วชา การปกครองคณะสงฆไทย๐๐๐ ๒๐๐

พระครบรมธาตกจจาทร

การปกครองคณะสงฆมมาแลว ตงแตพทธกาล หลกทใชคอ พระธรรมวนย เมอพระพทธเจา เสดจดบขนธ ปรนพพานแลว เกดความ ไมเรยบรอยขน จงไดมการ ท าปฐมสงคายนาขน ทเมองราชคฤหโดยมพระมหากสสปะ เปนประธาน การบรหารคณะสงฆกเรยบรอย มาไดระยะหนง ตอมากเกด ถอลทธตางกน เกดความ ไมเรยบรอย ขนอก เปนเชนนตลอดมา

เมอพระพทธศาสนาลวงมาไดประมาณ ๒๐๐ ป เศษ พระเจาอโศกมหาราชไดครอบครอง อาณาจกร อนเดย อยางกวางขวาง พระองคเลอมใสในพระพทธศาสนา ไดยกพระพทธศาสนาเปนประธาน ส าหรบประเทศ เปนครงแรก

พวกเดยรถยไดปลอมตนเขาบวชเปนพระภกษในพทธศาสนา เพอแสวงประโยชนสวนตนเปนอน มาก เกดความไมเรยบรอยขนในสงฆมณฑล พระเจาอโศกมหาราชจงทรงอาราธนาพระโมคคลลบตร เปน ประธานสงคายนาพระธรรมวนยทเมองปาตลบตร

เมอ พ.ศ.๒๓๖ วางระเบยบพระธรรมวนยใหรวมลงเปนอยาง เดยวกน สงฆมณฑลจงเกดความเรยบรอยสบตอมา เมอพระพทธศาสนาไดเผยแผออกไปยงประเทศตาง ๆ

การบรหารสงฆมณฑลจงตองอนโลมไปตาม แบบแผน ประเพณของประเทศนน ๆ ในบางสวน เพอใหพทธจกรและอาณาจกรเปนไปดวยดทงสองฝาย สรป แลวพระภกษสงฆมกฎหมาย ทพงปฏบตอยสามประเภทคอ พระวนย จารต และกฎหมายแผนดน

การปกครองคณะสงฆไทยสมยตางๆ

๑. การปกครองคณะสงฆสมยพทธกาล

การปกครองระยะตนๆ พระพทธเจาทรงกระท าดวยพระองคเองทกอยาง พอระยะตอมาใหพระสาวกชวยกระท าบาง เปนการแบงเบาภาระและฝกหมสาวก เพอทจะรบชวงงานจากพระองค ครนตอมาตอนใกลปรนพพานทรงมอบความเปนใหญใหหมพระสงฆสาวก สวนพระองคกทรงดแลทวไปและท างานดานการสอนอยางเดยว เปนท านอง “บดาอบรมบตรธดาใหรจกการงาน” บนปลายชวตกมอบทรพยสมบตให

๒. ตอนหลงสมยพทธกาล

คณะสงฆแตกแยกออกเปนหลายคณะ พระพทธเจาทรงแนะน าหลกการปองกนการววาทไว เชน หลกแหงสามคคธรรม และหลกแหงการระงบอธกรณของสงฆ เปนตนหลกแหงการปองกนความแตกแยกนน พระองคทรงแนะไว ๔ ประการ คอ

๑. ใหมเมตตากายกรรม เมตตาวจกรรม และเมตตามโนกรรม ในเพอนบรรพชตทงทลบและทแจง ทงตอหนาและลบหลง

๒. ใหมความโอบออมอาร เออเฟอตอกน ไมตระหนในปจจย ๔ แบงปนกนใชตามทม

๓. ใหมความเสมอกนโดยศล

๔. ใหมความเสมอกนโดยทฏฐ

๓. การปกครองคณะสงฆไทยสมยสโขทย

".....พอขนรามค าแหง กระท าโดยใหทาน แกมหาเถรสงฆราชปราชญเรยนจบปฎกไตรหลวก(ร) กวาปครในเมองนทกคน ลกแตเมองสธรรมราชมา.........." เปนตน

พระพทธศาสนาสมยสโขทย เปนนกายมหายาน เพราะสบทอดมาจากสมยขอมมอ านาจ

ครนถงสมยพอขนรามค าแหงพระองคขยายอ านาจไปทางใต ทรงเลอมใสในพระเถระนกายเถรวาท ซงไดรบอทธพลมาจากลงกา

จงทรงอาราธนาพระเถระจากเมองนครศรธรรมราชเพอมาปรบปรงพทธศาสนาและพระสงฆในสโขทย เมอคณะสงฆทางใตขนไปปรบปรง คณะสงฆสโขทยจงหนกลบมาถอนกายหนยาน หรอเถรวาทมากขน

คณะสงฆสโขทยแบงออกเปน ๒ คณะใหญๆ คอ

๑. คามวาส ( นกายเดม) เปนพระทมอารามอยใกลบานใกลเมองหรออยในบานในเมอง เลาเรยนคนถธระ(ศกษาพระไตรปฎก) ๒. อรญญวาส มาจากลงกา ทางลงกานยมเรยกคณะนวา "วนวาส" แปลวา "ผอยปา" ปรากฏในศลาจารกวา พระเจาแผนดนซงครองกรงสโขทย

ทรงจดใหพระมหาสวามสงฆราช ทมาจากลงกาอยในอรญญกประเทศ คอ อมพวนวนาราม วดสวนมะมวง นอกพระนครเปนพระอยในอารามปา เลาเรยนวปสสนา

ลกษณะการปกครองคณะสงฆ

๑. การปกครองคณะสงฆ มไดแบงการปกครอง เปนการปกครองรวมกนบงคบบญชาตามล าดบชน

๒. พระสงฆราช เปนต าแหนงสงสดของการปกครองคณะสงฆ

๓. "ป" คงจะเปนต าแหนงรองจากสงฆราช(ปจจบนเรยกวา พระคร)

๔. "มหาเถระ" คงไดแก พระผมพรรษา ผคงแกเรยน รธรรมวนยทวไป แตมใชต าแหนงทกษตรยแตงตง อาจจะมต าแหนงทางการปกครองเปนเจาคณะหม หมวด หรอสมภารวดกได

๕. สมยสโขทยตอนปลายไดมประเพณพระราชทานสมณศกดแกพระสงฆคงรบมาจากลงกา

๖. ในสมยสโขทยบางครงเรยก "คณะคามวาส"วา ฝายขวา "คณะอรญญวาส" วา ฝาย ซาย แตชอคณะคามวาสและคณะอรญญวาสคงมใชตอมาจนถงสมยอยธยา

เขาใจวา "ต าแหนงสงฆราช" กบ "ปคร" เปนสมณศกดในสมยนน สโขทยมสงฆราชหลายพระองคแตการปกครองไมมเอกภาพเหมอนกรงรตนโกสนทรเพราะหวเมองใหญทเปนประเทศราช

เจาเมองกตงสงฆราชเปนประมขในแตละเมองเปนประมขในสมยหลงปรากฏเรยกต าแหนงพระเถระเจาคณะเมองวา "สงฆราชา" อยหลายแหง สงฆราชจงมใชมองคเดยว สวนปครนน เมองใหญๆ อาจมหลายองค ถาเมองเลกมองคเดยว ขนตรงตอสงฆราช

๔. การปกครองคณะสงฆสมยอยธยา

ยงคงถอแบบอยางสโขทย แตเพมขนมาอกคณะคอ "คณะปาแกว" สบเนองจากตามต านานโยนก กลาววา เมอ พ.ศ.๑๙๖๕ พระเถระชาวเชยงใหม ๗ รป พระเถระชาวอยธยา ๒ รปและพระเถระชาวเขมร ๑ รป เดนทางไปลงกาและไดบวชแปลงเปนสงหลนกายในสมาน า แมน ากลยาณ ในส านกพระวนรตนมหาเถระ

เมอบวชใหมแลวกปฏบตอยในลงกานานหลายปจงเดนทางกลบ ขากลบนมนตพระเถรชาวลงการมาดวย ๒ รป

เมอถงอยธยาแลวกแยกยายกนไปเผยแผ ตงนกายขนมาใหมเรยกวา "ปาแกว" (วนรตน = ปาแกว) คณะนยงปรากฏทนครศรธรรมราชและพทลง เชน วดเขยนคณะปาแกว เปนตน คณะนปฏบตเครง ประชาชนจงสนบสนนมาก

พระราชพงศาวดาร ฉบบพระราชหตถเลขา(พมพ พ.ศ.๒๔๕๕) วา

".....มลเหตแหงการแยกคณะสงฆออกเปน ๒ เกดขนในแผนดนสมเดจพระมหาธรรมราชาธราช ราว พ.ศ.๒๔๒๗ พระองคทรงระลกถงพระมหาเถรคนฉอง (ชาวมอญ) จงโปรดใหเปนสงฆราช ครองวดมหาธาต มพระทนนามวา สมเดจพระอรยวงศญาณฯ ครงนนคณะสงฆแยกเปย ๒ คณะ คอ

คณะเหนอใหขนตอสมเดจพระอรยวงศญาณฯ คณะใตขนตอสมเดจพระวนรตน(สงฆราชาเดมคอ คณะปาแกว)

ผรเหนวา พระมหาเถรคนฉอง เปนพระมอญ แมจะมความดมากแตคงไมไดเปนใหญถงขนสงฆราช อาจปกครองเฉพาะพระชาวมอญเทานน คณะสงฆนนสนนษฐานวา นาจะแบงออกเปน ๓ คณะ คอ

๑. คณะคามวาสฝายขวา๒. คณะอรญวาส๓. คณะคามวาสฝายซาย

ลกษณะการปกครองของคณะสงฆ

๑. สมณศกดในสมยอยธยาเพมเปน ๓ ขน คอสงฆราช กบ พระคร ยงเอาแบบสโขทย เพมต าแหนงสมเดจพระสงฆราช บงคบบญชาคณะสงฆทวอาณาจกร แบงการปกครองดงน

๑.๑ สมเดจพระสงฆราช วาการทวราชอาณาจกร๑.๒ พระสงฆราช วาการหวเมองใหญๆ๑.๓ พระคร วาการหวเมองเลก หรอในราชธาน

ตอมาจงยกพระครใหสงเทากบพระสงฆราชหวเมอง ทเราเรยกวา "พระราชาคณะ" อยทกวนน

๒. ค าวา “สมเดจ” เปนภาษาเขมรทน ามาใช ต าแหนงสมเดจในสมยพระนารายณมหาราช ปรากฏในหนงสอของลาลแบร "เรองเมองไทย" วา พระวนรตนเปนสมเดจพระสงฆราชทมหาสงฆปรนายก ปกครองคณะสงฆทงปวง

แตในหนงสอเกาๆ มชอ สมเดจพระพทธโฆษาจารย เปนเจาคณะใหญฝายคามวาส สวนสมเดจพระวนรตน เปนเจาคณะใหญฝายอรญวาส รปใดมพรรษามากรปนนกเปนสมเดจพระสงฆราช

๕. การปกครองพระสงฆในสมยกรงธนบร

อาณาจกรสมยกรงธนบรตกอยในสภาพบานแตกสาแหรกขาด เพราะถกพมาท าลาย หลงจากพระเจากรงธนบรรวบรวมอ านาจไดแลว กมไดปรากฏวา ไดพระราชาคณะครงกรงเกามาเปนประมขสงฆพระทมาเปนสงฆราช กเปนเพยงพระอาจารยด วดประด องคท ๒ คอ พระอาจารยศร วดพนญเชง ซงมใชพระราชาคณะ รปท ๓พระสงฆราชชน ซงคงเปนพระททรงสมณะเกาสมยกรงอยธยาพระเจากรงธนบรไดเชญมาจากเมองชายทะเลฝงตะวนออกเดมคงเปนพระครสธรรมธรราชมหามน เจาคณะเมองระยอง แตภายหลง ในรชกาลท ๑ ถกลดยศลงจากพระสงฆราชลงมาเปนพระธรรมธรราชมหามน วาทพระวนรตน

สรป การปกครองสงฆยคนเอาแบบอยางมาจากอยธยา และในตอนกลางรชกาล การคณะสงฆเจรญมาก แตตามพงศาวดารกลาววา ในตอนปลายรชกาลกเสอมลง เพราะพระเจากรงธนบรส าคญผดไป แตกนบวาพระองคกทรงไดกอบกฐานะพระสงฆไวเทาๆกบการกอบกเอกราชของชาตไวนนเอง

๖. การปกครองคณะสงฆสมยกรงรตนโกสนทร

๖.๑ รชกาลท ๑ ทรงปรบปรงคณะสงฆพอสรปไดดงน

(๑) ใหพระภกษบางรปลาสกขา เพราะทรงปฏบตไมเหมาะในสมยพระเจากรงธนบร และโปรดเกลาใหตงแตงใหมหมด สมเดจพระสงฆราช(ศร) วดบางหวาใหญ ซงถกถอดยศในสมยพระเจากรงธนบร กไดรบสถาปนาขนเปนสมเดจพระสงฆราชอก นบวาเปนสงฆราชองคแรกแหงกรงรตนโกสนทร

(๒) รชกาลท ๑ ไดออกกฎหมายสงฆ เพมขนจากวนยสงฆอกดวย กฎหมายทออกมาม ๑๐ ฉบบ ฉบบแรกเมอ พ.ศ.๒๓๒๕ ฉบบสดทายเมอ พ.ศ. ๒๓๔๔ นบเปนกษตรยองคแรกทออกกฎหมายคณะสงฆ เนองจากอยระหวางการฟนฟบานเมองและเพอความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง

(๓) สมณศกดของพระสงฆ แบงออกเปน ๒ อนดบ คอ พระราชาคณะผใหญ และพระราชาคณะสามญ พระราชาคณะผใหญก าหนดไว ๔ ชน คอ

๓.๑ สมเดจพระสงฆราช ซาย-ขวาไดแกสมเดจพระอรยวงศและสมเดจพระวนรตน๓.๒ พระพฒาจารย เจาคณะใหญอรญวาส พระพทธโฆษาจารย ผชวยสงฆปรนายก พระพมลธรรม เจาคณะรองฝายซาย พระธรรมวโรดม เจาคณะรองฝายขวา

๓.๓ พระพรหมมน พระธรรมเจดย คณะเหนอ พระธรรมไตรโลก คณะใต

๓.๔ พระเทพกว คณะเหนอ พระเทพมน คณะใต พระญาณไตรโลก เจาคณะรองอรญวาส นอกจากนเปนพระราชาคณะชนสามญทงหมดคอ พระเทพโมล พระธรรมโกษา พระโพธวงศ เปนตน แตพระโพธวงศ ยกเปนชนเทพในสมยพระเจากรงธนบรหรอรชกาลท ๑ สวนพระราชาคณะยงไมม

๖.๒ รชกาลท ๒

คณะสงฆยงไมเปลยนแปลง สมณศกดทนาสนใจ คอ

รชกาลท ๒ ทรงตงพระเจานองยาเธอพระองคเจาวาสกร ซงผนวชอยทวดพระเชตพนเปน "พระองคเจาพระราชาคณะ กรมหมนนชตชโนรสศรสคตขตตยวงศ" แตมสมณศกดเสมอพระราชาคณะชนสามญ

๖.๓ รชกาลท ๓

ทรงปฏรปคณะสงฆขน เหตการณทส าคญเกยวกบคณะสงฆมดงน

(๑)โปรดใหรวมพระอารามหลวงและอารามราษฎรในกรงเขาเปนคณะหนงตางหาก เรยกวา "คณะกลาง" ขนในกรมหมนนชตชโนรส

(๒) คณะสงฆเพมขนม ๔ คณะ คอ๒.๑ คณะเหนอ๒.๒ คณะใต๒.๓ คณะกลาง๒.๔ คณะอารญวาส

(๓) มคณะใหมเกดขนในรชกาลนอก คอ คณะธรรมยต ครงแรกจ านวนนอยอาศยอยกบคณะกลาง

๖.๔ รชกาลท ๔

คณะสงฆเรมดขน จ านวนพระสงฆเรมมากขนตงแตครงรชกาลท ๓ ทงยงมคณะใหมเพมขนอยางเปนทางการคอ คณะธรรมยตและคณะอรญวาสเดมกลบหายไปไมทราบชดวาหายไปไหน ตอนเรมรชกาลยงมอย คอ สมเดจพระพฒาจารย วดสระเกศเปนเจาคณะ แตชออรญวาสคอยๆ หายไปในภายหลง

ดานสมณศกดรชกาลนเพมมากขน และทรงเหนวา กรมหมนนชตชโนรส ทรงคณธรรมยงกวาสงฆนายกอนๆ จงโปรดตงพระราชพธมหาสมณตมาภเษก สถาปนาขนเปน "กรมสมเดจพระปรมานชตชโนรส" เปนประธานสงฆทวราชอาณาจกร

และทรงสถาปนาพระพมลธรรม (อ) วดสทศน ขนเปนสมเดจพระอรยวงศาคตญาณอนโรมตามพระราชประสงคของรชกาลท ๓ ทจะใหเปนสงฆราช แตตอนนยงไมไดเปนสงฆราช เปนเพยงเจาคณะใหญฝายเหนอเทานน และทรงยกพระพทธโฆษาจารย(ฉม) เปนสมเดจพระพทธโฆษาจารยดวย

สวนการปกครองหวเมองแตเดมต าแหนงเปนพระสงฆราชา รชกาลท ๔ โปรดใหเปลยนเปน สงฆปาโมกข มยศเทยบเทาพระคร แตบางเมองกมยศเทาพระราชาคณะ ใชราชทนนามเหมอนกรงเทพฯ

๖.๕ สมยรชกาลท ๕

เปนระยะทกจการทกสวนของประเทศไดรบการเปลยนแปลงครงใหญจากระบบเกาสระบบใหม ดานศาสนากเชนเดยวกน มการปฏรปขนในทกๆ ดานเวลานน พระเจานองยาเธอ กรมหมนวชรญาณวโรรส ไดทรงชวยในดานการคณะสงฆเปนอยางด

ดานสมณศกด มทนาสนใจคอ ในรชกาลนไดเพมสมณศกดชน "ราช" ขนใหม ครนกอนพระราชาคณะม ๔ ชน คอ พระราชาคณะสามญ ๑ ชน เมอเพมชนราชขน จงม ๕ ชน สวนชนสามญกลายเปนชนท ๖ จงเรยงตามล าดบใหมไดดงน

๑. ชนสมเดจ๒. ชนรองสมเดจ๓. ชนธรรม๔. ชนเทพ๕. ชนราช๖. ชนเทพ

และตอมาไดมการเปลยนแปลงฐานะของบางต าแหนง เชนเลอนพระพรหมมนจากชน ๓ ขนเปนชน ๒ เลอนพระธรรมโกษาจารยจากชนสามญเปนชนท ๓ เปนตน เรองส าคญในวงการสงฆ คอการมพระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆอยางจรงจงขน ซงควรจะรโดยละเอยดไวดงน

พระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆ ร.ศ.๑๒๑

กอนพระราชบญญตฉบบน เราทราบมาแลววาคณะสงฆจดเปน ๓ นกาย คอ

๑. มหานกาย ๒. ธรรมยตกนกาย ๓. รามญนกาย

ทงหมดนสบมาจากทกษณนกายหรอเถรวาท แตกมอตรนกายหรอมหายานอยบางคอ พระญวนกบพระจนฝายหลงนมไดรบการยกยองเปนพระภกษสงฆ คงถอวาเปนนกพรตเทานน มาถงรชกาลท ๕ จงทรงตงหวหนาฝายญวนเปนพระคร และฝายจน เปนพระอาจารย กอนพระราชบญญตฉบบนกยงคงม ๔ คณะเหมอนรชกาลท ๓,๔ คอ

๑. คณะเหนอ สมเดจพระพทธโฆษาจารย(แสง) วดราชบรณะ เปนเจาคณะใหญ โดยมากรวมเอาวดทางเหนอมาขนกบคณะน และคณะนกขนตรงตอมหาดไทย

๒. คณะใต สมเดจพระวนรตน (ฑต) วดมหาธาตเปนเจาคณะใหญ รวมเอาวดทางใตมาขนกบคณะน และขนตอกรมพระกลาโหมและกรมทา

๓. คณะกลาง สมเดจพระพฒาจารย (หมอนเจาสงฆฑต) วดพระเชตพน เปนเจาคณะใหญ รวมเอาวดในสวนกลางและนครเขอนขนธ (อ.พระประแดง) มาขนในคณะน แตทปรากฏจรงวดในสวนกลางไปขนตอคณะเหนอกม คณะใตกมสบสนอย

๔. คณะธรรมยต เวลานนยงไมมสมเดจเจาคณะใหญ มพระศาสนโสภณเปนเจาคณะรอง รวมเอาวดธรรมยตทวราชอาณาจกรขนคณะน ผปกครองตอมาเปนพระราชาคณะทเปนเจาเสยสวนมากก สมเดจเจาคณะใหญของคณะนมฐานานกรมเปนพเศษกวาคณะอนๆ

การปกครองแบงเปนคณะ ๔ คณะนทนาสนใจกคอ ไมทราบเหตใดจงแบงเชนนเขาใจวา เปลยนมาจากคณะคามวาสฝายซาย คณะอรญวาสและคณะคามวาสฝายขวา ครงกรงเกาคอ

- คณะเหนอ = คณะคามวาสฝายซาย- คณะใต = คณะคามวาสฝายขวา- คณะอรญวาส- คณะกลาง

ทงหมดนมมาแลวครงรชกาลท ๓ ตอมาคณะอรญวาสคอยๆ หายไปรวมกบคณะคามวาส จงเหลอเพยง ๓ คณะ ครนตอมาจงมคณะธรรมยตขนจงเปน ๔ คณะอก

ครนตอมาเมอ พ.ศ.๒๔๔๕ (ร.ศ.๑๒๑) พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดโปรดใหตรา พระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆขน เพอสงเสรมสนบสนนการปฏบตธรรมวนย ใหสอดคลองกบการปกครองบานเมอง พ.ร.บ.ฉบบน

ก าหนดใหมเจาคณะใหญอก ๔ คณะ รวมเปน ๘ รป ทง ๘ รปนเปน "กรรมการมหาเถรสมาคม" ท าหนาทเปนศนยกลางการปกครองคณะสงฆทวราชอาณาจกร

พ.ร.บ.ฉบบน ก าหนดใหมสมเดจพระสงฆราชองคเดยวเปนผบญชาเดดขาด เปนประธานของมหาเถรสมาคม

การปกครองแบงออกเปนมณฑล เมอง แขวง และวด ทงหมดนแบงกนขนตามคณะใหญทง ๔ พ.ร.บ.นม ๔๕ มาตรา และใหเสนาบดกระทรวงธรรมการ (ปจจบนคอ ร.ม.ต.กระทรวงศกษา) รกษาการใหเปนไปตามพระราชบญญตน

ส าหรบคณะธรรมยตนน เดมรวมอยกบคณะกลางและไดแยกเปนคณะตางหาก ครงแรกนนไมมเจาคณะใหญ พ.ศ. ๒๓๙๓ กรมพระปวเรศวรยาลงกรณ จงไดทรงเปนเจาคณะใหญ ตอมากคอ กรมหมนวชรญาณวโรรส

๖.๖ สมยรชกาลท ๖-๗

การคณะสงฆด าเนนตาม พ.ร.บ.ฉบบนตลอด แตตอนปลายรชกาลท ๗ คณะสงฆกลมหนง แสดงสงฆมตจะใหมการแกไข พ.ร.บ.ฉบบน การเคลอนไหวขยายวงกวางออกไป จนตองมการเปลยนแปลงในครงรชกาลท ๘

๖.๗ สมยรชกาลท ๘

คณะรฐบาลปฏวต ซงมพ.อ.พระยาพหลพลพยหเสนา เปนนายกรฐมนตร กพยายามแกไข พ.ร.บ.เกา และตองการจะรวมนกายทง ๒ คอมหานกายกบธรรมยตนกายเขาดวยกน เมอวนท ๖ กรกฎาคม ๒๔๘๔ พระยาพหลฯ ไดอปสมบท ณ วดพระศรมหาธาต บางเขน ซงสรางขนเพอรวมนกาย

การอปสมบทครงนนมนตพระนงอนดบ ๕๐ รป มพระมหานกาย ๓๔ รป พระธรรมยต ๑๕ พระรามญ ๑ เมอพระยาพหลฯ ลาสกขาบทไปแลว คณะสงฆฝายธรรมยตกครองวดมหาธาตเสย การรวมนกายจงไมส าเรจ

อยางไรกตาม ความพยายามรวมนกายกมผลบาง คอ สภาผแทนไดออกกฎหมายสงฆเมอวนท ๑๔ ตลาคม ๒๔๘๔ นนคอ "

พ.ร.บ.คณะสงฆ พ.ศ.๒๔๘๔" ม ๖๐ มาตรา ไมมมาตราใดแบงแยกการปกครอง พ.ร.บ.ฉบบนประกอบดวย คณะสงฆมนตร สงฆสภา พระธรรมธร(อยการ) พระวนยธร(ผพพากษา) เจาคณะภาค เจาคณะจงหวด เจาคณะอ าเภอ เจาคณะต าบล และเจาอาวาส อ านาจสงสดอยท สมเดจพระสงฆราช นอกนยงแบงสวนในคณะสงฆมนตรออกเปนองคการใหญๆ ๔ องคการ คอ

๑. องคการปกครอง ท าหนาทฝายปกครอง๒. องคการศกษา ท าหนาทฝายการศกษา๓. องคการเผยแผ ท าหนาทเผยแผอบรม๔. องคการสาธารณปการ ท าหนาทเกยวกบการกอสรางบรณะ

พ.ร.บ.ฉบบนเปนฉบบประชาธปไตย คณะสงฆสอดคลองกบบานเมองทกประการ ดานการศกษาสมยนเจรญมาก เพราะองคการศกษาดแลควบคมตงแตสวนกลางไปถงสวนภมภาค ดานอนๆ กไดรบการเอาใจใสเชนเดยวกน

ตอมาเมอ พ.ศ.๒๕๐๕ สมยทพณฯ จอมพล ส. ธนรชต เปนนายกรฐมนตร(รฐบาลปฏวต) ตองการใหใช พ.ร.บ.คณะสงฆเปนไปอยางรวดเรวทนการ รฐบาลจงยกเลก พ.ร.บ.คณะสงฆ ๒๔๘๔ เสย และใหออก พ.ร.บ.คณะสงฆ ๒๕๐๕ แทน

โดยใหอ านาจเดดขาดกบฝายปกครอง(เจาหนาทบานเมอง) และพระปกครองมากขน แตดานการศกษาและการเผยแผศาสนธรรมนนดอยลงอยางเหนไดชด จงปรากฏวาการศกษาในระยะหลงนไมกาวหนาเหมอนสมย พ.ร.บ.๒๔๘๔

๖.๘ สมยรชกาลท ๙ (พ.ร.บ.๒๕๐๕)

สมเดจพระสงฆราช เปนประมข มหาเถรสมาคม แบงการปกครองออกเปน ๕ คอ หนเหนอ หนใต หนกลางหนตะวนออก และคณะธรรมยตและแยกการปกครองออกเปนภาค จงหวด อ าเภอ ต าบล และเจาอาวาส

สมเดจพระสงฆราช

มหาเถรสมาคม

เจาคณะหน(หนกลาง,หนเหนอ,หนใต,หนตะวนออก,หนธรรมยต)

เจาคณะภาค

เจาคณะจงหวด

เจาคณะอ าเภอ

เจาคณะต าบล

เจาอาวาส

การปกครองคณะสงฆในปจจบน

การจดโครงสรางการบรหารและการปกครองคณะสงฆในปจจบน เปนไปตามพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ การตราพระราชบญญตฉบบน เกดจากความตองการของรฐบาลในสมยนน ซงมจอมพลสฤษด ธนะรชต เปนนายกรฐมนตรทมง ปรบเปลยนรปแบบการปกครองคณะสงฆ ใหสอดคลองกบนโยบายการปกครองประเทศของจอมพลสฤษด ทนยมการรวบอ านาจการตดสนใจเดดขาดไวกบผน าทเขมแขง

จอมพลสฤษดเหนวาการปกครองระบอบประชาธปไตยทก าหนดใหมการถวงดลอ านาจกนนนน ามาซง ความลาชาและความขาดประสทธภาพในการปฏบตงาน ดงนน จงเหนวาการแยกอ านาจบญชาการคณะสงฆออกเปน ๓ ทาง คอ สงฆสภาคณะสงฆมนตร และคณะวนยธร ตามพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๔๘๔ เปนระบบทมผลบนทอนประสทธภาพในการด าเนนกจการคณะสงฆใหตองประสบอปสรรคและลาชา

ดวยเหตผลดงกลาว คณะรฐมนตรจงไดลงมตแตงตงคณะกรรมการยกรางพระราชบญญตคณะสงฆฉบบใหมขนใน พ.ศ. ๒๕๐๓ เมอคณะกรรมการท างานส าเรจ รฐบาลจงไดตราพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ โดยค าแนะน าและยนยอมของสภารางรฐธรรมนญในฐานะรฐสภา เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบนคอ

“โดยทการจดด าเนนกจการคณะสงฆ มใชเปนกจการอนแบงแยกอ านาจด าเนนการดวยวตถประสงคเพอการถวงดลอ านาจเชนท เปนอยตามกฎหมายในปจจบน และโดยระบบเชนวานนเปนผลบนทอนประสทธภาพแหงการด าเนนกจการจงสมควรแกไขปรบปรงเสยใหม ใหสมเดจพระสงฆราช องคสกลมหาสงฆปรณายก ทรงบญชาการคณะสงฆทางมหาเถรสมาคมตามอ านาจกฎหมายและพระธรรมวนย ทงนเพอความเจรญรงเรองแหงพระพทธศาสนา”

สาระส าคญของพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ พอสรปไดดงน

๑. ยกเลกพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๔๘๔ ซงหมาย รวมถงการยกเลกสงฆสภา คณะสงฆมนตร และคณะวนยธร สวนอ านาจทองคกรทงสามเคยเปนผใชแยกจากกนใหสมเดจพระสงฆราช และมหาเถรสมาคมเปนผใช

๒. ผลทตามมากคอ การยกเลกต าแหนงประธานสงฆสภา สงฆนายก และประธานคณะวนยธร อ านาจหนาทของต าแหนงทงสามถกรวมกนเขาและมอบใหประธานกรรมการมหาเถรสมาคมเปนผใช

๓. อ านาจสงสดในการบงคบบญชาคณะสงฆเปนของสมเดจพระสงฆราช ผทรงบญชาการคณะสงฆใน ๒ ต าแหนง คอ

๓.๑ โดยต าแหนงสกลมหาสงฆปรณายก หรอประมขสงฆไทยทรงบญชาการคณะสงฆเอง และทรงรบผดชอบเองตามทบญญตไวในมาตรา ๘ และ

๓.๒ โดยต าแหนงประธานกรรมการมหาเถรสมาคม ทรงบญชาการคณะสงฆรวมกบมหาเถรสมาคมตามทบญญตไวในมาตรา ๙ และมาตรา ๑๘

๔. มหาเถรสมาคม ประกอบดวย

๔.๑ สมเดจพระสงฆราชทรงด ารงต าแหนงประธานกรรมการ มหาเถรสมาคมโดยต าแหนง พระมหากษตรย ทรงสถาปนาสมเดจพระสงฆราช

๔.๒ สมเดจพระราชาคณะทกรปเปนกรรมการโดยต าแหนง ปจจบนมสมเดจพระราชาคณะทงสน ๘ รป

๔.๓ พระราชาคณะซงสมเดจพระสงฆราชทรงแตงตงมจ านวน ไมต ากวาสรปและไมเกนแปดรปเปนกรรมการอยในต าแหนงคราวละ ๒ ป ตามปกตสมเดจพระสงฆราชทรงแตงตงกรรมการครบทง ๘ รป จงท าใหจ านวนกรรมการมหาเถรสมาคมแตละชดม ๑๗ รป อนประกอบดวย สมเดจพระราชาคณะ ๘ รป กรรมการทสมเดจพระสงฆราช ทรงแตงตง๘ รป และสมเดจพระสงฆราชในฐานะ ประธานกรรมการ ๑ รป

๕. อ านาจหนาทของมหาเถรสมาคม ตามทบญญตไวใน มาตรา ๑๘ มความวา

“มาตรา ๑๘ มหาเถรสมาคมมอ านาจหนาทปกครองคณะ สงฆใหเปนไปโดยเรยบรอย เพอการนใหมอ านาจตรากฎมหาเถรสมาคมออกขอบงคบ วางระเบยบหรอออกค าสงโดยไมขดหรอ แยงกบกฎหมายและพระธรรมวนยใชบงคบได”

จะเหนไดวา อ านาจหนาทของมหาเถรสมาคมตามมาตรานมความหมายกวางขวางมาก เพราะถาพจารณาเทยบเคยงกบอ านาจหนาทของสงฆสภาคณะสงฆมนตรและคณะวนยธรตามทบญญตแยกอ านาจกนไวในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๔๘๔ แลวจะพบวาอ านาจหนาทตางๆ ทงสามสวนนนไดรวมกนเปนอ านาจ หนาทของมหาเถรสมาคม

กลาวอกนยหนงกคอ อ านาจหนาทของสงฆสภา คณะสงฆมนตร และคณะวนยธรในพระราชบญญตคณะ สงฆ พ.ศ. ๒๔๘๔ ไดรวมกนเปนอ านาจหนาทของมหาเถรสมาคมในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕

ฉะนน อ านาจหนาท “ปกครองคณะสงฆ” ของมหาเถรสมาคมตามทบญญตไวในมาตรา ๑๘ น จงมไดหมายถงเฉพาะอ านาจหนา ทบรหารการคณะสงฆของคณะสงฆมนตรเทานน แตยงหมายถงอ านาจหนาทตราสงฆาณตของสงฆสภา และอ านาจหนาทพจารณาวนจฉยอธกรณของคณะวนยธรชนฎกาอกดวย

พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ นมผลใชบงคบเปนเวลานานถง ๓๐ ป จงมการแกไขเพมเตมใน พ.ศ. ๒๕๓๕ เมอรฐบาลไดตราพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ โดยค าแนะน าและยนยอมของสภานตบญญตแหงชาตในฐานะรฐสภา พระราชบญญตฉบบหลงนเพยงแกไขเพมเตมรายละเอยดปลกยอยของพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ ไมมการปรบเปลยนโครงสรางการบรหารและการปกครองคณะสงฆแตอยางใด

ความขอนปรากฏชดเจนอยในเหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตคณะ สงฆ (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ คอ

“...โดยทพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ ไดใชบงคบมาเปนเวลานานแลว สมควรปรบปรงบทบญญตวาดวยการสถาปนาสมเดจพระสงฆราช และการแตงตงผปฏบตหนาทแทนสมเดจ พระสงฆราช ารแตงตงถอดถอนสมณศกดของพระภกษ อ านาจหนาทและการปฏบตหนาทของมหาเถรสมาคม การปกครอง การสละสมณเพศของคณะสงฆและคณะสงฆอน วด การดแลรกษาวด ทรพยสนของวด และศาสนสมบตกลาง ตลอดจนปรบปรงบทก าหนดโทษใหสอดคลองกบสภาพการณปจจบน จงจ าเปนตอง ตราพระราชบญญตน”

พระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ แกไขเพมเตมบทบญญตวาดวยการสถาปนาสมเดจพระสงฆราช และอ านาจหนาทของมหาเถรสมาคมไว ดงน

๑. มาตรา ๗ ก าหนดใหคณะสงฆไทยมสมเดจพระสงฆราช เพยงองคเดยว ในกรณทต าแหนงสมเดจพระสงฆราชวางลง พระมหากษตรยทรงสถาปนาสมเดจพระราชาคณะผมอาวโสสงสด โดยสมณศกดเปนสมเดจพระสงฆราช ค าวา “สมเดจพระราชาคณะผมอาวโสสงสดโดยสมณศกด” หมายความวา สมเดจพระราชาคณะทไดรบสถาปนาเปนพระราชาคณะชนสมเดจกอนสมเดจพระราชาคณะรปอน

๒. มาตรา ๑๒ เพมจ านวนกรรมการมหาเถรสมาคม ซง สมเดจพระสงฆราชทรงแตงตงจาก ไมเกนแปดรปเปนไมเกนสบสองรป ดงนน คณะกรรมการมหาเถรสมาคมในปจจบนมกรรมการทงสน ๒๑ รป ประกอบดวย

สมเดจพระราชาคณะผเปนกรรมการโดยต าแหนง ๘ รปกรรมการทสมเดจพระสงฆราชทรงแตงตง ๑๒ รปและสมเดจพระสงฆราชในฐานะประธานกรรมการ ๑ รป

๓. พระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ มาตรา ๑๕ ตร ก าหนดอ านาจหนาทของมหาเถรสมาคมไวชดเจน กวาทก าหนดไวในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ ดงน

“มาตรา ๑๕ ตร มหาเถรสมาคมมอ านาจหนาทดงตอไปน(๑) ปกครองคณะสงฆใหเปนไปโดยเรยบรอยดงาม(๒) ปกครองและก าหนดการบรรพชาสามเณร(๓) ควบคมและสงเสรมการศาสนศกษา การศกษา สงเคราะห

การเผยแผ การสาธารณปการ และการสาธารณสงเคราะหของคณะสงฆ

(๔) รกษาหลกพระธรรมวนยของพระพทธศาสนา(๕) ปฏบตหนาทอนๆ ตามทบญญตไวในพระราชบญญตน

หรอกฎหมายอน

เพอการน ใหมหาเถรสมาคมมอ านาจตรากฎมหาเถรสมาคม ออกขอบงคบ วางระเบยบ ออกค าสง มมต หรอออกประกาศ โดยไมขดหรอแยงกบกฎหมายและพระธรรมวนยใชบงคบได และจะมอบใหพระภกษ รปใดหรอคณะกรรมการ หรอคณะอนกรรมการตามมาตรา ๑๙ เปนผใชอ านาจหนาทตามวรรคหนงกได”อ านาจหนาทของมหาเถรสมาคมในพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ เกยวของกบการควบคม และสงเสรมกจการคณะสงฆ ทเคยถกจดเปนอ านาจหนาทของสงฆมนตรแหงองคการ ๔ ในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๔๘๔ อาจกลาวไดวามหาเถรสมาคมในปจจบนมอ านาจหนาทเกยวกบงานคณะสงฆ ๖ ประเภท คอ

๑) การปกครอง๒) การศาสนศกษา๓) การศกษาสงเคราะห๔) การเผยแผ๕) การสาธารณปการ๖) การสาธารณสงเคราะห

ถาตดขอ ๓ และขอ ๖ ออกไป ทเหลออก ๔ ขอกคองานในความ รบผดชอบของสงฆมนตรแหงองคการทงสตามพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๔๘๔ นนเอง

การบรหารงานของมหาเถรสมาคม เปนไปในลกษณะทวากรรมการทงหมดรวมกนรบผดชอบงานทง ๖ ประเภท โดยไมมการแบงเปน “กระทรวง” ใหชดเจน แลวมอบหมายใหกรรมการรปใดรปหนงท าหนาทเปน “รฐมนตร” เพอก ากบดแลเปนการเฉพาะ

อยางไรกตาม ทกลาวมานนเปนการแกไขเพมเตมพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ ในสวนทเกยวกบการสถาปนาสมเดจพระสงฆราช และอ านาจหนาทของมหาเถรสมาคม สวนประเดนทเกยวกบการใชอ านาจทงสามคอ นตบญญต บรหารและตลาการของมหาเถรสมาคมมการแกไขเลกนอย

ตอไปน จะกลาวถงการใชอ านาจทงสามของมหาเถรสมาคม ตามทก าหนดไวในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ และพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕

๑. อ านาจนตบญญตของมหาเถรสมาคม ในฐานะทปฏบตหนาทของสงฆสภา มหาเถรสมาคมจงมอ านาจฝายนตบญญต ดงน

๑.๑ ตรากฎมหาเถรสมาคม๑.๒ ออกขอบงคบมหาเถรสมาคม๑.๓ วางระเบยบมหาเถรสมาคม๑.๔ ออกค าสงมหาเถรสมาคม๑.๕ มมตมหาเถรสมาคม๑.๖ ออกประกาศมหาเถรสมาคม

๒. อ านาจบรหารของมหาเถรสมาคม

โดยทอ านาจการปกครองและบรหารกจการคณะสงฆของคณะสงฆมนตรเดมไดตกเปนอ านาจหนาทของมหาเถรสมาคม ดงนนมหาเถรสมาคมจงมอ านาจหนาทดานการบรหาร ดงตอไปน

๒.๑ จดระเบยบการปกครองคณะสงฆ๒.๒ จดแบงเขตการปกครองคณะสงฆสวนภมภาค๒.๓ จดต าแหนงผปกครองคณะสงฆสวนภมภาค๒.๔ แตงตงและถอดถอนผปกครองคณะสงฆ

เนองจากปรมาณงานในความรบผดชอบของมหาเถรสมาคม มมาก เกนกวาทกรรมการมหาเถรสมาคมจะด าเนนการใหส าเรจลลวงอยางรวดเรวและมประสทธภาพ มหาเถรสมาคมไดออกกฎมหาเถรสมาคม ฉบบท ๑ พ.ศ. ๒๕๐๖ วาดวยระเบยบการประชมมหาเถรสมาคม ใหอ านาจมหาเถรสมาคมแตงตงคณะกรรมการ หรออนกรรมการชวยงานมหาเถรสมาคม

ในลกษณะเดยวกบกรรมการเฉพาะกจ เปนกรรมการประจ าหรอชวคราวกได ในการแตงตงคณะกรรมการหรออนกรรมการน กรรมการมหาเถรสมาคมรปใดรปหนงเปนประธานโดยต าแหนง คณะกรรมการหรออนกรรมการมอ านาจหนาทด าเนนการตามทไดรบมอบหมาย จากมหาเถรสมาคมในปจจบนมคณะกรรมการหรอคณะอนกรรมการทมหาเถรสมาคมแตงตงหลายคณะ เชน

- คณะกรรมการการศกษาของสงฆ- คณะกรรมการอ านวยการพระธรรมทต- คณะอนกรรมการรางกฎมหาเถรสมาคม- คณะอนกรรมการรางกฎนคหกรรม- คณะอนกรรมการศนยควบคมไปตางประเทศของพระภกษสามเณร(ศตภ.)- คณะอนกรรมการจดตงทนสาธารณสงเคราะหและศกษาสงเคราะห

อยางไรกตาม พระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ ไดบญญตไวในมาตรา ๑๙ ใหอ านาจมหาเถรสมาคมแตงตงคณะกรรมการหรออนกรรมการเพอชวยงานมหาเถรสมาคม ดงน

“มาตรา ๑๙ สมเดจพระสงฆาชทรงแตงตงคณะกรรมการ หรอคณะอนกรรมการฝายตางๆ ตามมตมหาเถรสมาคม ประกอบดวยพระภกษหรอบคคลอนจ านวนหนง มหนาทพจารณากลนกรองเรองทจะเสนอตอมหาเถรสมาคมและปฏบตหนาทอนตามทมหาเถรสมาคมมอบหมาย โดยขนตรงตอมหาเถรสมาคม”

บทเฉพาะกาลของพระราชบญญตฉบบน ก าหนดใหผทไดรบแตงตงเปนกรรมการหรออนกรรมการตามพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ หรอตามกฎมหาเถรสมาคมยงคงด ารงต าแหนง หรอปฏบตหนาทตอไปจนครบวาระการด ารงต าแหนงหรอจนกวา มหาเถรสมาคมจะมมตเปนประการอน

สวนการจดระเบยบการปกครองคณะสงฆสวนภมภาคเปน ไปตามความในมาตรา ๒๒ ของพระราชบญญต คณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ ทก าหนด ต าแหนงพระสงฆาธการ หรอผปกครองคณะสงฆตามล าดบชนดงตอไปน

- เจาคณะภาค- เจาคณะจงหวด- เจาคณะอ าเภอ- เจาคณะต าบล- เจาอาวาส

มขอนาสงเกตวา ต าแหนงเจาคณะใหญ ๔ ต าแหนง คอ เจาคณะ ใหญคณะเหนอ เจาคณะใหญคณะใต เจาคณะใหญคณะกลาง และเจาคณะใหญธรรมยตกนกาย ซงเคยรวมกนเปนมหาเถรสมาคม ตามบทบญญตของพระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆ ร.ศ. ๑๒๑ ตอมาต าแหนงทงสไดถกยกเลกโดยพระราชบญญตคณะ สงฆ พ.ศ. ๒๔๘๔ ทงนเพอรวมคณะสงฆมหานกายกบคณะธรรมยตกนกายเขาดวยกน

ในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ ไมมมาตราใดกลาวถงต าแหนงเจาคณะใหญทงส แตกไมไดหมาย ความวา ไมมต าแหนงดงกลาวอยในการจดองคกรการปกครองคณะสงฆปจจบน ต าแหนงเจาคณะใหญทงสยงคงมอย และนนกหมายถงวา คณะสงฆมหานกายกบคณะสงฆธรรมยตกนกายยงแยกกนปกครองอยางเปนอสระจากกนภายใตรฐบาลสงฆเดยวกนคอมหาเถรสมาคม คณะสงฆไทยจงเปรยบเหมอนกบมงกรสองตวทมหวเดยวกน

ตามพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ คณะสงฆมหานกายและคณะสงฆธรรมยตกนกายมองคกรปกครองสงสดรวมกน คอ มหาเถรสมาคม กรรมการมหาเถรสมาคมครงหนงมาจากคณะมหานกาย และทเหลออกครงหนง มาจากคณะธรรมยตกนกาย ทงหมดรวมกนเปนกรรมการมหาเถรสมาคม มอ านาจหนาทปกครองคณะสงฆตามกฎหมาย ดงนน ในระดบมหาเถรสมาคมเปน การปกครองรวมกนโดยถอนโยบายเดยวกนแตแยกปกครองในระดบต ากวามหาเถรสมาคม ดงจะเหนไดจากกฎมหาเถรสมาคม ฉบบท ๔ พ.ศ. ๒๕๐๖ วาดวยระเบยบการปกครองคณะสงฆขอ ๔ มความวา

“การปกครองคณะสงฆทกสวนทกชน ใหมเจาคณะมหา นกายและเจาคณะธรรมยตปกครองบงคบบญชาวดและพระภกษ สามเณรในนกายนน ๆ”

ขอนหมายความวา ในขณะทคณะสงฆมหานกายแบงสาย การปกครอง บงคบบญชาเปนเจาคณะภาค เจาคณะจงหวด เจาคณะอ าเภอ เจาคณะต าบลและเจาอาวาสฝายมหานกายปกครองดแลกจการคณะสงฆฝายมหานกาย คณะสงฆธรรมยตกนกายกแบงสายการปกครองทกต าแหนง ตงแตเจาคณะภาคถงเจาอาวาสฝายธรรมยตปกครองดแลกจการคณะสงฆฝายธรรมยตคขนานกนไป

แมวาพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ จะไมไดกลาวถง ต าแหนงเจาคณะใหญไวกจรง แตกฎมหาเถรสมาคมฉบบท ๔ พ.ศ. ๒๕๐๖ ขอ ๖ ไดเพมต าแหนงเจาคณะใหญเขามาในองคกรการปกครองคณะสงฆ และมการแตงตงเจาคณะใหญ เรอยมาจนกระทงพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ ไดบญญตใหมต าแหนงเจาคณะใหญไวดงน

“มาตรา ๒๐ ทว เพอประโยชนแกการปกครองคณะสงฆสวนกลางและสวนภมภาค ใหมเจาคณะใหญปฏบตหนาทในเขตปกครองคณะสงฆ

การแตงตงและการก าหนดอ านาจหนาทเจาคณะใหญ ใหเปนไปตามหลกเกณฑและวธการทก าหนดในกฎมหาเถรสมาคม”

เจาคณะใหญปกครองบงคบบญชาเจาคณะภาค แบงออกเปน เจาคณะใหญฝายมหานกาย และเจาคณะใหญฝายธรรมยต มอ านาจบงคบบญชาสงสดในคณะสงฆแตละนกาย ในสายการบงคบบญชา เจาคณะใหญยงตองอยภายใตการปกครองของมหาเถรสมาคม แตในทางปฏบต เจาคณะใหญมกเปนกรรมการมหาเถรสมาคมอกต าแหนางหนง เจาคณะใหญทงหามเขตการปกครองดงน

(๑) เจาคณะใหญหนกลาง ปฏบตหนาทในเขตการปกครองคณะสงฆ มหานกาย ภาค ๑, ๒, ๓, ๑๓, ๑๔ และ ๑๕

(๒) เจาคณะใหญหนเหนอ ปฏบตหนาทในเขตการปกครองคณะสงฆ มหานกาย ภาค ๔, ๕, ๖ และ ๗

(๓) เจาคณะใหญหนใต ปฏบตหนาทในเขตการปกครอง คณะสงฆ มหานกาย ภาค ๑๖, ๑๗ และ ๑๘

(๔) เจาคณะใหญหนตะวนออก ปฏบตหนาทในเขตการปกครอง คณะสงฆมหานกาย ภาค ๘, ๙, ๑๐, ๑๑ และ ๑๒

(๕) เจาคณะใหญคณะธรรมยต ปฏบตหนาทในเขตการ ปกครองคณะสงฆธรรมยตทกภาค

เขตการปกครองคณะสงฆทง ๑๘ ภาค ประกอบดวยจงหวด ตางๆ ดงน

ภาค ๑ ม ๔ จงหวด คอ กรงเทพมหานคร นนทบร ปทมธาน และสมทรปราการภาค ๒ ม ๓ จงหวด คอ พระนครศรอยธยา อางทอง และ สระบรภาค ๓ ม ๔ จงหวด คอ ลพบร สงหบร ชยนาท และอทยธานภาค ๔ ม ๔ จงหวด คอ นครสวรรค ก าแพงเพชร พจตร และเพชรบรณภาค ๕ ม ๔ จงหวด คอ พษณโลก สโขทย ตาก และอตรดตถ

ภาค ๖ ม ๕ จงหวด คอ ล าปาง พะเยา เชยงราย แพร และนานภาค ๗ ม ๓ จงหวด คอ เชยงใหม ล าพน และ แมฮองสอนภาค ๘ ม ๔ จงหวด คอ อดรธาน หนองคาย เลย และสกลนครภาค ๙ ม ๔ จงหวด คอ ขอนแกน มหาสารคาม กาฬสนธ และรอยเอดภาค ๑๐ ม ๕ จงหวด คอ อบลราชธาน ยโสธร มกดาหาร ศรสะเกษ และนครพนมภาค ๑๑ ม ๔ จงหวด คอ นครราชสมา ชยภม บรรมย และ สรนทรภาค ๑๒ ม ๓ จงหวด คอ ปราจนบร นครนายก ฉะเชงเทรา

ภาค ๑๓ ม ๔ จงหวด คอ ชลบร ระยอง จนทบร และตราดภาค ๑๔ ม ๔ จงหวด คอ นครปฐม สพรรณบร กาญจนบร และสมทรสาครภาค ๑๕ ม ๔ จงหวด คอ ราชบร เพชรบร สมทรสงคราม และประจวบครขนธภาค ๑๖ ม ๓ จงหวด คอ นครศรธรรมราช สราษฎรธาน และชมพรภาค ๑๗ ม ๕ จงหวด คอ ภเกต ตรง พงงา กระบ และระนองภาค ๑๘ ม ๖ จงหวด คอ สงขลา พทลง สตล ปตตาน ยะลา และนราธวาส

๓. อ านาจตลาการของมหาเถรสมาคม การพจารณาวนจฉยอธกรณหรอคดความในคณะสงฆซงเดมเคยเปนอ านาจหนาทของคณะวนยธร ไดตกเปนอ านาจหนาทของมหาเถรสมาคม ตามความพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ มาตรา ๒๕ ทบญญตใหมหาเถรสมาคม มอ านาจ ตรากฎมหาเถรสมาคม ก าหนดหลกเกณฑและวธการปฏบตเพอใหการลงนคหกรรม หรอการลงโทษเปนไปโดยถกตองสะดวกรวดเรวและเปนธรรม

มหาเถรสมาคมอาศยอ านาจตามความในมาตรา ๒๕ แหงพระราชบญญตฉบบนไดตรากฎมหาเถรสมาคม ฉบบท ๑๑ พ.ศ. ๒๕๒๑ วาดวยการลงนคหกรรม กฎมหาเถรสมาคมนแบงอ านาจการพจารณาวนจฉยอธกรณ ออกเปน ๓ ชน คอ

๓.๑ การพจารณาชนตน เปนอ านาจของเจาอาวาสทพระ ภกษผถกฟองสงกดอย ถาผถกฟองเปนเจาอาวาสวดหรอเจาคณะ กใหเปนอ านาจของเจาคณะหรอผปกครองคณะสงฆเหนอขนไป อกชนหนง

๓.๒ การพจารณาชนอทธรณ เปนอ านาจของคณะผพจารณาชนอทธรณ ซงประกอบดวยเจาคณะหรอผปกครองเหนอชนขนไปกวาเจาอาวาสหรอเจาคณะผพจารณาในชนตน

๓.๓ การพจารณาชนฎกา เปนอ านาจของมหาเถรสมาคม ค าสง หรอค าวนจฉยของมหาเถรสมาคมในการลงนคหกรรมไมวาในกรณใดใหเปนอนถงทสด ในกรณนมหาเถรสมาคมมอ านาจเชนเดยวกบคณะวนยธรชนฎกา แตมหาเถรสมาคมมอ านาจมากกวาคณะวนยธรชนฎกา ตรงทมอ านาจนตบญญตและอ านาจบรหารอยในมอดวยและในบางกรณ มหาเถรสมาคมมอ านาจวนจฉยหรอออกค าสงโดยไมตองผานการพจารณาชนตนและชนอทธรณ โดยอาศยอ านาจตามความในมาตรา ๒๗ แหงพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ ทวา

“มาตรา ๒๗ พระภกษรปใดตองค าวนจฉยใหรบนคหกรรมไมถงใหสก ไมยอมรบนคหกรรมนนหรอประพฤตลวงละเมดพระธรรมวนยเปนอาจณ หรอไมสงกดอยวดใดวดหนงกบทงไมมทอยเปนหลกแหลง มหาเถรสมาคม มอ านาจวนจฉยและมค าสงใหพระภกษรปนนสละสมณเพศเสยได พระภกษผตองค าวนจฉยใหสละสมณเพศตามความในวรรคกอน ตองสกภายในเจดวนนบแตวนทไดรบทราบค าวนจฉยนน”

อยางไรกตาม ความในมาตรา ๒๗ แหงพระราชบญญตคณะ สงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ นไดถกยกเลกไปโดยพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ และใหใชความตอไปนแทน

“มาตรา ๒๗ เมอพระภกษใดตองดวยกรณขอใดขอหนง ดง ตอไปน(๑) ตองค าวนจฉยตามมาตรา ๒๕ ใหรบนคหกรรมไมถงใหสก

แตไมยอมรบนคหกรรมนน(๒) ประพฤตลวงละเมดพระธรรมวนยเปนอาจณ(๓) ไมสงกดอยในวดใดวดหนง(๔) ไมมวดเปนทอยเปนหลกแหลง

ใหภกษรปนนสละสมณเพศตามหลกเกณฑและวธการทก าหนดในกฎมหาเถรสมาคม

พระภกษผตองค าวนจฉยใหสละสมณเพศตามวรรคสอง ตองสกภายในสามวนนบแตวนทไดรบทราบค าวนจฉยนน”

มาตรา ๒๗ แหงพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ ไมไดใหอ านาจมหาเถรสมาคมในอนทจะวนจฉยหรอออก ค าสงใหพระภกษผความผดดวยกรณขอใดขอหนงใน ๔ กรณ ขางบนตองสละสมณเพศ แตมาตรา ๒๗ น ใหอ านาจมหาเถรสมาคมตรากฎมหาเถรสมาคมเพอก าหนดหลกเกณฑและวธการ ในการจดการใหพระภกษผมความผดตาม

กรณขางบนสละสมณเพศ ค าวนจฉยใหสละสมณเพศไมจ าเปนตองออกมาจากมหาเถรสมาคม แตค าวนจฉยนนตองเปนไปตามหลกเกณฑและวธการทก าหนดไวในกฎมหาเถรสมาคม

ยงไปกวานน พระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ มาตรา ๑๕ จตวา ใหอ านาจมหาเถรสมาคมตรากฎมหาเถรสมาคมเพอควบคมความประพฤตของพระภกษสามเณร ดงน

“มาตรา ๑๕ จตวา เพอรกษาหลกพระธรรมวนยและเพอความ เรยบรอยดงามของคณะสงฆ มหาเถรสมาคมจะตรากฎมหาเถรสมาคม เพอก าหนดโทษ หรอวธลงโทษทางการปกครองส าหรบพระภกษและสามเณรทประพฤตใหเกดความเสยหายแกพระศาสนา และการปกครองของคณะสงฆกได พระภกษและสามเณรทไดรบโทษตามวรรคหนงถงขนใหสละสมณเพศ ตองสกภายในสามวนนบแตวนทราบค าสงลงโทษ”

ความสมพนธระหวางศาสนจกรและอาณาจกร การทฝายรฐบาลไดตราพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ.๒๕๐๕ ออกบงคบใชไดเปนประจกษพยานอยางด ทแสดงถงความสมพนธระหวางอาณาจกรกบศาสนจกร ดวยการออกพระราชบญญต ฉบบน รฐบาลไดชอวาใหการอปถมภแกคณะสงฆ ทงน เพราะคณะสงฆ ไมมอ านาจลงโทษพระภกษผประพฤตลวงละเมดพระธรรมวนยขนรายแรง และไมยอมสละสมณเพศ

ทงไมมอ านาจลงโทษผใสความคณะสงฆ หากคณะสงฆปลอยไวยอมจะน าความเสอมเสยมาสวงการคณะสงฆ ในกรณนคณะสงฆจ าจะตองพงอ านาจรฐเพอสรางความศกดสทธ ใหกบพระธรรมวนยและความบรสทธแหงพระศาสนา ดงจะเหน ไดจากมาตรา ๔๒, ๔๓ และ ๔๔ แหงพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ ซงถกยกเลก ไปแลวโดยพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ ใหใชมาตราตอไปนแทน

มาตรา ๔๒ ผใดมไดรบแตงตงใหเปนพระอปชฌาย หรอถกถอดถอนจากความเปนพระอปชฌายตามมาตรา ๒๓ แลว กระท าการ บรรพชาอปสมบทแกบคคลอน ตองระวางโทษจ าคกไมเกนหนงป

มาตรา ๔๓ ผใดพนจากความเปนพระภกษเพราะตองปาราชกมาแลว ไมวาจะมค าวนจฉยตามมาตรา ๒๕ หรอไมกตาม แตมารบบรรพชาอปสมบทใหมโดยกลาวความเทจหรอปดบงความจรงตอพระอปชฌาย ตองระวางโทษจ าคกไมเกนหนงป

มาตรา ๔๔ ทว ผใดหมนประมาท ดหมน หรอแสดงความ อาฆาตมาดรายสมเดจพระสงฆราช ตองระวางโทษจ าคกไมเกนหนง ป หรอปรบไมเกนสองหมนบาท หรอทงจ าทงปรบ

มาตรา ๔๕ ตร ผใดใสความคณะสงฆหรอคณะสงฆอนอน อาจกอใหเกดความเสอมเสยหรอความแตกแยก ตองระวางโทษ จ าคกไมเกนหนงป หรอปรบไมเกนสองหมนบาท หรอทงจ าทงปรบ”

มาตราเหลานแสดงถงการทคณะสงฆไทยไดรบการคมครองปองกนจากอ านาจรฐ แมวามหาเถรสมาคมมอ านาจปกครองคณะสงฆอยางเตมท ขอนไมไดหมายความวาคณะสงฆมอสระจากการควบคมของกลไกของรฐ อ านาจฝายรฐสามารถตรวจสอบและควบคมการบรหารกจการคณะสงฆไดตลอดเวลาในนามของการอปถมภบ ารงพระศาสนา ดงจะเหนไดจากขอความบางมาตราแหงพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ และพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ ดงตอไปน

(๑) พระมหากษตรยทรงไวซงพระราชอ านาจในการแตงตงสถาปนา และถอดถอนสมณศกดของพระภกษในคณะสงฆ

(๒) พระมหากษตรยทรงสถาปนาสมเดจพระสงฆราช ผทรงเปนประธานกรรมการมหาเถรสมาคมโดยต าแหนง

(๓) รฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการประกาศนามสมเดจพระราชาคณะผปฏบตหนาทสมเดจพระสงฆราชในกรณทต าแหนงสมเดจพระสงฆราชวางลง

(๔) รฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการเปนผรกษาการ ตามพระราชบญญตน และมอ านาจออกกฎกระทรวงเกยวกบการสรางวด การบรหารศาสนสมบตของวด และวางระเบยบการปกครองคณะสงฆจนนกาย และอนมนกาย

(๕) ในการแตงตงและถอดถอนกรรมการมหาเถรสมาคม รฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการเปนผลงนามรบสนองพระบญชาสมเดจพระสงฆราช

(๖) กรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ ท าหนาทเปน ศนยประสานความสมพนธระหวางศาสนจกรและอาณาจกร ทงนเพราะอธบดกรมการศาสนาเปนเลขาธการมหาเถรสมาคมโดยต าแหนงและกรมการศาสนาท าหนาทส านกงานเลขาธการมหาเถรสมาคม .........................

พระสงฆาธการ(พระสงฆผมหนาทปกครอง)ม ๑๒ ต าแหนงคอ๑. เจาคณะใหญ๒. จาคณะภาค๓. รองเจาคณะภาค๔. เจาคณะจงหวด๕. รองเจาคณะจงหวด๖. เจาคณะอ าเภอ๗. รองเจาคณะอ าเภอ๘. เจาคณะต าบล๙. รองเจาคณะต าบล๑๐. เจาอาวาส๑๑. รองเจาอาวาส๑๒. ผชวยเจาอาวาส

การปกครองคณะสงฆสวนกลาง

สมเดจพระสงฆราช

เจาคณะใหญมหาเถรสมาคม

วด/เจาอาวาส

การปกครองคณะสงฆสวนภมภาค

การปกครองคณะสงฆสวนทองถน

ภาค/เจาคณะภาค

จงหวด/เจาคณะจงหวด

อ าเภอ/เจาคณะอ าเภอ

ต าบล/เจาคณะต าบล

จบการน าเสนอ