วชา การศกษาสงเคราะหแนวพทธ ๔๐๖ ๔๑๕

พระครบรมธาตกจจาทร

บทท ๑การศกษาสงเคราะหของพระพทธศาสนาการศาสนศกษาสงเคราะหการศาสนศกษาสงเคราะห หมายถง การจดการศกษาเพอชวยเหลอเกอกล หรออดหนนจนเจอชวยเหลอดานการศกษาอนนอกจากการศาสนศกษา

หรอสถาบนอน หรอบคคลอนผก าลงศกษาเลาเรยน คณะสงฆไดก าหนดการศกษาสงเคราะหเปนกจการอนหนงของพระสงฆ การศกษาสงเคราะหนนวาโดยลกษณะควรแยกออกเปนลกษณะคอ๑. การศกษานอกเหนอจากการศาสนศกษาทพระสงฆด าเนนการ

เพอการสงเคราะหประชาชน หรอพระภกษสามเณร

๒. การสงเคราะหเกอกลแกการศกษา สถาบนการศกษา หรอบคคลผก าลงศกษาการศกษาสงเคราะหทพระสงฆด าเนนการในลกษณะน เปนการจดการศกษา ซงแบงไดเปน ๔ ประเภทคอ

๒.๑ โรงเรยนการกศลของวดในพระพทธศาสนา และโรงเรยนสงเคราะหเดกยากจนตามพระราชประสงคมความมงหมายใหวดและพระภกษในพระศาสนาไดจดการตามหลกสตรของกระทรวงศกษาธการ เพอสงเคราะหเดกและเยาวชนของชาตและพระภกษสามเณรสวนหนง เปนเหตใหเดกและเยาวชนไดเขาใกลวด

๒.๒ ศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตย มความมงหมายใหวด และพระสงฆใหการศกษาอบรมปลกฝงศลธรรม วฒนธรรมและประเพณอนดงามแกเดกและเยาวชน เปนโอกาสใหพระสงฆไดใชวชาการศาสนศกษา เพอพฒนาทรพยากรบคคลของชาต ดวยหลกธรรมของพระศาสนา

๒.๓ ศนยอบรมเดกกอนเกณฑในวด มความมงหมายใหวดไดชวยอบรมบมนสยเดกกอนวยเรยนเพอปลกฝงคณธรรมและศลธรรมแตยงเดก ทงเปนการใหโอกาสวดและพระสงฆไดรวมพฒนาทรพยากรบคคลของชาตในวยเดก

๒.๔ โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา จดตงขนเพอใหพระภกษสามเณรศกษาเลาเรยนตามหลกสตรของกระทรวงศกษาธการ แผนกสามญศกษา และมการศกษาพระปรยตธรรม หมวดธรรมบาล หมวดพระธรรมวนย และศาสนปฏบตอกสวนหนง โรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา มการจดตงขนตามระเบยบกระทรวงศกษาธการ วาดวยโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา พ.ศ.๒๕๓๗ และอยในสงกดกรมการศาสนา ขณะนมวดตางๆ จ านวนมาก

จดตงแตโดยโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา แตยงมไดจดเปนการศาสนศกษาหรอการศกษาสงเคราะห โดยรปการนน จงจดเปน “การศกษาสงเคราะห” มากกวาเพราะเปนการศกษาเพอสงเคราะหพระภกษสามเณรใหมการศกษาเลาเรยนวชาสามญศกษา ทงผเรยนและผสอนกเนนหนกทางวชาสามญศกษา

การจดการศกษาและการจดการอบรมทง ๔ ประเภทดงกลาวน นบเปนงานทพระสงฆมโอกาสชวยพฒนาชาตบานเมองโดยแท ส าหรบกจกรรมทจะสงเสรมนน วดควรจดใหมโรงเรยนพระปรยตธรรมทงแผนกธรรมและบาล โรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญส าหรบพระภกษสามเณร ซงเทากบเปนการสงเสรมการศกษาพระพทธศาสนา บางวดจดใหมโรงเรยนพระพทธศาสนาวนอาทตย โรงเรยนพระ โรงเรยนสามเณร บางวดจดใหมโรงเรยนวดสอนเดกกอนเกณฑ

การสงเคราะหการศกษาอนทเจาคณะ เจาอาวาส และพระภกษทวไป จดการสงเคราะหเปนการสวนตวหรอเปนรปคณะสงฆไดอกหลายรปแบบไดแก

๑. จดตงทนสงเคราะหการศกษา ระดบประถมศกษา มธยมศกษา และอดมศกษา

๒. การชวยพฒนาสถานศกษา๓. การชวยจดหาอปกรณการศกษา๔. ชวยเฉพาะบคคลผก าลงศกษา

ชวยเหลอในรปแบบดงกลาวน เปนการสงเคราะหการศกษาเปนผลดแกประเทศชาต โดยสวนรวมและผลสะทอนยอนกลบถงพระสงฆ การจดการศกษาเองกด การชวยเหลอทางดานการศกษาดวยการจดตงกองทนกด การชวยพฒนาการสถานศกษากด การชวยเหลอดานอปกรณการศกษากด การชวยเหลอเฉพาะบคคลทก าลงศกษาอยกด เหลานลวนแตเปนการจดการศกษาสงเคราะหของคณะสงฆโดยแท

มหาเถรสมาคมมอ านาจหนาท ควบคมและสงเสรมการศกษาสงเคราะห ของคณะสงฆและสงเสรมการด าเนนการการจดการศกษาสงเคราะหของเจาอาวาส เจาคณะทกสวนทกชน ตองมสวนควบคมและสงเสรมใหเจาอาวาสด าเนนการสงเสรมการศกษาสงเคราะหตามสมควร

ถาเพกเฉยเสยยอมเปนการละเวนการปฏบตหนาท เพราะการศกษาประเภทนเปนการของคณะสงฆหรอการพระศาสนา เปนกจการของวดตามหนาทเจาอาวาส สวนเจาคณะทกสวนทกชนควรใหการชวยเหลอเกอกลสถาบนการศกษา หรอบคคลผศกษาได โดยไมขดตอพระธรรมวนยและระเบยบแบบแผนของพระสงฆ เชน ชวยขวนขวายในการสรางอาคารเรยน ชวยจดหาอปกรณการศกษา จดตงกองทนสงเคราะหนกเรยนชนประถมศกษา มธยมและอดมศกษา ตามหลกการประกาศของมหาเถรสมาคม ชวยแกไขขอขดของของเจาอาวาสใหเปนไปโดยชอบ และพจารณาใหก าลงใจและบ ารงขวญแกเจาอาวาสตามสมควรแกการปฏบตหนาท

สรปไดวา การศาสนศกษาสงเคราะห คอ การจดการศกษาเพอชวยเหลอเกอกล หรออดหนนจนเจอชวยเหลอ ดานการศกษาอนนอกจากการศาสนศกษา หรอสถาบนอน หรอบคคลอน ผก าลงศกษาเลาเรยนอย ดวยทนและปจจยตางๆ

สงคหพละ ก าลงแหงการสงเคราะห

สงคหพละ แปลวา ก าลงแหงการสงเคราะหหรอมนษยสมพนธ ซงเปนธรรมทส าคญมากส าหรบบรหารผท างานใหส าเรจโดยอาศยคนอนๆ ถานกบรหารบกพรองเรองมนษยสมพนธกจะไมมคนมาชวยงานเมอไมมใครชวยท างานเขากเปนนกบรหารไมได

พระพทธเจาทรงสอนหลกการสรางมนษยสมพนธไวเรยกวา "สงคหวตถ" หมายถงวธผกใจคน พระองคตรสวารถมาแลนไปไดเพราะมลมสลกคอยตรงสวนประกอบตาง ๆ ของรถมาเขาดวยกนฉนใด คนในสงคมกฉนนนคอรวมกนเปนกลมหรอองคกรไดกเพราะลมสลก ท าหนาทเปนกาวใจเชอมประสานคนทงหลายเขาดวยกน ลมสลกดงกลาวนน คอ สงคหวตถ

นกบรหารจะสามารถผกใจเพอนรวมงาน และผใตบงคบบญชาไวได ถามสงคหวตถ ๔ ประการ ๑๐ คอ

๑) ทาน หมายถงการให(โอบออมอาร) นกบรหารทดตองมน าใจรจกเออเฟอเผอแผใหทานแกเพอนรวมงานและผใตบงคบบญชา การใหทานจะชวยใหผกใจคนอนไวไดดงพทธพจนวา "ทท คนถต มตตาน ผใหยอมผกใจมตรไวได"การท าทานจะไมสญเปลา ผใหสงทดยอมไดรบสงทดตอบแทน ดงบาลวา "มนาปทาย ลภเต มนาป ผใหสงทนาพอใจยอมไดรบสงทนาพอใจ"

นกบรหารอาจใหทานได 3 วธ คอ ก. อามสทาน หมายถงการใหสงของแกเพอนรวมงานและ

ผใตบงคบบญชา โดยเฉพาะการใหเพอผกใจนส าคญมากในยามทเขาตกต าหรอมความเดอดรอน ดงภาษตองกฤษทวา "เพอนแทคอเพอนทชวยในยามตกยาก" การใหรางวลหรอขนเงนเดอนกจดเขาในอามสทานข วทยาทานหรอธรรมทาน หมายถงการใหค าแนะน าหรอสอนวธ

ท างานทถกตอง รวมถงการจดหลกสตรพฒนาบคลากรหรอสงไปศกษาและดงาน

ค. อภยทาน หมายถงการใหอภยเมอเกดขอผดพลาดในการท างานหรอลวงเกนซงกนและกน การใหอภยไมท าใหผเหนตองสญเสยอะไร เปนการลงทนราคาถกแตไดผลตอบแทนราคาสงนนคอ ไดมตรภาพกลบคนมาและมคนสนองงานเพม ขนอกคนหนง มภาษตจนวา "มมตร ๕๐๐คน นบวายงนอยเกนไป มศตร ๑ คนนบวามากเกนไป" อบราฮม ลนคอลนกลาววา "วธท าลายศตรทดทสดคอเปลยนศตรใหเปนมตร" เราจะท าอยางนนได กตอเมอเรารจกใหอภย

๒) ปยวาจา หมายถง การพดถอยค าไพเราะออนหวาน (วจไพเราะ) นกบรหารทดจะรจกผกใจคนดวยค าพดออนหวาน ค าพดหยาบกระดางผกใจใครไมได ตามปกตคนเราจะมดสงของตองใชของออนเชนเชอกหรอลวดมด ในท านองเดยวกนเราจะมดใจคนไดกดวยถอยค าออนหวาน ดงโคลงโลกนตทวา

ออนหวานมานมตรลน เหลอหลายหยาบบมเกลอกราย เกลอนใกลดจพวงศศฉาย ดาวดาษ ประดบนาสรยสองดาราไร เมอรอนแรงแสง

๓ อตถจรยา หมายถงการท าตวใหเปนประโยชนแกผอน (สงเคราะหประชาชน) ตรงกบค าพงเพยทวา "อยบานทานอยางนงดดายปนววปนควายใหลกทานเลน" นกบรหารท าอตถจรยาไดหลายวธ เชน บรหารชวยเหลอยามเขาปวยไขหรอเปนปรานในงานพธของผใตบงคบบญชา

อาศยเรอนทานให วจารณเหนทานท าการงาน ชวยพรองแมมกจโดยสาร นาเวศพายคอยชวยค าจวง จรดใหจนถง

๔ สมานตตตตา หมายถง การวางตวสม าเสมอ (วางตนพอด) เมอนกบรหารไมทอดทงผรวมงานทงหลาย เขาจงจะสามารถสรางทมงานขนมาได นนคอถอคตวา "มทกขรวมทกขมสขรวมเสพ" นกบรหารตองกลารบผดชอบในผลการตดสนใจของตน ถาผลเสยตกมาถงผปฏบตตามค าสงของตน นกบรหารตองออกมาปกปองคนนนไมใชหนเอาตวรอดตามล าพง ตวอยางคนทมสมานตตตากคอคนทเปน "เพอนตาย" ในโคลงบทน

เพอนกน สนทรพยแลว แหนงหนหางาย หลายหมนม มากไดเพอนตาย ถายแทนซ วาอาตยหายาก ฝากผไข ยากแทจกหา

เมอนกบรหารมสงคหวตถทง ๔ ประการ คอ โอบออมอาร วจไพเราะ สงเคราะหประชาชนและวางตนพอด เขามมนษยสมพนธทดสามารถผกใจคนไวได แตสงคหวตถเหลานเปนเรองพฤตกรรมภายนอกทแสดงออกมา เพอใหแสดงพฤตกรรมเหลานนมาโดยไมตองฝนใจ นกบรหารตองม พรหมวหารธรรม คอธรรมส าหรบผใหญ ๔ ประการ๑๑ คอ

๑. เมตตา ไดแกความรกความหวงดทปรารถนาใหผอนมความสข นกบรหารตองมความรกและความหวงดแกเพอนรวมงาน ความรกจะเกดไดถานกบรหารรจกมองแงดหรอสวนทดของเพอนรวมงาน ถาพบสวนเสยในตวเขา นกบรหารตองรจกมองขามและใหอภย เพอพบสวนดกจดจ าไวเพอจะไดใชคนใหเหมาะกบลกษณะทดของเขา ดงนน เมตตาหรอความรกจงเกดจากการมองแงดของคนอน ทาน พทธทาสภกข ประพนธไววา

เขามสวนเลวบางชางหวเขาจงเลอกเอาสวนดเขามอยเปนประโยชนโลกบางยงนาดสวนทชวอยาไปรของเขาเลยการจะหาคนดโดยสวนเดยวอยามวเทยวคนหาสหายเอยเหมอนมองหาหนวดเตาตายเปลาเอยฝกใหเคยมองแตดมคณจรง

๒ กรณา คอความสงสารเหนใจ ปรารถนาใหผอนพนทกข เมอเพอนรวมงานประสบเคราะหกรรม นกบรหารตองมความสงสารหวนใจ และคดหาทางชวยใหเขาพนทกนน ความสงสารจะเกดขนไดกตอเมอนกบรหารเปดใจกวางรบฟงปญหาของคนอนกรณาตางจากเมตตาตรงทวา กรณาเกดขนเมอมอง จดดอย ของ

คนอน สวนเมตตาเกดขนเมอมอง จดด ของเขา เชน เราเหนเดกนอยหนานาตารกเดนมา เรามจตเมตตาเขาเมอเดกนนหกลมปากแตกเรามจตกรณาเขา

๓ มทตา คอความรสกพลอยชนชมยนดเมอผอนไดดมสข นกบรหารตองสงเสรมใหคนท างานมโอกาสพฒนาความรความสามารถจนไดเลอนต าแหนงสงขนโดยไมกลววาลกนองจะขนมาทาบรศม เขาไมกดกนใครแตเปดโอกาสใหทกคนไดท างานแสดงความสามารถเตมทและพลอยชนชมยนดในความกาวหนาของคนรวมงาน มตตาจะท าลายความรษยาในใจนกบรหาร ถานกบรหารมจตรษยาลกนองเสยแลว ลกตองจะรบความรษยานนและจะไมทมเทท างานใหดงค ากลอนทวา

อนเพอนดมหนงถงจะนอยดกวารอยเพอนคดรษยาแมเกลอหยบหนงนอยดอยราคายงดกวาน าเคมเตมทะเล

๔ อเบกขา คอความรสกวางเฉยเปนกลางไมล าเอยงเขาขางคนใดคนหนงนน คอ มความยตธรรมในการใหรางวลและลงโทษ ขอส าคญกคอนกบรหารตองรเทาทนคนรวมงานทกคน นกบรหารทไมรเทาทนสถานการณอาจจะวางเฉยไดเหมอนกน แตการวางเฉยเชนนนเรยกวา "อญญาณเบกขา" คอ วางเฉยเพราะโงซงไมใชสงทด

นกบรหารตองวางเฉยดวยปญญาคอ มอเบกขาอยางรเทาทนกนเมอทกคนท างานในหนาทอยางขยนขนแขง นกบรหารกมองดพวกเขาเฉย ๆ ถงคราวใหบ าเหนจรางวลกเฉลยใหแกทกคน

อยางถวนหนาถามการทะเลาะเบาะแวงเกดขน นกบรหารตองลงไปหามทพทนทและจดการลงโทษคนผดตามความเหมาะสมนกบรหารตองไมนงดลกนองทะเลาะกนแลวเอาตวรอคนเดยว

...........................

พทธวธในการบรหารโดย นายภมกต จารธนนนท

บทน าสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงมพระคณสมบตยอดเยยมหลายประการเชนทมในพระไตรปฎกกลาวไว๙ ประการ ทเรยกวา พทธคณ ๙ เชน อรห สมมาสมพทโธ พระองคเปนพระอรหนตเปนผตรสรเองโดยชอบ เปนตน

นอกจากนยงมพระคณสมบตอน ๆ อกมากมายโดยเฉพาะพทธวธในการบรหารและการปกครอง ซงแสดงใหเหนถงพระคณสมบตของนกบรหารและนกปกครองชนยอดของพระองค เพราะพระคณสมบตในดานนของพระองคนนเอง จงท าใหพระองคสามารถประกาศพระพทธศาสนาไดอยางรวดเรวและเปนปกแผนคงสบทอดมาถงเราทงหลายถงทกวนน

ความหมายของค าวา บรหารค าวา บรหาร ตรงกบภาษาบาลวา “ปรหร” เปนค าแสดงความหมายถง ลกษณะของการปกครองวาเปน การน าสงคมหรอหมคณะ

หรอการทสมาชกในสงคมมสวนรวมในการปกครองหมคณะกได ในพระไตรปฎกมกจะใชค าวา “ปรหร" กบกลมสงคม เชน “อห ภกขสงฆ ปรหรสสาม” เราจกปกครองภกษสงฆ เปนตน กต ตยคคานนท กลาววา

ใหด าเนนไปโดยสมบรณ น าหมคณะใหพฒนาไปพรอมกน “ปรหร"อาจบงถงความหมายทวา การแบงงาน การกระจายอ านาจ

“การบรหาร คองานของผน าหรอของผบรหารทกระท าเพอใหกลมคนทมาอยรวมกนท างานใหส าเรจบรรลวตถประสงคทก าหนดไวอยางมประสทธภาพ”หนาทของนกบรหารปรากฏอยในค าจ ากดความทพระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต) กลาวไววา “ การบรหาร หมายถง ศลปะแหงการท างานใหส าเรจโดยอาศยคนอน”จากการใหความหมายของค าวา บรหารจะเหนไดวา การบรหาร (Administration) เปนค าทมความหมายคลายคลงหรอเหมอนกบค าวา การจดการ

(Management) นอกจากสองศพทนจะมลกษณะใกลเคยงกนแลว ยงมศพทอน ๆ อกมากทน ามาใชผสมปนเปกนไป เชน การบรหารรฐกจ สาธารณบรหาร หรอ รฐประศาสนศาสตรซงถอวาเปนสาขาหนงของรฐศาสตร กลาวโดยสรป การบรหารเปนทงศาสตรและศลป เพราะการบรหารสามารถเรยนรและฝกฝนเพมเตมได แตในขณะเดยวกนการบรหารงานกตองใชความรอนเปนระบบทเชอถอไดรวมกบการใชเทคนควธการตาง ๆ เพอใหงานบรรลผลโดยไดทงงานและไดทงน าใจจากผรวมงาน

หลกการบรหารทเราทงหลายมกจะน ามาใชในการบรหารงานนนมกจะน าแนวคดหรอทฤษฎของตางประเทศมาใชเปนสวนใหญ ดงทกลคและเออรวค (Gulick and Urwick) จาก Management Theory and Practice ของเดล (Dale) ไดกลาวถงการบรหารงานใหประสบผลส าเรจผบรหารควรใชกระบวนการบรหารงาน(Process of Management) ๗ ประการ(POSDCRB) คอ

การวางแผน (Planning) เปนการก าหนดล าดบกจกรรมทจะตองกระท าเพอใหบรรลเปาหมายตามทตองการขององคการ หรอหนวยงาน หรอการคาดการณลวงหนาถงความยงยากหรออปสรรคทพงจะม

หรอการก าหนดนโยบายและแนวทางปฏบตเพอใหบรรลเปาหมายทวางไวการก าหนดใหมแผนงานเปนการแสดงใหเหนถงความสามารถในการใชปญญาของมนษยและใชความเพยรพยายามทจะน าทรพยากรและสงแวดลอมตาง ๆ มาใชใหเกดประโยชนการวางแผนทดยอมท าใหประสบผลส าเรจถงครงหนงแลวดงคมภรยทธศาสตรของซนวทวา “รเขา รเรา รบรอยครง ชนะรอยครง”

เปนการกลาวใหเหนถงความส าคญในการวางแผนทดของแมทพหรอผบรหาร ยอมท าใหรบชนะศตร อยางไรกตาม การวางแผนงานทดตองอาศยขอเทจจรง สถต ขอมลตาง ๆ ทงอดต และปจจบนน ามารวมพจารณาประกอบการวางแผนดวย ซงการวางแผนเปรยบเสมอนการท านายอนาคต จงเปนไปตามหลกจกขมาของพระพทธองค

๒. การจดองคการ (Organizing) คอ การก าหนดต าแหนงสายการบงคบบญชาในองคการ มต าแหนงอะไรบาง แตละต าแหนงมอ านาจหนาทอยางไร ใครสงการใคร ซงเปนไปตามสายงาน

๓. การจดอตราก าลง (Staffing) หมายถง การสรรหาบคคลเขาท างานในองคการตามต าแหนงหนาททก าหนดไว โดยใชหลกการใชคนใหเหมาะกบงาน (Put the right man on the right job) เพอใหทกคนท างานตามความสามารถและเกดประโยชนตอองคการ ซงคลายคลงกบสปปรสธรรม ซงพระพทธเจาทานสอนวา คนมหลายประเภทมจรตแตกตางกน ตองใชคนใหเหมาะกบจรตของแตละคน(จรตกคอนสย)

๔. การอ านวยการ (Directing) หมายถง การก ากบ สงการและมอบหมายงานใหแตละฝายหรอแตละงานน าไปปฏบตตามแผนหรอเปาหมายทวางไว

๕. การประสานงาน (Coordinating) เปนการตดตามฝายหรองานตาง ๆ วาไดด าเนนการถงไหนมปญหาอปสรรคเกดขนทใดเพอปองกนไมใหผรวมงานละทงงานหรอทจรตตอหนาท ซงเปนไปตามหลกอปรหานธรรมโดยผบรหารตองหมนประชมผรวมงาน

๖. การรายงาน (Reporting) เปนการรายงานผลงานทไดด าเนนการไปแลววาประสบผลส าเรจมากนอยเพยงใด มปญหาอปสรรคอะไรบาง ซงเปนการควบคมการท างานอยางมหลกฐาน (การรายงาน) เพอการปรบปรงงานใหดยงขน ซงเปนไปตามหลกอปรหานยธรรมเชนกน

๗. การงบประมาณ (Budgeting) เปนการจดท ารายงานการใชเงนในการด าเนนงานตาง ๆ และรายงานเงนทคงเหลอ เพอการวางแผนทางการเงน (Fiscal Planning)และการควบคมการใชเงน ซงเปนไปตามหลกจกขมาและหลกวธโร

คณลกษณะของนกบรหารนกบรหารจะท าหนาททง ๗ ประการดงกลาวไดส าเรจ นกบรหารจะตองเปนผมคณลกษณะดงทพระพทธเจาตรสไวในทตยปาปณกสตร ดงน

๑. จกขมา หมายถง ตองมปญญามองการณไกล ตองเปนผฉลาดสามารถในการวางแผนและฉลาดในการใชคนคณลกษณะขอนตรงกบภาษาองกฤษวา Conceptual Skill

๒. วธโร หมายถง ตองเปนผมความสามารถในการจดการธระตาง ๆ หรอกจการทงปวงไดดมความเชยวชาญเฉพาะดาน ขอนตรงกบค าวา Technical Skill

๓. นสสยสมปนโน หมายถง เปนผมมนษยสมพนธดกบเพอนรวมงาน และบคคลอน ซงเปนทกษะดานมนษยสมพนธ ขอนตรงกบค าวา Human Relation Skill

คณลกษณะทง ๓ ประการนมความส าคญมากนอยตางกน ทงนขนอยกบระดบความแตกตางของนกบรหารถาเปนนกบรหารระดบสงตองรบผดชอบในการวางแผนแลควบคมคนเปนจ านวนมาก คณลกษณะขอท ๑ (จกขมา) และขอท ๓ (นสสยสมปนโน) ส าคญมาก สวนขอท ๒ (วธโร) มความส าคญนอยลงมา เพราะผบรหารระดบสงสามารถมอบหมายงานดานเทคนค หรอวชาการใหผรวมงานไปด าเนนการแทนไดตามความสามารถและความเหมาะสมของผนนส าหรบผบรหาร

ระดบกลาง คณลกษณะทง ๓ ขอ (จกขมา วธโรและนสสยสมปนโน) มความส าคญเทา ๆ กน กลาวคอ ผบรหารระดบกลางจะตองมความช านาญเฉพาะดาน และมมนษยสมพนธทดตอผรวมงาน ในขณะเดยวกนกตองมปญญาทจะมองการณไกลหรอการวางแผนงานในอนาคตและวางแผนตวเอง

เพอทจะเปนผบรหารระดบสงตอไปส าหรบผบรหารระดบตน จะตองเปนผมคณลกษณะขอ ๒ (วธโร)และขอ ๓ (นสสยสมปนโน) เพราะตองลงมอปฏบตงานรวมกบผรวมงานหรอทมงานอยางใกลชด แตอยางไรกตาม ผบรหารระดบตนจ าเปนตองพฒนาคณลกษณะขอ ๑ (จกขมา) ไปดวย กคอ การพฒนาปญญาเพอเตรยมพรอมเลอนขนสต าแหนงผบรหารระดบกลางตอไปจากคณลกษณะและทกษะของผบรหารระดบตาง ๆ ตามทไดกลาวถงนน

หลกธรรมส าหรบการบรหารในทางพระพทธศาสนามหลกธรรมทเปนขอปฏบตส าหรบนกบรหารหรอนกปกครองทมอ านาจหนาทในการปกครองหมคณะ บรหารกจการของหมคณะหรอประเทศชาตไวอยางมากมาย เพอใหผปกครองหรอผบรหารนนไดใชอ านาจหนาท เพอประโยชนสขแกประชาชนและประเทศชาตอยางแทจรง พระพทธเจาทรงเนนถงความส าคญของผปกครองหรอผบรหารเปนอยางมากวาจะตองประพฤตใหเปนแบบอยางแกผอนหรอผใตบงคบบญชา

ฉะนนหลกในการบรหารตามแนวพทธศาสนาสามารถสรปลงได ๓ ประการ คอ๑. การบรหารตน เปนหลกการทวาผบรหารทด ตองสามารถบรหารควบคมตนเองใหดเสยกอน จงจะสามารถบรหารคนอนไดด

๒. บรหารคน เมอผบรหารสามารถบรหารตนไดดแลว กจะพฒนาไปสการบรหารบคคลหรอผใตบงคบบญชา

๓. บรหารงาน คนกบงานเปนสงทคกน ถานกบรหารสามารถจดการกบตนเอง คนไดดกจะน าไปสความส าเรจของการบรหารงานอยางแนนอนหลกธรรมส าคญทผบรหารหรอผทเตรยมตว เพอเปนผบรหารควรจะพฒนาทง ๓ ดาน คอ พฒนาตน พฒนาคน และพฒนางาน เพราะการพฒนาทง ๓ ดานนน จะสรางความสขใหแกตนเองและสงคม ท าอยางไรจะพฒนาไดทง ๓ ดาน พระพพธธรรมสนทร วดสทศนเทพวรารามไดน าเสนอหลกธรรมในการบรหาร ซงจะท าใหการบรหารตน บรหารคนและบรหารงาน บรรลความส าเรจสมความประสงคไว ๑๑ ประการ คอ

๑. สงเสรมความร สมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดทรงสงสอนบรษทของพระองคใหทกคนมความร การสอนคนนนตองจดท าเปนบว ๔ เหลา คอใหความรตามลกษณะภมปญญา ดงน

๑.๑ บวพนน า (อคฆตตญญ) เปนคนมปญญาเพยงยกหวขอธรรมะขนแสดงกบรรลแลว หรอเพยงแตยกหวขอเรองกเขาใจแลวไมตองอธบายมาก๑.๒ บวปรมน า (วปจตญญ) เมออธบายความหวขอนนกบรรลแลว

๑.๓ บวใตน า (เนยยะ) ตองอธบายเนอหาใหละเอยดกเขาใจ สามารถแนะน าใหเปนคนดได๑.๔ บวใตน า (ปทปรมะ) อธบายอยางไรกไมเขาใจกตองปลอยเขาไป ใหเลกสงสอนผบรหารคนใดทพฒนาแตความรของตนเอง โดยไมพฒนาความรของผใตบงคบบญชาและผอยในความปกครอง ยอมไปไมรอด เหมอนมแตสมอง แตอวยวะทกสวนเปนอมพฤกษอมพาต การท างานยอมส าเรจไดยาก๒. อยอยางเสยสละ ผบรหารตองรสกเสยสละใหกบลกนอง เชนตองมสงคหวตถ ๔ คอ

ทาน ปยวาจา อตถจรยา และสมานตตตา

๒.๑ ทาน โดยการเออเฟอเจอจานแกลกนองดวยวตถมากนอยตามแตสถานการณ๒.๒ ปยวาจา โดยการพดจากบลกนองใหถกใจ ผกจตผกใจรดรงดงใจไวถกสถานการณและถกกบอารมณของคน (ปยวาจานไมจ าเปนตองพดครบพดขาเสมอไป มงกกได แตตองตรงกบคนและสถานการณ และทส าคญตองมเจตนาทด)

๒.๓ อตถจรยา โดยการลงไปบ าเพญประโยชนรวมกบผนอยโดยไมเกยงงอน เชน ประธานงานศพ งานสวด งานบวช งานแตงงานไปเยยมยามปวย ถามขาว ใหชอ สกลของเราไปรวมในงานของลกนอง

๒.๔ สมานตตตา โดยการวางตนสม าเสมอการเสยสละก าลงกาย ก าลงใจ ก าลงความร ก าลงความคด และก าลงทรพยเรยกวารวมดวยชวยกนในฐานะผบรหารและผรวมงานควรจะมการเสยสละทงสองฝายจงจะเปนสงทประเสรฐทสด

๓. กระจายต าแหนงงาน อ านาจของงานนนไมใชอยทรวมอ านาจผบรหารหลายคนประสบความลมเหลว เพราะไมยอมแบงอ านาจลงไปการกระจายอ านาจภารกจ เปนสงจ าเปนในการบรหารนโยบายแบบTQC กเนนการกระจายนโยบาย (Policy Deployment) โดยการกระจายงาน กระจายอ านาจ และกระจายภารกจ การไมกระจายงานท าใหงานไมทน เพราะมงานมาก ตองใชหลาย ๆ คนชวยกนและท างานเปนทม

ลองมาพจารณาตนไม ตนไม มล าตน มราก มกงกานสาขา และมหนาทตางกน และสรางความสมดลดวย มเชนนนตนจะเอยงจะลมในทสดสมเดจพระสมมาสมพทธเจาพระองคทรงกระจายต าแหนงงานม ๘๐ พระอรหนตเอก เรยกวา เอตทคคะ หรอ อสตมหาสาวก ทมความเปนเลศในดานตาง ๆ เชน พระโมคคลลานะ ทรงยกยองวามฤทธเสมอดวยพระองคพระสารบตร ทรงยกยองวามปญญาเสมอดวยพระองค จ าไวเสมอวา “งานกระจก ผบรหารตาย งานกระจาย ผบรหารรอด"

๔. ประสานสามคค งานทกอยางทกชนดมปญหาดานการทะเลาะเบาะแวง แกงแยงชงด และมความเขาใจ คลาดเคลอนผบรหารทดตองประสานสามคคใหได การประสานสามคคนนผบรหารทใหญทสด ตองประชมโตะกลม ตองมใจกลา เผชญหนากลาเรยกประชมกอนการประชมตองหาขอมลจากแตละคนกอน เพอหาเหตทถกตองไมฟงความขางเดยว แลวน ามาตดสน ไมควรไลโทษกน หรอไลบกน จะสรางความขดแยงบางทานอาจเคยอานหนงสอ “การบรหารความขดแยง” กพอจะเขาใจปญหาไดด

การบรหารแบบไทย ๆ ทผดพลาดคอ จบผดและลงโทษท าใหขาดการประสานสามคค ไมคอยปรบความเขาใจซงกนและกนแตชอบปรบทกขกน ปรบโทษกน การบรหารอยางมแตลมเหลวในทสด เพราะจะเกดอาการ “คนแตกความสามคค" เพราะฉะนนควรระลกไววาความพรอมเพรยงของหมคณะในหนวยงานนน ๆ ใหส าเรจประโยชนไดดงใจปรารถนา

๕. ไมเอาดแตเพยงตว คอ ไมเอาดใสตว เอาชวใสผอน เหยยบย าผอน แลวเอาความดมาใสตวคนเดยว ยอมเปนไปไมได การบรหารทประสบความส าเรจนนจะเกดจากทมงาน ดงนนการบรหารงานจะตองชวยกนตองมการยกยองใหก าลงใจ มการมอบของขวญรางวลใหเกยรตกน ยกยองเชดชแมผบรหารไมมอะไรจะใหกหดพดค าวา “ขอบคณ”ใหมนตดปากลกนองกจะดใจ ผบรหารยกยองลกนอง ลกนองกมสวนเกอกลผบรหาร ศรทธาผบรหาร ท าใหผบรหารดดขนไมไดตกต าแตอยางใด ในการกลาวค าวา “ขอบคณ"

กบลกนอง

๖. ไมเมาเรองเงน “เขาใหเงนกอยา งง อยาไปหลงจนสดขด เงนกเหมอนพวงมาลย อาจจะกลายเปนพวงหรด”เราจะตองพจารณาวาเงนเปนเพยงปจจยอยางหนงทจะท าใหเกดปจจย ๔ คอ ขาว ผา ยา บาน เงนเปนปจจยทกอใหเกดความสะดวก การบรหารงานถาผบรหารเหนแกเงนกจะใชพนกงานอยางทาส เอาเปรยบลกนอง หรอกนใชจายจนเพลดเพลนเจรญใจ คนระดบลาง ระดบปฏบตการกอยาโลภเงนจนถงกบโกงเงนบรษท พระพทธเจาเสดจไปพบถงใสเงน ยงตรสกบพระอานนทวา นนเปนงเหา เปนอสรพษทจะกดคนเสมอ การจะท าอะไรกตามตองระวงเรองเงน

๗. ไมใหญเกนผบงคบบญชา ผบงคบบญชาคอ นายจางของเราเราคอลกนองของทาน บางคนชอบแอบอางนายไปหากนทางทจรตหรอไปอางกบคนอน เพอจะไดอะไรบางอยาง เลขาบางคนซงใกลชดผบงคบบญชา มกท าตวใหญเกนผบงคบบญชา พระอานนทเถระใกลชดกบพระพทธเจามากทสด พระอานนทขอพรจากพระพทธเจา คอ ขออยาใหรบเขานมนต ขออยาสงไปในทนมนต ขออยาใหอะไรกบทานเปนพเศษ เปนตนทานปฏบตงานไมใหญเกนผบงคบบญชา และมความออนนอมถอมตน

๘. ตงเมตตาไวเปนนจ ผบรหารตองมเมตตาตอผใตปกครอง ผใตปกครองตองมเมตตาตอผบงคบบญชา ค าวา “เมตตา" น อาจตความหมายถง ความรก ความเคารพ ความนบถอ การบชา การเทดทน จนถงความจงรกภกด เทดทนเหนอเศยรเกลา ผบรหารควรมหลก ๓ ประการในเรองความเมตตา คอ มอเออม ปากอา และหนายม

มอเออม คอ เออมไปแตะไปจบผใตปกครองเปนลกษณะอาการทางกายทสรางความเปนกนเองเปนหวงเปนใย แตตองระวงอยาใหเปนการกระท าอนาจารตอลกนองปากอา คอ เปา ปลอบ ปลก เปนลกษณะทางวาจาในการใหก าลงใจลกนองทางวาจาหนายม คอการใหก าลงใจเปนเรองของใจทแสดงออกทางใบหนาสมเดจพระสมมาสมพทธเจา กทรงปฏบตอยางนตอพระสงฆตอพทธบรษทของพระองคเชนเดยวกน สวนผอยใตบงคบบญชากตองไปเยยมเยอนถามขาว หมอบราบกราบไหวตอผบงคบบญชาบาง เราทกคนจะอยไดอยางมความสข

๙. ใครท าผดตองเดดขาด ผบรหารงานตองใจเพชรเดดขาด ผใตบงคบบญชาจงจะยอมรบกฎเกณฑ ผบรหารตองเดนทางสายกลาง คอ ใชทงพระเดชพระคณใครท าดตองใหรางวล ใครท าชวตองลงโทษ ดงพระพทธพจนทวา นคคณเห นคคหารห ก าราบคนทควรก าราบ ปคคณเห ปคคหารห ยกยองคนทควรยกยอง

๑๐. ไมประมาทมวเมา สงทไมควรประมาทมการท างาน รางกายทแขงแรงของเรา ความรของเราทมอยในขณะน บรษทจะยงยนตลอดไปโรคภยไขเจบ อบตเหต เงนทองทมอยในขณะน คแขงทางการคา ความไมประมาทในการบรหารงานนนจะตองแขงขนกบเวลา แขงขนกบบคคลและแขงขนกบพนฐานของการพฒนาและสามคค

๑๑. ประมาณตวทกเวลา คอ การรจกประมาณตน ประมาณการและประมาณสถานการณนนเอง การประมาณในธรกจ เชน บรษทเรามคนครบหรอไม แตละคนมความรครบไหม เงนทนครบไหม คแขงเปนอยางไรเปนตน และทส าคญผบรหารตองประมาณเหตการณ

ประมาณสถานการณดวย ดงนน จ าเปนตองมการประชมกน “เอาความคดมารวมกน”ดตวเอง บรษททเราท าธรกจอย หนาทการงานทท าอย ตองประชมวเคราะหสถานการณเสมอ ๆ เมอวเคราะหแลวฟงเหตฟงผลหาเหตรากเหงา แลวตดสนใจแกไขปญหาและหาทางปรบปรงพฒนาใหดยงขนตอไปพทธวธในการบรหารทกลาวมานน เปนเพยงสวนหนงของการน าพทธธรรมมาประยกตใชในการบรหารตน บรหารคน และบรหารงาน แตกถอวาเปนทฤษฎททาทายตอนกบรหาร และผทเตรยมตวจะเปนนกบรหาร

ดงนน ถาทานคดวาทฤษฎทน าเสนอมาทงหมด จะท าใหการบรหารนนประสบความส าเรจแลวไซร ทานจะตองลงมอปฏบตดวยเพราะหลกธรรมทพระพทธเจาประกาศไวดแลวนน รอการพสจนจากทานทงหลาย เมอใดททานลงมอปฏบตไดแลว เมอนน ทานจะเปนผบรหารทดทสด เพราะจะไดหวใจของผตาม เพราะผมธรรมอยในหวใจยอมเปนศนยรวมใจของคนรวมงานและสามารถจดการใหงานในหนาทส าเรจลลวงไปดวยด ..........................

ขอสรปพระคณสมบตของพระพทธเจาทควรสงเกต

พทธวธในการสอน(ธรวส บ าเพญบญบารม)

๑. ทรงสอนสงทเปนจรง และเปนประโยชนแกผฟง ๒. ทรงรเขาใจสงทสอนอยางถองแทสมบรณ ๓. ทรงสอนดวยเมตตา มงประโยชนแกผรบค าสอนเปนทตงไมหวงผลตอบแทน

๔. ทรงท าไดจรงอยางทสอน เปนตวอยางทด ๕. ทรงมบคลกภาพโนมนาวจตใจใหเขาใกลชดสนทสนม และพงพอใจไดความสข ๖. ทรงมหลกการสอน และวธสอนยอดเยยม

หลกทวไปในการสอน

- เกยวกบเนอหา หรอเรองทสอน

๑. สอนจากสงทรเหนเขาใจงาย หรอรเหนเขาใจอยแลว ไปหาสงทเหนเขาใจไดยาก หรอยงไมรไมเหนไมเขาใจ๒. สอนเนอเรองทคอยลมลก ยากลงไปตามล าดบขน และความตอเนองกนเปนสายลงไป อยางทเรยกวา สอนเปนอนบพพกถา..

๓. ถาสงทสอนเปนสงทแสดงได กสอนดวยของจรง ใหผเรยน ไดด ไดเหน ไดฟงเอง อยางทเรยกวาประสบการณตรง๔. สอนตรงเนอหา ตรงเรอง คมอยในเรอง มจด ไมวกวน ไมไขวเขว ไมออกนอกเรองโดยไมมอะไรเกยวของในเนอหา

๕. สอนมเหตผล ตรองตามเหนจรงได อยางทเรยกวา สนทาน ๖. สอนเทาทจ าเปนพอด ส าหรบใหเกดความเขาใจ ใหเการเรยนรไดผล ไมใชสอนเทาทตนร หรอสอนแสดงภมวาผสอนมความรมาก๗. สอนสงทมความหมาย ควรทเขาจะเรยนร และเขาใจ เปนประโยชนแกตวเขาเอง

อยางพทธพจนทวา พระองคทรงมพระเมตตา หวงประโยชนแกสตวทงหลาย จงตรสพระวาจาตามหลก 6 ประการคอ

๑. ค าพดทไมจรง ไมถกตอง ไมเปนประโยชน ไมเปนทรก ทชอบใจของผอน - ไมตรส ๒. ค าพดทจรง ถกตอง แตไมเปนประโยชน ไมเปนทรกทชอบใจของผอน - ไมตรส ๓. ค าพดทจรง ถกตอง เปนประโยชน ไมเปนทรกทชอบใจของผอน - เลอกกาลตรส

๔. ค าพดทไมจรง ไมถกตอง ไมเปนประโยชน ถงเปนทรกทชอบใจของผอน - ไมตรส ๕. ค าพดทจรง ถกตอง ไมเปนประโยชน ถงเปนทรกทชอบใจของผอน - ไมตรส ๖. ค าพดทจรง ถกตอง เปนประโยชน เปนทรกทชอบใจของผอน - เลอกกาลตรส ลกษณะของพระพทธเจาในเรองน คอ ทรงเปนกาลวาท สจจวาท ภตวาท อตถวาท ธรรมวาท วนยวาท

เกยวกบตวผศกษา

๑. ร ค านงถง และสอนใหเหมาะสมตามความแตกตางระหวางบคคล๒. ปรบวธสอนผอนใหเหมาะกบบคคล แมสอนเรองเดยวกนแตตางบคคล อาจใชตางวธ

๓. นอกจากค านงถงความแตกตางระหวางบคคลแลว ผสอนยงจะตองค านงถงความพรอม ความสกงอม ความแกรอบแหงอนทรย หรอญาณ ทบาล เรยกวา ปรปากะ ของผเรยนแตละบคคลเปนรายๆ ไปดวย

๔. สอนโดยใหผเรยนลงมอท าดวยตนเอง ซงจะชวยใหเกดความรความเขาใจชดเจน แมนย าและไดผลจรง เชน ทรงสอนพระจฬปนถกผโงเขลาดวยการใหน าผาขาวไปลบคล า...

๕. การสอนด าเนนไปในรปทใหรสกวาผเรยน กบผสอนมบทบาทรวมกนในการแสวงความจรง ใหมการแสดงความคดเหนโตตอบเสร หลกนเปนขอส าคญในวธการแหงปญญา ซงตองการอสรภาพในทางความคด และโดยวธนเมอเขาถงความจรง ผเรยนกจะรสกวาตนไดมองเหนความจรงดวยตนเอง และมความชดเจนมนใจ หลกนเปนหลกทพระพทธเจาทรงใชเปนประจ า และมกมาในรปการถามตอบ

๖. เอาใจใสบคคลทควรไดรบความสนใจพเศษเปนรายๆ ไปตามควรแกกาละเทศะ และเหตการณ๗. ชวยเหลอเอาใจใสคนทดอย ทมปญหา

๘. ในการสอนนน การเรมตนเปนจดส าคญมากอยางหนง เรมตนทดมสวนชวยใหการสอนส าเรจผลดเปนอยางมาก อยางนอย กเปนเครองดงความสนใจ และน าเขาสเนอหาได พระพทธเจาทรงมวธเรมตนทนาสนใจมาก โดยปกตพระองคจะไมทรงเรมสอนดวยการเขาสเนอหาธรรมทเดยว แตจะทรงเรมสนทนากบผทรงพบ หรอผมาเฝาดวยเรอทเขารเขาใจด หรอสนใจอย

๙. สรางบรรยากาศในการสอนใหปลอดโปรง เพลดเพลนไมใหตงเครยด ไมใหเกดความอดอดใจ และใหเกยรตแกผเรยน ใหเขามความภมใจในตว ๑๐. สอนมงเนอหา มงใหเกดความรความเขาใจในสงทสอนเปนส าคญ ไมกระทบตนและผอน ไมมงยกตน ไมมงเสยดสใครๆ

๑๑. สอนโดยเคารพ คอ ตงใจสอน ท าจรง ดวยความรสกวาเปนสงมคา มองเหนความส าคญของผเรยน และงาสงสอนนน ไมใชสกวาท า หรอเหนผเรยนโงเขลา หรอเหนเปนชนต าๆ ๑๒. ใชภาษาสภาพ นมนวล ไมหยาบคาย ชวนใหสบายใจ สละสลวย เขาใจงาย

ขอน าพทธพจนแหงหนง ทตรสสอนภกษผแสดงธรรมเรยกกนวา องคแหงพระธรรมกถก มาแสดงไวดงน"อานนท การแสดงธรรมใหคนอนฟง มใชสงทกระท าไดงาย ผแสดงธรรมแกคนอน พงตงธรรม 5 อยางไวในใจ คอ

๑. เราจกกลาวชแจงไปตามล าดบ ๒. เราจกกลาวชแจงยกเหตผลมาแสดงใหเขาใจ ๓. เราจกแสดงดวยอาศยเมตตา ๔. เราจกไมแสดงดวยเหนแกอามส ๕. เราจกแสดงไปโดยไมกระทบตน และผอน "

ลลาการสอน

คณลกษณะซงเรยกไดวาเปนลลาในการสอน 4 อยาดงน

๑. อธบายใหเหนชดเจนแจมแจง เหมอจงมอไปดเหนกบตา (สนทสสนา)

๒. ชกจงใจใหเหนจรงดวย ชวนใหคลอยตามจนตอยอมรบ และน าไปปฏบต (สมาทปนา)

๓. เราใจใหแกลวกลา บงเกดก าลงใจ ปลกใหมอตสาหะแขงขน มนใจวาจะท าใหส าเรจได ไมหวนระยอตอความเหนอยยาก ( สมตตเตชนา)

๔. ชโลมใจใหแชมชน ราเรง เบกบาน ฟงไมเบอ และเปยมดวยความหวง เพราะมองเหนคณประโยชนทตนจะพงไดรบจากกาปฏบต(สมปหงสนา) อาจผกเปนค าสนๆ ไดวา แจมแจง จงใจ หาญกลา ราเรง หรอชชด เชญชวน คกคก เบกบาน

วธสอนแบบตางๆวธการสอนของพระพทธเจา มหลายแบบหลายอยาง ทนาสงเกต หรอพบบอย คงจะไดแกวธตอไปน

๑. สนทนา (แบบสากจฉา) ๒. แบบบรรยาย ๓. แบบตอบปญหา ทานแยกประเภทปญหาไวตามลกษณะวธตอบเปน 4 อยางคอ

ปญหาทพงตอบตรงไปตรงมาตายตว ... (เอกงสพยากรณยปญหา) 2) ปญหาทพงยอนถามแลวจงแก ... (ปฎปจฉาพยากรณยปญหา) 3) ปญหาทจะตองแยกความตอบ ... (วภชชพยากรณยปญหา)

4) ปญหาทพงยบยงเสย (ฐปนยปญหา) ไดแก ปญหาทถามนอกเรอง ไรประโยชน อนจกเปนเหตใหเขว ยดเยอ สนเปลองเวลาเปลา พงยบยงเสย แลวชกน าผถามกลบเขาสแนวเรองทประสงค

๔. แบบวางกฎขอบงคบ เมอเกดเรองมภกษกระท าความผดอยางใดอยางหนงขนเปนครงแรก

กลวธ และอบายประกอบการสอน

๑. การยกอทาหรณ และการเลานทานประกอบ การยกตวอยางประกอบค าอธบาย และการเลานทานประกอบการสอนชวยใหเขาใจความไดงาย และชดเจน ชวยใหจ าแมนย า เหนจรง และเกดความเพลดเพลน ท าใหการเรยนการสอนมรสยงขน...

๒. การเปรยบเทยบดวยขออปมา ค าอปมาชวยใหเรองทลกซงเขาใจยาก ปรากฏความหมายเดนชดออกมา และเขาใจงายขน โดยเฉพาะมกใชในการอธบายสงทเปนนามธรรม หรอแมเปรยบเรองทเปนรปธรรมดวยขออปมาแบบรปธรรม กชวยใหความหนกแนนเขา... การใชอปมาน นาจะเปนกลวธประกอบการสอนทพระพทธองคทรงใชมากทสด มากกวากลวธอนใด

๓. การใชอปกรณการสอน ในสมยพทธกาล ยอมไมมอปกรณการสอนชนดตางๆ ทจดท าขนไวเพอการสอนโดยเฉพาะ เหมอนสมยปจจบน เพราะยงไมมการจดการศกษาเปนระบบขนมากอยางกวางขวาง หากจะใชอปกรณบาง กคงตองอาศยวตถสงของทมในธรรมชาต หรอเครองใชตางๆ ทผคนใชกนอย

๔. การท าเปนตวอยาง วธสอนทดทสดอยางหนง โดยเฉพาะในทางจรยธรรม คอการท าเปนตวอยาง ซงเปนการสอนแบบไมตองกลาวสอน เปนท านองการสาธตใหด แตทพระพทธเจาทรงกระท านนเปนไปในรปทรงเปนผน าทด การสอนโดยท าเปนตวอยาง กคอ พระจรยวตรอนดงามทเปนอยโดยปกตนนเอง แตททรงปฏบตเปนเรองราวเฉพาะกม...

๕. การเลนภาษา เลนค า และใชค าในความหมายใหม การเลนภาษาและการเลนค า เปนเรองของความสามารถในการใชภาษาผสมกบปฏภาณ ขอนกเปนการแสดงใหเหนถงพระปรชาสามารถของพระพทธเจาทมรอบไปทกดาน...แมในการสอนหลกธรรมทวไป พระองคกทรงรบเอาค าศพททมอยแตเดมในลทธศาสนาเกามาใช แตทรงก าหนดความหมายใหม ซงเปนวธการชวยใหผฟงผเรยนหนมาสนใจ และก าหนดค าสอนไดงาย เพยงแตมาท าความเขาใจเสยใหมเทานน

และเปนการชวยใหมการพจารณาเปรยบเทยบไปในตวดวยวาอยางไหนถก อยางไหนผดอยางไร จงเหนไดวา ค าวา พรหม พราหมณ อรยะ ยญ ตบะ ไฟบชายญ ฯลฯ ซงค าในลทธศาสนาเดมกมใชในพระพทธศาสนาดวยทงสน แตมความหมายตางออกไปเปนอยางใหม

๖. อบายเลอกคน และการปฏบตรายบคคล การเลอกคนเปนอบายส าคญในการเผยแพรศาสนาในการประกาศธรรมของพระพทธเจา เรมแตระยะแรกประดษฐานพระพทธศาสนาจะเหนไดวาพระพทธเจาทรงด าเนนพทธกจดวยพระพทโธบายอยางทเรยกวา การวางแผนทไดผลยง ทรงพจารณาวาเมอจะเขาไปประกาศพระศาสนาในถนใดถนหนงควรไปโปรดใครกอน

๗. การรจกจงหวะ และโอกาส ผสอนตองรจกใชจงหวะ และโอกาสใหเปนประโยชน

๘. ความยดหยนในการใชวธการ ถาผสอนสอนอยางไมมอตตา ตดตณหา มานะ ทฏฐเสยใหนอยทสด กจะมงไปยงผลส าเรจในการเรยนรเปนส าคญ สดแตจะใชกลวธใดใหการสอนไดผลดทสด กจะท าในทางนน ไมกลววาจะเสยเกยรต ไมกลวจะถกรสกวาแพ

๙. การลงโทษ และใหรางวล การใชอ านาจลงโทษ ไมใชการฝกคนของพระพทธเจา แมในการแสดงธรรมตามปกตพระองค กแสดงไปตามเนอหาธรรมไมกระทบกระทงใคร... การสอนไมตองลงโทษ เปนการแสดงความสามารถของผสอนดวย ในระดบสามญ ส าหรบผสอนทวไป อาจตองคดค านงวาการลงโทษ ควรมหรอไม แคไหน และอยางไร แตผทสอนคนไดส าเรจผลโดยไมตองใชอาญาโทษเลย ยอมชอวาเปนผมความสามารถในการสอนมากทสด

๑๐. กลวธแกปญหาเฉพาะหนา ปญหาเฉพาะหนาทเกดขนตางครง ตางคาว ยอมมลกษณะแตกตางกนไปไมมทสนสด การแกปญหาเฉพาะหนายอมอาศยปฏภาณ คอ ความสามารถในการประยกตหลก วธการ และกลวธตางๆ มาใชใหเหมาะสม เปนเรองเฉพาะครง เฉพาะคราวไป

นเทศอาทตตปรยายสตร

ในการพจารณาพระสตรน เพอท าความเขาใจใหเปนประโยชนในการสอน ความในพระสตรนอาจสรปไดเปน 4 ตอนดงน

๑. สภาพทเปนปญหา สงทพระองคตรสวาลกเปนไฟนนมดงตอไปน „จกษ รป จกขวญญาณ จกขสมผส จกขสมผสสชาเวทนา „โสตะ (ห) เสยง โสตวญญาณ โสตสมผส โสตสมผสสชา เวทนา „ฆานะ (จมก) กลน ฆานวญญาณ ฆานสมผส ฆานสมผสสชาเวทนา „ชวหา (ลน) รส ชวหา วญญาณ ชวหาสมผส ชวหาสมผสสชเวทนา „กาย โผฎฐพพะ กายวญญาณ กายสมผส กายสมผสสชาเวทนา „มนะ (ใจ) ธรรมะ (ความคดค านงตางๆ) มโนวญญาณ มโนสมผส มโนสมผสสชาเวทนา

๒. สาเหต เมอ ก าหนดตวปญหาได และเขาใจสภาพของปญหาแลว กคนหาสาเหตใหเกดไป หรอตวไฟทเผาผลาญนนตอไปไดความวา สงทกลาวมานน ลกไหมดวยกเลส 3 อยาง

„ราคะ ความอยากได ความใคร ความตดใจ ความก าหนดยนด „โทสะ ความโกรธ ความขดใจ ความเดอดแคนชงชงไมพอใจตางๆ „โมหะ ความหลง ความไมร ไมเขาใจสภาพของสงทงหลายตามความเปนจรง

๓. ขอปฏบตเพอแกไข พระพทธองคตรสตอไปอกวา อรยสาวกผไดเรยนรแลว เมอเหนอยยางน ยอมหนายในอายตนะภายใน ภายนอก ตลอดถงเวทนาทงหมดเหลานนเมอหนายกยอมไมยดตด

๔. ผล เมอไมยดตด กหลดพน เมอหลดพน กเกดญาณหยงร วาหลดพนแลว เปนอนสนชาต อยจบพรหมจรรย ท าสงทจะตองท าเสรจสนแลว สงทจะตองท าเพอเปนอยางน ไมมเหลออกเลย

พระธรรมเทศนา อาทตตปรยายสตร ททรงแสดงแกชฏล มขอควรสงเกตในแงการสอน ทเปนขอส าคญ 2 อยางคอ

๑. ทรงสอนใหตรงกบความถนด และความสนใจของชฏล พระธรรมเทศนาของพระพทธเจา ไมวาจะทรงแสดงทใด และแกใครยอมมจดหมายเปนแนวเดยวกน คอ มงใหเกดความรความเขาใจ ในสภาวะของสงทงหลายตามความเปนจรง แลวใหมทศนคต และ ปฎบตตอสงเหลานนอยางถกตองในทางทเปนประโยชนทงแกตน และบคคลอน...

๒. ทรงสอนใหตรงกบระดบสตปญญา และระดบชวตของชฏล ขอส าคญยงอยางหนง ทพระพทธเจาทรงค านงถงในการทรงสอน คอ ความยง และหยอนแหงอนทรยของผฟง ทรงพจารณาวาผฟงมสตปญญาอยในระดบใด ไดรบการศกษาอบรมมาในทางใดมากนอยเพยงไหนด ารงชวตอยอยางไร จะตองแสดงเรองอะไรเขาจงจะรเขาใจ สามารถน าไปใชเปนคณประโยชนแกชวตของเขาได

ดวงเดอน จนทรเจรญ ไดกลาวโดยสรปถงวธการสอนตามแนวพทธศาสตรวา “เมอกลาวโดยรวมแลว เปนวธการสอนตามหลกของพระพทธองค ทไดทรงสอนโดยพยายามถายทอด จากสงทเปนนามธรรมใหเปนรปธรรม และผลจากการสอนการอบรมกคอ ไดความรจรง รแจง จนสามารถชวยใหบคคลด ารงชวตไดอยางสงบสขและมอสระภาพ ท าใหสามารถพฒนาตนเองไปในวถทางทถกตอง และสามารถก าหนดบทบาทของตนเองไดอยางเหมาะสมดวย”

...................

(พระพทธศาสนาเปนบอเกดแหงการศกษา)พระพทธศาสนากบการศกษาทสมบรณ

ทานพทธทาส ไดกลาวถงหลกการศกษาทสมบรณไววา การศกษาทสมบรณจะตองมองคประกอบ 3 ประการ คอ1) มความฉลาด2) มเครองมอควบคมความฉลาดเพอใหใชความฉลาดอยางถกตอง มวชาชพและอาชพ เพยงพอตอการด ารงชพ และ

๓. มมนษยธรรม คอ ความเปนมนษยทถกตอง พอตวสอดคลองกบแนวคดของทานปญญานนทะไดกลาวถงการศกษาทสมบรณวา การศกษาทสมบรณเปนบอเกดแหงปญญา เปนทางใหเกดหตาสวาง มองการณไกล เปนปญญาทมเหตผล มธรรมะคอสต เปนตน คอยเหนยวรงความคดไมใหด าเนนไปผดทาง

พระธรรมปฎก กลาวถงการศกษาวา “การศกษานนเปนทงตวการพฒนาและเครองมอส าหรบพฒนา คอ เปนการพฒนาตวบคคลขนโดยพฒนาตวคนทงคนหรอชวตทงชวต ตวการพฒนานนคอการศกษา เมอผเรยนมการศกษาอยางนแลว กน าไปเปนเครองมอในการด าเนนชวตและสรางสรรคสงตาง ๆ การศกษากกลายเปนเครองมอของการพฒนา”

ในทนจะกลาวถงหลกการทางพระพทธศาสนาทจะน ามาเปนพนฐานการจดการศกษาใหสมบรณ เพอมงเนนใหมนษยเกดความฉลาด

หรอเกดปญญา แลวน าเอาปญญาทเกดจากการศกษามาพฒนาตนเองใหเปนมนษยทสมบรณได ดงนคอ

๑. มนษยเปนสตวประเสรฐดวยการศกษาพระธรรมปฎก กลาววามนษยตางจากสตวอนในขอทวา เปนสตวทตองฝกตองศกษา และฝกได ศกษาได มหลกการทควรสงเกตส าคญในเรองน 2 อยางคอ

1.1 มนษยเปนสตวทตองฝก หมายความวา การด าเนนชวตอยได มความเปนอยทดไดนน แทบไมมอะไรเลยทมนษยจะไดมาเปลา ๆแตไดมาดวยการศกษาคอเรยนรฝกหดพฒนาขนมาทงสนตางจากสตวอนทวไปทด าเนนชวตไดดวยสญชาตญาณ แทบไมตองเรยนรฝกฝนพฒนา

1.2 มนษยเปนสตวทฝกได หมายความวา การทเรยนรฝกหดพฒนาไดน เปนความพเศษของมนษย ซงท าใหมนษยมชวตทดงามประเสรฐ เมอมนษยพฒนาไดสงสด จงถอเปนผประเสรฐแมแตเทวดา พระพรหมกกราบไหวเคารพนบถอ ตางจากสตวอนทวไปทเกดมาดวยสญชาตญาณอยางไร กตายไปดวยสญชาตญาณอยางนน

ในทางพระพทธศาสนานน การพฒนาชวตอยางถกตองกคอ การท าใหชวตด าเนนไปในวถทถกตองทจะน าเขาสจดมงหมายคอการมวถชวตทถกตองด เราเรยกกนวา มรรค ค าวามรรค คอวถชวตทถกตองดงามซงน าไปสจดมงหมายได มรรคนเปนของคกนกบหลกการอกอยางหนงคอ สกขา ดงนนหากตองการใหมชวตทถกตองดงามกตองมการฝกฝนหรอฝกหด และการฝกฝนฝกหดใหชวตด าเนนไปในวถทถกตองดงามเราเรยกวา สกขา หรอศกษา เพราะฉะนนการศกษา กคอการฝกฝนใหชวตด าเนนไปในวถทถกตองดงาม

ในเมอการศกษาเปนการฝกฝนพฒนาคน ใหด าเนนไปในวถชวตทถกตองดงาม ความหมายจงตามมาวา ตราบใดชวตของเรายงไมสมบรณ ยงมความบกพรอง ยงมปญหา ยงมทกข ตราบนนเรากยงตองพฒนาชวตกนเรอยไป นนกคอ การศกษาตลอดชวต หรอพฒนาชวตกนตลอดชวตนนเอง

2. หลกธรรมพนฐานของพระพทธศาสนากบการศกษาทสมบรณหลกพทธธรรมทจะน ามาเปนหลกในการประยกตใชกบการจดการศกษาแบงออกเปนสองกลม คอ

2.1หลกพทธธรรมทเปนเกณฑในการพจารณาปญหา ครอบคลมทงระบบอยางเปนกระบวนการ หลกพทธธรรมนจะใชเปนเครองมอตรวจสอบ และแกไขปญหาทเกดขนในกระบวนการทางการศกษาทด าเนนไปในทกขนตอน หลกพทธธรรมกลมนคอ อรยสจ 4 และปฏจจสมปบาท

2.2 หลกพทธธรรมเชงปฏบตการ เสรมในรายละเอยด เมอตรวจสอบพบจดบกพรองของกระบวนการศกษา หรอกระบวนการเรยนการสอนนน การน าหลกพทธธรรมนไปใชกท าไดสองอยางคอ ในฐานะทบทวนแผน (Re-planning) ตามความเปนจรงทปรากฏออกมาจากการตรวจสอบดวยหลกอรยสจ 4 และปฏจจสมปบาท

ในเรองของการศกษา หรอกระบวนการเรยนการสอน อนถอวาเปนหนงในปญหาส าคญ ๆ ทเกยวของกบชวตมนษย กควรจะด าเนนไปโดยใชอรยสจ 4 และปฏจจสมปบาทมาเปนหลกการขนพนฐานทส าคญ แลวน าเอาเรองอนมาเปนบรวาร หลกส าคญทจะตองตระหนกไวเสมอกคอ การใชหลกอรยสจและปฏจจสมปบาท มาเปนหลกในการแกปญหา หรอด าเนนการในเรองราวใด ๆ นน ตองตรวจสอบเรองนน ๆ ทงระบบ เพอใหพบความจรง ไมมองเฉพาะจดใดจดหนง แตตรวจสอบเพอคนหาความจรงแลวแกปญหาตามเหตปจจยทปรากฏ บางเรองอาจแกทงหมด บางเรองอาจจะแกเพยงจดใดจดหนงกเพยงพอ

เมอเราน าหลกการพทธธรรมมาใชในดานการเรยนการสอนเราจะมองเฉพาะจดเลก ๆ จดเดยว กจะไมครอบคลมประเดนในทก ๆ ดาน ตองท าความเขาใจ เรมตงแตหลกสตร อาคารสถานท ครอาจารย บรรยากาศ อปกรณ วสดครภณฑ ขวญก าลงใจ หรอปจจยอน ๆ ทมอย ตองน ามาพจารณาใหหมด ตรงจดไหนทเหนวาดอยแลวกรกษาไว แตสวนทบกพรองกปรบปรงแกไขใหดขน การใชหลกการนมาพฒนา ผลออกมาจะมความเจรญกาวหนาไปพรอม ๆ กน และความจรงทถกตองกคอ ทางสายกลางทมความสมดลในทกขนตอน

คณธรรมทจะตองน ามาเสรมลงในกระบวนการเรยนการสอน ทควรท าความเขาใจ มดงน

ปญญาปญญาและกระบวนการอนน าไปสการเกดปญญา คอความ

รอบรทงตนเอง วชาการตาง ๆ สงแวดลอม สงคม และความเปนไปของโลกอยางชดเจน นบเปนจดหมายปลายทางของกระบวนการเรยนการสอนทกวชา ในทางพระพทธศาสนาไดแบงปญญาออกเปนสามประเภทคอ สชาตปญญา ปญญาตดตวมาตงแตเกด (พนธกรรม) นปากปญญา ความรในดานอาชพ และวปสสนาปญญา เปนความรแจง รจรง รถกตอง และกระบวนการทกอใหเกดปญญา คอ ปญญาเกดจากการฟง (สตมยปญญา) เกดจากการคด (จนตมยปญญา) เกดจากการอบรมตนเอง (ภาวนามยปญญา)

อรยมรรค 8อรยมรรค 8 เปนแกนกลางในการจดการศกษาของทก ๆ วชา

เพราะหลกการของอรยมรรค อยท สมมา คอ ความถกตองชอบธรรมในลลาชวตของมนษยทกชาตทกเผาพนธ ลวนด าเนนไปในกรอบแหงอรยมรรคทงสน หากลลาเหลานนด าเนนไปผดทาง ชวตกตองรบผลแหงความผดนนอยางตรงไปตรงมา ไมมทางหลกเลยง แตในทางตรงกนขาม ถาไดใชลลาชวตใหถกตองในทกขนตอน ผลออกมาเปนความไรทกข อยางยตธรรม ไมมใครจะมาเปลยนแปลงผลแหงความถกตองเหลานนได

อรยมรรค เปนเรองของความถกตองทครอบคลมพฤตกรรมของมนษยไวอยางครบถวน คอ

1. สมมาทฏฐ คอความเหนชอบ ความเหนอนถกตองถองแท เปนความจรงแท ไมใชผลทเกดจากการคาดคะเนหรอตงสมมตฐานใด ๆ ทงสน และความเหนทถกตอง จะตองสามารถคนหากระบวนการแหงความจรงนนอยางครบวงจรอกดวย

2. สมมาสงกปปะ คอด ารชอบ ด ารถกตอง สอดคลองกบความจรงทปรากฏนนเมอความจรงปรากฏเปนพนฐานแลว ความด ารทสอดคลองกบความจรง กจะด ารไดอยางถกตอง ไมเบยดเบยนกายใจของตนและผอน

3. สมมาวาจา คอวาจาชอบ การพดจาถกตอง เมอใจประจกษความจรงทกดาน วาจาอนท าหนาทเปนสอของใจ กจะสะทอนสอสารถายทอดออกมาแตความจรงทประจกษแลวนน

4. สมมากมมนตะ คอการงานชอบ การงานถกตอง ไมวางานทางกายหรอทางใจ หากเปนไปอยางถกตองและเปนจรง ยอมเสรมคาใหชวตของผท า และสงคมทเกยวของจะพลอยไดรบผลเปนสขไปดวย

5. สมมาอาชวะ คอ การประกอบอาชพชอบ การประกอบอาชพถกตอง เมอทราบความจรงของชวตวา การประกอบอาชพทถกตองไมเบยดเบยนตนเองและผอน มงน าเอาผลทไดมาจากการใชความรความสามารถ มาประกอบอาชพใหยนยาว และอ านวยความสะดวกแกเพอนมนษย กอใหเกดความปตปราโมทย อมทงกายและใจ

6. สมมาวายามะ คอความเพยรชอบ ความพากเพยรอยางถกตอง เมอไดทราบความจรงวา การประกอบความเพยรทผดท าใหชวตตกต า น าความหายนะมาสชวต เชน พากเพยรในการประกอบอบายมข มแตน าทกขมาสชวต ทงระยะสนและระยะยาว กยดเอาความเพยรถกตองคอ เพยรเลก ลด ละ พฤตกรรมทขดขวางความกาวหนาทงทางกายและทางใจ เมอท าไดแลวกจะตองเพยรพยายามระวงมใหบาปเกดขนหรอมใหพฤตกรรมอนไมพงปรารถนาตองหวนกลบมาสชวตอก ขณะเดยวกน กศกษาอบรมบมเพาะแตสงทดงาม พรอมกบพฒนา และรกษาใหอยกบชวตจนเกดความสมบรณ และสมดล

7. สมมาสต คอ ความระลกชอบ ความระลกทถกตอง กลาวคอ ระลกรสกตอชวตตามความเปนจรงอยางเปนกระบวนการ เขาใจพฤตกรรม กรยาหรอปฏกรยาของชวต เขาใจผลอนเกดจากกรยา และปฏกรยาตาง ๆ ของชวต ทงในสวนกาย ความรสกพฤตกรรมของจต ตลอดถงหลกและกฎเกณฑของชวต ทจะตองด าเนนไปตามกระบวนการแหงความเปลยนแปลง ตามเหตปจจยอยเนองนตย

8. สมมาสมาธ คอความตงใจชอบ ความมนคงของจตทถกตอง เปนธรรมดาทจตของมนษยเคลอนไหวไปมารบอารมณตาง ๆ อยางรวดเรวอยตลอดเวลา ถาหากจตดบอยในสภาวะปกต กไมเกดความเดอดรอนใด ๆ แตเมอมกเลสเขามาครอบครองจตท าใหหวนไหวผดปกต กเกดความทกข ความจรงกปรากฏอยวา แมองคประกอบชวตสวนอนสมบรณ แตถาไมสามารถท าจตใหปกตได ความทกขกคงมอยอยางมากมาย เขามาสชวตไมขาดสาย การเจรญภาวนาคอ วธการฝกจตใหสงบมนคง และเหมาะสม พรอมทจะ เรยนร และสกบอารมณทจะมาอยางไมหวนไหว อนจะเปนพนฐานใหเกดความรแจง (ญาณ) จนสามารถปองกนจตจากการคกคามจากกเลสตาง ๆ แลวในทสดกจะพบกบความหลดพน (วมต) ปราศจากกเลสทงปวง

ไตรสกขา คอการศกษา 3 อยาง ประกอบดวยศลสกขา สมาธสกขา และปญญาสกขา การสรปอรยมรรคลงในไตรสกขากจะเปนภาพของหลกการของการศกษา ทควรจะตองสอดแทรกเขาไปในทกสาขาวชา กลาวคอ

1. ศลสกขา คอการศกษาฝกอบรมพฒนากาย และวาจา ประกอบดวย สมมาวาจา สมมากมมนตะ และสมมาอาชวะเพราะวาความถกตองทงสามอยางนเปนเรองของระเบยบวนยอนจะควบคมพฤตกรรมหรอความเคลอนไหวทางกาย วาจา ใหด าเนนไปในทศทางปกต ไมขดขวางพฒนาการของตนหรอสงคม

2. สมาธสกขา คอการศกษาฝกอบรมพฒนาจต ประกอบดวย สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธเพราะวาองคประกอบของอรยมรรคทงสามประการนเปนเรองของการฝกฝนอบรม ควบคมจตใหรจกคดอยางเปนระเบยบ เรยกวา คดเปนการทมนษยจะคดเปนโดยไมสรางความเดอดรอนใหแกตนเองและผอนมความมนคงพอทจะตานทานกระแสยวยทมาจากทวสารทศมใหหวนไหวไปในทางบวกหรอลบ แตมนคง แนวแน เยอกเยน นนเปนการสรางจตใหมพลง เปนฐานในการรองรบสรรพวชาตาง ๆ อยางมนคง

3. ปญญาสกขา คอการศกษาฝกอบรมพฒนาปญญา ประกอบดวยสมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ เพราะความสามารถทจะมองเหนความจรงในเรองราวตาง ๆ แลวหาทางออกใหกบตนเอง และผเกยวของโดยปลอดภยทงในสวนกายและในสวนจตกจกรรมการเรยนการสอนทมไตรสกขาเปนพนฐาน คงตองมจดเนนทมระเบยบวนย (ศล) จตใจทมนคงหนกแนน (สมาธ) มองเหนสงตาง ๆ อยางรเทาทน และตงอยบนพนฐานของความจรง (ปญญา) ความจรงจะเปนพนฐานของการศกษาเรยนรทงปวง เพราะสงทงปวงลวนมความจรงประกอบอยอยางเพยงพอตามธรรมชาตของสงนน

พระธรรมปฎกย าวา “สมมาทฏฐ ความเหนชอบ” เปนแกนน า เปนตนทางและเปนตวยนของกระบวนการศกษาทงหมดสมมาทฏฐ คอปญญาขนสงทเกดจาก การสงสอนอบรมในดานจตใจ จนเหนสจจะทงปวงวาอะไรควรของแวะ อะไรควรละอยางชดเจน การจดการศกษาจนไดปญญาประเภทสมมาทฏฐ คอการวางรากฐานความถกตองใหแกวชาการทงปวง ความรใด ๆ กตามทตงอยบนสมมาทฏฐ ลวนเปนความรทไมเปนพษเปนภยแกใคร ๆ แตจะสรางสรรคประโยชนฝายเดยว พนฐานส าคญของการเรยนการสอนวชาตาง ๆ ตองมสมมาทฏฐเปนแกนกลาง

พระพทธองคกไดชชดวาการเกดสมมาทฏฐมาจากเหตสองอยาง คอ

1. ปรโตโฆสะ คอปจจยกระตนการเรยนรจากภายนอก เชน การแนะน า การถายทอด การโฆษณา ค าบอกเลา ตลอดจนการเลยนแบบจากพอ แม คร เพอน เปนตน

2. โยนโสมนสการ คอปจจยกระตนการเรยนรจากภายใน หมายถงการคดอยางแยบคาย หรอความรจกคด คดอยางมระบบ คดอยางมกระบวนการ คดรอบดาน หรอคดตามแนวทางปญญา คอ รจกมอง รจกพจารณาสงทงหลายตามสภาวะ ตามความเปนจรง

กลาวโดยสรป การศกษามหนาทสรางสรรคทงสองดานไปพรอมกน คอ การพฒนาชวตบคคลใหถงความสมบรณและสรางสรรคอารยธรรมทสงเสรมใหระบบความสมพนธของสรรพสงเจรญงอกงามไปในวถทางทเกอกลกนยงขน ๆ

การศกษาทแทคอ การพฒนาชวตบคคลใหสมบรณพรอมไปดวยกนกบการสรางสรรคอารยธรรมทยงยน นกการศกษาทยดมนในหลกของพระพทธศาสนา กพยายามพจารณาตรวจสอบปญหาตาง ๆ อยางใกลชด ใชหลกศาสนาน ามาประยกตใชกบการศกษา เรากเรมเหนปญหาและสาเหตแหงปญหาอยางชดเจนวา การศกษาทขาดดลยภาพเปนสาเหตแหงวกฤตการณในดานตาง ๆ จงไดหนกลบมาพจารณากนวา การจดการเรยนการสอนในอนาคตมความจ าเปนตองสรางความสมดลใหเกดขน

จงมความเหนพองกนวาควรจะปรบปรงหลกสตรการเรยนการสอน โดยไดน าเอาหลกการของพระพทธศาสนาเปนพนฐานในดานการเรยนการสอน ดวยตงความหวงรวมกนวา การจดการเรยนการสอนอนมพระพทธศาสนาเปนพนฐาน เพราะพระพทธศาสนาเหมาะสมอยางยงกบสงคมไทย กจะกอใหเกดดลยภาพแหงการศกษา และการพฒนาสงคมเพราะพระพทธศาสนามหลกธรรมทแนนอนเปนหลกในการด าเนนชวต เชน ศล 5 กควบคมการ ด ารงชวตของแตละบคคลและเชอมนวาการศกษาทสมดลและการพฒนาทสมบรณ เชนนจะเปนพลวปจจยใหเกดสงคมทปกตสขท มนษย สตว ธรรมชาต สงแวดลอม จะอยรวมกน และพงพาอาศยกนดวยสนต บนพนฐานแหงความเมตตาธรรม

อนเปนแกนน าแหงสมพนธภาพทไรพรมแดนกเพราะอาศยหลกการทางพระพทธศาสนาเปนแนวทางน ามาซงสขของสรรพสงทงปวง การศกษาตามหลกพระพทธศาสนาเปนการศกษาระบบกลยาณมตรระหวางครกบศษย ซงในปจจบนครกบศษยมความปฏสมพนธในดานตาง ๆ หางกนมาก ครท าหนาทเพยงบรรยาย (สปปทายก) แลวกจบออกไป โอกาสทครและศษยจะมปฏสมพนธทางความรกไมม ซงแตกตางกบการศกษาสมยกอนแบบตะวนออก เชน การเรยนแพทย แพทยทมชอเสยง

เชน หมอชวกโกมารภจจ ไปเรยนทเมองตกสลา หลกสตร 14 ป ตองเรยนวชาการแพทย 7 ป อยปรนนบตรบใชอาจารยอก 7 ป ไดรบการถายทอดความรความประทบใจในจรรยาบรรณตาง ๆ ทเกยวกบการแพทย รวมทงศลธรรมทไดรบการถายทอดมาดวยนคอการสอนแบบตะวนออกและเปนระบบทปฏบตในพระพทธศาสนาจนถงทกวนน แตในปจจบน ระบบกลยาณมตรไดพงทลายแลว เพราะแนวคดและคานยมแบบตะวนตก และการศกษาสมยใหมเขามามบทบาโดยเนนปรชญาการศกษาตามรปแบบทางตะวนตกมากเกนไป โดยไมค านงถงวฒนธรรมพนฐานของสงคมไทย ท าใหเกดการทวนกระแสระหวางปรชญาการศกษาตะวนตกและวฒนธรรมไทย

เพราะเหตน การศกษาแกไขปญหาของสงคมดงกลาว ตวแปรทส าคญกคอการจดการศกษาใหถกตองโดยใหเหมาะสมกบวฒนธรรมของสงคมไทย นนคอการจดการศกษาโดยอาศยแนวคดของ “การศกษาเชงพทธ”ซงเปนการศกษาทจะตองเนนระบบกลยาณมตร และความสมดลระหวางความเจรญทางดานวตถกบจตใจควบคกนไป โดยบคคลทไดรบการศกษาดานนจะไดรบผลตามความมงหมายของการศกษาทงในแงคณสมบตประจ าตวกลาวคอ มปญญาและกรณา

ซงเปนผลจากการศกษาในแงของทฤษฎเชงพทธสามารถดบความทะยานอยากสงของทเกนความจ าเปนไดและในแงของการด าเนนชวต จะสามารถฝกฝน อบรม ตนเองไดดทงในดานรางกาย และจตใจ สมบรณดวยวชาและจรณะ และจะสามารถบ าเพญตนเพอประโยชนแกผอนได ทงในดานวตถและจตใจนนกคอการบรรลถงความไมเหนแกตวซงจะน าไปสภาพรวมของการพฒนาทางสงคมโดยอาศยแนวคดการศกษาเชงพทธเปนหลกในการจดการศกษา เพอการศกษาทสมบรณและเพอความสงบสขของสงคมไทยในยคโลกาภวตนตอไป

จบการน าเสนอ สวสด