02มาน (ซาไก) ชนพนเมองในภาคใตของไทย*

ดร. สวไล เปรมศรรตน**

ชมพล โพธสาร***

Dr. Suwilai Premsrirat Chumpol Pothisarn

Maniq (Sakai) the Indigenous People of Southern Thailand

* ขอมลสวนหนงในบทความนมาจากความรวมมอของ1. คณมานพ ชวยอนทร ผประสานงานศนยประสานงานการวจยเพอทองถน จงหวดตรง2. คณจรญ ทศกล นกวชาการในพนท / ผสนใจ3. อาจารยเสรม มาศววฒน โรงเรยนยานตาขาวรฐชนปถมภ จงหวดตรง4. ชาวบานภผาเพชร ตำาบลปาลมพฒนา อำาเภอมะนง จงหวดสตล

** ศาสตราจารยประจำาสถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเอเชย มหาวทยาลยมหดล*** นกวจยประจำาศนยศกษาและฟนฟภาษาและวฒนธรรมในภาวะวกฤต สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเอเชย มหาวทยาลยมหดล

34 34

บ ท ค ด ย อ

บทความน เปนบทความทนำาเสนอขอมลพนฐานเกยวกบกลมชาตพนธมาน (ซาไก) ดานภาษาและวฒนธรรม วถชวตความเปนอย การตงถนฐานและรปแบบทางสงคมชมชนของมานในเทอกเขาบรรทด บรเวณ จ. ตรง สตลและพทลง รวมถงหลกฐานการตงถนฐานทแสดงใหเหนวากลมชาตพนธมาน ไดอาศยอยในประเทศไทยมาแตดงเดม โดยเฉพาะอยางยงการเสนอหลกฐานขอมลทางภาษาศาสตร ดานลกษณะทางภาษาทแสดงถงความสมพนธกบภาษากลมอนๆ รวมทงหลกฐานรองรอยทปรากฏในวรรณคดตางๆ ทเกยวของกบกลมชาตพนธมาน ขอมลทงหมดนไดมาจากการรวบรวมขอมลเอกสารและวรรณกรรมทเกยวของและจากการลงพนทเกบขอมลภาคสนาม วตถประสงคของบทความนนอกจากจะนำาเสนอขอมลทางวชาการแลวยงมวตถประสงคเพอเปนขอมลทสนบสนนการดำารงอยมาชานานของมานประเทศไทยเพอประกอบการจดทำานโยบายในการจดการปญหาสถานะบคคลตามกฎหมายไทยตอฝายทะเบยนราษฎรอกดวย

คำาสำาคญ: มาน, ซาไก, ชาตพนธวรรณณา, ภาษาศาสตร, วรรณกรรม, สถานะบคคลตามกฎหมาย, สทธมนษยชน

35 35

A b s t r a c t

This paper presents background information on the Maniq, a hunter-gatherer culture inhabiting the Banthad Mountains of Trang, Satun and Patthalung Province in Southern Thailand. Linguistic data reveals unique characteristics of the Maniq language and their interrelationship with other ethnic groups and also provides evidence of their culture, way of life, settlement and social patterns. The data was involved relevant documents and literature as well as field notes. Evidence reveals that the Maniq have existed as an indigenous group in bordering region of Thailand since ancient times and formal acknowledgement of their status as a recognized ethnic group in Thailand entitles them to the same rights, privileges, and the support of the government as is available to all Thai citizens. The registration process has confirmed them as Thai nationals.

Keywords: Maniq, Sakai, Ethnography, Linguistic, Literature, Citizenship, Human rights

36 36

ความนำา: มาน (ซาไก) ชนพนเมองในภาคใตของไทย ซาไก เปนคำาทคนไทยและทางราชการเรยกกลมชนกลมหนงในภาค

ใตของไทย มถนทอยอาศยในผนปาบนเทอกเขาบรรทด บรเวณจงหวดตรง พทลง สตล และเทอกเขาสนกาลาครในเขตจงหวด ยะลา และนราธวาส คำาวา “ซาไก” ตามความหมายแปลวา “ทาส” เปนภาษามลาย ปจจบนในประเทศมาเลเซยเลกใชคำาๆ นไปแลว แตอยางไรกตาม ชนกลมนกมชอเรยกตวเอง วา “มาน” แปลวาคน บงบอกถงความเปนมนษยอยางเทาเทยมและมศกดศร มานเปนกลมชนในวฒนธรรมการหาของปาลาสตว และดำารงชวตอยกบธรรมชาตอยางกลมกลน ยงไมคนเคยและรบรการพฒนาทางวตถของสงคมเมองทไดรกเขามามอทธพลตอชวตของชนกลมนมากขนเรอยๆ ในขณะทปญหาการตดไมทำาลายปาและการแผวถางเพอเปนพนททางการเกษตรในปจจบน เปนปญหาสำาคญทสงผลกระทบตอวถชวตความเปนอยของชาวมาน อยางหลกเลยงไมได ชาวมานจงตองปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมทเปลยนไปเพอการดำารงชวต และแนนอนวาการเปลยนแปลงเหลานจะทำาใหความรและภมปญญาทสงสมกนมานบหมนปของมานจะคอยๆ หายไปตามกาลเวลา

ชวตในปจจบนและอนาคตของชนกลมนจะตองพรอมทจะเผชญกบการเปลยนแปลงเพอใหสามารถดำารงชวตอยในโลกปจจบนไดอยางเทาเทยม

มาน (ซาไก) ชนพนเมองในภาคใตของไทย

37 37

ด ร . ส ว ไ ล เ ป ร ม ศ ร ร ต นช ม พ ล โ พ ธ ส า ร

กบบคคลอนๆ ในสงคม ซงในปจจบนนผนปาทเปนแหลงทอยและอาหารมสภาพทคอยๆ ขาดความอดมสมบรณทำาใหชาวมานประสบปญหาความมนคงในชวต

1. สภาพภมศาสตรของถนทอยของชาวมาน ในภาคใตของประเทศไทย มเทอกเขาทยาวทสดคอเทอกเขา

นครศรธรรมราชททอดผานจงหวดนครศรธรรมราช สราษฎรธาน ตรง พทลง สตล และสงขลา โดยสวนปลายของเทอกเขานไปบรรจบกบเทอกเขาสนกาลาครททอดตามแนวพรมแดนไทย-มาเลเซย ผานจงหวดยะลาและนราธวาส บรเวณทเทอกเขาทอดผานประกอบดวยปาดบชนทมความหลากหลายทางชวภาพสงมาเปนเวลานาน จงเอออำานวยใหชาวมานดำารงชพอยได โดยอาศยทรพยากรจากปาในบรเวณทอยอาศย ซงชาวบานตลอดแนวเทอกเขานครศรธรรมราชนมกจะเรยกเทอกเขานวา เขาบรรทด หรอเทอกเขาบรรทด

เทอกเขาบรรทดมสภาพภมประเทศเปนภเขาสลบซบซอน มความสงจากระดบนำาทะเลระหวาง 100-1,350 เมตร ประกอบดวยปาดบชน ปาดบเขา มทงหญา และปาละเมาะกระจายเปนหยอมๆ จากระบบนเวศทมความหลากหลายเชนน จงเกดความหลากหลายทางชวภาพ มผลใหชาว มาน (ซาไก) มอาหารสำาหรบบรโภคไดตลอดทงป และสามารถดำารงเผาพนธ

38 38

มาไดตลอดหลายชวงอายคน แตในป พ.ศ. 2504 ปาในเทอกเขาบรรทดถกบกรก โดยรฐบาลไดใหสมปทานทำาไมแกบรษทเอกชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ตนไมในปาเทอกเขาบรรทดจงถกตดไปเปนจำานวนมาก นอกจากนนชาวบานยงไดฉวยโอกาสเขาจบจองพนทเหลานนเปนพนททำากน และลกลอบตดไมในปาทไมไดรบสมปทานอกดวยทำาใหเกดผลกระทบทสำาคญตอสงคมมาน

ตอมาในป พ.ศ. 2514 พนทบรเวณเทอกเขาบรรทดถกใชเปนฐานทมนของพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย มสวนทำาใหเกดความเปลยนแปลงในสงคมมาน ในป พ.ศ. 2525 พรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยสลายตว ทำาใหชาวบานบกรกปาเขาไปจบจองเปนพนททำากน ลาสตว และหาของปามากยงขน จากการศกษาการใชประโยชนในเขตรกษาพนธสตวปาเทอกเขาบรรทดของกรมปาไมเปรยบเทยบระหวางป พ.ศ. 2518 กบ พ.ศ. 2541 พบวามพนทปาลดลงถงรอยละ 15.76 ทำาใหชาวมานสญเสยแหลงอาหารทสำาคญ จงตองอพยพเขาไปในปาลกยงขน ขณะเดยวกนกมความสมพนธกบชาวบานมากขน มการแลกเปลยนสนคา ของปาระหวางกน ทำาใหมานตองปรบวถการดำารงชวตใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมทเปลยนไปเพอใหดำารงชวตอยได ปจจบนมานกลมตางๆ จงมรปแบบการดำารงชวตทหลากหลาย มทงทมวถชวตแบบสงคมเมอง กงสงคมเมอง และทยงใชชวตแบบเดมทตองเคลอนยายอยในปา

2. วถชวต ความเปนอยและสภาพสงคมของมาน กลมชาตพนธมาน เปนกลมชนทยงดำารงชวตดวยวฒนธรรมหาของปา

ลาสตว (hunting-gathering culture) และดำาเนนชวตอยอยางกลมกลนกบธรรมชาต โดยมปาเปนแหลงวตถดบทสำาคญ อาหารหลกของมานไดแก อาหารประเภทแปงจากมนปาหรอกลอยชนดตางๆ นอกจากน มานยงลาสตวมาเปนอาหาร เชน ลง คาง หมปา เตา หมหรง และกระรอก การปรงอาหารกมเพยงการปง การยาง หรอการตม เทานน

39 39

ปจจบนพนทปาในภาคใตของไทยลดลงไปมากทำาใหอาหารขาดแคลนลงดวย ดงนนการหาของปาลาสตวเพยงอยางเดยวจงไมเพยงพอตอสมาชกในกลม ผนำากลมจงจำาเปนทจะตองไปรบจางชาวบานบรเวณใกลเคยงเพอแลกอาหารมาเลยงดสมาชกในกลม แตผลตอบแทนทไดกมกจะไมคมคาทไดลงแรงไป เพราะถกชาวบานโกงหรอเอาเปรยบ เนองจากชนกลมนยงไมคอยรจกการใชเงนในการแลกเปลยน

การเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและสงคมดงกลาว ทำาใหมานในปจจบนเรมรจกหงขาวและการตมแกงทมวตถดบและเครองปรงทหลากหลาย จากการทไดรบอทธพลมาจากชาวบานพนราบมากขน ทำาใหมานบางกลมตองออกมาจากปาเพอรบจางทำางานแลกเงน เชน รบจางกรดยาง แบกไม ถางปา เพอนำาเงนมาซออาหาร เสอผา และสงของตางๆ ทเรมเขามามอทธพลกบมาน ปญหาสำาคญทยงคงมอยกคอการเอารดเอาเปรยบคาแรง หรอของปาทนำามาแลกเปลยนนนไดราคาทไมยตธรรมและตำากวาความเปนจรงมาก อยางไรกตามวถชวตทเปลยนไปนทำาใหชาวมานเรมเปลยนวถชวตแบบหาของปา ลาสตว มาเปนวถชวตแบบกงสงคมเมอง และเผชญกบความเปลยนแปลงในดานตางๆ อยางรวดเรว มานบางกลมทไมตองการเปลยนแปลงและไมสามารถปรบตวใหเขากบวถชวตเหลาน จงหนเขาปาลก อกทงมปญหาความไมสงบในพนท 3 จงหวดชายแดนภาคใต มานบางสวนจงไดอพยพไปอยทประเทศมาเลเซยทยงมพนทปาอดมสมบรณอย

แมวาการเปลยนแปลงทเขามาเปลยนวถการดำารงชวตของชาวมานจนเปลยนแปลงไปมาก แตมานกยงคงมวถชวตทยงสมพนธกบปา ไมวาจะเปนอาหารทหามาจากปา ทอยอาศย พธกรรม ตลอดจนการใชสมนไพรททำาใหสามารถดำารงชวตอยในปาไดอยางกลมกลน ในอดตนนมานจะนำาเปลอกไม ใบไมบางชนดมาใชนงหมปกปดรางกาย สวนมากจะเปลอยทอนบนทงหญงและชาย สวนเดกไมสวมอะไรเลย ปจจบนชาวมานรบวฒนธรรมมาจากสงคมเมอง ผชายสวมเสอ นงโสรง กางเกงหรอผาขาวมา ผหญงสวมเสอ นงผาถง กระโปรง หรอกางเกง สวนเดกมบางทไมสวมเสอผา บางครง

40 40

ในกลมวยรนหนมสาวของชาวมานบางกลม ยงรจกการแตงกายสวยงาม รจกการใชเครองสำาอาง หรอเครองประดบทไดมาจากชาวบาน เปนตน

จากการลงพนทเพอสำารวจและศกษากลมชาตพนธมานในเขตเทอกเขาบรรทด ผเขยนสามารถจำาแนกสภาพทางสงคมของชมชนมานในเทอกเขาบรรทดโดยใชเกณฑพฒนาการดานสงคม และรปแบบเศรษฐกจการดำาเนนชวตไดเปน 3 ลกษณะ ไดแก

2.1 กลมอพยพเคลอนยายทอยอาศย หาของปา-ลาสตวแบบดงเดม (mobility forager) กลมชนมานทมวถชวตวฒนธรรมแบบน เปนกลมทยงดำารงชพเหมอน

กบทบรรพบรษดำารงมาแตครงบรรพกาล การสรางเพงเลกๆ เปนทอยอาศยแบบชวคราวดวยพชตระกลปาลมทหาไดในบรเวณนน อาหารกไดมาจากมนปา และใชลกดอกอาบยาพษในการลาสตว เรรอนหากนไปในเขตปาทอดมสมบรณ มการตดตอสมพนธกบกลมชนภายนอกนอยมาก เชน กลมเฒาแชม บานภผาเพชร อำาเภอมะนง จงหวดสตล, กลมเฒาชา บานราวปลา อำาเภอทงหวา จงหวดสตล, กลมเฒาเปยว บานทบทง อำาเภอละง จงหวดสตล

2.2 กลมกงสงคมชมชน (semi-sedentary) กลมมานทเปนกลมกงสงคมชมชน คอกลมทไดมการเปลยนแปลงวถ

ชวตจากแบบดงเดมบาง เนองจากถกบบคนจากสภาพปาทขาดความอดมสมบรณ จงไดมการตดตอสมพนธกบกลมคนภายนอกเพอความอยรอดของกลม มานกลมนจะดำารงชวตดวยการหาของปามาขาย เชน สตวปาราคาแพง นำาผง สะตอ กลวยไมปา หรอสมนไพรบางชนด เมอชาวมานนำามาขายกจะนำาเงนไปซอขาวสาร เนอหม ขนม บหร และมานมการหาหวมนปาและลาสตวมากนเองบาง มการตงบานเรอนทถาวรขน มการเลยงสตว เชน สนข แตยงไมรจกการเกษตรหรอการเพาะปลกใดๆ กลมชนทมลกษณะวถชวตแบบดงกลาวน มแนวโนมความเปลยนแปลงอยางรวดเรวมาก โดยปจจยทสงผลดงกลาวคอสภาพปาทขาดความอดมสมบรณกบการทจำาเปนตอง

41 41

ตดตอสมพนธกบกลมชนภายนอก กลมมานทมลกษณะเปนกลมกงสงคมเมองไดแก กลมเฒาแชภผาเพชร ตำาบลปาลมพฒนา อำาเภอมะนง จงหวดสตล, กลมเฒาไข บานเจาพะ ตำาบลปะเหลยน อำาเภอปะเหลยน จงหวดตรง

2.3 กลมตงถนฐานถาวร (sedentary) ชาวมานทเปนกลมสงคมเมองเตมรปแบบ เปนกลมทมพฒนาการมา

จนมวถชวตไมตางจากชาวบานพนราบทวไป กลาวคอคนกลมนมการตงบานเรอนหรอทอยอาศยแบบถาวร มการเลอยไมจำาพวกยาง ไมหลมพอมาเปนเสาบานและฝาบาน ใชสงกะสหรอกระเบองมงหลงคา ดำารงชวตดวยการทำาสวนยางพาราเปนหลก รจกการเพาะปลกขาวไร เลยงไก บางคนมการแตงกายแบบสมยใหมสวมเสอเชต กางเกงยนส รองเทาผาใบ รจกคาของเงนและใชเงนในการแลกเปลยน บางคนชอบดโทรทศนและขบรถมอเตอรไซค กลมมานทมลกษณะเชนนคอกลมบานคลองตง ตำาบลปะเหลยน และกลมมานบานเขานำาเตา ตำาบลลพง อำาเภอปะเหลยน จงหวดตรง และกลมมานบานทบทง รสอรททบทงทอง ตำาบลนำาผด อำาเภอละง จงหวดสตล

กลมชาตพนธมานทมวถชวตทง 3 ลกษณะ ในปจจบนอาศยอยในเขตพนท 4 จงหวด ไดแก จงหวดตรง สตล พทลง และสงขลา พนทรบผดชอบของเขตรกษาพนธสตวปาเทอกเขาบรรทด และเขตอทยานแหงชาตทะเลบน จงหวดสตล และเขตรกษาพนธสตวปาโตนงาชาง จงหวดสงขลา โดยกระจายกนอยในแตละพน และมลกษณะวถชวตทกำาลงเปลยนแปลงอยางรวดเรว โดยมปจจยหลกมาจากความสมบรณของสภาพพนทปาทลดนอยลงจนไมพอเพยงตอการดำารงชวต

3. ภาษามาน ภาษามาน จดอยในกลมภาษาอสเลยน สาขาภาษามอญ-เขมรใต

ตระกลภาษาออสโตรเอเชยตก ซงเปนตระกลภาษาดงเดมในดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใต ภาษาในตระกลออสโตรเอเชยตกทพบในประเทศไทย 22 กลมภาษา ไดแก ภาษามอญ, ญฮกร, ขม, ปรย-มลหรอถน, มลาบรหรอตอง

42 42

เหลอง, เวยดนาม, โซ-ทะวง, ละเวอะ, ละเมด, ปลง, ปะหลองหรอดาละอง, วา, โซ, บร, กย, เยอ, เขมร, ชอง, กะซอง ซมเรและซะโอจ

สำาหรบภาษาในกลมอสเลยน (Aslian) ซงอยในสาขามอญ-เขมรใต ตระกลออสโตรเอเชยตกนน เจอรารด ดฟโฟลธ (Gerard Diffloth) เปนผทคดชอเรยกภาษากลมนขนเมอป ค.ศ. 1973 โดยองคำาภาษามลายทใชเรยกชนพนเมองวา โอรง อสล (Orang Asli) และ จอฟฟรย เบนจามน (Joffrey Benjamin) กไดนำาคำาวา อสเลยนไปใชดวย

ภาษาของชนกลมนเชอกนวาเปนภาษาดงเดมของชนพนเมองในคาบสมทรมลายทรจกกนในทางวชาการวา “เนกรโต” (Negrito) (Blench & Dendo: 2006) คนในประเทศไทยจะเรยกชนกลมนวา ซาไก เงาะ ชาวปา ไอเกลอ เซมง ฯลฯ สวนในประเทศมาเลเซยจะเรยกชนกลมนวา เนกรโต, โอรง อสล, เซมง คำาตางๆ เหลาน มความหมายทแตกตางกน โดยอาจเกดจากมมมองและทศนะคตทแตกตางกน แตถงอยางไรกตาม ชนกลมนกมชอทใชเรยกพวกตนเองวา “มาน” ซงแปลวา “คน” และใหความหมายวา “พวกเรา” ดวยเชนกน

4. หลกฐานผพดภาษามานในประเทศไทยและมาเลเซย ภาษาอสเลยนเหนอ (Northern Aslian languages) นนพบใน

ประเทศมาเลเซยและประเทศไทย ซงมทงหมด 9 กลม (Blench & Dendo: 2006) ไดแก

ภาษามาน (Maniq) ภาษากนซว (Kensiw) ภาษากนตะ (kintaq) ภาษาจะฮาย (Jahay) ภาษาเมนดร (Mendriq) ภาษาบาเตก เด (Batek Deq) ภาษามนทล (Mintil)

43 43

ภาษาบาเตก นง (Batek Nong) ภาษาเชวอง (Chewong) ใน 9 กลมนพบในมาเลเซย 8 กลม ยกเวน กลมภาษามาน (Maniq)

ทยงไมพบในรายงาน บทความหรอการศกษาใดๆ ทระบวา มกลมคนทพดภาษามาน (Maniq) ในประเทศมาเลเซยเลย ในประเทศไทยนนนอกจากจะพบกลมทพดภาษามานแลว ยงพบวามกลมกนซว (Kensiw) กลมจะฮาย (Jahay) และกลมกนตะ (Kintaq) ซงทง 3 กลมนยงเรรอนอยตามแนวชายแดนทตดกบประเทศมาเลเซย ในจงหวดยะลาและจงหวดนราธวาส กบประเทศมาเลเซยบรเวณรฐเปรก กลนตน และเคดาห โดยประชากรสวนใหญของคนทพดภาษาทง 3 กลมนจะอาศยอยในประเทศมาเลเซยเปนสวนใหญ

แนนซ เอม. บชอป และแมร เอม. พเตอรสน (Bishop & Peterson 2003) ไดบนทกรายงานการสำารวจกลมคนทพดภาษาอสเลยนทพบในประเทศไทยไววา กลมคนทพดภาษาอสเลยนเหนอในประเทศไทยนน มอยทงสน 4 ภาษายอย ไดแก ภาษา Kensiw, Kintaq, Jahay และ Tonga ดงน

Language Narathiwat Patthalung Satul Trang Yala Total

Kensiw - - - - 12 12

Kintaq - - - - 2 2

Jahay 50-100 - - - - 50-100

Tonga - 34 ±47 79 - 160

ตารางท 1 รายงานประชากรทพดภาษาอสเลยนเหนอในประเทศไทย (Bishop & Peterson 2003)

ภาษามาน (Maniq) ตองกา (Tonga) หรอแตะ-เอดน (Ta-Edn) ภาษากลมนเปนภาษาของกลมชนทใชชวตแบบหาของปา-ลาสตว

(hunting-gathering culture) กลมสดทายทเหลออยในภาคใตของประเทศไทย บรเวณจงหวดตรง พทลง สตล เทานน และยงไมปรากฏในงานศกษาดานภาษาศาสตรหรอการสำารวจวาพบกลมชนทพดภาษามาน

44 44

ในพนทอนๆ เลย ไมวาจะเปนในเขตจงหวดอนๆ ในประเทศไทย หรอในประเทศอนๆ

ในอดตนนนกภาษาศาสตรและนกมานษยวทยาชาวตะวนตกรจกกลมมานในประเทศไทยบรเวณจงหวดตรงและพทลง จากงานศกษาสำารวจของพอล เคเบสตา (Paul Schebesta) (1887-1968) ในหนงสอชอวา Die Negrito Asiens โดยเรยกกลมชนเรรอนในผนปาในจงหวดตรงและพทลงวา Chong, Mos หรอ Tonga สวนไพบลย ดวงจนทร (2523) เรยกภาษานวา แตนแอน โดยนกวชาการดานภาษาศาสตรชาวตะวนตกจะนยมใชคำาวา Tonga หรอ Maniq มากกวาจากขอมลของนกภาษาศาสตร บชอป และ พเตอรสน (Bishop & Peterson 2003) ซงเปนผทไดทำาการศกษาชาวมานทงในไทยและประเทศมาเลเซย ไดใหขอมลวา คำาวา มาน (Maniq) หมายถงกลมชนทมวฒนธรรมเดยวกน ในขณะทภาษาแตกตางกนไปมากมาย โดยในเทอกเขาสนกาลาครชนกลมนจะเรยกตวเองวา “มาน” แตเรยกภาษาทพดวาภาษา “กนซว” ตางกนกบในเทอกเขาบรรทดทไมมชอเรยกภาษาของตวเอง แตจะมชอเรยกภาษาทพดวา ตะ-เอดน (Ta-edn) แตกเปนชอภาษาทกลมอนใชเรยกอกเชนกน สรปแลวกคอในเทอกเขาบรรทดจะใชชอเรยกตวเองและใชเรยกภาษาทพดเหมอนกนคอ มาน (Maniq)

ในงานการสำารวจ Northern Aslain Language Survey: Trang Satul and Patthalung Provinces, Thailand ของบชอป และ พเตอรสน (Bishop & Peterson 2003) กลาวถงในการสำารวจวาเขาไดถามชน กลมนวา “คณพดภาษาอะไร”(What Language do you speak?) คำาตอบทไดมาสวนใหญกจะตอบวา “มาน” (Maniq) ซงกหมายความวา คนอนจะเรยกพวกเขาวาอะไร หรอเรยกภาษาของเขาวาอะไรกตาม คนกลมนกมชอเรยกตวเองและภาษาของตวเองวา “มาน”

ภาษามานของคนกลมนจะมความแตกตางกนกบภาษามานในบรเวณอนๆ ทงในดานการยมคำาศพทภาษาอนมาใชเปนตน ภาษากนซว จะฮาย และกนตะ จะเปนภาษาทอยทามกลางภาษามลายถน ทำาใหกลมคนทพด

45 45

สามภาษานไดรบอทธพลทางวฒนธรรมโดยเฉพาะทางดานภาษาจากภาษามลาย มากกวากลมทพดภาษา “มาน” ทอยในเขตจงหวดตรง พทลง และสตล การยมคำาศพทของชาวมานในกลมนจะพบวามการยมศพทภาษาไทยถนใตอยมาก และจะพบคำายมในภาษามลายอยบางแตกนอยเตมท เนองจากกลมคนทพดภาษามาน กลมทอาศยอยในเขตจงหวดทมชาวไทยพทธอาศยอยเปนสวนใหญ แมแตในจงหวดสตล ทมชาวไทยมสลมเปนสวนใหญกยงพบวามการใชคำายมภาษามลายนอยกวาภาษาอสเลยนในจงหวดยะลาและนราธวาส

ตารางท 2 ตารางเปรยบเทยบคำายม (loan word) ทใชในชวตประจำาวนของภาษามานในเทอกเขาบรรทดในจงหวดตรง สตล และพทลง กบภาษามานกนซว ในจงหวดยะลา (Peterson 2010)

จากตารางจะเหนไดวา ภาษามานในเขตเทอกเขาบรรทดในจงหวดตรง สตล และพทลง จะมการยมคำาศพทจากภาษาไทยหรอภาษาไทยถนใต สวนภาษามานกนซวในเขตจงหวดยะลานนจะยมคำาศพทมาจากภาษามลายหรอมลายถน เนองจากทตงทางภมศาสตรของเทอกเขาบรรทดทประชากรชาวบานทวไปจะเปนชาวไทยพทธและพดภาษาไทยถนใต ซงอยหางจากเขตปาในเทอกเขาสนกาลาครทชาวมานกนซว กนตะ และจะฮาย อาศยอย

คำายมทยกตวอยางมาน เปนคำาศพททไมมในภาษามาน ซงเปน

46 46

วฒนธรรมทเกดจากการตดตอสมพนธกบกลมชนภายนอกทงไทยพทธและไทยมสลม ดงนน การยมคำาศพททเปนวฒนธรรมใหมดงกลาวมาใชเปนภาษาของตนเอง กอาจสนนษฐานไดวา ชนกลมนไดมการตดตอสมพนธกบกลมคนในบรเวณดงกลาวมาเปนเวลาชานานแลว

5. มาน ในเอกสารและวรรณคด ในอดตเชอวาคนไทยรจกกลมมานมานานแลว อยางนอยตงแตสมย

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 ททรงพระราชนพนธเรอง สงขทอง วรรณคดรอยกรองทรจกโดยทวไป ในเรองไดกลาวถงพระสงข สวมรปเงาะมกายสดำาผมหยก มเกอกแกวสามารถเหาะเหนเดนอากาศ และไปพบกบนางรจนาธดาทาวสามนตโดยในพระราชนพนธน ไดอธบายถงลกษณะของเจาเงาะไว ดงน

บดนน เสนาทลไปในวง ไพรฟามาประชมอยในวง ทวทงแผนดนสนชาย เหลอแตเงาะปาทรพล หนาตาผดคนทงหลาย หวพรกหยกยงหยาบคาย ตวลายคลายกนกบเสอปลา ใครจะบอกจะเลาไมเขาใจ พดจาไมไดเหมอนใบบา เลนอยกบเดกทกลางนา จงทราบบาทาภวไนยฯ เมอนน ทาวสามนตเหนเงาะชงนำาหนา เนอตวเปนลายคลายเสอปลา ไมกลวใครใจกลาดดน ผมหยกยงเหยงเหมอนเซงฟก หนาตาตละยกษมกกะสน พระเมนเสยมไดดมน แลวมบญชาประชดรจนาฯ

(กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ 2540)

จากขอความดงกลาวไดกลาวถง “เงาะปา” ทมผมหยกยงและพดจา

47 47

กบคนอนไมรเรอง ในสวนนจงเชอวานาจะเปนชาวมานเชนเดยวกบในปจจบน แตเงาะทพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลาฯ กลาววา “ตวลายคลายกบเสอปลา” นคงจะผดจากความจรงอยบาง เงาะปานนยอมทจะอาศยอยทางภาคใตของไทย และพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 กไมเคยเสดจทางปกษใต การทพระองครจกชาวเงาะน กคงจะรมาจากคำาบอกเลาทเลากนปากตอปาก อาจจะรจากการเดนทพ หรอจากพอคาในสมยนนกเปนได ดงนน “เงาะปา” หรอ “เงาะ” นนคนไทยไดรจกกนมาแลวไมนอยกวาสมยรชกาลท 2 หรอประมาณ 200 ปมาแลวเปนอยางนอย

นอกจากน อกรอยปตอมาบทละครเรอง “เงาะปา” ซงเปนพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 แหงกรงรตนโกสนทร แสดงใหเหนวา เงาะซาไก เปนทรจกกนทวไป พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระราชนพนธจากคำาบอกเลาของชาวบานในจงหวดพทลง และ “คนง” มหาดเลกชาวซาไกททรงชบเลยงตงแตเดก ในบทนำาเรอง “เงาะปา” พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ ไดอธบายลกษณะเงาะไวโดยสงเขป ดงน

“พวกทเรยกวาเงาะมหลายพวกเทาทเขาพบปะ แตไมจำาเปนตองยกมากลาวในทน จะกลาวบดนประสงคเอาพวกทตวมนเองเรยกวา “กอย” หรอถาจะวาตามหมวดหม ซงมสเตอร อานนเดลเขยนไว กเปนพวกทเรยกตามภาษามลายวา เซมง หรอ สไก แตจะตองเขาใจอยางภาษาของเราทเรยกวาเงาะ ซงมนเรยกตวเองวากอย

รปพรรณไมสสงใหญ ตามกจะแหลม จมกแบนกวาง ปากไมเจอเชนนโคร ผมเสนออนและขมวด ผชายไวผมกลมรอบศรษะเชนเงาะหวโขน แตผหญงไวยาวอยางมวยกม แตทตดสนเปนพน ผวดำาเจอแดงไมใชดำาเขยว กไมแตเฉพาะดำาอยางเดยวทสจางออกไปกมาก บางพวกสเหมอนคนปรกต แตมกจะเปนลายเชนแผลออกตามฝตามตวมาก ดวยเมอเดกๆ มกเปนแผลตางๆ เปนพน กำาลงยอมเปนคนแขงแรง”

(พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว 2507)

48 48

ในเนอเรองบทละครเรองเงาะปาน เปนเรองราวความรกของชายสองหญงหนง ตอนทายเรองจงจบลงดวยโศกนาฏกรรมของความรกทไมสมหวง

วรรณคด 2 เรองขางตนน เปนเอกสารทบงบอกถงการมตวตนอยของกลมชนกลมหนง ทมลกษณะทางกายภาพรางกายและวฒนธรรมทแตกตางกบกลมคนสวนใหญในดนแดนแถบน แตการรบรเรองของกลมคนเหลานกยงเปนเพยงนทานและเรองเลา ทถกแตงแตมเพมรสชาตสสนในเชงวรรณกรรม โดยเฉพาะบทละครเรอง เงาะปา ทเนอเรองเปนเรองราวชงรกหกสวาท ทรจกกนแพรหลายมากขนหลงจากกระทรวงศกษาธการใชเรอง คนงเงาะนอย เปนบทอานในแบบเรยนชนประถมศกษาปท 4 ใชตงแตป พ.ศ. 2521-2537 และเงาะปากถกสรางเปนภาพยนตรไทย ออกฉายครงแรกเมอป พ.ศ. 2523 กำากบการแสดงโดย เปยก โปสเตอร และพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาภาณพนธยคล นอกจากน เหม เวชกร นกเขยนการตนไดเขยนหนงสอชดภาพและการตนเรอง เงาะปา เมอป 2527 ซงจะเหนไดวาความนยมในวรรณคดเรองนมไมนอยเลยในกระแสสมยนน ทงนภาพตดตาเกยวกบเงาะปาในยคนนจงเปนภาพของคนปา นงผาแดง ทดดอกไมแดง หอยโหนเถาวลยในปาราวกบทารซาน และมประเพณการแตงงาน มการผดหวงในความรก การแยงชง การฆาฟน อกทงมเงาะนอยตวจรงทเขามาเปนมหาดเลกในพระราชวงดวย แตในความเปนจรงวา วรรณคดเรองนเปนเรองแตงทผานการบอกเลามาแลวเพมเตมรสชาตใหสนกสนานตามโครงเรองทผสมผสานขนบการเขยนนยายแบบตะวนตกทเรมเขามามอทธพลในสมยรชกาลท 5 และจำาเปนทจะตองใชวจารณญาณในการรบรเรองราว และเขาใจในความจรงและความเปนอยจรงๆ ของคนกลมน เพยงแตในชวงเวลาตงแตรชกาลพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 จนถงปจจบน มเอกสารทางวชาการทเปนภาษาไทยนอยมากแสดงถงการมอยจรงและความเปนจรงในบรบทพนทจรงใหไดศกษา ภาพดงกลาวจงตดหตดตาคนไทยไปโดยปรยาย ถงแมความจรงจะเปนอยางไรกยงเปนเรองยากทจะมขอมลอนใหรบร และไมมใครคอยจะสนใจรบรการมอยจรง

49 49

ของคนกลมน การดำารงอยจรงของคนกลมนจงดำารงอยดวยภาพลกษณทถกสอแสดงออกมาในรปแบบตางๆ ดงขางตนเรอยมา

แตเทาทมขอมล ผเขยนพบวา ชนกลมนไมไดมนทานชงรกหกสวาทตามทปรากฏในเนอเรองแตอยางใด อกทงปรชญาการดำารงชวตของคนกลมนนน มลกษณะเปนครอบครวใหญ ไมไดอยกนแบบผวเดยวเมยเดยว แตสามารถมสามหรอมภรรยาไดหลายคน มครงละ 1 คน หรออาจมภรรยาไดหลายคน ลกหลานในกลมกถอเปนลกหลานของตนเองเชนเดยวกน ซงทกคนกมหนาททตองรบผดชอบคนในกลมรวมกน และทสำาคญคอ คนกลมน ไมมวฒนธรรมการฆา หรอการทำารายกน ไมมแมแตคำาดาหรอคำาพดหยาบคายดวยซำา

6. สถานการณปจจบนของกลมมาน ในป 2552 ศนยศกษาและฟนฟภาษาและวฒนธรรมในภาวะวกฤต

สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเอเชย มหาวทยาลยมหดล รวมกบ โครงการบางกอกคลนกเพอใหคำาปรกษากฎหมายดานสถานะและสทธบคคลคณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร คณะอนกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต ศนยประสานงานการวจยเพอทองถน จงหวดตรง และฝายทะเบยนราษฎร กรมการปกครอง ไดผลกดนการจดการสถานะบคคลตามกฎหมายไทยของประชากรมานในเขตเทอกเขาบรรทด โดยกรมการปกครองไดรบรองความเปนคนไทยและสถานะบคคลตามกฎหมาย มการลงพนทสำารวจขอมล วเคราะหกฎหมายและผลกดนรวมกบฝายทะเบยน อำาเภอปะเหลยน จงหวดตรง จนสามารถกำาหนดสถานะบคคลใหสญชาตไทยและกลม มาน กลมคลองตง บานควนไมดำา ตำาบลปะเหลยน อำาเภอปะเหลยน จงหวดตรง ไดรบสถานะบคคลตามกฎหมายไทย เลขประจำาตวประชาชนขนตนดวยเลข 5 ทงหมด 45 คนในพนทดงกลาวจนเปนผลสำาเรจและสามารถนำาไปดำาเนนนโยบายตอการจดการปญหาดานสถานะทางพลเมองและสทธสวสดการขนพนฐานตางๆ

50 50

อยางไรกตาม แมวามานในพนทดงกลาวจะไดรบสถานะบคคลตามกฎหมาย อนเปนสทธขนพนฐานรวมทงสวสดการและการคมครองตามกฎหมายทประชาชนในแผนดนไทยทกคนมสทธไดรบ แตการเปนพลเมองไทย รฐธรรมนญเองกไดบญญตถง “หนาท” ของพลเมองไทย ไดแก การเขารบการศกษาขนพนฐาน การรบราชการทหาร การเลอกตง โดย “หนาท” เหลาน อาจเปนปญหาและอปสรรคตอการเขามาของบทบาทหนาททไมสมพนธกบวถชวตและอาจนำาไปสปญหาความบบคนของสภาพสงคมททำาใหมานตองปรบเปลยนตวอยางรวดเรวหากไมมการชวยเหลอและเตรยมการอยางดพอกจะเกดปญหาตางๆ ตามมามากมาย ทงน แมมานจะไดรบการคมครองตามกฎหมาย แตกฎหมายเองกหามประชาชนไมใหบกรก หรออยอาศยในพนทปา หรอหามลาสตว ขอกฎหมายดงกลาวจงขดกบวถชวตดงเดมของมาน ทนาจะเปนคำาถามตอไปวา “หนวยงานทเกยวของควรมแนวทางการปฏบตอยางไร เพอใหมานสามารถดำารงชวตและอยรวมอยรอดอยางมศกดศรไดในสภาวะความเปลยนแปลงของโลกในปจจบน และจะมวธการอยางไรเพอทจะใหมานสามารถสะทอนความคดเหนและทศนะตอความเปลยนแปลง รวมทงประเดนสทธทางวฒนธรรมและสทธในการอยอาศย กควรจะเปนคำาถามตอไปทหนวยงานตางๆ ทเกยวของ ควรวางแนวทางแบบมสวนรวมและใหความสำาคญอยางจรงจง

นอกจากประเดนปญหาดงกลาว ปจจบนกระแสการพฒนาดานอตสาหกรรมจากนโยบายของประเทศกเปนปญหาทซบซอนในพนทอกประเดน โดยเฉพาะกรณแผนพฒนาภาคใต โครงการสรางทาเรอนำาลกปากบารา ในจงหวดสตล และโครงการกอสรางนคมอตสาหกรรม 150,000 ไร ในเขตตอนเหนอ ของจงหวดสตล แผนพฒนาดงกลาวแมจะเปนประโยชนตอการสรางความมนคงและการพฒนาเศรษฐกจของประเทศในระยะยาว แตการพฒนากจะสงผลกระทบโดยตรงตอสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและสภาพแวดลอมทางสงคมตามมา ซงแนนอนวากจะสงผลตอวถชวตวฒนธรรม เศรษฐกจอาจดขน แตคาครองชพกจะสงขน ความตองการใชทรพยากรกจะ

51 51

มปรมาณเพมมากขนอยางรวดเรว และจะสงผลตอสทธในการอยอาศย สทธในททำากนและสทธทางวฒนธรรมของคนในพนททไดรบผลกระทบ และแนนอนวากลม “มาน” ทอาศยอยบรเวณใกลเคยงกจะพลอยไดรบผลกระทบ จากการพฒนาและการใชทรพยากรจากปา รวมถงการพฒนาตางๆ เขามา และจะมผลโดยตรงตอการสญหายทางภาษาวฒนธรรมและการดนรนตอสกบการปรบตวทจะเกดขนอยางรวดเรว

52 52

รปท 1 การลาสตวมาเปนอาหารของมาน(ทมา: ภาพถายโดย ชมพล โพธสาร)

53 53

รปท 2 แผนทแสดงพกดทตงชมชนมาน ในจงหวดตรง พทลง และสตล(ทมา: อสระ ชศร และคณะ 2555)คำาอธบาย:1. กลมอพยพเคลอนยายทอยอาศย หาของปา-ลาสตวแบบดงเดม (mobility forager) กลมท 1-4.2. กลมกงสงคมชมชน (semi-sedentary) กลมท 5-10.3. กลมตงถนฐานถาวร (sedentary) กลมท 11-14.หมายเหต: ขอมลลาสดเมอวนท 10 มกราคม พ.ศ. 2555

54 54

รปท 3 ความสมพนธของภาษาในตระกลออสโตรเอเชยตกทพบในประเทศไทย(ทมา: สวไล เปรมศรรตน 2538-2542)

รปท 4 แผนทภาษาในตระกลอสเลยนของ Nicole Kruspe จาก Grammar of Semelai(ทมา: Kruspe 2004)

55 55

บรรณานกรม

เกศรน มณนน และพวงพญ ศรรกษ, 2546. ซาไก ชนกลมนอยภาคใตของไทย. กรงเทพฯ: โอ. เอส. พรนตงเฮาส.

จนเฉลม จนทรากล, 2544. เงาะปา-ซาไก “นเชา” เมองไทย ชนปาทกำาลงสญสลาย. กรงเทพฯ: โมเกรสซฟ.

จลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. 2507. เรองเงาะปา ฉบบหอสมดแหงชาต. กรงเทพฯ : รงเรองรตน.

บญเสรม ฤทธาภรมย, 2548. นายคนง เงาะเซมงภาคใต. กรงเทพฯ: บรรณกจ.

ไพบลย ดวงจนทร, 2523. ซาไก เจาแหงขนเขาและสมนไพร. กรงเทพฯ: การศาสนา.

ราชบณฑตยสถาน, 2542. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ : นานมบคสพบลเคชน.

สรยา รตนกล, คณหญง และคณะ, 2538. ประมวลองคความรเรองชนกลมนอยในประเทศไทย. ม.ป.ท.: สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเพอพฒนาชนบท.

วราภรณ บญรกษ, 2534. การสบเนองและการเปลยนแปลงของระบบเศรษฐกจในสงคมซาไก: ศกษาเฉพาะกรณกลมเหนอคลองคง อำาเภอปะเหลยน จงหวดตรง. สารนพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต สาขามานษยวทยา คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, กรงเทพฯ.

สถาบนภาษาไทย, 2540. บทละครนอก สงขทอง พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย. กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ.

สจ บญลมเตง, 2550. ซาไก. กรงเทพฯ: สำานกงานอทยานการเรยนร.

สรนทร ภขจร และคณะ, 2532. รายงานขนสรปการขดคนทถำาหมอเขยว จงหวดกระบ, ถำาซาไก จงหวดตรงและการศกษาชาตพนธวทยาทางโบราณคดชนกลมนอยเผาซาไก จงหวดตรง. กรงเทพฯ: โครงการวจยวฒนธรรมโหบนเนยนในประเทศไทย.

สวไล เปรมศรรตน, 2538-2542. ประมวลองคความรชนกลมนอยทพดภาษาออสโตรเอเชยตกในประเทศไทย. รายงานผลการวจยฉบบสมบรณ เอกสารหมายเลข 2 โครงการวจยเรอง ประมวลองคความรเกยวกบชนกลมนอยในประเทศไทย. นครปฐม: สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเพอพฒนาชนบท มหาวทยาลยมหดล สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (ส.ก.ว.).

_______, 2541. สารานกรมกลมชาตพนธ ขม. นครปฐม: สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเพอพฒนาชนบท มหาวทยาลยมหดล.

อสระ ชศร และคณะ, 2555. โครงการวจยการศกษาภาษาและวฒนธรรมของกลมชนหาของปา-ลาสตวในประเทศไทย. นครปฐม: ศนยศกษาและฟนฟภาษาและวฒนธรรมในภาวะวกฤต สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเอเชย มหาวทยาลยมหดล สำานกงานกองทนสนบสนนการจย (ส.ก.ว.).

56 56

Bishop N.M. & Peterson M.M., 2003. Northern Aslian Language Survey :Trang, Satul, Phattalung Provinces, Thailand. Bangkok: Thammasat University

Blench R. & Dendo M., 2006. “Why are Aslian-speaker Austronesian in culture?.” Paper presented at the Preparatory meeting for ICAL-3, EFEO, Siem Reap: 28-29th JUNE 2006.

Kruspe N., 2004. Grammar of Semelai. United Kingdom: The Press syndicate of the University of Cambridge.

Peterson M.M., 2010. Notes on Borrowings Found in the Ta’edn (Tonga-Mos) and Kensiw Languages of Thailand. Notes. June, 2010.