก

8

ตวท าละลายทใชกนมาก ไดแก คลอโรฟอรม เนองจากเปนตวท าละลายทด แตม selectivity นอย เฮกเซนเหมาะสมส าหรบสกดสารทไมมขว ซงมกใชเปนตวท าละลายส าหรบก าจดไขมนออกจากสมนไพรเนองจากมราคาถก ตวท าละลายทใชกนมาก ไดแก เมทานอลและเอทานอล เนองจากมความสามารถในการละลายกวางและยงสามารถท าลายเอนไซมในพชได (ประเสรฐ ศรไพโรจน, 2528) ตวท าละลายเรยงตามล าดบมขวจากมากเปนนอยไดดงน Water

Methanol Ethanol Acetone Ethyl acetate Ethyl ether Chloroform Dichloromethane Benzene Toluene Ethylene trichloride Carbon tetrachloride Cyclohexane

ภำพท 2.1 ตวท าละลายเรยงตามล าดบมขวจากมากไปนอย ทมา (ประเสรฐ ศรไพโรจน, 2528)

2.3 ลกหย (Dialium Cochinchinense Pierre)

9

ภำพท 2.2 ลกษณะเปลอกลกหย

ชอทำงวทยำศำสตร Dialium Cochinchinense Pierre ชอทองถน เคง หมากเขง แคง แคง หมากแขง ชอสำมญ เขลง Velvet tamarind สกล Dialium ชออนๆ กาหย นางด าย หย

ลกหย เปนผลไมพนเมองภาคใตชนดหนง เปนไมยนตนขนาดใหญ อายยนเปน 100 ปจะให ผลไดตองมอาย 30 ปเปนอยางนอย ใบมลกษณะเรยว การแตกใบยอยเปนแบบสลบปลายใบยอยแหลม ยาวและโคง ตนหยจออกดอกทปลายกงมลกษณะเปนชอสขาวดอกยอยมขนาดเลก ผลออกเปนชอคลาย ล าไยมผวสด าเนอในสแสดและยย เปลอกผลบางเมอผลสกสามารถแยกเนอออกจากเปลอก ไดงาย เหมอนมะขามเมอผลสกเปลอกจะเปนสด า เนอสแสด มรสเปรยว เมลดสน าตาล รปรางแบนคลาย เมลดขาวโพด แตเมลดจะบางและเลกกวา โดยเฉพาะลกหยจากอ าเภอยะรง เปนลกหยทมชอเสยงในปจจบน เกษตรกรในปตตาน จะน าเมลดลกหยมาเพาะใชเวลาประมาณ 2 เดอน กจะไดตนกลา สามารถน าไปปลกได ในอนาคตอาจพบลกหยขนตามสวนของชาวบาน ผลลกหยมวตามนซสง ใหประโยชนตอ รางกายเมอบรโภค และสามารถน าไปแปรรปเปนลกหยกวน ลกหยฉาบน าตาล หรอลกหยทรงเครอง ซงนยมขายตามทองตลาด สถานรถไฟ สถานขนสง หรอตามรานขายของทระลกจากภาคใตท ารายไดใหกบผประกอบการอยางคมคา

10

Dialium เป น ชอสามญส าหรบตนไม ประเภทมะขาม หรออาจหมายถง Dialium Cochinchinense, Dialium guineense, Dialium indum ซงพบในทวปแอฟรกาใตและภาคใตของ ไนจเรย ลกษณะผลไมถกปดลอมอยในเปลอกเปราะมเมลดอยขางใน มรสชาตหวานอมเปรยวเลกนอย คลายมะขามระยะเวลาทออกผลมกจะอยในชวงเดอน มนาคมและพฤษภาคมหรออาจกอนหนานสวน ใหญจะอยในปาทบชนของแอฟรกาตะวนตกและแอฟรกากลางรวมถงสาธารณะรฐเบนน บรกนาฟาโซ แคเมอรน สาธารณะรฐแอฟรกากลาง ซาด โกตดวววร ทอเรยวกน กานา ไนจเรย และเซเนกล เปน ผลไมทบรโภคงายมรสหวาน ซงอดมดวยวตามนซ (35.7 มลลกรม/100กรม) และ β-แคโรทน (362 ไมโครกรม/100กรม) ผลไมสกล Dialium ประกอบดวย Dialium 5 ชนดพบในทวปแอฟรกา แตม 3 ชนดทพบบอยในประเทศ ไนจ เรย ไดแก Dialium guineense, Dialium dinklagel และ Dialium packyphyllum

2.3.1 พชสกล Dialium กาหยเขามชอวทยาศาสตร คอ Dialium Cochinchinense Pierre ภาคใตเรยก

หยเขา เปนพชเขตรอนในวงศ Leguminosae ผลรบประทานได โดยมเปลอกหนาแขง สน าตาลหม พบใน เอเชยตะวนออกเฉยงใตและภาคใตของไนจเรย เปลอกและใบมฤทธเปนยาสมนไพร ผลมรสคลายมะขาม

2.3.2 คณคำและประโยชน ลกหยสามารถน ามาแปรรปเปนอาหารทขนชอของอ าเภอยะรง จงหวดปตตาน โดย

นยมแปรรปไดดงน 1. ลกหยกวน อาจเปนชนดไมมเมลดปนอย ลกหยกวนมสวนผสมตางๆ เพอเพม

รสชาต เชน ใสน าตาล น าปลา พรก 2. ลกหยฉาบ ใชลกหยทปอกเปลอกแลวมาฉาบน าตาล และคลกเคลากบสวนผสม

อน ๆ เพอปรงแตงรสใหเผดหรอหวาน เรยกวาลกหยทรงเครอง

2.3.3 คณคำอำหำรและสรรพคณ

กนแลวสดชน แกกระหายไดด มวตามนซปองกนโรคหวด โรคเลอดออกตามไรฟน มแคลเซยม และฟอสฟอรส ชวยบ ารงกระดกและฟนใหแขงแรง มสารอาหารทเปนประโยชนตอรางกาย เชน เหลก เสนใย วตามน A วตามน B1 และวตามน B2

11

ภำพท 2.3 ลกษณะตนลกหย

ทมา (http://www.oknation.net/blog/home/blog_data/233/2233/images/v2.jpg)

2.4 แบคทเรยกอโรคในอำหำร แบคทเรยกอโรคในอาหาร หมายถง กลมของเชอแบคทเรยทกอโรคในคนซงตดตอมาสคน ผานทางอาหารเปนหลก ท าใหเกดโรคในกลมทเรยกวา โรคจากอาหาร (Foodborne diseases) โดยอาการทางคลนกสวนใหญ คอ ทองเสย คลนไส อาเจยน มไข และอาจมอาการขางเคยงอนๆ เชนปวดเมอยตามรางกาย ขออกเสบ เปนตน โรคหรอความผดปกตของคนเนองจากแบคทเรยในอาหาร เกดขนได 2 ลกษณะ คอ

1. โรคอาหารเปนพษ (Foodborne intoxication) เกดจากการทเชอแบคทเรยในอาหาร สรางหรอปลดปลอยสารพษออกมาสะสมอยในอาหาร ท าใหเกดอาการผดปกตไดอยางรวดเรวหลงจากบรโภค โดยทวไประยะฟกตว (incubation period) ของโรคอาหารเปนพษจะนอยกวา 7 ชวโมง เนองจากแบคทเรยไมจ าเปนตองเพมจ านวนในทางเดนอาหารของผบรโภคกอนทจะท าใหเกดอาการผดปกต ตวอยางของแบคท เรยทสามารถสรางสารพษในอาหารไดแก S. aureus, C. botulinum เปนตน

2. โรคตดเชอจากอาหาร (Foodborne infection) เกดจากเชอแบคทเรยในอาหารเขาไปเพมจ านวนในทางเดนอาหาร แลวท าใหเกดความผดปกตขน ซงอาจรวมถงการสรางสารพษดวย แตแตกตางจากโรคอาหารเปนพษตรงทแบคทเรยเหลานตองใชเวลาการเพมจ านวน และสารพษถก สรางขนเมอแบคทเรยเขาสรางกายผบรโภคแลว โดยทวไปจะมระยะฟกตวของโรคนานกวา 7 ชวโมง นอกจากสรางสารพษแลวเชอแบคทเรยในกลมนอาจท าใหเกดความผดปกตของการท างานของระบบทางเดนอาหาร บางชนดทมความรนแรงสามารถแทรกซมผานผนงล าไสเขาสกระแสเลอดท าใหเกดการตดเชอในกระแสเลอด (septicemia) ซงอาจเปนอนตรายถงชวตได 2.4.1 Staphylococcus aureus

12

S. aureus มรปรางกลม ขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 1 ไมโครเมตร ลกษณะการเรยงตวอาจอยเดยวๆ หรออยเปนคๆ ได แตสวนมากมกอยรวมกนเปนกลมๆ กลมใหญบาง เลกบางไมแนนอน เชอตดสแกรมบวก แตถาเลยงไวนานอาจตดสแกรมลบได เชอไมสรางสปอรและไมเคลอนท S. aureus เจรญไดดบนอาหารเลยงเชอธรรมดาเกอบทกชนดท pH ระหวาง 4.8-7.4 และเจรญไดทงในภาวะทมออกซเจนหรอมออกซเจนเพยงเลกนอย เจรญไดดทอณหภม 37 องศาเซลเซยส แตจะสรางรงควตถไดดทอณหภมประมาณ 20 องศาเซลเซยส ในบรรยากาศทมคารบอนไดออกไซดสง แบคทเรย S. aureus เปนจลนทรยในวงศ Micrococcaceae ตระกล Staphylococcus ซงมคณสมบตยอมตดสแกรมบวก แบคทเรยมลกษณะกลม (0.5–1.0 ไมครอน เรยงตวเปนกลมคลายพวงองน หรอเปนค หรอเปนสายสนๆ ไมเคลอนท โคโลนมสเหลองหรอสทอง (ขนอยกบชนดของคาโรตนอยดในเซลลเมมเบรน รวมถงอณหภม อาหารเลยงเชอ และสภาวะแวดลอมทท าใหเชอเจรญ เจรญเตบโตไดดในสภาพอากาศทมออกซเจน ทอณหภม 6–46 องศาเซลเซยส ชวงอณหภมทเหมาะสมในการเตบโต คอ 35-40 องศาเซลเซยส ทนความรอนท 60 องศาเซลเซยส นาน 30 นาท สามารถสรางสารพษทอณหภมมากกวา 10 องศาเซลเซยส ชวง pH หรอความเปนกรด-ดางทเหมาะสมในการเตบโตอยท 7-7.5 สวนคา Aw (ปรมาณน าอสระในอาหารทจลนทรยน าไปใชในการเตบโต ต าสดส าหรบการเตบโตในสภาพมออกซเจนประมาณ 0.86 สภาพไมมออกซเจน 0.90 S. aureus บางสายพนธผลตสารพษ ทเรยกวา Enterotoxin ท าใหอาหารเปนพษ ซงเอนเทอโรทอกซนทผลตมหลายชนด แตชนดทพบวาท าใหเกดอาหารเปนพษบอย คอ ชนดเอ และด โดยชวงอณหภมทเชอชนดนจะผลตเอนเทอโรทอกซน อยระหวาง 15.6-46.1 องศาเซลเซยส และผลตไดดทอณหภม 40 องศาเซลเซยส

ภำพท 2.4 เชอแบคทเรย Staphylococcus aureus. ทมา (https://th.wikipedia.org/wiki/Staphylococcus_aureus)

13

2.4.1.1 แหลงทพบเชอ แหลงทพบเชอ S. aureus เปนเชอทสามารถพบได ทผวหนง โพรงจมก เยอบทางเดนหายใจ ทางเดนอาหารและบาดแผลทเปนฝหนองรวมถงในดน ฝนละออง เชอไมสรางรงควตถในภาวะทไรออกซเจนหรอในอาหารเลยงเชอเหลว โคโลนบนอาหารวนมลกษณะกลม นน เปนมนเงา ขนาดประมาณ 1-2 ม ลล เมตร และมส ต างๆ กน เชน S. aureus ม โคโลน ส เหล องทอง S. epidermidis และ S. saprophyticus มโคโลนสขาว เปนตน อาหารทมกพบเชอ S. aureus ปนเปอน ไดแก เนอและผลตภณฑเนอ สตวปก และผลตภณฑจากไข อาหารประเภทสลด เชน ไข ทนา เนอไก มนฝรง มกกะโรน ผลตภณฑขนมอบ ครม พาย เอแคลร ชอกโกแลต แซนวช และผลตภณฑนม ทเกบไวในอณหภมทไมเหมาะสม และเกบไวเปนเวลานานกอนรบประทาน S. aureus ท าใหเกดโรคอาหารเปนพษซงเกดจากการรบประทานอาหารทมการปนเปอนสารพษแมในปรมาณนอยกวา 1 ไมโครกรม กสามารถท าใหเกดอาการเจบปวยได สารพษชนดนจะมปรมาณสงมากเมอมเชอ S. aureus ปนเปอนอยในอาหาร 100,000 เซลลตอกรมอาหาร ท าให เกดโรค Acute infection (ฝหนองแผลตดเชอ septicemia) และ Acute toxaemias (heat stable enterotoxin) 2.4.1.2 ลกษณะของกำรกอโรค 1. กำรตดเชอทผวหนง การตดเชอ Staphylococcus ท าใหเกดฝ อาจเกดทสวนใดของรางกายกได สวนใหญเกดทผวหนง ซงเรมตนจากการตดเชอทตอมน ามนบรเวณทเกดฝจะเกดการอกเสบ มการสะสมเมดเลอดขาว เกดการตายของเนอเยอ เมอฝเจรญเตมทบรเวณเนอเยอทตายจะเตมไปดวยเมดเลอดขาวทตายแลวรวมทงแบคทเรยทเมดเลอดขาวไปกน และมไฟบรนมาลอมรอบซงภายในบรเวณฝนจะไมมเลอดมาเลยง ฝและฝฝกบว (furuncles and carbuncles) การตดเชอมกเกดทผวหนง โดยเกดทผวหนงชนนอกท าใหเกดการอกเสบ เชนรขมขนอกเสบ เชอจะแพรกระจายเขาเนอเยอใตหนงท าใหเกดหนองกลายเปนฝ (boil, furuncle) สวนฝฝกบว (carbuncle) คลายกบฝ แตจะมจ านวนมากกวาและแพรกระจายลกลงในเนอเยอเสนใย (fibrous tissue) ฝฝกบวมกเกดทคอหรอหลงสวนบนซงมผวหนงหนากวา รขมขนอกเสบมกไมคอยเจบ แตเมอการตดเชอแพรกระจายลกลงในเนอเยอใตผวหนงจะเกดการอกเสบ และฝจะออนนม ฝสวนใหญจะหายเองไดใน 3-5 วน โดยหนองจะไหลออกมา ความเจบปวดลดลงและหายไปเอง แตกอาจตดเชอซ าในบรเวณใกลๆ อกโรคผวหนงเปนตมพพอง (impetigo)

14

เดกทารกแรกเกดมกเกดการตดเชอ Staphylococcus เปนตมหนอง หรอตมพพอง นอกจากนยงพบในเดกเลก ซงมกเกดรอบจมก โดยเกดเปนตมหนองแขงหอหมอยบนผวหนง เมอสงหอหมหลดลอกออก จะเหลอแตผวหนงทเยมแดง โรคนตดตอไดงาย เชนตามสถานรบเลยงเดกและในโรงเรยน โรคผวหนงหลดลอก (scalded skin syndrome) หรอโรครต เตอร (Ritter’ disease) เปนโรคผวหนงทเกดจากเอกซโฟลเอทฟทอกซน ซงผวหนงชนหนงก าพรา จะแยกออกและหลดลอกออก กลายเปนผวหนงทมขอบมวน และเหนผวหนงขางใตเปนมนเยม จะมอาการเจบปวดมาก ผวหนงรอนแดงและมเลอดคง พนทผวหนงสวนใหญมการลอกออกเปนเกลดหรอเปนสะเกดโรคนมกพบในเดกแรกเกดและเดกอายต ากวา 4 ป ในผใหญไมคอยเกดยกเวนผปวยทมภาวะภมคมกนถกกดไว 2. โรคปอดบวม (Staphylococcal pneumonia) เปนโรคทส าคญมากเพราะมอตราการตายส (50%) อาจเกดขนทนททนใดหรอตดเชอภายหลงจากเปนโรคอนมากอน เชนเมอปวยเปนไขหวดใหญ เดกอายต ากวา 1 ป มความไวตอโรคนมาก การตดเชอมกเกดในคนไขทระบบการปองกนรางกายบกพรอง เดกทเปนหด คนทเปนไขหวดใหญ คนไขในโรงพยาบาลทรกษาดวยยาปฏชวนะและสเตอรอยด คนทก าลงรกษามะเรงหรอไดรบยากดภมคมกน การตดเชอจะมการตายของเนอเยอพรอมกบเกดฝจ านวนมาก 3. ไขกระดกอกเสบ (osteomyelitis) และโพรงขอตอมหนอง (pyoarthrosis) ไขกระดกอกเสบ (osteomyelitis) S. aureus เปนสาเหตส าคญของไขกระดกอกเสบ โรคนมกเกดในเดกชายอายต ากวา 12 ป สวนใหญจะเกดตามหลงเมอมการกระจายของเชอเขากระแสเลอดเมอเกดบาดแผล หรอฝ เชอจะอาศยอยทไดอะไฟซส (diaphysis) ของกระดกยาว (long bones) ซงอาจเปนเพราะการหมนเวยนเลอดเขามาในบรเวณน เมอการตดเชอเกดมากขนจะมการสะสมหนองและมากขนจนโผลขนมาทผวของกระดกเกดเปนหนองใตเยอหมกระดก อาการของการเกดไขกระดกอกเสบจะมไข หนาวสน เจบปวดทกระดก มการหดเกรงของกลามเนอรอบๆ บรเวณนน เมอเกดการตดเชอใกลกบขอตอจะมโรคแทรกเกดขนคอโพรงขอตอมหนอง โพรงขอตอมหนอง (pyoarthrosis) ประมาณ 50% ของผปวยท เปนโรคขออกเสบจากแบคทเรยเกดจากเชอ S. aureus โรคโพรงขอตอมหนองอาจเกดหลงจากการท าศลยกรรมกระดก รวมกบการเกดไขกระดกอกเสบหรอเกดการตดเชอทผวหนงเฉพาะแหง หรอเกดการตดเชอในขอตอระหวางการฉดสารบาง

15

ชนดเขาไปในขอตอ โดยเฉพาะในคนไขทเปนขออกเสบรมาตอยดทไดรบสารคอรตโคสเตอรอยด การตดเชอ Staphylococcus ในขอตอจะท าลายกระดกออนในขอตอ และมผลท าใหเกดความพการของขอตออยางถาวรตลอดไป 4. กำรตดเชอแบคทเรยในกระแสเลอดและเยอบหวใจอกเสบ (bacteremia and endocarditis) การตดเชอแบคทเรยในกระแสเลอดอาจเกดขนเนองจากการตดเชอโดยเฉพาะท เชน ทผวหนง ทางเดนหายใจ หรอทางเดนระบบสบพนธและปสสาวะ และมกพพบในคนไขทเปนโรคเบาหวาน โรคหวใจและหลอดเลอด ความผดปกตของเมดเลอดขาวแกรนโลไซต (granulocyte) และภาวะภมคมกนบกพรอง นอกจากนสงแปลกปลอมทเขาสกระแสเลอดเชนการสวนหวใจ กเปนสาเหตใหเชอเขาหลอดเลอดจนเกดภาวะตดเชอในกระแสเลอด อาการทเกดจากการตดเชอในกระแสเลอด มไข หนาวสน มภาวะเกดเปนพษ (systemictoxicity) และเกดโรคแทรกคอเยอบหวใจอกเสบ เกดการท าลายลนหวใจอยางเฉยบพลนและรายแรงจนถงตายได ภายใน 2-3 วน นอกจากจะรกษาดวยยาปฏชวนะทน เยอบหวใจอกเสบเนองจาก S. aureus มอตราการตายสงมากตงแต 40-80% ขนอยกบอายคนไข และขนอยกบความตานทานของเชอตอยาเพนซลลนดวย 5. อำหำรเปนพษ (food poisoning) สาเหตเกดจากการกนอาหารทมทอกซนของเชอ S. aureus สายพนธทสรางเอนเทอโรทอกซน อาหารนนมกถกปนเปอนโดยผประกอบอาหารทมเชออยในมอ และอาหารนนมกเกบไวในตเยนทไมเยนพอ จงท าใหเชอเจรญเตบโตและสรางทอกซนได อาหารทมกมเชอปะปนไดแกอาหารพวกคสตารดหรอขนมปงทมครม อาหารพวกแฮม เนอทผ านกรรมวธการปรงแลว ไอศกรม เนยแขง (cottage cheese) และสลดไก อาหารทมเอนเทอโรทอกซนปะปนมกมกลน รส และสภาพของอาหารเปนปกต ปรมาณทอกซนทมากพอจะท าใหเกดโรคอาหารเปนพษ จะสรางขนภายใน 4-6 ชวโมงท 30 องศาเซลเซยส อาการของโรคจะเกดภายใน 2-6 ชวโมงหลงจากกนอาหารเขาไป โดยมอาการเปนตะครวรนแรง ปวดทอง อาเจยน คลนเหยน ทองรวง อาจมอาการเหงอแตกและปวดศรษะแตมกไมมไขอาการของโรคจะหายไดเรวภายใน 6-8 ชวโมง 6. ล ำไสอกเสบ (enterocolitis) ล าไสอกเสบเปนอาการทรนแรง มกพบในคนไขในโรงพยาบาลทเชอประจ าถนในล าไสถกยบยงการเจรญดวยยาปฏชวนะทออกฤทธกวางท าใหเชอ S. aureus (ทสรางเอนเทอโร ทอกซน ทดอยาเจรญมากเกนไป อยางไรกตามโรคนสวนใหญมกเกดจาก C. difficile ทสราง ทอกซน

16

7. ชอก (toxic shock syndrome, TSS) S. aureus สายพนธทสรางทอกซน (toxic shock syndrome toxin-1, TSST-1) ท าใหเกดโรคชอก TSS ซงมกเกดในหญงสาวทใชผาอนามยแบบสอด แตบคคลอนๆ รวมทงเดกและผชายทเปนฝ หรอผตดเชอ Staphylococcus กอาจเปนโรค TSS ได อาการของโรคมไขความดนต า ทองรวง เยอบตาอกเสบ ปวดกลามเนอ และเกดผนแดงของไขด าแดง หลงจากนมการลอกของผวหนงออกเปนแผนหรอสะเกด

2.4.2 Bacillus cereus เปนแบคทเรยทมลกษณะเปนรปทอนตรง ขนาด 0.3–2.2 x 1.2–7.0 ไมโครเมตร สวนใหญเคลอนทได สรางสปอร และสรางสารพษ ซงจะขบสารพษออกมาขณะปนเปอนอยในอาหาร ชวงอณหภมในการเตบโตอยระหวาง 30–37 องศาเซลเซยส แตบางสายพนธสามารถเตบโตไดทอณหภมสงถง 55 องศาเซลเซยส และบางสายพนธเตบโตไดทอณหภม 4–5 องศาเซลเซยส ส าหรบคา pH ทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของเชอชนดนอยระหวาง 6–7 และสามารถเตบโตไดดในสภาพทมออกซเจน และจะสรางสารพษเมออยภายใตสภาพทมออกซเจนนอย B. cereus พบไดทวไปในธรรมชาต ในดน ฝนละออง ผลตภณฑจากพช เชน ขาว ธญพช แปงผลตภณฑจากแปง เครองเทศ ผลตภณฑจากสตว และเครองปรงแตงรสตางๆ นอกจากนยงพบในอจจาระของคนทมสขภาพปกตไดประมาณรอยละ 15 B. cereus เปนแบคทเรยทท าใหอาหารเปนพษและสามารถถายทอดเขาสรางกายได โดยการรบประทานอาหารทมเชอปนเปอน อาหารทพบวามการปนเปอนของเชอ B. cereus จนท าใหเกดอาการอาเจยนไดแก อาหารประเภทขาว และแปง อาท มกกะโรน ขาวผด เนยแขง และผลตภณฑจากวานลลาทท าในลกษณะยดไสครม สวนอาหารทพบวามการปนเปอนของเชอจนท าใหเกดอาการทองรวง ไดแก ผกตาง ๆ สลด อาหารทมเนอสตวเปนสวนประกอบ ซอส ซป และอาหารทมแปง และครมเปนสวนประกอบ B. cereus คอแบคทเรยในกลม Bacillus ซงเปนชนดทท าใหเกดโรค (pathogen) ยอมตดสแกรมบวก (Gram positive bacteria) รปรางเปนทอน (rod shape) สรางสปอร (spore forming bacteria) เจรญไดในทมอากาศ (aerobic bacteria) สามารถสรางสารพษ (toxin) ททนตอความรอนได เจรญไดดทอณหภมปานกลาง ในรางกายมนษยและสตวเลอดอน อณห ภมท เหมาะสมคอ 28 -37 องศาเซลเซยส ไม เจรญท อณหภมต ากวา 4 องศาเซลเซยส และสงกวา 55 องศาเซลเซยส พบทวไปในธรรมชาตในดน น าเชอสรางสปอรซงทนความแหงแลงไดด สปอรจงพบไดทวไปในฝน ควน และ ปะปนมากบอาหารแหง เชน น าตาล วตถเจอปนอาหาร เครองเทศ และพบบอยในอาหารกลม แปง เมลดธญชาต (cereal grain) เชน ขาวหงสก เสนกวยเตยว พาสตา อาหารกงส าเรจรป เชน ขาวกงส าเรจรป

17

ภำพท 2.5 ลกษณะของเชอ Bacillus cereus ทมา (www.foodnetworksolution.com)

2.4.3 Escherichia coli (E. coli) E. coli เปนแบคท เรยแกรมลบ (gram negative bacteria ) รปรางเปนแท ง (rod shape) ไมสรางสปอร เปน facultative anaerobe เจรญไดทงทมออกซเจน และไมมออกซเจน เปน แบคทเรย ทจดอยในกลม โคลฟอรม (coliform) ประเภท fecal coliform ซงเปนโคลฟอรมทพบในอจจาระของมนษย และสตวเลอดอน จงใชเปนดชนชสขลกษณะของอาหาร และน า E. coli สวนใหญไมใชจลนทรยกอโรค แตบางสายพนธท าใหเกดโรคในระบบทางเดนอาหาร แบงไดเปน 6 กลม คอ 1. Enterotoxigenic E. coli (ETEC) 2. Enteropathogenic E. coli (EPEC) 3. Enteroinvasive E. coli EIEC) 4. Enterohemorrhagic E. coli (EHEC) 5. Enteroaggregative E. coli (EAEC, EAggEC) 6. Diffusely adherent E. coli (DAEC) 1. Enterotoxigenic E. coli (ETEC) เปน E. coli ซงท าใหเกดโรคอาหารเปนพษ อาการ ทวไปคอ ทองรวง ปวดทอง ไขต า คลนไส และ ออนเพลย การตดเชอหรอแสดงอาการตอเมอไดรบ เชอเขาไปประมาณ 100 ลาน ถง 10 พนลานเซลล โดยระหวางการเจรญจะสราง สารพษทท าใหเกดการหลงของของเหลว ( fluid secretion) การแพรเชอ เกดจากการรบประทานอาหารทปนเปอนเชอ หรอจากน าแตพบไดนอยกวา ถารบเชอเขาไปมาก จะมอาการภายใน 24 ชวโมง ทงน การระบาดมไมบอยนก หากมการปฏบตทางสขลกษณะทด ปจจบนการวเคราะหเชอตวนในอาหารท าไดโดยใช gene probe ซงใช เวลา 3 วน หรอใชวธทดสอบพษโดยทวไป ซงใชเวลาอยางนอยทสด 7 วน

18

2. Enteropathogenic E. coli (EPEC) เปน E. coli ทสวนใหญมกกอโรคในเดกอายต ากวา 1 ขวบ โดยมกมอาการถายเปนน า มมก ไข และเกดอาการขาดน า โดย EPEC สามารถท าให microvilli หลดลอกจากเซลลล าไสได อาการทองรวงในเดกเลกอาจรนแรงและเปนไดนานจนอาจชวตไดงาย ปรมาณเชอทกอโรค อาจในปรมาณต า หรอมากกวา 106 เซลล EPEC แพรไปในคนและสตวหลายชนด เชน ววควาย และหม อาหารทมกพบเชอน คอ เน อ ววและเน อไกดบและจากน าเชอ EPEC อาจตรวจไดจากการตกตะกอน (Agglutination) กบ antiserum ทจะตรวจหา EPEC O serogroup แตการตรวจยนยน ตองท าทง O และ H typing 3. Enterohemorrhagic E. coli (EHEC) เชอ E. coli กลมนเปนทรจกกนตงแต ค.ศ. 1982 หลงจากทตรวจพบวาเปนสาเหตการ ระบาดของ hemorrhagic colitis ในอเมรกา โดย serotype สวนใหญทเปนสาเหต ไดแก O157: H7 และอาจมบาง serotype ทตรวจพบไดเชน O26 : H11 และ O111 : H8 โดยเชอน สามารถสราง Shiga-like toxin ทคลายคลงกบ toxin ของ S. dysenteriae เรยกวา verotoxin ท าใหเกดความเสยหายใหแกเยอบของล าไส ความรนแรงคอท าให เกดล าไสใหญอกเสบ จนตกเลอด (hemorrhagic colitis) อาการคอ ปวดทองรนแรง อจจาระรวงเปนตอนแรก แตกลายเปนมกเลอดตอมา อาจมอาเจยนบาง และมไขต าหรอไมม บางครงคนไขอาจมอาการจากการมสารในปสสาวะปะปนในเลอด (Hemolytic uremic syndrome: HUS) ทมลกษณะพเศษคออาจท าใหไตวายถาวรได อาหารทมกปนเปอนเชอนไดแก เนอบด หรอแฮมเบอรเกอรดบหรอไมคอยสก นอกจากนยงอาจพบใน น าผลไมทไมผานการฆาเชอ ไสกรอกหมปนเนอวว ผกกาดหอม เนอสตวปาและนมดบ 4. Enteroinvasive E. coli (EIEC) เชอสายพนธน จะเกดพยาธสภาพท ล าไส ชน mucosa และ submucosa มลกษณะ คลายคลงกบทเกดจากเชอ Shigella โดยทเชอนมคณสมบตในการบกเขาไปในเซลลเยอบ พรอมทงแบงตวได อาการทางคลนกมลกษณะแบบโรคบด (dysentery) อาการเจบปวย จะเรมจากอาการปวดบดในทอง ถายเปนน า ปวดเบง ไข ตอมาจะเรมถายอจจาระบอย มลกษณะเปนมกปนเลอดครงละนอยๆ EIEC อาจวนจฉยหรอสงสยไดในอจจาระ ผปวย ทถายเปนมกชดเจน และมเมดเลอดขาวจ านวนมาก แหลงรงโรค พบไดในคนการแพรเชอกลมน พบหลกฐานนอยมากทแสดงวาม การแพรกระจายเชอโรคนในอาหารทปนเปอนเชอ 5. Enteroaggregative E. coli (EAEC, EAggEC) การท าใหเกดอจจาระรวงจากเชอกลมนยงถอวาไมคอยชดเจนนก อาจกอใหเกดอจจาระรวงในเดกเลกโดยเฉพาะประเทศทก าลงพฒนา ผปวยมอาการถายเปนน า หรอถายเปนมกมไขต า ในทารกและเดกเลกจะมอาการอจจาระรวงแบบเรอรง (persistent diarrhea) บางรายมอาการนาน

19

กวา 14 วน มผลกระทบกบการเจรญเตบโตของเดก กลไกการเกดโรคและการตดตอของโรคยงไมเปนททราบอยางแนชด เชอ EAEC มคณสมบตในการเกาะตดแบบ aggregative adherence กบเซลลเพาะเลยงชนด HEp-2 หรอ HeLa จงใชการตรวจ adherence assay เปนวธมาตรฐานในการวนจฉยเชอ EAEC แตเน องจากวธ adherence assay ท าได เฉพาะในหองปฏบตการอางอ ง หองปฏบตการในโรงพยาบาลทวไป ไมสามารถตรวจได ท าใหไมทราบความชกชมของเชอ EAEC 6. Diffusely adherent E. coli (DAEC) ความสามารถในการกอโรคของเชอกลมนยงไมเปนทแนชด ผปวยมกมอาการถายเปนน า หรอเหลวแบบอาหารไมยอย โดยสวนใหญพบผปวยจากเชอกลม นในเดกวยกอนเรยนมากกวาในเดกทารก การเพาะแยกเชอกลมน สามารถท าไดโดยน าเชอมาทดสอบการเกาะตดแบบ diffusely adherence กบเซลลเพาะเลยงชนด HEp-2 หรอ HeLa ซงเปนวธมาตรฐานในการวนจฉยเชอ จราภรณ บราคร และ เรอนแกว ประพฤต (2555 ศกษาสมนไพรพนบานไทยจ านวน 7 ชนดน ามาสกดสารโดยใชน า เมทานอล และเอทานอลเปนตวท าละลาย ไดน ามาศกษาฤทธการยบยงเชอแบคทเรยกอโรคจ านวน 4 สายพนธ ไดแก E. coli ATCC25922, K. pneumonia ATCC27736, S. aureus ATCC6538, S..epidermidis ATCC12228 ดวยวธ Agar well diffusion โดยทดลองใชสารสกด (30 μg/plate) 21 ตวอยางตอการยบยงเชอแบคทเรย 1 สายพนธ ผลการทดลองพบวาสารสกดฟกแมวดวยเมทานอลแสดงการยบยงเชอ E. coli และ S. epidermidis ไดดทสด โดยมคาเฉลยเสนผานศนยกลางของฤทธยบยง 20.46 มลลเมตร และ 35.23 มลลเมตร ตามล าดบ สารสกดสะระแหนดวยน าและสารสกดชะพลดวยเมทานอล แสดงฤทธยบยง เชอ K. pneumoniae และ S. aureus ไดดทสด โดยมคาเฉลยเสนผานศนยกลางของฤทธยบยง 19.15 มลลเมตร และ 24.77 มลลเมตร ตามล าดบ เมอทดสอบหาความเขมขนต าสดของสารสกดทสามารถยบยงเชอแบคทเรยดวยวธ microdilution assay พบวา คา Minimum Inhibitory Concentration (MIC) ของสารสกดจากฟกแมวดวยเมทานอลในการยบยงเชอ E. coli และ S. epidermidis เทากบ 7.81 มลลกรม/มลลลตร และ 62.50 มลลกรม/มลลลตร ตามล าดบ สารสกดสะระแหนดวยน าและสารสกดชะพลดวยเมทานอลในการยบย งเ ชอ K. pneumoniae และ S. aureus ม คา MIC เท ากบ 15.62 มลลกรม/มลลลตร และคา MIC ของสารมาตรฐาน Chloramphenicol ทยบยงเชอ E. coli, K. pneumoniae, S. epidermidis และ S. aureus เทากบ 15, 7, 31 และ7 ไมโครกรม/มลลลตร ตามล าดบ วนทน สวางอารมณ และ พาฝน จนทรเลก (2555 ศกษาประสทธภาพของสารสกดสมนไพรจ านวน 4 ชนดคอ สบด า ชมเหดเทศฝรง และพลทระดบความเขมขขน 1:1 , 1:2 , 1:3 , 1:4 , 1:5 และ 1:6 ตอการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยชนด S. aureus และ E. coli ท าการทดสอบ ดวยวธ Agar disc diffusion method ตรวจผลดวยการวดขนาดเสนผานศนยกลางวงใสของสาร

20

สกดสมนไพร ซงรวมความกวางของ paper disc ผลการทดลองพบวาสารสกดสมนไพรทสามารถยบยงการเจรญของเชอ S. aureus ไดดทสดคอสารสกดจากพลซงมคาเฉลยเสนผานศนยกลางวงใสกวางทสด 2.10 เซนตเมตร (ทระดบความเขมขน 1:1 รองลงมาคอ สารสกดจากฝรง ชมเหดเทศ และสบด า มคาเฉลยเสนผานศนยกลางวงใสกวางทสด 1.96 เซนตเมตร 1.46 เซนตเมตรและ 1.40 เซนตเมตร ตามล าดบ การวเคราะหเปรยบเทยบคาเฉลยทางสถตพบวาสารสกดจากพลและฝรงไมมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทระดบความเชอมน 0.05 (P ≤ 0.05 แตจะมความแตกตางกบสารสกดจากชมเหดเทศและสบด าอยางมนยส าคญทระดบความเชอมน 0.05 ส าหรบสารสกดทสามารถยบยงการเจรญของเชอ E. coli ไดดทสดคอสารสกดจากฝรง ซงมคาเฉลยเสนผานศนยกลางวงใสกวางทสด 2.16 เซนตเมตร (ทระดบความเขมขน 1:1 รองลงมาคอสารสกดจากพลชมเหดเทศและสบด า ซงมคาเฉลยของเสนผานศนยกลางวงใสกวางทสด 1.50 เซนตเมตร 1.43 เซนตเมตรและ 1.40 เซนตเมตร ตามล าดบ ผลการวเคราะหเปรยบเทยบคาเฉลยทางสถตพบวาสารสกดจากฝรง มความแตกตางกบสารสกดจากพลชมเหดเทศและสบด าอยางมนยส าคญทระดบความเชอมน 0.05 พรพฒน สพรรณพนธ และคณะ (2553 ศกษาประสทธภาพของสารสกดสมนไพรทผลตเปนการคาจ านวน 2 ชนด คอ ขมนชน และกระเทยม เปรยบเทยบกบสารสมนไพรสกดสดจ านวน 6 ชนด (ขมนชน กระเทยม ขง ขา พรก และใบมะกรด ทสกดดวยตวท าละลายเมทานอล 99.8% ในอตราสวนสมนไพร 1 มลลกรมตอเมทานอล 1 มลลลตรท าการเจอจางเปน 3 ระดบความเขมขน (20, 100 และ 500 มลลกรมตอมลลลตร และน าไปทดสอบประสทธภาพการยบยง Methicillin-resistant S. aureus (MRSA) และ Methicillin-susceptible S. aureus (MSSA) กล ม ละ 20 ไอโซเลต ดวยวธ Disk diffusion ผลการศกษาพบวาสารสกดสมนไพรทผลตเปนการคาจากขมนชนสามารถยบยงการเจรญของ MRSA และ MSSA เทากบ 10% และ 5% ตามล าดบ จากจ านวน MRSA 20 ไอโซเลตและ MSSA 20 ไอโซเลต และสารสกดสมนไพรทผลตเปนการคาจากกระเทยมและสารสมนไพรสกดสดจากขมนชน กระเทยม ขง ขา พรก และใบมะกรด ไมมความสามารถในการยบยงการเจรญของ MRSA และ MSSAดงนนจากผลการศกษาพบวาสารสกดสมนไพรส าเรจรปจากขมนชนมความสามารถในการยบยง MRSA และ MSSA ไดบางสายพนธ บงกชวรรณ สตะพาหะและ บรรยง คนธวะ (2554 ศกษาฤทธตานแบคทเรยและเชอราของสารสกดใบฟกขาวกอนน าไปพฒนาต ารบยารกษาโรคผวหนง จากการสกดดวยเฮกเซน เอทลอะซเตท เอทานอล และเมทานอล ทดสอบฤทธตานจลชพของสารสกดดวยวธ Agar well diffusion method และ Agar dilution method ผลการศกษาพบวาสารสกดใบฟกขาวทสกดดวยเฮกเซนไมสามารถยบยงการเจรญของแบคทเรย (S. aureus, S. pyogenes และ E. coli) และเชอรา (C. albicans, A. flavus, T. rubrum, T. mentagrophytes, M. gypseum, E. floccosum) ทใชในการทดสอบไดสวนสารสกดจากเมทานอลแมไมสามารถยบยงการเจรญของแบคทเรยทง 3 ชนด และเชอรา

21

C. albicans และ A. fl avus แตสามารถยบยงการเจรญของเชอรากอโรคกลากทง 4 ชนดได (T. rubrum, T. mentagrophytes, M. gypseum, E. floccosum, MIC= 78.125–312.5 มลลกรม/มลลลตร: zone size 12.2±2.1 มลลเมตร ถง 15.0± 0.5 มลลเมตร) ขณะทสารสกดดวยเอทานอล และเอทลอะซเตทยบยงการเจรญของแบคทเรยชนดแกรมบวก (S. aureus, S. pyogenes) และเชอรากอโรคกลากทง 4 ชนด โดยมฤทธตานเชอรา (MIC= 156.250 ถง 312.5 มลลกรม/มลลลตร : zone size 12.0±0.5-24.0±1.5 มลลเมตร) ดกวาฤทธตานแบคทเรย (MIC=625.0 มลลกรม/มลลลตร: zone size 12.0±0.5 ถง 14.0±0.5 มลลเมตร) นศวด พจนานกจ และสมใจ ขจรชพพนธงาม (2553 ไดท าการศกษาเกยวกบการทดสอบการยบยงเชอ P. acnes และเชอ S. aureus ของสารสกดจากพชสมนไพร 3 ชนด ไดแก สารสกดจากเปลอกมงคด ขมนชน และใบบวบก พชทง 3 ชนด จะถกนาไปสกดและนาไปวเคราะหหาปรมาณ ของสารออกฤทธทสกดไดดวยเทคนค HPLC พบวา สามารถสกดสารแซนโทน (xanthones) จากเปลอกมงคดได 1.1929 มลลกรมตอกรม ของเปลอกมงคด สารเคอรคมน (curcumin) จากขมนชนได 0.8753 มลลกรมตอกรม ของขมนชน และสารเอเชยตโคไซด (asiaticoside) กบกรดเอเซยตค (asiatic acid) จากใบบวบกได 0.0142 และ 0.0960 มลลกรมตอกรม ของใบบวบกตามล าดบ จากการทดสอบการยบยงเชอแบคทเรยของสารสกดจากเปลอกมงคด ขมนชน และใบบวบก พบวาบรเวณยบยงเชอ (Inhibition zone) ของสารสกดจากเปลอกมงคดมคามากกวาสารสกดจากขมนชนและใบบวบกทความเขมขนของสารสกดเทากน และการทดสอบหาคาความเขมขนต าสดทสามารถยบยงเชอ (MIC) ของสารสกดจากเปลอกมงคด ขมนชน และใบบวบก ส าหรบเชอ P. acnes มคาเทากบ 12.5, 25 และ 200 มลลกรมตอมลลลตร ตามล าดบ และเชอ S. aureus มคาเทากบ 6.25, 12.5 และ 200 มลลกรมตอมลลลตร ตามล าดบ คาความเขมขนต าสดทสามารถฆาเชอ (MBC) ของสารสกดจากเปลอกมงคด ขมนชน และใบบวบก ส าหรบเชอ P. acnes มคาเทากบ 25, 50 และ 200 มลลกรมตอมลลลตร ตามล าดบ และเชอ S. aureus มคาเทากบ 12.5, 25 และ 200 มลลกรมตอมลลลตร ตามล าดบ เมอเปรยบเทยบการยบยงเชอของสารสกดจากพชทง 3 ชนดพบวาสารสกดจากเปลอกมงคดใชความเขมขนนอยทสด (25 มลลกรมตอมลลลตร) ในการยบยงเชอทง 2 ชนด ปลนธนา เลศสถตธนกร และ คณะ (2555 ศกษาน ามนหอมระเหยทกลนไดจากเปลอกอบเชยเทศหรออบเชยลงกาถกน ามาใชประโยชนทางยา อาหาร และเครองส าอางมาเปนเวลานาน น ามนจากเปลอกอบเชยเทศประกอบไปดวยองคประกอบทางเคมหลายชนด โดยสารส าคญทพบมากคอ cinnamaldehyde จากรายงานการวจยพบวา น ามนจากเปลอกอบเชยเทศมฤทธตานจลชพอยางกวางขวางเมอทดสอบแบบนอกกาย (in vitro) ไดแก ฤทธตานเชอแบคทเรยทงแกรมบวก และแกรมลบ เชน S. aureus, S. epidermidis, E. coli ฤทธตานเชอรา C. albicans และเชอราใน

22

จนส Aspergillus และฤทธตานปรสตคอฤทธฆาเหาตวเมยและไขเหา น ามนจากเปลอกอบเชยเทศจดเปนสารทมความเปนพษปานกลางเมอใหโดยการรบประทานและกอใหเกดการระคายเคองผวหนงปานกลางเมอใหทางผวหนง โดยไมกอใหเกดการกลายพนธเมอทดสอบในแบคทเรย แตรายงานการวจยเกยวกบการพฒนาเภสชภณฑทมสวนผสมของน ามนจากเปลอกอบเชยเทศและการศกษาฤทธตานจลชพของเภสชภณฑดงกลาวในปจจบนยงคงมจ ากด จงควรมการศกษาทางคลนกเพมเตม เพอใหทราบขนาดของน ามนจากเปลอกอบเชยเทศในรปแบบเภสชภณฑตางๆทใหผลการรกษาในมนษยโดยไมกอใหเกดความเปนพษเมอใหโดยการรบประทาน และไมกอใหเกดการแพและความระคายเคองเมอใหทางผวหนง ศรญญา พรศกดา และคณะ (2553 ศกษาการยบยงแบคทเรยกอโรคทพบบอยในอาหาร โดยใชมะเขอพวงทเกบเกยวจากแหลงเดยวกน คอ แปลงเกษตรกรในเขตทงคร กรงเทพมหานคร โดยน าตวอยางแหงและสดของมะเขอพวงมาสกดในเอธานอล (95% นาน 48 ชงโมง จากนนนาสารสกดหยาบมาทดสอบการยบยงแบคทเรย 3 ชนด คอ E. coli, S. aureus และ S. typhimurium บนอาหารเลยงดวยวธ agar diffusion พบวา มะเขอพวงทสกดจากตวอยางสดและแหง สามารถยบยงการเจรญของแบคทเรยทนามาทดสอบไดใกลเคยงกนทง 3 ชนด ดงนนมะเขอพวงทสกดจากตวอยางแหงและสด จงมศกยภาพใน น ามาประยกตใชยบยงเชอแบคทเรยกอโรคในคน แตสารสกดหยาบจากมะเขอพวงแหงมประสทธภาพดกวา Olajubu et al., 2012 ศกษาการตานจลนทรยของเปลอกล าตนหย Dialium guineense (Wild.) ในประเทศไนจเรย พบวา สารสกดทสกดเปลอกล าตนหยดวยตวท าละลายเอทานอลสามารถยบยงไดสงสด คอ 23.2% โดยยบยงการเจรญของจลนทรยชนด S. typhi และ S. aureusa มวงใสเทากบ 18 มลลเมตร และยบยงเชอราชนด C. albicans ใหผลการยบยงเทากบ 16 มลลเมตร Hennebelle et al., 2009 สารสกดดวยน า และเอทานอลรอยละ 95 ของใบชมเหดเทศ สามารถยบยงการเจรญของ P. acnes , MRSA และ S. epidermidis ไดด มรายงานสารออกฤทธในใบชมเหดเทศเปนสารจ าพวก Linalool, borneol, pentadecanal และ α – terpineol โดยสามารถยบยงการเจรญของ P. acnes , E. coli , Proteus vulgaris และ Staphylococci

Obasi et al., 2013 ไดศกษาการสกดน ามนจากเมลดของลกหยดวยวธการสกดแบบ soxhlet พบวาใหรอยละของน าหนกน ามนตอน ามนเมดเปน 17.21 2.09 และน ามนทสกดไดใหคาไอโอดน (Iodine value) ต าและคาซาพอนฟเคชน (saponification value) สง

Osarolube and ames., 2014 ไดท าการศกษาวจยหาองคประกอบทางโภชนาการใน ผลหยพบวามองคประกอบของโปรตนอยรอยละ 5.3 ไขมนรอยละ 3.1 และวตามนทจ าเปนตอรางกาย เชน วตามนซ เบตาแคโรทนและโทโคฟรอลปรมาณเลกนอย นอกจากนยงพบสารอาหารอนๆ เชน ทองแดง เหลก แมงกานส สงกะสฟอสฟอรส โปแตสเซยม แคลเซยม แมกนเซยม และกรดอะมโนจ าเปน ซงปรมาณธาตเหลกทพบเทากบ 4.8-8.4 มลลกรม แมกนเซยม 0.1 กรม และทองแดง 0.7 มลลกรม ตอผลหย 100 กรม

23

Niyi, 2014 ไดศกษาหาปรมาณน าตาลในสวนเนอของผลหยพบวามปรมาณน าตาล maltose (1.72 มลลกรม น าตาลใน 5 มลลลตรของตวอยาง) D-ribose (1.27 มลลกรม น าตาลใน 5 มลลลตรของตวอยาง) lactose (1.05 มลลกรม น าตาลใน 5 มลลลตรของตวอยาง) fructose (1.04 มลลกรม น าตาลใน 5 มลลลตรของตวอยาง) และกลโคส (1.00 มลลกรม น าตาลใน 5 มลลลตรของตวอยาง)

นอกจากน ย งศกษาหาปรมาณกรดไขมนในน ามนพบวาม กรดไขมนดงน palmitic acid, palmitoleic acid, myristic acid และ stearic acid ส าหรบงานวจยนมงทจะศกษาการยบยงเชอของสวนสกดจากสวนตางๆ ของตนหยเพอเปนขอมลพนฐานและจดเรมตนในการตอยอดงานวจยดานอนๆ ของตนหยในอนาคต

2.5 กำรทดสอบฤทธของสำรสกดในกำรยบยงเชอจลนทรย (Basic Assay Techniques for Anti Microbial Activity) การทดสอบฤทธของสารสกดในการยบยงเชอจลนทรย สามารถท าการทดสอบได 2 วธ ดงน Dilution Method โดยการเจอจางสารเคมหรอสารสกดในอาหารทใชเลยงเชอจลนทรยใหมความเขมขนในระดบตางๆเลยงเชอจลนทรยในอาหารทผสมสารเคม วดการเจรญเตบโตของเชอจลนทรย การเจอจางสามารถเจอจางในอาหารแขง (Agar Dilution Method) ซงเหมาะกบเชอราทมการเจรญแผไปบนผวหนาอาหาร และการเจอจางในอาหารเหลว (Broth Dilution Method) ซงเหมาะกบเชอแบคทเรยหรอยสต หรอเชอราทสวนขยายพนธมการเจรญคลายยสต Diffusion Method โดยการท าใหตวยาหรอสารสกดจากจดใดจดหนงซมไปในอาหารทผสมเชอจลนทรยจ านวนเหมาะสม แลวสารสกดไปมผลยบยงการเจรญของเชอจลนทรย โดยการวดผลจากบรเวณทเกดการยบยงการเจรญของจลนทรย (Zone of Inhibition, Clear Zone) Diffusion Method ยงสามารถแบงไดเปนอก 2 วธ คอ

1. Paper Disc Methods ใชกระดาษกรองเปนแผน disc ส าหรบหยดสารสกดเพอใหสารสกดซมจากกระดาษกรองลงไปในจานเลยงเชอ

2. TLC Disc Methods ใช TLC เปนแผน disc ส าหรบวางแผน silica gel บนแผนกระจก TLC บรเวณทตรวจพบ fraction และน าแผน TLC disc วางในจานเลยงเชอเพอทดสอบตอไป

24

บทท 3 วธกำรด ำเนนงำนวจย

3.1 วสดอปกรณและสำรเคม 3.1.1 อปกรณ

1. บกเกอร (Beaker) 2. กระบอกตวง (Cylinder) 3. หลอดหยด (Dropper) 4. ไมเขยเชอ (ไม Swab) 5. จานเพาะเชอ (Plate) 6. ปากคบ (Forceps) 7. ลป (Loop) 8. ตะเกยงแอลกอฮอล 9. กระดาษกรอง (Wathman เบอร 1) 10. ปเปต (Pipet) 11. ขวดรปชมพ (Cornical frask) 12. หลอดทดลอง (Test tube) 13. แทงแกวคนสาร (Sterer)

3.1.2 เครองมอทใชในกำรทดลอง 1. ตอบอณหภมสง (Hot air oven) 2. เครองชง (Analytical balance) 3. ไมโครปเปต (Micropipette) 4. เตาแผนใหความรอน (Hot plate) 5. แผนแมเหลกใหความรอนพรอมทกวนสาร (Magnetic stirrer) 6. ตถายเชอ (Laminar air flow) 7. หมอนงความดนไอน า (Autoclave)

3.1.3 สำรเคมและอำหำรเลยงเชอ

1. เฮกเซน (Hexane) 2. ไดคลอโรมรเทน (Dichloromethane) 3. อะซโตน (Acetone) 4. เมทานอล (Methanol)

25

5. Dimethyl Sulfoxide (DMSO) 3.1.4 อำหำรเลยงเชอ

1. Nutrient Agar (NA) (ยหอ Humedia, India) 2. Nutrient Broth (NB) (ยหอ Humedia, India)

3.1.5 เชอทใชทดสอบ 1. Staphylococcus aureus (S. aureus)

2. Escherichia Coli (E. coli) 3. Bacillus cereus (B. cereus)

3.2 วธกำรด ำเนนกำรวจย 3.2.1 กำรเตรยมตวอยำงพชและกำรสกด

น าเปลอกลกหยผงในทรมใหแหงเปนเวลา 7 วน บดใหเปนชนเลกๆ หรอจนละเอยด ชงน าหนก 300 กรม แลวสกดดวย เฮกเซน ไดคลอโรมเทน อะซโตน และเมทานอล โดยน าเปลอก ลกหยจ านวน 300 กรม แชในตวท าละลายทง 4 ชนด ปรมาตร 500 มลลลตร ทอณหภมหอง เปนเวลา 24 ชวโมง พรอมทงคนเปนครงคราว จากนนน าสารสกดทไดกรองดวยกระดาษกรองเบอร 4 เพอแยกสวนตวอยางพชออก แลวน าสาระลายทงหมดท าใหเขมขนโดยการระเหยสารละลายในอางน ารอนทอณหภม 40 องศาเซลเซยส จะไดสารสกดในรปสารสกดหยาบ (crude extract) เกบตวอยางทจะใชทดสอบในตเยนทอณหภม 4 องศาเซลเซยส

3.2.2 กำรเตรยมสำรสกด เตรยมสารสกดทจะใชทดสอบ โดยน าสารสกดหยาบทไดมาละลายดวย Dimethyl

Sulfoxide (DMSO) ใหมความเขมขนของสารสกดตอ Dimethyl Sulfoxide ในอตราสวน 1:1 แลวน าสารสกดไปยบยงแบคทเรยกอโรคในอาหาร 4 ชนด คอ S. aureus, E. Coli และ B. cereus ดวยวธ Disc diffusion test

3.2.3 กำรทดสอบประสทธภำพของสำรสกดจำกเปลอกลกหยในกำรยบยงกำรเจรญของแบคทเรยกอโรคในอำหำร

3.2.3.1 แบคทเรยทใชในกำรทดสอบ แบคทเรยทใชในการทดสอบแบงเปน แบคทเรยแกรมบวก 2 สายพนธ คอ

S. aureus และ B. cereus แบคทเรยแกรมลบ 1 สายพนธ คอ E. Coli โดยเลยงในอาหารเหลว Nutrient broth (NB)

3.2.3.2 กำรเตรยมอำหำรเลยงเชอ 1. ชงอาหารเลยงเชอ Nutrient Agar (NA) 56 กรม ผสมกบน ากลน 2000

มลลลตร บรรจในขวดปดฝา

26

2. ชงอาหารเลยงเชอ Nutrient Broth (NB) 1.3 กรม ผสมกบน ากลน 100 มลลลตร ปเปตอาหารเหลว NB ใสหลอดทดลอง ปรมาตร 5 มลลลตร และปดปากหลอดทดลอง ดวยฝาจกใหเรยบรอย

3. น าอาหารเลยงเชอ NA และ NB ทเตรยมทงหมด พรอมอปกรณ เชน ลป (loop) ปากคบ (forceps) แผนดส (กระดาษกรองขนาด 6 มลลเมตร และไม swap แลวท าการฆาเชอทปนเปอนดวยหมอนงความดนไอน า (autoclave) ทอณหภม 121 องศาเซลเซยส ความดน ไอน า 15 ปอนด/ตารางนวเปน เปนเวลา 15 นาท

3.2.3.2 กำรเตรยมเชอแบคทเรยเพอทดสอบกำรยบยงจลนทรย เพาะเลยงเชอแบคทเรยทตองการทดสอบลงบนอาหาร NA บมทอณหภม

35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง เลอกเขยเชอแบคทเรยแตละชนดใสในหลอดทดลองทบรรจอาหาร NB ปรมาตร 5 มลลลตร น าไปบมในตบมเชอทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 18-24 ชวโมง จากนนจมไมพนส าลปราศจากเชอลงในอาหารทเตรยมไว น ามาเกลยบนอาหาร NA ทเตรยมไวในจานอาหารเลยงเชอ โดยปายใหทวผวหนาอาหาร การปายใหปาย 3 ระนาบ และทงใหผวหนาอาหารแหง จากนนน าแผนกระดาษกรองทตดเปนวงกลมมเสนผาศนยกลาง 6 มลลเมตร แลวหยดสารสกดลงบนแผนกระดาษกรองปรมาตร 40 ไมโครลตร ท าการทดลองแตละตวอยาง 3 ซ า จากนนไปบมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง อานผลโดยการวดบรเวณวงใสทเกดขนรอบแผนกระดาษกรอง (Inhibition zone) หนวยเปนมลลเมตร

บทท 4

ผลกำรวจย

ผลการศกษาวจย เรอง ฤทธตานเชอจลนทรยของสารสกดหยาบจากเปลอกลกหย ไดด าเนนการตามขนตอนตางๆ ทไดก าหนดไว ตงแตการศกษาขอมลเบองตน จนถงการศกษาวเคราะหผล ผลการศกษาสรปไดดงตอไปน

4.1 สำรสกดสำรจำกเปลอกลกหย น าเปลอกลกหย 300 กรม สกดดวยตวท าละลายเฮกเซน ไดคลอโรมเทน อะซโตน และเมทานอล อยางละ 500 มลลลตร พบวาสารสกดทไดมลกษณะใกลเคยงกน โดยสารสกดหยาบ ทไดจากการสกดดวยตวท าละลายเฮกเซนมลกษณะเปนของเหลวสเขยว ไดน าหนก 0.3605 กรม สารสกดจากตวท าละลายไดคลอโรมเทนมลกษณะเปนของเหลวสเขยวเขม ไดน าหนก 0.7053 กรม สารสกดจากตวท าละลายอะซโตนมลกษณะเหนยวขนสน าตาลเขม ไดน าหนก 3.1259 กรม และสารสกดจากตวท าละลายเมทานอลมลกษณะเปนของเหลวขนสน าตาล ไดน าหนก 8.1545 กรม จากการ

27

สกดสารดวยตวท าละลายทง 4 ชนด พบวาสารสกดหยาบทสกดดวยตวท าละลายเมทานอลมปรมาณมากทสด รองลงมา คอ อะซโตน ไดคลอโรมเทน และเฮกเซน ดงตารางท 4.1 ตำรำงท 4.1 ลกษณะและน าหนกของสารสกดจากเปลอกลกหยดวยตวละลายตางชนด

ตวท ำละลำยทใชในกำสกด ลกษณะของสำรสกด น ำหนก (กรม) เฮกเซน มลกษณะเปนของเหลวเหนยวขนสน าตาล 0.3605

ไดคลอโรมเทน มลกษณะเปนของเหลวเหนยวขนสน าตาลเขม 0.7053 อะซโตน มลกษณะเปนของเหลวเหนยวขนน าตาลเขม 3.1259 เมทานอล มลกษณะเปนของเหลวเหนยวขนน าตาลเขม 8.1545

4.2 ประสทธภำพของสำรสกดจำกเปลอกลกหยในกำรยบยงกำรเจรญของแบคทเรยกอโรคในอำหำร

การทดสอบความสามารถในการยบยงแบคทเรยกอโรคในอาหารของสารสกดดวยตวท าละลายทง 4 ชนด คอ เฮกเซน ไดคลอโรมเทน อะซโตน และเมทานอล ท าการทดสอบการยบยงเชอแบคทเรยกอโรค 3 สายพนธ ไดแก S. aureus, B. cereus และ E. coli ดวยวธ disc diffusion test พบวาสารสกดหยาบทไดจากการสกดดวยตวท าละลายอะซโตนสามารถยบยงเชอแบคทเรยทใชทดสอบทง 3 สายพนธไดดทสดและใหผลการยบยงใกลเคยงกบชดควบคม คอ มความสามารถในการยบยงเทากบ 14.00±0.0, 14.00±0.00 และ 13.00±0.00 มลลเมตร ตามล าดบ (รปท 4.1) สารสกดจากเปลอกลกหยทสกดดวยตวท าละลายเมทานอลสามารถยบยงแบคทเรยกอโรคทง 3 สายพนธ คอ S. aureus, B. cereus และ E. coli ได โดยใหผลการยบยงเทากบ 10.66±0.57, 10.66±0.57 และ 9..00±0.00 มลลเมตร ตามล าดบ (รปท 4.2) สารสกดจากเปลอกลกหยทสกดดวยตวท าละลายเฮกเซนสามารถยบยงแบคทเรยกอโรคทง 3 สายพนธ คอ S. aureus, B. cereus และ E. coli ได โดยใหผลการยบยงเทากบ 7.33±0.57, 8.33±0.57 และ 7.66±0.00 มลลเมตร ตามล าดบ (ภาพท 4.3 และสารสกดจากจากเปลอกลกหยทสกดดวยตวท าละลายไดคลอโรมเทนสามารถยบยงแบคทเรยกอโรค 1 สายพนธ คอ B. cereus โดยใหผลการยบยงเทากบ 9.33±0.00 มลลเมตร แตไมสามารถยบยงการเจรญของ S. aureus และ E. coli (ตารางท 4.2)

28

(ก (ข

(ค (ง

ภำพท 4.1 การยบยงการเจรญของเชอ E. coli (a) จากตวอยางสารสกดหยาบเปลอกผลลก หยโดยตวท าละลายชนดตางๆ ไดแก สารสกดเฮกเซน (ก

(b) (a) (b) (a)

(b) (a) (b) (a)

29

สารสกดไดคลอโรมเทน (ข สารสกดอะซโตน (ค และสารสกดเมทานอล (ง มเอทานอลเปนตวควบคม (b)

(ก) (ข (ค (ง

ภำพท 4.2 การยบยงการเจรญของเชอ S. aureus (a) จากตวอยางสารสกดหยาบเปลอกผล ลกหยโดยตวท าละลายชนดตางๆ ไดแก สารสกดเฮกเซน (ก สารสกดไดคลอโรมเทน (ข สารสกดอะซโตน (ค และสารสกดเมทานอล (ง มเอทานอลเปนตวควบคม (b)

(b) (a) (b) (a)

(b) (a)

(b) (a) (b) (a)

30

(ก) (ข (ค (ง

ภำพท 4.3 การยบยงการเจรญของเชอ B. cereus (a) จากตวอยางสารสกดหยาบเปลอกผล ลกหยโดยตวท าละลายชนดตางๆ ไดแก สารสกดเฮกเซน (ก สารสกดไดคลอโรมเทน (ข สารสกดอะซโตน (ค และสารสกดเมทานอล (ง มเอทานอลเปนตวควบคม (b)

(b) (a) (b) (a)

(b) (a) (b) (a)

31

ตำรำงท 4.2 การยบยงเชอแบคทเรยกอโรคในอาหาร (Clear Zone) ของสารสกดจากเปลอกลกหยดวยตวท าละลายเฮกเซน ไดคลอโรมเทน อะซโตน และเมทานอล

***หมายเหต (NC) = ไมเกดการยบยง

ชดควบคม = เอทานอล 95%

แบคทเรยกอโรค เฮกเซน (มลลเมตร) ไดคลอโรมเทน (มลลเมตร) อะซโตน (มลลเมตร) เมทำนอล (มลลเมตร)

ชดควบคม สำรสกด ชดควบคม สำรสกด ชดควบคม สำรสกด ชดควบคม สำรสกด

S. aureus 16.30±1.52 7.33±0.57 15.66±0.57 NC 14.00±0.00 14.00±1.00 12.66±1.15 10.66±0.57

B. cereus 16.33±0.57 8.33±0.57 14.66±0.57 9.33±2.51 14.33±1.15 13.00±1.00 15.00±0.00 10.66±0.57

E. coli 17.00±1.00 7.66±0.57 16.00±1.00 NC 15.00±0.00 13.00±0.57 14.66±0.57 9.00±0.00

35

32

บทท 5 สรปผลกำรวจยและขอเสนอแนะ

5.1 สรปผลกำรวจย จากการสกดเปลอกลกหยดวยตวท าละลายเฮกเซน ไดคลอโรมเทน อะซโตน และเมทานอล พบวา ตวท าละลายทสามารถสกดสารไดมากทสด คอ ตวท าละลายเมทานอล ไดน าหนก 8.1545 กรม สารสกดทไดมลกษณะเปนของเหลวเหนยวขนน าตาลเขม รองลงมาไดแก ตวท าละลายอะซโตน ไดคลอโรมเทน และเฮกเซน ไดสารสกดมน าหนก เทากบ 3.1259 กรม 0.7053 กรม และ 0.3605 กรม และสารสกดจะลกษณะเปนของเหลวขน สน าตาล เมอน าสารสกดทไดมาทดสอบการยบยงเชอแบคทเรย 3 สายพนธ ไดแก S. aureus, B. cereus และ E. coli ดวยวธ disc diffusion test พบวา สารสกดจากตวท าละลายอะซโตนสามารถยบยงเชอแบคทเรยไดดทสด มขนาดเสนผาศนยกลางวงใสเทากบ14.00±0.00, 13.00±0.00 และ 13.00±0.00 มลลเมตร ตามล าดบ รองลงมาไดแก สารสกดจากตวท าละลายเมทานอล ใหผลการยบยงแบคท เรยกอโรค S. aureus, B. cereus และ E. coli เท ากบ 10.66±0.57, 10.66±0.57 และ 9.00±0.00 มลลเมตร ตามล าดบ สารสกดจากเฮกเซนใหผลการยบยงแบคทเรยกอโรค S. aureus, B. cereus และ E. coli เทากบ 7.33±0.57, 8.33±0.57 และ 7.66±0.57 มลลเมตร ตามล าดบ และสารสกดจากตวท าละลายไดคลอโรมเทนสามารถยบยงแบคทเรยกอโรคไดเพยง 1 สายพนธ คอ ทง B. cereus ใหผลการยบยงเทากบ 9.33±2.51 มลลเมตร 5.2 ขอเสนอแนะ จากสารสกดทไดจะสามารถน าไปประยกตใชในการใชพชสมนไพรในทองถนทสามารถยบยงแบคทเรยกอโรคในอาหาร อกทงยงเปนการใชทรพยากรในทองถนใหเกดประโยชน ซงวตถดบ สมนไพรในทองถนสามารถหางายและมปรมาณมาก หากน ามาพฒนาเปนสารสกดใชเปนสวนประกอบในผลตภณฑตางๆ จะเปนการเพมมลคาพชทองถนอกทางหนง นอกจากนยงจะชวยลดการน าเขาสารเคม ประหยดคาใชจายและพลงงานไดอกดวย

บรรณำนกรม จราภรณ บราคร และ เรอนแกว ประพฤต. (2555). ผลของการสกดสมนไพรพนบานไทยจ านวน 7 ชนด ตอการยบยงแบคทเรย. วารสารการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก. 10 : 11-22.

33

ณรงค โฉมเฉลา. (2536). การใชสมนไพรและพชหอมในการปองกนก าจดศตรทางการเกษตร. คณะเกษตรศาสตร, มหาวทยาลยเชยงใหม. 12-15. บงกชวรรณ สตะพาหะ และบรรยง คนธวะ. (2554). การศกษาฤทธตานแบคทเรยและเชอราจากสาร สกดใบฝกขาว. วารสารเทคนคการแพทยเชยงใหม. 1:31-37. นศวด พจนานกจ และสมใจ ขจรชพพนธงาม. (2553). เปรยบเทยบการยบยงแบคทเรยของสารสกด จากเปลอกมงคดขมนชนและใบบวบก. วารสารมหาวทยาลยนเรศวร. 18(1):1-9. ปลนธนา เลศสถตธนกร, กรองกาญน มนตร, จารวรรณ บรรจง, เบญจวรรณ ส ารวล และศรนภา โครตจนทร. (2555). ฤทธตานจลชพของน ามนจากเปลอกอบเชยเทศ. วารสารไทย เภสชศาสตรและวทยาการสขภาพ. 1:39-43. ประเสรฐ ศรไพโรจน. (2539). เทคนคทางเคม. กรงเทพฯ : ประกายพรก. 84-91. พรพฒน สพรรณพนธ, วรพงศ วฒพนธชย และสบณฑต นมรตน. (2553). ประสทธภาพของสาร สกดสมนไพรทผลตเปนการคาและสารสมนไพรสกดสดในการยบยงการเจรญของ Staphylococcus aureus. วารสารพษวทยาไทย, 25(1):15-28 รชน เตเอยดหยอ. (2549). การยบยงแบคทเรยของสารสกดพชสมนไพรในกงกลาด า (Penaeus monodon) แชเยน. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาเทคโนโลยชวภาพ, มหาวทยาลยสงขลานครนทร. วนทน สวางอารมณ และพาฝน จนทรเลก. (2555). การเปรยบเทยบผลของสารสกดจากสมนไพร ตอการยบยงเชอแบคทเรย Staphylococcus aureus และ Escherichia coli. วารสารกาวทน โลกวทยาศาสตร, 12 : 47-57. ศจรา คปพทยานนท และ ภคนจ คปพทยานนท. (2554). ผลของสารสกดจากเอองมายนาตอระบบ

สบพนธในหนตดรงไข. มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร. ศรญญา พรศกดา, มาระตร เปลยนศรชย, กตต ศรสะอาด, มณฑนา นครเรยบ, ประชมพร เลาห

ประเสรฐ, ทวรตน วจตรสนทรกล และทรงศลป พจนชนะชย. (2553). ผลของการสกดจากมะเขอพวงในการยบยงแบคทเรยกอโรค Escherichia coli, Staphylococcus aureus และ Salmonella typhimurium. วารสารวทยาศาสตรเกษตร. 3(1):573-576.

อารมณ แสงวนชย. (2536). การใชสมนไพรและพชหอมในการปองกนก าจดศตรท าการเกษตร. รายงานการสมมนาการใชสารสกดจากพชเพอปองกนก าจดศตรทางการเกษตร. คณะเกษตรศาสตร, มหาวทยาลยเชยงใหม. 118-122.

34

Ajiwe, V. I. E, Okeke, A. C., Agbo, H. U., Ogunleye, G. A., and Wkwuozor, S. C. (1996). Extraction, characterization and industrial use of velvet-tamarind, physic-nut and nicker-nut seed oils. Bioresource Technology. 57, 297-299. Chanda, S., Baravalia,Y,. Kaneria, M,. and Rakholiya, K. (2010). Fruit and vegetable peels-strong natural source of antimicrobics. Current Research, Technology and Education Topics in Applied Microbiology and Microbial Biotechnology. Kengni, E., Kengue, J., Ewedje, E. and Tabuna, H. Conservation and sustainable use of genetic resources of priority food tree species in sub-Saharan Africa. Saforgen., 5, 1-7. Lorsuwan, P., Rechtanapun, C and Chantanawarangoon, S. (2008). Total phenolics,

radical scavenging capacity and antimicrobial property of fruit peels. Proceedings of the 46th Kasetsart University Annual Conference: Agro-Industry; 2008 Jan 30 – Feb 2; Kasetsart University. Bangkok, P. 554-61.

Niyi, O. H. (2014). Sugar, physicochemical properties and fatty acid composition of velvet tamarind (Dialium guineese) pulp and oil. European Journal of Biotechnology and Bioscience. 2. 33-37. Nuamsetti, T,. Dechayuenyong, P,. and Tantipaibulvut, S. (2012). Antibacterial activity of pomegranate fruit peels and arils. ScienceAsia. 38(3): 319-22. Obasi, N. E., Okorocha, C. A. and Orisakwe, O.F. (2013). Production and evaluation of velvet tamarind (Dialium Guineese Wild) candy. European journal of food science and technology. 1. 1-8. Ogungbenle, H. N. and Ebadan P. (2014). Nutritional qualities and amino acid profile of velvet tamarind (Dialium guineese) Pulp. British biomedical bulletin., 2, 6-16. Osanaiye, F. G., Alabi, M. A., Sunday, R. M., Olowokere, T., Salami, E. T., Otunla, T. A.,

and Odiaka, S. C. (2013). Proximate composition of whole seeds and pulp of African black velvet tamarind (Dialium guineese). IOSR-JAVS. 5. 49-52.

Osarolube, E. and James, A. O. (2014). Corrosion inhibition of copper using African black velvet tamarind (Dialium indium) extract in Sulphuric acid environment. JSRR. 3. 2450-2458.

Zaeoung, S. (2004). Cytotoxic activity againt tumour cells and free radical scavenging activity of zingiberaceous rhizomes used as spices. Master of Pharmacy Thesis. Prince of Songkla University.

35

http://www.oknation.net/blog/home/blog_data/233/2233/images/v2.jpg https://th.wikipedia.org/wiki/Staphylococcus_aureus www.foodnetworksolution.com

40

ภาคผนวก ก - การเตรยมสารสกดจากเปลอกลกหย - การทดสอบการยบยงแบคทเรยกอโรคในอาหาร

41

1. การเตรยมสารสกดจากเปลอกลกหย 1.1 เปลอกลกหยตากแหง

1.2 น าเปลอกลกหยบดใหละเอยด

42

1.3 แชเปลอกลกหยดวยตวท าละลาย 4 ชนด ไดแก เฮกเซน ไดคลอโรมเทน อะซโตน และเมทานอล

1.4 กรองสารสกดจากเปลอกลกหยดวยกระดาษกรอง

1.5 ระเหยตวท าละลายออกดวยเครองระเหยสญญากาศแบบหมน

43

1.6 สารสกดจากเปลอกลกหยดวยตวท าละลายทง 4 ชนด

44

2. การทดสอบการยบยงแบคทเรยกอโรคในอาหาร

2.1 การถายเชอลงในอาหารเหลว

2.2 บมเชอแบคทเรยทง 3 ชนด ไดแก S. aureus, B. cereus และ E. coli ทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง

2.3 ท าการทดสอบการยบยงเชอดวยวธ disc diffusion method

45

46

ภาคผนวก ข - ประวตผวจย

47

ประวตผวจย

1. หวหนาโรงการ 1.1 ชอ - นามสกล (ภาษาไทย) . นางสาวสนย แวมะ (ภาษาองกฤษ) Miss Sunee Waema 1.2 เลขหมายบตรประจ าตวประชาชน 1-8008-00052-111 1.3 ต าแหนงปจจบน นกวทยาศาสตร สาขาวชาเคม 1.4 หนวยงาน-ทอย สาขาเคม ภาควชาวทยาศาสตร คณะวทยาศาสตรเทคโนโลยและการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏยะลา อ าเภอเมอง จงหวดยะลา 95000 โทร 086-2841057 Fax 073-227148 E-mail sunee.w@yru.ac.th 1.5 ประวตการศกษา ปการศกษา

ทจบ ระดบการศกษา สาขาวชาเอก มหาวยาลย ประเทศ

2550

2553

ปรญญาตร (วท.บ.) ปรญญาโท (วท.ม.)

เคม-ชวะ วทยาศาสตรการอาหารและโภชนาการ

สงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน สงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน

ไทย ไทย

1.6 สาขาทเชยวชาญ food microbiology 1.7 ประสบการณทเกยวของกบการบรหารงานวจยทงภายในและภายนอกประเทศ 1.7.1 ผอ านวยการแผนงานวจย: - ไมม 1.7.2 หวหนาโครงการวจย - ฤทธตานเชอจลนทรยของสารสกดหยาบจากเปลอกลกหย 1.7.3 ผลงานวจย - Isolation and Identification of killer yeast from fermented vegetables ตพมพในวารสาร Asian Journal of Food and Agro-Industry. - effect of extraction solvents and inhibition food pathogenic bacteria activities from Senna alata (L.) Roxb. 1.7.4 ผลงานวจยทน าเสนอในการประชมวชาการระดบชาตและนานาชาต - Isolation and Identification of killer yeast from fermented food (Poster presentation) - effect of extraction solvents and inhibition food pathogenic bacteria activities from Senna alata (L.) Roxb. (Poster presentation)

48

2. ผรวมโครงการวจย 2.1 ชอ - นามสกล (ภาษาไทย) นางอาอเซาะส เบญหาวน (ภาษาองกฤษ) Mrs. Aeesoh Benhawan 2.2 เลขหมายบตรประจ าตวประชาชน 1-9599-00031-74-1 2.3 ต าแหนงปจจบน อาจารยพนกงานมหาวทยาลย สาขาเคม 2.4 หนวยงาน-ทอย สาขาเคม ภาควชาวทยาศาสตร คณะวทยาศาสตรเทคโนโลยและการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏยะลา อ า เภอ เม อง จ งห วดยะลา 95000 โทร 089-2009250 Fax 073-227148 E-mail aeesoh.b@gmail.com 2.5 ประวตการศกษา

ปการศกษาทจบ

ระดบการศกษา สาขาวชาเอก มหาวยาลย ประเทศ

2546

2550

ปรญญาตร เกยรตนยม (วท.บ.) ปรญญาโท (วท.ม.)

เคม

เคมอนทรย

สงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ สงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ

ไทย ไทย

2.6 สาขาทเชยวชาญ เคมอนทรย 2.7 ประสบการณทเกยวของกบการบรหารงานวจยทงภายในและภายนอกประเทศ 2.7.1 ผอ านวยการแผนงานวจย: - ไมม 2.7.2 หวหนาโครงการวจย: 2.7.2.1 Chemical Constitutients from the Bark of Artocarpus elasticus 2.7.2.2 ฤทธตานเชอจลนทรยของสารสกดหยาบจากพชสมนไพรพนบานบางชนด 2.7.3 ผลงานวจย Chemical Constitutients from the Bark of Artocarpus elasticus ปทพมพ/งานเสรจสมบรณป 2552 แหลงทน Center of Excellence for Innovation in Chemistry (PERCH-CIC) 2.7.4 ผลงานวจยทน าเสนอในการประชมวชาการระดบนานาชาต

1. A. Yanya and W. Mahabusarakam. “Prenylated Flavonoids from the Bark of Artocarpus elasticus”. The 6th IMT-GT UNINET CONFERENCE 2008, The Gurney Resort Hotel & Residences Penang, Penang, Malaysia, 28-30 August 2008. (Poster presentation)

2. Aeesoh Yanya and Wilawan Mahabusarakam. “Prenylated Flavones from the Bark of Artocarpus elasticus”. 4th National Grade Research Conference,

49

Burapha University, Chonburi, Thailand, 13 March 2009. (Poster presentation)